Bij Het Hinkelspel, de coöperatieve biokaasmakerij die ik mee oprichtte, hebben we er altijd over gewaakt dat onze boeren een eerlijke prijs kregen, ook in tijden toen dat nog niet zo vanzelfsprekend was. Een belangrijke voorwaarde daarbij was de kwaliteit van de grondstof.
Mijn ervaring leert me dat als een producent met een zekere continuïteit goede kwaliteit levert, je eigenlijk een heel solide basis hebt voor een jarenlange handelsrela tie. Daar betaalt een verwerker graag de juiste prijs voor.
De vraag is natuurlijk wat een juiste prijs precies bete kent. Welke elementen neem je mee, welke niet? Elke schakel in de keten heeft zijn eigen specifieke moge lijkheden, maar ook moeilijkheden. En dus gaan boer en verwerker best samen aan tafel zitten. De kans op slagen hangt af van hoe transparant beide partijen zijn over hun kostprijsberekening en hoe ze erover commu niceren. Als je in alle openheid kunt praten kunnen er werkbare compromissen worden gesloten.
heid op zich moet nemen als het fout loopt. Deze niet te stoppen ratrace doet veel boeren crashen. Aan dat sys teem zitten dus duidelijke grenzen.
Daarmee is het werk niet klaar. Een ideale faire prijs berekenen is een voortdurende oefening, die van veel factoren afhangt. In de eerste plaats van de ketenspe lers zelf, maar die zijn op hun beurt onderhevig aan de markt. Ook in bio ontsnappen we daar niet aan.
Want één ding mag duidelijk zijn: de regelmatig optre dende prijscrisissen in de landbouw tonen aan dat de markt niet vanuit zichzelf rekening houdt met duurzame relaties in de keten. In de praktijk ondergaat een boer vaak de volatiliteit van die markt en is hij voor zijn inko men afhankelijk van steunmaatregelen. In dat systeem is het ieder voor zich en kan kostenbeheer alleen effici ent gemaakt worden als je groot genoeg bent.
De boer wordt in feite niet meer dan een loonwerker die niets echt kan beslissen, maar wel alle verantwoordelijk
De biologische sector staat voor een ander model, waar bij elke partner in de keten op een gelijkwaardige manier behandeld wordt en waarbij economische lasten en lusten op een eerlijke manier verdeeld worden. Met dit themanummer over eerlijke handel willen we jou als bio-ondernemer inspireren en motiveren om je eigen relatie met je leveranciers en afnemers onder de loep te nemen. Dat daarvoor overleg, communicatie en trans parantie nodig zijn, is vanzelfsprekend. We zitten met een grote verscheidenheid aan bedrijven, die elk hun eigen verdienmodel hebben. Een boer met 100 hectare aan akkerbouw heeft andere noden en mogelijkheden dan een CSA-boerderij die op 3 hectare aan de slag gaat. Maar de visie die schuilgaat achter het streven naar een eerlijke handelsrelatie verschilt op zich niet zo veel.
Daarmee bezig zijn is ook kiezen voor kwaliteit. Uit mijn loopbaan bij Het Hinkelspel heb ik geleerd dat de kwaliteit van producten sterk afhankelijk is van de betrokken heid van alle leveranciers bij dat product. En een goede correcte prijs die in overleg is samengesteld, vormt de basis voor die kwaliteit. Daarvoor betaalt de consument graag iets meer!
ALEXANDER CLAEYS Voorzitter BioForum alexander.claeys@bioforum.be“Met dit themanummer willen we jou inspireren en motiveren om je eigen relatie met je leveranciers en afnemers onder de loep te nemen”fotografie Astrid Agemans
Je kan als voedingsbedrijf je leveranciers wel een eerlijk inkomen willen geven, maar wat betekent dat? De website ALIGN wil voedingsbedrijven helpen om daar helderheid in te scheppen. In een interactieve kaart kan je zien wat het inkomensniveau is in verschillende landen. Deze kaart is een initiatief van verschillende fairtradeorganisaties en de Duitse overheid.
Je vindt de kaart op https://align-tool.com
Noten, bananen, wijn,... ze smaken zoveel beter als ze voortkomen uit eerlijke handel. Jammer genoeg gaan bedrijfswinsten vaak boven mensenrechten en het milieu. Daarom pleiten verschillende middenveldorganisaties voor een zorgplichtwet. Met zo’n wet zouden bedrijven verplicht zijn om fairness te garanderen.
Je kan de campagne ontdekken www.11.be/zorgplicht
Van 5 tot 15 oktober 2022 vindt in heel België ‘Week van de fair trade’ plaats. Alle fairtradeorganisaties steken dan de handen in elkaar om fair trade onder de aandacht te brengen met een nationale campagne en lokale activiteiten.
Alle informatie vind je op www.weekvandefairtrade.be
Fairtrade en bio hebben een nauwe band. 66 procent van de fairtradekoffie die in 2020 wereldwijd werd verkocht is biologisch gecertificeerd. Voor bananen ligt dat aandeel op 63 procent, bij katoen op 56 procent.
Deze kwam tot de het Departement
"Duurzaam boeren kan alleen als er een eerlijke prijs wordt betaald."
De biosector bestaat uit ondernemers met een hart voor mensen. In dit themanummer brengen we drie biobedrijven in beeld die inspirerend zijn als het gaat om eerlijke handelsrelaties: Het Hinkelspel, Granennetwerk Pajottenland en Boer Bas.
I n 2022 viert kaasmakerij Het Hinkelspel zijn veertigste verjaardag. Een bloeiend bedrijf, en dat is volgens werkend vennoot Floris Lepercq te danken aan het feit dat ze een coöperatie zijn: "In die 40 jaar zijn er mensen bijgekomen en vertrokken, maar je kan niet spreken van een generatiewissel. Die generaties in huis vloeien door elkaar, wat een goede basis vormt voor de lange termijn."
Van de 20 mensen bij Het Hinkelspel zijn er 10 werknemers en 10 werkende vennoten. Die hebben de dagelijkse leiding in handen. Floris: "Oorspronkelijk was het de bedoeling dat elk personeelslid na een inloopperiode de stap tot werkend vennoot zou zetten, maar dat schrikte sommige medewerkers af. We wilden hen niet kwijt, dus werd dat idee losgelaten. Maar we zijn wel een horizontaal bedrijf: iedereen is gelijk."
Ook consumenten en leveranciers kunnen lid worden van de coöperatie: "Elke aandeel houder heeft 1 stem, ongeacht de hoeveelheid aandelen ze bezitten. Mensen die bij ons investeren doen dat vooral omdat ze onze langetermijnvisie delen, achter ons product staan en de coöperatieve werking waarderen. Ze doen het niet om de hoogste financiële meerwaarde of winst op te zoeken."
Het hoge woord is eruit: winst. Bij het Hinkelspel streven ze niet naar winst maximalisatie in de enge zin van het woord. "Vandaag staat groei altijd gelijk met meer
winst. Terwijl je als bedrijf ook kan groeien door een betere kwaliteit, een betere reputatie, een betere samenwerking met collega’s of leveranciers. We groeien dus op onze manier en kiezen voor duurzaamheid. We zetten bijvoorbeeld bewust niet in op export en we gaan ook niet meer produceren, louter om meer te produceren. Op duurzame relaties zetten we wel graag in."
Het Hinkelspel werkt voor zijn melk samen met Biomilk.be en Organic Goatmilk Cooperation (OGC), twee coöperaties van melkveehouders. De samenwerking verloopt prima: "We geloven dat ook voor boeren het coöperatieve model heel goed is. Zo bouwen ze een buffer op tegen de marktmacht."
"Bij ons weten boeren aan het begin van het jaar wat ze gaan verdienen, maar we zijn altijd bereid om te luisteren." Zo gaven de melk veehouders recent aan dat ze door stijgende kosten hun prijzen noodgedwongen moesten verhogen. "Daar gaan we dan ook in mee, want we willen een duurzame samenwer king, op lange termijn, die gebaseerd is op reële kostprijzen en niet op het vaak perverse spel van vraag en aanbod."
In de huidige crisistijden vindt Floris het van zelfsprekend dat de lasten verdeeld worden over de hele keten en niet alleen terecht komen bij de zwakste schakel, in dit geval de boer: "Retail heeft de marktmacht en heeft daarom de neiging om druk te leggen op de marges van degenen die die macht niet hebben. Dat zou niet mogen gebeuren: iedereen, ook de consument, moet een beetje van de kosten op zich nemen en zijn marges laten zakken. Dat is eerlijke handel."
