STANISŁAW KWAŚNIEWICZ ARCHITEKT

Recenzenci: dr hab. inż. arch. Mirosław Bogdan, prof. Politechniki Opolskiej dr hab. inż. arch. Tomasz Wagner, prof. Politechniki Śląskiej

Redakcja naukowa: prof. dr hab. inż. arch. Magdalena Żmudzińska-Nowak

Redakcja językowa: Sara Nowicka

Redakcja techniczna, skład: Grzegorz Bociek

Korekta: Marta Furmanik

Kwerenda: Przemysław Czarnek, Małgorzata Malanowicz

Rysunki: Jakub Bródka, Małgorzata Malanowicz

Obróbka graficzna rysunków archiwalnych: Małgorzata Malanowicz i Marek Pęczak

Fotografie: Iga Herok-Turska – s. 222, Krzysztof Jabłoński – s. 48, 51, Krzysztof Krzemiński FOTOAIR – s. 252, 253, Danuta Kubista – s. 263, 265, Magdalena Żmudzińska-Nowak – s. 92, autorzy nieznani – s. 257, 260, 261, 272, 273; pozostałe: Małgorzata Malanowicz, Marek Pęczak

Copyright by Biblioteka Śląska, Katowice 2023

ISBN 978-83-67152-24-2

Wydawca: Biblioteka Śląska w Katowicach plac Rady Europy 1

40-021 Katowice

Wydawnictwo Biblioteki Śląskiej tel. 32 208 38 87 e-mail: wydawnictwo@bs.katowice.pl

Szanowni Państwo, Książka, którą oddajemy w Państwa ręce, dotyczy jednego z najważniejszych architektów późnego modernizmu działających na terenie Górnego Śląska, jakim był Stanisław Kwaśniewicz. Na jego dorobek twórczy składa się ogromna liczba realizacji o różnych funkcjach i różnych stopniach złożoności – od obiektów użyteczności publicznej, przez oświatowe, mieszkaniowe, po budowle sakralne. Zawsze jednak, niezależnie od skali budynku, znakomity warsztat projektowy Kwaśniewicza widoczny jest w dbałości zarówno o całość założenia, jak i najdrobniejszy jego szczegół. Warto w tym miejscu przytoczyć fragment opinii do wniosku o przyznanie Stanisławowi Kwaśniewiczowi statusu twórcy w 1979 roku, przygotowanej przez Prezydium Kolegium Sędziów Konkursowych Oddział Katowice: Stanisław Kwaśniewicz jako jeden z twórców szeregu obiektów na teranie Katowic wpisał się swoim dorobkiem w historię tego miasta. Zrealizowane obiekty stanowią często źródło inspiracji dla młodszych kolegów. […] Jego działalność nacechowana jest rzetelnością, znakomitym warsztatem i skromnością.

Działalność Stanisława Kwaśniewicza to blisko pięćdziesiąt lat poświęconych twórczości architektonicznej. Zaprojektowane przez niego obiekty trwale wpisały się w krajobraz regionu, kształtując współczesną sylwetę miast górnośląskich, w tym szczególnie rodzinnych Katowic. To tutaj mieszkał i pracował, a jego praca zawodowa związana była głównie z katowickim Miastoprojektem. Początki aktywności projektowej Kwaśniewicza przypadają na drugą połowę lat 50., kiedy to czas odwilży politycznej umożliwił architektom swobodne działanie twórcze po zakończeniu okresu socrealizmu. Okres ten to także początek przebudowy śródmieścia Katowic, które pod względem dynamiki rozwoju uznane zostało za drugi po Warszawie, konsekwentnie realizowany projekt nowoczesnego serca aglomeracji. Stanisław Kwaśniewicz był autorem wielu ikonicznych obiektów i zespołów zabudowy w ścisłym centrum Katowic, w tym między innymi biurowca Separator, pawilonu Biura Wystaw Artystycznych czy wieżowca mieszkalnego, ze względu na technologię wznoszenia nazwanego Ślizgowcem. Ale nie tylko śródmieście Katowic obfituje w obiekty autorstwa Stanisława Kwaśniewicza, także położone w bardziej odległych miejscach osiedla mieszkaniowe, zespoły szkolne i obiekty kultury. Jest on także autorem blisko dwudziestu obiektów i zespołów kościelnych. Współpracował z tak znakomitymi architektami, jak między innymi: Marek Gierlotka, Jurand Jarecki, Ryszard Ćwikliński, Marian Skałkowski oraz konstruktorami: Franciszkiem Klimkiem, Tadeuszem Krzysztofiakiem czy Grzegorzem Komrausem.

