Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г by BG Helsinki

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Български хелзинкски комитет София, 2005 г.

Òàçè êíèãà å èçãîòâåíà ñ ôèíàíñîâàòà ïîìîù íà Åâðîïåéñêàòà îáùíîñò. Èçëîæåíèòå â íåÿ âúçãëåäè ñà íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò è ïî íèêàêúâ íà÷èí íå ìîæå äà ñå ñìÿòà, ÷å îòðàçÿâàò îôèöèàëíîòî ìíåíèå íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ.

Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò Àâòîðè: Ä-ð Ãåîðãè Áàíêîâ, Ñòàíèìèð Ïåòðîâ, Ñëàâêà Êóêîâà, ä-ð Ñàâêà Ñàâîâà Êîðåêòîð: Àíêà Ñòåôàíîâà Äèçàéí è ïðåäïå÷àò: VLL Ïå÷àò: ÌÏ 2000 ISBN: 954-9738-22-1 Ñîôèÿ, 2005

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Ñúäúðæàíèå Ñúêðàùåíèÿ ........................................................................................................4 Óâîä .......................................................................................................................5 1. Îáù ïðåãëåä íà ñèñòåìàòà íà ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù â Áúëãàðèÿ è îáõâàòà íà ïðèíóäèòåëíèòå ìåäèöèíñêè ìåðêè........ 6 2. Ïðîöåäóðà ïî íàñòàíÿâàíå íà ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî è ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå ...................................................................................11 3. Ìàòåðèàëíè óñëîâèÿ â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè.........................56 4. Ìåäèêàìåíòîçíà òåðàïèÿ â áúëãàðñêèòå ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è äèñïàíñåðè. Ñìúðòíè ñëó÷àè. Èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå ..........64 5. Äðóãè âèäîâå òåðàïèè, äîñòúïíè çà ïîòðåáèòåëèòå íà ïñèõè÷íîçäðàâíè óñëóãè â ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè ..................................77 6. Èçîëèðàíå è èìîáèëèçàöèÿ ......................................................................84 7. Õðàíåíå...........................................................................................................96 8. Êîðåñïîíäåíöèÿ, äîñòúï äî òåëåôîí, ñâèæäàíå è äîìàøåí îòïóñê ...............................................................................................................104 9. Ïåðñîíàë ......................................................................................................112 10. Èíñïåêöèè .................................................................................................118 11. Ïðåïîðúêè.................................................................................................120 Ïðèëîæåíèå ¹ 1. Îöåíêà íà ðèñêà (ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”) ....................................................125 Ïðèëîæåíèå ¹ 2. Ñïèñúê íà äúðæàâíè ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è äèñïàíñåðè, ïîñåòåíè îò åêèïà íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò ïðåç ïåðèîäà ìàé-àâãóñò 2005 ã. ....................................................128

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Ñúêðàùåíèÿ ÁÏÀ – Áúëãàðñêà ïñèõèàòðè÷íà àñîöèàöèÿ ÁÕÊ – Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò ÄÏÁ – Äúðæàâíà ïñèõèàòðè÷íà áîëíèöà ÇÇ – Çàêîí çà çäðàâåòî ÇÍÇ – Çàêîí çà íàðîäíîòî çäðàâå ÈÇ – Èñòîðèÿ íà çàáîëÿâàíåòî ÈÑÑÈ – Èíñòèòóò çà ñîöèàëíè è ñèíäèêàëíè èçñëåäâàíèÿ ÈÒ – Èíñïåêöèÿ ïî òðóäà ÊÍÑÁ – Êîíôåäåðàöèÿ íà íåçàâèñèìèòå ñèíäèêàòè â Áúëãàðèÿ ÊÏÈ – Êîìèòåò ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà ÌÁÀË – Ìíîãîïðîôèëíà áîëíèöà çà àêòèâíî ëå÷åíèå ÌÂÐ – Ìèíèñòåðñòâî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè ÌÇ – Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî ÌÑ – Ìèíèñòåðñêè ñúâåò ÍÇÎÊ – Íàöèîíàëíà çäðàâíîîñèãóðèòåëíà êàñà ÍÊ – Íàêàçàòåëåí êîäåêñ ÍÏÊ – Íàêàçàòåëíîïðîöåñóàëåí êîäåêñ ÍÐÄ – Íàöèîíàëåí ðàìêîâ äîãîâîð ÍÖÇÈ – Íàöèîíàëåí öåíòúð çà çäðàâíà èíôîðìàöèÿ ÎÄÏÇÑ – Îáëàñòåí äèñïàíñåð çà ïñèõè÷íî çäðàâå – ñòàöèîíàð ÎÏË – îáùîïðàêòèêóâàù ëåêàð ÏÀÁ – Ïðîòèâîïîæàðíà è àâàðèéíà áåçîïàñíîñò ÏÓÄËÇÑÏÏ – Ïðàâèëíèê çà óñòðîéñòâîòî è äåéíîñòòà íà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ çà ñòàöèîíàðíà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù ïî ÷ë. 5, àë. 1 îò Çàêîíà çà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ ÐÏ – Ðàéîííà ïðîêóðàòóðà ÐÏÓ – Ðàéîííî ïîëèöåéñêî óïðàâëåíèå ÐÑ – Ðàéîíåí ñúä ÐÖÇ – Ðåãèîíàëåí öåíòúð ïî çäðàâåîïàçâàíå ÕÅÈ – Õèãèåííî-åïèäåìèîëîãè÷íà èíñïåêöèÿ ÖÑÌÏ – Öåíòúð çà ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Óâîä Íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå íà ÁÕÊ å ðåçóëòàò îò íàáëþäåíèå íà 11 äúðæàâíè ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è 8 îáëàñòíè äèñïàíñåðà çà ïñèõè÷íî çäðàâå â Áúëãàðèÿ. Íàáëþäåíèåòî áå ïðîâåäåíî ïðåç ïåðèîäà ìàéàâãóñò 2005 ã. îò åêèï íà ÁÕÊ â ñúñòàâ: ä-ð Ãåîðãè Áàíêîâ, Ñòàíèìèð Ïåòðîâ, Ñëàâêà Êóêîâà, ä-ð Ñàâêà Ñàâîâà, à â íÿêîè îò ïîñåùåíèÿòà ñå âêëþ÷è è àäâîêàò Àíåòà Ìèð÷åâà. Ôîêóñúò íà èçñëåäâàíåòî áå ïîëîæåíèåòî íà ïàöèåíòèòå, íàñòàíåíè â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïî ðåäà íà íîâèÿ Çàêîí çà çäðàâåòî, êàêòî è íà ïàöèåíòèòå, íàñòàíåíè íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå ïî ðåäà íà Íaêàçàòåëíîïðîöåñóàëíèÿ êîäåêñ (ÍÏÊ). Â ðàìêèòå íà åäíîäíåâíè ïîñåùåíèÿ âúâ âñåêè ñòàöèîíàð èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ñúáðàõà äàííè îòíîñíî ïðàêòèêàòà ïî íàñòàíÿâàíå íà ïàöèåíòè íà çàäúëæèòåëíî è ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè, ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ, õðàíåíåòî è ëå÷åíèåòî íà ïàöèåíòèòå, îñèãóðÿâàíåòî íà äîñòúï äî âúíøíèÿ ñâÿò, ìåðêèòå çà èçîëàöèÿ è èìîáèëèçàöèÿ, äîñòúïà íà ïàöèåíòèòå äî èíôîðìàöèÿ, ìåõàíèçìà çà ïîäàâàíå íà æàëáè îò ñòðàíà íà ïàöèåíòèòå, ïîëîæåíèåòî íà ïåðñîíàëà è èíñïåêöèèòå, êîèòî äúðæàâíè îðãàíè èçâúðøâàò â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè. Èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ïðåäâàðèòåëíî ñå çàïîçíàõà ñ íàñòîÿùîòî çàêîíîäàòåëñòâî îòíîñíî çàäúëæèòåëíîòî è ïðèíóäèòåëíî ñòàöèîíàðíî ïñèõèàòðè÷íî ëå÷åíèå, êàêòî è ðàçðàáîòèõà âúïðîñíèê çà ñúáèðàíå íà äàííè, êîéòî óëåñíè îáîáùàâàíåòî èì. Â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè òå èíòåðâþèðàõà íÿêîè îò íàñòàíåíèòå íà ëå÷åíèå è ïåðñîíàëà. Íà 2 íîåìâðè 2005 ã. åêèïúò íà ÁÕÊ ïðåäñòàâè ïðåäâàðèòåëíà âåðñèÿ íà íàñòîÿùàòà ïóáëèêàöèÿ íà ïîäáðàíà ãðóïà ïñèõèàòðè. Ðåäèöà áåëåæêè, íàïðàâåíè íà òîâà îáñúæäàíå, âïîñëåäñòâèå áÿõà îòðàçåíè â ïóáëèêàöèÿòà. Ïîäîáíî íàáëþäåíèå ÁÕÊ îñúùåñòâè çà âòîðè ïúò ñëåä 2001 ã., êîãàòî åêèï íà ÁÕÊ çàåäíî ñ ïðåäñòàâèòåëè íà Áúëãàðñêà ïñèõèàòðè÷íà àñîöèàöèÿ ïîñåòèõà ñúùèòå ñòàöèîíàðè è èçâúðøèõà íàáëþäåíèå òàì. Â êðàÿ íà íàñòîÿùàòà ïóáëèêàöèÿ ÁÕÊ îòïðàâÿ ïðåïîðúêè, êîèòî ñå îñíîâàâàò íà óñòàíîâåíèòå îò íàáëþäåíèåòî íåäîñòàòúöè è íàðóøåíèÿ íà íàöèîíàëíîòî è ìåæäóíàðîäíîòî çàêîíîäàòåëñòâî.

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

1. Îáù ïðåãëåä íà ñèñòåìàòà íà ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù â Áúëãàðèÿ è îáõâàòà íà ïðèíóäèòåëíèòå ìåäèöèíñêè ìåðêè Â Áúëãàðèÿ êúì 2004 ã. èìà 11 äúðæàâíè ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè ñ 2750 ëåãëà è 12 äèñïàíñåðà çà ïñèõè÷íè çàáîëÿâàíèÿ ñ 1524 ëåãëà. Êúì òÿõ ñå äîáàâÿò äåñåò ïñèõèàòðè÷íè îòäåëåíèÿ êúì ìíîãîïðîôèëíè 1 áîëíèöè çà àêòèâíî ëå÷åíèå (ÌÁÀË) ñ îêîëî 338 ëåãëà è ñåäåì ïñèõèàòðè÷íè êëèíèêè êúì ïåò ìåäèöèíñêè óíèâåðñèòåòà, âîåííîìåäèöèí2 ñêè èíñòèòóò è íàöèîíàëíè öåíòðîâå ñ îáùî îêîëî 617 ëåãëà , êîèòî îáà÷å îñòàíàõà èçâúí îáñåãà íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå íà ÁÕÊ. Áðîÿò íà ëåãëàòà â ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè å íàìàëÿë ñ 10 % îò 3075 ïðåç 2000 ã. íà 2750 ïðåç 2004 ã., à áðîÿò íà ëåãëàòà â äèñïàíñåðèòå å íàìàëÿë ñ 5 % îò 1604 ïðåç 2000 ã. íà 1524 ïðåç 2004 ã. Ñòàòèñòè÷åñêèòå äàííè îòíîñíî õîñïèòàëèçàöèèòå íà ïñèõèàòðè÷3 íî áîëíè ïàöèåíòè èìàò ìíîæåñòâî íåäîñòàòúöè . Îò ñúáèðàíèòå äàí4 íè îò Íàöèîíàëíèÿ öåíòúð çà çäðàâíà èíôîðìàöèÿ (ÍÖÇÈ) íå å âúçìîæíî äà ñå íàïðàâÿò èçâîäè çà áðîÿ íà ïàöèåíòèòå, êîèòî ïðåìèíàâàò ñðåäíîãîäèøíî ïðåç ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè, à ñàìî çà áðîÿ õîñïèòàëèçàöèè íà ãîäèíà. Íå å âúçìîæíî äà ñå óñòàíîâè è ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó áðîÿ íà õîñïèòàëèçèðàíèòå ïàöèåíòè ñðåùó áðîÿ åïèçîäè íà îáñëóæâàíå, íèòî áðîÿò íà ðåõîñïèòàëèçèðàíèòå ïàöèåíòè ãîäèøíî, êîåòî áè ñïîìîãíàëî çà îöåíêà íà êà÷åñòâîòî íà ïðîöåñà íà ëå÷åíèå. Îñâåí òîâà ëèïñâà è åäèíåí èíôîðìàöèîíåí ïðîòîêîë çà îáðàáîòêà íà äàííèòå. Âñå ïàê ñïîðåä ñòàòèñòè÷åñêè äàííè íà ÍÖÇÈ áðîÿò íà õîñïèòàëèçàöèèòå â ðàçëè÷íè ïñèõèàòðè÷íè èíñòèòóöèè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè å êàêòî ñëåäâà:

Êúì 2003 ã. ñïîðåä Èêîíîìè÷åñêè àñïåêòè íà ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, Àííà Áåäðîçîâà, Èâàí Ãåðäæèêîâ, Ðåöåïòîð, Áúëãàðñêè ïñèõèàòðè÷åí æóðíàë, áðîé 1, 2005 ã. 2 Ïàê òàì. 3 Ìíåíèå, èçðàçåíî îò ãðóïà áúëãàðñêè ïñèõèàòðè íà ñðåùà ñ èçñëåäîâàòåëñêè åêèï íà ÁÕÊ, 2.11.2005 ã. 4 http://www.nchi.government.bg/ 6

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ÄÏÁ

ÎÄÏÇÑ

Îòäåëåíèÿ è êëèíèêè

Îáùî

1999 ã.

9308

14 728

11 644

35 680

2000 ã.

9463

14 007

11 284

34 754

2003 ã.

9787

15 384

11 060

36 231

2004 ã.

9861

16 977

13 902

40 740

Àíàëèçúò íà äàííèòå îò òàáëèöàòà ïîêàçâà, ÷å îòíîñèòåëíèÿò äÿë íà õîñïèòàëèçàöèèòå ïðåäè ñòàðòèðàíåòî íà Íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà çà ïñèõè÷íî çäðàâå â ÄÏÁ è ÎÄÏÇÑ îò îáùèÿ áðîé õîñïèòàëèçèðàíè â ñòàöèîíàðè å îêîëî 67 %. Îñòàíàëèòå 33 % õîñïèòàëèçàöèè ñà çà ëå÷åíèå â ñòàöèîíàðè íà îòäåëåíèÿ êúì ÌÁÀË, â êëèíèêè êúì ìåäèöèíñêè óíèâåðñèòåòè, Âîåííîìåäèöèíñêè èíñòèòóò è Íàöèîíàëåí öåíòúð ïî íàðêîìàíèè. Ïåò ãîäèíè ïî-êúñíî, ïðåç 2004 ã., îòíîñèòåëíèÿò äÿë íà õîñïèòàëèçàöèèòå â ÄÏÁ è ÎÄÏÇÑ îò îáùèÿ áðîé õîñïèòàëèçàöèè â ïñèõèàòðè÷íè ñòàöèîíàðè å îêîëî 66 %, ò.å. íàìàëåíèåòî, â ïðîòèâîâåñ íà öåëèòå íà Íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà çà ïñèõè÷íî çäðàâå, å íåçíà÷èòåëíî. Îùå ïîâå÷å ÷å áðîÿò íà õîñïèòàëèçàöèèòå ñàìî â ÄÏÁ êúì êðàÿ íà ïðîãðàìàòà íå íàìàëÿâà, à ëåêî ñå óâåëè÷àâà, çà êîåòî îáà÷å áè ìîãëî äà èìà ïîíå äâå îáÿñíåíèÿ. Âúçìîæíî å ïîðàäè òåíäåíöèÿòà çà íàìàëÿâàíå íà ñðåäíèÿ ïðåñòîé íà ïàöèåíòèòå óâåëè÷åíèåòî íà õîñïèòàëèçàöèèòå äà ñå äúëæè íà ïî-ãîëÿì áðîé õîñïèòàëèçàöèè íà åäèí áîëåí. Âúçìîæíî å è ñàìèòå ïàöèåíòè äà ñà ñå óâåëè÷èëè êàòî áðîé. Îò îáùèÿ áðîé ïñèõèàòðè÷íè õîñïèòàëèçàöèè òåçè, êîèòî ñà íà ëèöà, ïîñòúïèëè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïðåç 2003 ã., ñà áèëè 1966, à ïðåç 2004 ã. òå ñà 2389. Ïðåç 2003 ã. òåõíèÿò äÿë å áèë 5,4 %, à ïðåç 2004 ã. – 5,9 % îò âñè÷êè õîñïèòàëèçàöèè. Òóê îòíîâî å âúçìîæíî òîâà óâåëè÷åíèå äà ñå äúëæè íà íåêîëêîêðàòíî õîñïèòàëèçèðàíå íà åäíè è ñúùè ïàöèåíòè çà åäíà ãîäèíà, à íå íà ïîä÷åðòàíà ïîëèòèêà çà óâåëè÷àâàíå íà áðîÿ ïàöèåíòè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Â ñðàâíåíèå ñ 1999 ã. è 2000 ã. äåëúò íà íàñòàíåíèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïðåç 2003 è 2004 ã. ñå å óâåëè÷èë ñ åäèí ïðîöåíò. Ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè è äèñïàíñåðè îò÷èòàò íàé-âèñîê ñðåäåí ïðåñòîé íà ïàöèåíò çà 2003 ã. â ñðàâíåíèå ñ äðóãèòå áîëíè÷íè çàâåäåíèÿ – 47, 9 äíè. Ñïîðåä äàííè íà ÍÖÇÈ êúì 2003 ã. 2967 îò âñåêè 100 000 äóøè îò íàñåëåíèåòî íà Áúëãàðèÿ ñà áèëè ïîä äèñïàíñåðíî íàáëþäåíèå çàðàäè ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå, êîåòî å ñ 271 äóøè ïîâå÷å â ñðàâíåíèå ñ äàííèòå îò 2000 ã. 7

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Èçñëåäâàíåòî íà ÁÕÊ îò ìàé-àâãóñò 2005 ã. â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè âêëþ÷è îöåíêà íà èçïúëíåíèåòî íà íÿêîè åëåìåíòè îò ïîëèòèêàòà íà Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî çà ïñèõè÷íîòî çäðàâå íà Ðåïóáëèêà 5 Áúëãàðèÿ 2004–2012 ãîäèíà . Òÿ å íàñî÷åíà êúì õîðàòà ñ òåæêà ïñèõè÷íà áîëåñò è â íåÿ êàòî îñíîâíè ïðèîðèòåòè ñà çàäàäåíè, íàðåä ñ äðóãè, è „áîðáà ñúñ ñòèãìàòà è äèñêðèìèíàöèÿòà íà ïñèõè÷íîáîëíèòå, ãàðàíòèðàùè ñíèæàâàíåòî íà èêîíîìè÷åñêîòî è ñîöèàëíîòî áðåìå íà ïñèõè÷íàòà áîëåñò” è „îñèãóðÿâàíå íà ðàâåí è àäåêâàòåí äîñòúï äî ïñèõè÷íîçäðàâíè ãðèæè íà âñè÷êè õîðà ñ ïñèõè÷íè ïðîáëåìè”. Òàçè ïîëèòèêà, ñ öÿëàòà ñè êðèòè÷íîñò, íå ñå ðàçëè÷àâà îñîáåíî â êîíöåïòóàëíî îòíîøåíèå îò ïðèåòàòà îò Ìèíèñòåðñêè ñúâåò ïðåç 2001 ã. Íàöèîíàëíà ïðîãðàìà çà ïñèõè÷íî çäðàâå íà ãðàæäàíèòå íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ 2001–2005 ãîäèíà. È ïîñëåäíàòà âêëþ÷âàøå èçãðàæäàíå íà åäèí ñîöèàëíî-çäðàâåí ïîäõîä êúì ëå÷åíèåòî íà ïñèõè÷íîáîëíèòå çà ðàçëèêà îò äîòîãàâàøíèÿ ìåäèöèíñêè ïîäõîä. Ñèñòåìàòà îò ìåðêè, ïðåäëàãàíà â ïðîãðàìàòà, âêëþ÷âàøå ñúêðàùàâàíå íà ìíîãî îò äîñåãà ñúùåñòâóâàùèòå çàâåäåíèÿ çà ñòàöèîíàðíà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù è èçãðàæäàíå íà ñòàöèîíàðè êúì ìíîãîïðîôèëíèòå áîëíèöè; ïðåäëàãàíå íà óñëóãè íà òåðèòîðèÿòà íà îáùíîñòòà è äîñòàâÿíå íà ãðèæè â äîìà íà áîëíèÿ; âúâåæäàíå íà ìîäåðíè ìåäèöèíñêè òåõíîëîãèè; ñúçäàâàíå íà ðåãèîíàëíè ïðîãðàìè çà ïñèõè÷íî çäðàâå è òÿõíîòî îáâúðçâàíå ñ äðóãèòå åëåìåíòè íà ñîöèàëíàòà ñðåäà íà ïñèõè÷íîáîëíèòå, êàêòî è çà÷èòàíå íà òåõíèòå ÷îâåøêè ïðàâà, è ðàçðàáîòâàíå íà íîðìàòèâíà óðåäáà, ðåãëàìåíòèðàùà ãîðåïîñî÷åíèòå ìåðêè. Òàêà çàäàäåíè ïðîãðàìèòå ñà áàçèðàíè è ñúîáðàçåíè ñ Ïðèíöèïèòå çà çàùèòà íà ëèöà ñ ïñèõè÷íà áîëåñò è çà ïîäîáðÿâàíå íà ïñèõè÷íîçäðàâíàòà ïîìîù, ïðèåòè å Ðåçîëþöèÿ 46/119 îò Ãåíåðàëíàòà àñàìáëåÿ íà ÎÎÍ íà 17.12.1991 ã. Òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å íàé-çíà÷èìèÿò ðåçóëòàò îò ïðîãðàìàòà îò 2001 ã. áå ðàçðàáîòâàíåòî íà íîâà çàêîíîäàòåëíà óðåäáà íà ïðîáëåìèòå íà 6 ïñèõè÷íîòî çäðàâå â íîâèÿ Çàêîí çà çäðàâåòî è äîïúëâàùèòå ãî íàðåäáè. Â çàêîíà ñå îïðåäåëÿò êàòî îñíîâíè íîñèòåëè íà çàäúëæåíèåòî çà îñèãóðÿâàíå íà äåéíîñòè çà îïàçâàíå íà ïñèõè÷íîòî çäðàâå äúðæàâàòà, îáùèíèòå è íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Âñè÷êè òå áè òðÿáâàëî äà îñèãóðÿâàò íà ëèöàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà äîñòúïíà è êà÷åñòâåíà ìåäèöèíñêà ïîìîù, ãðèæè è ïîäêðåïà, íåîáõîäèìè çà æèâîòà èì â ñåìåéñòâîòî è â îáùíîñòòà, äà çàùèòàâàò ïñèõè÷íîòî çäðàâå ïðè ðèñêîâèòå ãðóïè (äåöà, ó÷àùè ñå, âúçðàñòíè õîðà, ëèöà, ïðåáèâàâàùè â ñîöèàëíè çàâåäåíèÿ, âîåí5 6

http://www.mh.government.bg/program_and_strategies.php Îáí., ÄÂ, áð. 70 îò 10.08.2004 ã., â ñèëà îò 1.01.2005 ã. 8

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íîñëóæåùè, çàäúðæàíè è ëèøåíè îò ñâîáîäà); äà ïðîâåæäàò àêòèâíà ïðîôèëàêòèêà íà ïñèõè÷íèòå ðàçñòðîéñòâà; äà ïîäêðåïÿò îáùåñòâåíèòå íà÷èíàíèÿ â îáëàñòòà íà ïñèõè÷íîçäðàâíàòà ïîìîù; äà ïðîâåæäàò ñïåöèàëèçèðàíî ïðîäúëæàâàùî îáó÷åíèå íà ëèöàòà, êîèòî îñúùåñòâÿâàò äåéíîñòè ïî îïàçâàíå íà ïñèõè÷íîòî çäðàâå; äà èçïúëíÿâàò ïðîãðàìè çà îáó÷åíèå ïî óêðåïâàíå è îïàçâàíå íà ïñèõè÷íîòî çäðàâå íà ëèöàòà, êîèòî ïðåïîäàâàò, èçâúðøâàò ëå÷åáíà äåéíîñò, ñîöèàëíà àäàïòàöèÿ, îðãàíèçàöèÿ è óïðàâëåíèå, îïàçâàíå íà îáùåñòâåíèÿ ðåä; äà îñèãóðÿâàò îáùåñòâå7 íà èíôîðìèðàíîñò ïî ïðîáëåìèòå íà ïñèõè÷íîòî çäðàâå . Ñïåöèàëíî îáùèíèòå èìàò çàäúëæåíèå äà „îñèãóðÿâàò óñëîâèÿ çà ïðîâåæäàíå íà ïñèõîñîöèàëíà ðåõàáèëèòàöèÿ è çà ïîäêðåïà ñ ôèíàíñîâè è ìàòåðèàëíè ñðåäñòâà, âêëþ÷èòåëíî ïðåäîñòàâÿíå íà æèëèùà íà 8 ëèöàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà” . Ïðîãðåñèâíà å è çàëîæåíàòà â çàêîíà âèçèÿ çà îñíîâíèòå ïðèíöèïè ïðè ëå÷åíèåòî íà ëèöà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà. Ñðåä òÿõ ñà: ìèíèìàëíî îãðàíè÷àâàíå íà ëè÷íàòà ñâîáîäà è çà÷èòàíå ïðàâàòà íà ïàöèåíòà; íàìàëÿâàíå íà èíñòèòóöèîíàëíàòà çàâèñèìîñò íà ëèöàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà îò ïðîäúëæèòåëíî áîëíè÷íî ëå÷åíèå, ïðè óñëîâèå ÷å òîâà íå ïðîòèâîðå÷è íà óòâúðäåíèòå ìåäèöèíñêè ñòàíäàðòè; èçãðàæäàíå íà øèðîêà ìðåæà îò ñïåöèàëèçèðàíè çàâåäåíèÿ çà èçâúíáîëíè÷íà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù è ïðèîðèòåò íà ãðèæèòå â ñåìåéñòâîòî è ñîöèàëíàòà ñðåäà; èíòåãðèðàíîñò è ðàâíîïîñòàâåíîñò íà ïñèõèàòðè÷íàòà ïîìîù ñ îñòàíàëèòå ìåäèöèíñêè íàïðàâëåíèÿ; ñïàçâàíå íà õóìàíèòàðíèòå ïðèíöèïè è íîðìè ïðè îñúùåñòâÿâàíå íà ëå÷åáíèÿ ïðîöåñ è ñîöèàëíà àäàïòàöèÿ; ñòèìóëèðàíå íà ñàìîïîìîùòà è âçàèìîïîìîùòà è îñèãóðÿâàíå íà àêòèâíà îáùåñòâåíà è ïðîôåñèîíàëíà ïîäêðåïà íà ëèöàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà; ñïåöèàëèçèðàíî îáó÷åíèå, ïðîôåñèîíàëíà ïîäãîòîâêà è ïðåêâàëèôèêàöèÿ íà ëèöàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà ñ öåë òÿõíàòà ñîöèàëíà àäàïòàöèÿ; ó÷àñòèå íà õóìàíèòàðíè íåï9 ðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè â ïðîöåñà íà ëå÷åíèå è ñîöèàëíà àäàïòàöèÿ . Ñïîðåä ïîëèòèêàòà çà ïñèõè÷íî çäðàâå îò 2004 ã. „îñíîâåí ïðèíöèï ïðè ïðîâåæäàíåòî íà ïñèõè÷íîçäðàâíà ïîëèòèêà å ñïàçâàíåòî íà ÷î10 âåøêèòå ïðàâà íà ïîòðåáèòåëèòå íà ïñèõèàòðè÷íè óñëóãè” .

×ë. 145, àë. 1 îò Çàêîíà çà çäðàâåòî (ÇÇ). ×ë. 145, àë. 2 ÇÇ. 9 ×ë. 148 ÇÇ. 10 Ïîëèòèêà íà Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî çà ïñèõè÷íîòî çäðàâå íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ 2004–2012 ãîäèíà, http://www.mh.government.bg/program_and_strategies.php. 8

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Çà ñúæàëåíèå, ïî âðåìå íà íàáëþäåíèåòî ñè ïðåç 2005 ã. â äúðæàâíèòå ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è äèñïàíñåðè ÁÕÊ íå ïîïàäíà íà èíôîðìàöèÿ èëè âïå÷àòëåíèÿ çà ñúùåñòâóâàíåòî è ôóíêöèîíèðàíåòî íà íÿêîè îò íàáåëÿçàíèòå ìåðêè. Ìàêàð è äà ñà íàëèöå íÿêîëêî äíåâíè öåíòúðà çà ïñèõîñîöèàëíà ðåõàáèëèòàöèÿ (íàïðèìåð „Àäàïòàöèÿ”, äðóã – â ïðîöåñ íà èçãðàæäàíå â ãð. Áëàãîåâãðàä), êàêòî è çàùèòåíè æèëèùà çà õîðà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà (íàïðèìåð æèëèùà íà áèâøè ïàöèåíòè íà ÄÏÁ – Íîâè Èñ11 êúð) , òå ñúâñåì íå ñà â ñúñòîÿíèå äà îòãîâîðÿò íà íàðàñòâàùèòå ïîòðåáíîñòè íà ïñèõè÷íîáîëíèòå õîðà â Áúëãàðèÿ è äîêîëêîòî ñúùåñòâóâàò, ñà ðàçïîëîæåíè â ãîëåìèòå ãðàäîâå è èìàò êðàéíî íåäîñòàòú÷åí êàïàöèòåò è îãðàíè÷åí äèàïàçîí íà äåéíîñò. Òðåâîæíî å, ÷å åäèíñòâåíîòî çàùèòåíî æèëèùå çà ïñèõè÷íîáîëíè ëèöà â Ñîôèÿ, êîåòî áå ôèíàíñèðàíî ñúâìåñòíî îò ôîíäàöèÿ „Îòâîðåíî îáùåñòâî” è ÌÇ, íå óñïÿ äà ôóíêöèîíèðà è áå çàêðèòî. Äîêîëêîòî ïðåäîñòàâÿíåòî íà ïñèõè÷íîçäðàâíè óñëóãè âñå îùå å êîíöåíòðèðàíî â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè è äèñïàíñåðè, òî ñå îñúùåñòâÿâà â ðàçðåç ñ íàáåëÿçàíèòå ðåôîðìàòîðñêè ìåðêè è àêî å íàëèöå íÿêàêâà ïðîìÿíà, òÿ å íåïîñëåäîâàòåëíî ïðîâåæäàíà è íååäíàêâî ñïîäåëÿíà îò åäèííàòà îáùíîñò íà ïñèõè÷íîçäðàâíèòå ðàáîòíèöè. Òúé êàòî îñíîâíèòå êîíöåïöèè â ïñèõè÷íîçäðàâíàòà ïîëèòèêà îò ïðîãðàìàòà îò 2001 ã. ñà çàïàçåíè â íîâàòà ïîëèòèêà è âåðîÿòíî ùå çàëåãíàò è â ïðîãðàìàòà çà ïñèõè÷íî çäðàâå íà ãðàæäàíèòå íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ 2006–2012 ã., òî ÁÕÊ èçðàçÿâà ñâîÿòà çàãðèæåíîñò îòíîñíî ñìèñúëà è åôåêòà îò ðàçðàáîòâàíå íà ñòðàòåãè÷åñêè è ïîëèòè÷åñêè äîêóìåíòè, ðåãóëèðàùè áúäåùàòà ïîëèòèêà â òàçè ñôåðà, ÷èèòî ïðèîðèòåòè íå áèâàò ðåàëèçèðàíè, êàêòî ñî÷è îïèòúò îò ïîñëåäíèòå ÷åòèðè ãîäèíè. Âñå ïàê ïîëîæèòåëåí åëåìåíò â îáëàñòòà íà ïñèõè÷íîçäðàâíàòà ïîëèòèêà å, ÷å òåçè îôèöèàëíè ïðàâèòåëñòâåíè äîêóìåíòè ñà ñâèäåòåëñòâî çà ðàçïîçíàâàíå íà ïðîáëåìèòå, êðèòè÷íîòî èì îöåíÿâàíå è íàáåëÿçâàíå íà àäåêâàòíè ìåðêè çà ðàçðåøàâàíåòî èì.

Îò÷åòè çà äåéíîñòòà íà Íàöèîíàëåí öåíòúð ïî îïàçâàíå íà îáùåñòâåíîòî çäðàâå ïî Íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà çà ïñèõè÷íî çäðàâå îò 2001 ã. 1010

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

2. Ïðîöåäóðà ïî íàñòàíÿâàíå íà ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî è ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå Èçñëåäâàíåòî íà ÁÕÊ íà äúðæàâíèòå ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è ïñèõî12 äèñïàíñåðè áåøå ôîêóñèðàíî ãëàâíî âúðõó ñúñòîÿíèåòî íà ïðàâàòà íà ïàöèåíòèòå, íàñòàíåíè íà çàäúëæèòåëíî è ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå, êàòî íå ïðåíåáðåãíà è íàñòàíåíèòå íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå. Â ïðåäõîäíîòî ñè íàáëþäåíèå, îñúùåñòâåíî ïðåç 2001 ã., ÁÕÊ íàáåëÿçà îñíîâíè ïðîïóñêè â áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî, ðåãëàìåíòèðàùè ïðîöåäóðàòà ïî íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå â ïñèõèàòðè÷íî çàâåäåíèå, êîèòî áÿõà â îñòðî ïðîòèâîðå÷èå ñúñ ñúùåñòâóâàùèòå ìåæäóíàðîäíè ñòàíäàðòè çà ñïðàâåäëèâ ïðîöåñ. Ïî-êîíêðåòíî, òåçè ïðîïóñêè ñå ñúñòîÿõà â ëèïñàòà íà ïðàâíà ðåãëàìåíòàöèÿ çà ïðåäâàðèòåëíà ïðåöåíêà îò ìåäèöèíñêè åêñïåðò íà ïñèõè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà ëèöå, êîåòî ñå çàäúðæà äîðè çà åêñïåðòèçà â ïñèõèàòðè÷íî çàâåäåíèå, ëèïñàòà íà èçðè÷íî ôîðìóëèðàíè â çàêîíîâ àêò ïðàâîìîùèÿ íà ïðîêóðàòóðàòà äà çàäúðæà ëèöà â ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ çà åêñïåðòèçà, ëèïñàòà íà âúçìîæíîñò çà îáæàëâàíå çàêîííîñòòà íà çàäúðæàíåòî ïðåä ñúä îò çàäúðæàíîòî ëèöå. Íîâèÿò Çàêîí çà çäðàâåòî ñúäúðæà ðàçëè÷íî îðãàíèçèðàí ìîäåë íà ïðîöåäóðà çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå â ñðàâíåíèå ñ ïðåäõîäíèÿ, êîéòî àäåêâàòíî ðåãëàìåíòèðà ãàðàíöèè ñðåùó ïðîèçâîë ïðè íàñòàíÿâàíåòî. Íîâàòà óðåäáà ñúäúðæà çàäúëæåíèå çà âçèìàíå íà åêñïåðòíî ñòàíîâèùå çà ïñèõè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà ëèöåòî, ÷èåòî çàäúðæàíå ñå èñêà, è îïàñíîñòòà, ïðîèçòè÷àùà îò íåãî. Ïðîöåäóðàòà îò ñàìîòî é íà÷àëî ñå ïðîâåæäà ïðåä ñúä è ñå äàâà âúçìîæíîñò íà ëèöåòî äà îáæàëâà ðåøåíèåòî çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Îñâåí òîâà ñå âúâåäå çàäúëæèòåëíà ïðàâíà çàùèòà íà íàñòàíÿâàíèÿ ïî âðåìå íà ñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî, îïðåäåëèõà ñå ìàêñèìàëíè ñðîêîâå çà èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçà, çà íàñðî÷âàíå íà ñúäåáíèòå çàñåäàíèÿ è ñå íàìàëè ñðîêúò íà çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå îò øåñò íà òðè ìåñåöà. Ñïîðåä ÇÇ çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå ñå îñúùåñòâÿâà â ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ çà ñòàöèîíàðíà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù è ïñèõèàòðè÷íè äèñïàíñåðè, â ïñèõèàòðè÷íè îòäåëåíèÿ èëè êëèíèêè íà ìíîãîïðîôèëíèòå áîëíèöè è â ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ çà ñïåöèàëèçèðàíà ïñèõèàòðè÷íà èçâúíáîëíè÷íà ïî13 ìîù . Ïðè ïîñåùåíèÿòà íà ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè è äèñïàíñåðè ñå óñòà12 13

Âèæ Ïðèëîæåíèå ¹ 2 â êðàÿ íà ïóáëèêàöèÿòà. ×ë. 156, àë. 2 ÇÇ. 1111

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íîâè, ÷å èìà áîëíèöè, êúäåòî çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå íå ñå îñúùåñòâÿâà ïîðàäè óñòàíîâåíà ïðàêòèêà. Íàïðèìåð â ïñèõèàòðè÷íàòà êëèíèêà â Àëåêñàíäðîâñêà áîëíèöà â ãð. Ñîôèÿ íå ñå ïðèåìàò ïàöèåíòè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, à â äèñïàíñåðèòå òàêèâà ñå íàñòàíÿâàò ñàìî çà ïåðèîä îò íÿêîëêî ÷àñà (ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ) äî 20 äíè (îñòàíàëèòå äèñïàíñåðè) èëè âúîáùå íå ñå ïðèåìàò (ÎÄÏÇÑ – Âåëèêî Òúðíîâî). Òàêà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïî-äúëòî îò ìåñåö ñå ïðîäúëæàâà â íàé-áëèçêàòà ïñèõèàòðè÷íà áîëíèöà. Ïî âðåìå íà ïîñåùåíèÿòà ñè íàáëþäàòåëèòå íà ÁÕÊ óñòàíîâèõà, ÷å îòíîñèòåëíèÿò äÿë íà íàñòàíåíèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïàöèåíòè ñïðÿìî òåçè íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå å ìíîãî ðàçëè÷åí çà ðàçëè÷íèòå áîëíèöè, êàêòî è ÷å äåëúò íà òåçè ïàöèåíòè â áîëíèöèòå å çíà÷èòåëíî ïî-âèñîê îò òîçè â äèñïàíñåðèòå. Â áîëíèöèòå çàäúëæèòåëíî íàñòàíåíèòå íà ëå÷åíèå ñà îò 7 äî 30 % îò âñè÷êè ïàöèåíòè, êàòî íàé-âèñîê áå äåëúò íà òåçè ïàöèåíòè â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ÄÏÁ – Êàðâóíà, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, è ÎÄÏÇÑ – Âðàöà – îêîëî 30 %. Â îñòàíàëèòå áîëíèöè òîçè äÿë å îò 10 äî 25 % îò âñè÷êè áîëíè, êàòî â ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, è ÄÏÁ – Êúðäæàëè, òîçè äÿë å íàéíèñúê. Ïî âðåìå íà ñúáèðàíå íà èíôîðìàöèÿòà ñå óñòàíîâè, ÷å âúâ âñè÷êè ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ íàñòàíåíèòå íà çàäúëæèòåëíî è íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå íå ñå ðàçäåëÿò îñâåí àêî òîâà íå ñå íàëàãà îò ðåæèìà, íà êîéòî ñå ïîñòàâÿò. Òàêà â îòäåëíèòå çàâåäåíèÿ íå ñå âîäåøå ÿñíà ñòàòèñòèêà çà çàäúëæèòåëíî è äîáðîâîëíî ïîñòúïèëèòå ïàöèåíòè. ÁÕÊ îäîáðÿâà ïðàêòèêàòà íà ñúâìåñòíî ëå÷åíèå íà ïàöèåíòè íà äîáðîâîëíî è çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, íî ñìÿòà, ÷å å íóæíî äà ñå âîäè îòäåëíà ñòàòèñòèêà çà ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå íà âúòðåáîëíè÷íî íèâî. Ñïîðåä èíòåðâþèðàíèòå ëåêàðè ñëåä ïðîìåíèòå â ÇÇ âñå ïî-ðÿäêà ïðàêòèêà å äà ñå íàñòàíÿâàò ïàöèåíòè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå è êúì íåÿ ñå ïðèáÿãâà ñàìî â êðàåí ñëó÷àé. Ñïîðåä ãîëÿìà ÷àñò îò ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë â áîëíèöèòå è äèñïàíñåðèòå íîâàòà ïðîöåäóðà å ïîòðîìàâà è èçèñêâà ïîâå÷å óñèëèÿ îò òÿõíà ñòðàíà è çàòîâà å íàëèöå ñòðåìåæ çà èçáÿãâàíåòî é ÷ðåç óáåæäàâàíå íà ïàöèåíòà çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå äî íÿêîëêî äíè ñëåä çàäúðæàíåòî èëè ïðèíóäèòåëíîòî ìó äîâåæäàíå â áîëíèöàòà/äèñïàíñåðà. 2.1. Îöåíêà íà ðèñêà 14

Îáåêò íà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå ñïîðåä íîâèÿ ÇÇ ñà „ëèöàòà ïî ÷ë. 146, àë. 1, ò. 1 è 2, êîèòî ïîðàäè çàáîëÿâàíåòî ñè ìîãàò äà 14

×ë. 146, àë. 1, ò. 1 è 2 ÇÇ. 1212

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

èçâúðøàò ïðåñòúïëåíèå, êîåòî ïðåäñòàâëÿâà îïàñíîñò çà áëèçêèòå èì, çà îêîëíèòå, çà îáùåñòâîòî èëè çàñòðàøàâà ñåðèîçíî çäðàâåòî èì”. Òîâà ñà ïñèõè÷íîáîëíè ëèöà ñ óñòàíîâåíî ñåðèîçíî íàðóøåíèå íà ïñèõè÷íèòå ôóíêöèè (ïñèõîçà èëè òåæêî ëè÷íîñòíî ðàçñòðîéñòâî) èëè ñ èçðàçåíà òðàéíà ïñèõè÷íà óâðåäà â ðåçóëòàò íà ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå è ëèöà ñ óìåðåíà, òåæêà èëè äúëáîêà óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò èëè ñúäîâà è ñåíèëíà äåìåíöèÿ. Çà äà áúäàò íàñòàíåíè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, çà òåçè ëèöà òðÿáâà äà áúäå äîêàçàíî, ÷å å íàëèöå âåðîÿòíîñò äà èçâúðøàò ïðåñòúïëåíèå ïîðàäè çàáîëÿâàíåòî ñè. Òàêà ôîðìóëèðàí, òåêñòúò íà ðàçïîðåäáàòà ñòåñíÿâà çíà÷èòåëíî êðúãà îò ïðîÿâè íà òåçè ëèöà, êîèòî ìîãàò äà ñëóæàò êàòî îñíîâàíèå çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Òîé îñâåí òîâà çàäúëæàâà ïðîêóðàòóðàòà â ñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî äà äîêàæå âåðîÿòíîñòòà çà èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèå, à íå ñàìî àêòóàëíàòà îïàñíîñò íà ëèöåòî, ïðîèçòè÷àùà îò íåãîâîòî çàáîëÿâàíå (êîåòî áåøå åäíà îò âúçìîæíîñòèòå íà ÷ë. 36, àë. 3 îò îòìåíåíèÿ ÇÍÇ). Ïðåäõîäíàòà ôîðìóëèðîâêà (÷ë. 36, àë. 3 ÇÍÇ) íà îñíîâàíèåòî çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå áåøå ïî-øèðîêà è äîïóñêàøå äà å íàëèöå ñàìî îïàñíîñò íà ëèöåòî ïîðàäè çàáîëÿâàíåòî ìó çà áëèçêèòå ìó èëè çà îêîëíèòå, èëè çàñòðàøà15 âàùà ñåðèîçíî çäðàâåòî ìó . ÁÕÊ áå ïîêàíåí äà ó÷àñòâà â ðàáîòíàòà ãðóïà, ñúçäàäåíà êúì Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî çà ðàçáðàáîòâàíå íà çàêîíîïðîåêòà íà Çàêîíà çà çäðàâåòî â ÷àñòòà ìó îòíîñíî çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå è íàñòàíÿâàíå. Â ïðåäëîæåíèÿ îò òàçè ðàáîòíà ãðóïà çàêîíîâ òåêñò ñå ïðåäâèæäàøå êàòî îñíîâàíèå çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå è íàñòàíÿâàíå îïàñíîòî çà ñîáñòâåíîòî çäðàâå è æèâîò è çà òåçè íà îêîëíèòå ïîâåäåíèå, êîåòî ñå äúëæè íà ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå. Ïðåç íÿêîé îò ñëåäâàùèòå åòàïè íà îáñúæäàíå íà òîçè òåêñò â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, îáà÷å, òîé ïðèäîáè ìíîãî ðàçëè÷åí âèä. Òàêà íàñòîÿùàòà ôîðìóëèðîâêà íà ÷ë.155 ÇÇ íå äîïóñêà çàäúëæèòåëíà õîïñèòàëèçàöèÿ ïîðàäè îïàñíîñò çà ñåáå ñè, îñâåí ïðè èçâúðøåíî ïðåñòúïëåíèå. Çà ñúæàëåíèå íîâàòà çàêîíîâà ôîðìóëèðîâêà íà çàâèñèìîñòòà ìåæäó íàëè÷èåòî íà ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå è îáóñëîâåíàòà îò íåãî îïàñíîñò îò èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèå íå å ïî-ÿñíà îò ôîðìóëèðîâêàòà íà ÇÍÇ. Ðàçáèðà ñå, òîâà ñïîñîáñòâà çà 15

Çàêîí çà íàðîäíîòî çäðàâå, ÄÂ, áð. 88 îò 6.11.1973 ã., â ñèëà îò 1.01.1974 ã., ÷ë. 36, àë. 3 (Èçì. – ÄÂ, áð. 15 îò 1991 ã., áð. 12 îò 1997 ã., áð. 62 îò 1999 ã.) Íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå â äúðæàâíî èëè îáùèíñêî ëå÷åáíî çàâåäåíèå, ïîñòàíîâåíî ïî ñúäåáåí ðåä, ïîäëåæàò è áîëíè îò øèçîôðåíèÿ, ïàðàíîÿ, öèêëîôðåíèÿ, åïèëåïñèÿ, îò ñåíèëíè, ïðåñåíèëíè, òðàâìåíè, ñúäîâè è îðãàíè÷íî-ìîçú÷íè ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, îò èíôåêöèîçíè, ñîìàòîãåííè, ïñèõîãåííè è èíòîêñèêàöèîííè ïñèõîçè, îò îëèãîôðåíèÿ è òåæêà ïñèõîïàòèÿ, êîèòî ïîðàäè çàáîëÿâàíåòî ñè ìîãàò äà èçâúðøàò ïðåñòúïëåíèÿ îò çíà÷èòåëíà îáùåñòâåíà îïàñíîñò èëè ïðåäñòàâëÿâàò îïàñíîñò çà áëèçêèòå ñè èëè çà îêîëíèòå, èëè çàñòðàøàâàò ñåðèîçíî çäðàâåòî ñè. 1313

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ïðîäúëæàâàíå íà ïîðî÷íàòà ñúäåáíà ïðàêòèêà, êîÿòî ñúâñåì íå êîðåñïîíäèðàøå íà çàêîíîâàòà ðàçïîðåäáà â ìèíàëîòî. Ñåãà òÿ âîäè äî çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå íà ëèöà, êîèòî ñà îïàñíè çà çäðàâåòî ñè èëè çà îêîëíèòå, áåç îáà÷å äà ñå äîêàçâà íà ïðàêòèêà âåðîÿòíîñòòà îò èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèå îò òåçè ëèöà. Ñåãà å íåîáõîäèìî, çà äà áúäå íàñòàíåíî ëèöå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, äà å âåðîÿòíî òî äà îñúùåñòâè ñúñòàâ íà ïðåñòúïëåíèå ïî Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ. Äà ñå ïðåöåíè òîâà, ðàçáèðà ñå, å ïî÷òè íåâúçìîæíî è áè òðÿáâàëî ïðè ïðàâèëíî ïðèëàãàíå íà íîâèÿ çàêîí íàñòàíÿâàíèÿòà çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå äà ñà èçêëþ÷èòåëíî íèñúê áðîé, è òî ñàìî â ñëó÷àèòå, êîãàòî äåÿíèåòî, èçâúðøåíî îò ëèöåòî, å íàïðèìåð ïîáîé, ïîäïàëâàíå, òåëåñíà ïîâðåäà è äð. Äåÿíèÿ êàòî ñêèòàíå èëè ðîâåíå â êîôèòå çà áîêëóê îáà÷å íå áè òðÿáâàëî äà áúäàò òúëêóâàíè êàòî îñíîâàíèå çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Îò äðóãà ñòðàíà, íîâèÿò çàêîí ïðîïóñêà äà óðåäè çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå êàòî ñðåäñòâî çà çàùèòà íà ëèöåòî îò óâðåæäàíå íà ñîáñòâåíîòî ñè çäðàâå, çàùîòî åäèíñòâåíî îñíîâàíèå çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå å îïàñíîñòòà îò èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèå. 16

Âñå ïàê ðàçðàáîòåíèÿò ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ” çíà÷èòåëíî ïîäïîìàãà ïðàêòè÷åñêàòà îöåíêà íà ðèñêà è îïàñíîñòòà íà åäíî ëèöå ñ óñòàíîâåíî ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå. Òîé çàäàâà ïîíÿòèå çà ðèñêîâî ïîâåäåíèå – „áîëåñòíî îáóñëîâåíî ïîâåäåíèå, çàñòðàøàâàùî ïàöèåíòà èëè îêîëíèòå”. Ñïîðåä íåãî „ïàöèåíòúò å îïàñåí çà ñåáå ñè, êîãàòî å íàëèöå ðèñê îò ñàìîóáèéñòâî èëè ñàìîíàðàíÿâàíå, íå å ñïîñîáåí áåç íàäçîð è ñúäåéñòâèå äà çàäîâîëÿâà ñâîè æèçíåíè íóæäè è ìîæå äà ñè ïðè÷èíè çíà÷èòåëíè èìóùåñòâåíè âðåäè”. À å îïàñåí çà îêîëíèòå, „êîãàòî ïàöèåíòúò çàñòðàøàâà èëè óâðåæäà ëè÷íîñòòà, ïðàâàòà íà ãðàæäàíèòå, ñîáñòâåíîñòòà, óñòàíîâåíèÿ îò Êîíñòèòóöèÿòà ïðàâîâ ðåä â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ èëè äðóãè èíòåðåñè, çàùèòåíè îò ïðàâîòî”17. Íî ïî ñèëàòà íà íîâèÿ çàêîí òîâà ïîíÿòèå çà îïàñíîñò íå ìîæå äà ñòàíå îñíîâàíèå çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Ðèñêîâîòî ïîâåäåíèå íà ëèöàòà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà ñå îöåíÿâà ñïîðåä ñòàíäàðòà â òðè ñòåïåíè – âèñîêà, ñðåäíà è íèñêà. Âèñîêàòà ñòåïåí íà ðèñê ñå îïðåäåëÿ îò äâå ãðóïè ïðîÿâè íà ïàöèåíòà: êîãàòî ïàöèåíòúò å èçâúðøèë îïàñíè äåéñòâèÿ, ïðåöåíåíè êàòî îáùåñòâåíîîïàñíî äåÿíèå, èëè êîãàòî èíòåíçèâíè áîëåñòíè ñèíäðîìè (èìïåðàòèâíè õàëþöèíàöèè, èíòåíçèâíè íàëóäíè ñèíäðîìè, îáúðêàíîñò, ñòðàõ, âèòàëíà 16

Íàðåäáà ¹ 24 îò 7.07.2004 ã. çà óòâúðæäàâàíå íà ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”, èçäàäåíà îò ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâàíåòî, îáí., ÄÂ, áð. 78 îò 7.09.2004 ã. (íàêðàòêî – ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”). 17 Ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”, ãëàâà 8, òî÷êà 1.1. è ñëåäâàùè. 1414

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

çàñòðàøåíîñò, ïàðàòèìèÿ, êàòàòîííè ïðîÿâè, åïèëåïòè÷íè åêâèâàëåíòè è äð.) èçöÿëî âëàäåÿò ïîâåäåíèåòî ìó è ãî ñòèìóëèðàò äà èçâúðøè îïàñíè äåéñòâèÿ (õèïîòåòè÷íà îáùåñòâåíà îïàñíîñò). Ñðåäíà ñòåïåí íà ðèñê ñå ïðèåìà, êîãàòî ïàöèåíòúò å èçâúðøèë îáùåñòâåíîîïàñíè äåéñòâèÿ, íåïðåöåíåíè êàòî òåæêè ïðàâîíàðóøåíèÿ, èëè ïðè íàëè÷èå íà áîëåñòíè ñèíäðîìè, âëèÿåùè âúðõó ïîâåäåíèåòî ìó, íî íåñâúðçàíè ñ îïàñíîñò îò íåïîñðåäñòâåíî ïîêóøåíèå ñðåùó ÷îâåê èëè âúðõó ñåáå ñè. Íèñêà ñòåïåí íà ðèñê ñå ïðèåìà, êîãàòî èçâúðøåíèòå îáùåñòâåíîîïàñíè äåéñòâèÿ ñà ïðåöåíåíè êàòî ëåêè èëè êîãàòî âëèÿíèåòî íà áîëåñòíèòå ñèíäðîìè âúðõó ïîâåäåíèåòî íà ïàöèåíòà å îãðàíè÷åíî è íåçíà÷èòåëíî. Ïðè ïðåöåíêàòà íà ðèñêîâè òåíäåíöèè â ïîâåäåíèåòî íà ïñèõèàòðè÷åí ïàöèåíò ñòàíäàðòúò çàäúëæàâà äà ñå ïðåöåíÿâàò ñúâêóïíî ÷åòèðè îñíîâíè ôàêòîðà, êîèòî ãî ôîðìèðàò. Òîâà ñà: „à) ïñèõîïàòîëîãè÷íè ñòèìóëè (ïîçèòèâíè áîëåñòíè ñèíäðîìè); á) ïðîìåíè â ðåàêòèâíîñòòà è ïîâåäåíèåòî âñëåäñòâèå íà ëè÷íîñòîâà ïðîìÿíà (íåãàòèâíè áîëåñòíè ñèíäðîìè); â) ïðåìîðáèäíè ëè÷íîñòîâè ïàðàìåòðè, è ã) ôàêòîðè îò ìèêðî- è ìàêðîñîöèàëíàòà ñðåäà (ñîöèàëèçèðàùè è äåñîöèàëèçèðàùè).” Ñòàíäàðòúò ïîä÷åðòàâà èçðè÷íî, ÷å „ëè÷íîñòîâàòà ïðîìÿíà å ñâúðçàíà ïî-íåïîñðåäñòâåíî ñ îïàñíîñòòà îò èçâúðøâàíå íà îáùåñòâåíîîïàñíè äåéñòâèÿ ïîðàäè èìïóëñèâíîñòòà íà ðåøåíèÿòà è äåéñòâèÿòà íà ïàöèåíòà è ïîðàäè åòè÷íàòà äåôîðìàöèÿ, ïðè êîÿòî òîé ïðåñòàâà äà ñå ñúîáðàçÿâà ñ ìîðàëíèòå è íîðìàòèâíèòå ïðàâèëà”. Ìåäèöèíñêèÿò ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ” îáðúùà ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà ïðîáëåìà ñ ïðåöåíêàòà çà âåðîÿòíî èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèå îò ñòðàíà íà ëèöå ñ äèàãíîçà ñïîðåä ÷ë. 146, àë. 1 ÇÇ, êàòî ïîä÷åðòàâà, ÷å „îöåíêàòà íà ïîòåíöèàëíàòà îáùåñòâåíà îïàñíîñò (òðåòèðàíà ïî 18 ÇÇ) å âåðîÿòíîñòíà, ñ ìíîãî âèñîê ïðîöåíò ãðåøêà” . Çíà÷èòåëíî ïîóëåñíåíà å ïðåöåíêàòà íà ïñèõèàòúðà ñïîðåä ñòàíäàðòà, êîãàòî îöåíêà íà ðèñêà òðÿáâà äà ñå èçâúðøè íà ïàöèåíò, êîéòî å íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå (ïî ðåäà íà ÍÊ è ÍÏÊ), òúé êàòî „ïàöèåíòúò ñå å ïðîÿâèë àí18

Â ñòàíäàðòà ñå äîèçÿñíÿâà, ÷å „Ïðåäìåòúò íà òàçè îöåíêà å êîìïëåêñåí è ÷åñòî êîìïåòåíòíîñòòà íà ïñèõèàòúðà íå å äîñòàòú÷íà. Ïñèõèàòúðúò ìîæå äà ñå îêàæå ïîäëîæåí íà íàòèñê îò èíñòèòóöèèòå çà ñîöèàëåí êîíòðîë (ïðàâîîõðàíèòåëíè è ïðàâîðàçäàâàòåëíè îðãàíè, ñîöèàëíè ñëóæáè è äð.), êîèòî ñå ñòðåìÿò äà ãî àíãàæèðàò â íåâúçìîæíà êàòåãîðè÷íîñò â îòãîâîðà íà âúïðîñèòå îòíîñíî ðèñêà. Ïñèõèàòúðúò êàòî åêñïåðò íà îáùåñòâåíîîïàñíîòî ïîâåäåíèå íåèçáåæíî ïîïàäà â êîíôëèêòà ìåæäó ñîöèàëíèòå ñè ðîëè íà õóìàíèñò è ñòðîã ãðàæäàíèí. Îñíîâíî çàäúëæåíèå íà ëåêàðÿ å äà ñúáëþäàâà ñòðîãî êëèíè÷íàòà ñè êîìïåòåíòíîñò è äà íå ñå îñòàâÿ äà áúäå óâëè÷àí ïðåêîìåðíî â ñîöèàëíèÿ êîíòðîë.”

1515

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

òèñîöèàëíî è åäèíñòâåíàòà ìó ïåðñïåêòèâà å íàñòàíÿâàíåòî íà ëå÷åíèå (êîãàòî íå ïîäëåæè íà äðóãà ñàíêöèÿ)”. ßâíî ñ öåë ñòðóêòóðèðàíå è óíèôèöèðàíå íà ïðàêòèêàòà ïî ïðåöåíêàòà íà ðèñêîâîòî ïîâåäåíèå â ñòàíäàðòà ñà çàäàäåíè êðèòåðèè çà ïúðâîíà÷àëíà îöåíêà íà ðèñêà (âèæ Ïðèëîæåíèå ¹ 1). Êàêòî ñàìèÿò ñòàíäàðò óòî÷íÿâà, òåçè êðèòåðèè èìàò óêàçàòåëåí õàðàêòåð è ñå ïðåöåíÿâàò èíäèâèäóàëíî çà âñåêè ïàöèåíò ñúîáðàçíî èçòî÷íèêà íà èíôîðìàöèÿ è íåãîâàòà íàäåæäíîñò, íåîáõîäèìîñòòà îò êîíñóëòàöèè è îò ïðèëàãàíåòî íà ñïåöèôè÷íè èíòåðâåíöèè. È òóê ñòàíäàðòúò çàäàâà ÿñåí àëãîðèòúì çà çàäúëæèòåëíà ñïåøíà õîñïèòàëèçàöèÿ, êîãàòî å íàëèöå „àãðåñèâíî èëè àâòîàãðåñèâíî ïîâåäåíèå, ïñèõîìîòîðíà âúçáóäà, îáúðêàíîñò, ïîìðà÷åíèå íà ñúçíàíèåòî”. Ïðè îáù ñáîð îò 35 è ïîâå÷å òî÷êè ïðè îöåíêà íà ðèñêà ñå ïðèåìà, ÷å ðèñêúò îò îïàñíè ïðîÿâè å âèñîê, è ïàöèåíòúò ñå íàñòàíÿâà ïî ñïåøíîñò. Ïðè îáù ñáîð ìåæäó 20 è 34 ñå ïðèåìà, ÷å ðèñêúò å îò óìåðåíà ñòåïåí è ñå ïðàâè ïðåäëîæåíèå çà ïðèíóäèòåëíî/çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Ïîä 20 òî÷êè ñå îáñúæäà ïðîâåæäàíå íà ëå÷åíèå áåç ïðèíóäà, ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà áëèçêèòå íà ïàöèåíòà. Íàáëþäåíèåòî íà ÁÕÊ ïîêàçà, ÷å íà ïðàêòèêà èçïúëíåíèå íà òîçè ñòàíäàðò å íàëèöå ñàìî â íÿêîè ïñèõèàòðè÷íè ñòàöèîíàðè – ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ÄÏÁ – Ðàäíåâî. Â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, è ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ñå ïðèëàãàò îöåíêè çà ñóèöèäåí ðèñê è àãðåñèâíîñò ïðè ïðèåì íà ïàöèåíò è ñå îòðàçÿâàò â äîêóìåíò, êîéòî ñå ïðèëàãà êúì èñòîðèÿ íà çàáîëÿâàíåòî. Â ïðåãëåäàíèòå ëè÷íè äîñèåòà íà ïàöèåíòè â îñòàíàëèòå áîëíèöè è äèñïàíñåðè èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ íå óñòàíîâèõà íàëè÷èå íà îöåíêà íà ðèñêà ïðè ïðèåì. Âúçìîæíî å òàì òàêàâà è äà ñå å èçâúðøâàëà, íî äà íå å áèëà ñúîáùåíà íà èçñëåäîâàòåëèòå è ðåãèñòðèðàíåòî é äà íå å áèëî íàëè÷íî. Äîêîëêîòî îáà÷å ñòàíäàðòúò âúâåäå óíèôèöèðàíà ôîðìà çà îöåíÿâàíå íà ðèñêîâè ïàöèåíòè, êîèòî ïîäëåæàò íà çàäúëæèòåëíà õîñïèòàëèçàöèÿ, áóäè òðåâîãà ôàêòúò, ÷å î÷åâèäíî ïðè îöåíÿâàíå íà ðèñêà íà ïàöèåíò ñå èçïîëçâàò ðàçëè÷íè ïîäõîäè, êîèòî íå èçêëþ÷âàò âúçìîæíîñòòà çà ïðîèçâîëíî íàñòàíÿâàíå ïî ïðåöåíêà ñàìî íà ïðèåìàùèÿ ëåêàð, áåç îáåêòèâèðàíè ìîòèâè çà òîâà. 2.2. Ñïåøíà õîñïèòàëèçàöèÿ Òúé êàòî îöåíêàòà çà ðèñêà ìîæå äà äîâåäå äî ñïåøíà çàäúëæèòåëíà õîñïèòàëèçàöèÿ, òóê å ìÿñòîòî äà ñå ñïîìåíå, ÷å ÁÕÊ ñå íàòúêíà íà 1616

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ðàçëè÷íè òúëêóâàíèÿ íà ïîíÿòèåòî „ñïåøíî ñúñòîÿíèå” ïî ñìèñúëà íà ÷ë. 154, àë. 1 ÇÇ. Ïîñëåäíèÿò ðåãëàìåíòèðà âúçìîæíîñò çà ðúêîâîäèòåëÿ íà ëå÷åáíî çàâåäåíèå, â êîåòî å äîâåäåíî ëèöå ïî ÷ë. 146, àë. 1, ò. 1 è 2 ÇÇ, äà âçåìå ðåøåíèå çà íàñòàíÿâàíåòî ìó çà ëå÷åíèå çà ñðîê íå ïîäúëúã îò 24 ÷àñà, àêî ñúñòîÿíèåòî íà ëèöåòî íàëàãà ïðîäúëæàâàíå íà ëå÷åíèåòî ñëåä îâëàäÿâàíå íà ñïåøíîòî ñúñòîÿíèå. Îêàçà ñå, ÷å íÿìà åäèííî ìíåíèå ñðåä èíòåðâþèðàíèòå ïñèõèàòðè îòíîñíî ñúùíîñòòà è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ñïåøíîòî ñúñòîÿíèå. È òîçè ïðîáëåì íå ñå èçÿñíÿâà îò çàêîíà è ñòàíäàðòà „Ïñèõèàòðèÿ”. Ñïîðåä Çàêîíà çà çäðàâåòî „ñïåøíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù å ñúâêóïíîñò îò ìåäèöèíñêè ïðàâèëà è äåéíîñòè, êîèòî ñå ïðèëàãàò ñïðÿìî ëèöà ñ î÷åâèäíè ïðèçíàöè çà ïñèõè÷íî ðàçñòðîéñòâî, êîãàòî ïîâåäåíèåòî èëè ñúñòîÿíèåòî èì ïðåäñòàâëÿâà ïðÿêà è íåïîñðåäñòâåíà îïàñíîñò çà ñîáñòâåíîòî èì çäðàâå èëè æèâîò èëè çà çäðàâåòî èëè æèâîòà íà äðóãè ëèöà”. Òÿ ñå îêàçâà îò ïñèõèàòðè÷íèòå äèñïàíñåðè, ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ çà ñòàöèîíàðíà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù, ïñèõèàòðè÷íèòå îòäåëåíèÿ èëè êëèíèêè êúì ìíîãîïðîôèëíèòå áîëíèöè è öåíòðîâåòå çà ñïåøíà ìåäè19 öèíñêà ïîìîù ñúãëàñíî óòâúðäåíèòå ìåäèöèíñêè ñòàíäàðòè . Ñïîðåä ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ” íàñî÷âàíåòî íà ïñèõèàòðè÷íèÿ ïàöèåíò çà ñïåøíà õîñïèòàëèçàöèÿ ñòàâà îò ñïåöèàëèñò ïñèõèàòúð ïðè óñòàíîâÿâàíå íà âèñîêà ñòåïåí íà ðèñê. Íàñòàíÿâàíåòî â ïñèõèàòðè÷åí ñòàöèîíàð ñå èçâúðøâà îò ñïåöèàëèçèðàíè ñïåøíè ïñèõèàòðè÷íè åêèïè èëè îò öåíòðîâåòå çà ñïåøíà è íåîòëîæíà ìåäèöèíñêà ïîìîù. Ïðè íåîáõîäèìîñò òå òúðñÿò ïîìîù îò îðãàíèòå íà ÌÂÐ. Ñïîðåä ñòàíäàðòà „ñïåøíèÿò åêèï óâåäîìÿâà ñúäà/ïðîêóðàòóðàòà çà íàñî÷âàíåòî íà ïàöèåíòà êúì ïñèõèàòðè÷åí ñòàöèîíàð”, êîåòî ïðîòèâîðå÷è íà Çàêîíà çà çäðàâåòî, äîêîëêîòî òîé äîïóñêà ðúêîâîäèòåëÿò íà ëå÷åáíîòî ïñèõèàòðè÷íî çàâåäåíèå, êúäåòî ñå íàñòàíÿâà ïàöèåíò ïî ñïåøíîñò, äà óâåäîìè ñúäà è ïðîêóðàòóðàòà è äà ïîèñêà ëèöåòî äà áúäå çàäúðæàíî ïî ñèëàòà íà ÷ë. 154, àë. 2 è 3 ÇÇ. ÁÕÊ íå ñå íàòúêíà íà ïîäîáíè óâåäîìëåíèÿ îò ñïåøíèÿ åêèï. Ïî èçêëþ÷åíèå äðóãè ëèöà èëè îðãàíè (áëèçêè, ïîëèöèÿ, äðóãè) äîâåæäàò ïàöèåíòà äî ïñèõèàòðè÷íèÿ ñòàöèîíàð. Ñïåøíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù âêëþ÷âà äèàãíîñòè÷íè è ëå÷åáíè ïðîöåäóðè. Äèàãíîñòè÷íèòå ïðîöåäóðè èçèñêâàò ñïåøíî èçÿñíÿâàíå íà ñúñòîÿíèåòî íà ïàöèåíòà è ñâúðçàíèòå ñ òîâà ðèñêîâå çà íåãî è îêîëíèòå. Çà âðåìåííî îâëàäÿâàíå íà ñïåøíîòî áîëåñòíî ñúñòîÿíèå è çà ïðåäîòâðàòÿâàíå íà íåïîñðåäñòâåíèÿ ðèñê ïðåäè íàñòàíÿâàíåòî íà ïàöèåíòà â ñòàöèîíàðà ïðè íåîáõîäèìîñò ìîãàò äà ñå 19