MEER W ETEN? www.hinkelspel.be
WIE?“Mensen die bij ons investeren doen dat omdat ze onze langetermijnvisie delen, achter ons product staan en onze werking waarderen.”
WAT?
Samenwerking tussen Brouwerij 3 Fonteinen en 12 biologische graantelers
WAAR?
Enkele jaren geleden geraakten Armand Debelder, bezieler van Brouwerij 3 Fonteinen en bioboer Tijs Boelens met elkaar in gesprek over de traditionele Pajotse graanrassen. Vele daarvan waren intussen verdwenen. Tijs wou meer diversiteit op zijn veld en hoopte dat de brouwerij, bekend van hun lambiek- en geuze bier, daarbij kon helpen.
"Die vraag bracht heel wat in beweging", zegt Lucas Van den Abeele. "Als ambachtelijke brouwerij streefde 3 Fonteinen er naar om de link met de boeren te herstellen. Die link met het land was verdwenen. Graan kochten
ze aan bij de graanhandel, zonder te weten waar dat vandaan kwam. Tijs hielp geïnte resseerde boeren te zoeken in een straal van 25 kilometer rond de brouwerij en samen zetten we het netwerk op poten."
Lucas coördineert vandaag het Granennetwerk in dienst van Brouwerij 3 Fonteinen, maar was al als masterstudent agro-ecologie betrokken bij dit project. "Voor mijn thesis onderzocht ik wat er nodig was om een goede samen werking tussen boeren en brouwerij op te zetten. Brouwerij 3 Fonteinen wou vooral een samenwerking waar de boer beter van werd, en hen ook ruimte geven om hun verhaal te vertellen. En dus gingen we met ieder een rond tafel zitten om te kijken wat de knelpunten waren."
Een van de struikelblokken was de graan teelt zelf. "Voor de meeste boeren is graan niet hun hoofdactiviteit, maar een deel van hun teeltrotatie. Dat betekent ook dat ze niet uitgerust zijn voor opslag of nabewerking. Het project had dus alleen maar kans op slagen als 3 Fonteinen dat deel op zich zou nemen. Dat hebben we dan ook gedaan, een deel van mijn job vandaag is om dat in goede banen te leiden."
Daarnaast was de prijs een probleem, omdat graanboeren in België onmogelijk kunnen concurreren met de wereldmarkt. "We zei den meteen: wij betalen wat de boer vraagt. Alleen zijn boeren het zo gewend om prijzen te moeten aanvaarden, dat ze het afge leerd zijn om hun eigen prijs te berekenen. In de praktijk kijken ze dan naar de wereld marktprijs en doen ze daar wat bij. Maar dat staat los van hun daadwerkelijke productie kosten. We hebben dus onderzocht wat de echte kosten zijn: welke risico’s loopt een boer, welke investeringen moet hij doen? Op basis daarvan kwamen we tot een trans parant prijzenmodel."
Dat model bestaat enerzijds uit een prijs per hectare, anderzijds uit een prijs per ton, betaalbaar na de oogst. "Die prijs per hectare krijgen boeren dus sowieso, ook als de oogst mislukt. Alleen lag het risico zo eerst volledig bij de brouwerij, en daar voelden de boeren zich ook niet goed bij. We betalen daar dus bovenop een prijs per ton. De prijs die de boer(in) krijgt verschilt van het ras dat inge zaaid wordt. Bij een oud ras dat we nog niet goed kennen, ligt het risico hoger en krijgt een boer(in) dus meer."
Na de oogst wordt het graan op een aantal kwaliteitscriteria getest. Volstaat het graan niet om te brouwen, dan krijgt de boer die prijs per ton niet. Hij blijft dan wel eigenaar en kan het graan zelf proberen te verkopen. "Zo komt een boer er zelfs in een slecht jaar goed van af. We werken ook met maximum hoeveelheden. Wij kunnen in theorie altijd terecht op de graanmarkt als er tekorten zijn, maar een te grote oogst krijgen we niet verwerkt. We zijn geen groothandel. We maken dus oogstprognoses. Zit een boer daarboven en hebben wij die meer opbrengst niet nodig, dan mag hij die zelf verkopen. Zo worden ze ook beloond als de graanteelt goed loopt."
Vandaag telen 12 bioboeren op zo’n 40 à 50 hectare biogranen. Die hoeveelheid volstaat voor de brouwerij om geen graan meer te moeten bijkopen. Lucas: "Ons model heeft de afgelopen jaren zijn waarde bewezen, en zowel boeren als brouwerij zijn er tevreden over. Ook andere bedrijven zijn soms geïn teresseerd in onze manier van werken, maar ze schrikken van het grote engagement dat we aangaan ten opzichte van onze boeren. Uiteindelijk betalen we twee keer zoveel aan de telers als de wereldmarktprijs. En dan zijn er nog de bijkomende kosten zoals opslag."
Pajottenland “We zeiden meteen: wij betalen wat de boer vraagt. Alleen zijn boeren het zo gewend om prijzen te moeten aanvaarden, dat ze het afgeleerd zijn om hun eigen prijs te berekenen.”
Het verhaal begon met oude graanrassen. Ook het onderzoek naar die oude soorten zit in het takenpakket van Lucas. "We zoeken voortdu rend naar gewassen die geschikt zijn voor de bioteelt én die ook de brouwtest doorstaan. We doen participatieve selectie en veredeling op de velden zelf. In bio zoeken we vooral naar heterogene rassen of populaties. De meeste moderne graangewassen presteren zeer goed in optimale omstandigheden, maar vragen veel kunstmest of gewasbescherming als het weer niet mee zit. Dat kan niet in bio. Oude rassen ondervinden daarentegen minder hinder van veranderende weersomstandig heden. Voor ons bier is die diversiteit ook een meerwaarde."
De boeren wisselen ook graag informatie uit onder elkaar. "Er bestaat bij ons weinig gedeelde kennis over het telen van biologisch brouwgraan. Maar de individuele boeren weten soms meer dan ze zelf vermoeden. We komen dus een paar keer per jaar samen op een landbouwbedrijf om de kennis te delen.
Een zogenaamde Farmer Field School, zonder experts van buitenaf. En via een Whatsappgroep vinden de boeren elkaar ook tussendoor. Wat leuk is, is de variatie aan boeren: ze zijn allemaal in andere takken actief, er zijn jonge en oude boeren, en we gaan zelfs over de taalgrens, wat ook een verrijking is."
Brouwerij 3 Fonteinen heeft door op deze manier te werken duidelijk gekozen voor een vernieuwd en waardevol landbouwmodel. "Voor de brouwerij zou het makkelijker zijn om met één grote boerderij samen te werken, maar ze vinden het ontzettend belangrijk om de familiale, kleinschalige landbouw te ondersteunen. Anders gaat die traditie verloren. Het past ook volledig in het plaatje van 3 Fonteinen, waar diversiteit centraal staat in alles."
granen.3fonteinen.be/nl
J ens Mouton groeide op op biologisch landbouwbedrijf De Zwaluw en startte enkele jaren geleden met Koolmees, zijn eigen bioboerderij in Ichtegem. Net als zijn ouders wilde hij vooral inzetten op rechtstreekse verkoop naar de klant. Jens: "Verkopen zit me in het bloed. Alleen was er geen geschikte verkoopsruimte op mijn boerderij. Omdat ik de verkoop meteen goed wilde aanpakken, week ik uit naar Brugge, de dichtstbijzijnde stad. Zo ontstond de stads winkel Boer Bas."
Met de symbolische naam ‘Boer Bas’ wil Jens het 20-tal boeren die bij hem leveren een stem en gezicht geven. Initieel was het idee zelfs om een coöperatie te starten, maar dat idee liet Jens vrij snel varen. "De neuzen van meer dere boeren in dezelfde richting krijgen blijkt niet evident. Boer Bas blijft dus mijn winkel. Ik ben verantwoordelijk voor logistiek en ver koop. Maar ik wil toch dat alle boeren die hier leveren zich een beetje ‘Boer Bas’ voelen. Zij kunnen zich ten volle focussen op de teelten. Alle boeren die er van bij het begin bij waren, leveren nog steeds. Ik hou ook rekening met hun teeltplanning en kan als kleinschalige boer zelf bepaalde hiaten opvullen."
Naast de boeren neemt Boer Bas ook af van enkele verwerkers en heel af en toe koopt hij aan in de groothandel. "Dat doe ik vooral om het jaar rond een breed aanbod te hebben. Klanten verwachten dat. Dat is een evenwicht dat je moet zoeken als winkelier."
