Impressies van de dagboeken van Leopold Flam

In de Gazet van februari stond een bijdrage van Kristien Hemmerechts over haar nieuwste boek: “Ik zal alles verdragen, ook mezelf”, dagboeken brieffragmenten van de filosoof Leopold Flam (1912-1995). Kristien Hemmerechts en Guido Van Wambeke maakten een selectie uit de vele fragmenten. Ondertussen heb ik dit boek kunnen lezen en was ik zeer geboeid! (Renee DUFAIT)

Wat kan je anders hebben dan sympathie voor iemand die schrijft: “Ik zal alles verdragen, ook mezelf”? De humor en de wanhoop die ik erin hoor, zijn voor mij ontroerend. Leopold Flam is 45 jaar als hij zich dit voorneemt en dan al 32 jaar aan het dagboekschrijven. Dit dagboek raakt me zo diep door de grote eerlijkheid. Het is wel het portret van een man vol tegenstellingen en wisselende stemmingen. Consequent is hij niet. Als lezer ben je getuige van zijn vlagen van agressie en bitterheid. Hij is echter ook gevoelig voor schoonheid en kunst.

Zijn ouders waren ongeletterde leurders van Joods-Russische origine. Leopold groeit op in een donkere kelderwoning in de Arendstraat, kent honger en verwaarlozing. Hij wil studeren en de wereld rond zich begrijpen. Arbeider zijn gaat hem niet goed af omdat hij gelooft een andere missie te hebben. (Hij schrijft: “Alle inspanning die tegen mijn verlangen ingaat, is nutteloze moeite.”) Hij wordt geminacht voor zijn afkomst en zijn Jood zijn maar hij kan doorzetten. Hij hoopt dat via het communisme er een betere wereld voor de arbeiders zal komen. Door zelfstudie en met de financiële steun van een jeugdvriend en van zijn jonge vrouw kan hij zich opwerken tot studiemeester, leraar, schrijver, inspecteur en later hoogleraar filosofie. Hij overleeft twee oorlogen, een gevangenschap en het concentratiekamp. Een collega verwijt hem aan achtervolgingswaan te lijden, iets dat misschien niet te vermijden is als je zo veel meegemaakt hebt. Hij blijft een zeer eenzame persoon.

Zijn dagboek lezen is verrijkend en zo ook beantwoorden we postuum aan Flam’s verlangen: “Soms verbeeld ik me dat iemand deze regels zal lezen en met mij meevoelen en van mij zal houden!”

Zondag 3 september vindt de vierde editie van de garageverkoop plaats in de Transvaalstraat, en de Waterloostraat van 9 tot 17 uur. Wie zelf wil meedoen kan inschrijven via mindbox@mindbox.be voor 5 euro voor een plaatsje. Dat inschrijvingsgeld gaat naar "Kom op tegen Kanker" (jp)

Haar overlijden kwam ondanks haar ziekte toch nog erg onverwacht. Zaterdag voor Pinksteren gaf zij nog present op de opening van Poëzievensters 2023 en amper vijf dagen voor haar overlijden postte zij volgende bijdrage op Facebook.

“Het was donderdag 15 juni niet alleen de voorstelling van mijn flexibele dichtbundel in het Watlabsalon, het was ook exact 1 jaar geleden, vlak voor ik naar het concert van LP in de Roma zou gaan, dat mijn dokter me belde om te zeggen dat ik opnieuw kanker had.

Inmiddels zijn we een jaar verder en in de zomer van 2022 had ik niet

Op 22 juni overleed Johanna Pas (1969 - 2023). In de wijk kennen wij haar als de uitbaatster van de boekenwinkel Kartonnen Dozen tot 2022, de tot vorig jaar enige LGBTQ+ boekenwinkel van de Benelux. Maar nog meer was zij een rasechte dichter. Zij werd net geen 54 jaar.

verwacht dat ik op diezelfde datum mijn derde bundel van 2023 zou voorstellen. Ik dacht dat ik er niet meer zou zijn.”

Mentale kracht

"Dat ik er nog ben, heb ik mede te danken aan de goede en betaalbare gezondheidszorg, aan mijn lief, maar ook aan de energie van mijn vrienden die me mee overeind houden en aan iedereen die me helpt de dingen af te werken die ik nog zo graag wil doen. Ze geven me elke dag een reden om op te staan. Ze maken, tussen de pijn en de vermoeidheid door, mijn wereld groter.

Mijn optimisme is niet grenzeloos, maar voorlopig stel ik me erop in dat de huidige therapie (poging 6) zal aanslaan en me nog wat extra maanden geeft om deze dingen te doen die me fysiek slopen, maar me de mentale kracht geven om door te gaan.”

Tarot poëziebundel

“Kort na haar laatste publieke optreden, de voorstelling van haar Tarot poëziebundel in Permeke, heeft ze moeten opgeven. Op 22 juni 2023 in de vroege ochtend, is zij in haar slaap overleden.” stond in haar overlijdensbericht.

Stille kracht en dichter

Johanna Pas heeft zich altijd ingezet voor de holebi-gemeenschap, niet door luid te roepen, maar als een stille kracht in de boekenwinkels 't Verschil en daarna Kartonnen Dozen hier op Zurenborg. Wie haar gekend heeft, herinnert zich haar als een uiterst beminnelijke en vriendelijke persoon met een ruime kennis van literatuur. Naast de queerboeken was er ook plaats voor literatuur met de nadruk op poëzie in haar winkel in de Draakstraat.

Die keuze lijkt logisch, want zijzelf was een uitstekende dichter. In het jaar voor haar overlijden kon ze nog drie boeken voorstellen: de dichtbundel Was, of hoe ik mijn huid verloor die in de vorige krant werd besproken, begin 2023 samen met Lies Colman en Koen Broos het boek Voor mij, alleen, geïnspireerd op de Belgische componist Lekeu en tot slot Kringen op het tafelblad, ultrakorte gedichten gelinkt aan de Tarot. (Alle bij Poëziecentrum )

Die laatste dichtbundel werd op 15 juni nog voorgesteld in Permeke. Haar andere dichtbundels waren Alleen met jou (2008) en Soms gaan bomen staande dood (2010) verschenen bij uitgeverij ’t Verschil.

Onder het pseudoniem Violante Juarez Oliveira verscheen (2016) bij uitgeverij Kartonnen Dozen de bundel De rug van een hand. Daarnaast was zij ook actief als literair vertaler.

Open over haar ziekte www.johannapas.be www.poeziecentrum.be Haar Facebookpagina zal nog een jaar blijven bestaan om herinneringen aan haar te delen.

Tot slot betekende de moed om de ervaringen over haar ziekte open te delen op Facebook een hart onder de riem van iedereen die kanker uit de taboesfeer wil halen.

Op vrijdag 30 juni werd afscheid van haar genomen in het muziekcentrum Trix. Haar laatste verzoek was geen sombere kleding te dragen, het echte verdriet zit immers vanbinnen.

Enkele weken na haar overlijden verscheen bij het Poëziecentrum nog postuum een vierde bundel, De onverwachteling*. In die dichtbundel geeft Johanna Pas een stem aan de onuitgenodigde gasten op deze wereld.