Fantazja, rozmach i nowoczesność widoczne są już w najwcześniejszych realizacjach Kwaśniewicza, by przywołać tu choćby pierwsze panoramiczne kino Kosmos czy przeszklony pawilon meblowy Domus. Zdecydowanie, konsekwencję i racjonalizm – odnajdujemy w projektach zespołów szkolnych czy mieszkaniowych, które charakteryzują się niezwykłą dbałością zarówno o poprawną dystrybucję funkcji, jak i plastykę pozornie prostych brył, czego przykładem mogą być fasady zespołu mieszkalnego Kopalniana czy tzw. Niebieskich Bloków na osiedlu Koszutka. Szczególne radykalnym projektem, który stał się mocnym akcentem w twórczości Stanisława Kwaśniewicza, był tajemniczo niedostępny budynek Śląskiego Instytutu Naukowego w Katowicach. To znakomity przykład architektury utrzymanej w nurcie rzeźbiarskiego modernizmu, o silnej brutalistycznej formie zewnętrznej, lecz niezwykle subtelnie i elegancko rozwiązanej funkcji wewnątrz obiektu. Budynek ten po latach zaniedbań zniknął niestety ostatecznie z krajobrazu miasta w 2022 roku, pozostawiając odczucie niepowetowanej straty.

Odrębny rozdział w twórczości Stanisława Kwaśniewicza stanowią budowle sakralne, realizowane w ramach własnej działalności projektowej. Praca ta była odmienna od pracy biurowej, pod każdym względem stanowiła wyzwanie – emocjonalne, intelektualne i organizacyjne. Każdy obiekt musiał odpowiedzieć na indywidualne potrzeby i możliwości wspólnoty wiernych. Obiekty sakralne Kwaśniewicza nasycone są symboliką i charakteryzują się niezwykłą dbałością o nastrój wnętrz, grę światła i wyrazistość detalu. Wyraz artystyczny wnętrz w zakresie rzeźby, dekoracji plastycznych i witraży to wynik współpracy ze znakomitymi artystami, między innymi Zygmuntem Brachmańskim, Teresą Michałowską-Rauszer, Wiktorem Ostrzołkiem, Maciejem Kuczyńskim, Wernerem Lubosem.

Monografia niniejsza ma charakter unikatowy, gdyż prezentuje niepublikowane nigdzie wcześniej zestawienie wszystkich dzieł i realizacji Stanisława Kwaśniewicza. Autorka – architekt Małgorzata Malanowicz – wykonała ogrom pracy badawczej, gromadząc całość dorobku twórczego i realizacyjnego Kwaśniewicza. Twórczość architektoniczna Kwaśniewicza zaprezentowana została w sposób uporządkowany. Autorka wyodrębniła cztery zasadnicze grupy obiektów:

● zespoły mieszkalne z infrastrukturą,

● szkoły,

● obiekty użyteczności publicznej,

● obiekty sakralne.

Zastosowała konsekwentnie bardzo przejrzystą strukturę informacji o poszczególnych budynkach, obejmującą opis (czas powstania, listę współautorów, główne założenia projektowe) oraz część graficzną (sytuację, rzuty, przekroje, fotografie obiektów). Dzięki temu otrzymujemy całościowy i rzetelnie przygotowany materiał. Całość dopełniona została zestawieniem projektów i realizacji, spisanym osobiście przez Stanisława Kwaśniewicza w roku 2005 roku.

Jest to publikacja tym cenniejsza, iż autorka była wieloletnią współpracowniczką Stanisława Kwaśniewicza w katowickim Miastoprojekcie. Dlatego też jej perspektywa badawcza wzbogacona została o spojrzenie bardzo osobiste oraz szczegóły dostępne nielicznym. Poza uporządkowanym zestawieniem i opisem obiektów znajdujemy w książce obszerne cytaty z wypowiedzi samego Kwaśniewicza oraz opinie i relacje jego przyjaciół i współpracowników. Pojawia się wiele wątków biograficznych i osobistych związanych z życiem i pracą Kwaśniewicza, a także wspomnienia rodziny i znajomych architekta. Autorka zręcznie buduje sylwetkę twórcy i człowieka, ukazując postać kompletną – z jego pracą zawodową, aktywnością w stowarzyszeniach twórczych, życiem osobistym i zainteresowaniami. Przede wszystkim przedstawia osobę związaną z architekturą, będąca zarówno jego profesją jak i pasją, o czym świadczą nie tylko zrealizowane obiekty, wnętrza i detale, ale także wypowiedzi, rysunki i szkice wykonywane poza pracą – podczas wyjazdów i wakacji.

Monografia wpisuje się w cykl publikacji poświęconych architektom, przygotowanych przez Instytut Dokumentacji Architektury Biblioteki Śląskiej w Katowicach. Przypomnijmy, iż wydaliśmy już opracowania dotyczące Jerzego Gottfrieda, Juranda Jareckiego oraz Tadeusza Baruckiego. Ponadto jednym z wątków łączących Instytut Dokumentacji Architektury z osobą Stanisława Kwaśniewicza jest obiekt Biblioteki Śląskiej, którego jest współautorem.

Oddajemy zatem w Państwa ręce tę publikację z nadzieją, iż będzie ona nie tylko źródłem rzetelnie zebranej i opracowanej wiedzy, ale także osobistym przybliżeniem postaci niezwykłego architekta.

Magdalena Żmudzińska-Nowak, Kierownik IDA BŚ