Voor Jens is niet alleen bio een criterium, ook kleinschaligheid vindt hij belangrijk. "Ik vermijd het om producten aan te kopen bij bedrijven van industriële grootte. Ik kies voor leveranciers waar de mensen van tel zijn. Het verhaal van een bedrijf is minstens zo belangrijk. Bio, fair en lokaal: een product in mijn winkel moet aan minstens 2 van die criteria voldoen. En dus bied ik soms ook producten aan die niet bio zijn, van lokale initiatieven, al blijft dat beperkt."
Met zijn winkel mikt Jens onder meer op de horeca. "Over prijs discussieer ik zelden met mijn leveranciers, wel over kwaliteit. Alle producten die ik aanbied moeten ook in een sterrenzaak gebruikt kunnen wor den. Een eerlijke prijs betekent voor mij ook een stabiele prijs, zowel in de aankoop als de verkoop. Bij Boer Bas zullen klanten dus geen promoties vinden. Hoogstens bij een overaanbod kan de prijs wel eens dalen, maar mijn verkoopprijzen zijn vrij stabiel. Ik ben daardoor niet de goedkoopste, maar dat hoeft ook niet. Ik wil klanten die voor mij kiezen, klanten die de waarde van mijn pro ducten goed inschatten: een eerlijke prijs voor eerlijke klanten."
Jens is blij met de manier waarop hij het heeft aangepakt. "Dankzij Boer Bas kan ik niet alleen mezelf een eerlijk inkomen garan deren, maar ook mijn medewerkers en de leveranciers van wie ik afneem."
MEER W ETEN? www.boerbas.be
Jens merkt ook dat het voor boeren niet altijd eenvoudig is om hun eigen prijs te bepalen. "Soms vragen boeren aan mij de prijs. Op zich is dat niet correct, boeren zouden hun eigen prijs moeten kennen. Ik zie ook dat boeren de fout maken om hun eigen teel ten in hun eigen thuisverkoop te goedkoop aan te bieden."
“Ik wil dat alle boeren die hier leveren zich een beetje Boer Bas voelen.”fotografie Astrid Agemans
Bio streeft naar een duurzame voedsel productie, en daarin is ook fairness een belangrijk element. Elk biobedrijf zou in het contact met zijn leveranciers moeten streven naar een eerlijke handelsrelatie die gestoeld is op vertrouwen en een samenwerking op lange termijn.
Al te vaak wordt dit thema vernauwd tot een eerlijke prijs. Uiteraard is dat een belangrijk aspect: iedereen wil loon naar werken. Een eerste stap voor een verwerker is een eerlijke vergoeding te voorzien voor alle schakels in de keten, ook voor hen die traditiegetrouw minder prijszetters zijn. Maar het houdt daar niet op. Minstens even belangrijk is hoe je met elkaar omgaat.
Ook Sarah Vandevelde is daarvan overtuigd. Zij coacht met haar onderneming COLEVATOR organisaties om samen met hun leveranciers tot een waardengedreven aankoopbeleid te
komen. Dat gebeurt in vijf aankoopfases, waarbij verwerkers leren dat samenwerken om veel meer draait dan beschikbaarheid van product of halen van kwaliteitsniveaus. Een waardengedreven bedrijf zal na verloop van tijd het vizier openzetten en ook kijken naar wat zijn partners nodig hebben. Met een doordacht, waardengedreven aankoop beleid creëer je immers ook meerwaarde voor je eigen bedrijf.
Samenwerken, vertrouwen, communicatie: die drie pijlers komen steeds weer terug in een eerlijke handelsrelatie. Wat zijn ieder eens behoeften en verwachtingen? Dat kom je alleen te weten door regelmatig samen rond de tafel te gaan zitten.
Met lokale toeleveranciers en afnemers is dat natuurlijk een stuk makkelijker. Dat beaamt ook biobrouwer Gert Jordens: "Door de grondstoffen voor onze bieren rechtstreeks aan te kopen bij de boer, ontstaat er een band tussen de landbouw en het eindproduct."
Regionale samenwerkingen hebben daar naast nog een heel aantal voordelen. Er is
minder transport nodig, wat de kwaliteit en versheid verbetert en wellicht zorgt voor een kleinere ecologische voetafdruk. Daarnaast krijg je een stabielere keten, die minder onderhevig is aan een volatiele of onzekere markt bij crisissen. Ook de kans op fraude vermindert aanzienlijk. Tot slot vraagt de consument erom: In een enquête van Fevia uit 2021 gaf 72% van de consumenten aan dat de voedingsindustrie meer zou moeten inzetten op lokale productie. Fevia nam dit ook op in zijn duurzaamheidsroadmap.
De keuze voor lokale grondstoffen is uiteraard niet altijd mogelijk. Sommige grondstoffen kunnen hier niet geteeld worden omdat de omstandigheden niet juist zitten of omdat de kennis ontbreekt. In zulke gevallen kan fair trade een oplossing bieden.
Tegelijkertijd is de keuze om grondstoffen van verder te laten komen soms ook econo misch geïnspireerd en is het geen kwestie van beschikbaarheid of klimaat. Er zijn best wel wat grondstoffen die vandaag vooral op de wereldmarkt gekocht worden die evengoed bij lokale telers geproduceerd zouden kunnen
Transparantie, communicatie, overleg: een eerlijke handelsrelatie zijn het sleutelwoorden. lukt makkelijker in een lokale keten.
worden. Dit is geen oproep tot protectionisme: we zullen altijd ook over de grens moeten kijken. Maar wie een regionale oplossing kan bedenken, zal misschien ook makkelijker tot een eerlijke handelsrelatie kunnen komen.
Dan moeten we het wel over prijs heb ben. Een van de grootste hordes bij het opzetten van zo’n lokale keten is immers de prijs zetting. In veel gevallen kan een lokale keten alleen maar werkelijkheid worden als een verwerker een hogere prijs betaalt voor een grondstof dan op de wereldmarkt. Een lokale graanteler kan met de beperkte oppervlakte die we in Vlaanderen hebben niet op tegen de kosten efficiëntie van graanschuren als Oekraïne of Rusland. En het is niet alleen dat: het vraagt ook meer inspanningen op het vlak van logistiek en planning. Tegelijkertijd ontbreekt bij ons soms de infrastructuur om deze grondstoffen goed te verwerken. In het PostHarvest-project proberen we bv. te kijken naar hoe de nabehandeling van granen bij ons georganiseerd kan worden.
Een regionale keten vraagt dus enig engage ment, maar het heeft wel een meerwaarde
voor jouw bedrijf en onze maatschappij. En die hindernissen zijn niet onmogelijk om te nemen. Er bestaan genoeg inspirerende voor beelden van verwerkers die het engagement aangaan om zo’n lokale keten op te zetten. In dit nummer vind je onder andere de voor beelden van het Granennetwerk Pajottenland en Het Hinkelspel.
Er zijn er nog andere. Zo nam de Waalse mosterdfabrikant Bister het initiatief om de teelt van biologische mosterdzaden opnieuw te introduceren in België. Dat werd al jaren lang niet meer gedaan. In samenwerking met vijf bioboeren brachten ze, met vallen en opstaan, Belgische biomosterd op de markt. Een lokaal product, met een eerlijke vergoeding voor de boer.
Een ander inspirerend voorbeeld is de samenwerking tussen Colruyt, 7 biologische akkerbouwers, een molenaar en 2 biobakkers om biologisch brood op basis van lokale granen te produceren.
Belangrijk is dat je communiceert over je initiatieven op dit vlak. Alleen zo kan ook de consument overtuigd worden van de
meerwaarde die jij als ondernemer hebt ten opzichte van andere producten.
Die communicatie kan onder andere via Biogarantie Belgium gebeuren. Met deze standaard kan je als verwerker de herkomst van je grondstoffen duidelijk maken aan de consument. Het hoofdingrediënt van een Biogarantie Belgium-product moet immers geteeld worden in België en minimum 50% van het eindproduct uitmaken. Bijkomend zijn er voorwaarden verbonden aan de relatie die je hebt met je leverancier. Communicatie en overleg op regelmatige basis zijn nood zakelijk, alsook een korte betalingstermijn en een kostendekkende prijs. Je vindt meer op www.biogarantie.be
Wij brengen graag inspirerende voorbeel den van regionale ketens in beeld. Neem contact op met Sofie Vandewijngaarden sofie.vandewijngaarden@bioforum.be om je verhaal te delen.
fotografie Kobe Van LooverenWaaraan moet een eerlijke handelsrelatie voldoen? De criteria op deze uitneembare pagina zijn een goede referentie.