×ë. 153 ÇÇ. 1717

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ïðèëàãàò êðàòêîòðàéíè èíòåðâåíöèè è ëå÷åíèå, îïðåäåëåíè îò ñïåöèàëèñò ïñèõèàòúð, ïðè çà÷èòàíå ïðàâàòà íà ïàöèåíòà è ïðè ñïàçâàíå íà èçèñêâàíèÿòà íà äîáðàòà ìåäèöèíñêà ïðàêòèêà. Ñïåøíîòî íàñòàíÿâàíå â ïñèõèàòðè÷åí ñòàöèîíàð ïðåäñòàâëÿâà îãðàíè÷àâàíå íà ïðàâàòà è ñâîáîäèòå íà ïàöèåíòà â èíòåðåñ íà íåãîâîòî çäðàâå è ñèãóðíîñò è çà ãàðàíòèðàíå íà çäðàâåòî è ñèãóðíîñòòà íà îêîëíèòå. Ñëåä ïîñòúïâàíå íà ïàöèåíòà â ïñèõèàòðè÷íî îòäåëåíèå ïðèåìàùèÿò ëåêàð ïðåäïðèåìà íåçàáàâíè äèàãíîñòè÷íè è ëå÷åáíè ìåðêè çà èçÿñíÿâàíå è îâëàäÿâàíå íà ñúñòîÿíèåòî ìó è çà ïðåîäîëÿâàíå íà ðèñêà, ïðè çà÷èòàíå íà íåãîâèòå ïðàâà è ïðè ñïàçâàíå íà èçèñêâàíèÿòà íà äîáðàòà ìåäèöèíñêà ïðàêòèêà. Ïðè íåîáõîäèìîñò ëåêàðÿò òúðñè ñúäåéñòâèå îò îðãàíèòå íà ÌÂÐ è ðàçïîðåæäà äà ñå ïðèëàãàò âðåìåííè îãðàíè÷èòåëíè ìåðêè. Òîé óâåäîìÿâà íåçàáàâíî áëèçêèòå íà ïàöèåíòà çà ïðèåìàíåòî ìó. Ñëåä ñïåøíî íàñòàíÿâàíå íà ïàöèåíò â ïñèõèàòðè÷íî îòäåëåíèå áåç íåãîâî ñúãëàñèå, äî èçòè÷àíåòî íà 24 ÷ ðúêîâîäèòåëÿò íà áîëíè÷íîòî çàâåäåíèå îðãàíèçèðà êëèíè÷íà êîíôåðåíöèÿ çà èçÿñíÿâàíå íà ñúñòîÿíèåòî è òðåòèðàíåòî íà ïàöèåíòà è óâåäîìÿâà ñúäà/ïðîêóðàòóðàòà çà ñïåøíîòî íàñòàíÿâàíå ñ ìåäèöèíñêà ñïðàâêà, ôîðìóëÿð çà êîÿòî å ïðèëîæåí â ñòàíäàðòà. Òÿ ñúäúðæà ïîäðîáíî îïèñàíèå íà áîëåñòíèòå ïðîÿâè íà ïàöèåíòà è ñâúðçàíèÿ ñ òÿõ ðèñê çà íåãî èëè çà îêîëíèòå. Â íåÿ ñå èçðàçÿâà ìíåíèå îòíîñíî íåîáõîäèìîñòòà îò ðàçêðèâàíå íà ïðîöåäóðà çà çàäúëæèòåëíî/ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå. Ìåäèöèíñêàòà ñïðàâêà ñëåäâà äà áúäå äîñòàâåíà â ñúäà/ïðîêóðàòóðàòà îò íàðî÷åí êóðèåð, êîéòî íåçàáàâíî äà ïîëó÷è îáðàòíî ñòàíîâèùå. ÁÕÊ íå íàìåðè äàííè çà ïðîâåæäàíå íà òàêàâà ïðàêòèêà â ïîñåòåíèòå ñòàöèîíàðè. Ïðè íåâúçìîæíîñò çà ñâîåâðåìåííî èçïðàùàíå íà ìåäèöèíñêàòà ñïðàâêà áîëíè÷íîòî çàâåäåíèå óâåäîìÿâà ñúäà/ïðîêóðàòóðàòà ÷ðåç ôàêñ èëè ïî òåëåôîíà. Òåêñòúò íà ôàêñà èëè óâåäîìÿâàíåòî ïî òåëåôîíà ñå ðåãèñòðèðà â ÈÇ. ÁÕÊ ñå íàòúêíà íà ïðèëîæåíè êúì ÈÇ ñïðàâêè çà óâåäîìÿâàíå. Àêî çäðàâíîòî çàâåäåíèå íå ïîëó÷è ñòàíîâèùå îò ñúäà/ïðîêóðàòóðàòà çà çàäúðæàíå è îñâèäåòåëñòâàíå íà ïàöèåíòà, ñëåä îâëàäÿâàíå íà áîëåñòíèòå ïðîÿâè, ïðåäèçâèêàëè ñïåøíîòî íàñòàíÿâàíå, òîé ñëåäâà äà áúäå îñâîáîäåí îñâåí àêî íå èçðàçè æåëàíèå äà ñå ëåêóâà äîáðîâîëíî. Ïî-íàòàòúøíîòî òðåòèðàíå íà ïàöèåíòà, ïðèåò ïî ñïåøíîñò, å ñúîáðàçíî ïðàâíèÿ ìó ñòàòóñ. Èçñëåäâàíåòî íà ïðàêòèêàòà ïî ïðèëàãàíå íà òàêà îïèñàíà ïðîöåäóðà ïî ïðèåìà íà ñïåøíè ïàöèåíòè â çàêîíà è ñòàíäàðòà ïîêàçà, ÷å òÿ å ìíîãî ðàçíîîáðàçíà. Íàé-íàïðåä âúâ âñè÷êè áîëíèöè è äèñïàíñåðè ñå ñúîáùàâàøå çà ñïåøíè ñëó÷àè, êîèòî ñà áèëè òðàíñïîðòèðàíè 1818

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

äî çàâåäåíèåòî îò ïîëèöàè, ÷åñòî ïðèäðóæàâàíè îò åêèï íà ÖÑÌÏ èëè ñàìî îò ìåäèöèíñêè ôåëäøåð. Íî ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõ ñïîðåä ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë áèâàò óáåäåíè äà ïîäïèøàò ñúãëàñèå çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå îùå ïî âðåìå íà ïúðâèòå 24 ÷àñà îò ïðåñòîÿ ñè â ïñèõèàòðè÷íèÿ ñòàöèîíàð. Îò 35 ïàöèåíòè, ïðèåòè ïî ñïåøíîñò çà ïåðèîä îò ñåäåì ìåñåöà íà 2005 ã. â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ñàìî 6 ïàöèåíòè çà çàäúðæàíè ïî ðåäà íà ÷ë. 154 ÇÇ. Òîâà ðàçìèíàâàíå ñå îáÿñíÿâà ñ íåÿñíîòî òúëêóâàíå íà „îâëàäÿâàíå íà ñïåøíî ñúñòîÿíèå” â ÷ë. 154 ÇÇ, êîåòî ïðîêóðîðè è ñúäèè â Ðóñå ðàçáèðàò êàòî ïåðèîä ñ ïðîäúëæèòåëíîñò îò øåñò ÷àñà äî íÿêîëêî äíè. Ñàìàòà äèðåêòîðêà íà äèñïàíñåðà îáÿñíè, ÷å ñïîðåä íåÿ å âúçìîæíî òî äà ïðîäúëæè è ñåäìèöà. Çàòîâà ïðîöåäóðà çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå íå ñå ñòàðòèðà. Â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, òîâà òúëêóâàíå áå äîâåëî äî îòêàç íà ñúäà äà ïðèåìå èñêàíå çà ïðîäúëæàâàíå íà ëå÷åíèåòî íà ñïåøåí ïàöèåíò, èçïðàòåíî îò ðúêîâîäèòåëÿ íà äèñïàíñåðà, çàùîòî òúëêóâà ñïåøíîòî ñúñòîÿíèå êàòî ïåðèîä îò íÿêîëêî äíè, â êîèòî ñå ðåäóöèðà ïîñòåïåííî îïàñíîñòòà è àãðåñèâíîñòòà íà ïàöèåíòà. Òàêà çàäúðæàíåòî çà íÿêîëêî äíè íà òàêúâ ïàöèåíò, êîéòî íå æåëàå äà ñå íàñòàíè äîáðîâîëíî çà ëå÷åíèå, íà ïðàêòèêà å íåçàêîííî. Â òîçè ñìèñúë ÁÕÊ ñìÿòà, ÷å å íåîáõîäèìî äà ñå óñòàíîâè åäèííî ñõâàùàíå îòíîñíî ñúùíîñòòà è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ñïåøíîòî ñúñòîÿíèå, êîåòî ñúùî äà áúäå ðåãëàìåíòèðàíî â ìåäèöèíñêèÿ ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”. Ñëåä ïðåìèíàâàíå íà ñïåøíîòî ñúñòîÿíèå ïàöèåíòúò îáèêíîâåíî ïîäïèñâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå. Ðàçáèðà ñå, èìà è ïðèìåðè íà óáåæäàâàíå íà ïàöèåíò çà ïîäïèñâàíå íà ñúãëàñèå çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå â ïðîäúëæåíèå íà ñåäåì è ïîâå÷å äíè, ïðåç êîéòî ïåðèîä íå ñå ñòàðòèðà ïðîöåäóðà çà çàäúëæèòåëíîòî ìó ëå÷åíèå, à ñå „èç÷àêâà ôîðìèðàíå íà ñúãëàñèå”, êàêòî îáÿñíèõà ìåäèöèíñêèòå ñëóæèòåëè (ÎÄÏÇÑ – Ðóñå). Òîâà áå îáÿñíåíî îò ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë êàòî èçïúëíÿâàíå íà ìîëáà íà ðîäíèíè íà ïàöèåíòà. Â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, çà øåñò ìåñåöà ïðåç 2005 ã. ñà áèëè ïðèåòè 22 ïàöèåíòè ïî ñïåøíîñò, îò êîèòî 20 ñà äàëè èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå â ðàìêèòå íà 24 ÷àñà îò çàäúðæàíåòî è íå ñå å íàëîæèëî ñòàðòèðàíå íà ïðîöåäóðà çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ïîñòúïâàò ïàöèåíòè â ñïåøíî ñúñòîÿíèå, ìàêàð äà å óñòàíîâåíà ïðàêòèêà çà ïúðâîíà÷àëíî îáðàáîòâàíå íà ïàöèåíòà îò ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ. Ñïåøíè ïàöèåíòè ñå òðàíñïîðòèðàò íàé-íàïðåä äî ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ, è îòòàì ñå ïîäàâà èñêàíå äî ñúäà çà çàäúðæàíå çà 48 ÷àñà 1919

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

è ñëåä òîâà íàé-÷åñòî çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Ïðåç òîâà âðåìå ïàöèåíòúò ñå òðàíñïîðòèðà îò äèñïàíñåðà äî áîëíèöàòà è òàêà ñå ïðè÷èíÿâà îáúðêâàíå â íàçíà÷àâàíåòî íà åêñïåðòè è èçïðàùàíåòî íà ïèñìà îò ñúäà äî äâåòå ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ. Òîâà å ñòàíàëî ïîâîä çà îòïðàâÿíå íà ïèñìî îò äèðåêòîðà íà ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, äî ïðåäñåäàòåëÿ íà Ðàéîíåí ñúä – ãð. 20 Ñîôèÿ , â êîåòî ñå îïèñâà ãîðåïîñî÷åíèÿò ïðîáëåì. Ñïîðåä îò÷åò íà îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå â áîëíèöàòà çà 2004 ã. ïðè ïîñòúïâàùèòå ñ óâåäîìèòåëíè ïèñìà ïî ÷ë. 36 íà îòìåíåíèÿ ÇÍÇ îáèêíîâåíî ñå ïîñòèãà ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå â ïúðâèòå 10–15 äíè îò íàñòàíÿâàíåòî, ñ êîåòî îòïàäà íåîáõîäèìîñòòà îò ðàçêðèâàíå íà ïðîöåäóðà çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Â ÄÏÁ – Êàðâóíà, íå ñå ïðèåìàò ñïåøíè ïàöèåíòè. Òàêèâà ñå ïðèåìàò îò ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, è ÌÁÀË – Âàðíà, Êëèíèêà ïî íåâðîëîãèÿ è ïñèõèàòðèÿ, è ñëåä èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçàòà èì ïî ïðîöåäóðàòà ïî çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå òå ñå èçïðàùàò â ÄÏÁ – Êàðâóíà. Â íåÿ îáà÷å íå áÿõà îòêðèòè äîêóìåíòè, èçïðàòåíè îò ñúäà â îòãîâîð íà èñêàíèÿòà çà çàäúðæàíå çà 24 è 48 ÷àñà íà ñïåøíè ïàöèåíòè, èçïðàòåíè ñúîòâåòíî îò ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, è ÌÁÀË – Âàðíà, Êëèíèêà ïî íåâðîëîãèÿ è ïñèõèàòðèÿ. Îò òåçè äâå çàâåäåíèÿ ñå èçïðàùàò ñàìî åïèêðèçè, â êîèòî ñå ñïîìåíàâà çà òîâà êàê ñúîòâåòíîòî ëèöå å áèëî äîâåäåíî â áîëíèöàòà îò ïîëèöàè, íî äîðè íå ñå ñïîìåíàâà äàëè å çàïî÷íàòà ïðîöåäóðà ïî çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Â äîñèåòàòà íà ïàöèåíòèòå ðÿäêî èìà è åêñïåðòèçè è íå ìîæå äà ñå óñòàíîâè êàê è êîãà å ñòàðòèðàëà ïðîöåäóðà ïî îñâèäåòåëñòâàíå è çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Â ÄÏÁ – Áÿëà, çà ïúðâèòå ïåò ìåñåöà íà 2005 ã. íÿìàøå ñëó÷àè íà âíàñÿíå â ñúäà íà ìîòèâèðàíî èñêàíå çà ïðîâåæäàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå îò äèðåêòîðà íà áîëíèöàòà. Òîâà å òàêà ñïîðåä äèðåêòîðà, çàùîòî áîëíèòå ïîäïèñâàò äåêëàðàöèÿ çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå. Çàâåæäàùèòå íà îòäåëåíèÿòà è ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè â ÄÏÁ – Áÿëà, ñúùî ðàçêàçàõà, ÷å ïðè ïîñòúïâàíå íà áîëåí âèíàãè ñå îïèòâàò äà ãî óáåäÿò äà ïîäïèøå ñúãëàñèå çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå è îáèêíîâåíî óñïÿâàò. Â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, çà ïúðâèòå ïåò ìåñåöà íà 2005 ã. å èìàëî äåñåò ñëó÷àÿ íà ñïåøíè ïàöèåíòè, â îñåì îò êîèòî å ïîëó÷åíî ñúãëàñèå çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå ñëåä èçòè÷àíå íà 24-÷àñîâèÿ ïåðèîä íà ïúðâîíà÷àëíî çàäúðæàíå, ïî äàííè íà äèðåêòîðêàòà.

Ïèñìî íà ä-ð Èâàí Ãåðäæèêîâ ñ èçõîäÿù íîìåð 217 îò 17.02.2005 ã., îò ÄÏÁ „Ñâ. Èâàí Ðèëñêè” – ãð. Íîâè Èñêúð. 2020

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, äåæóðíèÿò ëåêàð â äåíÿ íà ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ å îáÿñíèë, ÷å ïðè ïîñòúïâàíå ïî ñïåøíîñò â áîëíèöàòà íà ïàöèåíòà ïúðâî ñå ïðåäëàãà äà ïîäïèøå äåêëàðàöèÿ çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå è àêî íå ñå ñúãëàñè, ñå ïðèñòúïâà êúì ïðîöåäóðàòà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå. Ñïîðåä äåæóðíàòà â äåíÿ íà ïîñåùåíèåòî ñåñòðà â îñòðî æåíñêî îòäåëåíèå îò äåñåò æåíè, ïðèåòè ïî ñïåøíîñò â áîëíèöàòà, äâå-òðè îòêàçâàò äà ïîäïèøàò äåêëàðàöèÿ çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå. Îñòàíàëèòå ïîäïèñâàò äåêëàðàöèÿ è îñòàâàò íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå, êîåòî âñúùíîñò íå å òàêîâà. Çà ïúðâèòå ïåò ìåñåöà íà 2005 ã. ñà áèëè ïðèåòè ïî ñïåøíîñò îêîëî 20 ïàöèåíòè è îêîëî 80 % îò òÿõ ñà ïîäïèñàëè äåêëàðàöèè çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå. Â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ïî äàííè íà äèðåêòîðà è ïðåãëåä íà äîñèåòà îêîëî 50–60 % îò ïàöèåíòèòå, ïðèñòèãíàëè â áîëíèöàòà ïî ñïåøíîñò, ïîäïèñâàò â ðàìêèòå íà ïúðâèòå 24 ÷àñà îò ïðåñòîÿ ñè â áîëíèöàòà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå. Â ÄÏÁ – Ëîâå÷, îêîëî 50 % îò íàñòàíåíèòå ïî ñïåøíîñò ïîäïèñâàò ñúãëàñèå çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå, êàòî ÷àñò îò òÿõ ãî ïðàâÿò âåäíàãà ñëåä íàñòàíÿâàíåòî èì â áîëíèöàòà, à äðóãè – äíè ñëåä òîâà. Â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, çíà÷èòåëíî ïî-ìàëêà ÷àñò îò ïàöèåíòèòå, ïîñòúïèëè ïî ñïåøíîñò, ñå óáåæäàâàò äà ïðîäúëæàò ïðåñòîÿ ñè äîáðîâîëíî. Â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, îáèêíîâåíî ñïåøíèòå ïàöèåíòè ñà ïðèäðóæåíè îò ïîëèöàè èëè ïîëèöàè ñå îáàæäàò íà äèñïàíñåðà, çà äà ïîìîëÿò ìåäèöèíñêî ëèöå îò òàì äà äîéäå ïî ìåñòîæèâååíåòî íà áîëíèÿ èëè íà ìÿñòîòî, êúäåòî òîé ñå äúðæè àãðåñèâíî è çàïëàøâà ñ ïîâåäåíèåòî ñè ñåáå ñè èëè îêîëíèòå. Äèðåêòîðêàòà íà äèñïàíñåðà ñå îïëàêà îò òîâà, ÷å ÷åñòî ïîëèöàèòå íå ñå àíãàæèðàò äà äîâåäàò áîëíèÿ äî äèñïàíñåðà. Ñëåä ïúðâîíà÷àëåí ðàçãîâîð ñ ïðèåìàùèòå ëåêàðè îáà÷å ïàöèåíòèòå áèâàò óáåäåíè äà îñòàíàò çà êðàòêî íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå. ×åñòî äîâåäåíèòå ïàöèåíòè ñà â àêòèâíà ïñèõîçà è ïîðàäè òîâà ñå íàëàãà äà ñå îòïðàâÿò ïèñìåíè èñêàíèÿ çà çàäúðæàíå îò äèðåêòîðà íà äèñïàíñåðà äî ñúäà. Ñïåøåí ïàöèåíò ñå çàäúðæà îò äèðåêòîðà íà äèñïàíñåðà, àêî å íàëèöå óìåðåíî âèñîê ðèñê â ðåçóëòàò íà îöåíêàòà íà ðèñêà. Îöåíêàòà ñå èçâúðøâà îò åäèí ïñèõèàòúð, êîéòî å äåæóðåí êúì ìîìåíòà íà ïðèñòèãàíå íà ïàöèåíòà. Â ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, îêîëî 30 % îò íàñòàíåíèòå ïî ñïåøíîñò ïàöèåíòè îòêàçâàò äà äàäàò èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå. Ïîëèöàèòå îò îáùèíàòà íå æåëàÿò äà îêàçâàò ñúäåéñòâèå ïðè òðàíñïîðòèðàíåòî íà áîëíè â êðèçà, çàùîòî ñìÿòàò, ÷å òîâà íå å ÷àñò îò òåõíèòå çàäúëæåíèÿ. Tåçè êîíñòàòàöèè ëåñíî îòâåæäàò êúì ïðîáëåìà çà ìåõàíèçìà çà âçèìàíå íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå îò ïàöèåíòè, 2121

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

êîèòî ñå íàìèðàò â ïñèõîòè÷íî èëè äðóãî ñúñòîÿíèå, íåïîçâîëÿâàùî èì äà äàâàò ñúãëàñèå. Íî òîçè ïðîáëåì å ïîäðîáíî èçÿñíåí â îòäåëíà ãëàâà â íàñòîÿùàòà ïóáëèêàöèÿ. Òóê å äîñòàòú÷íî äà ñå ñïîìåíå, ÷å íà ïðàêòèêà ñ öåë äà ñå ñïåñòè ïðîöåäóðàòà çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, â äúðæàâíèòå ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è äèñïàíñåðè ñå çàäúðæàò íåçàêîííî ïàöèåíòè, êîèòî íå ñà äàëè ñúçíàòåëíî è íàèñòèíà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèåòî ñè, êîåòî ïðîòèâîðå÷è íà îñíîâíèòå ïðèíöèïè íà ëå÷åíèå íà ïñèõèàòðè÷íè ïàöèåíòè, ïðîãëàñåíè â íîâèÿ Çàêîí çà çäðàâåòî. Ñìèñúëúò íà îöåíêàòà íà ðèñêà â åäíî ïðîèçâîäñòâî ïî çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå å â òîâà, ÷å òÿ îáóñëàâÿ çàäúðæàíåòî íà åäíî ëèöå â ïñèõèàòðè÷íî çàâåäåíèå ïðè íàëè÷èå íà íåñúãëàñèå îò íåãîâà ñòðàíà äà ñå ëåêóâà ïðè ñòàöèîíàðíè óñëîâèÿ. Ôàêò å îáà÷å, ÷å ïðè ïðåãëåäà íà èñêàíèÿ íà ðúêîâîäèòåëè íà ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ çà ïðîäúëæàâàíå íà ëå÷åíèåòî ñ îùå 48 ÷àñà ñúãëàñíî ÷ë. 154, àë. 2 ÇÇ ñëåä îâëàäÿâàíå íà ñïåøíîòî ñúñòîÿíèå åêèïúò íà ÁÕÊ íå âèäÿ öèòèðàíè ðåçóëòàòè îò îöåíêàòà íà ðèñêà, êîèòî äà îáóñëàâÿò çàäúëæèòåëíà õîñïèòàëèçàöèÿ. ÁÕÊ íå âèäÿ îöåíêà íà ðèñêà è â ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò åêñïåðòèçèòå, êîèòî ñå èçãîòâÿò â õîäà íà ïðîèçâîäñòâîòî çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïðåä ñúäà. Çàòîâà ó èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ñå íàëîæè âïå÷àòëåíèåòî, ÷å ïîäðîáíî ðåãëàìåíòèðàíèòå êðèòåðèè çà îöåíêà íà ðèñêà íà ïðàêòèêà ñå ïðèëàãàò ïî-ñêîðî ðÿäêî îò ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè â ñòðàíàòà. 2.3. 24-÷àñîâî çàäúðæàíå Çà ÁÕÊ èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿâàøå êàê ñå îòðàçÿâà äîêóìåíòàëíî ðåøåíèåòî íà ðúêîâîäèòåëÿ íà ïñèõèàòðè÷íî çàâåäåíèå çà çàäúðæàíå íà ïàöèåíò ñúãëàñíî ÷ë. 154, àë. 1 ÇÇ, òúé êàòî çàêîíúò íå íàëàãà êîíêðåòíà ôîðìà. Ñàìî â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, å ðàçðàáîòåíà áëàíêà – ðåøåíèå çà çàäúðæàíå çà 24 ÷àñà. Â ïîâå÷åòî ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ ìåäèöèíñêèÿò ïåðñîíàë îáÿñíè, ÷å òîâà ñå èçâúðøâà ñúñ çàïèñ â èñòîðèÿ íà çàáîëÿâàíåòî íà ïàöèåíòà. Òàêèâà èçðè÷íè çàïèñè â èñòîðèèòå íà çàáîëÿâàíåòî íà ïàöèåíòèòå íå áÿõà îòêðèòè. Â èñòîðèèòå íà çàáîëÿâàíåòî îáèêíîâåíî ñå îòðàçÿâà, ÷å ñúîòâåòíîòî ëèöå å ïðèåòî ïî ñïåøíîñò è ñå çàïèñâàò äàòàòà è ÷àñúò íà ïðèåì, êàêòî è êðàòêî îáÿñíåíèå íà ïðîÿâèòå ìó, äîâåëè äî ñïåøíà õîñïèòàëèçàöèÿ. Ñïîðåä íÿêîè îò èíòåðâþèðàíèòå ïñèõèàòðè ïðàêòèêàòà å ðúêîâîäèòåëÿò íà ïñèõèàòðè÷íîòî çàâåäåíèå äà çàäúðæè ïñèõèàòðè÷åí ïàöèåíò ïî ñïåøíîñò çà 24 ÷àñà, à ñïîðåä äðóãè – âñåêè ïñèõèàòúð íà äåæóðñòâî ìîæå äà íàïðàâè òîâà (ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ÎÄÏÇÑ – Ðóñå). Ïðåãëåäúò íà äîêóìåíòàöèÿ ïîêàçà,

2222

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

÷å òîâà çàäúðæàíå ñå îñúùåñòâÿâà îò äåæóðíèÿ ïñèõèàòúð, êîéòî å ïðèåë ïàöèåíòà. 2.4. 48-÷àñîâî çàäúðæàíå Âúïðåêè ÷å çàêîíúò äåôèíèðà êàòî èçêëþ÷åíèå åäíîêðàòíîòî ïðîäúëæàâàíå íà ñðîêà íà ïúðâîíà÷àëíî çàäúðæàíå çà 24 ÷àñà ñ 48 ÷àñà ñ 21 ðàçðåøåíèå íà ðàéîííèÿ ñúä , òîâà ñå îêàçà ÷åñòà ïðàêòèêà. Èñêàíåòî, êîåòî ðàçëè÷íèòå áîëíèöè îòïðàâÿò äî ñúäà, ñúäúðæà ðàçëè÷íè ðåêâèçèòè è íÿìà óíèôèöèðàíà ôîðìà. Òîâà íå ïîçâîëÿâà ïðè ïðåãëåä íà äîêóìåíòèòå â åäíî äîñèå äà ñå óñòàíîâè êàêâè òî÷íî ñà áèëè îáñòîÿòåëñòâàòà, íàëîæèëè ïðîäúëæàâàíå íà ñúîòâåòíîòî çàäúðæàíå. Íàïðèìåð â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, â äîñèåòàòà íà ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ñå ñúäúðæàõà íåïîäïèñàíè è íåäàòèðàíè òàêèâà èñêàíèÿ ñúñ ñëåäíèÿ ôîðìàò: „Èñêàíå Îòíîñíî: Ïðîäúëæàâàíå ñðîêà çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå çà ëå÷åíèå ñëåä îâëàäÿâàíå íà ñïåøíî ñúñòîÿíèå íà ëèöåòî. ... (òðèòå èìåíà, ÅÃÍ è àäðåñ) ïî ïîâîä îñòúð ïñèõîòè÷åí åïèçîä è ïîâåäåíèå, êîåòî ãî ïðàâè îïàñåí çà ñåáå ñè è îêîëíèòå, å õîñïèòàëèçèðàí â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà.” Â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, òåêñòúò íà èñêàíåòî âêëþ÷âà êðàòêî îïèñàíèå íà áîëåñòíèòå ñèìïòîìè, îò êîèòî äà å âèäíî, ÷å ñúñòîÿíèåòî íà ëèöåòî ïðåäñòàâëÿâà îïàñíîñò. Â ñúùàòà áëàíêà å îñòàâåíî ìÿñòî è çà ðàçðåøåíèåòî íà ñúäà. Â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, áÿõà óñòàíîâåíè ìíîãî äåòàéëíî ìîòèâèðàíè èñêàíèÿ, â êîèòî ñå èçÿñíÿâàõà ïðè÷èíèòå çà ïðîäúëæàâàíå íà çàäúëæèòåëíà õîñïèòàëèçàöèÿ ñ 48 ÷àñà, ñ îïèñàíèå íà äåéñòâèÿòà è ïîâåäåíèåòî íà ïàöèåíòà è ñå óïîìåíàâàøå ðåçóëòàò îò îöåíêàòà íà ðèñêà. Ñúõðàíÿâàõà ñå è îïðåäåëåíèÿòà íà ñúäà çà ïðîäúëæàâàíå íà çàäúðæàíåòî, êàòî â òÿõ èçðè÷íî ñå óïîìåíàâàøå ÷àñúò, îò êîéòî äà ñå îò÷èòà íà÷àëîòî íà ñðîêà îò 48 ÷àñà. Îïðåäåëåíèÿ íà ñúäà, îôîðìåíè ïî ñõîäåí íà÷èí, ìîæåõà äà ñå íàìåðÿò è â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà. Â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, áå ñïîäåëåíà ïðàêòèêà, èçèñêàíà îò ðàéîííàòà ïðîêóðàòóðà è ñúä, çà ïèñìåíî óâåðåíèå îò äèñïàíñåðà çà îòñúñòâèåòî íà ñïåøíî ñúñòîÿíèå çà ïðîäúëæàâàíå çàäúðæàíåòî íà ïàöèåíò ñ 48 ÷àñà ñëåä ïúðâèòå 24 ÷àñà è çà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíÿâàíå çà åêñïåðòèçà. 21

×ë. 154, àë. 2 ÇÇ. 2323

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, èñêàíåòî çà ïðîäúëæàâàíå íà çàäúðæàíåòî çà 48 ÷àñà ñòàâà ïúðâî ïî òåëåôîíà è ñëåä òîâà ïèñìåíî. Â ïîâå÷åòî ïîñåòåíè áîëíèöè è äèñïàíñåðè èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ íå íàìåðèõà èñêàíèÿ çà ïðîäúëæàâàíå íà çàäúðæàíåòî ñ 48 ÷àñà, ïðèëîæåíè â èñòîðèÿ íà çàáîëÿâàíåòî. Èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ñå îïèòàõà äà íàìåðÿò ïèñìåíè îòãîâîðè íà ñúäà îòíîñíî èçïðàùàíèòå èñêàíèÿ çà ïðîäúëæàâàíå íà çàäúðæàíåòî çà 48 ÷àñà è íàìåðèõà òàêèâà ñàìî â äîñèåòàòà íà ïàöèåíòèòå â íÿêîè áîëíèöè è äèñïàíñåðè (ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÎÄÏÇÑ – Ïëîâäèâ). Òîâà íàëàãà èçâîäà, ÷å íå å ïðàêòèêà òå äà ñå ïðèëàãàò â ëè÷íîòî äîñèå íà ïàöèåíòà, äîðè è äà ñå ïîëó÷àâàò â çàâåäåíèåòî. Âñè÷êè îòãîâîðè ñå ñúîáðàçÿâàò èçöÿëî ñ ïðåäëîæåíèÿòà íà ëåêàðèòå. 2.5. Èñêàíå çà çàäúðæàíå çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå Íîâèÿò çàêîí ðàçãðàíè÷àâà äâà âàðèàíòà çà çàïî÷âàíå íà ïðîöåäóðà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå íà ëèöà ñ ïñèõè÷íè çàáîëÿâàíèÿ. Åäèíèÿò âàðèàíò å ïðîöåäóðàòà äà ñå èíèöèèðà îò ïðîêóðîð, äî êîéòî ñà ñòèãíàëè ñèãíàëè çà ïñèõîòè÷íî ìîòèâèðàíî ïîâåäåíèå íà îïðåäåëåíî ëèöå, è ñëåä èçâúðøâàíå íà ïðîâåðêà îò ñòðàíà íà ïîëèöèÿòà ñå óñòàíîâÿâà, ÷å âåðîÿòíî ïðåñòúïíîòî ïîâåäåíèå íà ëèöåòî ñå äúëæè íà ïñèõè÷åñêî çàáîëÿâàíå. Òàçè ïðîöåäóðà ñå çàïàçè îò ñòàðèÿ ÇÍÇ, ìàêàð äà áåøå èçìåíåíà ñúùåñòâåíî. Äðóãèÿò âúçìîæåí âàðèàíò å ñòàðòèðàíå íà ïðîöåäóðà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå äà áúäå èñêàíî îò ðúêîâîäèòåë íà ëå÷åáíî çàâåäåíèå, êúäåòî ëèöå ñ ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå å âå÷å íàñòàíåíî. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò îò ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïðåç 2005 ã. ñå íàñòàíÿâàò ïî èñêàíå íà ðúêîâîäèòåëèòå íà ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ, êúäåòî âå÷å ñà íàñòàíåíè. Âåðîÿòíî îáÿñíåíèåòî å, ÷å òàçè ïðîöåäóðà å ïî-áúðçà è ïî-åôåêòèâíà îò ãëåäíà òî÷êà íà ñèòóàöèÿòà, êîÿòî íàëàãà çàäúëæèòåëíî õîñïèòàëèçèðàíå íà ïñèõèàòðè÷åí ïàöèåíò. Óäà÷åí ïðèìåð çà èëþñòðèðàíå íà òîâà îáÿñíåíèå å ñëó÷àÿò íà æåíà, íàñòàíåíà â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå. Í.Á.È. å íàñòàíåíà íà 13.07.2005 ã. è îùå â äåíÿ íà ïîñòúïâàíåòî ñè å ïîäïèñàëà äåêëàðàöèÿ çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. Ïðîöåäóðàòà çà íàñòàíÿâàíåòî é íà ëå÷åíèå å çàïî÷íàëà ñ ïîäàäåíà îò áàùà é æàëáà äî Ðàéîííà ïðîêóðàòóðà – Ðóñå, íà 15.02.2005 ã., à íà 3.05.2005 ã. òîé å ïîäàë æàëáà è äî äèðåêòîðà íà ÎÄÏÇÑ – Ðóñå. Ïî æàëáàòà äî ÐÏ – Ðóñå, å îáðàçóâàíà ïðåïèñêà 837/2005 ã. Äîêëàäíà çàïèñêà íà ïîëèöàé, êîéòî å ïðîâåðèë ñëó÷àÿ, å íàëèöå îò 29.03.2005 ã. Ñïîðåä íåÿ È. íå ñå âîäè 2424

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íà îò÷åò êúì ïñèõîäèñïàíñåðà, ðîâè ïî êîôèòå çà áîêëóê, òîðìîçè äåöàòà ñè, æèâåå â ëîøè áèòîâè óñëîâèÿ, áóéñòâà è å àãðåñèâíà êúì ñúñåäèòå è áëèçêèòå ñè. Íà 18.03.2005 ã. 1-âî ÐÏÓ – Ðóñå, îòïðàâÿ çàïèòâàíå äî äèñïàíñåðà îòíîñíî òîâà äàëè È. ñå âîäè íà îò÷åò. Íà 22.04.2005 ã. ÐÏ – Ðóñå, å ïîèñêàíî îò ÎÄÏÇÑ ñòàíîâèùå çà ïñèõè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà È. ÎÄÏÇÑ èçïðàùà ïèñìî äî È. ñ ïîêàíà çà ÿâÿâàíå íà ïðåãëåä íà 12.05.2005 ã. Íà 21.06.2005 ã. äèñïàíñåðúò èçïðàùà ïèñìî äî ÐÏ – Ðóñå, â êîåòî ñå êàçâà, ÷å íÿìà äàííè È. äà å áèëà ëåêóâàíà â äèñïàíñåðà. Íà 11.07.2005 ã. ïðîêóðîð îò ÐÏ – Ðóñå, èçäàâà ïîñòàíîâëåíèå È. äà ñå îòâåäå ïðèíóäèòåëíî çà ïðåãëåä, äà ñå ïðåãëåäà îò ãëàâåí ëåêàð è äà ñå ïðîöåäèðà, àêî å íåîáõîäèìî ïî ÷ë. 154 ÇÇ. Çà öåëòà å òðÿáâàëî È. äà áúäå îòâåäåíà ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà îðãàíèòå íà ÌÂÐ äî äèñïàíñåðà. Òîâà å áèëî èçâúðøåíî. Íà 13.07.2005 ã. òÿ å äàëà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå. Íåçàâèñèìî êàê å çàïî÷íàëà ïðîöåäóðàòà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå, òÿ çàâúðøâà ñ ïîñòàíîâÿâàíå íà ðåøåíèå íà ðàéîííèÿ ñúä èëè ïî ìåñòîæèâååíå íà ëèöåòî, èëè ïî ìåñòîíàõîæäåíèå íà çàâåäåíèåòî, 22 êúäåòî ëèöåòî å íàñòàíåíî . Ïðè ïîëîæåíèå ÷å ïðîêóðàòóðàòà å ïîèñêàëà íàñòàíÿâàíå íà ëèöå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, ñúäúò å äëúæåí äà èçïðàòè ïðåïèñ îò èñêàíåòî çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå íà ëèöåòî, ÷èåòî íàñòàíÿâàíå ùå ñå ðàçãëåæäà, è òî ìîæå â 7-äíåâåí ñðîê 23 äà íàïðàâè âúçðàæåíèå è äà ïîñî÷è äîêàçàòåëñòâà . Òàçè ðàçïîðåäáà íå ñå ïðèëàãà, êîãàòî ëèöåòî å íàñòàíåíî â ïñèõèàòðè÷íî çàâåäåíèå è ðúêîâîäèòåëÿò íà çàâåäåíèåòî å ïîèñêàë çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå. Òîãàâà ëèöåòî ñå çàïîçíàâà ñ èñêàíåòî çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå è îñòàíàëèòå äîêàçàòåëñòâà â ñúäåáíîòî çàñåäàíèå, à ðúêîâîäèòåëÿò íà ëå÷åáíî24 òî çàâåäåíèå îñèãóðÿâà ÿâÿâàíåòî íà ëèöåòî . Â òîçè ñëó÷àé ñúäåáíî çàñåäàíèå ñå íàñðî÷âà íåçàáàâíî. Ñïîðåä ÇÇ ïðè íåîáõîäèìîñò îò âçåìàíå íà ðåøåíèå çà ïðîâåæäàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå çà ïàöèåíò, êîéòî å íàñòàíåí ïî ñïåøíîñò, ðúêîâîäèòåëÿò íà ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå íåçàáàâíî âíàñÿ â ñúäà ìîòèâèðàíî èñêàíå çà òîâà, ïðèäðóæåíî ñúñ ñòàíîâèùå çà ïñèõè÷íîòî ñúñòîÿ25 íèå íà ëèöåòî, èçãîòâåíî îò ïñèõèàòúð . Çàêîíúò íå óðåæäà ñïåöèàëíà ôîðìà è ðåêâèçèòè çà òîâà èñêàíå, çàòîâà òî ÷åñòî å â ñâîáîäåí ôîðìàò. Çà èçïúëíåíèåòî íà òîâà èçèñêâàíå íà çàêîíà áÿõà íàìåðåíè íàé-ìíîãî äîêóìåíòè â ïîñåòåíèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ. Îáèêíîâåíî òåçè èñ22

×ë. 156, àë. 1 ÇÇ. ×ë. 158, àë. 1 ÇÇ. 24 ×ë. 158, àë. 3 ÇÇ. 25 ×ë. 154, àë. 3 ÇÇ. 23

2525

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

êàíèÿ áÿõà ïîäàâàíè â ñðîê, íî íå âñè÷êè çàâåäåíèÿ íàèñòèíà èçïúëíÿâàõà èçèñêâàíåòî çà ìîòèâèðàíåòî èì. Òèïè÷íèÿò òåêñò íà òàêîâà èñêàíå âêëþ÷âà òðèòå èìåíà íà ïàöèåíòà, êîãà å ïðèåò â áîëíèöàòà è ïðè÷èíàòà çà ñïåøíàòà ìó õîñïèòàëèçàöèÿ. Â ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, èñêàíåòî èìà ñëåäíèÿ ôîðìàò: „… íàñòàíåí çà âðåìåííî ëå÷åíèå ñ íàø àêò ¹… îò …, óäúëæåí ñðîê çà âðåìåííî íàñòàíÿâàíå ñ àêò íà ÐÑ (íå å îòáåëÿçàí â íèòî åäèí îò äîêóìåíòèòå)… Ìîëÿ ÐÑ – Äîáðè÷, äà ïîñòàíîâè ðåøåíèå çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå â ÎÄÏÇÑ è ëå÷åíèå íà … îò...” Â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, èñêàíåòî çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå áåøå ñúñ ñëåäíîòî ñúäúðæàíèå: „ Ïðåäëàãàì ïðè óñëîâèÿòà íà ÷ë. 158, àë. 3 ÇÇ äà áúäå ïðîâåäåíî çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå íà ëèöåòî (òðèòå èìåíà, ÅÃÍ, àäðåñ), íàñòàíåí ïî ñïåøíîñò â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ïî ñìèñúëà íà ÷ë. 154 ÇÇ. Çà ñúùîòî å èñêàíî ïðîäúëæàâàíå ïî ÷ë. 154, àë. 2 ÇÇ.” Êúì ïðåäëîæåíèåòî ñå ïðèëàãà ñòàíîâèùå íà ïñèõèàòúð, êîåòî îòíîâî å áëàíêîâî îôîðìåíî: „Ïðåãëåäàõ ëèöåòî (òðèòå èìåíà, ÅÃÍ, àäðåñ) è óñòàíîâèõ ñëåäíîòî: (äèàãíîçà). Ïîâåäåíèåòî ìó å îïàñíî êàêòî çà íåãî, òàêà è çà îêîëíèòå è òîâà íàëàãà ëå÷åíèå â ëå÷åáíî çàâåäåíèå çà ñòàöèîíàðíà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù.” Â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, å âúâåäåí äîêóìåíò, êîéòî å íàèìåíîâàí „ðåøåíèå íà êîìèñèÿ îò ñïåöèàëèñòè ïñèõèàòðè”, ïúëíèÿò òåêñò íà êîéòî å: „Ñúãëàñíî èçèñêâàíèÿòà íà ÷ë. 146, àë. 1 è ÷ë. 155 ÇÇ óâåäîìÿâàìå, ÷å ëèöåòî... ñòðàäà îò ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå... Â ñúñòîÿíèåòî, â êîåòî ñå íàìèðà â ìîìåíòà, ìîæå äà èçâúðøè ïðåñòúïëåíèå ñúñ çíà÷èòåëíà îáùåñòâåíà îïàñíîñò, ïðåäñòàâëÿâà îïàñíîñò çà áëèçêèòå ñè è çàñòðàøàâà ñåðèîçíî çäðàâåòî ñè. Êîìèñèÿòà îò ñïåöèàëèñòè ïñèõèàòðè îáñúäè ïñèõè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà ëèöåòî è âçå ðåøåíèå, ÷å ñúùîòî ñå íóæäàå îò ïðèëàãàíå íà ïðèíóäèòåëíè ìåäèöèíñêè ìåðêè è íàñòàíÿâàíå â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî. Ïðåäëàãàìå äà áúäå îáðàçóâàíà ïðåïèñêà çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå.” Òîçè äîêóìåíò ñå ïðåäâèæäà äà ñå ïîäïèøå îò äèðåêòîðà íà áîëíèöàòà è äåæóðíèÿ ëåêàð. Êúì èñêàíåòî çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå òðÿáâà äà ñå ïðèëîæè ñòàíîâèùå çà ïñèõè÷íî ñúñòîÿíèå íà ëèöåòî, èçãîòâåíî îò 26 ïñèõèàòúð . Íà ïðàêòèêà òîçè ïñèõèàòúð íàé-÷åñòî å íà÷àëíèêúò íà îòäåëåíèå èëè ïñèõèàòúð, êîéòî å ïðèåë ïàöèåíòà â áîëíèöàòà è èìà 26

×ë. 154, àë. 3 ÇÇ. 2626

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ïðåêè âïå÷àòëåíèÿ îò íåãîâîòî ñúñòîÿíèå. Ñòàíîâèùåòî ñå èç÷åðïâà ñ óïîìåíàâàíå íà äèàãíîçàòà íà ïàöèåíòà è îïàñíîñòòà, êîÿòî ïðîèçòè÷à îò íåÿ çà îêîëíèòå è çà çäðàâåòî íà ñàìîòî ëèöå (íàé-âå÷å ôèçè÷åñêà àãðåñèÿ, àâòîàãðåñèÿ èëè íåïðåäñêàçóåìî ïîâåäåíèå), êàêòî è ïîíÿêîãà ôàêòè îò àíàìíåçàòà, ñâúðçàíè ñ îòêàç íà ïàöèåíòà äà ïðèåìà ìåäèêàìåíòè èëè àãðåñèâíî ïîâåäåíèå äîðè ïî âðåìå íà õîñïèòàëèçàöèÿòà. Ïðè ïðîâåäåíèòå èíòåðâþòà ñ ïàöèåíòè, íàñòàíåíè ïî ãîðåîïèñàíàòà ïðîöåäóðà ïî ñïåøíîñò â áîëíèöè è äèñïàíñåðè, ÁÕÊ íå óñòàíîâè ñëó÷àè íà ïàöèåíòè, êîèòî äà ñà áèëè çàïîçíàòè ñ èñêàíåòî çà íàñòàíÿâàíåòî èì íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïî âðåìå íà ñúäåáíî çàñåäàíèå. Òå îñâåí òîâà ÷åñòî îáÿñíÿâàõà, ÷å íå ñà ñå ÷óâñòâàëè äîáðå ïî âðåìå íà çàñåäàíèåòî è íå ñà ðàçáðàëè íåãîâàòà öåë. 2.6. Íàñðî÷âàíå è ïðîâåæäàíå íà ïúðâî çàñåäàíèå Ïîâå÷åòî ðúêîâîäèòåëè íà ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è äèñïàíñåðè íå ñúîáùèõà çà ïðîáëåìè ñ êîìóíèêàöèÿòà ñúñ ñúäà ïî îòíîøåíèå íàñðî÷âàíå íà çàñåäàíèåòî âåäíàãà ñëåä îäîáðÿâàíå íà èñêàíåòî çà ïðîäúëæàâàíå íà çàäúðæàíåòî çà 48 ÷àñà. Â ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, çàñåäàíèå ñå íàñðî÷âà äî òðè ÷àñà ñëåä ïîñòúïâàíå íà èñêàíåòî. Àêî èñêàíåòî ïîñòúïè ñëåäîáåä, çàñåäàíèå ñå íàñðî÷âà íà ñëåäâàùèÿ äåí. Â ÎÄÏÇÑ – Âåëèêî Òúðíîâî, ÄÏÁ – Áÿëà, ÄÏÁ – Êàðâóíà, íÿìà ïðàêòèêà ïî îòïðàâÿíå íà èñêàíèÿ çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå äî ñúäà. Â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, å ñúîáùåíî, ÷å çà íàñðî÷âàíå íà çàñåäàíèÿ çà äâàìà ïàöèåíòè ñå å ÷àêàëî 10 äíè. È â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ñúäúò íå ïðèåìà èñêàíå çà íàñòàíÿâàíå, äîêàòî íå ïîëó÷è ïèñìåíî óâåðåíèå, ÷å ñïåøíîòî ñúñòîÿíèå íà ïàöèåíòà å ïðåìèíàëî. Â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, áå ñúîáùåí ïðîáëåì ñ êîìóíèêàöèÿòà ñúñ ñúäà îòíîñíî äâàìà ïàöèåíòè, äîâåäåíè îò ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ, îòêúäåòî å èçïðàòåíî èñêàíåòî çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Â ñëó÷àÿ íå áåøå ÿñíî äàëè ñúäúò å áèë íàäëåæíî èíôîðìèðàí îò ÎÄÏÇÑ, ÷å ïàöèåíòèòå ñå íàìèðàò â äðóãî ïñèõèàòðè÷íî çàâåäåíèå. Â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ñúùî å íàëèöå ïðîáëåì ñ íàñðî÷âàíå íà çàñåäàíèÿòà íà Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñîôèÿ, â ñðîê, çàùîòî èìà è äîïúëíèòåëåí ïðîáëåì ñ òðàíñïîðòèðàíå íà ïàöèåíòè, çà êîèòî èñêàíå å ïîäàë ÎÄÏÇÑ – ãð. Ñîôèÿ, è âåäíàãà ñëåä òîâà ñà áèëè ïðèâåäåíè â áîëíèöàòà. Öåëòà íà ïúðâîòî çàñåäàíèå ïî äåëà çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå å äà ñå óñòàíîâè äàëè ñà íàëèöå îáñòîÿòåëñòâàòà, ïîñî÷åíè â ÷ë. 155 ÇÇ – íàëè÷èå íà ïñèõè÷íî ñúñòîÿíèå îò èçáðîåíèòå â ÷ë. 146, àë. 2727

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

1, ò. 1 è 2 è îáóñëîâåíà îò íåãî âåðîÿòíîñò çà èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèå, îïàñíî çà íàñòàíÿâàíèÿ, áëèçêèòå ìó, îêîëíèòå èëè çà îáùåñòâîòî 27 èëè çàñòðàøàâàùî çäðàâåòî èì . Òîâà ñå óñòàíîâÿâà ñ ðàçïèò íà ñàìîòî ëèöå, ðàçïèò íà ïñèõèàòúð, êîéòî ñå ïðîèçíàñÿ îòíîñíî âåðîÿòíîòî íàëè÷èå íà ïñèõè÷íî ðàçñòðîéñòâî íà ëèöåòî, åâåíòóàëíè ñâèäåòåëè. Àêî ñå óñòàíîâè íàëè÷èå íà ãîðåîïèñàíèòå îáñòîÿòåëñòâà, ñúäúò íàçíà÷àâà çàäúëæèòåëíî ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íà åêñïåðòèçà. Îòíîñíî ëè÷íîòî ÿâÿâàíå â ñúäåáíî çàñåäàíèå íà ëèöåòî, ÷èåòî íàñòàíÿâàíå ñå ðåøàâà, íÿìàøå ñïîäåëåíè ïðîáëåìè íèòî îò ñòðàíà íà ïåðñîíàëà íà ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ, íèòî îò ñàìèòå ïàöèåíòè. Ñàìî â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ñå ïîëó÷è îïëàêâàíå îò ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë îòíîñíî âîäåíåòî íà ïàöèåíòè äî ñúäà âúâ âðúçêà ñ íàëè÷èåòî íà åäíà ëèíåéêà, êîÿòî èçöÿëî å àíãàæèðàíà ñàìî ñ òîâà òðàíñïîðòèðàíå. Î÷åâèäíî ñúäèëèùàòà â Áúëãàðèÿ ñïàçâàò òàçè ðàçïîðåäáà è ïðèäîáèâàò íåïîñðåäñòâåíî âïå÷àòëåíèå îò ëèöåòî, ÷èåòî íàñòàíÿâàíå ñå ðåøàâà. Òîçè èçâîä îáà÷å ñå îòíàñÿ ñàìî çà ëèöàòà, êîèòî ñà áèëè íàñòàíåíè â ïñèõèàòðè÷åí ñòàöèîíàð ïî ñïåøíîñò. ×åñòà ïðàêòèêà ñå îêàçà ëèöà, êîèòî ñà áèëè ïðèçîâàíè çà ïúðâî çàñåäàíèå, äà íå ñå ÿâÿò è äåëàòà èì äà áúäàò îòëîæåíè. À ñëåä òîâà äà íå å âúçìîæíî òå äà áúäàò äîâåäåíè ïðèíóäèòåëíî íà ñëåäâàùèòå çàñåäàíèÿ, ïîðàäè òîâà, ÷å íå ïðåáèâàâàò íà ïîñòîÿííèÿ ñè àäðåñ. Òîâà áå è ïðè÷èíà çà íåâúçìîæíîñòòà ÁÕÊ äà ñëåäè â Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñîôèÿ äåëà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå íà òàêèâà ëèöà. Îòäåëíî âíèìàíèå çàñëóæàâà ïðîáëåìúò çà òîâà êàêâî å ïñèõè÷åñêîòî ñúñòîÿíèå íà òåçè ëèöà ïî âðåìå íà ïúðâîòî ñúäåáíî çàñåäàíèå è äîêîëêî ñúäúò óñïÿâà äà âçåìå ïîä âíèìàíèå èçðàçåíàòà îò òÿõ ïîçèöèÿ. Çà ñúæàëåíèå ìíîãî ìàëêî áÿõà èíòåðâþèðàíèòå îò ÁÕÊ ïàöèåíòè, êîèòî ïîìíåõà è ìîæåõà ÿñíî äà ïðåäàäàò âïå÷àòëåíèÿòà ñè îò ïúðâîòî ñúäåáíî çàñåäàíèå ïî çàäúëæèòåëíîòî èì íàñòàíÿâàíå. Îáùîòî âïå÷àòëåíèå áåøå, ÷å òå ïðèåìàò òîâà ïðîèçâîäñòâî êàòî îñúæäàíå è ïðåäâàðèòåëíî èìàò íàãëàñàòà çà òîâà, ÷å êàêòî è äà ñå îïèòàò äà ñå íàìåñÿò â õîäà íà çàñåäàíèåòî, ñúäúò ùå âçåìå ïðåäâèä îñíîâíî òåçàòà íà ïñèõèàòúðà è ïðîêóðîðà, ó÷àñòâàùè â çàñåäàíèåòî. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å íå å íàëîæåíà ïðàêòèêà çà èçâúðøâàíå íà ïîñåùåíèÿ íà ñúäà â áîëíèöèòå è äèñïàíñåðèòå, êîãàòî å íàëèöå íåâúçìîæíîñò íà ïàöèåíòà äà ïðèñúñòâà ëè÷íî íà çàñåäàíèåòî. Ñïîðåä ìåäèöèí27

×ë. 159, àë. 1 ÇÇ. 2828

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ñêèÿ ïåðñîíàë òîâà íå ñå íàëàãà ïîðàäè ôàêòà, ÷å íÿìà ïàöèåíòè, êîèòî äà ñå íàìèðàò â ïîäîáíà íåâúçìîæíîñò. Â íèêîÿ îò ïîñåòåíèòå áîëíèöè ëåêàðèòå íå ñïîäåëèõà òàêîâà ïîñåùåíèå äà å îòêàçàíî ïðè íàëè÷íà íåâúçìîæíîñò íà ïàöèåíòà äà ñå ÿâè ïðåä ñúäà. Â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, è ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ìàêàð è ðÿäêî, èìà ñëó÷àè íà ïðîâåæäàíå íà çàñåäàíèÿ íà ñúäà â áîëíèöèòå. Òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å íÿêîè îò ïàöèåíòèòå è ïåðñîíàëà ñúîáùàâàõà çà òîâà, ÷å ëèöåòî, ÷èåòî íàñòàíÿâàíå ñå ðåøàâà, íå å ïðèñúñòâàëî íà âòîðîòî çàñåäàíèå, êîåòî ÷åñòî å è ïîñëåäíî ïî äåëîòî. Çà ñúæàëåíèå òîâà íå ñå îòðàçÿâà â òåêñòà íà ðåøåíèåòî è íå ìîæå äà ñå ïðîñëåäè àäåêâàòíî â äîêóìåíòàöèÿòà â ñòàöèîíàðèòå. Âñå ïàê ÁÕÊ ñìÿòà, ÷å ïðèñúñòâèåòî íà ëèöåòî íà âòîðîòî çàñåäàíèå, êúäåòî îáèêíîâåíî ñúäúò ñå ïðîèçíàñÿ ñ ðåøåíèå, å îò èçêëþ÷èòåëíà âàæíîñò. Îùå ïîâå÷å ÷å ðåøåíèåòî íà ñúäà ìîæå äà ñå îáæàëâà. Ðàçáèðà ñå, ñðàâíèòåëíî ÷åñòî, ìàêàð ïàöèåíòèòå äà ïðèñúñòâàò íà âòîðîòî (ïîñëåäíîòî) çàñåäàíèå, òå ðÿäêî ñà â ñúñòîÿíèå äà ðàçáåðàò âúçìîæíîñòòà ñè äà îáæàëâàò ðåøåíèåòî è îùå ïî-ðÿäêî ÿ ïîëçâàò. Åäíà îò íàé-ñúùåñòâåíèòå íîâè ðàçïîðåäáè íà çàêîíà å, ÷å ó÷àñòè28 åòî íà ïñèõèàòúð è çàùèòíèê â òîâà çàñåäàíèå å çàäúëæèòåëíî. Îò ïðåãëåäà íà ïðîòîêîëè îò ñúäåáíè çàñåäàíèÿ, ïðèëîæåíè â äîñèåòàòà íà ïàöèåíòèòå, ìîãàò äà ñå íàïðàâÿò íÿêîëêî èçâîäà. Ïúðâî, âèíàãè ñå íàçíà÷àâà ñëóæåáåí çàùèòíèê íà íàñòàíÿâàíèÿ (ñ ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ â ÄÏÁ – Êàðâóíà, íàïðèìåð). Òîé îáà÷å íå ãðàäè íèêàêâà çàùèòíà òåçà è ÷åñòî ó÷àñòèåòî ìó â çàñåäàíèåòî ñå èç÷åðïâà ñ òîâà äà ñå ñúãëàñè äà ñå íàçíà÷è ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íà åêñïåðòèçà íà êëèåíòà ìó. Ïî-òðåâîæíî å ïîâåäåíèåòî ìó îáà÷å, êîãàòî òîé ðÿçêî ñå ðàçãðàíè÷àâà îò ïîçèöèÿòà íà êëèåíòà ñè è èçðàçÿâà èñêàíèÿ, êîèòî ñà â îñòðî ïðîòèâîðå÷èå ñ èñêàíèÿòà íà êëèåíòà ìó è ïîíÿêîãà ñ òåçè íà ïðîêóðîðà. Ïðèìåð â òîâà îòíîøåíèå å äåëî, êîåòî ÁÕÊ íàáëþäàâà â ÐÑ – Êàðëîâî, êúäåòî çàùèòíèê ïîèñêà ñòàöèîíàðíà ôîðìà íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå çà ïàöèåíò, êîéòî èçðàçè ãîòîâíîñò äà ñå ëåêóâà àìáóëàòîðíî, è ïðîêóðîðúò èçðàçè ñúùî ìíåíèå, ÷å àìáóëàòîðíî ëå÷åíèå å ïî-äîáðèÿò âàðèàíò. Êàêòî è èíòåðâþ ñ ïàöèåíò îò ÄÏÁ – Êúðäæàëè, êîéòî çàÿâè ïðåä ÁÕÊ, ÷å çàùèòíè÷êàòà ìó âúîáùå íå å ïîèñêàëà äà ðàçãîâàðÿ ñ íåãî ïðåäè çàñåäàíèÿòà. Òîé å èçðàçèë ãîòîâíîñò äà ñå ëåêóâà ñòàöèîíàðíî â ñúäåáíî çàñåäàíèå, íî íå â ïðåäïîëàãàåìàòà áîëíèöà 28

×ë. 158, àë. 4 ÇÇ. 2929

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ïîðàäè òîâà, ÷å å ëåêàð è ùå áúäå óíèçèòåëíî çà íåãî. Ñïîðåä ðåøåíèåòî ïðîêóðîðúò ñå å ïîèíòåðåñóâàë çàùî ñå íàëàãà ñòàöèîíàðíî ëå÷åíèå â ÄÏÁ, à íå â äèñïàíñåð â ãðàäà ïî ìåñòîæèâååíå íà ïàöèåíòà, è åêñïåðòêàòà å îòãîâîðèëà, ÷å ïðè÷èíàòà ñà ïî-äîáðèòå ìàòåðèàëíè óñëîâèÿ. Òóê çàùèòíè÷êàòà îòíîâî å ïîääúðæàëà òåçàòà, ÷å å ïî-æåëàòåëíî êëèåíòúò é äà ñå ëåêóâà â ÄÏÁ. Òåçè ñèòóàöèè, àáñóðäíè ïî ñâîÿ õàðàêòåð, ïîñòàâÿò è ñåðèîçíèÿ âúïðîñ îòíîñíî êà÷åñòâîòî íà ïðåäîñòàâÿíàòà çàùèòà â ïîäîáåí ðîä äåëà è ñìèñúëà îò ñúùåñòâóâàíåòî é â òîçè âèä. ÁÕÊ, èçðàçÿâàéêè êàòåãîðè÷íîòî ñè íåîäîáðåíèå íà òàçè ïîðî÷íà ïðàêòèêà, ñìÿòà, ÷å å íåîáõîäèìî çàùèòíèöèòå, êîèòî îáèêíîâåíî ñå ÿâÿâàò ïî äåëà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå, äà ïðåìèíàâàò ñïåöèàëíî îáó÷åíèå è àêðåäèòàöèÿ âúâ âðúçêà ñ èçïúëíÿâàíåòî íà ôóíêöèèòå íà ñëóæåáíàòà çàùèòà. Âòîðî, ïðèñúñòâèåòî íà ïñèõèàòúð ñå îñèãóðÿâà âèíàãè. Çà ñúæàëåíèå íåâèíàãè ìîæå äà ñå óñòàíîâè êàê òî÷íî ñå èçáèðà ïñèõèàòúðúò, êîéòî ó÷àñòâà â çàñåäàíèåòî, à è çàêîíúò íå çàäàâà ìåõàíèçúì çà èçáîðà ìó. Òîâà â ïîâå÷åòî ñëó÷àè íà íàñòàíåíè ïî ñïåøíîñò ïàöèåíòè å ñúîòâåòíèÿò ëåêóâàù ëåêàð èëè íåãîâ êîëåãà îò ñúùîòî îòäåëåíèå. Â íÿêîè áîëíèöè ëåêàðÿò, êîéòî å äàë ìíåíèå â ñúäà, ñëåä òîâà èçãîòâÿ è åêñïåðòèçàòà. Â äðóãè å íàëîæåíà ïðàêòèêàòà òåçè äâàìà åêñïåðòè äà ñà ðàçëè÷íè ïîðàäè ôèíàíñîâè ñúîáðàæåíèÿ – çà ðàâíî ðàçïðåäåëÿíå íà ñðåäñòâàòà îò åêñïåðòèçè, êîèòî ëåêàðèòå â åäíà áîëíèöà ïîëó÷àâàò. Äèðåêòîðèòå íà áîëíèöèòå è äèñïàíñåðèòå ñúùî ÿâíî âçèìàò ó÷àñòèå â ïúðâèòå çàñåäàíèÿ. Â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ñå ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ çà òîâà, ÷å ÐÑ – ãð. Êúðäæàëè, íå ïîåìà ïúòíèòå ðàçõîäè íà åêñïåðòèòå è íå èì çàïëàùà çà ÿâÿâàíå íà ïúðâîòî çàñåäàíèå, êîãàòî äàâàò ìíåíèå. Èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿâàò èçêàçâàíèÿòà íà ëåêàðèòå íà òåçè ñúäåáíè çàñåäàíèÿ. Â ÷àñò îò ñëó÷àèòå òå ìîòèâèðàò ïðåäïîëîæåíèåòî ñè, ÷å å íàëèöå ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå ñ êîíêðåòíèòå ïðîÿâè íà íàñòàíÿâàíîòî ëèöå, à â äðóãè ñâúðçâàò ñúâñåì äèðåêòíî íàëè÷èåòî íà óñòàíîâåíî è äàòèðàùî îò ãîäèíè ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå ñ íåïîñðåäñòâåíà îïàñíîñò îò èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèå. Âñúùíîñò ñàìî íÿêîè îò ïñèõèàòðèòå, ó÷àñòâàùè â òåçè çàñåäàíèÿ, ðàçáèðàò, ÷å òÿõíàòà ôóíêöèÿ ñå èç÷åðïâà 29 ñ òîâà äà óñòàíîâÿò „âåðîÿòíî íàëè÷èå íà ïñèõè÷íî ðàçñòðîéñòâî” , à íå äà îïðåäåëÿò îùå êúì òîçè ìîìåíò îïàñíîñòòà, êîÿòî ïðîèçòè÷à îò íåãî. Çà èëþñòðàöèÿ íà äåéñòâèòåëíîòî ïîâåäåíèå íà ïñèõèàòðèòå â ñúäåáíî çàñåäàíèå ñëóæè ñëåäíèÿò ïðèìåð íà ìíåíèå, èçðàçåíî îò åäèí 29

×ë. 159, àë. 1 ÇÇ. 3030

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

îò äèðåêòîðèòå íà ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè â ñòðàíàòà ïî âðåìå íà ïúðâî çàñåäàíèå: „Ï. ñòðàäà îò ïàðàíîèäíà øèçîôðåíèÿ, õàëþöèíàòîðíîïàðàíîèäåí ñèíäðîì. Òîâà ãî ïðàâè ëè÷íîñò, îïàñíà çà ñåáå ñè è îêîëíèòå. Ïðåäëàãàì äà ìó áúäå èçâúðøåíà åêñïåðòèçà.” Â ñúùîòî çàñåäàíèå ïàöèåíòúò, çàïèòàí äàëè èñêà äà ñå ëåêóâà, å çàÿâèë „ñúãëàñåí ñúì ñ ïðåäëîæåíèåòî äà ìè ñå íàïðàâÿò èçñëåäâàíèÿ”. Òîâà çàñåäàíèå ñå å ñúñòîÿëî â ðàìêèòå íà 14 ìèíóòè, ñïîðåä òåêñòà íà ïðîòîêîëà îò íåãî. Ñúùèÿò ïñèõèàòúð çà äðóã ïàöèåíò â ïúðâî çàñåäàíèå å çàÿâèë: „Ê. ñòðàäà îò ïàðàíîèäíà øèçîôðåíèÿ ñ ïîðåäåí ïñèõîòè÷åí ïðèñòúï. Çàáîëÿâàíåòî ïðåäñòàâëÿâà îïàñíîñò çà áëèçêèòå è çà ñúùèÿ.” Òðåòî, â õîäà íà ñúäåáíîòî çàñåäàíèå ñå èçñëóøâàò ñâèäåòåëè (íàé÷åñòî áëèçêè ðîäíèíè íà íàñòàíÿâàíèÿ), êîèòî èçëàãàò îïèñàíèå íà ïðîÿâèòå íà íàñòàíÿâàíèÿ. À òå ñà: ïðåóñòàíîâÿâàíå íà ïðèåìà íà ëåêàðñòâà è ïîñëåäâàëèòå ïðîÿâè íà âåðáàëíà àãðåñèÿ, îòïðàâÿíå íà çàïëàõè çà óáèéñòâî, õâúðëÿíå íà êàìúíè ïî õîðà, ÷óïåíå íà ìåáåëè, ïàëåíå íà ïîêúùíèíà, áåçðàçáîðíî èçõâúðëÿíå íà ïðåäìåòè îò äîìà, áåçïîêîåíå íà ñúñåäè ïðåç íîùòà ñ âèñîêî ãîâîðåíå è êðåùåíå, ñàìîíàðàíÿâàíå. Âñå ïàê áåøå óñòàíîâåíî, ÷å â íÿêîè îò çàñåäàíèÿòà ñâèäåòåëè íå ó÷àñòâàò. 2.7. Íàçíà÷àâàíå íà åêñïåðòèçà Â êðàÿ íà ïúðâîòî çàñåäàíèå, ñëåä êàòî óñòàíîâè, ÷å ëèöåòî âåðîÿòíî èìà ïñèõè÷åñêî ðàçñòðîéñòâî è ïîðàäè òîâà å íàëèöå îïàñíîñò çà íåãî, îêîëíèòå, áëèçêèòå è îáùåñòâîòî, ñúäúò íàçíà÷àâà èçâúðøâàíåòî íà åêñïåðòèçà, êàòî îïðåäåëÿ íåéíàòà ôîðìà (àìáóëàòîðíà èëè ñòàöèî30 íàðíà) , ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå è âåùîòî ëèöå çà ïðîâåæäàíå íà åêñïåðòèçàòà, êàêòî è ñðîêà çà èçâúðøâàíåòî é, êîéòî íå ìîæå äà å ïî-äúëúã îò 14 äíè, è íàñðî÷âà ñëåäâàùîòî çàñåäàíèå ïî äåëîòî, êîåòî ñå ïðî31 âåæäà íå ïî-êúñíî îò 48 ÷àñà ñëåä çàâúðøâàíå íà åêñïåðòèçàòà . Ïðàêòèêàòà ïîêàçâà, ÷å ñúäúò ñå ñúîáðàçÿâà ñ ïðåäëîæåíàòà îò ïñèõèàòúðà ôîðìà íà åêñïåðòèçàòà ïî÷òè âèíàãè. Ñàìî â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, áå ñúîáùåíî çà ñëó÷àé, ïðè êîéòî ñúäúò å ïîñòàíîâèë äà ñå èçâúðøè àìáóëàòîðíà åêñïåðòèçà, âúïðåêè ÷å ëèöåòî áèëî ïðèåòî ñëåä îïèò äà óáèå ñâîé ðîäíèíà è ñïîðåä ëåêóâàùèÿ ãî ïñèõèàòúð íå áèëî àäåêâàòíî ëèöåòî äà áúäå âúðíàòî â ñåìåéñòâîòî ñè òàêà ñêîðî ñëåä ñåðèîçåí èíöèäåíò. 30 31

×ë. 159, àë. 1 ÇÇ. ×ë. 159, àë. 2 ÇÇ. 3131

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Ïî îòíîøåíèå îïðåäåëÿíåòî íà ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå, â îáùèÿ ñëó÷àé ñúäúò ñå ïðîèçíàñÿ ñúîáðàçíî çàâåäåíèåòî, êúäåòî âå÷å ëèöåòî å íàñòàíåíî ïî ñïåøíîñò, èëè èçâúí òîçè ñëó÷àé – â íàé-áëèçêèÿ äèñïàíñåð èëè áîëíèöà ïî ìåñòîæèâååíå íà ëèöåòî. Îïðåäåëÿíåòî íà âåùîòî ëèöå å ïðîöåäóðà, êîÿòî ïðîòè÷à ðàçëè÷íî â ðàçëè÷íèòå ñúäèëèùà. Â Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñîôèÿ, ñå íàçíà÷àâàò åêñïåðòè ïî ñïèñúê. Òîâà ñïîðåä äèðåêòîðà íà ÄÏÁ – ãð. Íîâè Èñêúð, å ïðîáëåì, çàùîòî ïàöèåíòèòå ñå äîâåæäàò â áîëíèöàòà ïðåç ïåðèîäà, êîãàòî òðÿáâà äà èì áúäå èçãîòâåíà åêñïåðòèçà îò åêñïåðòè îò ÎÄÏÇÑ – ãð. Ñîôèÿ. È îáðàòíî. Â äðóãè ñúäèëèùà (ÐÑ – Ïàçàðäæèê, ÐÑ – Äîáðè÷, ÐÑ – Ëîâå÷, ÐÑ – Ïëåâåí, ÐÑ – Òðîÿí, è äð.) ñå íàçíà÷àâà êàòî åêñïåðò ïñèõèàòúðúò, êîéòî å ïðèñúñòâàë íà ïúðâî ñúäåáíî çàñåäàíèå è å äàë ìíåíèå çà èçãîòâÿíåòî íà åêñïåðòèçàòà. Â ñëó÷àé ÷å òàêà íàçíà÷åíèÿò ïñèõèàòúð îòêàæå äà èçâúðøè åêñïåðòèçà â ïúðâîòî ñúäåáíî çàñåäàíèå, ñå íàçíà÷àâà äðóã. Ñïîðåä ãëàâíèÿ ëåêàð íà ÄÏÁ – Ëîâå÷, åêñïåðòèçàòà íå áèâà äà ñå èçãîòâÿ îò åäèí ëåêàð, à îò òðèìà, çàùîòî èíà÷å ñå ïîåìà ïðåêàëåíî ãîëÿìà îòãîâîðíîñò. Òîé äàäå ïðèìåð ñ Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ëåâñêè, êîéòî çà ðàçëèêà îò ñúäèëèùà â Ëîâå÷, Ïëåâåí, Òðîÿí, Ëóêîâèò âèíàãè íàçíà÷àâà òðîéíè åêñïåðòèçè. Îò ïðåãëåä íà äîêóìåíòèòå â áîëíèöàòà ñå óñòàíîâè, ÷å â ÐÑ – ãð. Ëîâå÷, ìíåíèå çà íàñòàíÿâàíå ñå èçïðàùà â ñðàâíèòåëíî âèñîê áðîé îò ñëó÷àèòå îò äèðåêòîðà íà áîëíèöàòà, êîéòî ñëåä òîâà ñå è íàçíà÷àâà çà åêñïåðò îò ñúäà. Â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, è ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ïñèõèàòúðúò, êîéòî èçâúðøâà åêñïåðòèçàòà, ñå îïðåäåëÿ îò ãëàâíèÿ ëåêàð. Â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ïðè ðàçïðåäåëåíèåòî íà åêñïåðòèçèòå èìà âúòðåøíà ëîÿëíîñò ìåæäó ëåêàðèòå è äèðåêòîðúò ñå îïèòâà äà ðàçïðåäåëÿ ñïðàâåäëèâî òåõíèòå ÿâÿâàíèÿ ïðåä ñúäà. Íàïðèìåð, àêî äàäåí ëåêàð ñå å ÿâèë íà çàñåäàíèå, çà äà äàäå ìíåíèå çà íàëè÷èå íà ïñèõè÷íà áîëåñò ïðè äåëàòà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå çà åêñïåðòèçà (15 ëâ.), äðóã èçãîòâÿ åêñïåðòèçàòà ïî äåëîòî çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå (30 ëâ.). Èìàëî å è ñëó÷àè, â êîèòî óñòíî ñå äàâà åêñïåðòèçà â ñúäà çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå îùå â õîäà íà çàñåäàíèåòî çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå çà åêñïåðòèçà, íàïðèìåð êîãàòî ïàöèåíòúò å äîáðå ïîçíàò íà ïñèõèàòúðà è ñå âîäè íà îò÷åò. Â òåçè ñëó÷àè ïàöèåíòúò äèðåêòíî ñå íàñòàíÿâà â áîëíèöàòà íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå.