Van alle basisprincipes van bio lijkt ‘eerlijkheid’ het minst makkelijk te verwezenlijken in een mondiale vrijemarkt economie. De neoliberale logica primeert boven een gelijke verdeling over de keten. Bovendien houdt men weinig rekening met regionale productiefactoren en -kosten. In het Diverimpactsproject begeleidden Inagro en BioForum telers en afnemers die experimenteren met nieuwe gewassen. Daarbij was het een uitdaging om tot een eerlijke handelsrelatie te komen. Samen met onderzoeksassistent Anton Riera en prof Philippe Barret van UCL (Université Catholique Louvain) werd een lijst opgemaakt met voorwaarden die bijdragen tot een eerlijk prijsmechanisme en een eerlijke handelsrelatie.
Deze criteria of toetsstenen nodigen vooral uit om met elkaar in gesprek te gaan en onderling te bepalen hoe jij en
je ketenpartners een eerlijke relatie vorm willen geven op korte en op langere termijn.
De criteria worden opgedeeld in drie blokken:
Hoe ga je om met de prijsvorming? (Criteria 1-5) Hoe worden lasten en risico’s onder elkaar gedeeld? (Criteria 6-8) Hoe krijgt de onderlinge relatie vorm? (criteria 9-14)
Maak gebruik van referentieprijzen bij het vaststellen of evalueren van een eerlijke prijs. Je kan daarvoor kijken naar de marktprijs, de prijs van concurrerende producten enzovoort.
Om de productiekosten te kunnen verrekenen in de prijs, moet een boer een schatting kunnen maken van zijn productiekosten en hier ook open over communiceren met de andere partners in de keten.
Op www.bioforum.be/eerlijkehandelsrelaties vind je een uitgebreide toelichting van deze voorwaarden en kan je ook de vragenlijst vinden waarmee je zelf aan de slag kan.
Een eerlijke prijs zou moeten zorgen dat de boer een leefbaar inkomensniveau haalt. Een boer moet nadenken wat een eerlijk inkomen is voor hem. Wordt je gepresteerde arbeid gedekt?
Een eerlijke prijs houdt rekening met de toegevoegde waarde van een gewas t.o.v. andere gewassen
Soms teelt een boer bepaalde gewassen met een toegevoegde waarde. Die toegevoegde waarde zou ook mee in de prijs verrekend moeten worden. Je zou daarvoor kunnen kijken naar de prijs die een boer zou krijgen bij het referentiegewas dat hij anders zou telen.
Een eerlijke prijs moet aanvaardbaar zijn voor de consument
Wat is een consument bereid om te betalen? Bij het vaststellen van een prijs hou je best rekening met wat consumenten een aanvaardbare en betaalbare eindprijs vinden.
Een eerlijke prijs ligt doorgaans hoger dan de minimumprijs
Voor bepaalde projecten of producten zijn investeringen onvermijdelijk. Die moeten dan wel betaald kunnen worden. Een eerlijke prijs houdt daar rekening mee. Tegelijk moet in deze gezocht worden naar de best mogelijke organisatie en aanpak.
Bij bepaalde innovaties komen ook risico’s kijken. Daar rekening mee houden kan helpen om tot een eerlijke prijs te komen. Je kan de risico’s delen over verschillende partners of werken met innovatiepremies.
Hoe wordt een prijsevolutie bepaald? Onder welke voorwaarden kan een prijs worden herbekeken? In het ideale geval zijn die voorwaarden transparant voor alle partijen in de keten.
Met volle transparantie bedoelen we niet alleen dat iedereen inzicht heeft over de prijsvorming, maar ook over andere aspecten zicht heeft. vb. verdeling van de waarde, productiekosten (welke worden gedekt), en wie is betrokken bij de besluitvormingsprocessen.
Een eerlijke verdeling van waarde en winst onder de actoren kan bijdragen tot een eerlijkere handelsrelatie. Je moet dan wel overleggen op welke basis je die eerlijke verdeling baseert. (b.v. op basis van werklast, kapitaal, enzovoort).
Een engagement op lange termijn kan bijdragen tot een eerlijke prijs. De relatie tussen producenten en kopers/ verwerkers moet duidelijk worden omschreven. Zo kan je zelfs in slechte jaren een stabiele handelsrelatie garanderen.
Iedereen verbindt zich om commerciële afzetmogelijkheden te garanderen
Wederzijdse, bilaterale betrekkingen kunnen belangrijk zijn om tot een eerlijke prijs te komen. Alle partners moeten zich er dan wel toe verbinden om de keten in stand te houden. Daarvoor is naast een open communicatie ook een begrip nodig van de behoeften en verwachting van de andere ketenactoren.
Wie heeft inspraak bij het nemen van beslissingen? Worden beslissingen eenzijdig genomen? Om tot een eerlijke handelsrelatie te komen is het nodig dat je de besluitingvorming kritisch tegen het licht houdt. Dat beperkt zich niet tot de manier waarop een prijs wordt bepaald, maar ook alle beslissingen die genomen worden rond vb. kwaliteit, betaaltermijnen enzovoort.
Ten eerste moet er een minimale termijn zitten tussen de levering van het primaire product en de betaling. Ten tweede moet er een mogelijkheid zijn om (geheel of gedeeltelijk) vooruit te betalen indien nodig.
Wie eerlijke handel zegt, zegt Fairtrade. We vroegen Koen Van Troos, woordvoerder van Fairtrade Belgium, hoe we eerlijkere voorwaarden kunnen krijgen voor onze gewassen. Een gesprek over arbeidsomstandigheden in het zuiden én in het noorden.
Wat is Fairtrade Belgium?
En kan je voor een goed begrip het verschil duiden tussen Fairtrade en ‘fair trade’ in twee woorden geschreven?
Koen Van Troos: "Als je Fairtrade in één woord schrijft, verwijst dat naar het label. Fairtrade Belgium is de organisatie achter dat label, een erkende ngo geaccrediteerd door de Belgische overheid. Per productgroep, van cacao tot katoen, maken wij een standaard op aan de hand van drie faire criteria: soci aal, ecologisch en economisch. In totaal vertegenwoordigen we 1,9 miljoen boeren en werknemers in 71 landen. We streven naar een eerlijke prijs voor de boeren en betalen daarbovenop een Fairtrade-premie aan boerencoöperaties. Eigenlijk gaat het om meer dan een label, we zien onze ngo als een beweging. Die premie is een middel dat de coöperaties aanwenden om bijvoorbeeld scholen te bouwen en de productiecapaci teit te verbeteren.
Fair trade in twee woorden geschreven is synoniem voor eerlijke handel. Die term is niet beschermd in België. Er bestaat geen wetgevend kader voor. We zien dat steeds meer bedrijven hun eigen duurzaamheids label ontwikkelen. Als elk bedrijf zelf kan bepalen wat eerlijk is, dan maken we het de consument veel moeilijker. Vandaar dat wij als label kiezen voor certificering en onafhankelijke controles."
Hoe moeilijk is het voor de consument om eerlijke producten te kopen? Is handel op dit moment door de band genomen eerlijk? Van Troos: "Handel is vandaag diep oneerlijk. Dat ligt aan allerlei factoren. Ons economisch systeem is gebaseerd op het structureel onderbetalen van arbeid en grondstoffen. Slechts enkele mensen, vaak bedrijfsleiders of aandeelhouders in het westen, halen daar profijt uit. Wat mij opvalt is dat boeren zowel hier als in het Globale Zuiden aan het kortste eind trekken. Zij zijn degenen die onderbe taald worden. Met Fairtrade proberen we daar iets aan te doen. Tegelijk zijn we ook een marktmechanisme: we willen het systeem geleidelijk aan veranderen, maar werken daar
tekst Sarah Vandoorne De hele biosectorWat kunnen we leren van eerlijke handel in het Globale Zuiden?
Van Troos: "In eerste instantie denk ik dan aan het feit dat Fairtrade, naast ecologische criteria, wil bijdragen aan social justice: sociale rechtvaardigheid, een eerlijkere en rechtvaardige wereld.
We hanteren een moderne manier om aan internationale samenwerking te doen. Trade, not aid: het gaat hier niet om solidariteit, maar om handel, om economie. Alle boeren hebben recht op een eerlijke prijs en een goed leven. Ons model kan, denk ik, ook inspi rerend werken voor andere ngo’s. In België zijn we erkend als ngo, we krijgen subsidies voor een deel van onze werking hier. Wat er in Afrika, Latijns-Amerika en Azië gebeurt, wordt grotendeels gefinancierd door de Fairtrade-premies, beheerd door lokale pro ducentennetwerken. Het label wordt dan ook echt gedragen door de producenten. Als we belangrijke beslissingen moeten maken,
komt de helft van de stemmen rechtstreeks van de producenten."