3232

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Ñðîêîâåòå çà èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçà ñà 7 èëè 14 äíè. Íÿêîè ñúäèëèùà íå îïðåäåëÿò ñðîê (ÐÑ – Ãàáðîâî, ÐÑ – Ñåâëèåâî, è äð.), à íàñðî÷âàò çàñåäàíèå äâå ñåäìèöè ñëåä ïúðâîòî è òîâà åñòåñòâåíî îïðåäåëÿ ñðîêà íà åêñïåðòèçàòà. Âïå÷àòëåíèåòî íà ÁÕÊ îò èíòåðâþòàòà ñ ïñèõèàòðè å, ÷å òå íàìèðàò çà äîñòàòú÷åí è îïòèìàëåí òîçè ñðîê. Ñïîðåä íÿêîè ïñèõèàòðè äîðè åêñïåðòèçà ìîæå äà áúäå èçãîòâåíà çà ïîçíàòè, õðîíè÷íè è ìíîãîêðàòíî õîñïèòàëèçèðàíè ïàöèåíòè çà 4 äî 7 äíè. Â ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ, ÁÕÊ ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ, ÷å íà ïúðâî ñúäåáíî çàñåäàíèå ñå îïðåäåëÿ êàêòî ñðîêúò çà èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçà (îò 3 äî 10 äíè), òàêà è äàòàòà è ÷àñúò íà ñëåäâàùîòî ñúäåáíî çàñåäàíèå. Â ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, ñúäúò äàâà îêîëî ñåäìèöà çà èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçà. Åäèíñòâåíàòà ïðè÷èíà, ïîðàäè êîÿòî ïîíÿêîãà ñðîêúò íå ìîæå äà áúäå ñïàçåí, å, êîãàòî åêñïåðòèçàòà å àìáóëàòîðíà è ïàöèåíòúò íå ñå ÿâÿâà. Â òåçè ñëó÷àè, àêî ñðîêúò, îïðåäåëåí çà èçâúðøâàíå íà åêñïåðòèçàòà, ñå îêàæå íåäîñòàòú÷åí, ïî èçêëþ÷åíèå ñúäúò ìîæå â îòêðèòî çàñåäàíèå äà ãî óäúëæè åäíîêðàòíî, íî ñ íå 32 ïîâå÷å îò 10 äíè . ÁÕÊ íå ïîïàäíà íà òàêèâà ñëó÷àè. 2.8. Èçãîòâÿíå íà ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íè åêñïåðòèçè Îòíîñíî èçãîòâÿíåòî íà åêñïåðòèçèòå, çàêîíúò ðàçïîðåæäà ñàìî òå äà ñå ïðîâåæäàò ïî ðåä, îïðåäåëåí ñ íàðåäáà íà ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâà33 íåòî è ìèíèñòúðà íà ïðàâîñúäèåòî , äà íå ñå ïðîâåæäà ëå÷åíèå, äîêàòî ñå èçãîòâÿò, îñâåí ïðè ñïåøíè ñúñòîÿíèÿ èëè ñëåä èçðàçåíî èíôîðìèðàíî 34 ñúãëàñèå îò ëèöåòî è åäíîâðåìåííî ñ åêñïåðòèçàòà âåùîòî ëèöå äà äàäå ñòàíîâèùå çà ñïîñîáíîñòòà íà ëèöåòî äà èçðàçÿâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå, äà ïðåäëîæè ëå÷åíèå çà êîíêðåòíîòî çàáîëÿâàíå è äà ïðåïî35 ðú÷à ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ, â êîèòî òî ìîæå äà ñå ïðîâåäå . Íà 13.05.2005 ã. áå èçäàäåíà íàðåäáà îò ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâàíåòî è ìèíèñòúðà íà ïðàâîñúäèåòî îòíîñíî èçãîòâÿíåòî íà ñúäåáíî36 ïñèõèàòðè÷íè åêñïåðòèçè çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå . Â íåÿ ñå èçÿñíÿâàò îñíîâíèòå çàäà÷è íà ïîäîáíà åêñïåðòèçà, à èìåííî: 1. íåîáõîäèìîñòòà îò çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå íà ëèöåòî, êîåòî ñå íóæäàå îò

×ë. 159, àë. 3 ÇÇ. ×ë. 160, àë. 1 ÇÇ. 34 ×ë. 160, àë. 2 ÇÇ. 35 ×ë. 160, àë. 3 ÇÇ. 36 Íàðåäáà ¹ 16 îò 13.05.2005 ã. çà ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íèòå åêñïåðòèçè çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå íà ëèöà ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, ÄÂ, áð. 45 îò 31.05.2005 ã. (íàêðàòêî Íàðåäáà ¹ 16). 33

3333

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ñïåöèàëíè ãðèæè; 2. íåîáõîäèìîñòòà îò ïðåêðàòÿâàíå èëè ïðîäúëæàâàíå íà çàäúëæèòåëíîòî ìó íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå. Êîìïåòåíòåí äà èçâúðøè åêñïåðòèçà å ëåêàð ñ ïðèçíàòà ñïåöèàëíîñò ïî ïñèõèàòðèÿ è ñàìî ïî èçêëþ÷åíèå, àêî â íàñåëåíîòî ìÿñòî íÿìà òàêúâ ñïåöèàëèñò, êàòî åêñïåðò ìîæå äà ñå íàçíà÷è ëåêàð, ðàáîòèë íàéìàëêî äâå ãîäèíè â ëå÷åáíî çàâåäåíèå çà ñòàöèîíàðíà ïñèõèàòðè÷íà 37 ïîìîù . Ïî îòíîøåíèå íà ìàëîëåòíè è íåïúëíîëåòíè ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íàòà åêñïåðòèçà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå ñå èçâúðøâà â ïðèñúñòâèå íà ïñèõîëîã. Ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íà åêñïåðòèçà çà ïðåêðàòÿâàíå èëè ïðîäúëæàâàíå íà çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå ñå èçâúðøâà íà âñåêè òðè ìåñåöà îò ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå, êàòî âúç îñíîâà íà íåÿ ðàéîííèÿò ñúä ïî ìåñòîíàõîæäåíèåòî íà çàâåäåíèåòî ñëóæåáíî ñå ïðîèçíàñÿ çà ïðåêðàòÿâàíå èëè 38 ïðîäúëæàâàíå íà ëå÷åíèåòî ñ ðåøåíèå . Ïî îòíîøåíèå íà òàçè ðàçïîðåäáà ñå íàáëþäàâà ïðîòèâîðå÷èå ñúñ çàêîíà, êîéòî ïðåäâèæäà òàêàâà åêñïåðòèçà äà ñå èçãîòâÿ, êîãàòî ñå ïðåêðàòÿâà ïðåäñðî÷íî çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå, à íå âúâ âñè÷êè ñëó÷àè íà ïðåêðàòÿâàíåòî ìó. Èìåííî òîâà ïîðàæäà âåðîÿòíî îáúðêâàíå ñðåä ïñèõèàòðèòå è âîäè äî ñõâàùàíåòî, ÷å å íóæíî äà ñå èçãîòâÿ åêñïåðòèçà â êðàÿ íà ïîñòàíîâåíèÿ ñðîê íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå çà âñåêè ïàöèåíò. Äîêîëêîòî çàêîíúò èìà ïî-âèñøà ñèëà, òî áè ñëåäâàëî äà ñå ñïàçâà íåãîâàòà ðàçïîðåäáà, à íå òàçè íà íàðåäáàòà. Ðåêâèçèòèòå è ôîðìàòà íà åêñïåðòèçàòà ñå óðåæäàò ïîäðîáíî â ÷ë. 14 îò íàðåäáàòà. Òÿ òðÿáâà äà å ïèñìåíà è ñå ñúñòîè îò óâîä, äàííè îò ïñèõèàòðè÷íîòî èçñëåäâàíå, åêñïåðòíî îáñúæäàíå è çàêëþ÷åíèå. Óâîäúò âêëþ÷âà: èìå, äëúæíîñò è ñëóæåáåí àäðåñ íà ëèöåòî, êîåòî å áèëî íàçíà÷åíî äà èçâúðøè åêñïåðòèçàòà, ñúîòâåòíî íà ëèöàòà, àêî åêñïåðòèòå ñà íÿêîëêî; èìå è àäðåñ íà ëèöåòî, çà êîåòî å áèëî îòïðàâåíî èñêàíåòî çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå â ëå÷åáíî çàâåäåíèå; íà êàêâî îñíîâàíèå å èçâúðøåíà åêñïåðòèçàòà; êúäå å èçâúðøåíà; ôîð39 ìà íà ïðîâåæäàíå íà åêñïåðòèçàòà; çàäà÷è íà åêñïåðòèçàòà . Äàííèòå îò ïñèõèàòðè÷íîòî èçñëåäâàíå âêëþ÷âàò: àíàìíåçíè ñâåäåíèÿ ñ ïîñî÷âàíå íà èçòî÷íèêà èì; ñâåäåíèÿ îò âñè÷êè äîïúëíèòåëíî 37

×ë. 5 îò Íàðåäáà ¹ 16. ×ë. 8 îò Íàðåäáà ¹ 16. 39 ×ë. 14, àë. 2 îò Íàðåäáà ¹ 16. 38

3434

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ñúáðàíè äîêóìåíòè, îñîáåíî çà çäðàâîñëîâíîòî ñúñòîÿíèå íà ëèöåòî; ðåçóëòàòèòå îò öÿëîñòíîòî òåëåñíî, íåâðîëîãè÷íî è ïñèõè÷íî èçñëåäâàíå, îò ïðîâåäåíèòå ëàáîðàòîðíè è àïàðàòíè èçñëåäâàíèÿ è êîíñóëòàöèè ñ äðóãè ñïåöèàëèñòè; äàííè çà ïîâåäåíèåòî íà ëèöåòî ïî âðåìå íà åêñïåð40 òèçàòà; äàííè çà ïðîâåäåíîòî ëå÷åíèå, àêî å èìàëî òàêîâà . Åêñïåðòíîòî îáñúæäàíå ñúäúðæà ïîäðîáíè íàó÷íîîáîñíîâàíè àíàëèçè: íà ñåìåéíàòà, âêëþ÷èòåëíî íàñëåäñòâåíàòà, è ñîöèàëíàòà àíàìíåçà, íà öÿëîñòíîòî áèîëîãè÷íî, ïñèõè÷íî è ñîöèàëíî ðàçâèòèå íà ëèöåòî, íà ìèíàëèòå çàáîëÿâàíèÿ è ñåãàøíîòî ìó çäðàâîñëîâíî ñúñòîÿíèå; äèàãíîçà íà ëè÷íîñòòà è íà êîãíèòèâíèÿ êàïàöèòåò; àíàëèç íà ïñèõè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà ëèöåòî è îöåíêà íà âèäà è ñòåïåíòà íà ðèñêà, ñâúðçàí ñ åâåíòóàëíîòî çàáîëÿâàíå; äèàãíîçàòà íà ïñèõè÷íîòî çàáîëÿâàíå è îòðàæåíèåòî íà óñòàíîâåíàòà áîëåñò âúðõó êðèòåðèèòå çà ðàçáèðàíå è ðúêîâîäåíå íà ïîñòúïêèòå ñ îãëåä ïîñòàâåíèòå çàäà÷è íà åêñïåðòèçàòà; êîìïëåêñåí àíàëèç íà áèîïàòîãðàôñêèòå, êëèíè÷íèòå è ïñèõîëîãè÷íèòå îáñòîÿòåëñòâà, êîèòî èìàò îòíîøåíèå êúì ïîñòàâåíèòå 41 ïðåä åêñïåðòèçàòà çàäà÷è . Â çàêëþ÷åíèåòî ñå îòðàçÿâàò: íàó÷íîîáîñíîâàíèòå èçâîäè ïî ïîñòàâåíàòà çàäà÷à – îêîí÷àòåëíà, ÿñíî ôîðìóëèðàíà äèàãíîçà è ñúäåáíîïñèõèàòðè÷íà îöåíêà; îòãîâîðèòå íà äîïúëíèòåëíî ïîñòàâåíèòå ïðåä åêñïåðòèçàòà âúïðîñè; ñòàíîâèùåòî çà ñïîñîáíîñòòà íà ëèöåòî äà èçðàçÿâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå; ïðåäëîæåíèåòî çà ëå÷åíèå íà êîíêðåòíîòî çàáîëÿâàíå ïðè ñúîáðàçÿâàíå ñ îñíîâíèòå ïðèíöèïè, óñòàíîâåíè â ÷ë. 148 îò Çàêîíà çà çäðàâåòî, è ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ, â 42 êîèòî òî ìîæå äà ñå ïðîâåäå . Íàðåäáàòà ðàçïîðåæäà è âñè÷êè ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íè åêñïåðòèçè ïî òàçè íàðåäáà äà ñå ðåãèñòðèðàò â ñïåöèàëíî ñúçäàäåí çà öåëòà æóðíàë, êàòî êîïèÿòà îò òÿõ ñå ñúõðàíÿâàò â àðõèâà íà ñúîòâåòíîòî ëå÷åáíî 43 çàâåäåíèå çà ñðîê îò 10 ãîäèíè . Èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ íÿìàõà âúçìîæíîñò äà âèäÿò ñúäåáíîïñèõèàòðè÷íè åêñïåðòèçè âúâ âñè÷êè ïîñåòåíè áîëíèöè è äèñïàíñåðè ïîðàäè òîâà, ÷å òå íå ñå ñúõðàíÿâàõà â ëè÷íèòå äîñèåòà íà ïàöèåíòèòå. Ìîæå äà ñå çàêëþ÷è, ÷å íå å íàëèöå íèòî åäèííî çàêîíîâî èçèñêâàíå, 40

×ë. 14, àë. 3 îò Íàðåäáà ¹ 16. ×ë. 14, àë. 4 îò Íàðåäáà ¹ 16. 42 ×ë. 14, àë. 5 îò Íàðåäáà ¹ 16. 43 ×ë. 17 îò Íàðåäáà ¹ 16. 41

3535

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íèòî óíèôèöèðàíà ïðàêòèêà ïî ñúõðàíÿâàíå íà åêñïåðòèçèòå ñëåä èçãîòâÿíåòî èì. Íàïðèìåð â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, è ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ìîæåõà äà ñå âèäÿò åêñïåðòèçè â äîñèåòàòà íà ïî÷òè âñåêè îò ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, äîêàòî â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, 44 íàïðèìåð íå áåøå âèäÿíà íèòî åäíà , à çà ñúäúðæàíèåòî èì ñå ñúäåøå îò ñúäåáíèòå ðåøåíèÿ, êîèòî ãè ïðåðàçêàçâàò â íÿêîè ÷àñòè. Îò ãëåäíà òî÷êà íà ôîðìàòà ÁÕÊ íå óñòàíîâè ðàçíîîáðàçèå ïðè èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçèòå çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Òàêà çàäàäåíèòå îò íàðåäáàòà ôîðìà è ðåêâèçèòè áÿõà íàëè÷íè âúâ âñè÷êè ïîñåòåíè ñòàöèîíàðè. Â íÿêîè îò åêñïåðòèçèòå íå ñå ïðåäëàãàøå ñðîê çà ëå÷åíèå, íî òîâà áÿõà åäèíè÷íè ñëó÷àè. Âñå ïàê íîâîâúâåäåíîòî èçèñêâàíå çà ïðåöåíêà íà ñïîñîáíîñòòà íà ïàöèåíòà äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå ÿâíî ïðåäèçâèêâàøå òðóäíîñòè çà ïîâå÷åòî ïñèõèàòðè. Çàòîâà â òîâà îòíîøåíèå ñå íàáëþäàâàõà ðàçëè÷íè ïðàêòèêè. Â ïîñåòåíèòå ñòàöèîíàðè ñå ñïàçâàøå èçèñêâàíåòî çà ïðîèçíàñÿíå ïî îòíîøåíèå íà èíôîðìèðàíîòî ñúãëàñèå íà ïàöèåíòà îò åêñïåðòà, êîéòî èçâúðøâà åêñïåðòèçàòà. Ìàêàð äà å íåÿñíî êàê òî÷íî ñå èçâúðøâà òàçè ïðåöåíêà, ñå íàáëþäàâàò ðàçëè÷íè çàêëþ÷åíèÿ îò ïñèõèàòðè îò ðàçëè÷íè áîëíèöè ïðè ñõîäíè ñèòóàöèè è ïàöèåíòè. Íàïðèìåð â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ñàìî çà åäèí ïàöèåíò îò ïðåìèíàëèòå ïðåç ïúðâèòå 5 ìåñåöà íà 2005 ã. å äàäåíî ìíåíèå, ÷å ìîæå äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå. Â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, è ÄÏÁ –Êúðäæàëè (ïàöèåíòè ñ åêñïåðòèçè îò ÎÄÏÇÑ – Õàñêîâî), ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ñúùî ñå ïðåöåíÿâà, ÷å ïàöèåíòèòå íå ìîãàò äà äàâàò èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå è çà òÿõ ïðåäèìíî òàêîâà å ïðèñúäåíî äà äàâàò ðîäèòåëè è ïðåäñòàâèòåëè íà îáùèíèòå. Â åäíî îò ñúäåáíèòå ðåøåíèÿ â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, áåøå ïðåäàäåíî çàêëþ÷åíèåòî íà ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íàòà åêñïåðòèçà îòíîñíî ñïîñîáíîñòòà çà äàâàíå íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå òâúðäå íåÿñíî: „ñúùåñòâóâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà òîâà äàëè ëèöåòî èñêà äà ñå ëåêóâà è êàêâî ùå å ëå÷åíèåòî, íî êúì íàñòîÿùèÿ ìîìåíò íå ìîæå äà èçðàçÿâà èíôîðìèðàíîñò è íÿìà ñúçíàíèå çà áîëåñò”. Â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, áåøå èçðàáîòåíà øàáëîííà ôðàçà, êîÿòî ñå ïîâòàðÿøå âúâ âñè÷êè ïðåãëåäàíè åêñïåðòèçè è òÿ å: „ñëåä òðèäíåâåí ïðåñòîé ïàöèåíòúò äàäå ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå ñ íåâðîëåïòèöè è ìîæå äà èçðàçÿâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå”. Òàì âñè÷êè ïàöèåíòè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå áÿõà ïðåöåíåíè êàòî ñïîñîáíè äà äàâàò èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå. Â çàêëþ÷åíèÿòà îò åêñïåðòèçèòå áå çàïèñàíî, ÷å çà ñúîòâåòíèÿ ïà44

Ïî-êúñíî â ðàçãîâîð ñ ä-ð Ãåðäæèêîâ áå óñòàíîâåíî, ÷å òå ñå ñúõðàíÿâàò â åäíà êàíöåëàðèÿ â áîëíèöàòà è íÿìà ïðàêòèêà äà ñå ïðèëàãàò êúì äîñèåòàòà. 3636

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

öèåíò „ñå ïðåäëàãà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, â ñúîòâåòñòâèå ñ ïðàâèëàòà íà äîáðàòà ìåäèöèíñêà ïðàêòèêà è ìåäèöèíñêè ñòàíäàðòè çà ëå÷åíèå íà ïñèõè÷íè çàáîëÿâàíèÿ”. Â íÿêîè îò ñúäåáíèòå ðåøåíèÿ, áàçèðàíè íà òåçè åêñïåðòèçè, íÿìà èçðè÷åí çàïèñ çà ëèöåòî, êîåòî äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå íà íàñòàíÿâàíèÿ. Â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, åêñïåðòèòå ñúùî ïðåöåíÿâàò, ÷å ïàöèåíòèòå ïðåäèìíî ìîãàò äà äàâàò ñúãëàñèå çà ëå÷åíèåòî ñè. Â ÄÏÁ – Êàðâóíà, çà ñúæàëåíèå, â ÷àñò îò ñúäåáíèòå ðåøåíèÿ íå ñòàâàøå ÿñíî êîé òðÿáâà äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå íà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíèòå. Äîðè êîãàòî ñúãëàñèå òðÿáâàøå äà äàâà ëèöå îò îáùèíàòà, òàêîâà íå áåøå íàçíà÷åíî è ñúãëàñèå èëè íå áå äàäåíî, èëè áå äàäåíî îò ñàìèÿ ïàöèåíò â ïðîòèâîðå÷èå íà ïîñòàíîâåíîòî îò ñúäà. Íå ñòàâàøå ÿñíî è êàê åêñïåðòúò ïðåöåíÿâà ñïîñîáíîñòòà íà ïàöèåíòà çà äàâàíå íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, íî ñå íàëàãàøå èçâîäúò, ÷å âåðîÿòíî òîâà èìà âðúçêà íàé-âå÷å ñ êðèòè÷íîñòòà íà ïàöèåíòà êúì çàáîëÿâàíåòî ìó. Âïå÷àòëåíèå ïðàâåøå, ÷å âúïðîñúò çà âúçìîæíîñòòà çà äàâàíå íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå âúîáùå íå ôèãóðèðà â çàêëþ÷åíèÿòà íà ïðåãëåäàíèòå åêñïåðòèçè, èçãîòâåíè â ÄÏÁ – Êàðâóíà, çà ïðîäúëæàâàíå ñðîêà íà çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå, à îðãàíúò, ïîñòàíîâèë åêñïåðòèçàòà, ñúùî áå ïîèñêàë îòãîâîð íà òîçè âúïðîñ â ïîñòàíîâëåíèåòî. Âîäåí îò òîçè ôîðìàò íà åêñïåðòèçàòà, Ðàéîííèÿò ñúä â ãð. Áàë÷èê íàïðèìåð, ñúùî íå êîìåíòèðàøå â ñúäåáíèòå ðåøåíèÿ âúïðîñà çà èíôîðìèðàíîòî ñúãëàñèå. Â ïðåãëåäàíèòå ñúäåáíè ðåøåíèÿ îò äðóãè ñúäèëèùà òîçè ïðîáëåì íå ñúùåñòâóâàøå. Â ïðî÷åòåíèòå åêñïåðòèçè (òàì, êúäåòî áÿõà íàëè÷íè è äîñòúïíè â äîñèåòàòà íà ïàöèåíòèòå) ÁÕÊ çàáåëÿçà, ÷å íåðÿäêî åêñïåðòèòå ïðîêàðâàò ïðè÷èíî-ñëåäñòâåíà âðúçêà ìåæäó íåæåëàíèåòî íà ïàöèåíòà äà äàäå èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå è ëèïñàòà íà âúçìîæíîñò äà äàâà òàêîâà, ò.å. „îòêàçâà äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, ñëåäîâàòåëíî íå ìîæå äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå”. ÁÕÊ íàìèðà òàçè ïðàêòèêà çà ïîðî÷íà è íåçàêîíîñúîáðàçíà. 2.9. Ëå÷åíèå â ïåðèîäà íà èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçà Âúïðåêè ÷å çàêîíúò è íàðåäáàòà ÿñíî îïðåäåëÿò ïðè êàêâè óñëîâèÿ ìîæå äà ñå èçâúðøâà ëå÷åíèå íà ïàöèåíò, íàñòàíåí çà åêñïåðòèçà ïðåç ïåðèîäà, â êîéòî ìó ñå èçãîòâÿ òàêàâà, â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè ñå íàáëþäàâà äîíÿêúäå àðîãàíòíàòà ïðàêòèêà ïàöèåíòè äà áúäàò óáåæäàâàíè äà ïðèåìàò ìåäèêàìåíòè, áåç äà ñà â ò.íàð. ñïåøíî ñúñòîÿíèå. Íå 3737

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

áÿõà îòêðèòè ñëó÷àè íà ïðèëàãàíå íà ëå÷åíèå íà òàêèâà ïàöèåíòè â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð. Â ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, òîâà ñå ïðàâè ñàìî ïðè ñïåøíè ñúñòîÿíèÿ, â ÄÏÁ – Êàðâóíà, íÿìà ïàöèåíòè çà åêñïåðòèçà, à â îñòàíàëèòå ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è äèñïàíñåðè ïàöèåíòèòå ñå ïîäëàãàò íà ëå÷åíèå, äîêàòî èì ñå èçãîòâÿ åêñïåðòèçà. 2.10. Íàñðî÷âàíå è ïðîòè÷àíå íà âòîðî çàñåäàíèå Â ïîâå÷åòî áîëíèöè è äèñïàíñåðè ÁÕÊ íå óñòàíîâè ïðîáëåìè ñ íàñðî÷âàíå íà çàñåäàíèå ñëåä èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçàòà. Â íÿêîè ñëó÷àè òîâà ñòàâà íåçàáàâíî, à â äðóãè – äî 48 ÷àñà ñëåä ïîëó÷àâàíå íà åêñïåðòèçàòà. Ñàìî â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ïîñëåäâàùîòî ñúäåáíî çàñåäàíèå ñëåä èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçàòà ñå íàñðî÷âà äî òðè äíè. Ïðîáëåì âúçíèêâà, êîãàòî ñúäúò îòìåíè çàñåäàíèåòî ïîðàäè áîëåñò íà ñúäèÿòà, íåðåäîâíî ïðèçîâàâàíå è äð. Â òàêèâà ñëó÷àè ñëåäâàùîòî çàñåäàíèå å íå ïî-ðàíî îò ñåäìèöà è íå ïî-êúñíî îò äâå ñåäìèöè. Îïðåäåëåíèåòî íà ñúäà çà íàçíà÷àâàíå íà åêñïåðòèçàòà ïîäëåæè íà îáæàëâàíå ñ ÷àñòíà æàëáà èëè ïðîòåñò â òðèäíåâåí ñðîê. Îáæàëâàíåòî ñïèðà ïðîâåæäàíåòî íà åêñïåðòèçàòà îñâåí àêî ñúäúò ïîñòàíîâè äðó45 ãî . Îêðúæíèÿò ñúä ñå ïðîèçíàñÿ â îòêðèòî çàñåäàíèå. Ñàìî â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, å èìàëî åäèí ñëó÷àé íà îáæàëâàíå íà îïðåäåëåíèå çà íàçíà÷àâàíå íà åêñïåðòèçà. Â îñòàíàëèòå áîëíèöè è äèñïàíñåðè íå áå ñúîáùåíà òàêàâà ïðàêòèêà. Îáèêíîâåíî ïðè ðåäîâíî ïðèçîâàâàíå íà ñòðàíèòå äåëàòà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå ïðîòè÷àò â äâå çàñåäàíèÿ. Íà âòîðîòî è ïîñëåäíî çàñåäàíèå ñúäúò, ñëåä êàòî èçñëóøà ëèöåòî îòíîñíî çàêëþ÷åíèåòî íà ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íàòà åêñïåðòèçà, òðÿáâà äà ñå ïðîèçíåñå ïî 46 äåëîòî ñ ðåøåíèå âúç îñíîâà íà ñúáðàíèòå äîêàçàòåëñòâà . Ìàêàð è äà íå áÿõà ñïîäåëåíè è óñòàíîâåíè ïðîñðî÷âàíèÿ (îñâåí â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, è ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, îòíîñíî ÐÑ – Ñîôèÿ) èëè äðóãè ïðîáëåìè çà îïðåäåëÿíå íà äàòàòà è ïðîâåæäàíå íà âòîðîòî çàñåäàíèå, âñå ïàê èíòåðâþòà ñ ïàöèåíòè ïîêàçàõà, ÷å èìà òàêèâà, êîèòî íå ñà ïðèñúñòâàëè íà òÿõ. Òàêà òå íå ñà ðàçáðàëè çà ñúäúðæàíèåòî íà åêñïåðòèçàòà, çà ñúäúðæàíèåòî íà ðåøåíèåòî è çà âúçìîæíîñòòà äà ãî îáæàëâàò, 45 46

×ë.161, àë. 1 ÇÇ. ×ë.162, àë. 1 ÇÇ. 3838

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

àêî íå ñà ñúãëàñíè ñ íåãî. Íî äîðè è òåçè ïàöèåíòè, êîèòî ñïîäåëèõà, ÷å ñà áèëè íà çàñåäàíèÿòà, êàêòî è òåçè, êîèòî èçñëåäîâàòåëè íà ÁÕÊ âèäÿõà ïðè íàáëþäåíèå íà òàêèâà çàñåäàíèÿ, áÿõà â ñúñòîÿíèå, êîåòî íå èì ïîçâîëÿâàøå äà ðàçáèðàò è äà ó÷àñòâàò â õîäà íà çàñåäàíèåòî. Òå íå ïðèåìàõà è íàçíà÷åíèÿ ñëóæåáåí çàùèòíèê êàòî òåõåí çàùèòíèê è ÷åñòî äîðè ïî âðåìå íà çàñåäàíèåòî íå îáùóâàõà ïîìåæäó ñè. Íåùî ïîâå÷å, êîãàòî íàñòàíÿâàíèÿò ïðàâåøå íÿêàêúâ êîìåíòàð èëè îòãîâàðÿøå íà âúïðîñè íà ñúäèÿòà, òå íÿìàõà íèêàêâî çíà÷åíèå, à â íÿêîè çàñåäàíèÿ ñúäèè ïðîÿâÿâàõà îòêðèòî ïàòåðíàëèñòè÷íî èëè âðàæäåáíî îòíîøåíèå êúì ïàöèåíòà. Ïî âðåìå íà ñúäåáíèòå çàñåäàíèÿ åêñïåðòèçèòå íå ñå ïîÿñíÿâàò íà ó÷àñòâàùèòå â çàñåäàíèåòî, à ñå ïðåäïîëàãà, ÷å òå ñà çàïîçíàòè ñ òÿõ ïðåäâàðèòåëíî. Òàêà ïàöèåíòúò, à íåðÿäêî è çàùèòíèêúò íàó÷àâàò çà òÿõ â çàñåäàíèåòî è èçñëóøâàò ñàìî çàêëþ÷åíèåòî. Ñëåä òîâà çàùèòíèöèòå, êàêòî è ïðîêóðîðèòå ïîääúðæàò ñòàíîâèùåòî, ÷å å íàëîæèòåëíî çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå íà ïàöèåíòà „â íåãîâ èíòåðåñ”. Òóê å ìÿñòîòî äà ñå ñïîìåíå, ÷å â ðåøåíèåòî íà ñúäà ðÿäêî ñå çàïèñâàò ïîäðîáíî ðàçïèòàíèòå ñâèäåòåëè è òåõíèòå ïîêàçàíèÿ. Åäèíñòâåíî ñå èçïîëçâà øàáëîííàòà ôðàçà: „îò ðàçïèòà íà ñâèäåòåëè è ïðåäñòàâåíàòà ñúäåáíîïñèõèàòðè÷íà åêñïåðòèçà ñå óñòàíîâè ñëåäíîòî:...”. ßñíî å îáà÷å, ÷å â ìíîãî îò äåëàòà íå ñå ðàçïèòâàò ñâèäåòåëè è àêî òîâà ñòàâà, òå ñå ðàçïèòâàò îò îñòàíàëèòå ó÷àñòíèöè â çàñåäàíèÿòà, íî íå è îò íàñòàíÿâàíèòå ëèöà. Îñâåí òîâà íå áÿõà âèäåíè íà ïîñåòåíèòå çàñåäàíèÿ è â ïðåãëåäàíèòå ðåøåíèÿ ñâèäåòåëè, êîèòî äà áúäàò ïîñî÷âàíè è ïðèçîâàâàíè îò íàñòàíÿâàíèÿ èëè íåãîâèÿ çàùèòíèê. Â ðåøåíèÿòà ñå îòðàçÿâàò ñàìî çàêëþ÷åíèÿòà íà åêñïåðòèçèòå è íÿêîè îò ïî-ôðàïèðàùèòå ïðîÿâè íà íàñòàíÿâàíèÿ, äîâåëè äî õîñïèòàëèçàöèÿòà. Âñè÷êè ïðåãëåäàíè ðåøåíèÿ ñå ñúîáðàçÿâàò ñ ïðåäëîæåíîòî îò åêñïåðòèçàòà ëå÷åíèå. Ñàìî ëåêàðèòå â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ñúîáùèõà, ÷å ñúäúò â ÷åòèðè ñëó÷àÿ çà 2005 ã. íå å óâàæèë ìíåíèåòî íà åêñïåðòèòå çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. 2.11. Ðåøåíèå çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå Ñ ðåøåíèåòî ñúäúò ñå ïðîèçíàñÿ ïî íåîáõîäèìîñòòà îò çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå, îïðåäåëÿ ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå, êàêòî è íàëè÷èåòî èëè ëèïñàòà íà ñïîñîáíîñò íà ëèöåòî çà èçðàçÿâàíå íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. Ñúäúò îïðåäåëÿ ñðîêà íà íàñòàíÿâàíåòî è ëå÷åíèåòî, êàêòî è 47 ôîðìàòà íà ëå÷åíèåòî – àìáóëàòîðíî èëè ñòàöèîíàðíî . 47

×ë. 162, àë. 2 ÇÇ. 3939

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Îòíîñíî ñïàçâàíåòî íà ðåêâèçèòèòå íà ñúäåáíîòî ðåøåíèå èçñëåäâàíåòî íà ÁÕÊ óñòàíîâè ìíîãî è òðåâîæíè ðåçóëòàòè. Íà ïúðâî ìÿñòî, ÁÕÊ ñìÿòà çà îñîáåíî ïðîáëåìàòè÷íà ïðàêòèêàòà â íÿêîè ñúäåáíè ðåøåíèÿ îò 2005 ã. âñå îùå äà ñå ïðèëàãà îòìåíåíèÿò Çàêîí çà íàðîäíîòî çäðàâå. Â ñàìèòå ðåøåíèÿ áå çàïèñàíî, ÷å „ëèöåòî ñå íàñòàíÿâà íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïî ÷ë. 36 ÇÍÇ”. Òîâà å ïðàêòèêà, êîÿòî ïðåç ïúðâàòà ïîëîâèíà íà 2005 ã. ñå íàáëþäàâà â ðåøåíèÿ íà Ðàéîíåí ñúä – ãð. Áàë÷èê, Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñîôèÿ, Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñâîãå, Ðàéîíåí ñúä – Êàâàðíà. Íàïðèìåð ïàöèåíòúò Ä.Ê.Ì. å äîâåäåí â ÄÏÁ – Êàðâóíà, íà 17.01.2005 ã. è ñúùèÿ äåí ìó å áèëà èçâúðøåíà åêñïåðòèçà, â êîÿòî å çàïèñàíî, ÷å ïîäëåæè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïî ÷ë. 36 ÇÍÇ, áåç äà ñå ïîñî÷âà ñðîê è ñïîñîáíîñò äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. ÐÑ – Áàë÷èê ïîñòàíîâÿâà òàêà ïðåäëîæåíîòî îò åêñïåðòà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïî ÷ë. 6 ÇÍÇ. Ä.Ö.Ì. å íàñòàíåí â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, íà 21.04.2005 ã. ñ ðåøåíèå íà ÐÑ – Ñâîãå, îò 6.04.2005 ã. íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïî ÷ë. 36 ÇÍÇ. Îñíîâàíèå çà íàñòàíÿâàíåòî å äèàãíîçàòà – øèçîôðåíèÿ, è ôàêòúò, ÷å ïàöèåíòúò ñêèòàë (êîåòî íå å ïðåñòúïëåíèå), êîåòî å äîêàçàíî îò òðèìà ñâèäåòåëè. Ïî ïðåäëîæåíèå íà ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ñúäúò äîðè å ïðîäúëæèë òîâà ëå÷åíèå, íî âå÷å ïî ñèëàòà ïî ÷ë. 164, àë. 1 ÇÇ ñ ðåøåíèå îò 23.06.2005 ã. Ïàöèåíòêàòà Þ.Ä.Í. å íàñòàíåíà â ÄÏÁ – Êàðâóíà, ïî ÷ë. 59 ÇÍÇ ñ ðåøåíèå íà Ðàéîíåí ñúä – ãð. Êàâàðíà, îò 9.03.2005 ã. (ñúäèÿ Æèâêî Ãåîðãèåâ). Ïðè ïðåãëåäà íà ïðåïèñêàòà ñúñ ñúäà íà ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ-ãðàä, èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ óñòàíîâèõà, ÷å íàñòàíÿâàíèÿòà ïî ÷ë. 36 ÇÍÇ îò Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñîôèÿ, ñà ïðîäúëæàâàëè âêëþ÷èòåëíî äî ìàðò 2005 ã. ÁÕÊ âèäÿ ìíîãî ïîäîáíè ðåøåíèÿ íà ñëåäíèòå ñúäèè îò Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñîôèÿ: Êàìåí Äèìèòðîâ (7-è ñúñòàâ), Âåðà Öâåòêîâà (20-è ñúñòàâ), Èâî Õèíîâ (11-è ñúñòàâ), Ïåòÿ Êúí÷åâà (4-òè ñúñòàâ), Âèîëèíà Äæèäæåâà (ñúñòàâ 100), Ìàðèÿ Äèíåâà (94-òè ñúñòàâ). Òàçè ïðàêòèêà ñïîðåä çàâåæäàù ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷åí êàáèíåò â äèñïàíñåðà ìîæå äà ñå îáÿñíè ñ ôàêòà, ÷å ïîâå÷åòî îò äåëàòà ñà áèëè çàâåäåíè îùå ïðåç 2004 ãîäèíà è ñúäèèòå ñà ïðåäïî÷åëè çà çàâúðøàò ïðîöåäóðàòà ïî ñòàðèÿ çàêîí, íåçàâèñèìî ÷å íîâèÿò Çàêîí çà çäðàâåòî âå÷å å áèë â ñèëà. Äðóãè ñúäèè ñà ïðåäïî÷åëè äà ïðåêðàòÿò ïðåïèñêèòå ïî ÇÍÇ è äà çàïî÷íàò òàêèâà ïî ÇÇ, îòêúäåòî èäâàò ðàçìèíàâàíèÿòà ìåæäó îòäåëíèòå ñúñòàâè íà ÑÐÑ.

4040

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Ðåøåíèÿòà íà ñúäà îáèêíîâåíî ñå ïðîèçíàñÿò ïî íåîáõîäèìîñòòà îò çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, êàòî ÿ îáóñëàâÿò îò ñâèäåòåëñêèòå ïîêàçàíèÿ çà îïàñíî ïîâåäåíèå íà íàñòàíÿâàíèÿ è íàé-âå÷å îò çàêëþ÷åíèåòî íà åêñïåðòèçàòà. ÁÕÊ îáúðíà ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà ïðîöåñà ïî äîêàçâàíå íà îïàñíî çà ñåáå ñè è îêîëíèòå ïîâåäåíèå íà íàñòàíÿâàíèÿ. Íàé÷åñòî â ðåøåíèÿòà ñå óïîìåíàâà ïðåóñòàíîâÿâàíå íà ïðèåìàíå íà ëåêàðñòâà, êîåòî å äîâåëî äî àãðåñèâíî ïîâåäåíèå íà ïàöèåíòà – îáèäè, çàïëàõè çà ôèçè÷åñêî íàñèëèå, áåçïîêîåíå íà ñúñåäè ïðåç íîùòà, õâúðëÿíå íà êàìúíè, ïðè÷èíÿâàíå íà ïàëåæè, èçõâúðëÿíå íà âåùè îò äîìà, ñêèòàíå, íåîêàçâàíå íà ãðèæà çà äåöàòà (îñîáåíî ïðè æåíèòå) â ñåìåéñòâîòî. Âïå÷àòëåíèå ïðàâè, ÷å â ïîâå÷åòî ñëó÷àè ðåøåíèÿ çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ñå ïîñòàíîâÿâàò çà îáùåñòâåíîîïàñíî èëè ïîòåíöèàëíî îáùåñòâåíîîïàñíî ïîâåäåíèå è íå òîëêîâà â ñëó÷àè, êîãàòî å íàëèöå îïàñíî çà ñàìèÿ íàñòàíÿâàí ïîâåäåíèå. Ñïîðåä ñúäåáíîòî ðåøåíèå îò Ðàéîíåí ñúä – Ïëîâäèâ, ïàöèåíòêàòà ñå íàñòàíÿâà íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, çàùîòî å „îïàñíà çà àãðåñèâíè äåéñòâèÿ, çàùîòî âúçïðèåìà ñðåäàòà êàòî çàïëàøâàùà, ïîâåäåíèåòî é å íåïðåäñêàçóåìî è ïðåäñòàâëÿâà ïîòåíöèàëíà îïàñíîñò çà îêîëíèòå”. Â äðóãî ðåøåíèå íà ñúùèÿ ñúä îò 25.04.2005 ã. ñå ïîñî÷âà, ÷å ïðè÷èíà çà ñòàöèîíàðíî ëå÷åíèå å „îáîñòðÿíå íà çàáîëÿâàíåòî ìó, êîåòî å ïðè÷èíåíî îò ôàêòà, ÷å íå ïðèåìà ðåäîâíî ëåêàðñòâàòà ñè”. Òî å áàçèðàíî íà åêñïåðòèçà, â êîÿòî ñå êàçâà, ÷å ïàöèåíòúò å „â îáîñòðåí ñòàäèé íà çàáîëÿâàíåòî „áèïîëÿðíî ðàçñòðîéñòâî” è ïðåäñòàâëÿâà îïàñíîñò ïîðàäè òîâà, ÷å èìà ìèñëè çà ïîâèøåíè âúçìîæíîñòè, ìîòèâèðàíè ñúñ ñåáåóòâúðæäàâàùî ñúäúðæàíèå, èìà è ãíåâíî-êîíôëèêòåí îáëèê”. Òðåâîãà áóäè òîâà, ÷å íåðÿäêî â ðåøåíèÿòà ïðîñòî ñå öèòèðà åêñïåðòèçàòà, ñïîðåä êîÿòî ïîðàäè ïñèõè÷íîòî ñè çàáîëÿâàíå è ôàêòà, ÷å íå å êðèòè÷åí êúì íåãî, ïàöèåíòúò òðÿáâà äà áúäå íàñòàíåí íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå (Ðàéîíåí ñúä – Ñëèâåí). Çàêîíúò å êàòåãîðè÷åí ïî îòíîøåíèå íà òîâà, ÷å å íóæíî äà áúäå óñòàíîâåíà ïðè÷èííî-ñëåäñòâåíà âðúçêà ìåæäó ïñèõè÷íîòî çàáîëÿâàíå íà ëèöåòî è îïàñíîñòòà îò èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèå, îïàñíî çà îêîëíèòå è çà ñàìîòî ëèöå. Ñàìàòà íåêðèòè÷íîñò êúì çàáîëÿâàíåòî íå îáóñëàâÿ îïàñíî ïîâåäåíèå. Âñòðàíè îò çàêîíîâèòå ðàçïîðåäáè è íàëîæåíàòà â äðóãè ñúäèëèùà ïðàêòèêà å òàçè íà ñúäèëèùàòà â Áàë÷èê, Êàâàðíà, Äîáðè÷. Â ñúäåáíèòå ðåøåíèÿ çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå îòòàì, íàìåðåíè â ÄÏÁ – Êàðâóíà, ÷åñòî ñå ñðåùàõà êîïèðàíè îò åêñïåðòèçèòå èçðå÷åíèÿ, ïîêàçâàùè, ÷å êàêòî åêñïåðòèòå, òàêà è ñúäúò âçåìàò ïðåäâèä äâà êðèòåðèÿ çà íàñòàíÿâàíå – ñîöèàëåí è ìåäèöèíñêè. Ñîöèàëíèÿò êðèòåðèé ñå èç÷åðïâàøå ñ òîâà, ÷å ëèöåòî íÿìà êúäå íà æèâåå, çàùîòî ïîðàäè àãðå4141

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ñèÿ, êîÿòî ïðîÿâÿâà êúì áëèçêèòå, òå íå æåëàÿò äà æèâåÿò ñ íåãî, èëè íå ìîæå äà ñå ãðèæè ñàì çà ñåáå ñè ïîðàäè ëèïñà íà áëèçêè. Â íÿêîè åêñïåðòèçè è ñúäåáíè ðåøåíèÿ çà íàñòàíÿâàíå èëè ïðîäúëæàâàíå íà çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå áå ïîñòàíîâåíî, ÷å âúïðåêè èçïúëíåíèòå ìåäèöèíñêè êðèòåðèè è æåëàíèåòî íà ïàöèåíòà äà íàïóñíå áîëíèöàòà, ëå÷åíèåòî ñå ïðîäúëæàâà ïîðàäè íåèçïúëíåíèå íà ñîöèàëíèòå êðèòåðèè (ëèïñà íà äîì, ðàáîòà, „ïîäêðåïÿùà ñðåäà”). Èíòåðâþèðàíèòå ïñèõèàòðè â ÄÏÁ – Êàðâóíà, áÿõà íà ìíåíèå, ÷å ñúäúò òðÿáâà äà ïîñòàíîâÿâà è ðåøåíèÿ çà ñúäáàòà íà ïàöèåíòà ñëåä èçïèñâàíå îò áîëíèöàòà â èìåòî íà íåãîâîòî áëàãîïîëó÷èå è ÷å öåëòà íà åêñïåðòèçàòà å äà ðåøè âúïðîñà è çà ñîöèàëíèòå ïðîáëåìè íà ïàöèåíòà. Ðàçáèðà ñå, òàçè êîíöåïöèÿ è ôîðìóëèðîâêà íà åêñïåðòèòå íàìèðà ïðîäúëæåíèå è èçðàç â ñúäåáíèòå ðåøåíèÿ. Â ðåøåíèåòî ñúäúò òðÿáâà äà ñå ïðîèçíåñå çà ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå, â êîåòî äà ñå èçâúðøè çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå. Òîâà çàäúëæåíèå îáèêíîâåíî ñå ñïàçâà. Âñå ïàê íå ñå âçèìà ïðåäâèä æåëàíèåòî è âúçìîæíîñòòà ïàöèåíòúò äà ïîëó÷àâà ñâèæäàíèÿ. Íàïðèìåð åäèí îò ïàöèåíòèòå, íàñòàíåí â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, îáÿñíè êàê â ÐÑ – Õàñêîâî, å ïîèñêàë îò ñëóæåáíàòà ñè çàùèòíè÷êà äà ïëåäèðà çà àìáóëàòîðíî ëå÷åíèå è òîé ëè÷íî å ïîèñêàë òîâà ïî âðåìå íà ñúäåáíîòî çàñåäàíèå. Ñàìèÿò òîé å ëåêàð è å ìîòèâèðàë èñêàíåòî ñè ñ ôàêòà, ÷å áè áèëî óíèçèòåëíî çà íåãî äà áúäå íàñòàíåí íà ñòàöèîíàðíî ëå÷åíèå â ÄÏÁ. Çàùèòíè÷êàòà òàêà è íå ïðåäñòàâèëà íåãîâîòî èñêàíå â ñúäà. Ïðîêóðîðúò ïî äåëîòî îáà÷å ïîïèòàë âåùîòî ëèöå çàùî ñå íàëàãà òîé äà ñå ëåêóâà â ÄÏÁ, à íå â äèñïàíñåð, íàìèðàù ñå â ãðàäà, â êîéòî æèâåå ïàöèåíòúò, ìàêàð è íà ñòàöèîíàðíî ëå÷åíèå. Âåùîòî ëèöå îáÿñíèëî, ÷å â ÄÏÁ ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ áèëè ïîäîáðè. Òàêà ëèöåòî å íàñòàíåíî â ÄÏÁ. Äðóã ïàöèåíò îò ãð. Ïëîâäèâ å çàÿâèë â ñúäåáíî çàñåäàíèå, ÷å ñå ñúãëàñÿâà äà ñå ëåêóâà, íî íå â ÄÏÁ – Ðàäíåâî. Â êðàéíà ñìåòêà âñå ïàê å íàñòàíåí òàì. Ðàéîííèòå ñúäèëèùà ïîñòàâÿò ðàçëè÷íè ñðîêîâå çà çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå. Òå íàé-îáùî âàðèðàò îò åäèí äî øåñò ìåñåöà. Èìà è ðåøåíèÿ, â êîèòî ñðîê íå å îïðåäåëåí. Ðàéîíåí ñúä – ãð. Áåðêîâèöà, å îïðåäåëèë â ðåøåíèÿ îò 7.04.2005 ã. è îò 5.05.2005 ã. ñðîê çà ëå÷åíèå „íå ïîìàëúê îò 6 ìåñåöà”. Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ìîíòàíà, â ðåøåíèå îò 25.05.2005 ã. å ïîñòàíîâèë: „íàñòàíÿâà ñå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïî ÷ë. 157 âúâ âðúçêà ñ ÷ë. 156 ÇÇ çà 6 ìåñåöà”. Ðàéîíåí ñúä – Âðàöà, å ïîñòàíîâèë ðåøåíèå íà 28.06.2005 ã. çà ëå÷åíèå „çà äâà ìåñåöà, ñ÷èòàíî îò äàòàòà íà ïðèâåæäàíå íà ðåøåíèåòî â èçïúëíåíèå”, äðóãî ðåøåíèå „çà íå ïîìàëêî îò åäèí ìåñåö”, òðåòî „çà òðè ìåñåöà”. Â ÐÑ – Ñåâëèåâî, è ÐÑ – Ãàáðîâî, íàïðèìåð ñå îêàçâà, ÷å ðåøåíèÿòà ïîñòàíîâÿâàò çàäúëæèòåë4242

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íî ëå÷åíèå „çà íåîïðåäåëåí ñðîê”, êàòî â òåçè ñëó÷àè ïñèõèàòðèòå â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, èçãîòâÿò åêñïåðòèçè íà âñåêè òðè ìåñåöà. Ïîíÿêîãà Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñîôèÿ, ñúùî íå îïðåäåëÿ ñðîê íà ëå÷åíèåòî â ðåøåíèÿòà. Â ðàéîííèòå ñúäèëèùà â Ìåçäðà, Ïëîâäèâ, Âåëèêî Òúðíîâî, Ïàçàðäæèê, Ñîôèÿ ñå ïîñòàíîâÿâàò ðåøåíèÿ, â êîèòî ïðåäèìíî ñå îïðåäåëÿ ñðîê íà ëå÷åíèå îò òðè ìåñåöà èëè äî òðè ìåñåöà. Â ÐÑ – ãð. Õàñêîâî, áÿõà ïîñòàíîâåíè ðåøåíèÿ ñúñ ñðîê „íå ïî-äúëúã îò äâà ìåñåöà”, â ÐÑ – Äîáðè÷ – ïðåäèìíî äâà ìåñåöà, à â ÐÑ – Ëîâå÷, âèíàãè ñå ïîñòàíîâÿâà ïî ïðåäëîæåíèå íà åêñïåðòèòå ñðîê îò øåñò ìåñåöà, êàòî íà âñåêè òðè ìåñåöà ñå èçãîòâÿò åêñïåðòèçè. Íàé-ðàçíîîáðàçíà å ïðàêòèêàòà íà ðàéîííèòå ñúäèëèùà â Øóìåí, Ðàçãðàä, Òúðãîâèùå – òàì ñðîêîâåòå ñà îò 20 äíè äî ÷åòèðè è ïîâå÷å ìåñåöà. Â ðåøåíèå íà ÐÑ – Ïëîâäèâ, îò 21.03.2005 ã. áåøå îïðåäåëåí ñðîê îò ÷åòèðè ìåñåöà. Ñïîðåä ÇÇ, êîãàòî ïðèåìå ëèïñà íà ñïîñîáíîñò íà ëèöåòî, ñúäúò ïîñòàíîâÿâà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå è íàçíà÷àâà ëèöå îò êðúãà íà áëèçêèòå íà áîëíèÿ, êîåòî äà èçðàçÿâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèåòî. Ïðè êîíôëèêò íà èíòåðåñè èëè ïðè ëèïñà íà áëèçêè ñúäúò íàçíà÷àâà ïðåäñòàâèòåë íà îáùèíñêàòà ñëóæáà ïî çäðàâåîïàçâàíå èëè îïðåäåëåíî îò êìåòà íà îáùèíàòà ëèöå ïî ñåäàëèùåòî íà ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå, êîåòî äà èçðàçÿâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèåòî íà 48 ëèöåòî . Òîâà å ðàçïîðåäáàòà íà çàêîíà, êîÿòî ïî íàáëþäåíèÿ íà ÁÕÊ ñå íàðóøàâà íàé-÷åñòî êàêòî îò ñúäèëèùàòà, òàêà è îò ïñèõèàòðèòå â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè. Êàòî ñå èçêëþ÷àò ñëó÷àèòå, â êîèòî ñúäúò âúîáùå íå ñå ïðîèçíàñÿ îòíîñíî èíôîðìèðàíîòî ñúãëàñèå (êîåòî íå å ÷åñòî ÿâëåíèå è ñå íàáëþäàâà ñðåä ïðåãëåäàíèòå ðåøåíèÿ íà ÐÑ – Áàë÷èê, ÐÑ – Âàðíà, ÐÑ – Ïàçàðäæèê), ìîæå äà ñå íàïðàâè çàêëþ÷åíèåòî, ÷å ñúäúò îïðåäåëÿ êîé äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå. Òîâà îáà÷å ÷åñòî ñòàâà â íàðóøåíèå íà ÇÇ, çàùîòî, êîãàòî áëèçêèòå ñà èíèöèèðàëè ïðîöåäóðà çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå è ÿñíî èçðàçÿâàò æåëàíèåòî ñè ïî âðåìå íà ñúäåáíèòå çàñåäàíèÿ äà íàñòàíÿò òåõåí ðîäíèíà â ïñèõèàòðè÷åí ñòàöèîíàð, èìåííî òå òðÿáâà äà äàâàò è èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà íåãîâîòî ëå÷åíèå, ïðè óñòàíîâåíà íåãîâà íåñïîñîáíîñò çà òîâà. Îùå ïîâå÷å ÷å êîãàòî áîëíèÿò áúäå íàñòàíåí, òàêîâà ñúãëàñèå îò áëèçêèòå âúîáùå íå ñå âçèìà è ñàìèÿò ïàöèåíò íà ïðàêòèêà ãî ïîäïèñâà. Ðàçáèðà ñå, ïîäîáíà ïðàêòèêà âúîáùå îáåçñìèñëÿ âçèìàíåòî íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå. Òÿ ñå íàáëþäàâà â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Êàðâóíà, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî. Â ïúðâî æåíñêî îòäåëåíèå â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, 48

×ë. 162, àë. 3 ÇÇ. 4343

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

À.À.Þ. è Ç.Ñ.Ì. áÿõà ïîäïèñàëè äåêëàðàöèè çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, âúïðåêè ÷å ðîäíèíèòå èì ñà îïðåäåëåíè çà òîâà â ñúäåáíèòå ðåøåíèÿ çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Â.Ã.Õ. â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ñïîðåä ðåøåíèå íà ÐÑ – Õàðìàíëè, îò 26.05.2005 ã. íå ìîæå äà äàâà ñúãëàñèå è òàêîâà òðÿáâà äà áúäå äàäåíî îò áàùà ìó, íî òîé ñàì å ïîäïèñàë äåêëàðàöèÿòà â áîëíèöàòà. Â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ïàöèåíòà ß.ß. å òðÿáâàëî äà äàäå ñåñòðà ìó, íî òàêîâà áå ïîäïèñàíî îò ìåäèöèíñêè ôåëäøåð, êîéòî å ïðèäðóæàâàë ïàöèåíòà îò ÎÄÏÑÇ – Ïëîâäèâ. Ïàê â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, Ç.Â.Ñ., Ñ.Ã.Í. è Ã.Ê. ñà ïîäïèñàëè äåêëàðàöèè çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, âúïðåêè ÷å ñúäåáíèòå èì ðåøåíèÿ ïîñòàíîâÿâàò òàêîâà äà áúäå äàäåíî îò ñåñòðèòå èì. Çà ïàöèåíòà Ä.Å.Á. Ðàéîííèÿò ñúä â Ïëîâäèâ å îïðåäåëèë ìàéêà ìó äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, êàòî â ðåøåíèåòî ñå ïîñî÷âàò äâå ëèöà ñ ðàçëè÷íè èìåíà çà ìàéêà íà ïàöèåíòà. Â äåêëàðàöèÿòà çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå ñå å ïîäïèñàë ñàìèÿò òîé. Â ðåøåíèå îò 28.03.2005 ã. íà ÐÑ – Äåâíÿ, å îïðåäåëåí áàùàòà íà ïàöèåíòà Ä.Õ.Ä. â ÄÏÁ – Êàðâóíà, äà äàâà ñúãëàñèå, à áëàíêàòà å ïîäïèñàíà îò „Êðàñèìèðà”. Íåãîâîòî ëå÷åíèå äîðè å ïðîäúëæåíî ïîðàäè „ñîöèàëíè ïðè÷èíè” îò 15.07.2005 ã. ñ ðåøåíèå íà ñúùèÿ ñúä è îòíîâî íèòî ñúäúò, íèòî åêñïåðòúò êîìåíòèðàò âúïðîñà ñ èíôîðìèðàíîòî ñúãëàñèå. Çà òàêà îïèñàíîòî ïîëîæåíèå ëåêàðèòå â áîëíèöèòå äàâàõà îáÿñíåíèå ñ òîâà, ÷å íå ìîãàò äà èçäèðÿò ðîäíèíèòå íà ïàöèåíòèòå, çà äà âçåìàò ñúãëàñèå îò òÿõ. Ïðåäñòàâèòåëè îò îáùèíàòà áÿõà îïðåäåëåíè äà äàâàò ñúãëàñèå çà ïàöèåíòè â áîëíèöèòå â Ëîâå÷, Êàðâóíà, Áÿëà, Öàðåâ áðîä, Êúðäæàëè, Öåðîâà êîðèÿ è ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, Ðàäíåâî. Íî ñàìî â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, è Êúðäæàëè, åêèïúò íà ÁÕÊ âèäÿ òàêèâà äåêëàðàöèè. Â äèñïàíñåðà âúâ Âðàöà îáà÷å òå íå áÿõà äàòèðàíè, à áÿõà ïîäïèñàíè îò ïðåäñòàâèòåë íà îáùèíàòà. Â íÿêîè äîñèåòà â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å ïðåäñòàâèòåëèòå íà îáùèíàòà ïîäïèñâàò äåêëàðàöèÿ çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, íî íå âïèñâàò èìåíàòà ñè ïîðàäè ñòðàõ îò ñàìîðàçïðàâà. Â äîñèåòî íà È.Ñ.À. â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, èìàøå äåêëàðàöèÿ çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå áåç äàòà è ïîäïèñàíà îò ëèöå – ïðåäñòàâèòåë íà îáùèíàòà. Çà ïàöèåíòà Ã.ß.Ä. îò ÄÏÁ – Êàðâóíà, â ðåøåíèå îò 3.06.2005 ã. ñå ïîñòàíîâÿâà, ÷å çà íåãîâîòî ëå÷åíèå ñúãëàñèå ùå äàâà ëèöå îò îáùèíà Äîáðè÷, íî òàêîâà íå å áèëî èçëú÷åíî è èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå íå å äàäåíî, à ëå÷åíèå ñå ïðîâåæäà. Çà ïàöèåíòêàòà Ì.Õ.Õ. â ñúùàòà áîëíèöà ñúãëàñèå å òðÿáâàëî äà äàäå ëèöå îò îáùèíà Áàë÷èê ñïîðåä ðåøåíèå îò 9.06.2005 ã. íà Âàðíåíñêè ðàéîíåí ñúä, íî òÿ ñàìà å ïîäïèñàëà äåêëàðàöèÿ. Çà Ï.À.Ê. ñïîðåä ðåøåíèå îò 7.04.2005 ã. íà Âàðíåíñêè ðàéîíåí ñúä ñúãëàñèå å òðÿáâàëî ïàê äà äàäå ëèöå îò îáùèíà Áàë÷èê, 4444

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íî îò ÄÏÁ – Êàðâóíà, å áèëî èçïðàòåíî ïèñìî äî îáùèíàòà òðè ìåñåöà ñëåä ïîëó÷àâàíå íà ðåøåíèåòî çà íàçíà÷àâàíå íà òàêîâà ëèöå è ïàöèåíòêàòà å áèëà ëåêóâàíà áåç ñúãëàñèå. Çà ïàöèåíòêàòà Ê.Ñ.Ò. â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå å òðÿáâàëî äà äàäå ïðåäñòàâèòåë, îïðåäåëåí îò êìåòà íà ãð. Ðàäíåâî, íî òàêúâ íå å áèë îïðåäåëåí è òÿ ñå ëåêóâà áåç èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. ÁÕÊ ñå îïèòà äà ðàçáåðå êàê ïðåäñòàâèòåëèòå íà îáùèíèòå ñå èíôîðìèðàò çà åâåíòóàëíîòî ëå÷åíèå íà ïàöèåíòà è êàê èçâúðøâàò ïðåöåíêà, çà äà äàäàò ñúãëàñèå. Â ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, è ÄÏÁ – Êúðäæàëè, áå ñúîáùåíî, ÷å òîâà ñòàâà îùå ïî âðåìå íà ñúäåáíèòå çàñåäàíèÿ, êúäåòî ïðåäñòàâèòåëÿò íà îáùèíàòà ïðèñúñòâà. Â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, íÿìàøå äåêëàðàöèè çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå è ñå ñ÷èòàøå, ÷å íà ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå íå ñå âçèìà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. Çàòîâà íå ìîæåøå äà ñå ïðåöåíè äàëè ïîñòàíîâåíîòî îò ðåøåíèÿòà ñå ñïàçâà. Â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ñúùî íÿìà äåêëàðàöèè çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, âúïðåêè ÷å â åêñïåðòèçèòå å çàïèñàíî, ÷å ëèöàòà ñà äàëè ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå è ìîãàò äà èçðàçÿâàò ñúãëàñèå. Â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, íå ñå âçèìà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå îò ïàöèåíòè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Ïî âðåìå íà ðàçãîâîðèòå ñ ïàöèåíòè èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ðÿäêî óñòàíîâÿâàõà ñëó÷àè, â êîèòî òå äà ïîçíàâàò è ðàçáèðàò ñòàòóòà ñè â áîëíèöàòà è ïðîèçòè÷àùèòå îò òîâà ïðàâà è çàäúëæåíèÿ. Òúé êàòî ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî è íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå íèêúäå íå ñå íàñòàíÿâàò â ðàçëè÷íè îòäåëåíèÿ èëè ñåêòîðè, à è äîðè äîáðîâîëíèòå ïàöèåíòè ÷åñòî ñå îáðúùàõà ñ ìîëáà êúì èçñëåäîâàòåëèòå äà áúäàò îñâîáîäåíè, ÁÕÊ îñòàíà ñ âïå÷àòëåíèå, ÷å ìàëêî ñå ðàçÿñíÿâàò ïðîöåäóðèòå è âúçìîæíîñòèòå çà ïàöèåíòè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå âúâ âðúçêà ñ òåõíèÿ ñòàòóò. ×åñòî è ïåðñîíàëúò íå ìîæåøå äà îïðåäåëè êîé â îòäåëåíèåòî å íà çàäúëæèòåëíî è êîé íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå. Â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, åäèí îò ïàöèåíòèòå íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå ïîèñêà îò èçñëåäîâàòåëèòå äà áúäå îñâîáîäåí è òâúðäåøå, ÷å íå å ïîäïèñâàë äåêëàðàöèÿ çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Äåêëàðàöèÿ áå íàìåðåíà â äîñèåòî ìó, íî äåéñòâèòåëíî ïîäïèñúò íà íåÿ ñå ðàçëè÷àâàøå îò òîçè, êîéòî òîé äåìîíñòðèðà ïî âðåìå íà ðàçãîâîðà. Òîé íàïèñà ìîëáà çà îñâîáîæäàâàíå, âúïðåêè ÷å áè ñëåäâàëî ïàöèåíòèòå íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå äà ìîãàò äà íàïóñêàò ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå, êîãàòî ïîæåëàÿò. Ñúùèÿ äåí äèðåêòîðúò íà áîëíèöàòà ñòàðòèðà ïðîöåäóðà çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå íà òîçè ïàöèåíò è òîé áåøå çàäúðæàí òàì îùå äâà ìåñåöà ñëåä ïîñåùåíèåòî. Îñòàíàëèòå ïàöèåíòè â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå ñúùî ïîÿñíèõà, ÷å ìà4545

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

êàð äà ñà íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå, ñå íàáëþäàâà òåíäåíöèÿ äà áúäàò óáåæäàâàíè îò ëåêóâàùèòå ãè ëåêàðè äà ïðåñòîÿâàò â áîëíèöàòà ïîíå òðè ìåñåöà, êàêòî ñå ñëó÷âà è ñ ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Çàïèòàíè, ëåêàðèòå â îòäåëåíèåòî îáÿñíèõà, ÷å êóðñúò íà ëå÷åíèå íà ïàöèåíòèòå èçèñêâà òîçè ïðåñòîé äà èìà òàêàâà ïðîäúëæèòåëíîñò, çà äà ñå ïîñòèãíå íàé-äîáúð åôåêò îò íåãî. Âñå ïàê ÁÕÊ ðàçãîâàðÿ è ñ ïàöèåíòè, êîèòî áÿõà íàÿñíî ñ âúçìîæíîñòòà ñè äà îáæàëâàò ðåøåíèåòî çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå è êîèòî áÿõà ïîèñêàëè äà íàïðàâÿò òîâà, íî áÿõà ñðåùíàëè òðóäíîñòè îò ðàçëè÷åí õàðàêòåð. Ïðè îáõîæäàíå íà îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ëîâå÷, åäèí îò ïàöèåíòèòå ïîèñêà äà ïðåäàäå íà èçñëåäîâàòåëèòå íàïèñàíà îò íåãî æàëáà äî Îêðúæåí ñúä. Òîé îáÿñíè, ÷å ñå å îïèòàë äà ÿ èçïðàòè ñàì, íî ïúðâî íå ñà ìó áèëè ïðåäîñòàâåíè ëèñò è õèìèêàëêà, à ñëåä êàòî òîé óñïÿë äà ñè íàáàâè ñðåäñòâà çà ïèñàíå, ïåðñîíàëúò â îòäåëåíèåòî ìó îòêàçàë äà ïóñíå æàëáàòà, çàùîòî çàâåæäàùèÿò îòäåëåíèåòî áèë â îòïóñê. Òàêà òîé áå èçïóñíàë ñðîêà çà îáæàëâàíå. Ìîëáàòà ìó áåøå íàïèñàíà íà áëàíêà „Èñòîðèÿ íà çàáîëÿâàíåòî” è òîé íÿìàøå îòêúäå äà çàêóïè ìàðêà è ïëèê çà íåÿ. Èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ óñòàíîâèõà â ìíîãî áîëíèöè è äèñïàíñåðè, ÷å ïàöèåíòèòå íå ðàçáèðàò ïî âðåìå íà ïîñëåäíîòî çàñåäàíèå ïî äåëîòî èì çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, ÷å ìîãàò äà îáæàëâàò ðåøåíèåòî íà ïúðâîèíñòàíöèîíåí ñúä. Òúé êàòî ñúäúò ñå ïðîèçíàñÿ ñ ðåøåíèå â òîâà çàñåäàíèå, îò òîçè äåí çàïî÷âà äà òå÷å è ñðîêúò çà îáæàëâàíåòî ìó. Äîðè è êîãàòî òîâà íå å òàêà, ïîðàäè îòñúñòâèå íà íàñòàíÿâàíèÿ â çàëàòà, òîé ñå óâåäîìÿâà çà ðåøåíèåòî ïèñìåíî. Íî äàëè ïàöèåíòèòå óñïÿâàò äà ñå èíôîðìèðàò çà òåêñòà íà ðåøåíèÿòà, íå ìîæåøå äà ñå óñòàíîâè. Ïî-âåðîÿòíî å òå äà íå ñà áèëè çàïîçíàòè èçîáùî ñ òÿõ èëè äà ñà çàïîçíàòè ñàìî ôîðìàëíî. Ñïîðåä ÇÇ ðåøåíèåòî íà ñúäà ìîæå äà ñå îáæàëâà îò çàèíòåðåñîâàíèòå ëèöà â 7-äíåâåí ñðîê îò ïîñòàíîâÿâàíåòî ìó è îêðúæíèÿò ñúä ñå ïðîèçíàñÿ â 7-äíåâåí ñðîê ñ ðåøå49 íèå, êîåòî íå ïîäëåæè íà îáæàëâàíå . ÁÕÊ ñìÿòà, ÷å å àáñîëþòíî çàäúëæèòåëíî äîêóìåíòèòå, ñâúðçàíè ñ íàñòàíÿâàíåòî íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, äà áúäàò ïðåäîñòàâÿíè íà ïàöèåíòèòå è òå äà èìàò ïîñòîÿíåí äîñòúï äî òÿõ. Â íÿêîè áîëíèöè ïàöèåíòè ñïîäåëèõà, ÷å êîãàòî ñå èíòåðåñóâàò îò âúçìîæíîñòèòå çà îáæàëâàíå íà ðåøåíèÿòà, ëåêóâàùèòå ãè ëåêàðè èì ðàçÿñíÿâàò, ÷å 49

×ë. 163, àë. 1 ÇÇ. 4646

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

òàêà òåõíèÿò ïðåñòîé ùå ñå óäúëæè è å â òåõåí èíòåðåñ äà íå ïðèñòúïâàò êúì îáæàëâàíå. Âåðîÿòíî ïîðàäè òåçè ïðè÷èíè ñëó÷àèòå íà îáæàëâàíå íà ðåøåíèÿ çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ñà ñàìî åäèíè÷íè. Çà òàêèâà ÁÕÊ íàó÷è â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Áÿëà, ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ÄÏÁ – Êàðâóíà. Çà ñúæàëåíèå ñàìî çà åäèí îò òåçè ñëó÷àè å èçâåñòíî êàêúâ å áèë ðåçóëòàòúò – ïàöèåíòúò å áèë îñâîáîäåí îò áîëíèöàòà. Îáæàëâàíåòî íà ðåøåíèåòî çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå ñïèðà íåãîâîòî èçïúëíåíèå îñâåí àêî ïúðâàòà èëè âúççèâíàòà èíñ50 òàíöèÿ ïîñòàíîâè äðóãî . Â ãîëÿìà ÷àñò îò ïðåãëåäàíèòå ñúäåáíè ðåøåíèÿ íå ñå ñïîìåíàâàøå íèùî îòíîñíî ñïèðàíåòî íà èçïúëíåíèåòî ïî âðåìå íà îáæàëâàíåòî, íî çà ïàöèåíòèòå, ïðèåòè ïî ñïåøíîñò è çà êîèòî áå çàïî÷íàëà ïðîöåäóðà çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, ñå ïðàêòèêóâàøå çàäúðæàíåòî èì â áîëíèöàòà è ïðåç ñðîêà çà îáæàëâàíå. 2.12. Ïðåêðàòÿâàíå íà çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå Ïðîáëåìúò çà òîâà êîãà ñå ïðåêðàòÿâà çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå ñå îêàçà ìíîãî äèñêóñèîíåí. Ïñèõèàòðè è ðúêîâîäèòåëè íà ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ èçêàçâàõà ðàçëè÷íè òúëêóâàíèÿ. Ñïîðåä ÇÇ çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå ñå ïðåêðàòÿâà ñ èçòè÷àíåòî íà ñðîêà, çà êîéòî å ïîñòàíîâåíî, èëè ñ ðåøåíèå íà ðàéîííèÿ ñúä ïî ìåñòîíàõîæäåíèåòî íà ëå÷åáíîòî 51 çàâåäåíèå . Áè ñëåäâàëî ñëåä èçòè÷àíå íà ïîñòàíîâåíèÿ â ðåøåíèåòî ñðîê ïàöèåíòúò äà áúäå îñâîáîäåí. Ðàçáèðà ñå, òîâà íå ñå îòíàñÿ çà ñëó÷àèòå, â êîèòî ñúäåáíîòî ðåøåíèå íå îïðåäåëÿ ñðîê, à îñòàâÿ òîé äà áúäå ïðåöåíåí îò ëåêàðÿ. Òîãàâà íÿêîè ëåêàðè òúëêóâàò, ÷å òîé ìîæå äà áúäå ìàêñèìàëíî òðè ìåñåöà, à äðóãè – øåñò ìåñåöà. Âñå ïàê ïîðàçïðîñòðàíåíî áå ñõâàùàíåòî, ÷å ïàöèåíò íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå íå ìîæå äà áúäå îñâîáîäåí áåç ðåøåíèå íà ñúäà (ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ÄÏÁ – Áÿëà, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä). Çàêîíúò çà çäðàâåòî çàäúëæàâà ðàéîííèÿ ñúä ïî ìåñòîíàõîæäåíèåòî íà çàâåäåíèåòî ñëóæåáíî äà ñå ïðîèçíàñÿ íà âñåêè òðè ìåñåöà âúç îñíîâà íà ïðåäñòàâåíàòà îò ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå ñúäåáíîïñèõèàòðè÷íà åêñïåðòèçà ñ ðåøåíèå çà ïðåêðàòÿâàíå íà çàäúëæèòåëíîòî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå èëè çà ïðîäúëæàâàíå íà çàäúëæèòåë50 51

×ë. 163, àë. 2 ÇÇ. ×ë. 164, àë. 1 ÇÇ. 4747

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íîòî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå. Èíòåðâþèðàíèòå ïñèõèàòðè ñìÿòàõà, ÷å íå å âúçìîæíî, áåç äà ñå ïðåìèíå ïðåç òàçè ïðîöåäóðà äà îñâîáîäÿò ïàöèåíò íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ñëåä èçòè÷àíå íà îïðåäåëåíèÿ â ðåøåíèåòî ñðîê, âúïðåêè ÷å òÿ èçðè÷íî îïðåäåëÿ ñàìî äâà ñëó÷àÿ, â êîèòî å âúçìîæíî ïàöèåíò äà ñå îñâîáîäè ïðåäâàðèòåëíî èëè äà ñå çàäúðæè çà ïî-äúëúã îò îïðåäåëåíèÿ ñðîê. Òàêà îêîëî äâå ñåäìèöè ïðåäè äà èçòå÷å ñðîêúò íà ëå÷åíèåòî, ïðåäè äà ñå èçïèøå ïàöèåíò íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, ëåêóâàùèòå ãî ïñèõèàòðè èçãîòâÿò åêñïåðòèçà è ÿ èçïðàùàò â ñúäà. Ñïîðåä ïñèõèàòðèòå îêîëî 14-äíåâåí å ñðîêúò, â êîéòî èç÷àêâàò íàñðî÷âàíå íà çàñåäàíèå. Ñëåä êàòî ñå ïðîâåäå çàñåäàíèå è ñúäúò ïîñòàíîâè, ÷å ïàöèåíòúò òðÿáâà äà áúäå îñâîáîäåí, ïàöèåíòúò ñå èçïèñâà. Òîâà å åäíà íåíóæíà è íåçàêîííà ïðîöåäóðà, êîÿòî èçëèøíî îòíåìà ðåñóðñ. ÁÕÊ ñìÿòà, ÷å òàçè ïðàêòèêà òðÿáâà äà ñå ïðåóñòàíîâè, òúé êàòî îñâåí âñè÷êî îñòàíàëî òÿ çàáàâÿ è ïðîñðî÷âà ïðåñòîÿ íà òåçè ïàöèåíòè. Ïðè îòïàäàíå íà ïðåäïîñòàâêèòå çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå, ïðåäè äà å èçòåêúë îïðåäåëåíèÿò ñðîê, çàäúëæèòåëíîòî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå ìîãàò äà áúäàò ïðåêðàòåíè îò ñúäà ïî èñêàíå íà 52 ëèöåòî, ïðîêóðîðà èëè ðúêîâîäèòåëÿ íà ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå . Òàçè ðàçïîðåäáà íà çàêîíà ñå ïîëçâà â ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ (êúäåòî åäíà òðåòà îò ïàöèåíòèòå ñå îñâîáîæäàâàò ïî èñêàíå íà ëåêóâàùèÿ ãè ëåêàð è èçãîòâåíà îò íåãî åêñïåðòèçà è ñúäåáíî äåëî), ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷ (ìàñîâà ïðàêòèêà), ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, êúäåòî íå ñå ïðåìèíàâà êúì îñâîáîæäàâàíå íà ëèöåòî ïî çàêîíîâèÿ ðåä (ÿâíî ïîðàäè ìóäíîòî îòðåàãèðàíå íà ñúäà), à ëèöåòî ñå ïðåìåñòâà â äíåâåí ñòàöèîíàð è òàêà ñå íàáëþäàâà ðåäîâíî îò ëåêàðèòå è æèâåå â ñåìåéíàòà ñè ñðåäà. 2.13. Ïðèâåæäàíå â èçïúëíåíèå íà ðåøåíèå çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå Âëÿçëîòî â ñèëà ðåøåíèå çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå, êàêòî è îïðåäåëåíèåòî íà ñúäà çà íàçíà÷àâàíå íà ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íà åêñïåðòèçà ñå ïðèâåæäàò â èçïúëíåíèå îò ñúîòâåòíèòå ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ ïðè íåîáõîäèìîñò ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà îðãàíèòå íà Ìèíèñòåðñò53 âîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè . Íàé-ñåðèîçåí ïðîáëåì ñ èçïúëíåíèå íà ðåøåíèÿ çà çàäúëæèòåëíî è ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå áå êîíñòàòèðàí â 52 53

×ë. 164, àë. 3 ÇÇ. ×ë. 165, àë. 2 ÇÇ. 4848

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ÄÏÁ – Ëîâå÷. Ñïîðåä äèðåêòîðà íà áîëíèöàòà ä-ð Ìèòåâ Ïëåâåíñêè èëè Íèêîïîëñêè ðàéîííè ñúäèëèùà íàñòàíÿâàò ëèöà â áîëíèöàòà, íî íå ãè ïðèâåæäàò â íåÿ è áîëíèöàòà òðÿáâà äà ãè èçäèðâà è òðàíñïîðòèðà, à èìà ñàìî äâå ëèíåéêè è íå ìîæå äà ñè ïîçâîëè äà àíãàæèðà ïåðñîíàë çà òîëêîâà ìíîãî âðåìå. Îñâåí òîâà äèðåêòîðúò ïîñî÷è, ÷å óïðàâëÿâàíàòà îò íåãî áîëíèöà ïðèåìà ïàöèåíòè îò öÿëàòà ñòðàíà, êîåòî ïðàâè íåâúçìîæíî ôèíàíñèðàíåòî íà òðàíñïîðòèðàíåòî íà ïàöèåíòè (ïî ñìèñúëà íà ÷ë. 165 (2) ÇÇ). Ñïîðåä íåãî ïðîáëåìúò íå å ñàìî ôèíàíñîâ, à å ñâúðçàí è ñ ðàçïðåäåëåíèåòî íà ÷îâåøêèÿ ðåñóðñ íà áîëíèöàòà. Òîé ïðèçíà, ÷å òàçè ãîäèíà ïî èñêàíå íà ÄÏÁ – Ëîâå÷, áþäæåòúò çà òðàíñïîðò îò ÌÇ å áèë óâåëè÷åí åäíîêðàòíî, íî ñïîðåä íåãî òîâà íå å ðåøåíèå íà ïðîáëåìà. Ä-ð Ìèòåâ ñìÿòà, ÷å íå å çàäúëæåíèå íà áîëíèöàòà äà ñå ãðèæè çà òîâà ïàöèåíòèòå ñ âëÿçëî â ñèëà ðåøåíèå íà ñúäà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå, êàêòî è òåçè ñ îïðåäåëåíèå çà ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íà åêñïåðòèçà, äà ñå ïðèâåæäàò â èçïúëíåíèå îò ñúîòâåòíèòå ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ. ÄÏÁ – Áÿëà, óâåäîìÿâà ïàöèåíòèòå îò Ðóñåíñêà îáëàñò çà âëÿçëî â ñèëà ðåøåíèå çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Àêî òå íå ñå ÿâÿò, àäìèíèñòðàöèÿòà òðÿáâà äà ãè èçäèðè è çàäúðæè. Îò ïðîêóðàòóðàòà è ïîëèöèÿòà íà îáëàñòòà ñà îòêàçàëè äà ñúäåéñòâàò. Ñ ïàöèåíòè îò äðóãè îáëàñòè òîçè ïðîáëåì íå ñúùåñòâóâà. Òå ñå äîâåæäàò â ÄÏÁ îò åêèï íà ÖÑÌÏ, ïðèäðóæåí îò ïîëèöàè. Â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, è ÄÏÁ – Êúðäæàëè, áå óñòàíîâåíî, ÷å ïàöèåíòèòå ñå òðàíñïîðòèðàò îò äèñïàíñåðèòå â Ïëîâäèâ è Õàñêîâî è ñàìèòå äèñïàíñåðè èçâúðøâàò òîâà, àêî ëèöåòî å áèëî íàñòàíåíî, äîêàòî ñå ïîñòàíîâè ðåøåíèåòî ìó òàì. Â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, äèðåêòîðúò ïîÿñíè, ÷å èçäèðâàíåòî è çàäúðæàíåòî íà ïàöèåíòà îò ëåêàð îò áîëíèöàòà çàåäíî ñ îðãàíèòå íà ÌÂÐ ìîæå äà ïîâëèÿå îòðèöàòåëíî íà òåðàïåâòè÷íàòà âðúçêà, êîÿòî áè òðÿáâàëî äà ñå èçãðàäè âïîñëåäñòâèå, è òîâà áè ìîãëî äà âëèÿå ïàãóáíî íà ñàìîòî ëå÷åíèå. Êàòî öÿëî ïñèõèàòðèòå íàìèðàõà çà íåóäà÷íî è íåïðèñúùî çà òåõíèòå ôóíêöèè çàäúëæåíèåòî íà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ äà ïðèâåæäàò â èçïúëíåíèå ðåøåíèÿòà. Íî â ïîâå÷åòî áîëíèöè è äèñïàíñåðè áå èçðàáîòåíà ñèñòåìà çà óðåæäàíå íà òîçè ïðîöåñ íà áàçàòà íà ïðåãîâîðè è áå ïîñòèãíàòî äîáðî ôóíêöèîíèðàíå. Åäèíñòâåí îñîáåí ïðèìåð â òîâà îòíîøåíèå îòíîâî å ÄÏÁ – Êàðâóíà. Ïðåç 2005 ã. îò áîëíèöàòà ñà ðàçïðàòåíè óâåäîìèòåëíè ïèñìà äî ïàöèåíòè, çà ÷èåòî çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ñà ïðèñòèãíàëè ðåøåíèÿ ïðåç ïåðèîäà 2003–2005 ã., íî ñàìèòå ïàöèåíòè íå ñà áèëè èçäèðåíè è íå ñà ñå ÿâèëè â áîëíèöàòà. Òå ñå ïîêàíâàò äà ñå ÿâÿò çà ëå÷åíèå â áîëíèöà4949

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

òà. Â äåíÿ íà ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ åäèí îò òàêà ïîêàíåíèòå ïàöèåíòè áå ïðèñòèãíàë. Òîé áåøå íåãðàìîòåí è îáÿñíè, ÷å å ðàçáðàë, ÷å å ïîêàíåí çà ïðåãëåä ïîðàäè âåðîÿòíî çàïî÷íàëî ïðåäâàðèòåëíî íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî ñðåùó íåãî. Íåãîâîòî ðåøåíèå áå îò 2003 ã. ÁÕÊ íàìèðà òàçè ñèòóàöèÿ çà àáñóðäíà ñ îãëåä ñúùíîñòòà è öåëèòå íà çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå. Â õîäà íà íàáëþäåíèåòî íà ÁÕÊ áå ðàçêðèòà è äðóãà ïîðî÷íà ïðàêòèêà. Â ñëó÷àèòå, êîãàòî èìà ðåøåíèå çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, êîåòî å äîøëî âëÿçëî â ñèëà â áîëíèöàòà è òðÿáâà äà ñå „ïðèâåäå â èçïúëíåíèå” îò íåÿ ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà îðãàíèòå íà ÌÂÐ, íî ëèöåòî íå ìîæå äà áúäå èçäèðåíî ìåñåöè íàðåä, ñëåä êàòî áúäå èçäèðåíî (êîãàòî è äà å òîâà), ñå òðàíñïîðòèðà äî áîëíèöàòà è ñå ëåêóâà çàäúëæèòåëíî. Â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, èìàøå ñëó÷àé íà ìëàäà æåíà, Ð.È.È., êîÿòî å òðÿáâàëî äà áúäå íàñòàíåíà çà åêñïåðòèçà îùå â êðàÿ íà 2004 ã. â èçïúëíåíèå íà ïîñòàíîâëåíèå íà Ðàéîííà ïðîêóðàòóðà – Áóðãàñ, îò 9.12.2004 ã. Èçäèðâàíà å çà åêñïåðòèçà è ëå÷åíèå, íî íå å áèëà îòêðèòà íÿêîëêî ìåñåöà. Ðåøåíèå çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå çà òðè ìåñåöà å ïîñòàíîâåíî îò Ðàéîíåí ñúä – ãð. Áóðãàñ, íà 8.03.2005 ã. Òÿ å áèëà õîñïèòàëèçèðàíà íà 6.06.2005 ã. Äîêîëêîòî ñìèñúëúò íà ïðîöåäóðàòà ïî íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå å äà ñå ëåêóâà ëèöå, îïàñíî çà ñåáå ñè è îêîëíèòå, íå áè òðÿáâàëî äîðè è ñëåä íÿêîëêî ìåñåöà èëè äàæå ãîäèíè òî äà áúäå íàñòàíÿâàíî çà ëå÷åíèå, çà äà ñå èçïúëíè ôîðìàëíî ñúäåáíîòî ðåøåíèå, à äà å íàëèöå ìåõàíèçúì çà íîâà ïðåöåíêà íà íåîáõîäèìîñòòà îò ëå÷åíèå, êîéòî äà äàâà ãàðàíöèè ñðåùó ïðîèçâîëíî çàäúðæàíå è ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Â ñëó÷àÿ çàêîíúò íå äàâà ÿñíîòà îòíîñíî àäåêâàòíîòî ïîâåäåíèå íà îðãàíèòå íà ÌÂÐ è ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè ïðè èçäèðâàíå íà ëèöå ìåñåöè ñëåä âëèçàíå â ñèëà íà ðåøåíèåòî çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. 2.14. Ïðîñðî÷âàíå ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å äîðè êîãàòî ëèöåòî, çà êîåòî å ïîñòàíîâåíî íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, å ïðåìèíàëî ïðåç ëå÷åíèåòî è òðÿáâà äà áúäå îñâîáîäåíî, òî ÷åñòî áèâà çàäúðæàíî â áîëíèöàòà ïî ðàçëè÷íè ïðè÷èíè. Â ìíîãî îò ñëó÷àèòå ïðèåìàùèÿò åêèï â áîëíèöàòà ñêëîíÿâà ëèöåòî äà ïîäïèøå äåêëàðàöèÿ çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå èëè çà äà áúäàò ðåøåíè íåãîâè ñîöèàëíè ïðîáëåìè, êàòî íàñòàíÿâàíå â ñîöèàëåí äîì íàïðèìåð (ÄÏÁ – Êàðâóíà, è ÄÏÁ – Ëîâå÷), èëè çà äà áúäå ïðîäúëæåí êóðñ íà ëå÷åíèå, êîéòî áåç ïîäêðåïÿùà ñðåäà èçâúí áîëíèöàòà 5050

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ùå áúäå ïðåêúñíàò (ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÄÏÁ – Ðàäíåâî). Çàïèòàíè çàùî íå ïîçâîëÿâàò íà ïàöèåíòè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå äà íàïóñíàò áîëíèöàòà ñëåä èçòè÷àíå íà ñðîêà çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, ëåêóâàùèòå ëåêàðè äàâàõà ðàçëè÷íè îòãîâîðè. Ïîíÿêîãà ñå îêàçâàøå, ÷å ñïîðåä òÿõ å íóæíî ëå÷åíèåòî äà áúäå ïðîäúëæåíî è òå ñà èçïðàòèëè åêñïåðòèçà çà òîâà â ñúäà, íî âñå îùå î÷àêâàò íàñðî÷âàíå íà çàñåäàíèå. ÁÕÊ îáà÷å íå âèäÿ òàêèâà åêñïåðòèçè è òå ñúñ ñèãóðíîñò íå ñå ñúõðàíÿâàõà â ëè÷íèòå äîñèåòà íà ïàöèåíòèòå. Ñàìèòå òå ñúùî íå çíàåõà çà èçâúðøâàíåòî íà åêñïåðòèçè è çà òîâà, ÷å ëå÷åíèåòî èì ùå áúäå ïðîäúëæåíî è îòïðàâÿõà çàïèòâàíèÿ â òîçè ñìèñúë êúì èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ. Âñå ïàê îñîáåíî â ÄÏÁ – Ëîâå÷, ñëåä ïðîâåäåí ðàçãîâîð ñ åäèí îò çàâåæäàùèòå îòäåëåíèå ëåêàðè ïàöèåíòèòå, ÷èéòî ïðåñòîé â áîëíèöàòà ïðåâèøàâàøå îïðåäåëåíèÿ îò ñúäà ñðîê íà ëå÷åíèå, áÿõà îñâîáîäåíè ïðè ñëåäâàùèòå ïîñåùåíèÿ íà ÁÕÊ â ñúùàòà áîëíèöà. 2.15. Íàñòàíÿâàíå íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå Ïðèíóäèòåëíîòî ëå÷åíèå å ðåãëàìåíòèðàíî îò áúëãàðñêèÿ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ (ÍÊ), à ïðîöåäóðàòà çà íåãîâîòî èçïúëíåíèå – îò Íàêàçàòåëíîïðîöåñóàëíèÿ êîäåêñ (ÍÏÊ). Ïî ñèëàòà íà ÷ëåí 89 îò Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ ïî îòíîøåíèå íà ëèöå, èçâúðøèëî îáùåñòâåíîîïàñíî äåÿíèå â ñúñòîÿíèå íà íåâìåíÿåìîñò èëè èçïàäíàëî â òàêîâà ñúñòîÿíèå ïðåäè ïîñòàíîâÿâàíå íà ïðèñúäàòà èëè ïðåç âðåìå íà èçòúðïÿâàíå íà íàêàçàíèåòî, ñúäúò ìîæå äà ïîñòàíîâè ïðåäàâàíå íà áëèçêèòå ìó, àêî òå ïîåìàò çàäúëæåíèå çà ãðèæè è ëå÷åíèå (÷ë. 89, á. „à”); ïðèíóäèòåëíî ëåêóâàíå â îáèêíîâåíî ïñèõî-íåâðîëîãè÷íî çàâåäåíèå (÷ë. 89, á. „á”) èëè ïðèíóäèòåëíî ëåêóâàíå â ñïåöèàëíà ïñèõèàòðè÷íà áîëíèöà èëè â ñïåöèàëíî îòäåëåíèå íà îáèêíîâåíî ïñèõî-íåâðîëîãè÷íî çàâåäåíèå (÷ë. 89, á. „â”). Ïðèíóäèòåëíîòî ëåêóâàíå â îáèêíîâåíî ïñèõî-íåâðîëîãè÷íî çàâåäåíèå ìîæå äà áúäå ïîñòàíîâåíî îò ñúäà ïî îòíîøåíèå íà äóøåâíîáîëåí, êîéòî ñ îãëåä íà íåãîâîòî ïñèõè÷åñêî ñúñòîÿíèå è íà õàðàêòåðà íà èçâúðøåíîòî îáùåñòâåíîîïàñíî äåÿíèå ñå íóæäàå îò áîëíè÷íè 54 ãðèæè è ëåêóâàíå ïî ïðèíóäèòåëåí ðåä . Ïðèíóäèòåëíîòî ëåêóâàíå â ñïåöèàëíà ïñèõèàòðè÷íà áîëíèöà èëè â ñïåöèàëíî îòäåëåíèå ìîæå äà áúäå ïîñòàíîâåíî îò ñúäà ïî îòíîøåíèå íà äóøåâíîáîëåí, êîéòî ñ îãëåä íà ñâîåòî ïñèõè÷åñêî ñúñòîÿíèå è íà õàðàêòåðà íà èçâúðøåíîòî îáùåñòâåíîîïàñíî äåÿíèå ñå ÿâÿâà îñîáåíî îïàñåí çà îáùåñòâîòî èëè çà

×ë. 90, àë. 1 ÍÊ. 5151

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ñâîèòå áëèçêè. Â òåçè ñëó÷àè ëèöåòî ñå äúðæè ïîä óñèëåí íàäçîð, èçê55 ëþ÷âàù âúçìîæíîñòòà òî äà èçâúðøè íîâî îáùåñòâåíîîïàñíî äåÿíèå . Â õîäà íà èçñëåäâàíåòî ñè ÁÕÊ ñå îïèòà äà ïðîñëåäè ïðàêòèêàòà ïî íàñòàíÿâàíå íà ïàöèåíòè íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå ïî ÷ë. 89 ÍÊ. Â ïî÷òè âñè÷êè ïîñåòåíè áîëíèöè è äèñïàíñåðè ñå íàñòàíÿâàõà ïàöèåíòè ïî òîçè ðåä (ñ èçêëþ÷åíèå íà ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ-ãðàä, è ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, êúäåòî íå áå ïîëó÷åíà èíôîðìàöèÿ çà òàêèâà ïàöèåíòè). Ïàöèåíòèòå, íàñòàíåíè íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå, ñà åäèíèöè. Ñúáðàíèòå äàííè çà ïðåáèâàâàùè ïî âðåìå íà ïîñåùåíèÿòà íà ÁÕÊ ïàöèåíòè íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå ñî÷àò, ÷å â áîëíèöèòå â Ëîâå÷, Ñåâëèåâî, Öàðåâ áðîä, Áÿëà è Êúðäæàëè ïðåç 2005 ã. ñà áèëè íàñòàíåíè ïàöèåíòè ïî ÷ë. 89, á. „â” ÍÊ. À â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, è ÄÏÁ – Êàðâóíà, ñà áèëè íàñòàíåíè ïàöèåíòè ïî ÷ë. 89, á. „á” ÍÊ. ÁÕÊ ñå îïèòà äà óñòàíîâè äàëè èìà íÿêàêâî ïðîôèëèðàíå íà áîëíèöèòå ïî çàäàäåíèòå îò ÍÊ ïàðàìåòðè, íî íå óñïÿ äà íàìåðè íîðìàòèâåí àêò, â êîéòî ñà å óêàçàíî â êîè áîëíèöè ñå èçïúëíÿâàò ñúîòâåòíèòå ìåðêè ïî ÷ë. 89 ÍÊ. Â ïîâå÷åòî ÄÏÁ ïñèõèàòðèòå áÿõà íà ìíåíèå, ÷å ìÿðêàòà ïî ÷ë. 89, á. ”â” ÍÊ ñå èçïúëíÿâà ñàìî â ÄÏÁ – Ëîâå÷, â ò.íàð. ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íî îòäåëåíèå, íî ñå îêàçà, ÷å òàêèâà ïàöèåíòè ñå íàñòàíÿâàò è â äðóãè áîëíèöè, â êîèòî ÿâíî ñúäúò å ñ÷åë, ÷å èìà ñïåöèàëíî îòäåëåíèå çà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå. Áåçñïîðíî áåøå ìíåíèåòî íà èíòåðâþèðàíèòå ïñèõèàòðè, ÷å åäèíñòâåíî ÄÏÁ – Ëîâå÷, è Êëèíèêà ïî ñúäåáíà ïñèõèàòðèÿ è ñúäåáíà ïñèõîëîãèÿ êúì Óíèâåðñèòåòñêà ñïåöèàëèçèðàíà áîëíèöà çà àêòèâíî ëå÷åíèå ïî íåâðîëîãèÿ è ïñèõèàòðèÿ „Ñâ. Íàóì” â Ñîôèÿ îòãîâàðÿò íà òåðìèíà „ñïåöèàëíà ïñèõèàòðè÷åñêà áîëíèöà” ïî ñìèñúëà íà ÷ë. 89, á. „â” ÍÊ. Îñâåí òîâà ÿâíî èçáîðúò íà ïñèõèàòðè÷íîòî çàâåäåíèå çà èçòúðïÿâàíå íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå çàâèñè è îò ñòåïåíòà íà îáùåñòâåíà îïàñíîñò íà ïàöèåíòà. Òàêà âåðîÿòíî ïàöèåíòèòå ïî ÷ë. 89, á. „â” ÍÊ ñà ïðåöåíåíè êàòî ïî-îïàñíè îò ñúäà. Â ÄÏÁ – Ëîâå÷, ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íî îòäåëåíèå, ñïîðåä ïðåãëåäàíèòå äîñèåòà íà ïàöèåíòè îñíîâàíèÿòà çà íàñòàíÿâàíå áÿõà èçâúðøåíî ïðåñòúïëåíèå è óñòàíîâåíà íåâìåíÿåìîñò ïî âðåìå íà èçâúðøâàíåòî ìó ïîðàäè íàëè÷èå íà ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå. Ïîâå÷å îò 90 % îò íàñòàíåíèòå â òîâà îòäåëåíèå ñà ïàöèåíòè, èçâúðøèëè õîìîöèäíè àêòîâå, à îñòàíàëèòå 10 % – áëóäñòâà, êðàæáè è ãðàáåæè. Îáèêíîâåíî ïàöèåíòèòå ñà èçâúðøèëè ïðåñòúïëåíèÿ ñïðÿìî áëèçêèòå ñè. Êúì ìîìåíòà íà ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ â îòäåëåíèåòî áÿõà íàñòàíåíè è äâàìà ïàöèåíòè, êîèòî áÿõà ïðèâåäåíè îò çàòâîð. Òå ñà ëèøåíè îò ñâîáîäà, êî55

×ë. 90, àë. 2 ÍÊ. 5252

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

èòî ñà ðàçâèëè ïñèõè÷íî çàáîëÿâàíå ïî âðåìå íà èçòúðïÿâàíå íà íàêàçàíèåòî è ñå å íàëîæèëî ïðåêúñâàíåòî ìó. Ïðåäëîæåíèå çà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå ìîãàò äà íàïðàâÿò ðàéîííè56 ÿò èëè îêðúæíèÿò ïðîêóðîð . Ïðåäè òîâà ïðîêóðîðúò å äëúæåí äà íàçíà÷è åêñïåðòèçà è äà ðàçïîðåäè íà ñëåäîâàòåë äà èçÿñíè äàëè ëèöåòî 57 ïðåäñòàâëÿâà îïàñíîñò çà îáùåñòâîòî . Ïðåäëîæåíèåòî çà ïðèëàãàíå íà ïðèíóäèòåëíè ìåäèöèíñêè ìåðêè ñå ðàçãëåæäà îò ðàéîííèÿ ñúä ïî ìåñòîæèâååíåòî íà ëèöåòî, à â ñëó÷àèòå, êîãàòî òàêîâà ñå íàëàãà íà ëèöà, êîèòî èçòúðïÿâàò ëèøàâàíå îò ñâîáîäà – îò îêðúæíèÿ ñúä ïî ìåñòîèç58 òúðïÿâàíå íà íàêàçàíèåòî . Çà ñúäåáíîòî çàñåäàíèå ñå ïðèçîâàâàò ëèöåòî, ñïðÿìî êîåòî ñå èñêà ïðèëàãàíåòî íà ïðèíóäèòåëíè ìåäèöèíñêè ìåðêè, íåãîâèòå ðîäèòåëè, íàñòîéíèêúò èëè ïîïå÷èòåëÿò ìó è ïîñòðà59 60 äàëèÿò . Ó÷àñòèåòî íà çàùèòíèê ïðåä ñúäà å çàäúëæèòåëíî . Òîåñò, àêî ëèöåòî íÿìà íàåò, ñúäúò íàçíà÷àâà ñëóæåáåí çàùèòíèê. Ïðèñúñòâèåòî íà ëèöåòî, ñïðÿìî êîåòî ñå èñêà ïðèëàãàíå íà ïðèíóäèòåëíè ìåäèöèíñêè ìåðêè, íå å çàäúëæèòåëíî, êîãàòî íåãîâîòî çäðàâîñëîâíî ñúñòîÿíèå å 61 ïðå÷êà çà òîâà . Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè ñúäúò èçñëóøâà çàêëþ÷åíèåòî íà åê62 63 ñïåðò-ïñèõèàòúð . Ñúäúò ñå ïðîèçíàñÿ åäíîëè÷íî ñ îïðåäåëåíèå , êîåòî ìîæå äà ñå îáæàëâà èëè ïðîòåñòèðà, è âúççèâíàòà èíñòàíöèÿ, àêî îòìåíè 64 îïðåäåëåíèåòî, ðåøàâà äåëîòî . Äîêîëêîòî â íÿêîè áîëíèöè ÁÕÊ óñïÿ äà ïðåãëåäà äîñèåòà íà ïàöèåíòè, íàñòàíåíè íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå, óñòàíîâè, ÷å òàêà ðåãëàìåíòèðàíàòà ïðîöåäóðà ñå ñïàçâà. Ïðåêðàòÿâàíåòî è èçìåíÿíåòî íà ïîñòàíîâåíàòà ïðèíóäèòåëíà ìåäèöèíñêà ìÿðêà ñòàâà îò ñúäà, êîãàòî òîâà ñå íàëàãà îò íàñòúïèëà ïðî65 ìÿíà â ñúñòîÿíèåòî íà áîëíèÿ èëè îò íóæäèòå íà íåãîâîòî ëåêóâàíå . Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè ñëåä èçòè÷àíå íà øåñòìåñå÷åí ñðîê îò íàñòàíÿâàíåòî â ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå ñúäúò ñå ïðîèçíàñÿ çà ïðåêðàòÿâàíå, ïðîäúë66 æàâàíå èëè çàìåíÿíå íà ïðèíóäèòåëíîòî ëå÷åíèå . Ïðåäè èçòè÷àíå íà øåñòìåñå÷íèÿ ñðîê îò íàñòàíÿâàíåòî íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå, êàêòî 56

×ë. 429, àë. 1 ÍÏÊ. ×ë. 429, àë. 2 ÍÏÊ. 58 ×ë. 430, àë. 1 ÍÏÊ. 59 ×ë. 432, àë. 1 ÍÏÊ. 60 ×ë. 432, àë. 2 ÍÏÊ. 61 ×ë. 432, àë. 3 ÍÏÊ. 62 ×ë. 432, àë. 4 ÍÏÊ. 63 ×ë. 433, àë. 1 ÍÏÊ. 64 ×ë. 433, àë. 2 è àë. 3 ÍÏÊ. 65 ×ë. 91, àë. 1 ÍÊ. 66 ×ë. 91, àë. 2 ÍÊ. 57

5353

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

è â ñëó÷àèòå ïî ÷ë. 89, á. „à” îò Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ ñúäúò ìîæå äà çàìåíè èëè äà ïðåêðàòè ïðèíóäèòåëíîòî ëå÷åíèå ïî ïðåäëîæåíèå íà ïðîêóðîðà. Ñúäúò ñå ïðîèçíàñÿ ïî ïðîäúëæàâàíåòî, çàìåíÿíåòî èëè ïðåêðàòÿâàíåòî íà ïðèíóäèòåëíèòå ìåäèöèíñêè ìåðêè â ñúäåáíî çàñåäàíèå, ñëåä êàòî âçåìå ìíåíèåòî íà ñúîòâåòíîòî ëå÷åáíî çàâåäåíèå è 67 çàêëþ÷åíèåòî íà åêñïåðò-ïñèõèàòúð . Ïî ìíåíèå íà èíòåðâþèðàíèòå ïñèõèàòðè è îò ïðåãëåäàíèòå äîñèåòà íà ïàöèåíòè íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå ìîæå äà ñå íàïðàâè çàêëþ÷åíèå, ÷å òàçè ïðîöåäóðà ñå ñïàçâà ñòðèêòíî îò ñúäà. Âñå ïàê òðåâîæíî å, ÷å â ÄÏÁ – Ëîâå÷, â ñúäåáíîïñèõèàòðè÷íîòî îòäåëåíèå â ìèíàëîòî å èìàëî ñëó÷àé íà ïàöèåíò, êîéòî å áèë íà ëå÷åíèå ïîâå÷å îò 10 ãîäèíè (ïî äàííè íà çàâåæäàùèÿ îòäåëåíèåòî ïñèõèàòúð). Äî äâå ñåäìèöè ïðåäè ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ â îòäåëåíèåòî å èìàëî è ïàöèåíò, êîéòî å áèë íàñòàíåí ïðåç 1998 ã., íî å áèë èçïðàòåí â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî. Êúì äåíÿ íà ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ – 9.06.2005 ã., ïàöèåíòúò ñ íàé-äúëúã ïðåñòîé â áîëíèöàòà íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå å áèë íàñòàíåí ïðåç 2000 ãîäèíà. Îòíîñíî ñìÿíà íà ìåðêèòå ïî ÷ë. 89 ÍÊ çàâåæäàùèÿò îòäåëåíèåòî ëåêàð â ÄÏÁ – Ëîâå÷, ñïîäåëè, ÷å ïðåç ïîñëåäíèòå ïåò ãîäèíè (2000–2005 ã.) ñàìî çà ïàöèåíòè ñ òåæêè ñîìàòè÷íè óâðåæäàíèÿ ëåêàðèòå îò îòäåëåíèåòî ñà ïðåïîðú÷âàëè ñìÿíà íà ìÿðêàòà îò ÷ë. 89, á. „â” íà ÷ë. 89, á. „à” ÍÊ. Åäèíèÿò îò òåçè ñëó÷àè å áèë íà ïàöèåíòà, êîéòî å ëåêóâàí â áîëíèöàòà îò 1998 ã. Äðóã ïðèìåð çà îïèò çà ïðîìÿíà íà ìÿðêàòà ïî ÷ë. 89 ÍÊ å ïàöèåíò â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, Ä.Ä.Ê. å áèë íàñòàíåí òàì íà 21.03.2005 ã. Ðåøåíèåòî çà íàñòàíÿâàíå íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå íà Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñîôèÿ, å ïî Í×Ä 11236/04 ã. îò 6.01.2005 ã. Ðàéîííèÿò ïðîêóðîð áå ïðåäëîæèë äà ñå ïðåìèíå îò ìÿðêà ïî ÷ë. 89, á. „á” ÍÊ êúì ÷ë. 89, á. „à” ÍÊ. Íî ðåøåíèåòî å â ñìèñúë äà ñå ïðîäúëæè ïðèíóäèòåëíîòî ëå÷åíèå ïî ÷ë. 89, á. „á” ÍÊ – íàñòàíÿâàíå íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå â îáèêíîâåíî ïñèõîíåâðîëîãè÷íî çàâåäåíèå â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð. Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñîôèÿ, å èçïðàòèë ðåøåíèåòî â áîëíèöàòà ÷àê íà 17.02.2005 ã. Ñïîðåä ðåøåíèåòî íà ÐÏ – ãð.Ñîôèÿ, ñëóæåáíèÿò çàùèòíèê è åêñïåðòúò ñà ïîèñêàëè â íà÷àëîòî ïðîìÿíà íà ìÿðêàòà, íî ïîðàäè òîâà, ÷å ëèöåòî å ñïðÿëî äà âçèìà ëåêàðñòâà ïî âðåìå íà äíåâåí ñòàöèîíàð è å ïðîìåíèëî ïîâåäåíèåòî ñè, åêñïåðòèòå è ñëóæåáíèÿò çàùèòíèê ïðîìåíÿò ñòàíîâèùåòî ñè è ðåøàâàò, ÷å å íóæíî äà ñå çàïàçè ìÿðêàòà ïî ÷ë. 89, á. „á” ÍÊ. Ïðèíóäèòåëíîòî ëåêóâàíå íà îñúäåíèòå íà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà ñå ïðîâåæäà ïðåç âðåìå íà èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèåòî â ïñèõèàòðè÷íàòà 67

×ë. 434, àë. 2 ÍÏÊ. 5454

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

áîëíèöà êúì Çàòâîðà â ãð. Ëîâå÷. Çà ñúæàëåíèå âñå îùå íåéíèÿò ñòàòóò íå å èçÿñíåí (òÿ íå å ïîëó÷èëà ëèöåíç ïî Çàêîíà çà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ) è çà äåéíîñòèòå, êîèòî ñå èçâúðøâàò â íåÿ, îñâåí ÷å ñà íåçàêîííè, íå ìîæå äà ñå òâúðäè, ÷å îòãîâàðÿò íà îáùèÿ ñòàíäàðò ïî ïñèõèàòðè÷íî ëå÷åíèå. Â îò÷åò íà ñàìàòà áîëíèöà äî Ìèíèñòåðñòâî íà ïðàâîñúäèåòî ñå ïîñî÷âà, ÷å âñå îùå ñúùåñòâóâà ïîðî÷íàòà ïðàêòèêà äà ñå íàñî÷âàò çà ñòàöèîíàðíî ëå÷åíèå îò çàòâîðèòå ïàöèåíòè ïî÷òè èçêëþ÷èòåëíî ïî ñîöèàëíè èëè ðåæèìíè ñúîáðàæåíèÿ, êàêòî è òàêèâà ñ âîäåùè ñîìàòè÷íè ñòðàäàíèÿ. Îñâåí òîâà îò íà÷àëîòî íà 2004 ã. â ãîëÿìà ÷àñò îò çàòâîðèòå çäðàâíèòå ñëóæáè íå ðàçïîëàãàò ñ êâàëèôèöèðàíè ïñèõèàòðè, ñëóæèòåëè â ñèñòåìàòà, òúé êàòî ïîðàäè ðàçëè÷íè ïðè÷èíè òåçè ñïåöèàëèñòè ñà íàïóñíàëè. Ïîëçâàíåòî íà âúíøíè êîíñóëòàíòè, êîèòî íå ñà çàïîçíàòè ñúñ ñïåöèôèêàòà íà ñðåäàòà è íà ñàìèòå ïàöèåíòè, êàêòî è íåäîñòàòú÷íàòà èì àíãàæèðàíîñò ñ öÿëîñòíîòî ðåøàâàíå íà ïðîáëåìèòå èì, êîèòî èìàò îñâåí ìåäèöèíñêè è ñîöèàëåí àñïåêò, âîäè äî ïîñòàâÿíåòî íà „äèàãíîçè, ìåêî êàçàíî íåîòãîâàðÿùè íà äåéñòâèòåëíîòî ñúñòîÿíèå”. Ïàêåòúò ñ äîêóìåíòè, ñ êîèòî ëèøåíèòå îò ñâîáîäà ïðèñòèãàò â áîëíèöàòà, èìà ðàçëè÷åí îáåì – ïîíÿêîãà íå ñúäúðæà íèêàêâè äàííè çà ïðåäõîäíè çàáîëÿâàíèÿ íà ïàöèåíòà è çà ñúîòâåòíèÿ ïîâîä çà íàñòàíÿâàíå â îòäåëåíèåòî. Îáèêíîâåíî ëèøåíèÿò îò ñâîáîäà ïàöèåíò ïðèñòèãà ñ íàïðàâëåíèå îò ïñèõèàòúðà â ìåäèöèíñêèÿ öåíòúð íà ñúîòâåòíèÿ çàòâîð è ìåäèöèíñêà ñïðàâêà îò ñúùèÿ. Èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå îò ïàöèåíòèòå íå ñå âçèìà â çàòâîðà è çàòîâà ïîíå âåäíúæ ìåñå÷íî èìà ïî åäèí ïàöèåíò, êîéòî íå æåëàå äà ñå ëåêóâà è íå å ïñèõîòè÷åí, íî å êîíôëèêòåí. Òàêà àäìèíèñòðàöèÿòà íà çàòâîðà ðåøàâà äà ñå ñïðàâè ñ ïðîáëåìèòå, êîèòî òîé ñúçäàâà, êàòî ãî èçïðàòè íà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå. Ïî îòíîøåíèå íà ïðèâåæäàíå â èçïúëíåíèå íà îïðåäåëåíèÿ çà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå î÷åâèäíî ñúùî ñúùåñòâóâàò ïðîáëåìè. Â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, èìàøå ïàöèåíò (Ð.Ì.Ò.), íàñòàíåí â áîëíèöàòà íà 15.06.2005 ã. çà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå ïî ÷ë. 89, á. „á” ÍÊ ïî îïðåäåëåíèå íà Ðàéîíåí ñúä – ãð. Ñîôèÿ, âëÿçëî â ñèëà íà 19.05.2005 ã. Â ñúùàòà áîëíèöà ïàöèåíòúò À.È.Á. áå íàñòàíåí ñ åïèêðèçà îò ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ, îò 23.05.2005 ã., à èìà îïðåäåëåíèå çà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå ïî ÷ë. 89, á. „á” ÍÊ îò 11.10.2004 ã.

5555

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

3. Ìàòåðèàëíè óñëîâèÿ â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè Êàêòî å èçâåñòíî, âñè÷êè äúðæàâíè ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè â Áúëãàðèÿ áÿõà ëèöåíçèðàíè êàòî ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ ïî ñìèñúëà íà ÷ë. 5 îò Çàêîíà çà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ ñ Ïîñòàíîâëåíèå ¹ 20 íà ÌÑ îò 22.02.2000 ã. Èçèñêâàíèÿòà, íà êîèòî òðÿáâàøå äà îòãîâàðÿ òÿõíàòà ìàòåðèàëíà áàçà è îðãàíèçàöèÿ, çà äà áúäàò ëèöåíçèðàíè, ñå îïðåäåëÿò îò Íàðåäáà 68 ¹ 29 íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî îò 23.11.1999 ã. Îñâåí òîâà ìåäèöèíñêèÿò ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ” ïîñòàâÿ îïðåäåëåíè èçèñêâàíèÿ íàé-âå÷å âúâ ôóíêöèîíàëíî îòíîøåíèå êúì ìàòåðèàëíàòà áàçà â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè, êîèòî ïðåäè òîâà áÿõà çàëîæåíè è â Íàðåäáà ¹ 29. Ìàòåðèàëíàòà áàçà íà ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ, ïîñåòåíè îò èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ, å ñ ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ ñòàðà è âúïðåêè ÷å ñå ðåìîíòèðà òåêóùî, íå å â ñúñòîÿíèå äà îòãîâîðè íà ãîðåïîñî÷åíèòå íîðìàòèâíè èçèñêâàíèÿ. Ñðåäñòâàòà, îòäåëÿíè çà ïîääðúæêàòà é, ñà êðàéíî îñêúäíè, à èçïúëíåíèåòî íà ðåìîíòíèòå äåéíîñòè íåâèíàãè å êîíòðîëèðàíî àäåêâàòíî. Ôèíàíñèðàíåòî íà ïîääúðæàíåòî íà ìàòåðèàëíàòà áàçà å çàêîíîìåðåí åëåìåíò îò öÿëîñòíîòî ôèíàíñèðàíå íà ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù, êîåòî çàñåãà ñå èçâúðøâà èçâúí îáùèÿ ðåä çà ôèíàíñèðàíå â ñèñòåìàòà íà çäðàâåîïàçâàíåòî. Çàòîâà ëèïñâà âñå îùå ñèñòåìà çà îñòîéíîñòÿâàíå íà óñëóãèòå è ðàçâèòèåòî íà ïðåäîñòàâÿíèòå óñëóãè íå ìîæå äà áúäå àäåêâàòíî ïëàíèðàíî. Ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ñãðàäíèÿ ôîíä å ïîñòðîåíà ïðåç 1950–1970 ã. è ïðåç ïîñëåäíèòå 35 ãîäèíè ñàìî ñå ðåìîíòèðà òåêóùî. Êîíñòàòàöèÿòà íà ÁÕÊ ïðåç 2001 ã. áåøå, ÷å âúïðåêè ÷å ñà ëèöåíçèðàíè, â ìíîãî îò ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ íå ñà ñïàçåíè îáùèòå õèãèåííè èçèñêâàíèÿ êúì ñòðîèòåëñòâîòî, îáîðóäâàíåòî, èíñòàëàöèèòå, áðîÿ è ðàçìåðà íà ïîìåùåíèÿòà, ïëîùòà íà ëåãëî â ñòàöèîíàðèòå, ñúñòîÿíèåòî íà ñàíèòàðíèòå âúçëè è ïð., òàêà êàêòî ñà îïðåäåëåíè â ïðèëîæåíèåòî íà Íàðåäáà ¹ 29. Êàêòî è ÷å â ïîâå÷åòî îò äúðæàâíèòå ïñèõèàòðè÷íè áîëíè68

Íàðåäáà ¹ 29 îò 23.11.1999 ã. çà îñíîâíèòå èçèñêâàíèÿ, íà êîèòî òðÿáâà äà îòãîâàðÿò óñòðîéñòâîòî, äåéíîñòòà è âúòðåøíèÿò ðåä íà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ çà áîëíè÷íà ïîìîù, äèñïàíñåðèòå è äîìîâåòå çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè, èçäàäåíà îò ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâàíåòî, îáí., ÄÂ, áð. 108 îò 10.12.1999 ã., èçì., áð. 80 îò 3.10.2000 ã., áð. 61 îò 10.07.2001 ã., äîï., áð. 99 îò 11.11.2003 ã. 5656

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

öè íå ñà îáîñîáåíè âñè÷êè îò èçèñêâàíèòå îò ÷ë. 5 íà Ïðàâèëíèêà çà óñòðîéñòâîòî è äåéíîñòòà íà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ çà ñòàöèîíàðíà ïñèõèàòðè÷69 íà ïîìîù ïî ÷ë. 5, àë. 1 îò Çàêîíà çà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ (ÏÓÄËÇÑÏÏ) ñòðóêòóðíè áëîêîâå: êîíñóëòàòèâíî-äèàãíîñòè÷åí, ñòàöèîíàðåí, áëîê çà äíåâíè ãðèæè, àäìèíèñòðàòèâíî-ñòîïàíñêè è áîëíè÷íà àïòåêà (ñ èçêëþ÷åíèå íà ÄÏÁ – Ðàäíåâî, è ÄÏÁ – Ñåâëèåâî). Ïðåç 2001 ã. ïî÷òè íèêúäå â äúðæàâíèòå ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè åêèïèòå íà ÁÕÊ è ÁÏÀ íå îòêðèõà è îáîñîáåíè âúòðå âúâ âñÿêî åäíî îò îòäåëåíèÿòà ñåêòîðè: çà ïàöèåíòè ñ âèñîêà ñòåïåí íà çàâèñèìîñò îò ãðèæè, çà ïàöèåíòè ñúñ ñðåäíà ñòåïåí íà çàâèñèìîñò îò ãðèæè è çà ïàöèåíòè ñ íèñêà ñòåïåí íà çàâèñèìîñò îò ãðèæè. Òîâà èçèñêâàíå ñëåäâà îò ðàçïîðåäáàòà íà ÷ë. 6, àë. 4 ÏÓÄËÇÑÏÏ. Ïðè ïîñåùåíèåòî ñè ïðåç 2005 ã. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å ñåêòîðè ñúîáðàçíî ðàçïîðåäáèòå íà ÏÓÄËÇÑÏÏ è ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ” áÿõà îáîñîáåíè â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ÎÄÏÇÑ – Ïëîâäèâ, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, ÎÄÏÇÑ – Âåëèêî Òúðíîâî, êàòî òîâà ðàçãðàíè÷åíèå áåøå íàïðàâåíî ïðåäèìíî â îñòðèòå îòäåëåíèÿ. Â ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè â Ñåâëèåâî, Öåðîâà êîðèÿ, Öàðåâ áðîä, Êúðäæàëè, Íîâè Èñêúð (â äâå îòäåëåíèÿ), Ëîâå÷ (â åäíî îòäåëåíèå) è Êàðâóíà (ïî-ñêîðî íà ôóíêöèîíàëåí, à íå òåðèòîðèàëåí ïðèíöèï) áÿõà îáîñîáåíè ñåêòîðè. Ïðåç ïåðèîäà 2001–2005 ã. íå ñà áèëè èçâúðøåíè ñåðèîçíè ðåìîíòíè äåéíîñòè, êîèòî äà ñà äîâåëè äî çíà÷èòåëíè ïðåóñòðîéñòâà â ñòðóêòóðíî è ôóíêöèîíàëíî îòíîøåíèå â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè. Ðåìîíòè ïðåç òîçè ïåðèîä ñà áèëè èçâúðøåíè â íÿêîëêî áîëíèöè è äèñïàíñåðè. Íàé-ñåðèîçíè ñà ïîñòèæåíèÿòà íà ÄÏÁ – Êàðëóêîâî. Òàì èçöÿëî áå ðåìîíòèðàíà åäíà îò ñãðàäèòå. Â íåÿ âå÷å ñå ïîìåùàâà âòîðî æåíñêî îòäåëåíèå. Áîëíèòå ñà ðàçïîëîæåíè ïî ÷åòèðè â ñòàÿ. Ñãðàäàòà îòãîâàðÿ íà âèñîêè ñòàíäàðòè çà ïñèõèàòðè÷íî îáñëóæâàíå. Áàíèòå, òîàëåòíèòå, ìàíèïóëàöèîííèòå, ñòàèòå çà ïàöèåíòèòå, òðàïåçàðèèòå, êàáèíåòèòå íà ëåêàðñêèÿ è îáñëóæâàùèÿ ïåðñîíàë ñà â îòëè÷íî ñúñòîÿíèå. Ïðåäñòîè çàâúðøâàíåòî íà îòäåëåíèåòî, â êîåòî ùå áúäàò íàñòàíåíè è ìúæåòå. Ïî âðåìå íà ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ ïðåç þëè 2005 ã. ñãðàäàòà ñå íàñåëÿâàøå ñàìî îò 19 ïàöèåíòêè. Ðåìîíòúò áåøå îñúùåñòâåí ñúñ ñðåäñòâà, îòïóñíàòè îò ÌÇ, ñëåä ïîñåùåíèåòî íà Êîìèòåòà ïðîòèâ 70 èçòåçàíèÿ (ÊÏÈ) êúì Ñúâåòà íà Åâðîïà ïðåç àïðèë 2002 ã. Ñïîðåä 69 70

Èçäàäåí îò ìèíèñòúðà íà çäðàâåîïàçâàíåòî, îáí., ÄÂ, áð. 63 îò 1.08.2000 ã. Report to the Bulgarian Government on the visit to Bulgaria carried out by the European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment from 17 to 26 April 2002, http://www.cpt.coe.int/documents/bgr/2004-21-infeng.htm 5757

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

äîêëàäà íà ÊÏÈ êàòî ñå èçêëþ÷àò íÿêîè ñòàè â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå, â êîèòî ñà íàñòàíåíè 3 äî 7 ïàöèåíòè (ñòàèòå ñà ñ ïëîù îò 14 äî 34 êâ. ì), â îòäåëåíèåòî èìà ñòàè ïî 60 êâ. ì, â êîèòî ñà íàñòàíåíè 12 äî 14 ïàöèåíòè. Òàêèâà ïîìåùåíèÿ íå óñïÿâàò äà ïðåäîñòàâÿò çàäîâîëèòåëíî íèâî íà ëè÷íî ïðîñòðàíñòâî íà ïàöèåíòèòå. Â òîçè ñìèñúë ÊÏÈ ïîèñêà äà íàó÷è çà ïëàíîâåòå íà ðúêîâîäñòâîòî íà áîëíèöàòà çà ïðåãðàæäàíå íà òåçè îãðîìíè ñïàëíè ïîìåùåíèÿ íà ïî-ìàëêè. ÁÕÊ òðè ãîäèíè ñëåä ïîñåùåíèåòî íà ÊÏÈ íå óñòàíîâè ïðîìÿíà íà òîâà ïîëîæåíèå â îòäåëåíèåòî. ÊÏÈ îòáåëÿçâà êðåùÿùîòî ïîëîæåíèå íà òîâà îòäåëåíèå – ïàäàùà ìàçèëêà, ðàçðóøàâàùà ñå ïîäîâà íàñòèëêà, ïðîçîðöè áåç äîãðàìà. Íÿêîè ïàöèåíòè ñïåëè íà ãîëè è ïîäìîêðåíè äþøåöè, à ìàëêîòî íàëè÷åí ïîñòåëåí èíâåíòàð (÷àðøàôè, îäåÿëà è ïîíÿêîãà âúçãëàâíèöè) áèëè èçíîñåíè è ìðúñíè. Íîñåëà ñå ñèëíà ìèðèçìà íà óðèíà â ñòàèòå íà ïàöèåíòèòå, âúïðåêè ÷å ïðîçîðöèòå è âðàòèòå áèëè îòâîðåíè. Àòìîñôåðàòà â îòäåëåíèåòî áèëà êðàéíî ìðà÷íà è áåçëè÷íà, ïî÷òè íå áèëè âèäåíè ëè÷íè âåùè íà ïàöèåíòèòå. Îñâåí òîâà íÿìàëî íèêàêâè ñòàè çà äíåâíè çàíèìàíèÿ è çàòîâà ïàöèåíòèòå ñå ðàçõîæäàëè â êîðèäîðà è ñåäåëè íà ïåéêè â íåãî. Ñàíèòàðíèòå âúçëè áèëè â ìíîãî ëîøî ìàòåðèàëíî è õèãèåííî ñúñòîÿíèå, êàòî íÿêîè áèëè çàïóøåíè, à äðóãè íå ðàáîòåëè. Ïàöèåíòèòå ñå êúïåëè â äðóãà ñãðàäà, çàùîòî íÿìàëî òîïëà òå÷à71 ùà âîäà â îòäåëåíèåòî . Ñïîðåä ïèñìî îò áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî îò 26.07.2002 ã. äî ÊÏÈ ùå áúäàò âçåòè ìåðêè çà ðåìîíòèðàíåòî íà 1-âî, 3òî è 5-î îòäåëåíèå, íà ñàíèòàðíèòå âúçëè è ùå áúäàò îòäåëåíè ñðåäñòâà çà õðàíà è ïîñòåëåí èíâåíòàð. Èçâúí ðåìîíòèðàíàòà ñãðàäà, îñòàíàëàòà áàçà íà áîëíèöàòà, â êîÿòî ñà íàñòàíåíè ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ïàöèåíòèòå, å êðàéíî àìîðòèçèðàíà. Ðúêîâîäñòâîòî íà áîëíèöàòà ïîëàãà óñèëèÿ çà ðåìîíòèðàíå íà ðàçëè÷íèòå îòäåëåíèÿ. Ïîðàäè ìíîãîòî ïðîëèâíè äúæäîâå ïðåç 2005 ã. áîëíèöàòà å ïîäàëà çàÿâëåíèå äî Êîìèñèÿòà çà áåäñòâèÿòà è àâàðèèòå çà îòïóñêàíå íà ñðåäñòâà çà ðåìîíò íà ïîêðèâèòå. Ùåòèòå ñå îöåíÿâàò íà 490 000 ëâ. Ðåìîíòíè äåéíîñòè âñå ïàê ñà áèëè èçâúðøåíè è â îñòðî æåíñêî îòäåëåíèå, êúäåòî àòìîñôåðàòà áåøå ìíîãî ïî-ïðèÿòíà îò òàçè ïðè ïðåäèøíè ïîñåùåíèÿ íà ÁÕÊ. Ïî âðåìå íà ïîñåùåíèåòî îò þëè 2005 ã. íà ÁÕÊ âñå îùå áåøå òðåâîæíî ñúñòîÿíèåòî íà îñòðîòî ìúæêî îòäåëåíèå â áîëíèöàòà, êîåòî ïðîäúëæàâà äà áúäå åäíî îò íàé-òåæêîòî â ìàòåðèàëíî îòíîøåíèå â ñòðàíàòà. Ñòåíèòå òàì ñà ñ âå÷å ïàäíàëà ìàçèëêà, ëåãëàòà è øêàô÷åòàòà çà ëè÷íè âåùè íà ïàöèåíòèòå ñà â óæàñíî

Ïàðàãðàô 127 îò äîêëàäà íà ÊÏÈ. 5858

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ñúñòîÿíèå, ïîäúò ñå íóæäàå îò íîâà íàñòèëêà, ïîñòåëíèÿò èíâåíòàð å êðàéíî ìðúñåí è íåäîñòàòú÷åí. Ñïîðåä äàííè, ïîëó÷åíè îò ñàìèòå áîëíèöè, ïðåç 2004 ã. ñà áèëè èçâúðøåíè ðåìîíòè â äåâåò îò òÿõ. Â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ïðåç 2004 ã. å áèë èçâúðøåí ðåìîíò çà 12 000 ëâ. è ñà áèëè çàêóïåíè ñúîðúæåíèÿ çà 8000 ëâ., â ÄÏÁ – Áÿëà, å áèë ðåìîíòèðàí ïîêðèâ çà 90 000 ëâ., â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, å áèë èçâúðøåí òåêóù ðåìîíò çà 10 000 ëâ., â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, å èçâúðøåí ðåìîíò çà 20 976 ëâ., â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ñà áèëè ðåìîíòèðàíè òîàëåòíè, â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ñà áèëè èçâúðøåíè ðåìîíòè çà 30 000 ëâ., êîèòî îùå íå ñà èçïëàòåíè îò ÌÇ. Â ÄÏÁ – Ëîâå÷, ïî äàííè íà äèðåêòîðà íà áîëíèöàòà ïðåç 2003 ã. ñà áèëè ïîïðàâåíè ïîêðèâèòå íà ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íîòî îòäåëåíèå, áîÿäèñàíè ñà áèëè ñòîëîâèòå è êîðèäîðèòå â ìúæêèòå îòäåëåíèÿ, êàêòî è áîëíè÷íèòå ñòàè íà äèñïàíñåðà. Ïðåç 2004 ã. ÷àñòè÷íî å áèë ðåìîíòèðàí æåíñêèÿò áëîê, â æåíñêî îòäåëåíèå ñà îòðåìîíòèðàíè ñàìîñòîÿòåëíè ñòàè, íàïðàâåí å è ðåìîíò íà ñòúëáèùåòî, êàêòî è íà êóõíåíñêèÿ áëîê ïîðàäè ïðåäïèñàíèå íà ÕÅÈ. Çà 2004 ã. ñà áèëè îòäåëåíè 20 000 ëâ. çà ðåìîíòíè äåéíîñòè. Êúì ìîìåíòà íà ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ ïðåç þíè 2005 ã. ñå ðåìîíòèðàõà ñàíèòàðíèòå âúçëè íà äèñïàíñåðà, êàêòî è íà àäìèíèñòðàòèâíèÿ áëîê è êàáèíåòèòå ïî ôèçèîòåðàïèÿ. Íå ñà ðåìîíòèðàíè îùå ñàíèòàðíèòå âúçëè íà îñòðèòå îòäåëåíèÿ. Ïðåäñòîåøå è ðåìîíò íà ïàðíàòà èíñòàëàöèÿ, çàùîòî èìà ïðîáèòè òîïëîîáìåííèöè. Â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ïðåç 2004 ã. ÷àñòè÷íî å áèëà ðåìîíòèðàíà áàíÿòà íà ïúðâî æåíñêî îòäåëåíèå è å èçãðàäåí äåêîðàòèâåí âîäîïàä âúâ ôîàéåòî, âúâ âòîðî æåíñêî îòäåëåíèå å èíñòàëèðàíî öåíòðàëíî ïàðíî îòîïëåíèå, îñâåæåíà å áèëà âúíøíàòà ôàñàäà, ïîñòàâåíà å òåðàêîòà íà âúíøíèòå ñòúëáè, âúâ âòîðî ìúæêî îòäåëåíèå å èçâúðøåíî ïðåáîÿäèñâàíå íà öÿëîòî îòäåëåíèå (ñóìàòà çà ìàòåðèàëèòå å îò ñïîíñîðñòâî, à òðóäúò å íà ñàíèòàðè îò îòäåëåíèåòî). Çà òåêóù ðåìîíò íà ñãðàäèòå çà 2004 ã. ñà èçðàçõîäâàíè 70 193 ëâ. Â äèñïàíñåðèòå âúâ Âðàöà, Ðóñå, Äîáðè÷, Ñîôèÿ-ãðàä, Ïëîâäèâ, Õàñêîâî ïðåç 2003–2004 ã. ñà áèëè èçâúðøåíè ðåìîíòè íà ìàíèïóëàöèîííè, ñòàè íà áîëíèòå, ñàíèòàðíè âúçëè, äèàãíîñòè÷íèòå áëîêîâå è â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå è Âðàöà, òåçè äåéíîñòè ïðîäúëæàâàõà. Òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å ñòàöèîíàðèòå â äèñïàíñåðèòå áÿõà â äàëå÷ ïî-äîáðî ñúñòîÿíèå îò òåçè â áîëíèöèòå. Îñîáåíî äîáðî öÿëîñòíî âïå÷àòëåíèå ïðàâåõà ñòàöèîíàðèòå â Äîáðè÷, Ðóñå, Õàñêîâî è Âåëèêî Òúðíîâî. Â íàé-ëîøî öÿëîñòíî ìàòåðèàëíî ñúñòîÿíèå áÿõà ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè â Áÿëà, Ëîâå÷ è Ïàòàëåíèöà. Óñïîêîÿâàùî å, ÷å â ÄÏÁ – Ïàòà5959

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ëåíèöà, èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ïîëó÷èõà óâåðåíèå çà òîâà, ÷å ïðåç íîåìâðè 2005 ã. áîëíèöàòà ùå ñå ïðåìåñòè â áèâøàòà ñãðàäà íà ÌÁÀË – Ïàçàðäæèê, êúäåòî ñå å èçâúðøâàë ðåìîíò ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè è òàêà ïàöèåíòèòå ùå ïîëó÷àò çíà÷èòåëíî ïî-êà÷åñòâåíî îáñëóæâàíå â ñðàâíåíèå ñ äîñåãàøíîòî. Â ÄÏÁ – Áÿëà, îáà÷å íÿìà èçãëåäè ñèòóàöèÿòà â ìàòåðèàëíîòî ïîëîæåíèå äà áúäå ïðîìåíåíà. Íàé-ñòàðèòå ñãðàäè òàì ñà ïîñòðîåíè ïðåç 1912 ã. è ñàìî ïðåç 2004 ã. å áèë ðåìîíòèðàí ïîêðèâ çà 90 000 ëâ. Áîëíèöàòà å ïðåíàñåëåíà è å ñ åäèí îò íàé-ãîëåìèòå êàïàöèòåòè â ñòðàíàòà – 290 ëåãëà. ÁÕÊ îòïðàâÿ ñâîÿ àïåë êúì ÌÇ äà îáúðíå ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà îñòðèòå îòäåëåíèÿ â áîëíèöàòà, êîèòî ñå íàìèðàò â ïëà÷åâíî ñúñòîÿíèå. Áîëíèöàòà íå ìîæå äà îñèãóðè àäåêâàòíî îòîïëåíèå è ïðåç çèìàòà íà 2004–2005 ã. ñå å íàëîæèëî äà ñå ïîëçâàò è ïå÷êè íà òâúðäî ãîðèâî. Ïîñòåëåí èíâåíòàð â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå íå áå âèäÿí îò åêèïà íà ÁÕÊ è ëåãëàòà, è îáùèÿò îáëèê íà ñòàèòå áå çàíåìàðåí è íåõèãèåíè÷åí. Â ÄÏÁ – Ëîâå÷, â íàé-òåæêî ñúñòîÿíèå áÿõà ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íîòî è îñòðîòî ìúæêî îòäåëåíèå. Õèãèåíàòà â áîëíè÷íèòå ñòàè ñå ïîääúðæàøå ãëàâíî îò ïàöèåíòèòå è áå íà ìíîãî íèñêî íèâî. Ïðîçîðöèòå áÿõà ñ ðåøåòêè, áåç ïåðäåòà. Ïîäúò áå çàñòëàí ñ èçïîêúñàí è èçíîñåí áàëàòóì. Â ñúäåáíî-ïñèõèàòðè÷íîòî îòäåëåíèå áîëíèòå áÿõà íàñòàíåíè ïî ÷åòèðèìà â ñòàÿ. Âñÿêà ñòàÿ èìàøå è ÷åòèðè øêàôà çà ëè÷íè âåùè, êîèòî íå ñå çàêëþ÷âàò. Ëåãëàòà è ïîñòåëíèÿò èíâåíòàð áÿõà â ìíîãî ëîøî ñúñòîÿíèå. Ïðàâè âïå÷àòëåíèå èçêëþ÷èòåëíî ëîøèÿò âèä íà ñòåíèòå. Ìàçèëêàòà áå èçêúðïåíà ñ ãèïñ, íî ñàìèòå ñòåíè íå ñà áîÿäèñàíè (ïî âðåìå íà ðåìîíòà ïðåç 2004 ã.). Ñòàèòå áÿõà âëàæíè, ñúñ ñëåäè îò òå÷îâå, êàêòî è ìóõúë ïî ñòåíèòå. Âðàòèòå íà ïîìåùåíèÿòà íÿìàõà áðàâè è íå ñå çàòâàðÿõà. Ïàöèåíòèòå ñå îïëàêàõà, ÷å ÷åñòî èìà õëåáàðêè, íî âñå ïàê ñå âçèìàò íÿêàêâè ìåðêè ñðåùó òîâà. Âñè÷êè ïàöèåíòè ïðîÿâÿâàõà ÷óâñòâèòåëíîñò êúì ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ â áîëíèöàòà è ñå îïëàêâàõà îò òÿõ. Íÿêîëêî ñà ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ, â êîèòî áîëíèòå èìàò ðåäîâåí öåëîäíåâåí è åæåäíåâåí äîñòúï äî òîïëà âîäà – ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Êàðâóíà, ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, ÎÄÏÇÑ – Âåëèêî Òúðíîâî. Â îñòàíàëèòå ïñèõèàòðè÷íè ñòàöèîíàðè òîïëà âîäà ñå îñèãóðÿâà ïî âðåìå íà êúïàíå, âåäíúæ ñåäìè÷íî, ïî ãðàôèê. Òîâà çàòðóäíÿâà ïðàíåòî íà ëè÷íèòå äðåõè íà ïàöèåíòèòå, êîåòî íàâñÿêúäå ñå èçâúðøâà îò ñàìèòå òÿõ, àêî íÿìàò ðîäíèíè, êîèòî ïðè ñâèæäàíå äà èì äîíàñÿò äðåõè. Òàêà â íÿêîè áîëíèöè ïðàíåòî ñå èçâúðøâà ñúñ ñòóäåíà âîäà. Â ìàñîâèÿ ñëó÷àé òîïëàòà âîäà, îñîáåíî â ëåòíèÿ ñåçîí, ñå ïîäãðÿâà îò åëåêòðè÷åñêè áîéëåðè ïî ñïåöèàëíè ïîâîäè (áàíÿ, ìèåíå íà ñúäîâå è äð.). Ïðåç ñòó6060

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

äåíèÿ ïåðèîä íà ãîäèíàòà òÿ ñå ïîäãðÿâà îò ëîêàëíî ïàðíî. Íàéñåðèîçåí ïðîáëåì ñ îñèãóðÿâàíåòî íà îòîïëåíèå è ïîäãðÿâàíå íà òîïëà âîäà èìà ÄÏÁ – Ðàäíåâî. Òîé áå çàÿâåí îùå ïðåç 2001 ã. è äî ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ ïðåç þíè 2005 ã. íå áåøå ðåøåí. Áîëíèöàòà å ñ öåíòðàëíî ïàðíî îòîïëåíèå. Èçïîëçâàíîòî ãîðèâî å íàôòà, êîåòî ïðåäñòàâëÿâà íàé-ãîëåìèÿò ïðîöåíò îò ðàçõîäèòå íà áîëíèöàòà. Òîïëàòà âîäà ïî ïúòÿ é äî îòäàëå÷åíèòå îòäåëåíèÿ íà ïðàêòèêà èçñòèâà. Íÿìà ïîñòîÿííî òîïëà âîäà, òÿ ñå ïóñêà â îïðåäåëåíè ÷àñîâå ñàìî â ïîíåäåëíèê. Ïðîåêò çà ãàçèôèêàöèÿ íà áîëíèöàòà, êîéòî âêëþ÷âà ïîñòàâÿíå íà îòäåëíè ìàëêè ãàçîâè êîòëåòà çà âñåêè êîðïóñ, å èçðàáîòåí îòäàâíà. Òîâà ùå íàìàëè äî âúçìîæíèÿ ìèíèìóì òîïëèííèòå çàãóáè, íî âñå îùå íå ñà íàìåðåíè ñðåäñòâà çà èçïúëíåíèåòî ìó. Ñïîðåä äèðåêòîðà íà áîëíèöàòà çà îòîïëèòåëíèÿ ñåçîí 2005–2006 ã. ñå ïëàíèðà äà ñå âúâåäàò â óïîòðåáà îòíîâî íàôòîâèòå ïå÷êè. Òîâà îáà÷å ùå îñòàâè íåðåøåí âúïðîñúò ñ òîïëàòà âîäà â îòäàëå÷åíèòå îòäåëåíèÿ. Áîëíèòå, êîèòî ñà íàñòàíåíè òàì, ùå áúäàò âîäåíè çà êúïàíå â êîðïóñèòå, êîèòî íÿìàò ïðîáëåì ñ îòîïëåíèåòî. Â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, áå ñúîáùåí ïðîáëåì, ñâúðçàí ñ èçïëàùàíåòî íà òîïëîåíåðãèÿòà. Ñïîðåä ãëàâíèÿ ñ÷åòîâîäèòåë íà áîëíèöàòà áþäæåòíîòî ðàçïðåäåëåíèå îáèêíîâåíî ïðåäâèæäà ñóìà îò 190 000 ëâ. çà îòîïëåíèå, åë.åíåðãèÿ è âîäà. Ñàìî çà îòîïëåíèå îáà÷å íà ñåçîí ñå èçðàçõîäâàò íàä 300 000 ëâ. Ïðîáëåìúò ñ ïîääúðæàíåòî íà õèãèåíàòà â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ å ñåðèîçåí. Â ïîâå÷åòî ïîñåòåíè èíñòèòóöèè âúçìîæíîñòèòå çà íåéíîòî ïîääúðæàíå íå ñà äîáðè. Ñàìî â íÿêîëêî îò áîëíèöèòå è äèñïàíñåðèòå èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ âèäÿõà çàäîâîëèòåëíî èëè äîðè ìíîãî äîáðî ðàâíèùå íà ïîääúðæàíàòà õèãèåíà. Òîâà áÿõà ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, ÎÄÏÇÑ – Âåëèêî Òúðíîâî, ÎÄÏÇÑ –Õàñêîâî, ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, îò÷àñòè ÄÏÁ – Êàðâóíà, è ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð. Ñàíèòàðíèòå âúçëè â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ ïî ïðàâèëî ñà â íàé-òåæêî ñúñòîÿíèå. Â ïî÷òè âñè÷êè ïîñåòåíè ñòàöèîíàðè òå ñà îò àçèàòñêè òèï è âðàòèòå èì íå ñå çàòâàðÿò îòâúòðå ïî ñúîáðàæåíèÿ çà áåçîïàñíîñò íà ïàöèåíòèòå. Â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÄÏÁ – Áÿëà, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÄÏÁ – Êàðâóíà, îñòðîòî ìúæêî îòäåëåíèå â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, â ñàíèòàðíèòå âúçëè íÿìàøå òå÷àùà âîäà è òå íå ìîæåõà äà ñå ïî÷èñòâàò ñúñ ñèôîíè. Òîâà ñå ïðàâåøå ñ ìàðêó÷è èëè êîôè. Â íàé-äîáðî ñúñòîÿíèå áÿõà òîàëåòíèòå â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, è ÄÏÁ – Êúðäæàëè.