Hebben jullie ook bij ons projecten rond eerlijke handel lopen?
Van Troos: "Met Fairtrade Belgium hebben we in 2021 prospectie gedaan voor een NoordNoordwerking. We deden een beroep op een consultant en konden terecht bij verschil lende partners, waaronder ook BioForum. Andere betrokken actoren waren Rikolto, Voedsel Anders, Wervel, Bond Beter Leefmilieu, de Boerenbond, de Waalse Féderation de l’Agriculture, Carrefour, Aldi en Colruyt. Samen hebben we bekeken wat de mogelijkheden zijn en op welk product we dan het best zouden focussen. In Frankrijk heb je nu bijvoorbeeld een yoghurt met een Fairtrade-label, waar voor er specifieke criteria zijn opgesteld voor de melk en het graan. Zover staan we nog niet in België. Er zijn wel opties voor samen gestelde producten, waarbij het product ‘uit het Zuiden’ zou kunnen worden gecertificeerd en de andere ingrediënten niet. In dat geval krijgt het product dan een wit FSI-label met de vermelding eronder om welk ingrediënt het dan gaat. Op de Fairebel Chocolademelk
Verder staat het project nog niet, wegens omstandigheden. Het rapport is af, de analyse is klaar, maar momenteel gaan we er nog niet mee verder. Ik vind, maar dat is mijn persoonlijke mening, het niet zo erg dat Fairtrade focust op producten uit het Globale Zuiden. Hoewel we natuurlijk veel kunnen zeggen over het recht op eerlijke prijzen voor de lokale boeren, staat de overheid bij ons veel sterker. Hier hebben we wetgeving, is er een minimumloon, we kunnen rekenen op sociale inspectie. Het soort audits dat wij uitvoeren in samenwerking met auditeur Flocert zijn hier veel minder nodig."
Wat is de relatie tussen biologische landbouw en eerlijke landbouw? Is bio essentieel voor Fairtrade?
Van Troos: "Naar schatting heeft 70 procent van de Fairtrade-gecertificeerde produc ten ook een biolabel. We zien biologische en Fairtrade-handel zeker als complementair. Voor ons gaat het een niet ten koste van het
voor samen met grote actoren. We willen het systeem van binnenuit veranderen."
prijkt bijvoorbeeld een FSI-label, dat verwijst naar de Fairtrade cacao die er in zit.
fotografie Fairtrade Belgium
ander. Uit consumentenonderzoeken die we laten uitvoeren door marktbureaus blijkt dat sociale omstandigheden bijna even goed scoren als het klimaat.
In 2020 hebben we onderzocht hoeveel producten op internationaal niveau een dub bel label kunnen voorleggen. Vooral katoen, bananen en koffie deden dat. Voor produc ten met een dubbel certificaat wordt er ook beter betaald. Cacaoboeren die zowel bio als Fairtrade-gecertificeerd zijn, krijgen een nog betere prijs. Het verschil is ongeveer 300 dollar per ton cacao. Wel vraagt een extra certificaat ook extra investeringen van de boeren. Die kosten zijn niet altijd haalbaar, wat allicht de reden is waarom niet alle Fairtrade-producten biologisch gecertificeerd zijn. Sommige boeren coöperaties onder steunen we om over te schakelen op biologische landbouw. Een voorbeeld uit Ivoorkust is de coöpera tie Yeyasso. Het Belgische chocoladebedrijf Galler heeft zijn schouders onder een project gezet waarbij ze die coöperatie helpen om te schakelen."
Werkt Fairtrade Belgium regelmatig samen met bedrijven zoals Galler? Of is er ook een samenwerking met kleinere boeren hier in het noorden?
Van Troos: "Onze voornaamste samen werkingen zijn met de grote supermarkten, maar ook met kmo’s zoals Galler en grotere
bedrijven als Guylian. Wij zien onszelf als bruggenbouwer. Momenteel zetten we met veel dossiers in op een sterke HRDDwetgeving, waarbij we in de toekomst grote bedrijven maar ook kmo’s willen begeleiden."
HRDD staat voor Human Rights Due Diligence, oftewel in het Nederlands: zorgplicht. Kan je uitleggen wat dat juist wil zeggen?
Van Troos: "In mensentaal gaat het om wet geving die bedrijven zal verplichten om verantwoording af te leggen voor hun impact, zowel op milieuvlak als wat betreft mensen rechten. Op Europees en nationaal niveau is die in de maak. Vermoedelijk zal de Europese wetgeving voorrang krijgen en zullen we dus nog een aantal jaar moeten wachten op Belgische richtlijnen. Maar we willen proactief kijken hoe we bedrijven en kmo’s kunnen begeleiden in dit hele verhaal, onder meer door de risico’s in hun toeleveringsketen in kaart te brengen."
Nog een project waar jullie aan de kar trekken, zijn de Fairtrade Gemeenten. Intussen hebben jullie de kaap van 200 Fairtrade Gemeenten gerond. Hoe belang rijk en relevant is die campagne vandaag? Van Troos: "Fairtrade Gemeenten is een cam pagne van vier partners: Rikolto, Oxfam, 11.11.11 en wijzelf. In ons nieuwe beleidsplan 20222026 hebben we besloten om de campagne te
herdynamiseren. Thematisch willen we evolu eren naar een aanpak van "Faire" gemeentes waarin Fairtrade nog steeds centraal staat, maar waar we ook inzetten op lokale, duur zame en biologische voeding. Daarnaast willen we de campagne meer laten evalueren richting een duidelijk politiek engagement voor meer ‘Fairness’".
Veel bio-ondernemers zijn actief bij Fairtrade Gemeenten. Hoe betrekken jullie hen bij de campagne? Kunnen bio-onder nemers uit een gemeente die nog geen label heeft daar mee voor ijveren en wat levert dat hen en hun gemeente op? an Troos: "Bio-ondernemers zijn voor de cam pagne belangrijke partners in het gegeven van een duurzame voedselstrategie. Gemeenten zouden hen idealiter mee moeten opnemen in de campagne. Dat zouden ze kunnen doen door er bijvoorbeeld voor te kiezen om – net zoals ze doen voor Fairtrade – biocriteria op te nemen in hun openbare aanbestedingen."
Neem een kijkje op www.fairtradebelgium.be
fotografie Fairtrade Belgium
Het uitgebreide assortiment van St. Hendrick bevat meer dan vijftig soorten biologische gekookte en droge worstsoorten, gebraden en gekookte vleeswaren en gesneden beleg van varkens-, rund-, én kippenvlees, allemaal van het hoogst mogelijke kwaliteitsniveau.
Al deze delicatessen worden door het ervaren en gepassioneerde team van St. Hendrick gemaakt middels originele methodes als roken, zouten en braden. Voor elk product wordt de tijd genomen om tot de beste smaak te komen.
Maak
In 2019 lanceerde Europa een Europese Richtlijn tegen oneerlijke handelspraktijken in de agrovoedingsketen (UTP).
Sinds december 2021 is deze richtlijn ook omgezet in Belgische wetgeving. Maar wat zijn oneerlijke handelspraktijken precies?
verlies en bederf aan de leverancier
De afgelopen decennia verschoven de machtsverhoudingen binnen de voedingssector. Afnemers van landbouw producten fuseerden en werden grote bedrijven. Ook de retail versterkte zijn positie op de markt. Daardoor kregen deze bedrij ven heel veel marktmacht, die ze vaak ook uitspelen. Het slachtoffer? De boer en klei nere voedingsbedrijven, die vanuit hun positie soms weinig in de pap te brokken hebben.
In een Europese bevraging die werd opgezet om dit probleem te onderzoeken antwoordde maar liefst 96 procent van de voedingsen landbouwbedrijven dat ze al eens het slachtoffer waren geweest van oneerlijke handelspraktijken door hun grootste afnemer.
Die evolutie baarde Europa zorgen, en dus voerde men in 2019 een richtlijn in die deze oneerlijke handelspraktijken tegen moest gaan. Lidstaten kregen daarop de opdracht om die UTP-richtlijn (Unfair Trade Practices) om te zetten in nationale wetgeving. Voor België gingen de nieuwe regels eind 2021 in voege.
Maar wat zijn die oneerlijke handelspraktijken nu precies? Om dat te benoemen heeft de overheid zwarte en grijze lijsten opgesteld. Op de zwarte lijst vind je alle praktijken die verboden zijn voor nieuwe contracten. De grijze lijst bevat praktijken die op zich ook niet toegelaten zijn, maar die wel toegestaan worden wanneer alle partijen op voorhand een duidelijk akkoord hebben gesloten.
Leveringsovereenkomsten zijn soms heel gedetailleerd en kunnen niet zomaar onmid dellijk aangepast worden. Om die reden geldt een overgangstermijn van één jaar voordat ook bestaande leveringsovereenkomsten volledig in overeenstemming worden geacht te zijn met deze nieuwe wetgeving.
Volgende handelingen staan op de zwarte lijst en zijn nu niet meer toegelaten.
· Betalingstermijnen van meer dan 30 dagen na levering of factuur
· Kort voor levering een bestelling annu leren. Dat geldt voor bederfelijke én niet-bederfelijke voedingswaren.
· Eenzijdig de voorwaarden van een leveringsovereenkomst wijzigen
· Betalingen eisen die geen verband houden met de verkoop van landbouwen voedingsproducten
· Het overdragen van het risico voor
· Weigeren om de voorwaarden van een leveringsovereenkomst schriftelijk te bevestigen
· Onrechtmatig verkrijgen, gebruiken of openbaar maken van bedrijfsgeheimen
· Dreigen met vergeldingsmaatregelen als leverancier contractuele of wettelijke rechten wil uitoefenen
· De kosten van onderzoeken van klachten van klanten verschuiven naar de leverancier
· Het retourneren van onverkochte land bouwproducten en levensmiddelen door de afnemer zonder ervoor te betalen of zonder voor de verwijdering ervan te betalen
· Een vergoeding van de leverancier eisen voor de opslag, de uitstalling of de opname in het assortiment van zijn landbouw- en voedingsproducten, of voor het op de markt aanbieden
· Van de leverancier eisen dat hij alle of een deel van de kosten draagt van kortingen voor landbouw- en voedingsproducten die in het kader van een promotieactie door de afnemer zijn verkocht
· Van de leverancier eisen dat hij betaalt voor de reclame die de afnemer maakt
VERANDERENDE SECTOR VOOR WIE? De hele biosectorvoor landbouw- en voedingsproducten
· Van de leverancier verlangen dat hij betaalt voor de marketing van landbouwen voedingsproducten door de afnemer
· Van de leverancier eisen dat hij personeel betaalt voor de inrichting van de ruim ten die voor de verkoop van de producten van deze leverancier worden gebruikt
De zwarte en grijze lijst zijn niet in steen gebeiteld. In de toekomst kunnen aanvullin gen altijd mogelijk zijn. Ook nog interessant om te weten: deze wetgeving beschermt enkel leveranciers met een (geglobaliseerd) omzet cijfer onder de 350 miljoen euro. Bedrijven met een grotere omzet moeten bij een conflict met retailers een andere oplossing vinden. Deze beperking qua omzetcijfer geldt niet voor erkende producentenorganisaties (zoals Belorta, Milcobel), die dus ten volle genieten van deze wettelijke beschermingsbepalingen.
De handhaving gebeurt door FOD Economie. In eerste instantie zal er altijd gekeken wor den of bemiddeling mogelijk is, via een waarschuwingsprocedure. Levert dat niets op, dan zijn gerechtelijke stappen mogelijk.
Intussen wordt er niet stilgezeten. In het federaal regeerakkoord staat dat er ook een debat moet komen over de bescherming
van de landbouwprijzen, iets waar de UTP minder op inspeelt. In Frankrijk bestaat al sinds 2018 een wet die naar het prijsaspect kijkt: de wet Egalim.
Deze wetgeving had vooral als doel om buitensporige supermarktpromoties aan banden te leggen en te vermijden dat boeren het slachtoffer worden van prijzenoorlogen tussen supermarkten.
In Frankijk bestaat er dus sinds 2018 een minimumdrempel voor verkoop met verlies. Supermarkten moeten een marge van 10 procent op de inkoopprijs hanteren. Dat zorgt ervoor dat supermarkten niet meer kunnen uitpakken met stuntprijzen voor populaire merkproducten. Daarnaast is de kostprijs van de boer het startpunt om de prijs te bepalen. Zo ontstaat er minder ruimte voor extra korting of stuntprijzen.
In de praktijk viel het effect tegen. De nieuwe regels leidden niet tot een betere waarde verdeling doorheen de keten. De marges bij distributie en industrie bleven gewoon stijgen, terwijl de extra kosten vooral bij de consument terechtkwamen.
Daarom werd in 2021 de Wet Egalim uitge breid met een tweede luik. Die gaat nog iets verder en legt de hele keten verplichtingen
op. Allereerst moet een boer met zijn directe afnemers een contract van minimum 3 jaar afsluiten, met een prijs die de productie kosten minimaal dekt. De afnemer kan daarna met distributeurs onderhandelen over zijn prijs, maar de kosten van de grond stoffen kunnen niet onderhandeld worden. De prijs daarvan is voor iedereen transpa rant. Bovendien moet een verwerker aan alle distributeurs dezelfde prijs voorleggen. De eindprijs wordt bepaald door de verde ler. De winst van de boer zit daar door de vorige stappen automatisch in verrekend. Dat is transparant naar de consument toe, die bovendien beter op de hoogte is over de oorsprong van zijn producten.
Deze wetgeving is in principe vooral bedoeld voor lokale, Franse bedrijven, al kan je er als verwerker ook mee te maken krijgen.
Neem contact op met Paul Verbeke paul.verbeke@bioforum.be
fotografie Sophie Nuyttendelen van risico’s. In de langere keten zijn die andere voorwaarden niet altijd gegaran deerd. Producentenorganisaties zorgen wel voor een tijdige betaling en afzetzekerheid, maar risico’s delen is eerder uitzonderlijk.
gebouwen, biodiversiteitsmaatregelen, groenbemester,...
· Teeltgebonden arbeidskosten
· Machinekosten
Boeren willen een eerlijke prijs voor hun product en veel consumenten willen dat ook betalen. Alleen blijft het een moeilijke opdracht om die goede wil om te zetten in een praktisch model. Iedereen bedoelt met een eerlijke prijs immers net iets anders.
Dat ondervonden we toen we bij Biogarantie Belgium zochten naar een goede manier om een eerlijk prijsmodel op te stellen. Aanvankelijk wilden we referentieprijzen berekenen, maar na overleg met de boeren stapten we daar van af. Niet alleen zijn dat complexe berekeningen, ook de berekeningen zelf riepen te veel vragen op.
Sowieso is een faire prijs maar één ele ment in een eerlijke handelsrelatie (zie ook pagina 16). Ook belangrijk zijn betalings termijnen, zekerheid op lange termijn of het
Een aantal criteria bij Biogarantie Belgium spelen hier op in. Zo vragen we aan Biogarantie Belgium-houders om minstens één overleg per jaar te organiseren en binnen de 30 dagen na levering de boer te betalen. Een eerlijke prijs moet volgens de Biogarantiestandaard de productiekosten dekken, een correcte verloning bieden en ruimte laten voor investeringen.
Om bedrijven te helpen met het bepalen van een eerlijke prijs, was het de bedoeling om een prijsberekeningsmodel op te stellen. We keken eerst naar de groenteteelt en kwamen tot een model dat volgende kosten in rekening brengt voor productie, bewaring, marktklaar maken en vermarkting:
· Teeltgebonden materiaalkosten
· Algemene bedrijfskosten: grond,
We legden dit model voor aan telers en adviseurs, en uit die gesprekken kwamen een aantal uitdagingen naar voor.
· De kostprijs verschilt sterk van bedrijf tot bedrijf. Veel hangt af van de structuur van het bedrijf, de geteelde rassen en teelt combinaties, de graad van mechanisatie, efficiëntie in het functioneren enzovoort. Dat maakt dat een eerlijke prijs voor het ene bedrijf dat niet noodzakelijk is voor een ander bedrijf.
· De kostprijs verschilt naargelang het seizoen en kan ook tijdens het seizoen fluctueren. Vallen de weersomstandighe den en daardoor de opbrengsten tegen, dan is de productiekost per eenheid groter.
Wat is een eerlijke prijs? En hoe bereken je die? In de praktijk blijkt het minder eenvoudig dan gedacht TOEKOMSTIGE SECTOR VOOR WIE? De hele biosector· Wat reken je mee als productiekost?
Variabele kosten zijn de kosten die direct samenhangen met de productie. Op het eerste gezicht zijn ze het gemakkelijkst door te rekenen, maar voor bedrijven met veel verschillende teelten kan dat een hele opgave zijn.