6161

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Ñðåäñòâà çà ïîääúðæàíå íà ëè÷íàòà õèãèåíà ïàöèåíòèòå òðÿáâà äà ñè íàáàâÿò ñàìè, îñâåí â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, êúäåòî áîëíèöàòà ãè ïðåäîñòàâÿ. Äðåõè è îáóâêè ñúùî òðÿáâà äà ñå íàáàâÿò îò ñàìèòå ïàöèåíòè. Òå ñå ãðèæàò è çà èçïèðàíåòî è ñóøåíåòî èì, âúïðåêè ÷å â ïî÷òè íèêîÿ áîëíèöà è äèñïàíñåð íÿìà óñëîâèÿ çà òîâà. Çà êúïàíåòî íà ïàöèåíòèòå îáèêíîâåíî îòãîâàðÿò ñàíèòàðèòå è äåæóðíèòå ìåäèöèíñêè ñåñòðè. Âñå ïàê òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å â ìàëêî çàâåäåíèÿ ïàöèåíòèòå èçãëåæäàõà ÷èñòè è ñïðåòíàòè. Êàòî ïðè÷èíà çà çàíåìàðåíèÿ âúíøåí âèä íà ïàöèåíòèòå ïåðñîíàëúò â áîëíèöèòå èçòúêâàøå ïðåäèìíî òåõíèòå ïñèõè÷íè çàáîëÿâàíèÿ. Äîáðî îïðîâåðæåíèå íà òîçè äîâîä îáà÷å ñà ïàöèåíòèòå â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, è ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, è ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ÷èéòî âúíøåí âèä áåøå íàé-äîáðå ïîääúðæàí. Øêàô÷åòà çà ñúõðàíÿâàíå íà ëè÷íè âåùè èìàøå â ïîâå÷åòî áîëíèöè è äèñïàíñåðè (ïîñåòåíè áÿõà ïðåäèìíî îñòðèòå îòäåëåíèÿ) ñ ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ (ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, íåäîñòàòú÷íî â ÄÏÁ – Áÿëà). Íèêúäå íÿìà ïðàêòèêà äà ñå ïîñòàâÿò øêàô÷åòà, êîèòî ìîãàò äà ñå çàêëþ÷âàò. Ïîñòåëíèÿò èíâåíòàð â ïîñåòåíèòå áîëíèöè è äèñïàíñåðè ñå íàìèðàøå è ïîääúðæàøå ìíîãî ðàçëè÷íî. Íàé-îñòðà íóæäà îò äþøåöè è ÷àðøàôè èìà â îñòðèòå ìúæêè îòäåëåíèÿ â ÄÏÁ – Áÿëà, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, è ÄÏÁ – Ëîâå÷, îñòðèòå ñåêòîðè íà ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà. Â ìàñîâèÿ ñëó÷àé ïîñòåëíîòî áåëüî å çàõàáåíî ñ íÿêîëêî èçêëþ÷åíèÿ. Äîáúð ïðèìåð â òîâà îòíîøåíèå îòíîâî å ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, êúäåòî ïàöèåíòèòå íà äíåâåí ñòàöèîíàð øèÿò ïîñòåëåí èíâåíòàð çà ñòàöèîíàðà è òîé ÿâíî ñå ïîääúðæà ìíîãî äîáðå. Òàì ñå ïðîèçâåæäàò è äþøåöè ñ âîäîíåïðîìîêàåìî ïîêðèòèå. Ïî îòíîøåíèå íà íàëè÷èå íà ïîìåùåíèÿ, êúäåòî ïàöèåíòèòå äà ìîãàò äà ïðåêàðâàò ñâîáîäíîòî ñè âðåìå, ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ ðàçïîëàãàò ñ ðàçëè÷åí ðåñóðñ. Íÿìà íèêàêâè ïîìåùåíèÿ çà çàíèìàíèÿ íà ïàöèåíòèòå, îñâåí ñòîëîâèòå, â êîèòî ñà ïîñòàâåíè òåëåâèçîðè, â ÄÏÁ – Ëîâå÷, è â ÎÄÏÇÑ – Âåëèêî Òúðíîâî. Áèáëèîòåêè, êîèòî ðàáîòÿò ïî åäèí-äâà ÷àñà íà äåí èìà â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ÄÏÁ – Êàðâóíà, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÄÏÁ – Áÿëà, ÄÏÁ – Ðàäíåâî. Êëóáîâå çà äíåâíè çàíèìàíèÿ èìà â ÄÏÁ – Êàðâóíà, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Ñåâëèåâî. Â äèñïàíñåðèòå â Ðóñå, Õàñêîâî, Ïëîâäèâ è â áîëíèöèòå â Ñåâëèåâî, Êàðâóíà, Êúðäæàëè, Íîâè Èñêúð, Êàðëóêîâî, Ðàäíåâî èìà ëàâêè çà ïàöèåíòèòå.

6262

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Â æåíñêîòî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ïàöèåíòêèòå èìàò ñòàè, êúäåòî ñå ñúáèðàò äà ïëåòàò, øèÿò ãîáëåíè è äð. – óìåíèÿ, êîèòî óñâîÿâàò â ãðóïàòà ïî êðåàòèâíà òåðàïèÿ. Áîëíèöàòà ðàçïîëàãà è ñ àòåëèå ïî êðåàòèâíà òåðàïèÿ – äîñòà ïðîñòîðíî è óþòíî (ðàçïîëîæåíî â ïðèñòðîéêà äî àäìèíèñòðàòèâíàòà ñãðàäà). Òàì ãðóïà îò 15 áîëíè ñå ñúáèðà, çà äà ïðîèçâåæäà ðàçëè÷íè ïðîäóêòè – îöâåòÿâàò ñàêñèè, ðèñóâàò, èçðàáîòâàò ñóâåíèðè, ïëåòàò, èçðàáîòâàò ìàðòåíèöè, ñóðâà÷êè, êóêëè è ò.í., êîèòî ñëåä òîâà ïðîäàâàò, ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà ðúêîâîäñòâîòî è çàêóïóâàò ìàòåðèàëè è êîíñóìàòèâè. Â ñúñåäñòâî å ðàçïîëîæåíî øèâàøêî àòåëèå, â êîåòî ïîëó÷åíèòå îò äàðåíèÿ äðåõè ñå ïðèâåæäàò âúâ âèä ãîòîâ çà íîñåíå – ïðèøèâàò èì ñå êîï÷åòà, çàøèâàò ñå ïðè íóæäà, ãëàäÿò ñå è ò.í. Îñâåí òîâà èìà è çàëà, îáîðóäâàíà ñ äâà êîìïþòúðà (êîèòî ñå ïîëçâàò îò áîëíèòå) è òåëåâèçîð, â êîÿòî ñå ïðîâåæäà ãðóïîâà òåðàïèÿ, è ãðóïà çà ïðîãðåñèâíà ìóñêóëíà ðåëàêñàöèÿ. Ñïîðòíè çàëè èìà â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, è ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä. Áîëíèöèòå â Ðàäíåâî, Íîâè Èñêúð, Êàðëóêîâî, Ñåâëèåâî, Áÿëà, Öåðîâà êîðèÿ, Öàðeâ áðîä è äèñïàíñåðèòå â Äîáðè÷, Ïëîâäèâ, Ðóñå, Âðàöà ðàçïîëàãàò ñúñ çàëè çà ãðóïîâà, àðò è òðóäîâà òåðàïèÿ. Òðóäîâî-ëå÷åáíè ñòîïàíñòâà è/èëè ðàáîòèëíèöè èìà â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÄÏÁ – Êàðâóíà, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, è ÎÄÏÇÑ – Ðóñå.

6363

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

4. Ìåäèêàìåíòîçíà òåðàïèÿ â áúëãàðñêèòå ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è äèñïàíñåðè Ïðè ïîñåùåíèÿòà íà ÁÕÊ â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè áÿõà ñúáðàíè âúçìîæíî íàé-ïúëíè äàííè çà èçïîëçâàíèòå ìåäèêàìåíòè. Ñàìî áîëíèöèòå è äèñïàíñåðèòå â Öàðåâ áðîä, Ñåâëèåâî, Ïàòàëåíèöà, Öåðîâà êîðèÿ è Âåëèêî Òúðíîâî ïðåäîñòàâèõà òàêèâà. Çà îñòàíàëèòå ìåñòà ïî åäíà èëè äðóãà ïðè÷èíà ëèïñâàøå òî÷íà èíôîðìàöèÿ. Ìåäèêàìåíòîçíîòî ëå÷åíèå â ïîñåòåíèòå ïðåç 2005 ã. ïñèõèàòðè÷íè ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ å òâúðäå ðàçíîîáðàçíî è ñå ðàçëè÷àâà â îòäåëíèòå áîëíèöè è äèñïàíñåðè. Èìà ìíîãî ðàçëè÷íè ïðåäïîñòàâêè çà ðàçëè÷íèòå ïðàêòèêè ïî ìåñòà. 72

Áþäæåòúò íà òåçè çàâåäåíèÿ ñå îñèãóðÿâà äèðåêòíî îò äúðæàâàòà . Â îòïóñêàíèòå äúðæàâíè ñóáñèäèè ñà âêëþ÷åíè è ñðåäñòâàòà, íåîáõîäèìè çà çàêóïóâàíå íà ìåäèêàìåíòè. Õîñïèòàëèçèðàíè âåäíúæ, ïàöèåíòèòå íå 73 çàïëàùàò ëåêàðñòâàòà çà ëå÷åíèåòî ñè . Âñÿêî ëå÷åáíî çàâåäåíèå èìà ïúëíàòà ñâîáîäà ïî îòíîøåíèå íà èçáîðà íà êëàñà è âèäà íà ïðåïàðàòà, êàêòî è òúðãîâåöà íà åäðî. Ïðîöåäóðàòà ïî çàêóïóâàíå å ìàêñèìàëíî îïðîñòåíà, ò.å. ëèïñâàò ôîðìàëíèòå èçâåñòèÿ è ïðîâåæäàíå íà êîíêóðñè ïî îôåðòè. Ñúùåâðåìåííî ïðè ðàçëè÷íèòå ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà ïðàâèëàòà çà 74 ëå÷åíèå , äîêîëêîòî ñúùåñòâóâàò è ñà çàäúëæèòåëíè, äîïóñêàò ãîëÿìà ãúâêàâîñò â ðåøåíèåòî çà èçáîð íà òåðàïèÿ. Ïàçàðíàòà ïîëèòèêà è òàêòèêà íà îòäåëíè ëåêàðñòâåíè äèñòðèáóòîðè ñúùî îêàçâàò çíà÷èòåëíà ðîëÿ â èçáîðà íà ìåäèêàìåíò. Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî ìîæå äà ñå ïðåäïîëîæè, ÷å â Áúëãàðèÿ èìà è ðàçëè÷íè ïñèõèàòðè÷íè òå÷åíèÿ è øêîëè. Âñè÷êè òåçè äàäåíîñòè ìîæå áè îáÿñíÿâàò ãîëåìèòå ðàçëèêè âúâ âèäà è îòíîñèòåëíèÿ äÿë íà èçïîëçâàíèòå ìåäèêàìåíòè â ðàçëè÷íèòå áîëíèöè è äèñïàíñåðè.

Ôèíàíñèðàíåòî íà îáùèíñêèòå äèñïàíñåðè ñòàâà îïîñðåäñòâàíî ÷ðåç îáùèíèòå. Íàâñÿêúäå â ïîñåòåíèòå äèñïàíñåðè ñå òâúðäè, ÷å ñðåäñòâàòà îò ðåïóáëèêàíñêèÿ áþäæåò íå ñå îòêëîíÿâàò èëè ðåäóöèðàò îò îáùèíñêèòå ôèíàíñîâè îðãàíè. 73 Â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, â åäíî îò îòäåëåíèÿòà ïàöèåíòèòå çàïëàùàò åæåäíåâíî ñóìè çà çàêóïóâàíå íà ëåêàðñòâà, êîèòî ñàìè ïî ñåáå ñè îôîðìÿò ëåêàðñòâîäåí îò îêîëî 2 ëåâà. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, èìà ïàöèåíòè, îò êîèòî ñå èçèñêâà äà ñè íîñÿò ëåêàðñòâà ïî âðåìå íà ëå÷åíèåòî èì â ÄÏÁ. Íàé-÷åñòî ñòàâà äóìà çà êîðåêòîðè (àêèíåòîí), íî èìà è áîëíè, ÷èèòî áëèçêè ñà íîñèëè è àòèïè÷íè íåâðîëåïòèöè êàòî ñåðîêâåë ïî âðåìå íà ïðåñòîÿ íà ðîäíèíèòå èì â ÄÏÁ. Ñúùåâðåìåííî ïðè ïîñåùåíèÿòà ïðåç 2005 ã. ÁÕÊ íèêúäå íå îòáåëÿçà ïðàêòèêàòà îò 2001 ã. äà ñå èçèñêâàò îò íîâîïîñòúïâàùèòå ïàöèåíòè ñóìè ïîä ôîðìàòà íà „äîáðîâîëíè äàðåíèÿ”. 74 Ïðàâèëàòà îò ìåäèöèíñêèÿ ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”, óòâúðäåíè ñ Íàðåäáà ¹ 24 îò 7.07.2004 ã. çà óòâúðæäàâàíå íà ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”. 6464

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

4.1. Âèäîâå èçïîëçâàíè ìåäèêàìåíòè Â ñëó÷àÿ ñå âèçèðàò: • Ñúîòíîøåíèå íà àòèïè÷íè êúì òèïè÷íè íåâðîëåïòèöè • Íàëè÷èå íà êîðåêòîð ïðè òèïè÷íèòå íåâðîëåïòèöè • Âèäîâå è ôîðìè èçïîëçâàíè ìåäèêàìåíòè • Ñòîéíîñò íà åäèí ëåêàðñòâîäåí ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å ñå èçïîëçâàò îò 30 äî 60 âèäà ìåäèêàìåíòè è ôîðìè â ðàçëè÷íèòå ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ. Âúïðåêè ÷å ñòðóêòóðàòà è íîçîëîãè÷íàòà ïðèíàäëåæíîñò íà ïàöèåíòèòå â äúðæàâíèòå ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è ñòàöèîíàðèòå íà äèñïàíñåðèòå å ïî ïðèíöèï åäíàêâà, îùå òóê ñòàâà ÿñíî, ÷å íà íÿêîè ìåñòà ñå èçïîëçâàò äâà ïúòè ïî-ãîëÿì àñîðòèìåíò ìåäèêàìåíòè è ëåêàðñòâåíè ôîðìè. Â ñúâñåì òåñåí àñïåêò ìîæå äà ñå äîïóñíå, ÷å èçïîëçâàíåòî íà àìïóëàðíèòå ôîðìè íà ïðåïàðàòèòå õàëîïåðèäîë è õëîðàçèí ïî ïðèíöèï ñî÷è çà: • ñïåøíà ïîìîù • êðèçèñíà ñèòóàöèÿ • èíöèäåíòíà àïëèêàöèÿ • íåäîáðîâîëíî ìåäèêèðàíå Åäíà ãðóáà îöåíêà íà ðàçëè÷íèòå ïðàêòèêè â òîâà îòíîøåíèå áå ñðàâíåíèå íà ñúîòíîøåíèåòî íà èçïîëçâàíèòå ïðåç 2004 ã. äîçè àìïóëàðíè ôîðìè íà õëîðàçèí è õàëîïåðèäîë êúì âñè÷êè äîçè èçïîëçâàíè ôîðìè. Ïîëó÷åíèÿò êîåôèöèåíò âàðèðà â ðàìêèòå îò íàé-íèñêà ñòîéíîñò 10 äî 500. Òàçè îöåíêà ïðîñòî ñî÷è, ÷å â íÿêîè çàâåäåíèÿ ñå èçïîëçâàò âèçèðàíèòå ìåäèêàìåíòíè ôîðìè íÿêîëêî äåñåòêè ïúòè ïîâå÷å îòêîëêîòî íà äðóãè ìåñòà. Â íÿêîè îò çàâåäåíèÿòà (ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà) çíà÷èòåëíî ïðåîáëàäàâà óïîòðåáàòà íà òèïè÷íèòå íåâðîëåïòèöè. Â äèñïàíñåðà âúâ Âåëèêî Òúðíîâî ïðàâè âïå÷àòëåíèå øèðîêèÿò ñïåêòúð îò èçïîëçâàíè ìåäèêàìåíòè è íèñêèÿò äÿë íà òèïè÷íè íåâðîëåïòèöè, ïðèäðóæåíè âèíàãè ñ àêèíåòîí. Â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ñàìî îêîëî 1/3 îò ïàöèåíòèòå íà òåðàïèÿ ñ íåâðîëåïòèöè â îáè÷àéíè äîçèðîâêè ñà íà òèïè÷íè íåâðîëåïòèöè. Â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, îêîëî 80 % îò ïàöèåíòèòå ñà íà òåðàïèÿ ñ òèïè÷íè íåâðîëåïòèöè, êàòî íå ñå ïðåäïèñâàò êîðåêòîðè ñ ïðåâàíòèâíà öåë, à ñàìî ïðè èçðàçåíè åêñòðàïèðàìèäíè åôåêòè. Êîðåêòîðèòå, êîèòî ñå ïîëçâàò, ñà äèàçåïàì, àíòèàëåðçèí è àêèíåòîí. Â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ïðàâè âïå÷àòëåíèå ïúëíîòî îòñúñòâèå íà àêèíåòîí è îãðàíè÷åíà óïîòðåáà íà ïàðêèçàí è àíòèàëåðçèí (èçïîëçâàí ÷åñòî êàòî êîðåêòîð íà òèïè÷íèòå íåâðîëåïòèöè â áúëãàðñêàòà ïñèõèàòðè÷íà ïðàêòèêà). Ïðè ïîñåùåíèÿòà 6565

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íà ÁÕÊ íå áÿõà ðåäêè ãëåäêèòå íà ïàöèåíòè ñ òèïè÷íè ïðèçíàöè êàòî òðåìîð, ðèãèäíîñò, áðàäèêèíåçèÿ, àêàòèçèÿ. Âúïðîñúò çà åôåêòèâíîñòòà íà ëå÷åíèåòî íå ìîæå äà áúäå îáåêòèâèçèðàí. Ëèïñâà îôèöèàëíà ñòàòèñòèêà çà ðåõîñïèòàëèçàöèèòå. Â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, â îñòðî æåíñêî îòäåëåíèå ïîâå÷åòî îò ïàöèåíòèòå ñà íà òèïè÷íè íåâðîëåïòèöè, çàùîòî ñà õðîíèöè. Îêîëî åäíà òðåòà îò òÿõ ñà àòèïè÷íè – ñîëèàí è ðèñïîëåïò. Êîðåêòîðèòå ñà ïàðêèçàí è àêèíåòîí. Ïîâå÷åòî ëåêàðè â áîëíèöàòà â Êàðâóíà íå ïðåäïèñâàò êîðåêòîðè ñ íåâðîëåïòèöèòå â íà÷àëîòî íà êóðñà íà ëå÷åíèå. Â ÄÏÁ – Áÿëà, ïðè ïàöèåíòè ñ äåáþò ñå ïðèëàãà ëå÷åíèå ñ àòèïè÷íè íåâðîëåïòèöè, íî ïðè õðîíè÷íèòå ïàöèåíòè ñ ïñèõîçè ïðîäúëæàâà ïðàêòèêàòà äà ñå èçïîëçâà õàëîïåðèäîë. Îò äðóãà ñòðàíà, ñïîðåä ëåêóâàùèòå ëåêàðè òåçè, êîèòî ïî âðåìå íà ïðåñòîÿ ñè â áîëíèöàòà ñà áèëè ìåäèêèðàíè ñ íîâè íåâðîëåïòèöè, âñëåäñòâèå íà êîåòî ñà ñå ïîäîáðèëè, íå ìîãàò äà ñè ïîçâîëÿò äà ïîääúðæàò òîâà ëå÷åíèå ñëåä èçïèñâàíåòî è ïðåêðàòÿâàò ïðèåìà íà ëåêàðñòâà. Âñëåäñòâèå íà òîâà òå ðÿçêî ñå âëîøàâàò, êîåòî íàëàãà ïîâòîðíîòî ïîñòúïâàíå â ëå÷åáíî çàâåäåíèå. 4.2. Ëåêàðñòâîäåí Çà îïðåäåëÿíå íà ïîêàçàòåëÿ ëåêàðñòâîäåí ñà èçïîëçâàíè äàííè îò ïîñåòåíèòå ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ. Ïðåäñòàâåíàòà ïî-äîëó òàáëèöà îòðàçÿâà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ñóìàòà, èçðàçõîäâàíà çà ìåäèêàìåíòè ïðåç ãîäèíàòà, êúì áðîÿ ëåãëîäíè. Çà îêîëî åäíà òðåòà îò çàâåäåíèÿòà íÿìà äàííè. Ëåêàðñòâîäåíÿò âàðèðà çíà÷èòåëíî: Çàâåäåíèå Áÿëà Âåëèêî Òúðíîâî Âðàöà Êàðëóêîâî Êúðäæàëè Ëîâå÷ Ðóñå Ñåâëèåâî Öàðåâ áðîä

Ëåêàðñòâîäåí 1,43 ëâ. 6,71 ëâ. 1,41 ëâ. 1,37 ëâ. 2,00 ëâ. 1,08 ëâ. 4,37 ëâ. 1,20 ëâ. 1,20 ëâ.

6666

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Èçðàçõîäâàíè ñðåäñòâà ãîäèøíî çà ìåäèêàìåíòè: Çàâåäåíèå

Èçðàçõîäâàíè ñðåäñòâà çà ìåäèêàìåíòè ïðåç 2004 ã.

Áÿëà

113 762 ëâ.

Âåëèêî Òúðíîâî

182 148 ëâ.

Âðàöà

27 787 ëâ. çà ïúðâàòà ïîëîâèíà íà 2005 ã.

Êàðâóíà

77 565 ëâ.

Êúðäæàëè

125 331 ëâ.+ 50 669 ëâ. äàðåíèÿ

Ëîâå÷

104 468 ëâ.

Ëîâå÷ – çàòâîðà

11 291 ëâ.

Íîâè Èñêúð

136 541 ëâ.

Ïàòàëåíèöà

131762 ëâ.

Ðóñå

211 112 ëâ.

Ñåâëèåâî

77 649 ëâ.

Öàðåâ áðîä

114 866 ëâ.

Öåðîâà êîðèÿ

76 933 ëâ.

4.3. Îðãàíèçàöèÿ íà ëåêàðñòâîñíàáäÿâàíåòî 75

Áîëíèöèòå è äèñïàíñåðèòå òðÿáâà äà èìàò áîëíè÷íè àïòåêè , íî òîâà èçèñêâàíå íåâèíàãè ñå ñïàçâà. Ïðè ïîñåùåíèÿòà ñè ïðåç 2001 ã. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å ìíîãî çàâåäåíèÿ íÿìàõà áîëíè÷íè àïòåêè. Ïðåç 2005 ã. ñàìî â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, íÿìà àïòåêà è ìàãèñòúð-ôàðìàöåâò, òàêà ÷å òàì íàáàâÿíåòî, ñúõðàíÿâàíåòî è îòïóñêàíåòî íà ìåäèêàìåíòèòå å íåçàêîííî. Â ïñèõèàòðè÷íîòî îòäåëåíèå â çàòâîðà â Ëîâå÷ ëåêàðñòâîñíàáäÿâàíåòî ñå èçâúðøâà ïîñðåäñòâîì ðàçêðèòà áîëíè÷íà àïòåêà. Ïðåç 2004 ã. çà ëå÷åíèå íà ñòàöèîíàðíî áîëíè ñà èçðàçõîäâàíè ëåêàðñòâåíè ñðåäñòâà è êîíñóìàòèâè íà îáùà ñòîéíîñò 11 291,53 ëâ., êîåòî ñå ðàâíÿâà íà 52,22 ëâ. íà áîëåí çà ëå÷åáåí ïðîöåñ. Â ãîäèøíèÿ îò÷åò ñèòóàöèÿòà ñ ëåêàðñòâîñíàáäÿâàíåòî ñå îïðåäåëÿ êàòî „õðîíè÷åí íåäîñòèã íà ìåäèêàìåíòè”, êîåòî ñå îáÿñíÿâà ñ îáåêòèâíè ïðè÷èíè (âðåìåííîòî ñïèðàíå íà 75

×ë. 57 îò Çàêîíà çà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ è ïîäíîðìàòèâíè àêòîâå. 6767

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ïðîèçâîäñòâîòî íà ãîëÿìà ÷àñò îò àìïóëàðíèòå ëåêàðñòâåíè ôîðìè, ëèïñà íà âíîñíè ïñèõîôàðìàêîëîãè÷íè ìåäèêàìåíòè ïîðàäè íåóðåäèöè ñ ðåãèñòðàöèÿòà èì, ïðîñðî÷èëè ñå âúâ âðåìåòî òúðãîâå) è ñóáåêòèâíè ïðè÷èíè (ïúëíà ëèïñà íà ôèíàíñèðàíå îò ìàé äî íà÷àëîòî íà oêòîìâðè, êîåòî äîâåæäà äî îòêàç íà äèñòðèáóòîðèòå äà ñíàáäÿâàò áîëíèöàòà ñ ëåêàðñòâà). Òàêà ñå ñòèãà äî ñèòóàöèÿòà, â êîÿòî îòäåëåíèåòî îñòàâà ñàìî ñ äâå îïàêîâêè êîíâåíöèîíàëíè íåâðîëåïòèöè, êîèòî ñà ïàçåíè åäèíñòâåíî â ñëó÷àé íà ñïåøíîñò. 4.4. Âëèÿíèå íà ÍÇÎÊ âúðõó òåðàïåâòè÷íèòå áîëíè÷íè ïðàêòèêè ÍÇÎÊ ïðÿêî íå ôèíàíñèðà áîëíè÷íàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù, íî âúïðåêè òîâà îêàçâà âëèÿíèå ïðè îïðåäåëÿíå íà òåðàïèÿòà è äèàãíîçàòà íà ïàöèåíòà. Èçâúíáîëíè÷íàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù ïîíàñòîÿùåì å íåâúçìîæíà áåç ðåèìáóðñàöèÿòà íà ïñèõîôàðìàöåôòè÷íèòå ìåäèêà76 77 ìåíòè è áåç îñèãóðÿâàíèòå îò ÍÇÎÊ õîíîðàðè çà ïñèõèàòðèòå, ñêëþ78 ÷èëè äîãîâîð ñ íåÿ . Ôèíàíñîâî ñå ïîäïîìàãàò îáà÷å ñàìî íÿêîè ìåäèêàìåíòè è äèàãíîçè. Òàêà íàïðèìåð ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè çà äåïðåñèâíè ðàçñòðîéñòâà ÍÇÎÊ íå îòäåëÿ íèêàêâè ñðåäñòâà è ìåäèêàìåí79 òè . Òîâà äîâåäå äî ìàñîâàòà ïðàêòèêà íà äâîéíè äèàãíîçè. Ïñèõèàòúðúò ïîñòàâÿ îôèöèàëíî åäíà ïî ñúùåñòâî íåâÿðíà äèàãíîçà, çà äà ìîæå ïàöèåíòúò ìó äà ïîëçâà ôèíàíñîâàòà ïîìîù îò ÍÇÎÊ ïðè çàêóïóâàíå íà ìåäèêàìåíòè, è ñúùåâðåìåííî âîäè íåîôèöèàëíà è òî÷íà èíôîðìàöèÿ çà äèàãíîçàòà. Ðàçáèðà ñå, òàçè ïðàêòèêà ïðåäïîëàãà äîáðà êîìóíèêàöèÿ ìåæäó ïñèõèàòðèòå îò áîëíè÷íàòà è èçâúíáîëíè÷íàòà ïîìîù, çà äà ñå èçáåãíå ôàëøèâî äèàãíîñòèöèðàíå. Ðèñêîâå çà ïàöèåíòà îáà÷å âèíàãè îñòàâàò. Ïî ïðàâèëî ïñèõèàòðèòå ðàáîòÿò åäíîâðåìåííî â áîëíè÷íè è èçâúíáîëíè÷íè çàâåäåíèÿ. ×åñòî ñå íàëàãà ïàöèåíòè äà áúäàò õîñïèòàëè-

Òåçè ìåäèêàìåíòè ïî ïðàâèëî ñà åäíè îò íàé-ñêúïèòå è òåðàïèÿòà ñ òÿõ å äúëãîñðî÷íà. Ñóìàòà, çàïëàùàíà îò ÍÇÎÊ çà åäèí ïúðâè÷åí ïðåãëåä, å 12 ëåâà. Ïñèõèàòðèòå, ðàáîòåùè ïî äîãîâîð ñ ëå÷åáíî çàâåäåíèå çà èçâúíáîëíè÷íà ìåäèöèíñêà ïîìîù (ÄÊÖ, ÌÖ è äð.), ïîëó÷àâàò îêîëî ïîëîâèíàòà îò òàçè ñóìà. 78 348 ñà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ â Áúëãàðèÿ, êîèòî îêàçâàò èçâúíáîëíè÷íà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù ïî äîãîâîð ñ ÍÇÎÊ. Â íÿêîè îò òÿõ ðàáîòÿò ïî ïîâå÷å îò åäèí ïñèõèàòúð, http://www.nhif.bg. 79 Òîçè ïðîïóñê å îòñòðàíåí â ïîñëåäíèÿ ëåêàðñòâåí ñïèñúê Ïðèëîæåíèå 1 êúì „Óêàçàíèå çà ðàáîòà ñ ëåêàðñòâåíèÿ ñïèñúê íà ÍÇÎÊ” (îáí. ÄÂ, áð. 1/2005 – Ïðèëîæåíèå ¹ 10), â ñèëà îò 1.09.2005 ã. Âêëþ÷åíè ñà ðåöèäèâèðàùèòå äåïðåñèâíè ðàçñòðîéñòâà. 77

6868

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

çèðàíè èëè äà áúäàò ëåêóâàíè èçâúíáîëíè÷íî åäèíñòâåíî ïî ñèëàòà íà àäìèíèñòðàòèâíèòå èçèñêâàíèÿ çà ðåèìáóðñàöèÿ íà ÍÇÎÊ. 4.5. Èíäèâèäóàëåí ïëàí çà ëå÷åíèå Èíäèâèäóàëåí ïëàí çà ëå÷åíèå, â êîéòî ñå êîìáèíèðàò ìåäèêàìåíòîçíà è äðóãà òåðàïèÿ è ñå îïðåäåëÿ îò ìóëòèäèñöèïëèíàðåí ïñè80 õèàòðè÷åí åêèï å âñå îùå ïîæåëàíèå çà áîëíè÷íàòà ïðàêòèêà â Áúëãàðèÿ. Ïî ïðàâèëî êàòî èíäèâèäóàëåí ïëàí çà ëå÷åíèå ñå ïîñî÷âà èñòîðèÿòà íà çàáîëÿâàíåòî, â êîÿòî å îòðàçåíà è òåðàïèÿòà. 4.6. Êëèíè÷íè èçïèòàíèÿ Êëèíè÷íè èçïèòâàíèÿ íà ëåêàðñòâà â Áúëãàðèÿ ìîãàò äà áúäàò 81 ïðàâåíè ïðè îïðåäåëåíè óñëîâèÿ . Òàêèâà ñå ïðîâåæäàò è â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè. Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè å íåîáõîäèìî ïèñìåíîòî ñúã82 ëàñèå íà ó÷àñòâàùèòå â ïðîöåäóðàòà . Â íÿêîëêî îò ïîñåòåíèòå çàâåäåíèÿ áÿõà â õîä êëèíè÷íè èçïèòâàíèÿ èëè ñà áèëè ïðîâåæäàíè â ïîñëåäíàòà ãîäèíà. Íèêúäå îáà÷å íå áå ñúîáùåíî ó÷àñòíèöèòå â èçïèòâà83 íèÿòà äà ïîëó÷àâàò íÿêàêâî çàïëàùàíå . Â åäíî îò ìúæêèòå îòäåëåíèÿ â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, íà ÁÕÊ áå ñúîáùåíî îò íà÷àëíèêà íà îòäåëåíèåòî, ÷å ñå ïðîâåæäà êëèíè÷íî èçïèòâàíå, íî òîé íå çíàåë ñ êàêúâ ìåäèêàìåíò, çàùîòî äðîãàòà áèëà ñ êîäèðàíè îáîçíà÷åíèÿ, ìåòîäèêàòà áèëà íà ôèðìàòà ïðîèçâîäèòåë è äîêóìåíòàöèÿòà áèëà òâúðäå îáåìèñòà. Â ñàìîòî îòäåëåíèå áå îòêðèò ïàöèåíò, êîéòî ïîòâúðäè, ÷å ïîëó÷àâà „íÿêàêâè õàï÷åòà”, íî íå çíàåøå òî÷íî êàêâè. Îòðå÷å äà å áèë çàïîçíàâàí ñ ïîäðîáíîñòè è äà å ïîäïèñâàë ïèñìåíî ñúãëàñèå. Ïîòâúðäè, ÷å ó÷àñòâà äîáðîâîëíî, çàùîòî îò áîëíèöàòà ìó êàçàëè, ÷å òîâà å åäèíñòâåíèÿò íà÷èí äà ïîëó÷è áåçïëàòíî õóáàâè ëåêàðñòâà.

Ïðàâèëàòà îò ìåäèöèíñêèÿ ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”, óòâúðäåíè ñ Íàðåäáà ¹ 24 îò 7.07.2004 ã. çà óòâúðæäàâàíå íà ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”. 81 Çàêîí çà ëåêàðñòâàòà è àïòåêèòå â õóìàííàòà ìåäèöèíà è Íàðåäáà ¹ 14 îò 31.07.2000 ã. çà óñëîâèÿòà è ðåäà çà ïðîâåæäàíå íà êëèíè÷íè èçïèòâàíèÿ íà ëåêàðñòâà âúðõó õîðà 82 ×ë. 199 ÇÇ. 83 Ðúêîâîäñòâî çà äîáðà êëèíè÷íà ïðàêòèêà, Ïðèëîæåíèå ¹ 1 êúì ÷ë. 1, àë. 1, ò. 1 è ÷ë. 4, ò. 1 îò Íàðåäáà ¹ 14 îò 31.07.2000 ã.

6969

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ïðåäñòîè ó÷àñòèå â êëèíè÷íî èçñëåäâàíå íà ñåðîêâåë è äåïàêèí çà òåðàïèÿ íà àôåêòèâíè ðàçñòðîéñòâà. Âçåòî å ðåøåíèå îò åòè÷íàòà êîìèñèÿ â ÄÏÁ. Ùå ñå èçèñêâà è èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå îò ïàöèåíòà. Â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå îáà÷å áå çàáåëÿçàí ïàöèåíò íà òàçè òåðàïèÿ, çà êîãîòî äðóãèòå ñïîäåëèõà, ÷å ó÷àñòâàë â „îïèòè”. 4.7. Ïðèíóäèòåëíî ìåäèêàìåíòîçíî ëå÷åíèå Áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî ïðåäâèæäà äâå õèïîòåçè íà ïðèíóäèòåëíî, íåäîáðîâîëíî ëå÷åíèå. Â ïúðâèÿ ñëó÷àé òàêîâà ñå îñúùåñòâÿ84 âà â óñëîâèÿòà íà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå . Âòîðàòà õèïîòåçà å ñâúðçàíà ñ óñëîâèÿ íà ñïåøíîñò è æèâîòîçàñòðàøàâàùî ñúñòîÿ85 íèå . Íîðìàòèâíîòî óðåæäàíå íà ñïåøíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù íå ïðîòèâîðå÷è íà Ïðèíöèïèòå çà çàùèòà íà ëèöà ñ ïñèõè÷íà áîëåñò è çà ïî86 äîáðÿâàíå íà ïñèõè÷íîçäðàâíàòà ïîìîù íà ÎÎÍ . Ïðàêòè÷åñêîòî ïðèëàãàíå îáà÷å ïîêàçâà ðåä ïîðîöè. Çàêîíîäàòåëñòâîòî ÿâíî ïîçâîëÿâà òúëêóâàíå íà ïîíÿòèåòî „ñïåøíî ñúñòîÿíèå”. Òàêà íàïðèìåð â äèñïàíñåðà â Ðóñå ñïåøíîòî ïñèõèàòðè÷íî ñúñòîÿíèå è ñúîòâåòíî íåäîáðîâîëíîòî ëå÷åíèå áåç ñúäåáíî ðåøåíèå ïðîäúëæàâà äíè è ñåäìèöè. Ïàöèåíòúò íå ìîæå äà áúäå íàñòàíåí âðåìåííî ïî ðåäà íà ÷ë. 154, àë. 1 ÇÇ, çàùîòî ñúñòîÿíèåòî íà ñïåøíîñò íå å ïðèêëþ÷èëî ñïîðåä åêñïåðòèòå. Èçòúêâà ñå, ÷å ëèïñâà êðèòè÷íîñò è æåëàíèå çà ëå÷åíèå, òàêà ÷å, àêî ñå ïðåêðàòè ìåäèêàöèÿòà, ñúñòîÿíèåòî íà ïàöèåíòà îòíîâî ùå ñå âëîøè è òîâà ùå äîâåäå äî îïàñíîñò çà íåãî èëè îêîëíèòå. Â ðåçóëòàò å íàëèöå åäíî ïî÷òè ïåðìàíåíòíî ñïåøíî ñúñòîÿíèå ñ ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå. Çàâåäåíèåòî óâåäîìÿâà ïðîêóðàòóðàòà, íî îòòàì îòêàçâàò äà èíèöèèðàò ïðîöåäóðàòà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå çà åêñïåðòèçà èëè ëå÷åíèå. Ñúùåâðåìåííî ìåäèöèíñêèòå ñïåöèàëèñòè ïîäêðåïÿò òåçàòà ñè ñ ðåçóë87 òàòèòå îò óòâúðäåíèÿ òåñò çà îöåíêà íà ðèñêà . Ïúðâàòà èçëîæåíà òóê õèïîòåçà çà ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå ïðåäïîëàãà íàëè÷èå íà âàëèäíî ñúäåáíî ðåøåíèå çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâà88 íå è ëå÷åíèå . ×åñòî ñðåùàíà ïðàêòèêà îáà÷å å çàïî÷âàíå íà ëå÷åíèå, 84

×ë. 155 ÇÇ. ×ë. 153 è 160, àë. 2 ÇÇ. 86 Ïðèíöèï 11, ò. 8 îò Ïðèíöèïè çà çàùèòà íà ëèöà ñ ïñèõè÷íà áîëåñò è çà ïîäîáðÿâàíå íà ïñèõè÷íîçäðàâíàòà ïîìîù, Ðåçîëþöèÿ ¹46/119, Ïðèåòà îò Ãåíåðàëíàòà àñàìáëåÿ íà Îðãàíèçàöèÿòà íà îáåäèíåíèòå íàöèè íà 17.12.1991 ã. 87 Êðèòåðèè çà îöåíêà íà ðèñêà ñ âúïðîñíèê êúì Ïðèëîæåíèå ¹ 1 íà Íàðåäáà ¹ 24 îò 7.07.2004 ã. 88 ×ë. 155 ÇÇ. 85

7070

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

÷åñòî íåäîáðîâîëíî, îùå ïðè íàñòàíÿâàíå íà ïàöèåíòà ïî ñïåøíîñò, ïðîäúëæàâàùî â ïåðèîäà íà èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçà äî âëèçàíå â ñèëà íà åâåíòóàëíî ñúäåáíî ðåøåíèå. Àêî ïàöèåíòúò ïîäïèøå äåêëàðàöèÿ çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå èëè å ïîñòúïèë äîáðîâîëíî, òîâà íå îçíà÷àâà íà ïðàêòèêà, ÷å ìîæå äà ïðåêðàòè ëå÷åíèåòî è äà íàïóñíå, êîãàòî ïîæåëàå. Àêî ëåêóâàùèÿò ìó ëåêàð íå å ñúãëàñåí, òî ëå÷åíèåòî ïðîäúëæàâà ïðèíóäèòåëíî. Ãîðíèòå ïðàêòèêè ñà òèïè÷íè çà ïîâå÷åòî áîëíè89 öè è äèñïàíñåðè , äîêàòî ñàìî ïðè íÿêîëêî äðóãè ñïàçâàíåòî íà çàêîíîâèòå èçèñêâàíèÿ å äîñòà ïîñëåäîâàòåëíî. 90

ÁÕÊ ñå íàòúêíà íà êàçóñ , ïðè êîéòî ïðèíóäèòåëíî ëå÷åíèå ñå ïðîâåæäàøå ïðè âàëèäíî ñúäåáíî ðåøåíèå çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå, â êîåòî å îïðåäåëåíî, ÷å ïàöèåíòúò ìîæå äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. Äåêëàðàöèÿ îáà÷å ëèïñâàøå. Â òîçè ñëó÷àé ÿâíî ïðîâåæäàíîòî ëå÷åíèå å íåçàêîííî. 4.8. Ñìúðòíè ñëó÷àè Áðîÿò íà ñìúðòíèòå ñëó÷àè ïî ðàçëè÷íèòå ìåñòà íå å ïðîïîðöèîíàëåí íà íàñòàíåíèòå ïàöèåíòè. Ïðåäâèä ñïåöèôèêàòà íà âñÿêî ëå÷åáíî çàâåäåíèå òîé íå ìîæå äà áúäå ïîêàçàòåëåí çà ñðàâíåíèå ìåæäó òÿõ. Âúïðåêè òîâà ñå ïðèâåæäàò íàëè÷íèòå äàííè çà 2004 è 2005 ã.: Ëå÷åáíî çàâåäåíèå

2004 ã.

2005 ã.

ÄÏÁ – Ñåâëèåâî

íÿìà äàííè

ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà

ÎÄÏÇÑ – Âðàöà

ÎÄÏÇÑ – Ðóñå

4 91

ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð

ÄÏÁ – Êàðâóíà

ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷

ÄÏÁ – Áÿëà

íÿìà äàííè

ÄÏÁ – Êàðâóíà, ÄÏÁ – Áÿëà, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ÎÄÏÇÑ – Âåëèêî Òúðíîâî ÷àñòè÷íî, ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ÷àñòè÷íî. 90 Â ÄÏÁ – Êúðäæàëè. Ñúäåáíîòî ðåøåíèå å èçäàäåíî îò ñúäà â ãð. Àðäèíî. 91 21 îò òÿõ ñà â ãåðèàòðè÷åí ñåêòîð êúì 2-ðî æåíñêî îòäåëåíèå íà âúçðàñò íàä 72 ãîäèíè. 7171

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Îñíîâåí ïðîáëåì, êîéòî ÁÕÊ óñòàíîâè â ðàáîòàòà íà àäìèíèñòðàöèÿòà, å ëèïñàòà íà èíôîðìàöèÿ çà ïðè÷èíàòà íà ñìúðòòà è îòñúñòâèåòî íà îáðàòíà âðúçêà çà êîðèãèðàíå íà ïðè÷èíèòå, âîäåùè äî ñìúðòíè ñëó÷àè. Íà ïîâå÷åòî ïîñåòåíè ìåñòà çà êîäèðàíå íà ïðè÷èíèòå çà ñìúðò ïðåç 2005 ã. ñå èçïîëçâà âñå îùå ñòàðàòà, Äåâåòà âåðñèÿ íà Ìåæäóíàðîäíà êëàñèôèêàöèÿ íà áîëåñòèòå. Ïðè÷èíèòå çà ñìúðòòà ñà íà ïðàêòèêà íåèçâåñòíè, çàùîòî â ñúîáùåíèÿòà çà ñìúðò íàé-÷åñòî ôèãó92 ðèðà ÎÑÑÍ – îñòðà ñúðäå÷íîñúäîâà íåäîñòàòú÷íîñò . Òîâà å åäíà ôðàçà, êîÿòî íå íîñè íèêàêâà èíôîðìàöèÿ çà ïðè÷èíàòà çà ñìúðòòà è èçðàçÿâà íåçíàíèåòî èëè íåæåëàíèåòî íà ìåäèöèíñêèòå ñïåöèàëèñòè ïî ñëó÷àÿ. Ñàìî â íÿêîè çàâåäåíèÿ ñúùåñòâóâà ïðàêòèêà äà ñå èçâúðøâàò àóòîïñèè è âåðèôèöèðàíå íà êëèíè÷íàòà è ïàòîàíàòîìè÷íàòà êàðòèíà. Â ïîâå÷åòî îáà÷å àóòîïñèÿòà ñå èçáÿãâà ÷ðåç ïîäïèñàíà îò áëèçêèòå ìîëáà è äåêëàðàöèÿ. Òàçè ïðîöåäóðà å îò÷àñòè ïðèëîæèìà çà ïàöèåíòèòå, ïîñòúïèëè íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå, íî å àáñóðäíà è íåçàêîííà ïðè ïðèíóäèòåëíî íàñòàíåíè ïàöèåíòè. Îñîáåíî èëþñòðàòèâåí å ñìúðòíèÿò ñëó÷àé îò 30.06.2005 ãîäèíà â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, è äåéñòâèÿòà íà àäìèíèñòðàöèÿòà. Ìëàä ìúæ å ïðèâåäåí ïðèíóäèòåëíî è íåçàêîííî îò ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ, â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî è íà òðåòèÿ äåí óìèðà ïðè íåÿñíè îáñòîÿòåëñòâà, äîêàòî å áèë èçîëèðàí è ôèêñèðàí. Àäìèíèñòðàöèÿòà íå óâåäîìÿâà ïîëèöèÿòà è ïðîêóðàòóðàòà. Èçäèðâàò ñå áëèçêèòå è èì ñå ïðåäëàãà äà âçåìàò òÿëîòî è äà ïîäïèøàò äåêëàðàöèÿ, ÷å íå æåëàÿò àóòîïñèÿ. Ñëó÷àÿò îñòàâà íåèçÿñíåí è äî äíåñ. Ñìúðòíè ñëó÷àè íà ìëàäè õîðà â óñëîâèÿòà íà èçîëàöèÿ è ïðèíóäèòåëíà ôèçè÷åñêà èìîáèëèçàöèÿ íå ñà ðÿäêîñò âúâ âñÿêà åäíà êàëåíäàðíà ãîäèíà. Âñè÷êè òàêèâà ñëó÷àè ñå õàðàêòåðèçèðàò ñ íåäîñòàòú÷íà è ïðîòèâîðå÷èâà èíôîðìàöèÿ. Òîâà ïîâäèãà âúïðîñà çà ïî-ñòðîã êîíòðîë âúðõó ïðèíóäèòåëíèòå ìåðêè çà èçáÿãâàíå íà ïðåñòúïëåíèÿ. 4.9. Èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå Ñúãëàñíî áúëãàðñêàòà ìåäèöèíñêà òðàäèöèÿ êúì ïîòðåáèòåëèòå íà çäðàâíè óñëóãè ñå ïîäõîæäà ïî åäèí ñâðúõïðîòåêòèâåí è ïàòåðíàëèñòè÷åí íà÷èí ñ äîìèíèðàùàòà ðîëÿ íà òåðàïåâòà â îòíîøåíèÿòà ëåêàð – ïàöèåíò. Èíôîðìèðàíîòî ñúãëàñèå êàòî êîíöåïöèÿ íàâëåçå â Áúëãàðèÿ 92

Òèïè÷åí ïðèìåð å ÄÏÁ – Áÿëà. 7272

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè è ïîëó÷è ïîäðîáíî çàêîíîäàòåëíî ðåãëàìåíòèðàíå åäâà ïðåç ïîñëåäíàòà ãîäèíà ñ âëèçàíåòî â ñèëà íà íîâèÿ Çàêîí çà çäðàâåòî. Çàêîíúò èçèñêâà ðåãèñòðàöèÿòà è ìåäèöèíñêèòå äåéíîñòè äà ñå 94 èçâúðøâàò ñëåä èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå . Ñúãëàñíî òîçè îñíîâåí çàêîí „èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå” å ñúãëàñèå, ïðåäîñòàâåíî äîáðîâîëíî ñëåä çà95 ïîçíàâàíå ñ îïðåäåëåíà èíôîðìàöèÿ. Èíôîðìàöèÿòà ñå îòíàñÿ äî : • äèàãíîçàòà è õàðàêòåðà íà çàáîëÿâàíåòî; • îïèñàíèå íà öåëèòå è åñòåñòâîòî íà ëå÷åíèåòî, ðàçóìíèòå àëòåðíàòèâè, î÷àêâàíèòå ðåçóëòàòè è ïðîãíîçàòà; • ïîòåíöèàëíèòå ðèñêîâå, ñâúðçàíè ñ ïðåäëàãàíèòå äèàãíîñòè÷íîëå÷åáíè ìåòîäè, âêëþ÷èòåëíî ñòðàíè÷íèòå åôåêòè è íåæåëàíèòå ëåêàðñòâåíè ðåàêöèè, áîëêà è äðóãè íåóäîáñòâà; • âåðîÿòíîñòòà çà áëàãîïðèÿòíî ïîâëèÿâàíå, ðèñêà çà çäðàâåòî ïðè ïðèëàãàíå íà äðóãè ìåòîäè íà ëå÷åíèå èëè ïðè îòêàç îò ëå÷åíèå. Âúçïðèåòàòà ïðàêòèêà â ñòàöèîíàðíèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ å ïðè ïîñòúïâàíåòî ïàöèåíòúò äà ïîäïèñâà äåêëàðàöèÿ çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. Â íåÿ òîé äåêëàðèðà, ÷å å çàïîçíàò ñ ëå÷åíèåòî è å ñúãëàñåí òî äà áúäå ïðîâåäåíî. Ñúâñåì íåÿñíî å êàêâà ÷àñò îò èíôîðìàöèÿòà, ïðåäâèäåíà â çàêîíà, å ïîëó÷èë áîëíèÿò è ïîä êàêâà ôîðìà ÿ å ïîëó÷èë. Â íÿ96 êîëêî áîëíèöè ÁÕÊ îòêðè óìåñòíè ïðàêòèêè íà ïîäíàñÿíå è ïîëó÷àâàíå íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. Ñïåöèàëíî îïðåäåëåíè ñëóæèòåëè èçíàñÿò ïðåä ïàöèåíòà íåîáõîäèìàòà èíôîðìàöèÿ ïðè ïðèåìà è îòãîâàðÿò íà âúçíèêíàëè âúïðîñè ïðåç öåëèÿ ïåðèîä íà ëå÷åíèåòî. Ìíåíèåòî íà áîëíèÿ ñå âçåìà ïðåäâèä ïðè ïëàíèðàíåòî è ïðîìÿíàòà íà òåðàïèÿòà. Â ïîâå÷åòî ïîñåòåíè ìåñòà îáà÷å èíòåðâþèðàíèòå ïàöèåíòè óáåäèõà ÁÕÊ, ÷å èçèñêâàíèòå îò çàêîíà è ìåäèöèíñêàòà åòèêà ïðîöåäóðè ïî ïðåäàâàíå íà èíôîðìàöèÿòà è ïîëó÷àâàíåòî íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå ñà ôîðìàëíè è ëèøåíè îò ñúäúðæàíèå. Íàé-÷åñòî ïàöèåíòúò ïîäïèñâà äåêëàðàöèÿ, ñ êîÿòî íå å çàïîçíàò èëè íå å ñúãëàñåí. Ïðè÷èíèòå çà òîâà ñà íÿêîëêî:

Â îòìåíåíèÿ Çàêîí çà íàðîäíîòî çäðàâå, ÷ë. 25, àë. 3, èçìåíåíà ïðåç 1997 ã. ñå ñïîìåíàâàøå, ÷å „ïðåãëåäèòå, èçñëåäâàíèÿòà, èìóíèçàöèèòå è ëå÷åíèåòî ñå èçâúðøâàò ñúñ ñúãëàñèåòî íà áîëíèÿ îñâåí êîãàòî çàêîíúò ïðåäâèæäà çàäúëæèòåëíè ïðåãëåäè, èçñëåäâàíèÿ, èìóíèçàöèè è ëå÷åíèå.” Ñëåä òîâà èíôîðìèðàíîòî ñúãëàñèå ñå ðåãëàìåíòèðà â Íàöèîíàëíèòå ðàìêîâè äîãîâîðè. 94 ×ë. 84 è ÷ë. 87 ÇÇ. 95 ×ë. 88 ÇÇ. 96 ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, è äð. 7373

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

• Ñúîáùàâà ìó ñå, ÷å àêî íå ïîäïèøå äåêëàðàöèÿòà çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, ñðåùó íåãî ùå áúäå âúçáóäåíà ñúäåáíà ïðîöåäóðà çà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíÿâàíå. • Ñúîáùàâà ìó ñå, ÷å „òàêúâ å ðåäúò â áîëíèöàòà”. • Â íÿêîè ñëó÷àè âðåìåííî íåîðèåíòèðàíè ïàöèåíòè ïîäïèñâàò äåêëàðàöèÿòà, áåç äà ñà â ñúñòîÿíèå äà ÿ ïðî÷åòàò è ðàçáåðàò. Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè èíôîðìàöèÿòà, êîÿòî ïîëó÷àâàò ëåêóâàíèòå, å òâúðäå îñêúäíà èëè íåðàçáèðàåìà. ×åñòà ïðàêòèêà ïðè ïîñåùåíèÿòà íà ÁÕÊ áå äà ñå ðàçÿñíÿâà ïî èñêàíå íà íàñòàíåíèòå ïðîöåäóðàòà ïî ïîëó÷àâàíå íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå è äà ñå èçèñêâà èíôîðìàöèÿ îò àäìèíèñòðàöèÿòà çà êîíêðåòíè ïàöèåíòè ïî òÿõíî æåëàíèå. Ó÷óäâàùà å íåîáõîäèìîñòòà îò íàìåñàòà íà âúíøíà îðãàíèçàöèÿ, çà äà ìîãàò ïàöèåíòèòå äà ïîëó÷àò èíòåðåñóâàùèòå ãè îòãîâîðè îò àäìèíèñòðàöèÿòà. ×åñòî ñðåùàíè áÿõà è ñëó÷àè íà óìèøëåíî çàáëóäåíè ïàöèåíòè ïî îòíîøåíèå íà äåéñòâèòåëíàòà èì òåðàïèÿ, âúçìîæíîñòòà äà ïîèñêàò ïðåêðàòÿâàíå íà ëå÷åíèåòî, îãðàíè÷èòåëíèÿ ðåæèì è äðóãè ïîäîáíè. Åñòåñòâåíî âúâ ôîêóñà íà âíèìàíèå íà ÁÕÊ ïðè ïðîâåðêèòå áÿõà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíåíèòå â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ õîðà. Ïî îòíîøåíèå íà òÿõ Çàêîíúò çà çäðàâåòî äîïóñêà íÿêîëêî âàðèàíòà çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå: • ïàöèåíòúò äà ìîæå äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå (îáùèÿò ñëó÷àé); • ëèïñà íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå ïðè ñïåøíè ìåäèöèíñêè ñúñòîÿ97 íèÿ ; • ëèïñà íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå ïðè ðèñêîâè ìåäèöèíñêè 98 äåéíîñòè è ïðè íåâúçìîæíîñò íà ïàöèåíòà äà äàâà òàêîâà ; • îïðåäåëåí îò ñúäà ïîïå÷èòåë èëè íàñòîéíèê äà èçðàçÿâà èíôîð99 ìèðàíî ñúãëàñèå ; • ñúäúò äà îïðåäåëè äðóã ÷îâåê, êîéòî äà èçðàçÿâà èíôîðìèðàíî 100 ñúãëàñèå ïðè íåâúçìîæíîñò íà ïàöèåíòà äà äàâà òàêîâà . Â íàé-÷åñòî ñðåùàíèÿ ñëó÷àé ïðèíóäèòåëíî íàñòàíåíèòå õîðà ñå óáåæäàâàò äà ïîäïèøàò äåêëàðàöèÿ çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, êàòî èì ñå ïîñî÷âà äðóãàòà àëòåðíàòèâà – ñúäåáíà ïðîöåäóðà çà ïðèíóäèòåëíî 97

×ë. 89, àë. 2 ÇÇ. ×ë. 89, àë. 3 ÇÇ. 99 ×ë. 87, àë. 2 è 3 ÇÇ. 100 ×ë. 87, àë. 4 ÇÇ. 98

7474

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå. Ïîäïèñâàéêè äîêóìåíòà, ïàöèåíòèòå ñìåíÿò ñòàòóòà ñè îò „ïðèíóäèòåëíî íàñòàíåíè” íà „ïîñòúïèëè çà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå”. Ôîðìàëíî èçèñêâàíèÿòà íà çàêîíà ñà ñïàçåíè. Ðàçáèðà ñå, „äîáðîâîëíèòå ïàöèåíòè” îòêðèâàò, ÷å ñúâñåì íå ñà òàêèâà, êîãàòî ðåøàò äà ïðåêðàòÿò ëå÷åíèåòî ñè èëè äà íàïóñíàò ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå, ïðåäè ëåêóâàùèÿò èì ëåêàð äà å ðåøèë òîâà. Àâòîðúò ñìÿòà, ÷å Çàêîíúò çà çäðàâåòî â ñâîÿòà öÿëîñò âèíàãè èçèñêâà íàëè÷èåòî íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, íåçàâèñèìî îò õàðàêòåðà íà ëå÷åíèåòî – äîáðîâîëíî èëè ïðèíóäèòåëíî. Çàêîíúò äîïóñêà äðóãè ëèöà äà çàìåñòâàò ïàöèåíòà â òîâà âîëåèçÿâëåíèå. Òóê âúçìîæíîñòòà çà íàðóøàâàíå íà ïðàâàòà íà ïàöèåíòà å íàé-ðåàëíà – ïðè íàëè÷èåòî íà ñúäåáíî ðåøåíèå çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå, ïðè êîåòî ñúäúò îïðåäåëÿ ëèïñàòà íà ñïîñîáíîñò íà ïàöèåíòà äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå è ïîñî÷âà ëèöå, êîåòî äà èçðàçÿâà òàêîâà âìåñòî áîëíèÿ. Â íàé-îáùèÿ ñëó÷àé òîâà ëèöå å áëèçúê ðîäíèíà. Àêî ëèïñâà òàêúâ èëè èìà êîíôëèêò íà èíòåðåñè, ñúäúò îïðåäåëÿ ëèöå îò îáùèíñêàòà àäìè101 íèñòðàöèÿ . Çà äà ñå âçåìå òîâà ðåøåíèå, âúïðîñíèÿò áëèçúê ðîäíèíà ÿâíî òðÿáâà äà ïðèñúñòâà â ñúäåáíàòà çàëà, êîåòî ÷åñòî å ñâúðçàíî ñ òðóäíîñòè. Ñúùî òàêà, àêî áëèçêèÿò ðîäíèíà îòêàæå äà äàäå èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, ñå ïðèñòúïâà êúì óïúëíîìîùàâàíå íà îáùèíñêè ñëóæèòåë, ïðèåìà ñå, ÷å íàëèöå å êîíôëèêò íà èíòåðåñè, ò.å. ïîñòàíîâÿâàéêè çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå, ñúäúò âèíàãè òðÿáâà äà îñèãóðè íàëè÷èåòî íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. Îïðåäåëåíèòå äà èçðàçÿâàò èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå îáùèíñêè ñëóæèòåëè íàé-÷åñòî: 1. íå ïîçíàâàò è íå ñå çàïîçíàâàò ñ ïàöèåíòèòå; 2. íå ñå èíôîðìèðàò çà ìåäèöèíñêèòå äåòàéëè îò ñúñòîÿíèåòî è ëå÷åíèåòî; 3. íå ñà çàèíòåðåñîâàíè îò ñúäáàòà íà ïàöèåíòà; 4. íå ïîñåùàâàò ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå. ×åñòî äðóãè ñëóæåáíè ëèöà îò îáùèíñêàòà èëè áîëíè÷íàòà àäìèíèñòðàöèÿ (äåëîâîäèòåëè, ôåëäøåðè, øîôüîðè è ò.í.) ïîäïèñâàò äîêóìåíòèòå âìåñòî ëèöàòà, îïðåäåëåíè îò ñúäà. ÁÕÊ ñðåùíà è íÿêîëêî ñëó÷àÿ, â êîèòî ïðèíóäèòåëíî íàñòàíåíè ïàöèåíòè ñúñ ñúäåáíî ðåøåíèå ñà ïðèçíàòè çà êîìïåòåíòíè äà äàâàò èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. Òå åñòåñòâåíî íå ñà ïîäïèñàëè äåêëàðàöèÿ çà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå, íî ñå

101

×ë. 162, àë. 3 ÇÇ. 7575

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ëåêóâàò ïðèíóäèòåëíî. ÎÎÍ ïðåïîðú÷âà âúâ âñè÷êè ñëó÷àè äà ñå òúðñè 102 èíôîðìèðàíîòî ñúãëàñèå íà ïàöèåíòà . Ìíîãî ÷åñòî ïðè ïîñåùåíèÿòà å òðóäíî äà ñå îïðåäåëè êîé ïàöèåíò êàêúâ þðèäè÷åñêè ñòàòóñ èìà ïîðàäè ëèïñàòà íà íåîáõîäèìàòà ðåãèñòðàöèÿ â äîêóìåíòèòå. Ïðèíöèïíî îòñúñòíà ïèñìåíàòà ðåãèñòðàöèÿ íà îòêàç îò ëå÷åíèå. Ñî÷àò ñå ïàöèåíòè, çà êîèòî ñå òâúðäè, ÷å ñà íàñòàíåíè ïðèíóäèòåëíî, íî ëèïñâàò ñúäåáíè ðåøåíèÿ, çàùîòî îùå íå áèëè èçãîòâåíè. Çà äðóãè ïàöèåíòè ñå ñî÷è, ÷å ñå ëåêóâàò ïî ñïåøíîñò çà ïåðèîäè îò íàä 10 äåíà. Çà òðåòè ïàöèåíòè ñå ïîñî÷âà, ÷å ñà äîáðîâîëíî ïîñòúïèëè, íî êîãàòî òå ïîèñêàò äà íàïóñíàò, ñòàâà ÿñíî, ÷å ñà ïðèíóäèòåëíî íàñòàíåíè. Òåçè ïðàêòèêè ÿâíî ñå äîïóñêàò ôîðìàëíî îò Çàêîíà çà çäðàâåòî. Âúïðåêè òîâà ïðåäñòàâëÿâàò ÿâíî íàðóøåíèå íà äóõà 103 ìó, êàêòî è íà Ïðåïîðúêèòå íà ÎÎÍ ïî îòíîøåíèå íà ðåãèñòðàöèÿòà â ìåäèöèíñêàòà äîêóìåíòàöèÿ. Ïðè âñè÷êè ïîñåùåíèÿ ÁÕÊ íå îòêðè íèòî åäèí ñëó÷àé, â êîéòî ìèíèñòúðúò íà çäðàâåîïàçâàíåòî ÷ðåç ñâîèòå óïúëíîìîùåíè ïðåäñòà104 âèòåëè îò ÐÖÇ äà å èçâúðøâàë ïðîâåðêè è äà å ðàçãëåæäàë æàëáè ïî ïîâîä çàêîíîñúîáðàçíîñòòà íà ïîëó÷àâàíå íà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå â 105 ÷àñòíîñò è íàðóøàâàíå íà çàêîíà â îáùèÿ ñëó÷àé .