· Hoe integreer je groenbemesters die geen directe opbrengst genereren, maar die wel nodig zijn voor de vruchtwisseling? De kost daarvan moet doorgerekend worden in de kostprijs van de vermarkt bare teelten.
· Hoe verdeel je de vaste kosten over de teelten en de jaren? Reken je de pacht prijs of de kost om grond aan te kopen? Dat kan in de praktijk een groot ver schil maken.
· Kijk je naar de kostprijs per teelt of per bedrijf? Rendabiliteit is belangrijk voor het bedrijf, niet noodzakelijk voor elke teelt. Maar hoe reken je dat dan om naar de producten?
· Voor ingehuurde arbeid kan je de loon kosten doorrekenen, maar op veel bedrijven wordt vooral met familiale arbeid gewerkt. Hoeveel moet daarvoor gerekend worden? Dezelfde vergoeding als voor de externe medewerkers? Maak je onderscheid tussen verschillende types werk: uitvoerend werk, commercieel werk, administratie; taken met meer en minder verantwoordelijkheid?
· Vertrek je van lonen die vergelijkbaar zijn met de rest van de samenleving of van de lonen in de agrarische sector? Dat kan grote verschillen opleveren. In de overlegvergaderingen met de boeren over Biogarantie Belgium werden bedra gen genoemd tussen 10 en 30 euro per uur. Dat levert een groot verschil op voor de kostprijs van een product.
· Welke marge reken je voor investeringen? Niet elk bedrijf heeft dezelfde nood aan investeringen. Sommigen willen
maximaal mechaniseren met nieuwe machines, anderen kiezen bewust voor tweedehandsmachines of bricoleren zelf.
· Om te verkopen wil je concurrentieel blijven en in de markt wordt de prijs bepaald door vraag en aanbod. Wie daar van afwijkt, krijgt zijn of haar product misschien niet verkocht. Een produ cent kan ervoor kiezen om de ene keer onder kostprijs te verkopen, en de andere keer aan een hogere prijs in functie van de marktsituatie. Zo komt hij/zij door heen het seizoen gemiddeld misschien ook uit de kosten.
· Moet in een eerlijke prijs geen vergoe ding zitten voor het risico dat je neemt en hoe kan je dat dan berekenen?
Dat een eerlijke prijs berekenen en door rekenen niet eenvoudig is, bewijzen CSA-bedrijven. In theorie zijn ze een school voorbeeld van eerlijke handelsrelaties en faire prijzen. Een CSA-boer(in) berekent jaarlijks zijn of haar kosten en rekent die integraal door aan de leden, waardoor hij of zij een kostendekkende prijs per jaar krijgt. De leden engageren zich voor minstens één teeltjaar, betalen minstens deels voor het teeltjaar start en delen de teeltrisico’s. Een CSA-bedrijf wordt dus helemaal gedragen door de leden.
Toch zien we dat ook CSA-bedrijven reke ning houden met de markt en met wat leden bereid zijn om te betalen. Ze proberen om niet te duur te worden. Daardoor wordt er misschien te weinig geïnvesteerd of wordt er een te laag uurloon gerekend. Een CSAboer kan een arbeidsinkomen voor zichzelf rekenen waarvan hij/zij kan leven, maar dat omgerekend per gewerkt uur eigenlijk te laag is. Door te krap te rekenen, kan er geen externe hulp ingeschakeld worden en zijn er CSA-bedrijven met een hoge werkdruk of kan er een probleem ontstaan als de boer(in) tijdelijk uitvalt.
Neem een kijkje op www.biogarantie.be
fotografie Astrid AgemansWelke weg heeft een bioproduct afgelegd voor het in de winkel terechtkomt? Dat zoeken we uit in de rubriek ‘(G)een weg terug’. In dit themanummer volgen we fair trade biochocolade tot in Papoea-Nieuw-Guinea.
VOOR WIE? De hele biosector‘Chocolates From Heaven’, zo heet de fair trade biochocolade die chocolatier Klingele onder eigen merk op de markt brengt. Die volgen we vandaag terug tot aan de bron. Koen Klingele ontvangt ons als zaakvoerder in zijn chocoladefabriek in Evergem.
Kan je eerst iets vertellen over Klingele?
We zijn een familiebedrijf. De chocolade tabletten die we hier produceren zijn grotendeels ‘private label’: ondernemers uit binnen- en buitenland kunnen bij ons chocoladetabletten bestellen met gepersona liseerde verpakking en aangepaste receptuur. Chocolates From Heaven is ons huismerk.
Hoe aanwezig zijn bio en fair trade in jullie bedrijf?
Het aandeel bio in ons assortiment is vandaag 35 procent, omdat we ook een deel suikervrij doen. En de suikervervangers die we gebrui ken zijn vaak niet toegelaten in bio. Al onze biochocolade is ook Fairtrade gelabeld. Ik sta achter beide principes: elk deel van de keten moet een meerwaarde kunnen reali seren. Een eerlijke prijs is daarbij essentieel.
Uit verschillende landen. Zo komt een deel van onze donkere chocolade uit Peru. Al onze producten met pure chocolade van min stens 72 procent en melkchocolade komen uit Papoea-Nieuw-Guinea. Dat geldt ook voor de biochocolade die we hier volgen. Dat land staat eigenlijk bekend om zijn rokerige choco lade, waarbij de bonen traditioneel gedroogd worden boven houtvuur. Onze leverancier
Puratos/Belcolade zet echter in op zon gedroogde cacaobonen en een kwalitatieve fermentatie. Daardoor krijg je een unieke, zeer lekkere chocolade. Chocolade komt bij ons vloeibaar binnen via tanks of in vaste vorm. We smelten die, voegen er ingrediënten aan toe en gieten dit dan in een vorm. Voor die ingrediënten kiezen we waar mogelijk ook voor fair trade. Dat is bijvoorbeeld het geval voor onze noten.
Waarom koop je de chocolade niet recht streeks aan in Papoea-Nieuw-Guinea?
Om cacaobonen om te zetten naar chocolade moet je eerst cacaomassa en cacaoboter maken. Dat vraagt andere machines en een andere expertise. Onze leveranciers zijn daar zeer bekwaam in. Het heeft geen meerwaarde
om daar zelf op in te zetten. We werken daar voor ook samen met een Belgische partner. Je mag immers alleen over Belgische chocolade spreken als het mengen van cacaoboter en cacaomassa – de volgende stap in het pro ces van chocolade maken – in België gebeurt. Belgische fabrikanten garanderen dat de massa voldoende gewalst wordt, zodat de partikels tussen de 18 en 25 micron zijn. Dat is zo klein dat je de korrel niet proeft en de chocolade smelt op je tong. Het is ook dat wat Belgische chocolade uniek maakt.
2
Zo komen we terecht bij Puratos in GrootBijgaarden. Hun merk heet Belcolade. Raphael Audoin Rouzeau, cacao sourcing manager, staat ons te woord, samen met Selene Scotton, verantwoordelijk voor de opvol ging in Vietnam.
Jullie kopen onder meer de cacao aan, maar spelen jullie nog een andere rol in de keten?
Wij walsen en concheren (lees: mengen van cacaomassa en cacaoboter) de cacaomassa. Daarnaast zijn we ook actief in het buitenland. We hebben bijvoorbeeld een productielijn in Vietnam waar de cacaobonen uit PapoeaNieuw-Guinea naartoe gebracht worden voor een eerste verwerking. Vanuit Vietnam komt die cacaomassa dan langs de haven van Antwerpen tot bij ons. De bonen leggen dus een hele weg af, maar omdat we een groot deel van de keten in eigen beheer hebben en we rechtstreeks werken met lokale partners, staan we sterk in traceerbaarheid. Voor de aankoop van cacao werken we ook met het Cacao-Trace Programma.
Hoe verhoudt dat Cacao-Trace Programma zich tot het Fairtrade-label?
Rouzeau: "Dankzij onze directe link met de boeren gaan we verder in de samenwerking met hen. We zetten met Cacao-Trace sterk in op een additioneel inkomen voor de boeren. Dankzij de Cacao Trace-premies en -bonus garanderen we die extra bron voor inkom sten voor de cacaoboeren.
Waarom gebeurt dat niet overal?
Er is wel bereidheid in de chocoladewereld om verdere stappen te zetten, maar de gro tere spelers blijven wat afwachtend naar elkaar kijken. Er wordt te veel gekeken naar kwantiteit en niet naar kwaliteit. Het is juist met kwaliteit dat we een toegevoegde waarde brengen en dus een hoger loon voor de boeren. Ik vind het trouwens wel goed dat consumenten naar de verschillende labels rond eerlijke handel kijken. Voor hen is dat een sterk signaal.