102

Ïðèíöèï 11, ò. 9 îò Ïðèíöèïè çà çàùèòà íà ëèöà ñ ïñèõè÷íà áîëåñò è çà ïîäîáðÿâàíå íà ïñèõè÷íîçäðàâíàòà ïîìîù êúì Ðåçîëþöèÿ ¹46/119, ïðèåòà îò Ãåíåðàëíàòà àñàìáëåÿ íà Îðãàíèçàöèÿòà íà îáåäèíåíèòå íàöèè íà 17.12.1991 ã. 103 Ïðèíöèï 11, ò. 10 îò ñúùèÿ äîêóìåíò. 104 Ðåãèîíàëåí öåíòúð ïî çäðàâåîïàçâàíå. 105 ×ë. 93 ÇÇ. 7676

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

5. Äðóãè âèäîâå òåðàïèè, äîñòúïíè çà ïîòðåáèòåëèòå íà ïñèõè÷íîçäðàâíè óñëóãè â ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè Åäíà îò îñíîâíèòå êîíñòàòàöèè, íàïðàâåíè îò ÁÕÊ â ïúðâîòî èçñëåäâàíå, ïîñâåòåíî íà ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù â Áúëãàðèÿ, å, ÷å ëå÷åíèåòî â òåçè çàâåäåíèÿ ñå îãðàíè÷àâà ñàìî äî ôàðìàêîòåðà106 ïèÿ . Â íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå ÁÕÊ îòäåëè ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà ïðîó÷âàíåòî íà ðàçëè÷íèòå òåðàïåâòè÷íè ïîäõîäè è ïðàêòèêè â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ è òÿõíàòà äîñòúïíîñò äî ïîòðåáèòåëèòå íà ïñèõè÷íîçäðàâíè óñëóãè. Òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïðèíöèïèòå, çàëåãíàëè â Íàöèîíàëíàòà ïðîãðàìà çà ïñèõè÷íîòî çäðàâå íà ãðàæäàíèòå íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ 2001– 2005 ã., à èìåííî äåàêòóàëèçèðàíåòî íà áèîëîãè÷íèÿ, ìåäèöèíñêè ìîäåë íà ëå÷åíèå íà ïñèõè÷íàòà áîëåñò è ïðèëàãàíåòî íà êîìïëåêñíèÿ áèî-ïñèõî-ñîöèàëåí ìîäåë, çàïî÷âàò äà íàìèðàò ïðèëîæåíèå è â íîðìàòèâíàòà ðàìêà, êîÿòî çàäàâà ñòàíäàðòà çà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù â ñòðàíàòà. Â ìåäèöèíñêèÿ ñòàíäàðò ïî ïñèõèàòðèÿ å óòâúðäåí ìóëòèäèñöèïëèíàðíèÿò ïîäõîä êàòî âîäåù â ëå÷åíèåòî. Ðîëÿòà íà íåìåäèöèíñêèòå ñïåöèàëèñòè å ñèëíî àâòîíîìèçèðàíà îò ëåêàðñêàòà îïåêà, ñúçäàäåíî å ïðîñòðàíñòâî çà ïðèîáùàâàíå íà ïñèõîëîçèòå è ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè â ïðîöåñà íà òåðàïèÿ è ñîöèàëíà ðåõàáèëèòàöèÿ íà ïñèõè÷íîáîëíèòå. Çàäàäåí å è ñòàíäàðòúò çà ðåõàáèëèòàöèÿ: äåôèíèöèÿ, öåë, åêèïè, êîèòî ÿ îñúùåñòâÿâàò, åòàïè, âèäîâå è ò.í. Èçñëåäâàíåòî íà ñúïúòñòâàùèòå òåðàïèè, äîñòúïíè äî ïîòðåáèòåëèòå íà ïñèõè÷íîçäðàâíè óñëóãè, â ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù â Áúëãàðèÿ, íå áåøå ôîêóñ íà íàñòîÿùîòî èçñëåäâàíå. Íàé-ãîëÿì ðåñóðñ ÁÕÊ îòäåëè â ïîñîêà ïðîñëåäÿâàíå íà ìåõàíèçìèòå íà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå è ïðèëîæåíèåòî íà íîâîïðèåòèÿ Çàêîí çà çäðàâåòî. Êîíñòàòàöèèòå â îáëàñòòà íà ñúïúòñòâàùèòå ìåäèêàìåíòîçíàòà òåðàïèÿ ïðîãðàìè ñà íàïðàâåíè âúç îñíîâà íà ðàçãîâîðè ñ ãëàâíèòå ëåêàðè íà îñòðèòå îòäåëåíèÿ, êîèòî â ãîëÿìà ÷àñò îò ñëó÷àèòå íå áÿõà çàïîçíàòè ñ áðîÿ íà ïàöèåíòèòå, ïîñåùàâàùè ãðóïèòå ïî òðóäîâà, àðò òåðàïèÿ è ò.í. Öåëòà íà íàñòîÿùàòà ãëàâà íå å äà îáõâàíå ñòàòèñòè÷åñêè áðîÿ íà ïàöèåíòèòå, âêëþ÷åíè â òåçè òåðàïèè, à äà 106

Ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù è ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ, ÁÕÊ, 2001 ã., Ñîôèÿ. 7777

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

î÷åðòàå îñíîâíèòå òåíäåíöèè, êîèòî ÁÕÊ êîíñòàòèðà ïî âðåìå íà ñâîèòå ïîñåùåíèÿ â ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ. Â ïîðåäíîòî ñè ïîñåùåíèå â çàâåäåíèÿ çà àêòèâíî ëå÷åíèå â ñòðàíàòà ÁÕÊ êîíñòàòèðà, ÷å çà ñúæàëåíèå ñèòóàöèÿòà, êîÿòî å îïèñàíà â äîêëàäà îò 2001 ã., íå ñå å ïðîìåíèëà îñîáåíî, ìàêàð ÷å ìíîãî îò äèðåêòîðèòå íà ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ òâúðäÿõà îáðàòíîòî. Ïîâå÷åòî îò äèðåêòîðèòå íà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ ðàçêàçàõà ïðåä ÁÕÊ, ÷å â ïîâåðåíèòå èì èíñòèòóöèè ôóíêöèîíèðàò ìóëòèäèñöèïëèíàðíè åêèïè, êîèòî ñå ãðèæàò çà ïñèõîñîöèàëíàòà ðåõàáèëèòàöèÿ íà áîëíèòå. Ãëàâíèòå ëåêàðè íà îòäåëåíèÿòà â ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ñëó÷àèòå çàÿâÿâàõà, ÷å ñòðåìåæúò íà ëåêàðèòå å íàñî÷åí êúì òîâà ÷àñò îò ëå÷åíèåòî äà å ïîäãîòîâêàòà çà ñàìîñòîÿòåëåí æèâîò èçâúí áîëíèöàòà, êàêòî è ñòðåìåæúò äà ñå ñúõðàíÿò ìàêñèìàëíî êîãíèòèâíèòå è ñîöèàëíèòå ôóíêöèè íà áîëíèòå è/èëè òÿõíîòî âúçñòàíîâÿâàíå ñëåä ïñèõîòè÷íèÿ ñðèâ. Ìíîãî îò ëåêàðèòå, ñ êîèòî ðàçãîâàðÿõà èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ, çàÿâèõà, ÷å îñâåí ìåäèêàìåíòîçíî ëå÷åíèå ïðåäëàãàò íà ñâîèòå ïàöèåíòè è ïñèõîëîãè÷åñêî êîíñóëòèðàíå è ïñèõîòåðàïèÿ. Ñúùåñòâåí ïðîáëåì â ïðèëîæåíèåòî íà ïñèõîòåðàïåâòè÷íè ïðàêòèêè â ñòàöèîíàðíèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ å íà÷èíúò íà íàñòàíÿâàíå íà ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. Âêëþ÷âàíåòî íà ëåêóâàùèÿ ëåêàð â èçãîòâÿíåòî íà åêñïåðòèçàòà çà íàñòàíÿâàíå äî ãîëÿìà ñòåïåí ãî êîìïðîìåòèðà â ðîëÿòà ìó íà òåðàïåâò-êîíñóëòàíò è çàòðóäíÿâà ñêëþ÷âàíåòî íà òåðàïåâòè÷åí äîãîâîð è ôîðìèðàíåòî íà áåçîïàñíà òåðàïåâòè÷íà ðàìêà, ôîðìèðàíà âúç îñíîâà íà äîâåðèå îò ñòðàíà íà êëèåíòà êúì íåãîâèÿ òåðàïåâò. Îïòèìèçèðàíåòî íà ëå÷åíèåòî èçèñêâà âêëþ÷âàíåòî íà ðàçëè÷íè ïñèõè÷íîçäðàâíè ñïåöèàëèñòè è òåõíèòå êîìïåòåíòíîñòè â èíäèâèäóàëíèÿ ïëàí íà ëå÷åíèå íà âñåêè áîëåí, â çàâèñèìîñò îò íåãîâèòå ïîòðåáíîñòè. Òîâà íà ïðàêòèêà îçíà÷àâà èçãðàæäàíå íà ìóëòèäèñöèïëèíàðíè åêèïè, ðàáîòåùè ïî âñåêè îòäåëåí ñëó÷àé. Íàáëþäåíèåòî íà ÁÕÊ ïîêàçà, ÷å èçãðàæäàíåòî íà ìóëòèäèñöèïëèíàðíè åêèïè â ïîâå÷åòî ñëó÷àè å ôîðìàëíî. ÁÕÊ êîíñòàòèðà, ÷å ïðåäñòàâèòåëèòå íà ðàçëè÷íèòå ïîìàãàùè ïðîôåñèè ñïîäåëÿò ðàçëè÷íà âèçèÿ çà ñúñòàâà è ôóíêöèèòå íà ìóëòèäèñöèïëèíàðíèòå åêèïè. Â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÄÏÁ – 7878

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Áÿëà, ëåêàðèòå ðàçãëåæäàõà ìóëòèäèñöèïëèíàðíèòå åêèïè êàòî ïñèõèàòðè÷íè åêèïè, êîèòî îñâåí ëåêóâàùèÿ ëåêàð âêëþ÷âàò ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè è äîðè ñàíèòàðèòå â îòäåëåíèÿòà. Ïðè íåîáõîäèìîñò êúì åêèïà ìîæå äà ñå ïðèñúåäèíè è ïñèõîëîã è ñîöèàëåí ðàáîòíèê. Ïñèõîëîãúò èìà çàäúëæåíèÿ, ñâúðçàíè ïðåäèìíî ñ îöåíÿâàíåòî íà ïñèõè÷íîòî ôóíêöèîíèðàíå íà ïàöèåíòà (ïñèõîäèàãíîñòèêà). Ñîöèàëíèÿò ðàáîòíèê ñå âêëþ÷âà â ïîñðåäíè÷åñêè äåéíîñòè â ìåæäóèíñòèòóöèîíàëíèòå îòíîøåíèÿ, â êîèòî áîëíèöàòà âëèçà ñ äðóãè èíñòèòóöèè, ïî âðåìå íà ïðåñòîÿ íà áîëíèÿ â ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå. Â ìàñîâèÿ ñëó÷àé íå å ïðåäâèäåíà ðîëÿ íà òåçè ïðîôåñèîíàëèñòè â ïðîöåñà íà ëå÷åíèå íà áîëíèÿ. Ëå÷åáíèòå ïðîãðàìè íå ïðåäâèæäàò ðàáîòà ñúñ ñåìåéñòâàòà è òÿõíàòà ïîäêðåïà. Íåìåäèöèíñêèòå ïðîôåñèîíàëèñòè îöåíÿâàò ñâîÿ ïðèíîñ â òàêà íàðå÷åíèòå ïñèõèàòðè÷íè ìóëòèäèñöèïëèíàðíè åêèïè êàòî íåäîñòàòú÷åí. Ñïîðåä íÿêîè îò ïñèõîëîçèòå, ñ êîèòî ÁÕÊ ðàçãîâàðÿ, âñè÷êè ðåøåíèÿ, ñâúðçàíè ñ ïðåñòîÿ è ëå÷åíèåòî íà áîëíèÿ â ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå ñà â ïðàâîìîùèÿòà ñàìî è åäèíñòâåíî íà ëåêóâàùèòå ëåêàðè. Ëåêóâàùèÿò ëåêàð âçåìà ðåøåíèå çà ëå÷åíèåòî, ðåæèìà íà ïàöèåíòà, âêëþ÷âàíåòî ìó â òðóäîâà èëè äðóãà òåðàïèÿ è ò.í. Òå îöåíÿâàò òîçè ïîäõîä êàòî ñòðîãî ìåäèöèíñêè. ×àñò îò ïñèõîëîçèòå ñïîäåëèõà, ÷å ñå ÷óâñòâàò äèñêðèìèíèðàíè è ñìÿòàò, ÷å ñúùåñòâåíà ÷àñò îò òåõíèòå êîìïåòåíòíîñòè íà êëèíè÷íè ïñèõîëîçè íå ñå çà÷èòàò îò ïñèõèàòðèòå. 5.1. Òåðàïåâòè÷íè ïðîãðàìè Ñïîðåä óòâúðäåíèòå ìåæäóíàðîäíè ñòàíäàðòè ïñèõèàòðè÷íîòî ëå÷åíèå òðÿáâà äà ñå îñíîâàâà íà èíäèâèäóàëèçèðàí ïîäõîä, êîéòî èçèñêâà ïðèåìàíåòî íà ïëàí íà ëå÷åíèå çà âñåêè ïàöèåíò. Òîé òðÿáâà äà âêëþ÷âà ðåäèöà âúçñòàíîâèòåëíè è òåðàïåâòè÷íè äåéíîñòè êàòî òðóäîòåðàïèÿ, ãðóïîâà òåðàïèÿ, èíäèâèäóàëíà ïñèõîòåðàïèÿ, èçêóñòâî, òåàòúð, ìóçèêà è ñïîðò. Ïàöèåíòèòå òðÿáâà äà èìàò ïîñòîÿíåí äîñòúï äî ïîäõîäÿùî îáîðóäâàíè ïîìåùåíèÿ çà îòäèõ è âúçìîæíîñò çà åæåäíåâíè óïðàæíåíèÿ íà îòêðèòî; æåëàòåëíî å ñúùî äà èì ñå ïðåäëîæàò îáó÷åíèå è ïîäõîäÿùà ðàáîòà. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å òåçè îñíîâíè åëåìåíòè íà åôåêòèâíîòî ïñèõîñîöèàëíî âúçñòàíîâèòåëíî ëå÷åíèå ñà íåäîñòàòú÷íî ðàçâèòè, à íà ìåñòà èçöÿëî ëèïñâàò. Âñå îùå áèîëîãè÷íàòà òåðàïèÿ å âîäåù ïðèíöèï íà ëå÷åíèå â ãîëÿìà ÷àñò îò ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ â ñòðàíàòà 7979

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

(ÄÏÁ – Áÿëà, ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, è äð.). Â òåçè ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ òåðàïèÿòà ñå ñâåæäà ïðåäèìíî äî ìåäèêàìåíòîçíî ëå÷åíèå. Òîâà ïîëîæåíèå å ðåçóëòàò îò ëèïñàòà íà êâàëèôèöèðàí ïåðñîíàë, íà ñðåäñòâà èëè íà ìàòåðèàëíîòåõíè÷åñêà áàçà. ÁÕÊ ñìÿòà, ÷å çàä òåçè î÷åâèäíè ïðè÷èíè âñúùíîñò ñå êðèå ïàòåðíàëèñòè÷íîòî îòíîøåíèå íà ëåêàðèòå êúì ïàöèåíòèòå è íà ÷èñòî ìåäèöèíñêèÿ ïîäõîä â òÿõíîòî ëå÷åíèå. Ïðàêòèêàòà ïîêàçâà, ÷å òîâà âîäè äî èíñòèòóöèîíàëèçèðàíå íà ïàöèåíòèòå è èçãðàæäàíåòî íà çàâèñèìîñò êúì ïñèõèàòðè÷íîòî çàâåäåíèå. Âòîðè÷íèÿò åôåêò å ñâúðçàí ñ òîâà, ÷å ðîäíèíèòå ñúùî ïðåñòàâàò äà âúçïðèåìàò ãðèæàòà çà áëèçêèòå ñè êàòî ñâîå çàäúëæåíèå, êîåòî âîäè äî íåïðåêúñíàòè õîñïèòàëèçàöèè íà ïîòðåáèòåëÿ íà ïñèõè÷íîçäðàâíè óñëóãè. Ñèòóàöèÿòà ñå óñëîæíÿâà äîïúëíèòåëíî îò ëèïñàòà íà äîñòàòú÷íî ñïåöèàëèçèðàíè èçâúíáîëíè÷íè óñëóãè, êîèòî äà ïðåäëàãàò àëòåðíàòèâà íà ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ãðèæà. Ñúùåñòâåíà ÷àñò îò ñîöèàëíî-ðåõàáèëèòàöèîííàòà ïðîãðàìà, íàìàëÿâàíåòî íà çàâèñèìîñòòà îò èíñòèòóöèîíàëíà ãðèæà è óñïåøíàòà ðåèíòåãðàöèÿ â îáùåñòâîòî çàåìà ò.íàð. òðóäîâà òåðàïèÿ. Îñâåí áåçñïîðíèÿ ïîçèòèâåí åôåêò âúðõó ïîòðåáèòåëèòå íà ïñèõè÷íîçäðàâíà óñëóãà, ïî ïîñîêà íà âúçñòàíîâÿâàíå íà ñîöèàëíè êîìïåòåíòíîñòè è óìåíèÿ, ïîâèøàâàíå íà ñàìîîöåíêàòà, ðåàëèçèðàíåòî ïðîäóêòèòå íà òðóäîâàòà òåðàïèÿ, òÿ èìà è âòîðè÷íè åôåêòè êàòî ðåäóöèðàíå íà îáùåñòâåíàòà ñòèãìà âúðõó ïñèõè÷íàòà áîëåñò. Â ðåçîëþöèÿòà íà ÎÎÍ, óòâúðæäàâàùà ïðèíöèïèòå çà çàùèòà íà ëèöàòà ñ ïñèõè÷íà áîëåñò è çà 107 ïîäîáðÿâàíå ïñèõè÷íîçäðàâíàòà ïîìîù , å îòáåëÿçàíî, ÷å „óñëîâèÿòà íà æèâîò â ïñèõè÷íîçäðàâíàòà ñëóæáà òðÿáâà… äà âêëþ÷âàò… âúçìîæíîñòè çà âêëþ÷âàíå â àêòèâíè çàíèìàíèÿ… ïîäõîäÿùè çà ïðîôåñèîíàëíè ðåõàáèëèòàöèîííè ìåðêè, êîèòî äà ñïîìàãàò ðåèíòåãðàöèÿòà 108 ìó â îáùåñòâîòî” . Òðóäîâàòà òåðàïèÿ å íàé-ðàçïðîñòðàíåíàòà ñúïðîâîæäàùà òåðàïèÿ â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ â Áúëãàðèÿ. Âêëþ÷âàíåòî íà áîëíèòå â òðóäîâàòà òåðàïèÿ å íà äîáðîâîëåí ïðèíöèï, à ó÷àñòèåòî èì íå ñå çàïëàùà. Â ïîâå÷åòî îò ïîñåòåíèòå äúðæàâíè áîëíèöè òðóäîâàòà òåðàïèÿ ñå ñâåæäà äî ó÷àñòèå íà áîëíèòå â ìåðîïðèÿòèÿ, ñâúðçàíè ñ ïîääúðæàíå íà õèãèåíàòà â ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå – ïî÷èñòâàíå íà áîë107

Ðåçîëþöèÿ ¹ 46/119, ïðèåòà îò Ãåíåðàëíàòà àñàìáëåÿ íà Îðãàíèçàöèÿòà íà îáåäèíåíèòå íàöèè íà 17.12.1991 ã. 108 Ïðèíöèï 13, 2ã

8080

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íè÷íèÿ ïàðê, ïî÷èñòâàíå íà êîðèäîðèòå è ñòàèòå. Â òîçè ñìèñúë ïîãîëÿìà ÷àñò îò áîëíèòå ñà âêëþ÷åíè â ðàçëè÷íè äåéíîñòè, êîèòî ñå íàðè÷àò òðóäîâà òåðàïèÿ. Òîâà îáà÷å ðÿäêî å ÷àñò îò èíäèâèäóàëíèÿ ïëàí íà ëå÷åíèå. Â ïîâå÷åòî îò ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ íÿìà ïðàêòèêà ó÷àñòèåòî íà áîëíèòå â òåçè äåéíîñòè äà ñå îò÷èòà â èñòîðèÿòà íà çàáîëÿâàíåòî. Â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè ðàçêàçàõà, ÷å èìàò ïðîáëåì ñ ìîòèâèðàíåòî íà ïàöèåíòèòå çà ó÷àñòèå â òðóäîâà òåðàïèÿ. Ïîäîáíè íàáëþäåíèÿ ñïîäåëèõà è ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, è ÄÏÁ – Áÿëà. Ñïîðåä òÿõ íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå çàÿâÿâàëè, ÷å ñà áîëíè õîðà è íå áèâà äà áúäàò ïðèíóæäàâàíè äà ðàáîòÿò. Ôðàïèðàùî å âïå÷àòëåíèåòî, êîåòî ïðàâè èçêëþ÷èòåëíî áîãàòàòà áàçà çà òðóäîâà òåðàïèÿ, ñ êîÿòî âñå îùå ðàçïîëàãàò ãîëÿìà ÷àñò îò ÄÏÁ è êîÿòî îò ãîäèíè å íåèçïîëçâàåìà: ðàáîòèëíèöè çà ïðîèçâîäñòâî íà ìðåæà, ïëåòåíå íà êîøíèöè, øèâàøêè ðàáîòèëíèöè è ò.í. Â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ãðóïà îò äåñåòèíà áîëíè ñå ãðèæàò çà ìàëêî ïîìîùíî ñòîïàíñòâî, êîåòî ñå ñúñòîè îò çåëåí÷óêîâà è îâîùíà ãðàäèíà. Âêëþ÷âàíåòî íà áîëíèòå â òðóäîâàòà òåðàïèÿ å íà äîáðîâîëåí ïðèíöèï è íå ñå çàïëàùà. Â ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, áîëíèòå èçðàáîòâàò ïëèêîâå è ïðèãîòâÿò êîíñóìàòèâè çà áîëíèöàòà (ïàìóê è ìàðëè). Ìíîãî äîáðî âïå÷àòëåíèå íà èçñëåäîâàòåëèòå îò ÁÕÊ íàïðàâèõà âúçìîæíîñòèòå çà âêëþ÷âàíå íà ïîòðåáèòåëèòå íà ïñèõè÷íîçäðàâíè óñëóãè íà ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, â ðàçëè÷íè òðóäîâè ïðîãðàìè, êàêòî è òîâà, ÷å òðóäúò èì ñå çàïëàùà. Ïàöèåíòèòå ðàáîòÿò êàòî øèâà÷è, îáëèöîâ÷èöè. Äðóãè ñå ãðèæàò çà ÷èñòîòàòà â ãðàäñêèÿ ïàðê, òðåòè ïðèãîòâÿò êîíñóìàòèâè çà áîëíèöàòà, äðóãè ïðîèçâåæäàò êóêëè è òåêñòèëíè êàðòèíè. Â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, å ðåãèñòðèðàíî äðóæåñòâîòî, êîåòî òðÿáâà äà ñå ïðåâúðíå â ïîðú÷èòåë íà äåéíîñòèòå, â êîèòî ïàöèåíòèòå ñå àíãàæèðàò â òðóäîâàòà òåðàïèÿ. Î÷àêâà ñå, ñëåä êàòî äðóæåñòâîòî çàïî÷íå ñâîÿòà äåéíîñò, òðóäúò íà áîëíèòå äà ñòàíå ïëàòåí. Ïî äóìèòå íà ãëàâíèÿ ëåêàð îáà÷å íèêîé íå æåëàå äà ñå àíãàæèðà ñ îòãîâîðíîñòòà äà çàñòàíå íà÷åëî íà òîâà äðóæåñòâî, êîåòî ïðåïÿòñòâà ñòàðòèðàíåòî íà ðàáîòàòà ìó. Ðàáîòàòà â ãðóïà ïðåäëàãà ìíîãî ïîäõîäÿù ôîðìàò çà ïñèõîðåõàáèëèòàöèîííè äåéíîñòè: èçèñêâà ïî-ìàëêî âðåìåâè è ÷îâåøêè ðåñóðñè 8181

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

(ãðóïàòà ìîæå äà ñå âîäè îò åäèí òåðàïåâò â ðàìêèòå íà 2–3 ÷àñà ñåäìè÷íî), ïðåäîñòàâÿ ìíîãî äîáðè âúçìîæíîñòè çà ôîðìèðàíå íà ñîöèàëíè óìåíèÿ, êàòî ïîäãîòâÿ ïîòðåáèòåëèòå çà ñàìîñòîÿòåëåí æèâîò. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å âúïðåêè òîâà ãðóïîâàòà òåðàïèÿ íå å øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíà â áúëãàðñêèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ. Â ñúùîòî âðåìå ïîâå÷åòî îò ïàöèåíòèòå, ñ êîèòî ÁÕÊ ðàçãîâàðÿ, âêëþ÷èòåëíî è â îñòðèòå îòäåëåíèÿ, áèõà ìîãëè äà áúäàò âêëþ÷åíè â ïîäîáíè òåðàïåâòè÷íè ïðîãðàìè è èçðàçÿâàõà æåëàíèå çà òîâà. Â ñúäåáíîòî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ëîâå÷, ñå ïðîâåæäà ãðóïîâà òåðàïèÿ, êîÿòî ñå âîäè âåäíúæ â ñåäìèöàòà îò ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè. Îñíîâíèòå òåìè, çà êîèòî ðàçãîâàðÿò ó÷àñòíèöèòå â ãðóïàòà, ñà ìóçèêà è õîáèòà (ðèáîëîâ), çàáðàíåíè ñà âñÿêàêâè òåìè, ñâúðçàíè ñ äåÿíèåòî, äîâåëî äî íàñòàíÿâàíå â îòäåëåíèåòî, êàêòî è òåìè, çàñÿãàùè ïñèõè÷íàòà áîëåñò. Â ÷àñò îò ïîñåòåíèòå èíñòèòóöèè ÁÕÊ îòêðè äåéñòâàùè ïðîãðàìè çà ñúïúòñòâàùà òåðàïèÿ è ñîöèàëíà ðåõàáèëèòàöèÿ, âêëþ÷åíè â èíäèâèäóàëíèÿ ïëàí çà ëå÷åíèå (ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷). Íàé-÷åñòî òîâà ñà ïðîãðàìè, öåëÿùè ïîäîáðÿâàíå íà ñîöèàëíèòå óìåíèÿ íà ïîòðåáèòåëèòå íà ïñèõè÷íîçäðàâíè óñëóãè, êîè109 òî ñå îñíîâàâàò íà ïðèíöèïèòå íà ãðóïîâàòà ðàáîòà : àðò òåðàïèÿ, êóëòóðîòåðàïèÿ, ìóçèêîòåðàïèÿ è çàíèìàòåëíà òåðàïèÿ. Â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, áåøå ñúîáùåíî, ÷å êëèíè÷íèòå ïñèõîëîçè ïðåäîñòàâÿò è èíäèâèäóàëíè êîíñóëòàöèè íà áîëíèòå è òåõíèòå ñåìåéñòâà âúâ ôîðìàò íà èíäèâèäóàëíà ïñèõîòåðàïèÿ è ôàìèëíî êîíñóëòèðàíå. Âúïðåêè òîâà ïðîöåíòúò íà ïàöèåíòèòå, âêëþ÷åíè â òåçè ïðîãðàìè å ìíîãî ìàëúê. Åäâà åäíà äåñåòà îò âñè÷êè íàñòàíåíè çà ëå÷åíèå ïîñåùàâàò àòåëèåòî çà àðò òåðàïèÿ â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ. Äíåâíèÿò öåíòúð â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ïðåäîñòàâÿ ñâîèòå óñëóãè åäâà íà 20–30 îò ïàöèåíòèòå, êîèòî ñà íàñòàíåíè çà ëå÷åíèå. Òåðàïåâòèòå â öåíòúðà ñïîäåëèõà, ÷å ÷åñòî åäíè è ñúùè ïàöèåíòè ñå çàïèñâàò è ïîñåùàâàò ðàçëè÷íèòå ïðîãðàìè íà ñëóæáàòà. Ïîäîáíè ñà íàáëþäåíèÿòà íà èçñëåäîâàòåëèòå è â îñòàíàëèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ.

109

Îòíîâî â ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ” ñà óêàçàíè ôîðìàòà íà ãðóïîâî-òåðàïåâòè÷íèòå çàíèìàíèÿ, êàêòî è ãðóïîâèòå òåõíèêè è ôóíêöèèòå íà òåðàïåâòà. 8282

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Âúç îñíîâà íà íàïðàâåíèòå íàáëþäåíèÿ ÁÕÊ ñìÿòà, ÷å àêòóàëíàòà ñèòóàöèÿ â áúëãàðñêèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ å áåëÿçàíà íå ñàìî îò ëèïñàòà íà ñðåäñòâà, íî è îò ñúïðîòèâàòà êúì ïðîìÿíà êàêòî íà îðãàíèçàöèîííî íèâî, òàêà è íà èíäèâèäóàëíî. ×åñòî îðãàíèçàöèèòå ñòðàäàò îò ñèìïòîìàòèêàòà íà ïîòðåáèòåëèòå íà òåõíèòå óñëóãè. Íÿìà äà å ïðåñèëåíî äà ñå êàæå, ÷å íà òîçè åòàï íà ïðåñòðóêòóðèðàíå íà äúðæàâíèòå è íà îáùèíñêèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ òå ïðîÿâÿâàò â ñâîåòî ôóíêöèîíèðàíå ñèìïòîìè, áëèçêè äî òåçè íà ñâîèòå ïàöèåíòè.

8383

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

6. Èçîëèðàíå è èìîáèëèçàöèÿ 6.1. Ìåæäóíàðîäíè è âúòðåøíè ñòàíäàðòè Ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè, îòíàñÿùè ñå äî îãðàíè÷èòåëíèòå ìåðêè ñïðÿìî ïñèõè÷íîáîëíè ëèöà, íå äàâàò ÿñíè è êàòåãîðè÷íè ïðåäïèñàíèÿ çà ïðîöåäóðèòå, íà÷èíà íà íàëàãàíå è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ìåðêèòå, êàêòî è çà íåîáõîäèìîñòòà îò èçïîëçâàíåòî èì â óñëîâèÿòà íà õîñïèòàëèçàöèÿ. Â Ìåæäóíàðîäíàòà õàðòà çà ïðàâàòà íà õîñïèòàëèçèðà110 íèòå ïñèõèàòðè÷íè ïàöèåíòè å çàëîæåíî ïðàâîòî òå äà íå áúäàò îãðàíè÷àâàíè ôèçè÷åñêè èëè ÷ðåç ëåêàðñòâåíè ñðåäñòâà è äà íå áúäàò ïðèíóäèòåëíî èçîëèðàíè, îñâåí ïî ñïåøíîñò ïî íàðåæäàíå íà ëåêàðÿ, çà äà ñå ïðåäîòâðàòè âúçìîæíîñòòà äà íàâðåäÿò íà ñåáå ñè èëè íà îêîëíèòå, è òî ñàìî äîòîãàâà, äîêàòî íå ñå íàìåðè ïî-ïðèåìëèâî è ñúùî òîëêîâà åôåêòèâíî ðåøåíèå. Ïî ïîäîáåí íà÷èí å äåôèíèðàí ïðîáëåìúò è â Ïðèíöèïèòå íà ÎÎÍ çà çàùèòà íà ëèöà ñ ïñèõè÷íà áîëåñò, íî â òÿõ íå ñà çàëîæåíè âðåìåâè îãðàíè÷åíèÿ íà èçîëàöèÿòà è èìîáèëèçàöèÿòà è èçèñêâàíèÿ çà ñðåäñòâàòà è ïîìåùåíèÿòà, êîèòî ìîãàò äà ñå èçïîëçâàò çà òàêèâà öåëè. Â óñëîâèÿòà íà ñòàöèîíàðíà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù ïðîáëåìúò ñ èçîëèðàíåòî è èìîáèëèçèðàíåòî ïðîäúëæàâà äà ñòîè èçêëþ÷èòåëíî îñòðî. Ñëåä ïîñåùåíèåòî ñè â Áúëãàðèÿ ïðåç ìàðò-àïðèë 1995 ã. ÊÏÈ ïðåïîðú÷à èçðàáîòâàíåòî íà äåòàéëíà ïîëèòèêà çà ôèêñèðàíå è èçîëèðàíå è âúâåæäàíå íà ñïåöèàëíè äíåâíèöè âúâ âñÿêî ïñèõèàòðè÷íî îòäåëåíèå, â êîèòî äà ñå âïèñâàò ñ âñè÷êèòå íåîáõîäèìè äåòàéëè èçîëèðàíèÿòà è äðóãèòå ñðåäñòâà çà îáóçäàâàíå. Çà òàçè öåë ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè âëÿçîõà â ñèëà íÿêîëêî íîðìàòèâíè äîêóìåíòà, êîèòî ïîäðîáíî ðåãëàìåíòèðàõà óñëîâèÿòà è ïàðàìåòðèòå íà ìåðêèòå çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå. Ïúðâèÿò îò òÿõ å ìåäèöèíñêèÿò ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ“, êîéòî áå ïðèåò ñ Íàðåäáà ¹ 24 íà ÌÇ îò 2004 ã. Â íåãî ñà èçëîæåíè óñëîâèÿòà, ïðè êîèòî ñå îñúùåñòâÿâà íàäçîð, è íàé-îáùî ñå îïèñâàò äåéñòâèÿòà íà ïåðñîíàëà ïðè îâëàäÿâàíå íà âúçáóäà íà ïàöèåíò. Ñòàíäàðòúò èçèñêâà îâëàäÿâàíåòî íà âúçáóäà çàäúëæèòåëíî äà ñå èçâúðøâà îò ÷åòèðèìà äóøè îò ïåðñîíàëà (âñåêè íàñî÷åí êúì îòäåëåí êðàéíèê), ïðè íåîáõîäèìîñò – èìîáèëèçàöèÿ ïî íàçíà÷åíèå îò ëåêàð, ìîíèòîðèðàíà

110

http://www.bpa-bg.org/BG/pages/BpaHarta.html 8484

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

íà âñåêè 30 ìèíóòè, êàêòî è çàäúëæèòåëíî äîêóìåíòèðàíå ñúîáðàçíî ïðîòîêîëèòå çà èìîáèëèçàöèÿ (3.2.1.ã). Çàêîíúò çà çäðàâåòî, âëÿçúë â ñèëà îò 1.01.2005 ã., å âòîðèÿò íîðìàòèâåí àêò, ðåãëàìåíòèðàù îãðàíè÷èòåëíèòå ìåðêè. Â ðàçäåë „Ïñèõè÷íî çäðàâå“, ÷ë. 150, àë. 2, èçðè÷íî å óïîìåíàòî, ÷å ìåðêèòå çà âðåìåííî ôèçè÷åñêî îãðàíè÷åíèå ñå ïðèëàãàò ñàìî êàòî ïðåäïîñòàâêà çà ñúçäàâàíå íà óñëîâèÿ çà ïðîâåæäàíå íà ëå÷åíèåòî è íå çàìåñòâàò àêòèâíîòî ëå÷åíèå, à ñúãëàñíî àë. 3 âçåìàíåòî íà òàêèâà ìåðêè ñå ðàçïîðåæäà îò ëåêàð, êîéòî îïðåäåëÿ âèäà íà ìÿðêàòà è ñðîêà çà ïðèëàãàíåòî é. Òîçè ñðîê íå ìîæå äà áúäå ïî-äúëúã îò 6 ÷àñà. Â àë. 4 å çàëîæåíî èçèñêâàíåòî ìåðêèòå äà ñå îñúùåñòâÿâàò îò ïðåäâàðèòåëíî îáó÷åí çà òîâà ïåðñîíàë, à àë. 5 íàëàãà èçâúðøâàíåòî íà ïîäðîáíè âïèñâàíèÿ â ñïåöèàëíà êíèãà íà ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå è â èñòîðèÿòà íà çàáîëÿâàíåòî. Òåçè âïèñâàíèÿ òðÿáâà äî îòðàçÿâàò âèäà, ïðè÷èíèòå, ñðîêà íà ïðèëàãàíå, ëåêàðÿ, êîéòî å ðàçïîðåäèë ìåðêèòå, è ïðèëîæåíîòî ìåäèêàìåíòîçíî ëå÷åíèå. Íà îñíîâàíèå ÷ë. 150, àë. 8 îò Çàêîíà çà çäðàâåòî íà 28.06.2005 ã. âëåçå â ñèëà Íàðåäáà ¹ 1 çà ðåäà çà ïðèëàãàíå íà ìåðêè çà âðåìåííî ôèçè÷åñêî îãðà111 íè÷àâàíå ïðè ïàöèåíòè ñ óñòàíîâåíè ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà , êîÿòî äåòàéëíî äåôèíèðà êàêòî ñàìèòå ìåðêè, òàêà è ñðîêîâåòå è íà÷èíèòå çà íàëàãàíåòî èì, îáñòîÿòåëñòâàòà, ïðè êîèòî ñå ïðèëàãàò, è âîäåíåòî íà íåîáõîäèìàòà äîêóìåíòàöèÿ. Íåïîñðåäñòâåíî ñëåä âëèçàíåòî â ñèëà íà Íàðåäáà ¹ 1 ñå îêàçà, ÷å çàëîæåíèòå â íåÿ èçèñêâàíèÿ çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå íà ïàöèåíòè ñúçäàâàò ðåäèöà ïðîáëåìè íà ðúêîâîäñòâàòà íà ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè. Ñïîðåä íàïðàâåíèòå êîìåíòàðè òåçè ïðîáëåìè ïðîèçòè÷àò îò ëèïñàòà íà îòäåëíè ïîìåùåíèÿ çà èçîëèðàíå è èìîáèëèçèðàíå, îò ïðåêîìåðíàòà „áóìàùèíà“, ñúïúòñòâàùà âñÿêà íàëîæåíà ìÿðêà ïîðàäè íåîáõîäèìîñòòà îò èçâúðøâàíå íà ãîëÿì áðîé âïèñâàíèÿ íà äàííè â èñòîðèÿòà íà çàáîëÿâàíåòî è â ñïåöèàëíàòà êíèãà. Íåèçïúëíèìè ïðè íàëè÷íèÿ äåôèöèò íà ïåðñîíàë ñà è èçèñêâàíèÿòà çà íåïðåêúñíàòî íàáëþäåíèå íà ïàöèåíòè ñ íàëîæåíè îãðàíè÷èòåëíè ìåðêè, êàêòî è ïðèëàãàíåòî íà âðåìåííî èìîáèëèçèðàíå ïðè îñèãóðåíè íàé-ìàëêî ÷åòèðè ëèöà îò òåðàïåâòè÷íèÿ åêèï, îò êîèòî ïîíå åäíîòî äà å ñ ïîë, åäíàêúâ ñ òîçè íà ïàöèåíòà.

111

Îáí., ÄÂ, áð. 56, 8.07.2005 ã. 8585

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

6.2. Ïðàêòèêà Ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ÄÏÁ è ÎÄÏÇÑ áÿõà ïîñåòåíè îò ÁÕÊ ïðåäè âëèçàíåòî â ñèëà íà Íàðåäáà ¹ 1, íî ñëåä ïðèåìàíåòî íà Çàêîíà çà çäðàâåòî. Ïîðàäè òîâà èçñëåäîâàòåëèòå ðàçïîëàãàõà ñ îñíîâíà ÷àñò îò çàêîíîäàòåëíàòà ðàìêà çà íàáëþäåíèå íà ïðàêòèêàòà ïî íàëàãàíå íà ìåðêè çà âðåìåííî ôèçè÷åñêî îãðàíè÷åíèå. Ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ” îïðåäåëÿ èçèñêâàíèÿòà, íà êîèòî òðÿáâà äà îòãîâàðÿò ñåêòîðèòå çà ïîâèøåíà ñèãóðíîñò â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè. Îáîñîáåíè ñåêòîðè èìà â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, è ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, íî äîðè è â òåçè áîëíèöè æèëèùíèòå ïîìåùåíèÿ íå ñà ñíàáäåíè ñ íåîáõîäèìîòî îáîðóäâàíå, íå ñà îáåçîïàñåíè è ïîäõîäÿùè çà ïðîäúëæèòåëíî ïðåáèâàâàíå. Ïðåñòîÿò íà ïàöèåíòè â òåçè ñåêòîðè íå å íîðìàòèâíî îãðàíè÷åí. Òîé å â çàâèñèìîñò îò ðèñêà îò àãðåñèâíî, àâòîàãðåñèâíî èëè íåïðåäñêàçóåìî ïîâåäåíèå. Ñòàíäàðòúò íàëàãà è äîêóìåíòèðàíå íà àãðåñèâíîñòòà â ÈÇ, ñåñòðèíñêè ðàïîðòè, òàáëî çà èíòåíçèâíî íàáëþäåíèå è íàäçîðè è òåìïåðàòóðåí ëèñò. Ñëåä ïúðâîíà÷àëíîòî îò÷èòàíå, àãðåñèâíîñòòà òðÿáâà äà ñå ìîíèòîðèðà ïðåç öåëèÿ ïåðèîä íà îáñëóæâàíå, êàòî ïðîñëåäÿâàíåòî ñúùî ñå äîêóìåíòèðà. Ïðîâåðêàòà íà çàïèñèòå çà àãðåñèâíîñò íà ïàöèåíòèòå ïîêàçà, ÷å íÿìà åäèííà ïðàêòèêà çà ïåðèîäè÷íî íàáëþäåíèå è âïèñâàíå â ïîñî÷åíàòà äîêóìåíòàöèÿ íà èíôîðìàöèÿòà çà ñòåïåíòà íà àãðåñèâíîñò. Ïîðàäè òîâà ïàöèåíòè, êîèòî ïðè ïîñòúïâàíåòî ñè ñà áèëè íàñòàíåíè â ñåêòîðè çà ïîâèøåíà ñèãóðíîñò, ÷åñòî îñòàâàò â òÿõ äî êðàÿ íà ïðåñòîÿ â ñòàöèîíàðà, âúïðåêè ÷å ñòåïåíòà íà àãðåñèÿ, êàêòî è íåîáõîäèìîñòòà îò ïîâèøåíà ñèãóðíîñò ïîêúñíî, ñå ðåäóöèðàò. Â íÿêîè îò ïîñåòåíèòå ñòàöèîíàðè ïàöèåíòè îò îñòðèòå îòäåëåíèÿ ñúîáùàâàõà, ÷å ñà ïîñòúïèëè íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå è ÷å íå æåëàÿò äà ñå ëåêóâàò â óñëîâèÿ íà çàòâîðåí ðåæèì, íî íèêúäå íå áå ñúîáùåíî çà ïîäàâàíå íà ïèñìåíà èëè óñòíà æàëáà ñðåùó ðåñòðèêòèâíèÿ ðåæèì íà ëå÷åíèå. Â òàáëàòà çà íàäçîðè â ìàíèïóëàöèîííèòå êàêòî â îñòðèòå, òàêà è â „ñïîêîéíèòå” îòäåëåíèÿ ñà ãðóïèðàíè èìåíàòà íà ïàöèåíòè ïîä íàäçîð. Âèäîâåòå íàäçîðè ñà çà ñóèöèä, àãðåñèÿ, àâòîàãðåñèÿ, âúçáóäà, õðàíåíå, áÿãñòâî è ïîâåäåíèå, ïðèåì ëåêàðñòâà, åïèëåïñèÿ, îãðàáâàíå è ïîâèøåíè ãðèæè. Çà ðàçëèêà îò íàáëþäåíèåòî íà ðèñêà îò àãðåñèÿ, ñâúðçàíî ñ ïðåáèâàâàíå â ñåêòîð çà ïîâèøåíà ñèãóðíîñò, àêòóàëèçèðàíåòî íà èíôîðìàöèÿòà çà íàäçîðèòå ñå èçâúðøâà âñåêèäíåâíî. Âðåìåííîòî èìîáèëèçèðàíå íàé-÷åñòî ñå îñúùåñòâÿâà â ñòàèòå íà ïàöèåíòèòå ïðåä è ñðåä äðóãèòå ïàöèåíòè, âúïðåêè ÷å ïîäîáíà ïðàê8686

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

òèêà ìîæå äà ïðè÷èíè íà ïàöèåíòà ÷óâñòâî íà óíèæåíèå ïîâå÷å, îòêîëêîòî êîãàòî ìåõàíè÷íèòå ñðåäñòâà çà èìîáèëèçèðàíå ñà áåëåçíèöè èëè âåðèãè. Íàáëþäåíèåòî íà ïàöèåíòè ïî âðåìå íà èìîáèëèçàöèÿ áè òðÿáâàëî äà å ïî-èíòåíçèâíî â ñðàâíåíèå ñ íàáëþäåíèåòî ïî âðåìå íà èçîëàöèÿ. Ñúãëàñíî ÷ë. 11, àë. 3 íà Íàðåäáà ¹ 1 ìåäèöèíñêà ñåñòðà áè òðÿáâàëî äà äåæóðè êðàé ëåãëîòî íà èìîáèëèçèðàíèÿ ïàöèåíò – óñëîâèå, êîåòî â ñúùåñòâóâàùèÿ êàäðîâè äåôèöèò íå áè ìîãëî äà áúäå èçïúëíåíî. Ëèïñàòà íà ïîñòîÿííî íàáëþäåíèå â ñúäåáíî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ëîâå÷, ïðåç íîåìâðè 2004 ã. áå äîâåëî äî òðàãè÷åí èíöèäåíò. Åäèí îò ïàöèåíòèòå îò ñòàÿòà, â êîÿòî å áèë ôèêñèðàí äðóã ïàöèåíò, ðàçâúðçàë ôèêñèðàíèÿ ïðåç íîùòà è ñå å îáåñèë ñ êîëàíà íà äóøà â áàíÿòà. Ìåäèöèíñêàòà ñåñòðà íà ñìÿíà óñïÿëà ñ ïîìîùòà íà ñàíèòàð è îõðàíèòåë äà ñâàëè ïàöèåíòà, êîéòî îùå äèøàë, òúé êàòî áèëè ìèíàëè ñàìî ñåêóíäè ñëåä îáåñâàíåòî. Òÿ ïðèëîæèëà èçêóñòâåíî äèøàíå, íî äîêàòî äîøúë åêèï íà ÖÑÌÏ, òîé ïî÷èíàë. Ìåõàíè÷íèòå ñðåäñòâà çà îñúùåñòâÿâàíå íà èìîáèëèçàöèÿ ñúãëàñíî Íàðåäáà ¹ 1 áè òðÿáâàëî äà áúäàò êàèøè èëè îãðàíè÷èòåëíè ðèçè. Èçðè÷íî å ïîñî÷åíî, ÷å íå ñå äîïóñêàò âåðèãè, áåëåçíèöè è äðóãè îñòðè è îïàñíè ñðåäñòâà. Âúïðåêè òîâà ïî âðåìå íà ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, íà 20.05.2005 ã. â èçîëàòîðà íà îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå äâàìà ìúæå (â îòäåëíè èçîëàòîðè) ñúîáùèõà, ÷å ñà áèëè ôèêñèðàíè ïðåç öÿëàòà íîù. Ñïîðåä çàòâîðåíèòå â èçîëàòîðà Ï.Ï.è ß.À. ïðåç öÿëàòà íîù íà 19 ñðåùó 20 ìàé 2005 ã. òå ñà áèëè ôèêñèðàíè â èçîëàòîðà ñ êîæåíè ðåìúöè íà òðèòå êðàéíèêà è âåðèãà íà ÷åòâúðòèÿ. Äâàìàòà ìúæå ðàçêàçàõà çà òîâà ïîîòäåëíî è íåçàâèñèìî åäèí îò äðóã. Òå áÿõà çàòâîðåíè â îòäåëíè èçîëàòîðè. Ñïîðåä ñàíèòàðÿ íà îòäåëåíèåòî òàì íÿìà ïîäîáíà ïðàêòèêà. Ïîìîëåí äà ïîêàæå ðåìúöèòå, êîèòî ñå èçïîëçâàò çà ôèêñàöèÿ íà áîëíèòå, ñàíèòàðÿò ãè èçâàäè îò åäèí øêàô, êàòî ñëåä òîâà îòêàçà äà ãî îòâîðè çà îãëåä. Äåæóðíàòà ñåñòðà, êîÿòî òîêóùî áå ïîñòúïèëà íà ðàáîòà (è íà ñìÿíà), ñå îïðàâäà, ÷å å íîâà è ÷å íå é èçâåñòíà òàêàâà ïðàêòèêà â îòäåëåíèåòî, îùå ïîâå÷å ÷å íå å áèëà íà ñìÿíà â íîùòà íà îïèñàíèòå ôèêñàöèè. Â êíèãàòà çà âïèñâàíå íà ìåðêèòå çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå íå áÿõà îïèñàíè íèòî ôèêñèàöèèòå íà áîëíèòå, íèòî ïðåñòîÿò èì â èçîëàòîðà. Ïî âðåìå íà ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ â ñúäåáíî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ëîâå÷, ïàöèåíòèòå ðàçêàçàõà íà èçñëåäîâàòåëèòå íàñàìå, ÷å ôèêñàöèè ñå îñúùåñòâÿâàò è ñ áåëåçíèöè, êîèòî ñå ñúõðàíÿâàò îò îõðàíèòåëèòå. Îòäåëåíèåòî ñå îõðàíÿâà îò ÷àñòíà ôèðìà, ñëóæèòåëèòå íà êîÿòî ðàçïîëàãàò ñ áåëåçíèöè. Èçïîëçâàíåòî íà áåëåçíèöè çà îáåçäâèæâàíå ïî-êúñíî áå ïîòâúðäåíî è îò ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè. Çà èçïîëçâàíå íà áåëåçíèöè çà çàõâàùàíå íà åäíàòà ðúêà çà ëåã8787

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ëîòî çà ñðîê îò íÿêîëêî äíè ðàçêàçàõà è ïàöèåíòè â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà. Â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, êîëàíèòå ñå èçïîëçâàò çà çàõâàùàíå ïðåç ãúðäèòå, à çà ôèêñèðàíå íà êðàéíèöèòå ñå èçïîëçâàò ÷àðøàôè. Ïðè÷èíèòå çà íàëàãàíå íà ìåðêè çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå ñà ïîñî÷åíè â àë. 1, ÷ë. 150 íà Çàêîíà çà çäðàâåòî è ïî àíàëîãè÷åí íà÷èí â ÷ë. 1 íà Íàðåäáà ¹ 1. Òå ñà ñâúðçàíè ñ íåîáõîäèìîñòòà äà ñå ïðåäîòâðàòè ïðÿêà è íåïîñðåäñòâåíà îïàñíîñò çà ñîáñòâåíîòî çäðàâå èëè æèâîò íà ïàöèåíòà èëè çà çäðàâåòî èëè æèâîòà íà äðóãè ëèöà. Â ðàçðåç ñ òîçè ðåãëàìåíò â õîäà íà èçñëåäâàíåòî ÁÕÊ ñå íàòúêíà íà íàëàãàíå íà ìåðêè çà îãðàíè÷åíèå êàêòî çà íàêàçàíèå, òàêà è çà îñèãóðÿâàíå íà ñïîêîéñòâèå è òèøèíà â îòäåëåíèÿòà. Çàâàðåíàòà â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ñèòóàöèÿ íà èìîáèëèçèðàíå è îñâîáîæäàâàíå íà äâàìà ïàöèåíòè â åäèí è ñúù ÷àñ å èíäèêàöèÿ, ÷å ìÿðêàòà è ïðè äâàìàòà å áèëà íàëîæåíà çà óäîáñòâî íà íîùíèÿ ïåðñîíàë. Â îòäåëíè ñëó÷àè ìÿðêàòà ñå èçïîëçâà è çà íàêàçàíèå. Â òåòðàäêàòà çà ôèêñèðàíå íà áîëíè â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ñðåùó èìåòî íà ïàöèåíò â ãðàôà „ïðè÷èíè çà ôèêñàöèÿòà” áå îòáåëÿçàíî, ÷å Í.Ñ. „ñòàíàë äîñàäåí, ïðèëåï÷èâ, ïðå÷åë íà îñòàíàëèòå äà ñïÿò“. Êàêòî çà îñèãóðÿâàíå íà ñïîêîéñòâèå, òàêà è çà íàêàçàíèå ñà ìíîãîêðàòíèòå èìîáèëèçàöèè íà Ã.Ï. â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà. Â ðàïîðòíàòà òåòðàäêà íà æåíñêî îòäåëåíèå áå îòáåëÿçàíî, ÷å ñå å íàëîæèëî ôèêñèðàíå, çàùîòî ïàöèåíòêàòà „... ñòàâà îò ëåãëîòî, òúð÷è ïî êîðèäîðà, ñúáëè÷à ñå ãîëà, îòâàðÿ è çàòâàðÿ ïðîçîðöèòå ñúñ ñèëà“. Ïî-íàäîëó â òåòðàäêàòà çà ñúùàòà ïàöèåíòêà å çàïèñàíî: „Íå ñïà ïðåç öÿëàòà íîù, áå ôèêñèðàíà ìíîãîêðàòíî, íî áåç ðåçóëòàò.” Îùå ïî-íàäîëó çà ñúùàòà ïàöèåíòêà å çàïèñàíî: „Ñïà äî 12 ÷àñà, ñëåä êîåòî îáèêàëÿ è áåçïîêîè áîëíèòå. Íàëîæè ñå äà áúäå ôèêñèðàíà äî ñóòðèíòà.” Â êîíêðåòíèÿ ñëó÷àé äðàñòè÷íèòå íàðóøåíèÿ íà Çàêîíà çà çäðàâåòî ïî îòíîøåíèå íà íàëàãàíåòî íà ìåðêè çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷åíèå íå ìîãàò äà áúäàò îïðàâäàíè ñàìî ñ íåäîñòèãà íà ïåðñîíàë. Íå ìîãàò äà áúäàò îïðàâäàíè è ñ àðãóìåíòèðàíå íà îïàñíîñò. Êàêòî ñòàâà ÿñíî îò ïðèâåäåíèòå ïî-ãîðå ïðèìåðè, èçáðîåíèòå äåéñòâèÿ, íàëîæèëè èìîáèëèçàöèèòå, ïî íèêàêúâ íà÷èí íå áèõà ìîãëè äà èçïúëíÿò èçèñêâàíèÿòà, çàëîæåíè â ÷ë. 150, àë. 1 ÇÇ – äà ïðåäñòàâëÿâàò ïðÿêà è íåïîñðåäñòâåíà îïàñíîñò çà çäðàâåòî èëè æèâîòà íà ïàöèåíòêàòà èëè çà çäðàâåòî è æèâîòà íà äðóãè ëèöà. Â ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ-ãðàä, îò íàðî÷íàòà òåòðàäêà ñòàâà ÿñíî, ÷å íÿêîè îò ïàöèåíòèòå ñà áèëè ôèêñèðàíè çà ïîâå÷å îò äâà ÷àñà, êàòî ÁÕÊ èìà îñíîâàíèå äà ñìÿòà, ÷å â íÿêîè îò ñëó÷àèòå ôèêñèðàíåòî ñå èçïîëçâà êàòî íàêàçàíèå. 8888

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Íàáëþäåíèåòî íà íàëè÷íèòå âïèñâàíèÿ â áîëíè÷íàòà äîêóìåíòàöèÿ íà ìåðêèòå çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå ïîêàçà ñåðèîçíè ïðîïóñêè íà ìåäèöèíñêèòå åêèïè. Ñúãëàñíî Íàðåäáà ¹ 1, àë. 3 ëåêàðÿò âïèñâà â èñòîðèÿòà íà çàáîëÿâàíåòî äàííè ïî îáùî äåâåò ïîêàçàòåëÿ çà âñÿêà åäíà ìÿðêà – ìîìåíòíîòî ñúñòîÿíèå íà ïàöèåíòà, îáñòîÿòåëñòâàòà, íàëàãàùè èçïîëçâàíåòî íà ìÿðêàòà, âèäà íà âçåòàòà ìÿðêà è ñðîêúò çà ïðèëàãàíåòî é, èìåíàòà íà ÷ëåíîâåòå íà åêèïà, îñúùåñòâèëè ìÿðêàòà, èìåíàòà íà ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè, âîäåùè íàáëþäåíèåòî, íàçíà÷åíîòî ìåäèêàìåíòîçíî ëå÷åíèå, ïðîìåíèòå â ñúñòîÿíèåòî íà ïàöèåíòà, ïðîìåíèòå â ìåäèêàìåíòîçíîòî ëå÷åíèå, äàòà, ÷àñ, èìå è ïîäïèñ. Â ïîâå÷åòî ïîñåòåíè ñòàöèîíàðè òåçè èçèñêâàíèÿ áÿõà ïðè÷èíà çà íåäîâîëñòâî íà ëåêàðèòå îò Íàðåäáà ¹ 1 ïîðàäè íåîáõîäèìîñòòà îò çàïèñâàíå íà èçêëþ÷èòåëíî ãîëÿì îáåì èíôîðìàöèÿ. Â íèòî åäèí îò ïîñåòåíèòå ñëåä âëèçàíå â ñèëà íà íàðåäáàòà ñòàöèîíàðè íå áå êîíñòàòèðàíî ïúëíî äîêóìåíòèðàíå â èñòîðèÿòà íà çàáîëÿâàíåòî íà ìåðêèòå çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷åíèå. Çà äà ñå óëåñíè âïèñâàíåòî íà ïúëíèÿ îáåì èíôîðìàöèÿ çà âñÿêà åäíà ôèêñàöèÿ, â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, è ÄÏÁ – Ëîâå÷, ðúêîâîäñòâîòî å èçãîòâèëî ïðîòîêîë, êîéòî òðÿáâà äà ñå ñúõðàíÿâà â èñòîðèÿòà íà çàáîëÿâàíåòî. Ïðîòîêîëúò âêëþ÷âà èìå, àäðåñ, äèàãíîçà íà ïàöèåíòà, ïðè÷èíà çà ôèêñàöèÿòà, âðåìåòðàåíå, âèä, ëåêàð, íàðåäèë ìÿðêàòà, ëèöà, êîèòî ñà ÿ ïðèëîæèëè, àëåðãèè, ïðèäðóæàâàùè çàáîëÿâàíèÿ è ÅÃÍ íà ïàöèåíòà. Â ñòàöèîíàðèòå ïðàêòèêàòà ïî âïèñâàíå íà èìîáèëèçàöèèòå â êíèãà çà âçåòèòå ìåðêè áå èçêëþ÷èòåëíî ðàçíîîáðàçíà. Â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ðàäíåâî, áðîÿò íà âïèñàíèòå èìîáèëèçàöèè îò íà÷àëîòî íà 2005 ã. äî 21.06.2005 ã. áå 20, à â îñòðî æåíñêî îòäåëåíèå çà ñúùèÿ ïåðèîä áÿõà âïèñàíè 42 ñëó÷àÿ. Â ÷àñò îò ïîñåòåíèòå ñòàöèîíàðè (æåíñêî îñòðî îòäåëåíèå â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÎÄÏÇÑ – Âåëèêî Òúðíîâî) íå ñå âîäåøå òåòðàäêà èëè êíèãà çà âïèñâàíå íà ìåðêèòå çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå, à â ïúðâî ìúæêî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Êúðäæàëè, èìàøå òåòðàäêàòà çà ôèêñàöèè è èçîëàöèè, íî òÿ íå áå âîäåíà îò 2002 ãîäèíà. Â ðàïîðòíàòà òåòðàäêà îáà÷å ñàìî çà åäèí ìåñåö ñà îòáåëÿçàíè øåñò ôèêñàöèè è ïðèíóäèòåëíî ìåäèêèðàíå çà ÷åòèðèìà ïàöèåíòè. Â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ïîñëåäíèòå çàïèñè â òåòðàäêàòà ñà îò íà÷àëîòî íà 2004 ã., íî â ðàïîðòà íà ñåñòðèòå ñàìî çà ïîñëåäíèòå äâå ñåäìèöè ñà îòáåëÿçàíè ôèêñàöèè íà äâàìà ïàöèåíòè îò 29.06.2005 ã. äî 1.07.2005 ã. Îòáåëÿçàíî å ñúùî, ÷å òå ñà ôèêñèðàíè è ñå ïðåäàâàò îò ñìÿíà íà ñìÿíà „ôèçè÷åñêè îáåçîïàñåíè“. Â ñúäåáíî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ëîâå÷, áÿõà âïèñàíè 7 ñëó÷àÿ çà 2004 ã. è íèòî åäèí çà 2005 ã. Â ïúðâî æåíñêî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Êúðäæàëè, çà 2005 ã. áÿõà îòáåëÿçàíè 5 ôèêñàöèè, ïúðâàòà îò êîèòî ïðåç ìàé 2005 ã., à ïîñ8989

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ëåäíàòà çà 2004 ã. å îò íîåìâðè, êîåòî ïîäñêàçâà, ÷å òåòðàäêàòà íå ñå âîäè ðåäîâíî. Íåðåäîâíîñò íà âïèñâàíèÿòà è íåñúîòâåòñòâèÿ ìåæäó èíôîðìàöèÿòà â ðàïîðòíèòå êíèãè è êíèãàòà çà âïèñâàíå íà ìåðêèòå çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå áå óñòàíîâåíà è â äðóãè ñòàöèîíàðè. Â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, äâàìà èçîëèðàíè ïàöèåíòè ñúîáùèõà íåçàâèñèìî åäèí îò äðóã, ÷å ñà áèëè èìîáèëèçèðàíè ïðåç öÿëàòà íîù íà 19 ñðåùó 20 ìàé 2005 ã. Â êíèãàòà çà ôèêñèðàíå íå áÿõà îïèñàíè íèòî ôèêñàöèèòå íà áîëíèòå, íèòî ïðåñòîÿò èì â èçîëàòîðà. Â æåíñêî îñòðî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, òðè îò ôèêñàöèèòå ñ äàòè 2, 9 è 11 þëè 2005 ã., îïèñàíè â òåòðàäêà „Ðàïîðò ñåñòðè“, íå áÿõà îòðàçåíè â òåòðàäêàòà çà ôèêñèðàíå íà áîëíè. Îáåìúò íà âïèñâàíèÿòà â ðàïîðòíèòå òåòðàäêè è êíèãèòå çà âïèñâàíå íà ìåðêèòå çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷åíèå ñúùî ñå ðàçëè÷àâàò â ðàçëè÷íèòå ñòàöèîíàðè. Â ñúäåáíî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ëîâå÷, ïî íÿêîè îò çàïèñèòå â ðåãèñòúðà íå ìîæå äà ñå íàïðàâè çàêëþ÷åíèå â êîëêî ÷àñà å áèë ôèêñèðàí ïàöèåíò è çà êàêúâ ñðîê. Â îñòðî æåíñêî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, â òåòðàäêàòà ñå îòáåëÿçâà ñàìî äàòàòà, íà êîÿòî å èçâúðøåíà ôèêñàöèÿ, áåç äà ñà âïèñàíè ÷àñîâåòå. Îò òåòðàäêà „Ðàïîðò ñåñòðè” â îñòðî æåíñêî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ìîæå äà ñå óñòàíîâè ñàìî íà êîÿ äàòà êîÿ ïàöèåíòêà å áèëà ôèêñèðàíà, íÿìà âïèñâàíå íà ÷àñîâåòå è ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ìÿðêàòà, îùå ïîâå÷å ÷å ïîñëåäíèòå ôèêñàöèè íå ñà îòðàçåíè â òåòðàäêàòà çà ôèêñèðàíå íà áîëíè. Â æåíñêî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, â ðàïîðòíàòà òåòðàäêà ñúùî íÿìà äàííè çà ÷àñîâåòå íà ôèêñèðàíå, âïèñâà ñå ñàìî äàëè ñå ïðèåìà èëè ïðåäàâà ôèêñèðàí ïàöèåíò. Èíôîðìàöèÿòà çà òåçè ìåðêè íå å äóáëèðàíà, òúé êàòî íå ñå âîäè íàðî÷íà êíèãà. Â îáëàñòíèòå äèñïàíñåðè êàòî öÿëî äîêóìåíòàöèÿòà çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷åíèå ñå âîäè ïî-ïðåöèçíî â ñðàâíåíèå ñ ÄÏÁ. Íàïðèìåð â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ñëåä âñÿêî ôèêñèðàíå ñå ïîïúëâà ñïåöèàëíî ðàçðàáîòåí òàëîí â äâà åêçåìïëÿðà – åäèí çà ÈÇ è åäèí îñòàâà â êî÷àíà. Â òàëîíèòå å ïðåäâèäåíà âúçìîæíîñò ëåêàð äà íàçíà÷àâà ôèêñàöèÿ ïî òåëåôîíà è òÿ äà ñå èçâúðøâà ñ áåëåçíèöè è ñ êîëàíè. Â äèñïàíñåðà â Ñîôèÿãðàä îáà÷å ÁÕÊ óñòàíîâè ðàçìèíàâàíå ìåæäó ôèøîâåòå çà ôèêñàöèÿ è ðàïîðòíàòà òåòðàäêà, êàòî â òåòðàäêàòà ñà îòáåëÿçàíè ôèêñaöèè, çà êîèòî íÿìà ïîïúëíåíè ïðîòîêîëè. Áðîÿò íà âïèñàíèòå ìåðêè â äèñïàíñåðèòå áè òðÿáâàëî äà å çíà÷èòåëíî ïî-ìàëúê, äîêîëêîòî â òÿõ ñå èçâúðøâà çíà÷èòåëíî ïî-ìàëúê áðîé ïðèåìàíèÿ ïî ñïåøíîñò è ïàöèåíòèòå â ïî-ãîëÿìà ñòåïåí ñà ñòà9090

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

áèëèçèðàíè â ñðàâíåíèå ñ òåçè îò äúðæàâíèòå áîëíèöè. Èçñëåäâàíåòî ïîêàçà, ÷å íå âúâ âñè÷êè äèñïàíñåðè å òàêà. Â ÎÄÏÇÑ – Áóðãàñ, â òåòðàäêàòà çà ðåãèñòðèðàíå íà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå â îñòðî îòäåëåíèå çà ïåðèîäà îò 23.07.2005 ã., êîãàòî áå çàïî÷íàòà íîâàòà òåòðàäêà, äî äåíÿ íà ïîñåùåíèåòî – 2.08.2005 ã., áÿõà îïèñàíè îêîëî 90 ôèêñàöèè. Òåòðàäêàòà å áåç îáùà íîìåðàöèÿ. Âïèñàíè ñà äî 9 ñëó÷àÿ íà äåí è î÷åâèäíî èçïîëçâàíåòî íà èìîáèëèçàöèè å ðóòèííà ïðàêòèêà, à íå èçêëþ÷åíèå. Ãðàôèòå â òåòðàäêàòà ñà îôîðìåíè ñúãëàñíî Íàðåäáà ¹ 1. Â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, îò íà÷àëîòî íà 2005 ã. äî 20.07.2005 ã. â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå ñà âïèñàíè îáùî 69 ôèêñàöèè. Â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, â ìúæêî îòäåëåíèå îò íà÷àëîòî íà ãîäèíàòà äî 19.07.2005 ã. áÿõà ïîïúëíåíè 28 òàëîíà çà ôèêñàöèè. Â ÎÄÏÇÑ – Õàñêîâî, â æåíñêî îòäåëåíèå áÿõà âïèñàíè 25 ñëó÷àÿ îò 28.01.2005 ã. äî 9.09.2005 ã., à â ìúæêî îòäåëåíèå çà ñúùèÿ ïåðèîä â òåòðàäêàòà áÿõà äîêóìåíòèðàíè 21 ñëó÷àÿ. Ñúãëàñíî ÷ë. 150, àë. 3 îò Çàêîíà çà çäðàâåòî ìåðêèòå çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷åíèå íå ìîãàò äà ñå íàëàãàò çà ñðîê ïî-äúëúã îò øåñò ÷àñà. Â Íàðåäáà ¹ 1 ñå êîíêðåòèçèðà îòäåëíî âðåìåòðàåíåòî íà èçîëèðàíåòî, êîåòî íå ìîæå äà íàäâèøàâà øåñò ÷àñà, à âðåìåòðàåíåòî íà èìîáèëèçèðàíåòî íå ìîæå äà íàäâèøàâà äâà ÷àñà. Òàêà îãðàíè÷åí, òîçè ñðîê ñòàíà ïîâîä çà êîìåíòàðè ïî âðåìå íà ïîñåùåíèÿòà äîêîëêî â ðàìêèòå ìó å âúçìîæíî äà áúäå îâëàäÿíà âúçáóäà è äàëè ïîíÿêîãà íå ñå íàëàãà ïîïðîäúëæèòåëíî èìîáèëèçèðàíå. Ñïîðåä ä-ð Ìàí÷åâ îò ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, íÿìà ëåêàðñòâî, êîåòî äà ìîæå äà âúçäåéñòâà óñïîêîÿâàùî íà áóéñòâàù áîëåí â ðàìêèòå íà øåñò ÷àñà, êîåòî íàëàãà ïî-ïðîäúëæèòåëíî ôèêñèðàíå. Â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, å ïðàêòèêà ôèêñàöèèòå äà ïðîäúëæàâàò íàé-ìíîãî äâà ÷àñà, çàùîòî ïî äóìèòå íà ä-ð Ãåíîâà ñúñ ñúâðåìåííèòå ëåêàðñòâà íå å íåîáõîäèìî ïîâå÷å âðåìå çà îâëàäÿâàíå íà ïàöèåíòà (àãðåñèÿòà èëè àæèòèðàíîñòòà). Ïîäîáíî íà òîâà áå ìíåíèåòî è íà ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò èíòåðâþèðàíèòå ïñèõèàòðè Ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà èìîáèëèçàöèèòå íà ïàöèåíòè ñïîðåä âïèñâàíèÿòà â áîëíè÷íàòà äîêóìåíòàöèÿòà êàêòî ïðåäè âëèçàíå â ñèëà íà Íàðåäáà ¹ 1, òàêà è ñëåä òîâà, çíà÷èòåëíî íàäâèøàâàøå äâà ÷àñà. Òàêà íàïðèìåð â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, â òåòðàäêàòà íà îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå áå îòáåëÿçàíà ôèêñàöèÿ íà ìëàä ìúæ, êîÿòî å ïðîäúëæèëà ïîâå÷å îò äåñåò äíè. Â ÄÏÁ – Áÿëà, ïàöèåíò òâúðäåøå, ÷å å áèë ôèêñèðàí â ïðîäúëæåíèå íà 24 ÷àñà íà 4 è 5 ìàé 2005 ã. Ñúùèÿò ïàöèåíò ïîêàçà áåëåçè ïî êðàêàòà îò êîëàíèòå, ñ êîèòî å áèë îáåçäâèæåí. Íåãîâèòå äóìè áÿõà ïîòâúðäåíè è îò äðóãè áîëíè â ñòàÿòà.

9191

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Ëèïñàòà íà çàêîíîâè ïðåãðàäè ñðåùó ïîâòîðÿåìîñò íà ìåðêèòå çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå áå äîâåëà â íÿêîè ñòàöèîíàðè äî äðàñòè÷íè ñëó÷àè íà ïðîäúëæàâàùî èìîáèëèçèðàíå. Â äèñïàíñåðà â Ðóñå ïàöèåíòúò À.Ä.È. å áèë ôèêñèðàí íà 17.03.2005 ã. îò 1,10 äî 7,10 ÷àñà ïî íàðåæäàíå íà ä-ð Àíãåëîâà ïîðàäè îòêàç îò ìåäèêàöèÿ è àãðåñèÿ êúì ïåðñîíàëà è å îñòàâåí áåç ëå÷åíèå. Â ñúùèÿ äåí å îòíîâî ôèêñèðàí îò 9 äî 14,30 ÷àñà ïî íàðåæäàíå íà ä-ð Ïîïîâ ïîðàäè àãðåñèÿ êúì ïåðñîíàëà. Ïîñòàâåí å äèàçåïàì, õàëîïåðèäîë, àêèíåòîí, äåïàêèí, âúïðåêè ÷å ïàöèåíòúò îòêàçâà ìåäèêàöèÿ. Îò 15 äî 20 ÷àñà íà ñúùèÿ äåí òîé îñòàâà ôèêñèðàí, çàùîòî ïðîäúëæàâà ñúùîòî ñúñòîÿíèå è ãîðíàòà òåðàïèÿ å ïîñòàâåíà îòíîâî â 22 ÷àñà. Òàêà îáùî çà åäíî äåíîíîùèå ïàöèåíòúò å áèë ôèêñèðàí çà 16 ÷àñà è 30 ìèíóòè. Â OÄÏÇÑ – Âðàöà, ïàöèåíòúò Ã.Á. å áèë ôèêñèðàí íà 27.01.2005 ã. îò 10 ÷àñà. Ñëåäâàùà ïðåöåíêà å ïðàâåíà â 18 ÷àñà è ôèêñèðàíåòî å ïðîäúëæåíî äî 28.01.2005 ã., êîãàòî â 13 ÷àñà îòíîâî å íàïðàâåíà ïðåöåíêà è ôèêñèðàíåòî å ïðîäúëæåíî äî 23 ÷àñà. Ïðè ñëåäâàùà ïðåöåíêà å áèëî ïðîäúëæåíî äî 29.01.2005 ã., 11 ÷àñà. Ñëåäâàùà ïðåöåíêà – â 16 ÷àñà, è ïàê – â 20 ÷àñà. Â 21 ÷àñà å ïðîäúëæåíî ôèêñèðàíåòî äî 3 ÷àñà íà 30.01.2005 ã. è ñëåä òîâà îò 3 äî 8 ÷àñà. Â 8,25 ÷àñà íà 31.01.2005 ã. îòíîâî å íàïðàâåíà ïðåöåíêà è ôèêñèðàíåòî å áèëî ïðåêðàòåíî åäâà òîãàâà. Òàêà ïàöèåíòúò å áèë ôèêñèðàí çà ÷åòèðè äåíîíîùèÿ è åäèí ÷àñ. Ñëåä òîâà íà 31.01.2005 ã. îòíîâî å áèë ôèêñèðàí â 15,45 ÷àñà äî 18 ÷àñà ïî ðàçïîðåæäàíå íà ä-ð Ïåòðîâ. Ïðè÷èíàòà çà ôèêñèðàíåòî å àãðåñèÿ è ñúïðîòèâà íà ìåäèêàöèÿ. Ôèêñàöèèòå ñà íà ðúöå è êðàêà. Íàé-ñåðèîçíà çàãðèæåíîñò áóäè ïðàêòèêàòà â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, êúäåòî ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ìåðêèòå å èçêëþ÷èòåëíî ãîëÿìà è ïàöèåíòèòå ñå ïðåäàâàò îò ñìÿíà íà ñìÿíà â ñúñòîÿíèå íà èìîáèëèçàöèÿ. Â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå â òåòðàäêàòà çà ðàïîðòè íà ñåñòðèòå ñàìî çà ïîñëåäíèòå äâå ñåäìèöè ñà îòáåëÿçàíè ôèêñàöèè íà Á.×. è Ï.Ä. îò 29.06.2005 ã. äî 1.07.2005 ã. Îòáåëÿçàíî å, ÷å ñà ôèêñèðàíè è ñå ïðåäàâàò îò ñìÿíà íà ñìÿíà „ôèçè÷åñêè îáåçîïàñåíè”. Ñåñòðèòå òâúðäÿò, ÷å ñà áèëè ôèêñèðàíè ïî íÿêîëêî ÷àñà, íî è äâàìàòà ïàöèåíòè óòî÷íÿâàò, ÷å ñà áèëè âúðçàíè ñ áåëåçíèöè çà åäíàòà ðúêà â èçîëàòîðà çà öåëèÿ ïåðèîä. Íå ñà áèëè ïîñåùàâàíè îò ëåêàð â òîçè ïåðèîä. Íå ñà ìîæåëè äà õîäÿò äî òîàëåòíà è äðóãè áîëíè ñà èì íîñåëè êîø÷å çà áîêëóê, â êîåòî äà óðèíèðàò. Ñïîðåä çàâåæäàùèÿ æåíñêî îòäåëåíèå íà ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ä-ð Ïàñêàëåâà è äåæóðíàòà ìåä. ñåñòðà ôèêñàöèèòå ïðîäúëæàâàò ñðåäíî ïî 9292

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

10–12 ÷àñà, íî ïîíÿêîãà è äî 36 ÷àñà, êàòî ïàöèåíòêèòå ñå ïóñêàò çà õðàíà è òîàëåòíà. Â îñòðî æåíñêî îòäåëåíèå èìà ïðàêòèêà áîëíèòå äà áúäàò ôèêñèðàíè çà äúëãè ïåðèîäè îò âðåìå. Íàé-ôðàïèðàù å ñëó÷àÿò íà ïàöèåíòêàòà Ã. Ï., íà 46 ã., ïîñòúïèëà â ÄÏÁ íà äîáðîâîëíî ëå÷åíèå íà 4.05.2005 ã. Â òåòðàäêà „Ðàïîðò æåíñêî îòäåëåíèå” å íàïðàâåíî îïèñàíèå ñàìî ïî äàòè íà ôèêñàöèèòå íà ïàöèåíòêàòà è ïðåäàâàíåòî é â òîâà ñúñòîÿíèå îò åäíà íà äðóãà ñìÿíà: Äíåâåí ðàïîðò – 08.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Íàëàãà ñå äà áúäå ôèêñèðàíà.” Íîùåí ðàïîðò – 8/9.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Ïðåäàäå ñå ôèêñèðàíà.” Äíåâåí ðàïîðò – 9.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Ïðåäàäå ñå ôèêñèðàíà.” Íîùåí ðàïîðò – 10/11.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Íàëàãà ñå äà áúäå ôèêñèðàíà.” Äíåâåí ðàïîðò – 15.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Îêîëî 17.00 ÷àñà çàïî÷íà äà ñÿäà íà ïîäà, êîåòî íàëîæè äà áúäå ôèêñèðàíà.” Íîùåí ðàïîðò – 15/16.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Ôèêñèðàíà å íà äðóãàòà ñòðàíà.” Äíåâåí ðàïîðò – 16.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Ïðåäàâà ñå ôèêñèðàíà.” Íîùåí ðàïîðò – 16/17.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Ôèêñèðàíà å íà åäíà ñòðàíà.” Äíåâåí ðàïîðò – 17.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Íàïðàâåíà å ïðåâðúçêà ïðîòèâ äåêóáèòóñ.” Íîùåí ðàïîðò – 17/18.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Ïðèåìà ñå è ñå ïðåäàâà ôèêñèðàíà.” Äíåâåí ðàïîðò – 18.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Íàïðàâåíà ïðåâðúçêà íà äåêóáèòàëíà ðàíà. Ïîëó÷è âëèâàíèÿòà çà äåíÿ. Ïðåäàâà ñå ôèêñèðàíà. ” Äíåâåí ðàïîðò – 19.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Ôèêñèðàíà å íà åäíà ñòðàíà.” Äíåâåí ðàïîðò – 20.07.2005 ã.: Ã. Ï. „Íàëîæè ñå äà áúäå ôèêñèðàíà, çàùîòî ñòàâà îò ëåãëîòî, òúð÷è ïî êîðèäîðà, ñúáëè÷à ñå ãîëà, îòâàðÿ è çàòâàðÿ ïðîçîðöèòå ñúñ ñèëà, êîèòî ìîãàò äà ñå ñ÷óïÿò. ”

9393

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Äíåâåí ðàïîðò – 21.07.2005 ã.: Ã. Ï. „Ïàöèåíòêàòà å â ïî-äîáðî ñúñòîÿíèå. Èçÿäå äîáðîâîëíî åäíà áèñêâèòà, èçïè åäíà ÷àøà ñîê è íÿêîëêî ãëúòêè êàôå. Ñòîÿ îêîëî åäèí ÷àñ íà ïåéêàòà ïðåä îòäåëåíèåòî.” Äíåâåí ðàïîðò – 22.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Ïðåäàâà ñå ôèêñèðàíà. ” Äíåâåí ðàïîðò – 23.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Áå ôèêñèðàíà âðåìåííî. ” Íîùåí ðàïîðò – 23/24.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Ïðåäàâà ñå ôèêñèðàíà. ” Äíåâåí ðàïîðò – 24.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Ïðåäàâà ñå ôèêñèðàíà. ” Íîùåí ðàïîðò – 27/28.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Íå ñïà ïðåç öÿëàòà íîù. Ïðåäàâà ñå ôèêñèðàíà.” Íîùåí ðàïîðò – 29/30.05.2005 ã.: Ã. Ï. „Íå ñïà ïðåç öÿëàòà íîù. Áå ôèêñèðàíà ìíîãîêðàòíî, íî áåç ðåçóëòàò. ” Íîùåí ðàïîðò – 31.05/01.06.2005 ã.: Ã. Ï. „Ñïà äî 12 ÷àñà, ñëåä êîåòî îáèêàëÿ è áåçïîêîè áîëíèòå. Íàëîæè ñå äà áúäå ôèêñèðàíà äî ñóòðèíòà. Íàïðàâåíà ïðåâðúçêà.” Ïàöèåíòêàòà å áèëà èçïèñàíà îò ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, íà 07.06.2005 ã., ò.å. åäíà ñåäìèöà ñëåä ïåðèîäà îò 24 äåíîíîùèÿ, ïðåêàðàíè, ñ ìàëêè ïðåêúñâàíèÿ, â óñëîâèÿ íà èìîáèëèçàöèÿ. Äðóãàòà ìÿðêà çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷åíèå – âðåìåííîòî èçîëèðàíå íà ïàöèåíòè â îòäåëíè ïîìåùåíèÿ, ïðåç 2005 ã. íå ñå èçïîëçâàøå ñ èíòåíçèâíîñòòà, ñ êîÿòî ñå èçïîëçâàøå ïî âðåìå íà ïîñåùåíèÿòà íà ÁÕÊ ïðåç 2000 è 2001 ã. Â íÿêîëêî ñòàöèîíàðà (ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÎÄÏÇÑ – Âðàöà) íàëîæåíèòå èçîëàöèè ñå èçòúðïÿâàõà ñàìî ïðåç íîùòà, à ïðåç äåíÿ ïàöèåíòèòå ñå ïðèäâèæâàõà áåç îãðàíè÷åíèÿ â ðàìêèòå íà îòäåëåíèåòî. Â íèòî åäèí îò ñëó÷àèòå ôàêòúò íà èçîëèðàíå íå ñå äîêóìåíòèðàøå ïî íà÷èíà, óêàçàí â Íàðåäáà ¹ 1. Èçîëèðàíåòî íà ïàöèåíòè ñå âúçïðèåìàøå ïî-ñêîðî êàòî ñàìîñòîÿòåëíî íàñòàíÿâàíå, îòêîëêîòî êàòî ìÿðêà çà ôèçè÷åñêî îãðàíè÷åíèå è â îòäåëíè ñëó÷àè, ïî äóìèòå íà ïåðñîíàëà, ïàöèåíòè, êîèòî íå ìîãàò äà êîíòàêòóâàò áåçêîíôëèêòíî ñ äðóãèòå ïàöèåíòè, îáèòàâàò èçîëàòîðà ïî ñâîå æåëàíèå (ÄÏÁ – Êúðäæàëè). Íàðåäáà ¹ 1 íå íàëàãà êîíêðåòíè èçèñêâàíèÿ êúì ïîìåùåíèÿòà çà âðåìåííî èçîëèðàíå è ïðàâè ïðåïðàòêà êúì ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ“, 9494

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

êúäåòî òå ñå îïèñâàò êàòî ÷àñò îò ñåêòîðèòå çà ïîâèøåíà ñèãóðíîñò. Ñïîðåä ñòàíäàðòà òåçè ñåêòîðè îñèãóðÿâàò ïîâèøåí íàäçîð è ãðèæè ïðè áîëíè ñ ðèñê îò àãðåñèâíî, àâòîàãðåñèâíî èëè íåïðåäñêàçóåìî ïîâåäåíèå èëè ñ êîìîðáèäíîñò ìåæäó òåëåñíà è ïñèõèàòðè÷íà ïàòîëî112 ãèÿ . Òåêñòúò íà ñòàíäàðòà îáà÷å íå ñúäúðæà èìïåðàòèâè çà äèçàéíà, îáîðóäâàíåòî, ïðèíöèïèòå íà îáåçîïàñÿâàíå, äîñòúï è íàäçîð. Åäèíñòâåíî â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ïðè èçâúðøâàùèÿ ñå ðåìîíò ñà íàïðàâåíè äâà èçîëàòîðà ñ áëèíäèðàíè ñòúêëà, ñïåöèàëíî äîñòàâåíè ïîëèôóíêöèîíàëíè ëåãëà è êàìåðà çà íàáëþäåíèå, êîèòî êúì ìîìåíòà íà ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ íà 8.07.2005 ã. íå ñå èçïîëçâàõà ïî ïðåäíàçíà÷åíèå. Âúâ âñè÷êè îñòàíàëè áîëíèöè è äèñïàíñåðè çà èçîëàòîðè ñå èçïîëçâàò ïîìåùåíèÿ, êîèòî ïî íèùî íå ñå îòëè÷àâàò îò ñòàèòå íà ïàöèåíòèòå, íàñòàíåíè â îñòðèòå îòäåëåíèÿ. Åäèíè÷íè èçîëàòîðè ñ ìàñèâíè ìåòàëíè ëåãëà èìà è â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, íî ïîìåùåíèÿòà ñúùî íå îòãîâàðÿò íà èçèñêâàíèÿòà çà áåçîïàñíîñò è íàäçîð. Ïðåñòîÿò íà ïàöèåíòè â èçîëàòîð â ïîâå÷åòî îò ñòàöèîíàðèòå íå áå äåíîíîùåí. Ïðåç äåíÿ èì ñå îñèãóðÿâà äîñòúï äî êîðèäîð è îáùè ïîìåùåíèÿ. Íàáëþäåíèåòî íà èçîëèðàíè ïàöèåíòè áè òðÿáâàëî äà ñå îñúùåñòâÿâà ÷ðåç ïðÿê âèçóàëåí êîíòðîë èëè äèñòàíöèîííè ñðåäñòâà. Åäèíñòâåíî â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, áå ìîíòèðàíà äåéñòâàùà âèäåîêàìåðà, ñ êîÿòî îò ìàíèïóëàöèîííàòà ñå íàáëþäàâàò ðèñêîâèòå ïàöèåíòè, à â ÎÄÏÇÑ – Õàñêîâî, ìàíèïóëàöèîííèòå â ìúæêî è æåíñêî îòäåëåíèå èìàò îáùà ñòåíà ñ áëèíäèðàí ïðîçîðåö êúì ïîìåùåíèÿòà çà èçîëèðàíå è èìîáèëèçèðàíå, ïðåç êîéòî ñåñòðèòå îñúùåñòâÿâàò ïîñòîÿííî íàáëþäåíèå. Âúâ âñè÷êè îñòàíàëè ñòàöèîíàðè çà èçîëàòîðè ñå èçïîëçâàò ïðèñïîñîáåíè çà öåëòà ïîìåùåíèÿ ñ ìåòàëíè âðàòè, áåç óñëîâèÿ çà ïåðìàíåíòíî íàáëþäåíèå ïðè îñòðè ïñèõîçè ñúãëàñíî ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ” è áåç íåîáõîäèìèÿ îáåçîïàñèòåëåí èíâåíòàð.

112

Ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”. 9595

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

7. Õðàíåíå Âúâ âòîðîòî ñè íàáëþäåíèå íà ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù â Áúëãàðèÿ ÁÕÊ îòíîâî îáúðíà ñåðèîçíî âíèìàíèå íà õðàíåíåòî â áîëíèöèòå. Îò åäíà ñòðàíà, òîâà ñå íàëàãà îò ôàêòà, ÷å õðàíåíåòî å ñåðèîçíà ïðåäïîñòàâêà çà åôåêòèâíî ìåäèêàìåíòîçíî ëå÷åíèå, îò äðóãà, çàùîòî óñâîåíèòå ñðåäñòâà çà õðàíà è êà÷åñòâîòî è êîëè÷åñòâîòî íà õðàíàòà ñà åôåêòèâíè è äîñòúïíè ïîêàçàòåëè çà êà÷åñòâîòî íà ïðåäëàãàíàòà óñëóãà â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ. Â Áúëãàðèÿ íîðìàòèâíèòå ñòàíäàðòè çà çäðàâîñëîâíî õðàíåíå ñå óñòàíîâÿâàò îò Íàðåäáà ¹ 16 íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî çà 113 ôèçèîëîãè÷íèòå íîðìè íà õðàíåíå íà íàñåëåíèåòî . Íàðåäáàòà ðåãëàìåíòèðà íîðìèòå çà ïðèåì íà åíåðãèÿ, áåëòú÷èíè, âúãëåõèäðàòè, ìàçíèíè, 114 âèòàìèíè è ìèíåðàëè âåùåñòâà . Ïî äàííè íà Èíñòèòóòà çà ñîöèàëíè è ñèíäèêàëíè èçñëåäâàíèÿ õðàíîäåíúò íà åäíî ëèöå íàä 18 ãîäèíè (ðà115 áîòåùî è òðóäîñïîñîáíî) êúì þíè 2005 ã. âúçëèçà íà 5,85 ëâ. Ïîñåùåíèåòî íà ÁÕÊ â ïñèõèàòðè÷íèòå èíñòèòóöèè ïîêàçà, ÷å ïàðè÷íàòà íîðìà íà õðàíåíå íà åäèí ÷îâåê (ò.íàð. õðàíîäåí) å ñðåäíî 1,32 ëâ. Â ñðàâíåíèå ñ äàííèòå, èçíåñåíè â äîêëàäà îò 2001 ã. (ñðåäíî îêîëî 1 ëâ.), ñå íàáëþäàâà óâåëè÷àâàíå íà ñðåäíàòà ñòîéíîñò íà åäèí õðàíîäåí â ïñèõèàòðè÷íèòå èíñòèòóöèè ñ îêîëî 30 %. Îò äàííèòå, ïðåäîñòàâåíè íà ÁÕÊ îò ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ ïî òîçè ïîêàçàòåë, å âèäíî, ÷å íàé-âèñîêà å ñòîéíîñòòà íà åäèí õðàíîäåí â ÄÏÁ – Êúðäæàëè (2 ëâ.), ÎÄÏÇÑ – Ðóñå (1,96 ëâ.), à íàé-íèñêà â ÎÄÏÇÑ – Âðàöà (1,19 ëâ.) è ÎÄÏÇÑ – Âåëèêî Òúðíîâî (åäâà 0,57 ëâ.). ÄÏÁ

Ñòîéíîñò íà åäèí õðàíîäåí çà 1998 ã.

Ñòîéíîñò íà åäèí õðàíîäåí çà 2001 ã.

Ñòîéíîñò íà åäèí õðàíîäåí çà 2004/2005 ã.

Áÿëà

1,19 ëâ.

0,98 ëâ.

1,13 ëâ.

Êàðâóíà

1,13 ëâ.

1,00 ëâ.

1,34 ëâ.

Êàðëóêîâî

1,18 ëâ.

0,57 ëâ.

1,37 ëâ.

113

ÄÂ, áð. 64 îò 9.08.1994 ã. Ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù â Áúëãàðèÿ è ïðàâàòà íà ÷îâåêà, ãë. 6. Õðàíåíå, ñòð. 44, ÁÕÊ, Ñîôèÿ, 2001 ã. 115 Èíôîðìàöèîíåí áþëåòèí, Æèçíåíî ðàâíèùå, ÈÑÑÈ êúì ÊÍÑÁ, êíèæêà 2, 2005 ã. 114

9696

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Êúðäæàëè

0,77 ëâ.

0,56 ëâ.

2,00 ëâ.

Ëîâå÷

1,04 ëâ.

0,73 ëâ.

íÿìà äàííè

Íîâè Èñêúð

0,84 ëâ.

1,31 ëâ.

1,38 ëâ.

Ïàòàëåíèöà

1,09 ëâ.

1,12 ëâ.

íÿìà äàííè

Ðàäíåâî

1,08 ëâ.

íÿìà äàííè

Ñåâëèåâî

1,49 ëâ.

1,41 ëâ.

1,19 ëâ.

Öàðåâ áðîä

1,10 ëâ.

0,98 ëâ.

1,20 ëâ.

Öåðîâà êîðèÿ

1,15 ëâ.

0,70 ëâ.

1,30 ëâ.

Íà íàé-îáîáùåíî íèâî íà àíàëèç ìîæå äà ñå íàïðàâè çàêëþ÷åíèåòî, ÷å ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè â ñòðàíàòà îòäåëÿò çà èçõðàíâàíåòî íà ñâîèòå ïàöèåíòè ñðåäíî îêîëî 7,12 % îò äúðæàâíàòà èçäðúæêà. Òîçè ïðîöåíò å íàé-âèñîê çà ÄÏÁ – Êúðäæàëè (10.44 %), è ÄÏÁ – Áÿëà (9.78 %), à íàé-íèñúê çà ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ (4,24 %), è ÄÏÁ – Êàðâóíà (5,47 %). Ïðàâè âïå÷àòëåíèå ãîëÿìàòà àìïëèòóäà â ïðîöåíòíîòî ðàçïðåäåëåíèå íà ðàçõîäèòå îò äúðæàâíàòà ñóáñèäèÿ çà õðàíà â îòäåëíèòå áîëíèöè. Ñòîè âúïðîñúò äàëè ïðèîðèòèçèðàíåòî íà õðàíåíåòî êàòî ïåðî îò áþäæåòà íà âñÿêî ëå÷åáíî çàâåäåíèå å âúïðîñ íà ìåíèäæúðñêî ðåøåíèå, èëè ñå ðåãóëèðà îò äðóã ìåõàíèçúì? Ïîâå÷åòî îò èíòåðâþèðàíèòå äèðåêòîðè íà ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ çàÿâèõà, ÷å å ìíîãî òðóäíî äà ñå îïðåäåëè ðåàëíàòà ñòîéíîñò íà åäèí õðàíîäåí, òúé êàòî ÷åñòî ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ ñå âúçïîëçâàò îò ïðîäóêöèÿòà íà ïîìîùíèòå ñè ñòîïàíñòâà, çà äà îáîãàòÿò è ðàçíîîáðàçÿò ìåíþòî íà ñâîèòå ïàöèåíòè (ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, è ò.í.). ×åñòî çà òàçè öåë áîëíèöèòå ðàç÷èòàò è íà äàðåíèÿ. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å êàòî êðèòåðèè çà ñïàçâàíå íà Íàðåäáà ¹ 16 íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî îò 1994 ã. çà ôèçèîëîãè÷íèòå íîðìè íà 116 õðàíåíå íà íàñåëåíèåòî ñå èçïîëçâàò ãîòîâè ðåöåïòè â ñúîòâåòíèòå ðåöåïòóðíè êíèãè. Âúïðåêè òîâà îáà÷å ðåàëíàòà êàëîðè÷íîñò è ñúñòàâ íà õðàíàòà íå ñà èçñëåäâàíè è íå ñà êîíòðîëèðàíè îò íèêîÿ èíñòèòóöèÿ. Â ðàçãîâîðè ñ íÿêîè îò íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå â çàâåäåíèÿòà èçñëåäîâà-

116

Îáí., ÄÂ, áð. 64, 9.08.1994 ã. 9797

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

òåëèòå íà ÁÕÊ ïîëó÷èõà ìíîæåñòâî îïëàêâàíèÿ îò êà÷åñòâîòî è êîëè÷åñòâîòî íà ïðåäëàãàíàòà õðàíà. Íàé-äðàñòè÷åí å ñëó÷àÿò â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, êúäåòî åäíà îò áîëíèòå ãíåâíî ñïîäåëè, ÷å õðàíàòà, êîÿòî ïîëó÷àâàò, å ìíîãî ñëàáà è íå å ïîäõîäÿùà çà ñèëíèòå ëåêàðñòâà, êîèòî õîðàòà ïèÿò. Ñïîðåä íåÿ ñëàáàòà õðàíà, êîÿòî áîëíèòå ïîëó÷àâàò, çàñèëâà ñòðàíè÷íèòå åôåêòè íà àíòèïñèõîòè÷íèòå ëåêàðñòâà, ñ êîèòî òå ñå ëåêóâàò. Â ïîñëåäâàùè ðàçãîâîðè ñ äðóãè ïàöèåíòè èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ óñòàíîâèõà, ÷å ïîâå÷åòî îò áîëíèòå, íàñòàíåíè çà ëå÷åíèå â áîëíèöàòà, ñïîäåëÿõà íåéíîòî ìíåíèå. Íÿêîè îò òÿõ èçêàçàõà è ñúìíåíèÿ çà çëîóïîòðåáè ñúñ ñðåäñòâàòà, îòïóñíàòè îò äúðæàâíàòà ñóáñèäèÿ çà õðàíà, êàêòî è ñ âå÷å çàêóïåíèòå ïðîäóêòè. Â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, íÿêîè îò ïàöèåíòèòå ñïîäåëèõà, ÷å ìàêàð è äà íå èì äîñòèãà õðàíàòà, íÿìàò ïðàâî äà ñå îïëàêâàò, çàùîòî âêúùè è íà òîâà íå ìîãàò äà ðàç÷èòàò. Â ÄÏÁ – Ëîâå÷, ïàöèåíòèòå îò ñúäåáíî îòäåëåíèå ñïîäåëèõà, ÷å õðàíàòà å ïî-äîáðà è âå÷å ñå ïðåäëàãà ñêàðà. Êàòî ïðè÷èíà çà òàçè ïðîìÿíà ïàöèåíòèòå ïîñî÷èõà îðãàíèçèðàíàòà îò òÿõ ñòà÷êà. Â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, áîëíèòå èçêàçàõà çàäîâîëñòâî îò õðàíàòà, êîÿòî ïîëó÷àâàò åæåäíåâíî. Ìíîãî îò òÿõ èçðàçèõà óäîâëåòâîðåíîñò è îò îáñëóæâàíåòî íà ïåðñîíàëà. Â ðàçãîâîð ñ ïåðñîíàëà íà áîëíèöàòà ñòàíà ÿñíî, ÷å íå ñå èçãîòâÿò îòäåëíè ìåíþòà çà ìþñþëìàíèòå, êîèòî ñà íàñòàíåíè çà ëå÷åíèå â áîëíèöàòà. Òå îáÿñíèõà, ÷å äî ìîìåíòà íå å èìàëî ïðîáëåì â òîâà îòíîøåíèå íèòî ñ áîëíèòå, íèòî ñ òåõíèòå áëèçêè. Â ÄÏÁ – Áÿëà, èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ðàçãîâàðÿõà ñ ìåäèöèíñêà ñåñòðà, êîÿòî îòãîâàðÿ çà èçãîòâÿíåòî íà ìåíþòî. Â ðàçãîâîðà ñòàíà ÿñíî, ÷å åæåäíåâíî â êóõíÿòà íà áîëíèöàòà ñå ïðèãîòâÿò ÿñòèÿ ïî òðè ðåöåïòè, ñúîáðàçåíè ñúñ ñîìàòè÷íîòî ñúñòîÿíèå íà ïàöèåíòèòå. Â ðàçãîâîð ñ ïàöèåíòèòå ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å òå íå ñà äîâîëíè îò êîëè÷åñòâîòî íà õðàíàòà, íÿêîè îò òÿõ ñå îïëàêàõà îò êà÷åñòâîòî é, êàêòî è îò ëèïñàòà íà ðàçíîîáðàçèå â ìåíþòî è ëèïñàòà íà ìåñî. Â äåíÿ íà ïîñåùåíèåòî ìåíþòî âêëþ÷âàøå: Çàêóñêà ìàêàðîíè

Îáÿä ñóïà òîï÷åòà, ãðàõ è êðåì

Âå÷åðÿ ñëàâÿíñêè ãþâå÷

9898

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Õðàíàòà â îáëàñòíèòå äèñïàíñåðè ñå ïðèãîòâÿ â îáùèíñêè èëè îáùåñòâåíè êóõíè, ñ êîèòî äèñïàíñåðèòå èìàò ñêëþ÷åí äîãîâîð. Ïî-äîëó ñà ïðèëîæåíè ïðèìåðíè ìåíþòà â òðè îò ïîñåòåíèòå îò ÁÕÊ äèñïàíñåðà. Ìåíþòî, êîåòî ÁÕÊ ïîëó÷è îò ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, âêëþ÷âà: Çàêóñêà

Îáÿä

Âå÷åðÿ

áàíè÷êà

äðîá÷åòà êåáàï

òèêâè÷êè ñ îðèç, ïàñòà

êèôëà

ëåùà ÿõíèÿ

ñèðåíêà, õëÿá

õëÿá ñ ëþòåíèöà

çåëåí÷óêîâ áîðø

ãðàõ, õëÿá

áàíè÷êà

çåëåí áîá

ìèëèíêà, õëÿá

ïîíè÷êà

îðèç ÿõíèÿ

ñèðåíêà, õëÿá

ìàêàðîíè

çåëå ñ îðèç

ìèëèíêà, õëÿá

õëÿá ñ ëþòåíèöà

çåëåí áîá

ñèðåíêà

Ïðèìåðíîòî ìåíþ íà ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, âêëþ÷âà: Çàêóñêà õëÿá è ìàðãàðèí õëÿá è ìàðãàðèí

Îáÿä ñóïà òîï÷åòà ìóñàêà

Âå÷åðÿ áîá ÿõíèÿ îðèç ñ äîìàòè

Â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, çà äàòàòà 11.07.2005 ã. ìåíþòî áå: Çàêóñêà

Îáÿä

Âå÷åðÿ

òåñòåíà çàêóñêà è ÷àé

ñóïà çåëåí÷óöè è êàðòîôè ñîòå è ñàëàòà çåëå (çà 10 äèåòà), ñóïà ïèëå è êàðòîôè ÿõíèÿ (15ï äèåòà), ïèëå ïå÷åíî (10 äèåòà), ïèïåðêè ïúëíåíè ñ êàéìà è ñàëàòà äîìàòè (äåæ. îáÿä)

äîìàòè ñ îðèç (15ï äèåòà), ïèïåðêè, ïúëíåíè ñ êàéìà è ñàëàòà äîìàòè (äåæ. âå÷åðÿ), òèêâè÷êè ÿõíèÿ (10 äèåòà)

Ïðåãëåäúò íà ñåäìè÷íèòå ìåíþòà, ïðåäîñòàâåíè íà ÁÕÊ îò ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ, ïîêàçâà, ÷å: 1. õðàíàòà íå å íèêàê ðàçíîîáðàçíà, 2. ìåñî ñå ïðåäëàãà íàé-÷åñòî äâà ïúòè â ñåäìèöàòà, â åäíî îò ÿñòèÿòà (íàé-÷åñòî òîâà å ñóïà), 9999

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

3. ÷åñòî â ìåíþòî ëèïñâàò ñóïà è äåñåðò, 4. ïðèñúñòâèåòî íà ïëîäîâå è çåëåí÷óöè â äíåâíàòà äàæáà å îñêúäíî. Íàáëþäåíèåòî âúðõó ïðåäëàãàíàòà õðàíà â ÷àñîâåòå íà õðàíåíå óñòàíîâè, ÷å â ïîâå÷åòî ñëó÷àè õðàíàòà å î÷åâèäíî ïî-ìàëêî êàòî êîëè÷åñòâî â ñðàâíåíèå ñ íîðìàòèâíèòå èçèñêâàíèÿ. 7.1. Îáù âèä è õèãèåíà íà êóõíèòå è ïîìåùåíèÿòà çà õðàíåíå Îáùèÿò âèä íà êóõíèòå è ïîìåùåíèÿòà çà õðàíåíå ñå êîíòðîëèðàò îò ÕÅÈ, êàòî â ïîâå÷åòî ñëó÷àè ðúêîâîäñòâàòà íà áîëíèöèòå ñòðèêòíî ñïàçâàò òåõíèòå ïðåïîðúêè. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å ïðåç ïåðèîäà îò ïîñëåäíèòå ïîñåùåíèÿ â ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ ïðåç 2001 ã. ïî îòíîøåíèå óñëîâèÿòà â ïîìåùåíèÿòà çà õðàíåíå è êóõíåíñêèòå ïîìåùåíèÿ å îñúùåñòâåíî çíà÷èòåëíî ïîäîáðåíèå. Â ìíîãî îò ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ å èçâúðøåí ðåìîíò (ñúñ ñðåäñòâà îò áþäæåòà íà áîëíèöàòà, êàêòî è ñúñ ñðåäñòâà íà äàðèòåëè). Äîáðî âïå÷àòëåíèå â òîâà îòíîøåíèå íàïðàâèõà ïîìåùåíèÿòà çà õðàíåíå íà ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, êàêòî è íîâîïîñòðîåíèòå ïîìåùåíèÿ íà ÄÏÁ – Êàðëóêîâî. Âñå îùå èìà áîëíèöè îáà÷å, êúäåòî áîëíèòå ñå õðàíÿò â îòâðàòèòåëíè è óíèçèòåëíè óñëîâèÿ. Íàé-ôðàïàíòåí â òîâà îòíîøåíèå îòíîâî å ñëó÷àÿò â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà. Áîëíèòå ñå õðàíÿò â ñòîëîâà, êîÿòî ñå íàìèðà â ñúñåäñòâî ñ êóõíåíñêèÿ áëîê. Êúì ñòîëîâàòà èìà äâà ïîäñòúïà îò ñòðàíà íà æåíñêîòî è îò ñòðàíà íà ìúæêîòî îòäåëåíèå. Áîëíèòå îò äâåòå îòäåëåíèÿ ñå õðàíÿò ïîîòäåëíî, ïî ãðàôèê. Ñòîëîâàòà íå å â äîáðî ñúñòîÿíèå, ìàçèëêàòà ïî ñòåíèòå ñå ëþùè, ïî òàâàíà èìà ãîëåìè ïåòíà îò âëàãà. Ìàñèòå è ñòîëîâåòå ñà àìîðòèçèðàíè è ñèëíî çàìúðñåíè, íÿìà ïîêðèâêè. Õðàíàòà ñå ñåðâèðà â äúëáîêè çåëåíè ïëàñòìàñîâè êóïè÷êè, ÷èéòî îáù âèä å îòáëúñêâàù. Ñúäîâåòå ñà èçïî÷óïåíè è ìíîãî çàõàáåíè. Ïîäîáíî å ïîëîæåíèåòî â ñòîëîâàòà íà ìúæêîòî îòäåëåíèå â ÄÏÁ – Ëîâå÷, êîÿòî ñúùî ñå íóæäàå îò ðåìîíò. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å â ìúæêîòî îòäåëåíèå âñè÷êè íàñòàíåíè çà ëå÷åíèå ñå õðàíÿò íà îáùà äúëãà ìàñà, áåç ïîêðèâêà. Ñòîëîâàòà å ñóìðà÷íà è âëàæíà è ñå íóæäàå îò ðåìîíò. Ñúäîâåòå ñà îò àëïàêà, îò ñúîáðàæåíèÿ çà ñèãóðíîñò åäèíñòâåíèòå ïðèáîðè, êîèòî å ðàçðåøåíî äà ñå ïîëçâàò, ñà ëúæèöè. Êàòî öÿëî ïî âðåìå íà õðàíà îáñòàíîâêàòà å ìíîãî ïîòèñêàùà. 100 100

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Íàáëþäåíèåòî íà óñëîâèÿòà çà õðàíåíå, âèäà, êàëîðè÷íîñòòà è êîëè÷åñòâîòî íà õðàíàòà â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ íå áåøå îñíîâåí ôîêóñ íà èçñëåäâàíåòî íà ÁÕÊ. Âàæíî å äà ñå îòáåëåæè, ÷å â íÿêîè áîëíè÷íè çàâåäåíèÿ óñëîâèÿòà áÿõà òîëêîâà ïîòèñêàùè è íåïðèÿòíè, ÷å íå ìîãàò äà áúäàò ïðîïóñíàòè â íàñòîÿùàòà ïóáëèêàöèÿ. Äîáðîòî ïñèõèàòðè÷íî îáñëóæâàíå èçèñêâà è ñúçäàâàíå íà áëàãîïðèÿòíè óñëîâèÿ, ñïîñîáñòâàùè çà ïî-áúðçîòî âúçñòàíîâÿâàíå íà ïàöèåíòèòå. Èçêëþ÷èòåëíî ïîòèñêàùèòå óñëîâèÿ â ñòîëîâèòå è ñòàèòå íà íÿêîè îò áîëíèöèòå ñâèäåòåëñòâàò íå òîëêîâà çà ëèïñàòà íà áþäæåòíè ñðåäñòâà çà ðåìîíò, êîëêîòî çà íåäîñòàòú÷íà àíãàæèðàíîñò íà ïåðñîíàëà íà áîëíèöèòå ñ äåéíîñòèòå, ñâúðçàíè ñ âúçñòàíîâÿâàíå (ðåïàðèðàíå) íà ÷îâåøêîòî äîñòîéíñòâî íà ïñèõè÷íîáîëíèòå. Ñâèäåòåëñòâî çà òîâà å èçêëþ÷èòåëíîòî ðàçíîîáðàçèå, êîåòî ñå íàáëþäàâà â òîâà îòíîøåíèå ìåæäó ðàçëè÷íèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ. Îò äðóãà ñòðàíà, îòíîâî ïîïàäàìå â îìàãüîñàíèÿ êðúã íà ìîòèâàöèÿòà íà îáñëóæâàùèÿ ïåðñîíàë äà ïîëàãà êà÷åñòâåíè ãðèæè çà ñâîèòå ïàöèåíòè è îáèäíî íèñêîòî âúçíàãðàæäåíèå, êîåòî ïîëó÷àâà çà òîâà. Â ñâîÿ ïðåäèøåí äîêëàä ÁÕÊ ïîñòàâè âúïðîñà çà äîñòúïà íà ïàöèåíòèòå äî õðàíà èçâúí ÷àñîâåòå íà õðàíåíå. Ïî ñúùåñòâî òîâà îáåçïå÷àâà ïðàâîòî íà áîëíèòå äà èçáèðàò ñ êàêâî äà ñå õðàíÿò, îñâåí ñ îñèãóðåíàòà îò äúðæàâàòà õðàíà. Â ìíîãî îò ïîñåòåíèòå áîëíèöè ÁÕÊ ïîëó÷è óâåðåíèåòî, ÷å ïàöèåíòèòå èìàò ñâîáîäåí äîñòúï äî õðàíè è íàïèòêè èçâúí ÷àñîâåòå íà õðàíåíå. Áúðç ïîãëåä âúðõó äàííèòå çà ðåæèìà íà ïðåáèâàâàíå íà áîëíèòå â ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå îáà÷å ñî÷è, ÷å ãîëÿìà ÷àñò îò ïàöèåíòèòå ñà íà çàòâîðåí ðåæèì. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å òå âñúùíîñò íÿìàò ïðàâî äà íàïóñêàò îòäåëåíèåòî. Ïðîáëåìúò ñ âèäà íà ðåæèìà å åäèí îò íàé-÷åñòî êîìåíòèðàíèòå â òàçè ïóáëèêàöèÿ. Îò âèäà íà ðåæèìà â íàé-ãîëÿìà ñòåïåí çàâèñÿò ïðàâàòà íà íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå â áîëíèöàòà. Ðåøåíèåòî çà òîâà êàêúâ äà áúäå ðåæèìúò â íàé-÷åñòèÿ ñëó÷àé ñå âçåìà îò ëåêóâàùèÿ ëåêàð ñïîðåä àêòóàëíîòî ñúñòîÿíèå íà áîëíèÿ. Â íèòî åäíî îò ïîñåòåíèòå ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ ÁÕÊ íå îòêðè ïðîöåäóðà çà îáæàëâàíå è ïðîìÿíà íà ïîñòàâÿíåòî íà çàòâîðåí ðåæèì. Â ãîëÿìà ñòåïåí ìåäèöèíñêèòå ëèöà è îáñëóæâàùèÿò ïåðñîíàë íà áîëíèöèòå íå ïðèçíàâàò ïîñòàâÿíåòî íà çàòâîðåí ðåæèì êàòî ïîñëåäíà ìÿðêà íà îãðàíè÷åíèå íà ïðàâàòà íà ïàöèåíòèòå â áîëíè÷íèòå çàâåäåíèÿ. Òîâà îáÿñíÿâà è ôîðìàëíèòå îòãîâîðè, 101 101

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

êîèòî ÁÕÊ ïîëó÷è ïî îòíîøåíèå îñèãóðÿâàíåòî íà äîñòúï íà áîëíèòå íà çàòâîðåí ðåæèì äî õðàíà è íàïèòêè èçâúí âðåìåòî çà õðàíåíå, êàêòî è äî òåëåôîííè óñëóãè, à íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî è äî ðàçõîäêè â áîëíè÷íèòå ïàðêîâå. Èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ áÿõà çàïîçíàòè ñ ðàçëè÷íè ðåøåíèÿ íà òîçè ïðîáëåì, êîèòî ñå ïðèëàãàò â îòäåëíèòå áîëíèöè. Áîëíèòå íà çàòâîðåí ðåæèì íÿìàò äîñòúï äî õðàíà è íàïèòêè èçâúí ÷àñîâåòå íà õðàíåíå â îñòðèòå îòäåëåíèÿ íà ÄÏÁ – Áÿëà, ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, è ò.í (èçêëþ÷åíèÿ ñà ñàìî ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, è ÄÏÁ – Êúðäæàëè). Â ÄÏÁ – Ëîâå÷, çàâåæäàùèÿò íà îòäåëåíèåòî îïðåäåëÿ òðèìà áîëíè, êîèòî ñ ðàçðåøåíèåòî íà ãëàâíèÿ ëåêàð èìàò ïðàâî äà íàïóñêàò îòäåëåíèåòî è áîëíèöàòà ñ ïðèäðóæèòåë. Ñïèñúêúò ñ èìåíàòà èì ñå ñúõðàíÿâà â ìàíèïóëàöèîííàòà. Â äåíÿ íà èçëèçàíåòî îòãîâîðíèêúò çà ïàçàðóâàíåòî è åäíà ìåäèöèíñêà ñåñòðà îáèêàëÿò îòäåëåíèåòî è ñúáèðàò ïîðú÷êè (è ïàðè), ñëåä êîåòî âñåêè ïîëó÷àâà òîâà, êîåòî å ïîðú÷àë. Â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ áÿõà óâåðåíè, ÷å áîëíèòå íà çàòâîðåí ðåæèì ìîãàò äà èçëèçàò, íî ñàìî ñ ïðèäðóæèòåë, êîåòî èì îñèãóðÿâà äîñòúï äî ëàâêàòà â äâîðà íà ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå. Ïîäîáíî å è ðåøåíèåòî â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð. Èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ÷åñòî ñòàâàõà ñâèäåòåëè íà ïîñåùåíèÿ íà áëèçêè íà áîëíèòå, êîèòî èçïîëçâàõà ÷àñîâåòå çà ïîñåùåíèå, çà äà ïîäêðåïÿò ñâîèòå ðîäíèíè ñ äîìàøíî ïðèãîòâåíà õðàíà. Ìåäèöèíñêèÿò ñúñòàâ íà íèòî åäíà îò áîëíèöèòå íå èçêàçà îáåêòèâíî íåñúãëàñèå ñ ïðèåìàíåòî íà õðàíà îò áëèçêè è ðîäíèíè îò ñòðàíà íà áîëíèòå. Â ðàçãîâîðè ñ ïàöèåíòèòå îáà÷å ñòàíà ÿñíî, ÷å ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè ÷åñòî ïîñòàâÿò îãðàíè÷åíèÿ, êàòî ñå àðãóìåíòèðàò ñ òîâà, ÷å õðàíàòà íÿìà êúäå äà ñå ñúõðàíÿâà â ñïàëíèòå ïîìåùåíèÿ, è íàñúð÷àâàò ðîäíèíèòå äà íîñÿò íà ñâîèòå áëèçêè ñàìî áèñêâèòè, ñîëåòè, ïëîäîâå è ÿäêè (ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, ÎÄÏÇÑ – Âðàöà). 7.2. Äèåòè÷íî õðàíåíå ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å â ïîâå÷åòî îò ïîñåòåíèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ èìà ñïåöèàëèñòè äèåòîëîçè, êîèòî îòãîâàðÿò çà ñïàçâàíåòî íà ôèçèîëîãè÷íèòå íîðìè çà õðàíåíå (ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÄÏÁ – Áÿëà, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÄÏÁ – Êàðâóíà, è ò.í.). 102 102

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Òåçè ñïåöèàëèñòè ñå ãðèæàò çà èçãîòâÿíåòî íà äèåòè ñúîáðàçíî ñîìàòè÷íèòå çàáîëÿâàíèÿ íà íÿêîè îò íàñòàíåíèòå â çäðàâíîòî çàâåäåíèå. Íàé-÷åñòî òîâà ñà áîëíè, ñòðàäàùè îò äèàáåò èëè ñòîìàøíè-÷ðåâíè çàáîëÿâàíèÿ. Âúïðåêè ÷å ïî âðåìå íà íàñòîÿùîòî ñè ïîñåùåíèå â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ ÁÕÊ ðåãèñòðèðà ÷óâñòâèòåëíè ïðîìåíè âúâ âðúçêà ñ õðàíåíåòî (ïðåäèìíî ñâúðçàíè ñ ìàòåðèàëíèòå óñëîâèÿ â ïîìåùåíèÿòà çà õðàíåíå), âñå îùå èìà ìíîãî êàêâî äà ñå æåëàå. Ïî-êîíêðåòíî ÷åòèðè ãîäèíè ñëåä ïúðâàòà îáèêîëêà íà ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ â ñòðàíàòà ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å ñà íàëèöå ïðîáëåìè, ïîäîáíè íà òåçè, êîèòî îïèñâàõà òîãàâàøíàòà ñèòóàöèÿ: åäíîîáðàçíè è áåäíè ìåíþòà, íåäîñòàòú÷íà êàòî êîëè÷åñòâî è íåçàäîâîëèòåëíà êàòî êà÷åñòâî õðàíà, çàòðóäíåí äîñòúï äî õðàíà èçâúí ÷àñîâåòå çà õðàíåíå. ÁÕÊ ñìÿòà, ÷å ïîäîáðÿâàíåòî íà õðàíåíåòî â áúëãàðñêèòå ïñèõèàòðè÷íè èíñòèòóöèè áè ñå ïîâèøèëî ÷óâñòâèòåëíî, àêî íîðìèòå çà ôèçèîëîãè÷íî õðàíåíå áúäàò ïðèñïîñîáåíè êúì ïîòðåáíîñòèòå íà ïñèõè÷íîáîëíèòå è áúäàò ñúîáðàçåíè ñ òåõíèÿ èíäèâèäóàëåí êóðñ íà ëå÷åíèå (ïðåïîðúêà, êîÿòî ÁÕÊ íàïðàâè îùå â äîêëàäà ñè îò 2001 ã.). ÁÕÊ ñìÿòà, ÷å å íåîáõîäèì çàñèëåí êîíòðîë âúðõó ïðèëàãàíåòî íà íîðìèòå çà õðàíåíå íà íàñåëåíèåòî, êîåòî áè äîâåëî äî ïîäîáðÿâàíå íà êà÷åñòâîòî íà õðàíàòà íà ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ, êàêòî è áè ãàðàíòèðàëî íåéíàòà êàëîðè÷íîñò, ðåàëåí ñúñòàâ è êîëè÷åñòâî. Òîâà áè äîâåëî è äî íàìàëÿâàíå íà çëîóïîòðåáèòå â îòäåëíèòå ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ.

103 103

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

8. Êîðåñïîíäåíöèÿ, äîñòúï äî òåëåôîí, ñâèæäàíå è äîìàøåí îòïóñê Âàæåí êðèòåðèé çà çà÷èòàíåòî íà ïðàâàòà íà ïîòðåáèòåëèòå íà ïñèõè÷íîçäðàâíè óñëóãè å ñúáëþäàâàíåòî íà ïðàâîòî íà íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ æèâîò, íà êîðåñïîíäåíöèÿòà è îáùóâàíåòî. Â ðåçîëþöèÿòà, óòâúðæäàâàùà ïðèíöèïèòå çà çàùèòà íà ëèöàòà ñ 117 ïñèõè÷íà áîëåñò è çà ïîäîáðÿâàíå ïñèõè÷íîçäðàâíàòà ïîìîù , å îòáåëÿçàíî, ÷å ñâîáîäàòà íà ëèöåòî äà îáùóâà âêëþ÷âà ñâîáîäíî îáùóâàíå ñ äðóãè ëèöà â ñëóæáàòà, ñâîáîäà äà ïîëó÷àâà è èçïðàùà íåöåíçóðèðàíè ÷àñòíè ñúîáùåíèÿ; ñâîáîäà äà ïðèåìà ïîñåùåíèÿ íà ñúâåòíèê èëè ëè÷åí ïðåäñòàâèòåë è äðóãè ïîñåòèòåëè, âúâ âñÿêî ðàçóìíî âðåìå, áåç ïðèñúñòâèå íà ñòðàíè÷íè ëèöà; ñâîáîäà íà äîñòúïà äî ïîùåíñêè è òåëåôîííè óñëóãè, äî âåñòíèöè, ðàäèî è òåëåâèçèÿ. Çà ñúæàëåíèå ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å â áúëãàðñêèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ òîçè ïðèíöèï å ãðóáî íàðóøàâàí. 8.1. Äîñòúï äî òåëåôîí Äîñòúïúò íà áîëíèòå äî òåëåôîí å óðåäåí ôîðìàëíî. Íà âúïðîñèòå, îòíàñÿùè ñå äî äîñòúïà äî òåëåôîí, íàé-÷åñòî ïîëó÷àâàíèÿò îò ÁÕÊ îòãîâîð å, ÷å áîëíèòå ïîëçâàò òîçè â ìàíèïóëàöèîííàòà. Â ðàçãîâîð ñ ïàöèåíòè ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å òå äåéñòâèòåëíî ðàçãîâàðÿò ñ áëèçêèòå ñè, ïîëçâàéêè òîçè òåëåôîí, íî ñàìî àêî áëèçêèòå ñà ãè èçáðàëè. Íàïðèìåð â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ñëóæèòåëèòå ïîòâúðäèõà, ÷å áîëíèòå èìàò äîñòúï äî òåëåôîí. Ïî-âíèìàòåëíîòî ïðîó÷âàíå íà âúïðîñà óñòàíîâè, ÷å òîâà å òâúðäå óñëîâíî, ìàêàð è âÿðíî òâúðäåíèå. Ñòàíà ÿñíî, ÷å çà äà ìîãàò äà ðàçãîâàðÿò ñ áëèçêèòå ñè, íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå â îñòðîòî îòäåëåíèå òðÿáâà äà ñè çàêóïÿò ôîíîêàðòà îò ñëóæèòåëÿ íà ïîðòàëà è äà ãîâîðÿò îò îáùåñòâåíèÿ òåëåôîí, ðàçïîëîæåí â äâîðà íà ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå. Òîâà íà ïðàêòèêà îçíà÷àâà, ÷å áîëíèòå íà çàòâîðåí ðåæèì íÿìàò äîñòúï äî òåëåôîí, à ñúùî, ÷å áîëíèòå, êîèòî íÿìàò ôèíàíñîâà âúçìîæíîñò äà çàêóïÿò ôîíîêàðòè çà ìåæäóãðàäñêè ðàçãîâîðè, íÿìàò äîñòúï äî òåëåôîí, ò.å. íå ìîãàò äà ñå âúçïîëçâàò îò ïðàâîòî ñè íà ñâîáîäíî îáùóâàíå. Ïîäîáíî å ïîëîæåíèåòî â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, è ÄÏÁ – Ñåâëèåâî. Â ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, 117

Ðåçîëþöèÿ ¹46/119, ïðèåòà îò Ãåíåðàëíàòà àñàìáëåÿ íà Îðãàíèçàöèÿòà íà îáåäèíåíèòå íàöèè íà 17.12.1991 ã.

104 104

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ áÿõà óâåðåíè, ÷å îñâåí îáùåñòâåíèÿ òåëåôîí, âñåêè æåëàåù îò îñòðîòî îòäåëåíèå ìîæå äà ïîëçâà òåëåôîíà â ìàíèïóëàöèîííàòà, íî ñàìî çà ãðàäñêè ðàçãîâîðè. Óñòàíîâåíàòà ïðàêòèêà â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ îãðàíè÷àâà ñâîáîäàòà íà îáùóâàíå íà ïàöèåíòèòå: òåçè îò òÿõ, êîèòî íÿìàò ñðåäñòâà, íå ìîãàò äà ïîëçâàò òåëåôîííè óñëóãè. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å â íÿêîè çäðàâíè çàâåäåíèÿ èìà ìîíåòíè àïàðàòè èëè òàêèâà, ðàáîòåùè ñ ôîíîêàðòè, êîèòî ñà íåèçïîëçâàåìè. Ñëóæèòåëèòå ñå îïðàâäàâàõà, ÷å áîëíèòå ÷óïÿò è ïîâðåæäàò àïàðàòèòå, êîèòî íå ìîãàò äà áúäàò ðåìîíòèðàíè ïîðàäè ëèïñà íà ñðåäñòâà. Íàé÷åñòî áîëíèòå ñëàãàëè äúâêè â îòâîðà çà ìîíåòèòå èëè êàðòèòå, êîåòî ãè ïðàâè íåèçïîëçâàåìè. Òàêúâ å ñëó÷àÿò â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, è ÄÏÁ – Ðàäíåâî. Äðóãà ðàçïðîñòðàíåíà ïðàêòèêà â ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ å äà ñå îòíåìàò ëè÷íèòå òåëåôîííè àïàðàòè íà íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå ïðè ïðèåìàíåòî èì. Äâå ñà îñíîâíèòå ïðè÷èíè, êîèòî ñå ïîñî÷âàò îò ïåðñîíàëà: 1. çà äà ñå èçáåãíàò êîíôëèêòè ñ îñòàíàëèòå áîëíè, 2. çà äà íå çâúíÿò â íåïîäõîäÿùî âðåìå â ïîëèöèÿòà è áúðçà ïîìîù è ò.í. Òàêàâà å ïðàêòèêàòà â ÄÏÁ – Ëîâå÷, è ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð. Â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ëè÷íèòå òåëåôîíè íà áîëíèòå ñå ñúõðàíÿâàò îò ñåñòðèòå ïðåç íîùòà ïîðàäè ñúùèòå ñúîáðàæåíèÿ. Äîáðà ïðàêòèêà â ÄÏÁ – Êàðâóíà, å âñåêè òåëåôîíåí ðàçãîâîð (êàêòî è êîðåñïîíäåíöèÿòà) äà ñå çàïèñâà â ÈÇ íà áîëíèÿ. 8.2. Êîðåñïîíäåíöèÿ Ïðàâîòî íà íåöåíçóðèðàíà êîðåñïîíäåíöèÿ ñúùî íå ñå ñïàçâà. Ïèñìàòà íà áîëíèòå ÷åñòî ñå ÷åòàò îò ïåðñîíàëà, ïðåäè äà áúäàò èçïðàòåíè, „çàùîòî ÷åñòî òå èçïðàùàò ïèñìà ñ íåïîäõîäÿùî ñúäúðæàíèå, ñúäúðæàùè çàïëàõè” è ò.í. Â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, åäíà îò íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå ïîìîëè çà ñúäåéñòâèå ÁÕÊ äà ïðåäàäå ïèñìî íà áàùà é, çàùîòî ñïîðåä íåÿ ÷åñòî ïåðñîíàëúò íå èçïðàùà ïèñìàòà äî áëèçêèòå. Â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ñòàíàõà ñâèäåòåëè íà ñëåäíàòà ïðàêòèêà, êîÿòî ñëåä òîâà áåøå îòðå÷åíà îò ïåðñîíàëà íà áîëíèöàòà: ïðåäè äà áúäàò èçïðàòåíè, ïèñìàòà ñå ïîäïå÷àòâàò ñ ïå÷àò íà áîëíèöàòà. Ñðåä ïîäïå÷àòàíèòå ïèñìà èìàøå è ëè÷íà êîðåñïîíäåíöèÿ íà áîëíè, íàñòàíåíè çà ëå÷åíèå. Èìà è ñëó÷àè, êîãàòî ïåðñîíàëúò íà áîëíèöàòà îòêàçâà äà ïóñíå ïèñìî, íàïðèìåð àêî å àäðåñèðàíî 105 105

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

äî èçâåñòíà ëè÷íîñò è ïî ïðåöåíêà íà ëåêàðèòå å èçðàç íà êâåðîëàíòíà íàãëàñà (ïèñìî äî Ïóòèí, ÄÏÁ – Êàðâóíà). Çà äà ñå èçáåãíàò ïî-íàòàòúøíè íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî íà íåöåíçóðèðàíà êîðåñïîíäåíöèÿ è äà ñå ãàðàíòèðà òîâà ïðàâî çà â áúäåùå, å äîáðå âúâ âñÿêî îòäåëåíèå äà ñå âîäè îòäåëåí ðåãèñòúð çà êîðåñïîíäåíöèÿòà íà ïàöèåíòèòå. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å ìíîãî îò ïàöèåíòèòå íå ñà çàïîçíàòè ñ ïðàâîòî ñè íà íåöåíçóðèðàíà êîðåñïîíäåíöèÿ, êîåòî â ãîëÿìà ñòåïåí ãè ëèøàâà îò âúçìîæíîñòòà äà ãî óïðàæíÿâàò. Âàæíî å â áðîøóðèòå íà âñÿêî ëå÷åáíî çàâåäåíèå äà ñå îáúðíå ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà ïðàâîòî íà ëè÷íà, íåöåíçóðèðàíà êîðåñïîíäåíöèÿ. Ïðåäëàãàíåòî íà ëèñòà, õèìèêàëè è ïëèêîâå â êàôåíåòàòà íà áîëíèöèòå áè ãàðàíòèðàëî òîâà ïðàâî â ïî-âèñîêà ñòåïåí. 8.3. Ñâèæäàíå Ïðàâîòî íà ñâèæäàíå íà ïîòðåáèòåëèòå íà ïñèõè÷íîçäðàâíè óñëóãè êàòî öÿëî ñå ñïàçâà. Â ïîâå÷åòî îò ïîñåòåíèòå çäðàâíè çàâåäåíèÿ èìà îñèãóðåí äîñòúï íà æåëàåùèòå áëèçêè çà ñðåùà ñ íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå. Â ìíîãî îò ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ èìà ñïåöèàëíî ïðèãîäåíè êúòîâå çà ãîñòè (ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÄÏÁ – Êúðäæàëè). Íà ìåñòà äîñòúïúò å îðãàíè÷åí â îïðåäåëåíè äíè è ÷àñîâå (ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÎÄÏÇÑ – Âðàöà). Ïîâñåìåñòíà ïðàêòèêà å ïîñåùåíèÿòà íà áëèçêèòå äà ñå çàïèñâàò â ÈÇ íà áîëíèòå. Ïðè ïîñåùåíèåòî ñè â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, îùå íà ïîðòàëà íà áîëíèöàòà èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ âèäÿõà è çàñíåõà òàáåëà, êîÿòî çàáðàíÿâà âëèçàíåòî íà áëèçêè è ðîäíèíè íà áîëíèòå â äâîðà íà ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå îñâåí â äíèòå è ÷àñîâåòå, îïðåäåëåíè çà ïîñåùåíèÿ. Íà òàáåëàòà áå îòáåëÿçàíî èçðè÷íî, ÷å ïîñåòèòåëèòå „íÿìàò ïðàâî äà ïóñêàò ïèñìà íà áîëíè”. Â ðàçãîâîð ñ èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ äèðåêòîðúò íà ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå ñïîäåëè, ÷å òàáåëàòà ïðîñòî å îñòàíàëà „îò ïðåäè” è âå÷å íå å àêòóàëíà. Ñïîðåä ä-ð Ãåòåâ áîëíèòå ìîãàò äà áúäàò ïîñåòåíè îò ñâîèòå áëèçêè âúâ âñÿêî ðàçóìíî âðåìå (êàòî íÿêîè áëèçêè, êîèòî ïúòóâàò îò ìíîãî äàëå÷, ïî ïðåöåíêà íà äåæóðíèÿ ëåêàð ìîãàò äà áúäàò äîïóñíàòè çà ïîñåùåíèå äîðè ïðåç íîùòà). Â íÿêîè îò ïîñåòåíèòå ÄÏÁ èçñëåäîâàòåëèòå óñòàíîâèõà, ÷å èìà ïðàêòèêà ïðè ïîñåùåíèÿòà ñè áëèçêèòå íà áîëíèòå äà èì íîñÿò ëåêàðñòâà. Òàêàâà ïðàêòèêà áåøå óñòàíîâåíà â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, è ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð. Â ïúðâî ìúæêî îòäåëåíèå â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, áëèçêèòå íîñå106 106

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

õà íà ñâîèòå íàñòàíåíè çà ëå÷åíèå ðîäíèíè àòèïè÷íè íåâðîëåïòèöè, êîåòî áåøå îòáåëÿçàíî â ðàïîðòíèòå êíèãè íà îòäåëåíèåòî. Â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, íà èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ áåøå îáÿñíåíî, ÷å â ðàïîðòíàòà êíèãà íà ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè å îòáåëÿçàíî, ÷å ìàéêàòà íà Ï. å äîíåñëà àêèíåòîí, çàùîòî òî÷íî â òîçè äåí êîëè÷åñòâàòà îò êîðåêòîðà â áîëíè÷íàòà àïòåêà ñà áèëè èç÷åðïàíè, à ïàöèåíòúò èìàë ñïåøíà íóæäà îò ëåêàðñòâîòî. Â ðàçãîâîð ñ ïàöèåíòèòå îáà÷å ñòàíà ÿñíî, ÷å òîâà å ÷åñòà ïðàêòèêà. Ïîñåùåíèÿòà íà áëèçêèòå â áîëíè÷íèòå çàâåäåíèÿ ñà ìíîãî âàæíè îò ãëåäíà òî÷êà íà åìîöèîíàëíàòà ïîäêðåïà, êîÿòî ðîäíèíèòå îêàçâàò íà ïàöèåíòèòå – ïîäêðåïà, êîÿòî áåçñïîðíî âëèÿå âúðõó ïðîöåñà íà âúçñòàíîâÿâàíå. Òåçè ïîñåùåíèÿ â ãîëÿìà ñòåïåí ïîâèøàâàò êà÷åñòâîòî íà æèâîòà íà ïàöèåíòèòå, êîèòî ðàç÷èòàò íà ðîäíèíèòå ñè ïî âðåìå íà ïðåñòîÿ ñè â áîëíèöàòà, â ñðàâíåíèå ñ òåçè, êîèòî íÿìàò âðúçêà ñ òÿõ. Áîëíèòå, êîèòî ïîääúðæàò âðúçêà ñúñ ñâîèòå ðîäíèíè è áëèçêè, ïîëó÷àâàò õðàíà, ÷èñòè äðåõè è áåëüî îòâúí, êàêòî è ñðåäñòâà çà ïîääúðæàíå íà õèãèåíàòà. 8.4. Äîìàøåí îòïóñê Ïðàâîòî íà äîìàøåí îòïóñê ñå ñïàçâà íàâñÿêúäå. Äîìàøíèÿò îòïóñê å âêëþ÷åí â èíäèâèäóàëíèÿ ïëàí çà ëå÷åíèå è ÷åñòî ñå ïðåäñòàâÿ îò ëåêàðèòå êàòî ÷àñò îò ðåõàáèëèòàöèîííàòà ïðîãðàìà, ïðåäøåñòâàùà èçïèñâàíåòî. Åäèíñòâåíàòà áîëíèöà, êúäåòî íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå íå ñå ïóñêàò â äîìàøåí îòïóñê, å ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, íî òàì è ñðåäíèÿò ïðåñòîé íà áîëíèòå å çíà÷èòåëíî ïî-êðàòúê. Íàé-÷åñòî áîëíèòå, êîèòî èçëèçàò â äîìàøåí îòïóñê, ñå âúçïîëçâàò îò íåãî, ïðè óñëîâèå ÷å å íàñòúïèëî çíà÷èòåëíî ïîäîáðåíèå íà òÿõíîòî ñúñòîÿíèå â ñðàâíåíèå ñúñ ñúñòîÿíèåòî èì ïî âðåìå íà ïîñòúïâàíåòî. Â äîìàøåí îòïóñê èçëèçàò áîëíè, êîèòî ìîãàò äà áúäàò ïîåòè çà äîìàøíà ãðèæà îò ñâîèòå áëèçêè. Â íÿêîè áîëíèöè êàòî ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, è ÄÏÁ – Êúðäæàëè, áîëíè, êîèòî æèâåÿò â ãðàäà, ñúùî ñå èçïèñâàò â äîìàøåí îòïóñê è ñå ïîâåðÿâàò íà ãðèæèòå íà ñâîèòå ðîäíèíè. Â òåçè ñëó÷àè ðîäíèíèòå ïîåìàò îòãîâîðíîñòòà çà ðåäîâíîòî âçåìàíå íà ëåêàðñòâàòà, êàêòî è ðåäîâíîòî ïîñåùåíèå íà êîíòðîëíèòå ïðåãëåäè â áîëíèöàòà. Äîìàøíèÿò îòïóñê â ïîâå÷åòî ñëó÷àè ñå èçïîëçâà êàòî ïåðèîä íà àäàïòàöèÿ çà áîëíèÿ ïðåäè îêîí÷àòåëíîòî èçïèñâàíå îò áîëíèöàòà. Â ïîâå÷åòî áîëíèöè áîëíèòå, êîèòî ñà íàñòàíåíè íà çàäúëæè-

107 107

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

òåëíî ëå÷åíèå, íÿìàò ïðàâî íà äîìàøåí îòïóñê ïî âðåìå íà ïåðèîäà, îïðåäåëåí çà ëå÷åíèåòî èì îò ñúäà. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å â íÿêîè îò áîëíèöèòå áëèçî åäíà òðåòà îò íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå ñà â äîìàøåí îòïóñê (òàêàâà å ïðàêòèêàòà â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, è ÎÄÏÇÑ – Ðóñå). Â òåçè ñëó÷àè îñòàâàò îòêðèòè âúïðîñèòå êàê ñå îïðåäåëÿò ëåêàðñòâîäåíÿò, õðàíîäåíÿò è ëåãëîäåíÿò íà áîëåí â òåçè îòäåëåíèÿ è êàê ñå îò÷èòàò ðàçõîäèòå ïî âñè÷êè òåçè êðèòåðèè: ëåêàðñòâîäåí, ëåãëîäåí, õðàíîäåí â ñ÷åòîâîäíàòà äîêóìåíòàöèÿ íà áîëíèöèòå è äèñïàíñåðèòå. 8.5. Âúíøåí âèä íà ïàöèåíòèòå Âàæåí åëåìåíò îò îòíîøåíèåòî íà ïåðñîíàëà êúì ïàöèåíòèòå å îáùèÿò âúíøåí âèä íà ïàöèåíòèòå è òÿõíàòà õèãèåíà. Èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ óñòàíîâèõà, ÷å â ìíîãî îò ïîñåòåíèòå ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ áîëíèòå íå èçãëåæäàò äîáðå è èìàò ïðîáëåìè ñ ïîääúðæàíåòî íà ëè÷íàòà ñè õèãèåíà è ÷èñòîòàòà íà äðåõèòå. Ïîäîáíè ñëó÷àè èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ íàáëþäàâàõà â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, è ÄÏÁ – Áÿëà. Îñîáåíî äðàñòè÷åí â òîâà îòíîøåíèå å ñëó÷àÿò â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, êúäåòî â îñòðî æåíñêî îòäåëåíèå èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ óñòàíîâèõà, ÷å íÿêîè îò æåíèòå, êîèòî âèäèìî íå áÿõà â ñúñòîÿíèå äà ñå ãðèæàò çà ñåáå ñè, èçãëåæäàõà íåóãëåäíî è èìàõà íåïðèÿòíà òåëåñíà ìèðèçìà. Â ðàçãîâîðèòå ñ ïåðñîíàëà íà òàçè áîëíèöà ñòàíà ÿñíî, ÷å òîé íå âúçïðèåìà êàòî ÷àñò îò ñâîèòå çàäúëæåíèÿ äà îêàçâà ïîìîù íà ïàöèåíòèòå, êîèòî íå ñà êðèòè÷íè êúì ñâîÿòà õèãèåíà è/èëè ñà èçãóáèëè õèãèåííèòå ñè íàâèöè. Ðàçáèðà ñå, ñòîè è âúïðîñúò çàùî â ÄÏÁ áîëíèòå ñà ïðèíóäåíè ñàìè äà ñå ãðèæàò çà ÷èñòîòàòà íà ñâîèòå äðåõè è áåëüî. Òîâà å íàéìàëêîòî íåóìåñòíî, äîðè àáñóðäíî, êàòî ñå èìà ïðåäâèä ñúñòîÿíèåòî íà íÿêîè îò ïàöèåíòèòå è òÿõíàòà íåêðèòè÷íîñò ïî îòíîøåíèå íà ëè÷íàòà èì õèãèåíà. Ëèïñàòà íà îðãàíèçèðàíî ïðàíå íà äðåõèòå íà ïàöèåíòèòå ïîñòàâÿ ðåäèöà ïðîáëåìè è îò ìîðàëíî åñòåñòâî. Äîêîëêî å ðåàëíî ïàöèåíò, íàñòàíåí çà ëå÷åíèå â ïñèõèàòðè÷íî çàâåäåíèå â òåæúê ïñèõîòè÷åí åïèçîä, äà å â ñúñòîÿíèå ñàì äà ñå ãðèæè çà õèãèåíàòà ñè è äà ïîääúðæà ÷èñòîòàòà íà äðåõèòå ñè? Ïðàêòèêàòà ïîêàçâà, ÷å ìíîãî îò ïàöèåíòèòå íå ìîãàò äà ðàç÷èòàò íà ñâîèòå áëèçêè, êîèòî ÷åñòî îòêàçâàò äà ïîåìàò ãðèæàòà çà òÿõ è ñìÿòàò íàñòàíÿâàíåòî çà ëå÷åíèå â ïñèõèàòðè÷íî çàâåäåíèå êàòî ðåøåíèå íà ãîëÿìà ÷àñò îò ñâîèòå ïðîáëåìè. Íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå â ÄÏÁ, êîèòî ñà â ñúñòîÿíèå 108 108

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

äà èçïåðàò äðåõèòå ñè, íàé-÷åñòî ïåðàò íà ðúêà â óìèâàëíèöèòå â ïðåääâåðèåòî íà òîàëåòíèòå. Íå ñà ïðåäâèäåíè ìåñòà, êúäåòî ìîãàò äà îñòàâÿò äðåõèòå ñè äà èçñúõíàò. Ïîâå÷åòî îò ïàöèåíòèòå èçïîëçâàò ðåøåòêèòå íà ïðîçîðöèòå èëè òàáëèòå íà ëåãëàòà ñè çà ïðîñòîð. Âîäàòà ñå îòòè÷à íàïðàâî íà ïîäà, êàòî îáðàçóâà ãîëåìè ëîêâè, êîåòî ïðàâè îùå ïî-ïîòèñêàùè è áåç òîâà íåóþòíèòå ñòàè â ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ (ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä). Ïðèìåð çà äîáðà ïðàêòèêà â ïîñîêà ðàçðåøàâàíå íà òîçè ïðîáëåì å ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, êúäåòî áîëíèòå â ðåõàáèëèòàöèîííîòî îòäåëåíèå ðàçïîëàãàò ñ ïåðàëíÿ, êîÿòî ìîãàò äà ïîëçâàò ñ àñèñòåíöèÿòà íà ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè. Òðÿáâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å òîâà å ïðàêòèêà ñàìî â îòäåëåíèåòî ñ áîëíè, íà êîèòî ñêîðî ïðåäñòîè èçïèñâàíå. Â ñúùîòî âðåìå òîâà å åäèíñòâåíàòà áîëíèöà â ñòðàíàòà, â êîÿòî âñè÷êè áîëíè áÿõà îáëå÷åíè â áîëíè÷íè ïèæàìè. Îáÿñíåíèåòî íà ïåðñîíàëà áåøå, ÷å ïî òîçè íà÷èí å ïî-ëåñíî äà ñå ïîääúðæà ÷èñòîòàòà íà äðåõèòå íà ïàöèåíòèòå (íåùî, êîåòî å ó÷óäâàùî íà ôîíà íà äîáðèòå ðåõàáèëèòàöèîííè ïðîãðàìè, òðóäîâà òåðàïèÿ, ãðóïîâà òåðàïèÿ, êîèòî ñå ïðèëàãàò â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, è î÷åâèäíàòà àíãàæèðàíîñò íà ïåðñîíàëà çà áëàãîïîëó÷èåòî íà íàñòàíåíèòå çà ëå÷åíèå ïàöèåíòè). 8.6. Ëè÷íè âåùè Èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ óñòàíîâèõà, ÷å ñúùåñòâåí ïðîáëåì çà ïîâå÷åòî îò áîëíèöèòå â ñòðàíàòà å îñèãóðÿâàíåòî íà ïðîñòðàíñòâî çà ñúõðàíåíèå íà ëè÷íèòå âåùè íà áîëíèòå ïî âðåìå íà ïðåñòîÿ èì â ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå (èçêëþ÷åíèå â òîâà îòíîøåíèå ñà ÄÏÁ – Êúðäæàëè, è ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, êúäåòî ãàðäåðîá÷åòàòà ñà íàäïèñàíè, è ÄÏÁ – Êàðâóíà). Íà ïîâå÷åòî ìåñòà áîëíèòå ðàçïîëàãàò ñàìî ñ áîëíè÷íè øêàô÷åòà, êîèòî ÷åñòî íå ñå çàòâàðÿò. Â òÿõ ìîãàò äà áúäàò ïðèáðàíè ñàìî íÿêîè òîàëåòíè ïðèíàäëåæíîñòè è õðàíà. Áîëíèòå ñúõðàíÿâàò ëè÷íèòå ñè âåùè – äðåõè è îáóâêè, â êóôàðè è ñàêîâå ïîä ëåãëàòà. Â íÿêîè îò ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ (ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÄÏÁ – Áÿëà, ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, è ò.í.) áîëíè÷íèòå øêàô÷åòà â ñòàèòå íå îòãîâàðÿò íà áðîÿ íà íàñòàíåíèòå â ñòàÿòà ïàöèåíòè. Â ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð, ñàíèòàðèòå â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå íå ðàçïîëàãàõà ñúñ ñòàÿ è ñúõðàíÿâàõà ñâîèòå ëè÷íè âåùè â åäíà îò ñòàèòå íà áîëíèòå, êúäåòî áÿõà çàêëþ÷èëè òðè ãàðäåðîá÷åòà. Ïîðàäè òàçè ïðè109 109

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

÷èíà ïðè âñÿêî ïîåìàíå íà ñìÿíà èëè íàïóñêàíå íà ñìÿíà ñàíèòàðèòå ñå ïðåîáëè÷àò â ïðèñúñòâèåòî íà áîëíèòå. Ìàêàð ÷å ïîâå÷åòî îò ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ èçèñêâàò îò ñâîèòå ïàöèåíòè äà ñè íîñÿò òîàëåòíè ïðèíàäëåæíîñòè îùå ïðè ïîñòúïâàíåòî, ÷åñòà ïðàêòèêà å ïåðñîíàëúò äà ðàçäàâà ñàïóíè è ÷åòêè çà çúáè íà òåçè îò òÿõ, êîèòî íå ðàçïîëàãàò ñ òàêèâà. Ïîðàäè ñúîáðàæåíèÿ çà ñèãóðíîñò â îñòðèòå ìúæêè îòäåëåíèÿ íå ñå äîïóñêà ñúõðàíÿâàíåòî íà ðåæåùè ïðåäìåòè è ïî-ñïåöèàëíî íà ñàìîáðúñíà÷êè. Òå ñå ñúõðàíÿâàò îò ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè â ìàíèïóëàöèîííèòå – íàäïèñàíè ïîèìåííî, è ñå ðàçäàâàò íà ïðèòåæàòåëèòå èì â äíèòå çà áðúñíåíå. Áîëíèòå, êîèòî íå ñà â ñúñòîÿíèå äà ñå áðúñíàò ñàìè, ïîëçâàò ïîìîùòà íà ñàíèòàðè â îòäåëåíèåòî (ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÄÏÁ – Áÿëà). Â íÿêîè îò áîëíèöèòå áîëíèòå ïîëó÷àâàõà è äðåõè, íàé-÷åñòî îò äàðåíèÿ (ÄÏÁ – Ñåâëèåâî, ÄÏÁ – Áÿëà, ÄÏÁ – Ðàäíåâî, ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ). ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ïîñåòèõà øèâàøêà ðàáîòèëíèöà, êúäåòî äðåõèòå, ïîëó÷åíè îò äàðåíèÿ, ñå ïðèãàæäàõà çà óïîòðåáà, êàòî èì ñå ïðèøèâàõà êîï÷åòà, çàøèâàõà ñå, ïðåêðîÿâàõà è ò.í. Ñòàíà ÿñíî, ÷å ðàçïðîñòðàíåíà ïðàêòèêà å áîëíèòå äà ïîëó÷àâàò äðåõè îò ëå÷åáíîòî çàâåäåíèå, òúé êàòî æèâåÿò â êðàéíà áåäíîñò è íå ðàçïîëàãàò ñúñ ñîáñòâåíè. 8.7. Ïðàâî íà ãëàñóâàíå Ãîäèíàòà íà ïîñåùåíèÿòà íà èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ – 2005 ã., â ÄÏÁ áå ãîäèíà íà èçáîðè. Ïîñëåäíèÿò ïàðàãðàô îò ãëàâàòà, ïîñâåòåíà íà ïðàâàòà íà ïàöèåíòèòå, ðàçãëåæäà ïðàâîòî íà ãëàñóâàíå. Ïî âðåìå íà ñâîåòî ïîñåùåíèå â ÄÏÁ – Ðàäíåâî, íà 21.06.2005 ã. èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ óñòàíîâèõà ãðóáî íàðóøåíèå íà êîíñòèòóöèîííèòå ïðàâà íà íÿêîè áúëãàðñêè ãðàæäàíè, íàñòàíåíè íà ëå÷åíèå â áîëíèöàòà. Õðîíîëîãè÷íîòî ïðîñëåäÿâàíå íà ñúáèòèÿ î÷åðòàâà ñëåäíèòå âàæíè ìîìåíòè: 1. Íà 3.06.2005 ã. ä-ð Òîëåâ å èçäàë çàïîâåä, ñ êîÿòî âúâ âñÿêî îò äåâåòòå áîëíè÷íè îòäåëåíèÿ íàçíà÷àâà òðè÷ëåííè êîìèñèè îò ïñèõèàòðè çà èçâúðøâàíå íà ïðåöåíêà êîè îò ïàöèåíòèòå èìàò „ïñèõè÷íà ïðèãîäíîñò” äà ó÷àñòâàò â ïðåäñòîÿùèòå èçáîðè. 2. Íà 15.06.2005 ã. îïðåäåëåíàòà êîìèñèÿ çà ïúðâî ìúæêî îòäåëåíèå å èçâúðøèëà ïðåöåíêà çà ïñèõè÷íà ïðèãîäíîñò íà íàñòàíåíèòå 64 ïàöè110 110

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

åíòè äà ó÷àñòâàò â èçáîðèòå. Ñúãëàñíî ðåçóëòàòèòå îò ïðåöåíêàòà äåñåò îò ïàöèåíòèòå ùÿõà äà áúäàò äîïóñíàòè çà ó÷àñòèå â èçáîðèòå. Â ëè÷íèòå äåëà íà òåçè, êîèòî íÿìà äà áúäàò äîïóñíàòè äà ó÷àñòâàò â èçáîðèòå, å ïîñòàâåí ïðàâîúãúëåí ïå÷àò, íà êîéòî ïèøå: „Íÿìà ïñèõè÷íà ïðèãîäíîñò çà ó÷àñòèå â èçáîðèòå ïîðàäè âëîøåíî ïñèõè÷íî ñúñòîÿíèå.” Ä-ð Òîëåâ ñå ïîçîâàâà íà ÷ë. 33 ÇÈÍÏ, ñúãëàñíî êîéòî å íåîáõîäèìî äà ñå ñúñòàâÿò èçáèðàòåëíè ñïèñúöè. Òåêñòúò íà ÷ë. 33 íå çàäúëæàâà äèðåêòîðà íà ÄÏÁ – Ðàäíåâî, äà íàçíà÷àâà êîìèñèè çà ïðåöåíêà íà ïñèõè÷íàòà ïðèãîäíîñò íà ïàöèåíòèòå äà ó÷àñòâàò â èçáîðè. Òåçè îò ïàöèåíòèòå, êîèòî íå ñà ïîä çàïðåùåíèå, áè òðÿáâàëî äà áúäàò äîïóñíàòè äà ó÷àñòâàò â èçáîðèòå, êàêâàòî å ïðàêòèêàòà â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, íàïðèìåð.