Dat traceerprogramma steunt op drie pij lers. Allereerst willen we waarde creëren door kwaliteit: lekkere chocolade kan je beter verkopen. Die waarde willen we delen door de keten. We werken enerzijds met kwaliteitspremies die rechtstreeks naar de cacaoboer gaan. Anderzijds is er de cho coladebonus, 10 cent per verkochte kilo chocolade, die door de hele gemeenschap wordt benut. Tot slot is er het engagement naar onze stakeholders. Dat begrip sta keholder interpreteren we breed. Ook de planeet is een stakeholder. Daarom zet ten we bijvoorbeeld in op agroforestry. Met de andere schakels in de keten stellen we samen doelen voorop en wij houden ons bij onze bestellingen aan de vooropgestelde volumes. We zullen nooit minder bestellen dan afgesproken, enkel meer.
Scotton: "Voor de combinatie bio en fair trade kopen we meer aan dan we als gelabeld pro duct kunnen vermarkten. Ons engagement loopt door de hele keten: we groeien samen en zoeken verder naar optimale afzet."
Kan je iets meer over vertellen over dat Cacao-Trace Programma?
Om te garanderen dat in Papoea-NieuwGuinea alles volgens de vooropgestelde criteria verloopt, werkt Puratos in dat land samen met Olam Food Ingredients. De lokale coördinator Victor Ganguly vertelt ons wat Olam Food Ingredients precies doet.
"Wij volgen verschillende voedselketens op, met elk hun eigen noden: cacao, noten, krui den, zuivel, ... Papoea-Nieuw-Guinea is een opkomende markt voor koffie en cacao. Met 30 à 40.000 ton per jaar is het land een relatief kleine speler. Het aanbod is wel van een heel hoge kwaliteit. Door de kleinschaligheid zijn er ook geen tussenschakels, waardoor we de kwa liteit beter kunnen bewaken en garanderen."
Papoea heeft een heel vochtig klimaat, met veel regen. Niet evident om daar cacaobonen in de zon te drogen, maar het voordeel is dat het klimaat het hele jaar door hetzelfde is. De productie is dus minder seizoensge bonden. Daarnaast hebben we een heel rijke bodem, waardoor biologische productie haast vanzelfsprekend is.
Klingele zei ons dat Papoea-Nieuw-Guinea bekend staat om hun rokerige chocolade, maar jullie pakken het anders aan?
We hebben, samen met Puratos, de stap gezet naar een zongedroogde fermentatie. Dat geeft niet alleen een betere kwaliteit, maar zorgt ook voor minder ontbossing, omdat ze voor die vuren hout nodig hebben. Die systeemverandering is wel niet vanzelf
sprekend, want drogen met de zon vraagt ook de nodige expertise. Wij zorgen voor oplei ding van onze groep van zo’n 300 boeren. Papoea-Nieuw-Guinea is een arm land, dus alle bijkomende middelen en premies zijn absoluut een meerwaarde voor onze gemeen schap. Onze boerengroep is de enige in ons land die Fairtrade-gecertificeerd is, en dat is te danken aan Puratos.
Tot slot krijgen we ook nog de kans om te spreken met Raju Ramalingam, een verte genwoordiger van Olam, en Wilson Yaninen, voorzitter van de boerengroep.
Hoe is jullie ervaring met het Cacao-Trace Programma?
Wilson: "Ik ben er zeer dankbaar voor. Vroeger zochten we vooral naar afzet, zonder over de prijs te spreken. Dankzij de premies kun nen we de productie verder uitbouwen. We hebben al veel bijgeleerd en er is al heel wat veranderd. Voor mijn gezin en zeker voor de vrouwen in onze gemeenschap is het werk nu toegankelijker. We zitten samen om te kij ken hoe we de premies willen benutten. Zo gebruiken we ze bijvoorbeeld om de logistiek te verbeteren. Zo geraakt ook de productie van afgelegen plantages makkelijker tot bij de plaatsen waar de fermentatie gebeurt. Dit jaar hebben we voor het eerst onze doelstel ling qua volume gehaald. Dat volume is niet altijd groot en varieert ook door de weers omstandigheden, maar dankzij de premies verbetert ook de productie."
Raju: "We kunnen op deze manier ook andere teelten verkennen. Zo willen we verder inzet ten op vanilleproductie. We doen ook aan agroforestry en planten veel zaailingen van de Galip-noten. Deze noot is nog niet gekend, maar we hopen ze op termijn ook te kunnen vermarkten, samen met Puratos."
Je leest meer op www.chocolatesfromhea ven.be en www.cacao-trace.com
Het Belgische label Biogarantie gaat voor bio op volle kracht. Wie voor Biogarantie kiest, kiest voor extra criteria op ecologisch, economisch en sociaal vlak. Met Biogarantie Belgium wil Biogarantie sterker inzetten op lokale origine en eerlijke prijs.
Interesse om zelf ook Biogarantie te worden?
Lees meer op www.bioforum.be/biogarantie Wil je Biogarantie gebruiken, dan moet je lid zijn of worden van BioForum.
Het Franse label Biopartenaire draait om partnerschap. Alle "bio partners" hebben ook oog voor andere bedrijven in de keten. Naast een eerlijke vergoeding, ondersteunen biopartnerships ook inves teringsprogramma’s bij boeren. Biopartenaire-producten mogen ook alleen verkocht worden in gespecialiseerde biowinkels, want ook zij worden gezien als een onmisbare schakel in de keten. www.biopartenaire.com
Het Waalse fairtradelabel Prix Juste promoot sinds 2017 eerlijke handelsrelaties binnen de Waalse biosector. Ze focussen daar bij vooral op de relatie tussen boeren en hun eerste kopers. Niet de hoogte van de prijs wordt beoordeeld, maar de kwaliteit van die handelsrelatie. Als een eerste koper bij meer dan 1 producent aankoopt, moet een Prix Juste-houder zich tot een georganiseerde groep producenten richten. Op hun website vind je de huidige licentiehouders.
www.prixjuste.be
Sinds 2010 kunnen Duitse voedingsbedrijven bovenop het Naturland-label een Naturland Fair-label voe ren. De standaard is zowel van toepassing op producten uit het Zuiden als uit het Noorden. Een van de voorwaarden is dat 80 procent van de ingrediënten van een product uit lokale landbouw komt. Een van de eigenschappen die vermeld staan in de standaard is ‘Prefunding’, waarbij bedrijven aan boeren in economisch achtergestelde regio’s oogsten moeten voorfinancieren. Een economisch achtergestelde regio is een regio waar boeren financieel zwak staan of geen toegang hebben tot aanvaardbare lenin gen van de bank.
www.naturland.de
In dit themanummer belichten we voor deze rubriek een aantal fairtradelabels van bij onze buurlanden.
Wij hechten veel belang aan stem men uit de sector. Als lid speel je mee een rol in de vorming van standpun ten. Enkel als lid kan je ook zetelen in de Raad van Bestuur of Algemene Vergadering en bepaal je mee waar wij op moeten inzetten.
De biologische bedrijfsvoering vergt heel wat van een ondernemer: nieuwe technieken, nieuwe leveranciers, nieuwe afnemers en een wetgeving die voortdurend evolueert. De mede werkers van BioForum staan jou graag bij met advies op maat.
Als lid van BioForum geniet je van kortingen op pro momateriaal voor jouw bedrijf, op studiedagen en advertenties. Als lid krijg je korting bij onze partners. We zetten vooral leden in de kijker in de media. Enkel als je lid bent, kan je het Biogarantielabel dragen.
Een sterk netwerk is een kapitaal waard, zeker in de kleinere biosector. Speciaal voor leden organiseert BioForum nuttige netwerkmo menten. De personeelsleden van BioForum staan je individueel bij om je netwerk uit te breiden. Ons netwerk is ook het jouwe.
BioForum is dé gespreks-partner voor overheid en middenveld als het over bio gaat. We zetelen in meerdere belangrijke raden en adviseren het beleid, Vlaams, Belgisch en Europees. Hoe meer leden, hoe sterker onze boodschap.
Surf snel naar www.bioforum. be/wordlid en meld je daar aan! Je vindt daar ook de tarieven voor lidmaatschap.
Meer dan 400 bedrijven hebben ervoor gekozen om lid te worden van BioForum. Ze hebben daar maar liefst vijf redenen voor.