111 111

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

9. Ïåðñîíàë Êà÷åñòâîòî íà ãðèæèòå è óñëóãèòå, ïðåäëàãàíè âúâ âñÿêà ïñèõèàòðè÷íà áîëíèöà ïðÿêî çàâèñè êàêòî îò êâàëèôèêàöèÿòà íà ïîìàãàùèòå ïðîôåñèîíàëèñòè, êîèòî ãè ïðåäîñòàâÿò, òàêà è îò òÿõíàòà ìîòèâàöèÿ çà ðàáîòà. Ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà â ñâîåòî èçñëåäâàíå íà ïñèõèàòðè÷íèòå èíñòèòóöèè â Áúëãàðèÿ ÁÕÊ îòäåëè ñïåöèàëíî âíèìàíèå íà ïåðñîíàëà èì. Äâà ñà îñîáåíî àêòóàëíèòå ïðîáëåìè, êîèòî ÁÕÊ êîíñòàòèðà ïî îòíîøåíèå íà ïåðñîíàëà â ïñèõèàòðè÷íèòå èíñòèòóöèè. Ïúðâèÿò îò òÿõ ñå îòíàñÿ äî ëèïñàòà íà äîñòàòú÷íî êâàëèôèöèðàí ìåäèöèíñêè ïåðñîíàë – ïðåäèìíî ñïåöèàëèçèðàíè ïñèõèàòðè÷íè ñåñòðè, íî íà ìåñòà èìà è îñòðà íóæäà îò ëåêàðè. Âòîðèÿò å ñâúðçàí ñ èçêëþ÷èòåëíî íèñêèòå òðóäîâè âúçíàãðàæäåíèÿ íà ïðîôåñèîíàëèñòèòå, ïðåäëàãàùè ïñèõè÷íîçäðàâíà ãðèæà. Àäåêâàòíîòî ñúîòíîøåíèå ìåæäó ïàöèåíòèòå è ïåðñîíàëà, êîéòî ïîëàãà ãðèæè çà òÿõ, å åäèí îò îñíîâíèòå ôàêòîðè, êîèòî âëèÿÿò âúðõó êà÷åñòâîòî íà ïðåäëàãàíàòà ãðèæà. Äîñêîðî â ñòðàíàòà íÿìàøå íîðìàòèâíà óðåäáà, êîÿòî äà âúâåæäà èçèñêâàíèÿ ñïðÿìî áðîÿ íà ìåäèöèíñêèÿ è îáñëóæâàùèÿ ïåðñîíàë â ïñèõèàòðè÷íèòå îòäåëåíèÿ. Ïðåç 2004 ã. ãîäèíà ñ Íàðåäáà ¹ 24 îò 7.07.2004 ã.íà ÌÇ áå óòâúðäåí ìåäèöèíñêèÿò ñòàíäàðò ïî ïñèõèàòðèÿ, êîéòî ðåãëàìåíòèðà áðîÿ íà ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë â ïñèõèàòðè÷íèòå îòäåëåíèÿ ñïðÿìî áîëíè÷íèòå ëåãëà â îòäåëåíèåòî è íåãîâèÿ êëèíè÷åí ïðîôèë. Ñïîðåä òîçè ñòàíäàðò â îòäåëåíèÿòà çà àêòèâíî ëå÷åíèå ïðè 45 ëåãëà ñå èçèñêâàò ìèíèìóì òðèìà ëåêàðè è 15 ìåäèöèíñêè ñåñòðè, áðîÿò íà ñàíèòàðèòå ñå îïðåäåëÿ ñïðÿìî áðîÿ íà ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè â ñúîòíîøåíèå 1:1,5. Â „ðåõàáèëèòàöèîííèòå” îòäåëåíèÿ ïðè 45 ëåãëà èçèñêâàíèÿò ïåðñîíàë å ìèíèìóì òðèìà ëåêàðè è ïåò ìåäèöèíñêè ñåñòðè; ïðè ñàìîñòîÿòåëåí 24-÷àñîâ ãðàôèê çà äåæóðñòâà – äåâåò ìåäèöèíñêè ñåñòðè. Áðîÿò íà ñàíèòàðèòå â òåçè îòäåëåíèÿ îòíîâî ñå îïðåäåëÿ îò áðîÿ íà ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè â ñúîòíîøåíèå 1:1. Â ñòàöèîíàðíèÿ áëîê áðîÿò íà ëåêàðèòå ñå îïðåäåëÿ îò ñúîòíîøåíèåòî íà áîëíèòå ñ ðàçëè÷íà ñòåïåí íà çàâèñèìîñò îò ãðèæè è áðîÿ íà ëåãëàòà. Âñÿêî îòäåëåíèå ñå ðúêîâîäè îò íà÷àëíèê-îòäåëåíèå. Ùàòúò âêëþ÷âà îùå åäèí ïñèõîëîã íà 50 áîëíè, ñîöèàëåí ðàáîòíèê íà 50 äî 100

112 112

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

áîëíè, ïñèõîòåðàïåâòè, òðóäîòåðàïåâòè, ìåäèöèíñêè ñåñòðè è ñàíèòàðè, ÷èÿòî äåéíîñò ñå îïðåäåëÿ îò äëúæíîñòíèòå èì õàðàêòåðèñòèêè. Òðóäíî å äà ñå îïðåäåëè äàëè å ñïàçåí ñòàíäàðòúò çà îñèãóðåíîñò ñ ïåðñîíàë â îòäåëíèòå ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ, çàùîòî ìíîãî îò îòäåëåíèÿòà ðàçïîëàãàò ñ ðàçëè÷åí íà áðîé ëåãëà (ðàçëè÷åí îò òîçè â ñòàíäàðòà). Îñâåí òîâà òåêñòúò, ñïîðåä êîéòî „â ñòàöèîíàðíèÿ áëîê áðîÿò íà ëåêàðèòå ñå îïðåäåëÿ îò ñúîòíîøåíèåòî íà áîëíèòå ñ ðàçëè÷íà ñòåïåí íà çàâèñèìîñò îò ãðèæè è áðîÿ íà ëåãëàòà”, äàâà âúçìîæíîñò çà ðàçëè÷íè òúëêóâàíèÿ. Òàêà íàïðèìåð â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ïðè êàïàöèòåò íà ñòàöèîíàðà îò 250 ëåãëà, êâàëèôèöèðàíèÿò ìåäèöèíñêè ïåðñîíàë å 45 äóøè, 13 îò êîèòî ñà ñïåöèàëèñòè ñ âèñøå ìåäèöèíñêî îáðàçîâàíèå. Êëèíè÷íèÿò ïðîôèë íà áîëíèöàòà âêëþ÷âà ñåäåì îòäåëåíèÿ: 1. ìúæêî îòäåëåíèå çà ëå÷åíèå íà îñòðè ïñèõîçè è çàâèñèìîñòè – 40 ëåãëà, 2. ìúæêî îòäåëåíèå çà ñðåäíîñðî÷íî ëå÷åíèå íà òåæêè ïñèõîçè – 25 ëåãëà, 3. æåíñêî îòäåëåíèå çà êðàòêîñðî÷íî ëå÷åíèå íà îñòðè ïñèõîçè è çàâèñèìîñòè – 40 ëåãëà, 4. æåíñêî îòäåëåíèå çà ëå÷åíèå íà òåæêè ïñèõîçè – 25 ëåãëà, 5. ãåðîíòîëîãè÷íî îòäåëåíèå – 40 ëåãëà, 6. îòäåëåíèå çà çàâèñèìè êúì àëêîõîë è ÏÀÂ – 40 ëåãëà, 7. îòäåëåíèå òèï „îáùåæèòèå” – 40 ëåãëà. ßñíî å, ÷å áðîÿò íà ëåêàðèòå å ïî-ìàëúê â ñðàâíåíèå ñ èçèñêâàíèÿòà, îïèñàíè â ñòàíäàðòà. Îùå ïî-êðèòè÷íî å ïîëîæåíèåòî ïî îòíîøåíèå íà áðîÿ íà ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè â îòäåëåíèÿòà. Â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè ñà åäâà 32, êàòî ïî ñòàíäàðò ñàìî çà äâåòå îòäåëåíèÿ çà êðàòêîñðî÷íî ëå÷åíèå íà êðàòêîñðî÷íè ïñèõîçè ñå èçèñêâà ùàò çà 30 ìåäèöèíñêè ñåñòðè. Îùå ïî-ñåðèîçíî å ïîëîæåíèåòî â ÄÏÁ – Áÿëà, êúäåòî î÷åâèäíî ïðîáëåìúò ñ ëèïñàòà íà êâàëèôèöèðàí ìåäèöèíñêè ïåðñîíàë õðîíèôèöèðà. Ñïîðåä ñïðàâêèòå, ïðåäîñòàâåíè íà ÁÕÊ îò ðúêîâîäñòâîòî, â áîëíèöàòà ðàáîòÿò äåñåò ñïåöèàëèñòè ñ âèñøå ìåäèöèíñêî îáðàçîâàíèå, à ñïåöèàëèñòèòå ñúñ ñðåäíî ìåäèöèíñêî îáðàçîâàíèå ñà åäâà 40 – ïðè êàïàöèòåò íà ñòàöèîíàðà 290 ëåãëà.

113 113

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Îò ïðåäîñòàâåíèòå íà ÁÕÊ ñïðàâêè íà ùàòíèòå ðàçïðåäåëåíèÿ è êëèíè÷åí ïðîôèë íà ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ å âèäíî, ÷å ÄÏÁ – Êúðäæàëè, è ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, îòãîâàðÿò ïðèáëèçèòåëíî òî÷íî íà èçèñêâàíèÿòà â ïñèõèàòðè÷íèÿ ñòàíäàðò ïî îòíîøåíèå íà ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë (êàòî áðîé). Ïîâñåìåñòåí å ïðîáëåìúò ñ ëèïñàòà íà êëèíè÷íè ïñèõîëîçè è ñîöèàëíè ðàáîòíèöè â ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ. Íàé-÷åñòî òîâà ñå îáÿñíÿâà ñ ëèïñàòà íà ùàò è íà ñðåäñòâà, ñ êîèòî òîé äà áúäå ïîêðèò. Ïî-çàäúëáî÷åíîòî îáÿñíåíèå ñå êðèå â ñêåïòè÷íîòî îòíîøåíèå íà ïñèõèàòðèòå êúì ñïåöèàëèñòèòå îò îñòàíàëèòå ïîìàãàùè ïðîôåñèè è òîâà, ÷å òå òðóäíî äîïóñêàò êàêòî ïñèõîëîçè, òàêà è ñîöèàëíè ðàáîòíèöè â ìåæäóäèñöèïëèíàðíèòå òåðàïåâòè÷íè åêèïè. Â ïîâå÷åòî ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè â ñòðàíàòà âñå îùå ãîñïîäñòâà áèîëîãè÷íèÿò ïñèõèàòðè÷åí ïîäõîä, êîéòî îãðàíè÷àâà èíäèâèäóàëíèÿ ïëàí çà ëå÷åíèå äî ìåäèêàìåíòîçíè èíòåðâåíöèè. Âàæåí ïðîáëåì â ñïåöèàëèçèðàíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù â ñòðàíàòà ñå îêàçâà è ëèïñàòà íà ñïåöèàëèçèðàíî îáðàçîâàíèå çà ïñèõèàòðè÷íè ìåäèöèíñêè ñåñòðè. Ãëàâíèòå ñåñòðè â ïîâå÷åòî áîëíèöè ñïîäåëèõà, ÷å òîâà îñîáåíî ìíîãî çàòðóäíÿâà ðàáîòàòà â îòäåëåíèÿòà è çàíèæàâà êà÷åñòâîòî íà ãðèæàòà çà áîëíèÿ. Âñåîáùî å ìíåíèåòî, ÷å ïîïðèùåòî íà ïñèõèàòðè÷íàòà ìåäèöèíñêà ñåñòðà íå å îñîáåíî æåëàíî ñðåä ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè: ïúðâî çàùîòî ñåñòðèòå, êîèòî íå ðàáîòÿò â ïñèõèàòðè÷íî çàâåäåíèå, ñòðàäàò îò ïðåäðàçñúäúöè ïî îòíîøåíèå íà ïñèõè÷íàòà áîëåñò è ïîðàäè èçêëþ÷èòåëíî íèñêîòî çàïëàùàíå. Â ìîìåíòà îáó÷åíèåòî íà êàäðè çà ïñèõèàòðè÷íàòà ñèñòåìà ñå èçâúðøâà îò ïåò êàòåäðè ïî ïñèõèàòðèÿ êúì ìåäèöèíñêèòå óíèâåðñèòåòè â ñòðàíàòà, â íÿêîëêî êàòåäðè ïî ïñèõîëîãèÿ è ñîöèàëíà ïåäàãîãèêà â äðóãè óíèâåðñèòåòè è ïî ñïåöèàëíîñòòà „Êëèíè÷íà ïñèõîëîãèÿ è êëèíè÷íà ñîöèàëíà ðàáîòà” â Íîâ áúëãàðñêè óíèâåðñèòåò â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ Ìåäèöèíñêè óíèâåðñèòåò â Ñîôèÿ. Ïðîãðàìèòå çà îáó÷åíèå è ñïåöèàëèçàöèÿ íå ñà ñòàíäàðòèçèðàíè è âñÿêà îò îáó÷èòåëíèòå èíñòèòóöèè ïðåäëàãà çíàíèÿ è êîìïåòåíòíîñòè ïî ñâîé èçáîð. Ñ èçêëþ÷åíèå íà íÿêîëêî ïðîãðàìè, ëèïñâà àêöåíò âúðõó ðàçâèòèåòî íà êëèíè÷íè óìåíèÿ. Íÿìà ïðîãðàìà çà ñèñòåìíî ñëåääèïëîìíî îáó÷åíèå ïî ïñèõèàòðèÿ íà ìåäèöèíñêè ñåñòðè, ÷ðåç êî114 114

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

ÿòî ñåñòðè ñ îáù ïðîôèë íà êîìïåòåíòíîñò äà ñå ïðîôèëèðàò êàòî ïñèõèàòðè÷íè ñåñòðè. Ïðîôèëèðàíåòî â êîìïåòåíòíîñòèòå íà ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè å íàëîæèòåëíî îùå â ó÷åáíèòå çàâåäåíèÿ. Ïñèõèàòðè÷íàòà ìåäèöèíñêà ñåñòðà òðÿáâà äà å îáó÷åíà â ìíîãî ñïåöèôè÷íè êîìïåòåíòíîñòè è óìåíèÿ â ñðàâíåíèå ñúñ îñòàíàëèòå ìåäèöèíñêè ñåñòðè. Òîâà ñå íàëàãà îò ñïåöèôè÷íèòå íóæäè è ïîòðåáíîñòè íà òåõíèòå ïàöèåíòè. Æåëàòåëíî å ïñèõèàòðè÷íèòå ñåñòðè äà èìàò óìåíèÿ â ñúçäàâàíå íà âðúçêà íà äîâåðèå ñúñ ñâîèòå ïàöèåíòè, äà ñà ñïîñîáíè íà àäåêâàòíà ðåààêöèÿ â ñèòóàöèè íà êðèçà – óìåíèÿ, êîèòî íà ïðúâ ïîãëåä ñà âçàèìíîèçêëþ÷âàùè ñå – ñåñòðàòà, êîÿòî å äîâåðåíî ëèöå íà ïàöèåíòà, äà ó÷àñòâà â èíòåðâåíöèè ïî ôèêñèðàíåòî ìó. Ïî âðåìå íà ïîñåùåíèÿòà â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ â ñòðàíàòà ÁÕÊ íàó÷è çà êóðñîâå çà ñëåääèïëîìíà êâàëèôèêàöèÿ íà ïñèõèàòðè÷íè ìåäèöèíñêè ñåñòðè, îðãàíèçèðàíè îò Ìåäèöèíñêà àêàäåìèÿ è Íîâ áúëãàðñêè óíèâåðñèòåò. Ó÷åáíèòå ïðîãðàìè íà òåçè êóðñîâå âêëþ÷âàò ðàçëè÷íè äèñöèïëèíè, ñïîìàãàùè çà ðàçâèòèåòî íà âàæíè êîìïåòåíòíîñòè, êîèòî áèõà ïîâèøèëè çíà÷èòåëíî êà÷åñòâîòî íà ñåñòðèíñêàòà ãðèæà, íî ñà òðóäíî ïðèëîæèìè â áîëíè÷íè óñëîâèÿ. Îïòèìèñòè÷íîòî îáà÷å å, ÷å òåçè êóðñîâå ñïîñîáñòâàò çà ñúçäàâàíåòî íà ïðîôåñèîíàëíàòà èäåíòè÷íîñò íà ñúñëîâèåòî, êàêòî è âúâåæäàò íîâ, íå ÷èñòî ìåäèöèíñêè ïîäõîä êúì ëå÷åíèåòî íà ïñèõèàòðè÷íèòå áîëåñòè, ðàçâèâàò ÷óâñòâèòåëíîñò è óìåíèÿ â îáëàñòòà íà ïñèõîñîöèàëíàòà ðåõàáèëèòàöèÿ. Ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ, êúäåòî ïåðñîíàëúò å íàñúð÷àâàí äà ñå ðàçâèâà ïðîôåñèîíàëíî ÷ðåç ñïåöèàëèçàöèè è êóðñîâå, âêëþ÷èòåëíî è â ÷óæáèíà, ïðåäëàãàò âèäèìî ïî-äîáðè óñëóãè â ñðàâíåíèå ñ îñòàíàëèòå. Â ÎÄÏÇÑ – Ðóñå, ëåêàðè è äðóãè ñïåöèàëèñòè ñà íàñúð÷àâàíè äà ó÷àñòâàò â ìåæäóíàðîäíè êîíôåðåíöèè â îáëàñòòà íà ïñèõèàòðèÿòà. Ïîòðåáèòåëè íà óñëóãèòå íà äèñïàíñåðà è ñïåöèàëèñòè ó÷àñòâàò â îáó÷åíèÿ â ðàçëè÷íè åâðîïåéñêè äúðæàâè. Â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ÷àñò îò ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë å ïîñåòèë è å áèë îáó÷åí â êëèíèêà çà ïñèõè÷íî çäðàâå â Øâåéöàðèÿ. Òîâà å åäèíñòâåíàòà áîëíèöà â ñòðàíàòà, â êîÿòî áåøå ñúîáùåíî, ÷å ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè èãðàÿò ðîëÿòà è íà êîîðäèíàòîð íà ñëó÷àÿ. Ãëàâíàòà ìåäèöèíñêà ñåñòðà îáÿñíè, ÷å ñåñòðèòå ñà íàñúð÷àâàíè äà áúäàò äîâåðåíè ëèöà íà ïàöè-

115 115

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

åíòèòå, êîåòî èìà òåíäåíöèÿ äà ñå ïðåâúðíå â ñàìîñòîÿòåëíà ïðîãðàìà îò ãðèæè ïî ìîäåëà íà êëèíèêàòà, ñ êîÿòî èìàò äîãîâîðíè îòíîøåíèÿ. Â ÄÏÁ – Êúðäæàëè, äâå ìåäèöèíñêè ñåñòðè ñà çàâúðøèëè êóðñ ïî ïñèõèàòðè÷íî ñåñòðèíñòâî. Òå ðàçêàçàõà, ÷å ñà áèëè ñïåöèàëíî îáó÷åíè â ðàáîòà ñ îáùíîñòòà è ñúñ ñåìåéñòâàòà, íî ñïîäåëèõà, ÷å íîâîïðèäîáèòèòå óìåíèÿ ñà òðóäíî ïðèëîæèìè â óñëîâèÿòà íà áîëíè÷íàòà ïîìîù. Â ÎÄÏÇÑ – Õàñêîâî, ÁÕÊ óñòàíîâè òðåâîæíàòà òåíäåíöèÿ íà âèñîêî òåêó÷åñòâî íà ñïåöèàëèçèðàí ìåäèöèíñêè ïåðñîíàë – ëåêàðè è ìåäèöèíñêè ñåñòðè, êîèòî îòèâàò äà ðàáîòÿò â ÷óæáèíà. 9.1. Äåæóðñòâà Ëèïñàòà íà äîñòàòú÷íî êâàëèôèöèðàí ìåäèöèíñêè ïåðñîíàë âîäè äî íÿêîè àáñóðäè ïðè ðàçïðåäåëÿíåòî è îòäàâàíåòî íà äåæóðñòâà. Ñëåä êðàÿ íà ðàáîòíèÿ äåí, êîåòî â ïîâå÷åòî ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ îçíà÷àâà êúì 14 ÷, íà äåæóðñòâî â öÿëàòà áîëíèöà çàñòúïâà åäèí ëåêàð, à â îòäåëåíèÿòà îñòàâàò ïî åäíà ñåñòðà è åäèí ñàíèòàð (ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ÎÄÏÇÑ – Ðóñå), êîåòî å â ïðîòèâîðå÷èå ñ óòâúðäåíèòå ïñèõèàòðè÷íè ñòàíäàðòè. Ïîðàäè àíãàæèðàíîñòòà íà ëåêàðèòå ñ äåéíîñòè â ñúäà, ÷åñòî è â ðàáîòíî âðåìå îòäåëåíèÿòà ôóíêöèîíèðàò â ðåæèì „äåæóðñòâî”. Ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè, êîèòî îñòàâàò íà äåæóðñòâî â îñòðèòå îòäåëåíèÿ, ñà îáèêíîâåíî ïî åäíà â îòäåëåíèå, êîåòî ïðîòèâîðå÷è íà âå÷å ïðèåòèÿ ïñèõèàòðè÷åí ñòàíäàðò. Òîâà ñå îòðàçÿâà íàé-âå÷å íà îñèãóðÿâàíåòî íà íàäçîðèòå. Â ÄÏÁ – Ëîâå÷, ÁÕÊ óñòàíîâè äâà ñìúðòíè ñëó÷àÿ çà åäíà íîù, îòðàçåíè â ðàïîðòíèòå òåòðàäêè íà ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè, êàòî åäèíèÿò îò òÿõ â èçîëàòîðà, êîéòî å ñúñ ñïåöèàëåí ðåæèì íà íàáëþäåíèå. Â ðàçãîâîð ñ ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè îò îòäåëåíèåòî ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å òå ñå ñòðàõóâàò çà ñîáñòâåíàòà ñè áåçîïàñíîñò ïî âðåìå íà äåæóðñòâî. Â ðàçãîâîðà äîðè íå ñå ïðîêðàäíà çàãðèæåíîñò çà ïàöèåíòèòå è òåõíèòå ïîòðåáíîñòè ïðåç íîùòà. Çà ñúæàëåíèå ïðàêòèêàòà â ÄÏÁ – Ëîâå÷, íå å èçîëèðàí ñëó÷àé. Â ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä, ïàöèåíòèòå â îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå ðàçêàçàõà, ÷å ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè íå äàâàò íîùíè íàäçîðè. Ìàêàð è íà äåæóðñòâî, ñåñòðàòà íå èçëèçà îò ñòàÿòà ñè îñâåí àêî íå å ïîâèêàíà, íî è â òåçè ñëó÷àè íåâèíàãè ñå îòçîâàâà.

116 116

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Â ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷, ôèêñèðàí ïàöèåíò å óñïÿë äà èçáÿãà îò ñòàÿ çà ñïåöèàëíî íàáëþäåíèå, îáîðóäâàíà ñ äâóñòðàííî îãëåäàëî. Äåæóðíàòà ñåñòðà å ðàçáðàëà çà áÿãñòâîòî åäâà ñëåä êàòî ïàöèåíòúò å áèë èçâúí äèñïàíñåðà. ÁÕÊ ñìÿòà, ÷å îñèãóðÿâàíåòî íà íàáëþäåíèå â ñòàèòå ÷ðåç êàìåðè áè ïîâèøèëî åôåêòèâíîñòòà íà íàäçîðà è áè ñïîìîãíàëî çà íàìàëÿâàíå íà èíöèäåíòèòå â îòäåëåíèÿòà. Òàçè ïðàêòèêà âå÷å íàâëèçà â íÿêîè îò ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ (ÎÄÏÇÑ – Âðàöà, ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ, ÄÏÁ – Êúðäæàëè, ÄÏÁ – Êàðëóêîâî). Âòîðèÿò âàæåí ïðîáëåì, íà êîéòî ñå íàòúêíàõà èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ, å çàïëàùàíåòî íà ïåðñîíàëà è ñâúðçàíàòà ñ íåãî óäîâëåòâîðåíîñò. Íÿìà ñúìíåíèå, ÷å äîáðîòî çàïëàùàíå è ñîöèàëíàòà îñèãóðåíîñò ñà ôàêòîðè, êîèòî ïîâèøàâàò ìîòèâàöèÿòà çà ðàáîòà íà ïåðñîíàëà, êîåòî áåçñïîðíî ñå îòðàçÿâà íà êà÷åñòâîòî íà ïðåäëàãàíèòå óñëóãè. Ïî âðåìå íà ñâîåòî âòîðî ïîñåùåíèå â ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè â ñòðàíàòà èçñëåäîâàòåëèòå íà ÁÕÊ ñå ñðåùíàõà ñ ìàñîâîòî íåäîâîëñòâî íà ïñèõè÷íîçäðàâíèòå ïðîôåñèîíàëèñòè îò ðàâíèùåòî íà òÿõíîòî çàïëàùàíå. Îñîáåíî ãíåâíî òå ðåàãèðàò íà óíèçèòåëíèòå ñïîðåä òÿõ íàäáàâêè çà âðåäåí òðóä („âðåäíè”), êîèòî âúçëèçàò íà 1,60 ëâ. íà ìåñåö. Åäíà îò ñåñòðèòå â ÄÏÁ – Ëîâå÷, ñ íîñòàëãèÿ ñè ñïîìíÿøå, êîãàòî „âðåäíèòå” ñà âúçëèçàëè íà 8 ëâ. íà ìåñåö. Â ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, ëåêàðèòå îïðåäåëèõà êàòî ïîäèãðàâêà „âðåäíèòå“, êîèòî ñå èçïëàùàò çà òåõíèÿ òðóä. Òå ïðåäñòàâèõà ôèøîâå îò çàïëàòèòå íà ìåäèöèíñêèÿ è íåìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë. Ãëàâíàòà ñåñòðà ñïîäåëè ìíåíèåòî ñè, ÷å çàðàäè íèñêîòî çàïëàùàíå ìëàäèòå ñïåöèàëèñòè íå æåëàÿò äà ðàáîòÿò â áîëíèöèòå, êîåòî ñå îòðàçÿâà íà êà÷åñòâîòî íà óñëóãèòå. Ñïîðåä ïñèõè÷íîçäðàâíèòå ñïåöèàëèñòè íàé-ìíîãî îò íàñòîÿùîòî ïîëîæåíèå ñòðàäàò ïàöèåíòèòå. Ñðåäíàòà ðàáîòíà çàïëàòà â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ (ïî äàííè îò ñïðàâêèòå, ïðåäîñòàâåíè îò ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè) å îêîëî 240 ëâ. Ñïîðåä èíòåðâþèðàíè ìåäèöèíñêè ðàáîòíèöè çàïëàùàíåòî â ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè ñå íóæäàå îò àêòóàëèçèðàíå è ñúîáðàçÿâàíå ñ ðèñêîâåòå, íà êîèòî òå ñà èçëîæåíè åæåäíåâíî.

117 117

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

10. Èíñïåêöèè Èíñïåêöèèòå íà ïñèõèàòðè÷íèòå èíñòèòóöèè ïðîäúëæàâàò äà áúäàò ñåðèîçåí ïðîáëåì â ñèñòåìàòà íà ïñèõèàòðè÷íàòà ïîìîù â Áúëãàðèÿ. Ñëåä ïúðâîòî ñè ïîñåùåíèå â Áúëãàðèÿ ïðåç 1995 ã. ÊÏÈ êîíñòàòèðà, ÷å ïðîöåäóðèòå çà ïîäàâàíå íà æàëáè è åôåêòèâíà èíñïåêöèÿ â ïîñåòåíèòå îò íåãî ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ „ñà íåçàäîâîëèòåëíè“, êàêòî è ÷å âúíøíèÿò íàäçîð íàä òåçè çàâåäåíèÿ „å â íàé-äîáðèÿ ñëó÷àé ñïîðàäè÷åí“. Â äîïúëíåíèå ÊÏÈ ïðåïîðú÷à ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ „äà áúäàò ïîñåùàâàíè ðåäîâíî îò ïðåäñòàâèòåëè íà íåçàâèñèìà èíñòàíöèÿ èçâúí áîëíèöèòå, êîèòî ñà íàòîâàðåíè ñúñ çàäà÷àòà äà èíñïåêòèðàò êàê ïåðñîíàëúò ñå ãðèæè çà ïàöèåíòèòå è íàé-âå÷å äà ñà îòîðèçèðàíè äà ðàçãîâàðÿò íà ÷åòèðè î÷è ñ ïàöèåíòè, äà ïîëó÷àâàò æàëáè îò òÿõ è äà ïðàâÿò íåîáõîäèìèòå ïðåïîðúêè. Æåëàòåëíî å ñúùî òàêà òàçè îôèöèàëíà èíñòàíöèÿ äà ïóáëèêóâà ãîäèøåí äîêëàä çà ñâîÿòà äåéíîñò, çà äà ñå îñèãóðè ïî-ãîëÿìà ãëàñíîñò è äà ñå ñòèìóëèðà åäíà îáùåñòâåíà äèñêóñèÿ íà òåìà ïñèõèàòðè÷íè çàâåäåíèÿ”. Ñ öåë äà íå ñå äîïóñíå îáùåñòâåíà èçîëàöèÿ íà ïåðñîíàëà íà ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ êîìèòåòúò ñúùî òàêà ïðåïîðú÷à „äà ñå íàñúð÷àâà ïðèñúñòâèåòî â ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ íà íåçàâèñèìè ëè÷íîñòè èëè ïðåäñòàâèòåëè íà íåçàâèñèìè îðãàíèçàöèè”. Çàêîíúò çà ëå÷åáíèòå çàâåäåíèÿ (÷ë. 82–85) äàâà âúçìîæíîñò çà ñúçäàâàíå íà áîëíè÷íè íàñòîÿòåëñòâà, íî ÿ èçêëþ÷âà çà ëå÷åáíè çàâåäåíèÿ ïî ÷ë. 5, àë. 1 ÇËÇ, êúäåòî ïîïàäàò äúðæàâíèòå ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè. Òàêà îáùåñòâåíîñòòà íå ðàçïîëàãà ñ âúçìîæíîñò äà óïðàæíÿâà ñèñòåìåí êîíòðîë âúðõó ïñèõèàòðè÷íèòå èíñòèòóöèè. Â ðåçóëòàò ñå íàñúð÷àâà íåïðîçðà÷íîòî ôóíêöèîíèðàíå íà äúðæàâíèòå ñòàöèîíàðíè çàâåäåíèÿ. Â ïðåäõîäíàòà ïóáëèêàöèÿ íà ÁÕÊ, ïîñâåòåíà íà ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù, åäíà îò ïðåïîðúêèòå áå â ñòàöèîíàðà äà ñå îñúùåñòâÿâàò ïåðèîäè÷íè è åôåêòèâíè èíñïåêöèè îò ïðåäñòàâèòåëè íà çàêîíîäàòåëíàòà, èçïúëíèòåëíàòà è ñúäåáíàòà âëàñò, êîèòî äà âêëþ÷âàò ñðåùè íàñàìå ñ ïàöèåíòè è âçåìàíå íà íåçàáàâíè ìåðêè çà îòñòðàíÿâàíå íà íåðåäíîñòèòå. Ïðåç 2005 ã. ÁÕÊ óñòàíîâè, ÷å òåçè ïðåïîðúêè îñòàâàò íåèçïúëíåíè è âñå îùå íÿìà ñúçäàäåíà èíñòèòóöèÿ çà íàäçîð è êîíòðîë, êîÿòî äà å óïúëíîìîùåíà äà ñå ãðèæè çà ïðàâàòà íà ïàöèåíòèòå.

118 118

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Îò âñè÷êè èíñïåêòèðàùè èíñòèòóöèè, ñ íàé-ãîëÿìà èíòåíçèâíîñò ïñèõèàòðè÷íèòå çàâåäåíèÿ ñå ïîñåùàâàò îò èíñïåêòîðè íà ÕÅÈ, êîèòî â îòäåëíè ñëó÷àè (ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà) ñëåä îòêðèâàíå íà íåðåäíîñòè ïðàâÿò ïðåïîðúêè è íàëàãàò ñàíêöèè íà ïåðñîíàëà. Ðåãóëÿðíè ñà è èíñïåêöèèòå íà ïðîòèâîïîæàðíàòà îõðàíà. Â ïîâå÷åòî ñòàöèîíàðè ïðåç ïîñëåäíàòà ãîäèíà å áèëà èçâúðøåíà ïðîâåðêà íà ÐÖÇ è Èíñïåêöèÿòà ïî òðóäà. Èíñïåêöèè èëè ïîñåùåíèÿ íà ïðåäñòàâèòåëè íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî áÿõà êîíñòàòèðàíè ñàìî â îòäåëíè ÄÏÁ. Â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, å áèëî èçâúðøåíî òàêîâà ïîñåùåíèå ïî ñèãíàë, ÷å ïðåäïèñàíî íà ïàöèåíò ëåêàðñòâî å áèëî îòðîâíî. Ïðîêóðàòóðàòà å çàäúëæåíà äà óïðàæíÿâà íàäçîð íàä èçïúëíåíèåòî íà âñÿêàêâè ïðèíóäèòåëíè ìåðêè è òðÿáâà äà èíñïåêòèðà ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè, â êîèòî ñå íàñòàíÿâàò ïðèíóäèòåëíî õîðà ïî ñèëàòà íà ÷ë. 127, ò. 2 îò Êîíñòèòóöèÿòà è ÷ë. 118, ò. 2 îò Çàêîíà çà ñúäåáíàòà âëàñò. Ïðè èçïúëíåíèå íà òåçè ñè ôóíêöèè òÿ èìà ïðàâîìîùèÿ äà èçèñêâà äîêóìåíòè, ñâåäåíèÿ, åêñïåðòèçè, äà âúçëàãà ðåâèçèè, äà ðàçïèòâà ãðàæäàíè è äà ïîñåùàâà âñÿêàêâè ïîìåùåíèÿ è ìåñòà. Çà ðàçëèêà îò 2001 ã., êîãàòî ÁÕÊ íå ïîïàäíà íà íèêàêâè ñëåäè îò ïîñåùåíèÿ íà îðãàíèòå íà ïðîêóðàòóðàòà, ïðåç 2005 ã. òàêèâà ïîñåùåíèÿ, ìàêàð è åäèíè÷íè, áÿõà êîíñòàòèðàíè â ÄÏÁ – Áÿëà, è ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ, à â ÎÄÏÇÑ – Õàñêîâî, ïðåç 2004 ã. áå èçâúðøåíà ïðîâåðêà îò Ãëàâíà ïðîêóðàòóðà. Â ïîñåòåíèòå îò ïðîêóðàòóðàòà ñòàöèîíàðè íå áå ñúîáùåíî çà êîíñòàòèðàíè íåðåäíîñòè è îòïðàâåíè ïðåïîðúêè. Óñòàíîâåíà ïðàêòèêà å, êîãàòî èíñïåêòîðè îò ÕÅÈ, ÏÀÁ, ÈÒ è äð. óñòàíîâÿò íàðóøåíèå, òå äà èçïðàùàò êîíñòàòèâíè ïðîòîêîëè, êîèòî íàé-÷åñòî ñå ñúõðàíÿâàò ïðè äèðåêòîðà. Òîé îò ñâîÿ ñòðàíà å äëúæåí äà óâåäîìè èíñïåêòèðàùèòå ïèñìåíî çà ïðåäïðèåòèòå ìåðêè. Îáåêò íà âíèìàíèå ïî âðåìå íà èíñïåêöèèòå ñà òÿñíî îïðåäåëåíè ñôåðè – õèãèåíà, ïîæàðíà áåçîïàñíîñò, òðóäîâè ïðàâîîòíîøåíèÿ èëè ôèíàíñîâà äåéíîñò. Îáùèòå óñëîâèÿ çà æèâîò, ñïàëíèòå ïîìåùåíèÿ çà ïàöèåíòèòå è ñðåäàòà, êîÿòî îáèòàâàò, íå ñà âúâ ôîêóñà íà èíñïåêòèðàùèòå îðãàíè. Îùå ïî-ìàëêî òîâà ñå îòíàñÿ çà ïðîöåäóðàòà ïî íàñòàíÿâàíå, âîäåíåòî íà äîêóìåíòàöèÿòà è îòíîøåíèåòî íà ïåðñîíàëà êúì ïàöèåíòèòå. Â íèòî åäíî îò ïîñåòåíèòå çàâåäåíèÿ íå áå ñúîáùåíî çà ðàçãîâîðè íà èíñïåêòèðàùè îðãàíè ñúñ ñàìèòå ïàöèåíòè.

119 119

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

11. Ïðåïîðúêè 1. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî òðÿáâà äà èíèöèèðà ïîïðàâêà íà Çàêîíà çà çäðàâåòî ñ öåë îñèãóðÿâàíå íà çàùèòà íà âñè÷êè êàòåãîðèè ïñèõè÷íîáîëíè ëèöà è ãàðàíòèðàíå íà íåãîâîòî òî÷íî ïðèëàãàíå. Âúâ âðúçêà ñ òîâà å íàëîæèòåëíî äà ñå ïðåðàáîòè òåêñòúò íà ÷ë. 155 ÇÇ, òàêà ÷å îñíîâàíèåòî çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå äà íå å îáâúðçàíî ñ âåðîÿòíîñò äà ñå èçâúðøè ïðåñòúïëåíèå, à ñàìî ñ ïîòåíöèàëíî îïàñíî çà îêîëíèòå è çà ñàìîòî ëèöå ïîâåäåíèå. 2. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî òðÿáâà äà ðåãëàìåíòèðà â èçäàâàíèòå îò íåãî ïîäçàêîíîâè àêòîâå èëè ïîä ôîðìà íà âúòðåøíà èíñòðóêöèÿ ïîíÿòèåòî „ñïåøíî ñúñòîÿíèå” ïî ñìèñúëà íà ÷ë. 154 îò Çàêîíà çà çäðàâåòî. 3. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî òðÿáâà äà íàáëþäàâà è àíàëèçèðà ïîíå äâà ïúòè ãîäèøíî ïðàêòèêàòà ïî ïðèëàãàíå íà Çàêîíà çà çäðàâåòî â ÷àñòòà ìó îòíîñíî çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå íà ïñèõè÷íîáîëíè ëèöà. Ñëåä èçâúðøâàíå íà íàáëþäåíèåòî ÌÇ òðÿáâà äà ïóáëèêóâà ðåçóëòàòèòå îò íåãî è äà îòïðàâè ñúîòâåòíè ïðåïîðúêè äî ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè, êîèòî äà ïîäïîìîãíàò åæåäíåâíàòà èì ðàáîòà, êàêòî è äà äîâåäàò äî åäèííî ïðèëàãàíå íà Çàêîíà çà çäðàâåòî. 4. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî (ÌÇ) òðÿáâà äà èçðàáîòè ÿñíè è ïðèëîæèìè ìåõàíèçìè íà îðãàíèçàöèÿ è ôèíàíñèðàíå íà çàëåãíàëèòå â Ïîëèòèêàòà íà ÌÇ çà ïñèõè÷íîòî çäðàâå â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ îò 2004–2012 ã. èíèöèàòèâè è ìåðêè. 5. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî òðÿáâà äà ñúãëàñóâà ðàçðàáîòâàíèòå îò íåãî ïîäíîðìàòèâíè àêòîâå ñúñ Çàêîíà çà çäðàâåòî ñ öåë õàðìîíèçèðàíå íà íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî, êàêòî è íà íàöèîíàëíîòî è ìåæäóíàðîäíîòî çàêîíîäàòåëñòâî âúâ âðúçêà ñúñ ñïàçâàíå ïðàâàòà íà ïñèõè÷íîáîëíèòå ëèöà ïî âðåìå íà ëå÷åíèåòî èì â äúðæàâíè ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è äèñïàíñåðè. 6. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî (ÌÇ) è Íàöèîíàëåí öåíòúð çà çäðàâíà èíôîðìàöèÿ (ÍÖÇÈ) òðÿáâà äà ñúçäàäàò ìåòîäèêà çà ñúáèðàíå íà íàäåæäíè ñòàòèñòè÷åñêè äàííè îòíîñíî áðîÿ íà ïàöèåíòèòå, êîèòî ïðåìèíàâàò ñðåäíîãîäèøíî ïðåç ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè, 120 120

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

îòíîñíî ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó áðîÿ íà õîñïèòàëèçèðàíèòå ïàöèåíòè ñðåùó áðîÿ åïèçîäè íà îáñëóæâàíå è îòíîñíî áðîÿ íà ðåõîñïèòàëèçèðàíèòå ïàöèåíòè ãîäèøíî, êàêòî è äà ðàçðàáîòÿò åäèíåí èíôîðìàöèîíåí ïðîòîêîë çà îáðàáîòêà íà òàêà ñúáðàíèòå äàííè. ÌÇ è ÍÖÇÈ òðÿáâà äà ïóáëèêóâàò íà ñòðàíèöèòå íà äâåòå âåäîìñòâà â Èíòåðíåò ãîðåïîñî÷åíàòà ñòàòèñòèêà, êàêòî è äà ÿ èçïîëçâàò ïðè ñúçäàâàíå íà ïðîãðàìè è çàëàãàíå íà ìåðêè çà ïîäîáðÿâàíå êà÷åñòâîòî íà æèâîò íà ïñèõè÷íîáîëíèòå â ñòðàíàòà. 7. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî òðÿáâà äà ïðîâåäå îáó÷åíèå íà ïåðñîíàëà â ïñèõèàòðè÷íèòå áîëíèöè ñ öåë çàïîçíàâàíå ñ ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”, Çàêîíà çà çäðàâåòî è Íàðåäáà ¹ 1 çà ðåäà çà ïðèëàãàíå íà ìåðêè çà âðåìåííî ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå ïðè ïàöèåíòè ñ óñòàíîâåíè ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, êàêòî è äà èçäàäå óêàçàíèÿ çà âîäåíå è ñúõðàíÿâàíå íà ïðèëîæèìàòà îòíîñíî ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå äîêóìåíòàöèÿ. 8. Ïðè çàäúðæàíå íà ïàöèåíòè çà 24 ÷àñà ïî ðåøåíèå íà äèðåêòîðà íà áîëíèöàòà ñúîáðàçíî ÷ë. 154 îò Çàêîíà çà çäðàâåòî òðÿáâà äà ñå èçäàâàò òèïîâè çàïîâåäè, êîèòî äà ñå ïðèëàãàò â äîñèåòî íà ïàöèåíòà, êàêòî è äà ñå çàâåæäàò â îòäåëåí ðåãèñòúð â áîëíèöàòà/äèñïàíñåðà. Òðÿáâà äà ñå âïèñâàò â îòäåëåí ðåãèñòúð è âñè÷êè èñêàíèÿ èëè ðåøåíèÿ íà ñúäà è ïðîêóðàòóðàòà ñúãëàñíî ãëàâà 5 íà Çàêîíà çà çäðàâåòî. Îñâåí òîâà ïîäïèñàíè è ïîäïå÷àòàíè êîïèÿ îò òÿõ òðÿáâà äà ñå ïðèëàãàò â äîñèåòî íà âñåêè ïàöèåíò. 9. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî è Ìèíèñòåðñòâî íà ïðàâîñúäèåòî òðÿáâà äà èçãîòâÿò îòäåëíà íàðåäáà èëè äà äîïúëíÿò âå÷å ñúùåñòâóâàùà òàêàâà çà ìåõàíèçúì íà èçáîð íà ïñèõèàòúðà, êîéòî ïðèñúñòâà íà ïúðâîòî ñúäåáíî çàñåäàíèå ïî äåëî çà íàñòàíÿâàíå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, êîéòî èçãîòâÿ åêñïåðòèçàòà è ïðÿêî ëåêóâà íàñòàíÿâàíîòî ëèöå, òàêà ÷å äà ñå ñúçäàäàò ìàêñèìàëíè ãàðàíöèè ñðåùó ïðîèçâîë, êàêòî è äà ñå îñèãóðè íàé-ïúëíî ïîçíàâàíå íà ñúñòîÿíèåòî íà ïàöèåíòà. 10. Ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè òðÿáâà äà ïðåóñòàíîâÿò íàëîæèëàòà ñå ïðàêòèêà çà ëå÷åíèå íà ïàöèåíòè ïî âðåìå íà èçãîòâÿíå íà åêñïåðòèçà îñâåí àêî ñúñòîÿíèåòî èì íå íàëàãà ñïåøíî ëå÷åíèå. 11. Ìèíèñòåðñòâî íà ïðàâîñúäèåòî òðÿáâà äà ïðåäâèäè è èçèñêâà ñïåöèàëíî îáó÷åíèå íà àäâîêàòè, êîèòî ñå íàçíà÷àâàò îò ñúäà çà ñëóæåáíè çàùèòíèöè ïî äåëà çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå. 121 121

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

12. Ðåøåíèÿòà íà ñúäà îòíîñíî ëèöåòî, êîåòî äà äàâà èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà ëå÷åíèå íà íàñòàíÿâàíèÿ, òðÿáâà äà áúäàò ñïàçâàíè îò âñè÷êè ïñèõèàòðè÷íè ñòàöèîíàðè. 13. Ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè òðÿáâà äà îñèãóðÿâàò äîñòúï íà ïàöèåíòèòå äî äîñèåòàòà èì, âêëþ÷èòåëíî äî ðåøåíèÿòà çà çàäúëæèòåëíîòî èì íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå, êàêòî è äî åêñïåðòèçèòå èì è èñêàíèÿòà çà çàäúëæèòåëíîòî èì íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå. 14. Ðàéîííèòå ñúäèëèùà òðÿáâà äà èçïðàùàò ðåøåíèÿòà çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå â áîëíèöèòå è äèñïàíñåðèòå ñâîåâðåìåííî. Â òÿõ òðÿáâà äà ñå óïîìåíàâàò ïðèñúñòâàëèòå íà ñúäåáíèòå çàñåäàíèÿ ïî äåëîòî ëèöà, ïðè÷èíèòå çà íàñòàíÿâàíå íà ëèöåòî íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå, ñðîêúò íà ëå÷åíèå, ïñèõèàòðè÷íèÿò ñòàöèîíàð, êúäåòî ùå ñå èçâúðøâà ëå÷åíèåòî, è òðèòå èìåíà íà ëèöåòî, êîåòî ñëåäâà äà äàäå èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå çà çàäúëæèòåëíîòî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå íà íàñòàíÿâàíîòî ëèöå. 15. Ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè òðÿáâà äà ïðåäïðèåìàò ìåðêè çà çàïîçíàâàíå íà ïàöèåíòèòå íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ñúñ ñúäåáíèòå ðåøåíèÿ çà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå âåäíàãà ñëåä ïîñòàíîâÿâàíåòî èì è äà èì ïðåäîñòàâÿò âúçìîæíîñò ïðè æåëàíèå äà ãè îáæàëâàò. 16. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî òðÿáâà äà îáúðíå âíèìàíèå íà ðúêîâîäèòåëèòå íà ïñèõèàòðè÷íè ñòàöèîíàðè, ÷å â îáùèÿ ñëó÷àé ïàöèåíò íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå òðÿáâà äà áúäå îñâîáîäåí îò áîëíèöàòà ñëåä èçòè÷àíå íà ñðîêà çà çàäúëæèòåëíîòî ëå÷åíèå, óïîìåíàò â ñúäåáíîòî ðåøåíèå. Îñâåí òîâà ïðèâåæäàíåòî â èçïúëíåíèå íà ñúäåáíîòî ðåøåíèå çà çàäúëæèòåëíî íàñòàíÿâàíå è ëå÷åíèå òðÿáâà äà ñå îñúùåñòâÿâà âåäíàãà ñëåä ïîñòàíîâÿâàíåòî ìó. 17. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî òðÿáâà äà îñèãóðè ñïåøíîòî ðåìîíòèðàíå íà îñòðî ìúæêî îòäåëåíèå â ÄÏÁ – Êàðëóêîâî, îñòðèòå îòäåëåíèÿ â ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà, ÄÏÁ – Áÿëà, è îñòðîòî ìúæêî îòäåëåíèå â ÄÏÁ – Ëîâå÷. Â îñòàíàëèòå áîëíèöè äà ñå ïîäñèãóðè òå÷àùà òîïëà âîäà, ñàíèòàðíè ìàòåðèàëè è äà ñå èçâúðøâà åæåäíåâíà ïðîâåðêà îò ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè íà ïîääúðæàíåòî íà õèãèåíàòà â ïîìåùåíèÿòà è íà ëè÷íàòà õèãèåíà íà ïàöèåíòèòå, êîÿòî äà ñå îòðàçÿâà ïèñìåíî â äîêóìåíòàöèÿ êúì îòäåëåíèÿòà.

122 122

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

18. Â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè òðÿáâà äà ñå èçãîòâÿò èíäèâèäóàëíè ïëàíîâå çà ëå÷åíèå íà âñåêè íîâîïðèåò ïàöèåíò, êîèòî äà ñå ñïàçâàò. Ëå÷åíèå òðÿáâà äà ñå ïðîâåæäà ñàìî ïðè íàëè÷èå íà íàäëåæíî âçåòî èíôîðìèðàíî ñúãëàñèå. 19. Ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè òðÿáâà äà ôîðìèðàò ìóëòèäèñöèïëèíàðíè åêèïè ïðè ÿñíî ôîðìóëèðàíà äåôèíèöèÿ è ìåõàíèçúì, êîåòî äà óíèôèöèðà ïðàêòèêàòà äî ìîìåíòà. 20. Â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè òðÿáâà äà ñå âúâåäàò ðàçëè÷íè âèäîâå òåðàïèè çà ïñèõè÷íîáîëíè ëèöà, êîèòî äà äàâàò âúçìîæíîñò çà äåéñòâèòåëåí áèî-ïñèõî-ñîöèàëåí ïîäõîä â ëå÷åíèåòî èì è äà îáõâàùàò âñè÷êè íàñòàíåíè ïàöèåíòè. Ëå÷åíèåòî íà ïñèõè÷íîáîëíèòå ëèöà â óñëîâèÿòà íà ñòàöèîíàðíà ïîìîù íå áèâà äà ñå îãðàíè÷àâà åäèíñòâåíî äî ôàðìàêîòåðàïèÿ. 21. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî è Íàöèîíàëíàòà çäðàâíîîñèãóðèòåëíà êàñà òðÿáâà äà îñèãóðÿò äîñòúï íà âñè÷êè ïñèõè÷íîáîëíè ëèöà äî ìîäåðíè íåâðîëåïòèöè, òåðàïèÿòà ñ êîèòî ìîæå äà ñå ïîääúðæà è â èçâúíáîëíè÷íà ñðåäà. 22. Â ñëó÷àé íà ñìúðò íà ïàöèåíò, íàñòúïèëà â ïñèõèàòðè÷åí ñòàöèîíàð, âèíàãè òðÿáâà äà ñå èçâúðøâà àóòîïñèÿ ñ öåë óñòàíîâÿâàíå íà ïðè÷èíèòå çà ñìúðòòà. 23. Ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè òðÿáâà äà ïðåêðàòÿò ïðàêòèêèòå ïî èçîëàöèÿ è èìîáèëèçàöèÿ íà ïàöèåíòè, êîèòî èìà îñíîâàíèÿ äà ñå ïðåäïîëàãà, ÷å ñà ñ íàêàçàòåëåí õàðàêòåð, íå ñå èçâúðøâàò â ñïåöèàëíî îïðåäåëåíè çà òîâà ïîìåùåíèÿ è êàòî ïðîäúëæèòåëíîñò íàäâèøàâàò ñòàíäàðòà, îïðåäåëåí ñ Íàðåäáà ¹ 1 çà ðåäà çà ïðèëàãàíå íà ìåðêè çà âðåìåííî ôèçè÷åñêî îãðàíè÷àâàíå ïðè ïàöèåíòè ñ óñòàíîâåíè ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà íà ÌÇ. Âñè÷êè íàëîæåíè îãðàíè÷èòåëíè ìåðêè òðÿáâà äà ñå îòðàçÿâàò â ñïåöèàëåí ðåãèñòúð. Âñè÷êè èìîáèëèçàöèè òðÿáâà äà ñå èçâúðøâàò â ñïåöèàëíî îïðåäåëåíè çà òîâà ïîìåùåíèÿ, à íå â îáùèòå ñïàëíè ïîìåùåíèÿ. 24. Ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè òðÿáâà äà îñèãóðÿâàò íà ïàöèåíòèòå ñè äîñòúï äî òåëåôîí, ïëèêîâå, ëèñòîâå, ìàðêè è ñðåäñòâà çà ïèñàíå, êàêòî è äî äîïúëíèòåëíè õðàíè è íàïèòêè.

123 123

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

25. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî òðÿáâà äà ãàðàíòèðà è äà îñèãóðè ïðàêòè÷åñêè ïðåñòîé íà îòêðèòî â ïðîäúëæåíèå ïîíå íà åäèí ÷àñ äíåâíî íà âñè÷êè ïàöèåíòè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå. 26. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî òðÿáâà äà ïîäñèãóðÿâà ïåðèîäè÷íî ñïåöèàëèçèðàíî îáó÷åíèå íà ìåäèöèíñêèòå ñåñòðè è ñàíèòàðè, ðàáîòåùè â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè çà ðàáîòà ñ ëèöà ñ ïñèõè÷íè çàáîëÿâàíèÿ, êîåòî äà ñå èçâúðøâà ïî ñòàíäàðòèçèðàíè ïðîãðàìè. 27. Ìèíèñòåðñòâî íà çäðàâåîïàçâàíåòî è ïðîêóðàòóðàòà òðÿáâà äà èçâúðøâàò ðåäîâíè ïðîâåðêè íà ïðàâíèÿ ñòàòóò íà íàñòàíåíèòå ïàöèåíòè íà çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå ïîä ôîðìàòà íà ïîñåùåíèÿ â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè, èíòåðâþòà ñ òàêèâà ïàöèåíòè è ïðåãëåä íà ñúîòâåòíàòà äîêóìåíòàöèÿ. 28. Âúâ âðúçêà ñ åôåêòèâíî îñúùåñòâÿâàíå íà ãðàæäàíñêè êîíòðîë âúðõó ñúñòîÿíèåòî íà ñòàöèîíàðíàòà ïñèõèàòðè÷íà ïîìîù ñëåäâà äà ñå íàñúð÷àâà ñúçäàâàíåòî íà áîëíè÷íè íàñòîÿòåëñòâà â ïñèõèàòðè÷íèòå ñòàöèîíàðè, êàêòî è ñèñòåìíî íàáëþäåíèå îò ñòðàíà íà ïðàâîçàùèòíè è äðóãè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, ÷èÿòî äåéíîñò èìà îòíîøåíèå êúì ëèöàòà ñ ïñèõè÷íè çàáîëÿâàíèÿ.

124 124

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Ïðèëîæåíèå ¹ 1 Îöåíêà íà ðèñêà (ìåäèöèíñêè ñòàíäàðò „Ïñèõèàòðèÿ”) I. Áîëåñòíè ïðîÿâè êúì ìîìåíòà íà èçñëåäâàíåòî/îñâèäåòåëñòâàíåòî: I.I. Ñâúðçàíè ñ ïñèõîòè÷íè ñèíäðîìè: 1. àãðåñèâíî èëè àâòîàãðåñèâíî ïîâåäåíèå; 2. êàòàòîííà âúçáóäà; 3. ïñèõîìîòîðíà âúçáóäà; 4. îáúðêàíîñò; 5. íåãàòèâèçúì; 6. äèñèìóëàöèÿ; 7. èìïåðàòèâíè õàëþöèíàöèè; 8. íàëóäíè ñèíäðîìè, âëàäååùè ïîâåäåíèåòî; 9. âèòàëíà çàñòðàøåíîñò; 10. ïàðàòèìèÿ; 11. åïèëåïòè÷íè åêâèâàëåíòè; 12. äðóãè èíòåíçèâíè ïñèõîòè÷íè ñèíäðîìè; 13. ÷åñòà è áúðçà ñìÿíà íà ñèíäðîìèòå (èçðàçåíà äèíàìèêà); 14. íåêðèòè÷íîñò. I.II. Ñâúðçàíè ñ ëè÷íîñòîâà ïðîìÿíà: 1. èìïóëñèâíîñò; 2. åêñïëîçèâíîñò; 3. àãðåñèâíà çàðåäåíîñò; 4. ïàðàòèìèÿ; 5. åòè÷íà äåãðàäàöèÿ; 6. êîãíèòèâåí äåôèöèò. II. Ñèòóàòèâíè ïðîÿâè êúì ìîìåíòà íà èçñëåäâàíåòî/îñâèäåòåëñòâàíåòî: 1. èçâúðøåíî àãðåñèâíî äåéñòâèå; 2. ïðåêúñíàòî îò âúíøíè ôàêòîðè àãðåñèâíî äåéñòâèå; 3. ñïîíòàííî àãðåñèâíî ïîâåäåíèå; 4. ïðîâîêèðàíî àãðåñèâíî ïîâåäåíèå; 5. ïðîâîêàòèâíà/êîíôëèêòíà ñåìåéíà ñðåäà;

125 125

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

6. èçîñòàâÿíå íà ïàöèåíòà îò ñåìåéñòâîòî è áëèçêèòå ìó; 7. ïðåêúñâàíå íà ëå÷åíèåòî; 8. íà÷àëî (ïîÿâà) èëè çàñèëâàíå íà óïîòðåáàòà íà àëêîõîë è/èëè ïñèõîàêòèâíè âåùåñòâà, îñîáåíî ïñèõîñòèìóëàíòè; 9. êîíôëèêòíè âçàèìîîòíîøåíèÿ ñ âåðîÿòíàòà æåðòâà; 10. ðåçêè ïðîìåíè â ñîöèàëíîòî, áèòîâîòî è ôèíàíñîâîòî ñúñòîÿíèå; 11. âèñîêîðèñêîâè íàìåðåíèÿ, ïëàíèðàíå è/èëè ïîâåäåí÷åñêè ïðîÿâè. III. Îáñòîÿòåëñòâà îò áèîïàòîãðàôèÿòà íà ïàöèåíòà: 1. ïðåäõîäíè êðèìèíàëíè ïðîÿâè; 2. ïðåäõîäíè íàñòàíÿâàíèÿ íà ïðèíóäèòåëíî/çàäúëæèòåëíî ëå÷åíèå; 3. ïðåäõîäíè ñïåøíè õîñïèòàëèçàöèè; 4. ôàìèëíà àíàìíåçà çà àãðåñèâíè è/èëè àâòîàãðåñèâíè ìîäåëè çà ñïðàâÿíå; 5. êðèìèíàëíî ïðîÿâåíî ñåìåéñòâî; 6. ìúæêè ïîë; 7. íåïúëíîöåííî ñåìåéñòâî (ñèðàê, ðàçâîä, èçîñòàâÿíå, äðóãè ñõîäíè); 8. çàòðóäíåíèÿ â ñîöèàëíàòà àäàïòàöèÿ (áåç îáðàçîâàíèå, áåç ïðîôåñèÿ, áåç æèëèùå, áåç äîõîäè); 9. ðàçðóøåíèå íà ñúùåñòâóâàùè â ìèíàëîòî âçàèìîîòíîøåíèÿ; 10. ñêëîííîñò èëè óïîòðåáà íà àëêîõîë è/èëè ïñèõîàêòèâíè âåùåñòâà, îñîáåíî ïñèõîñòèìóëàíòè; 11. òåæêà ïðåìîðáèäíà ëè÷íîñòîâà ïàòîëîãèÿ (èìïóëñèâíîñò, åêñïëîçèâíîñò, àãðåñèâíîñò); 12. îáó÷èòåëíè çàòðóäíåíèÿ, íèñêî îáðàçîâàòåëíî íèâî; 13. êîãíèòèâåí äåôèöèò. IV. Ñîöèàëíè ôàêòîðè, çàòðóäíÿâàùè âúçìîæíîñòèòå çà ðåñîöèàëèçàöèÿ, âàëèäíè êúì ìîìåíòà íà èçñëåäâàíåòî/îñâèäåòåëñòâàíåòî: 1. îòñúñòâèå íà àäåêâàòíî ëå÷åíèå è/èëè íà ñúäåéñòâèå çà ëå÷åíèå; 126 126

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

2. æèâåå ñàì èëè â íåïúëíî ñåìåéñòâî; 3. ïðîâîêàòèâíà/êîíôëèêòíà ñåìåéíà ñðåäà; 4. îñòðè àêòóàëíè ñòðåñîðè (çàãóáà, ãåîãðàôñêî ïðåìåñòâàíå, ôèçèêàëíè èëè òåðìèíàëíè çàáîëÿâàíèÿ); 5. ôèíàíñîâà è áèòîâà íåîáåçïå÷åíîñò; 6. òðàéíî çàãóáåíà òðóäîñïîñîáíîñò; 7. áåçðàáîòåí; 8. êðèìèíàëíî ïðîÿâåíî ñåìåéñòâî; 9. îòñúñòâèå íà ïàðòíèðàíå íà ñåìåéñòâîòî â áîëåäóâàíåòî; 10. îòñúñòâèå íà ãîäíîñò íà ñåìåéñòâîòî çà ãðèæè; 11. îòñúñòâèå íà ðåôåðåíòíà (ïðèÿòåëñêà, ïîäêðåïÿùà) ñðåäà; 12. àñîöèàëíà ðåôåðåíòíà ñðåäà; 13. êîíôëèêòíè âçàèìîîòíîøåíèÿ ñ âåðîÿòíàòà æåðòâà. V. Ïñèõîëîãè÷íè ôàêòîðè êúì ìîìåíòà íà èçñëåäâàíåòî/îñâèäåòåëñòâàíåòî: 1. íàáåëÿçâàíå íà ïîòåíöèàëíè æåðòâè; 2. äúëáîêà ëè÷íîñòîâà ïðîìÿíà; 3. åêñïëîçèâíîñò; 4. âðàæäåáíîñò; 5. îòñúñòâèå íà åìïàòèÿ; 6. îáè÷àéíî àãðåñèâíî ïîâåäåíèå; 7. ëèïñà íà ñàìîêîíòðîë; 8. íåêðèòè÷íîñò; 9. ìèðîãëåäíè âúçãëåäè, âðúçêà ñ åòíè÷åñêè èëè ïñèõîêóëòóðàëíè ñîöèàëíè ãðóïè, èçïîâÿäâàùè àãðåñèÿ; 10. ñèòóàöèè, äîâåëè äî ïîñòòðàâìàòè÷åí ñòðåñ (ïðè÷èíÿâàíå íà ñìúðò ïðè ÏÒÏ, ó÷àñòèå âúâ âîåííè äåéñòâèÿ è äðóãè ñõîäíè); 11. âèêòèìèçàöèÿ èëè íàðöèñòè÷íà ðàíà â ìèíàëîòî.

127 127

Стационарната психиатрична помощ и правата на човека в България през 2005 г.

Ïðèëîæåíèå ¹ 2 Ñïèñúê íà äúðæàâíè ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè è äèñïàíñåðè, ïîñåòåíè îò åêèïà íà Áúëãàðñêè õåëçèíêñêè êîìèòåò ïðåç ïåðèîäà ìàé-àâãóñò 2005 ã. 1.

ÄÏÁ – Áÿëà

ÄÏÁ – Êàðâóíà

ÄÏÁ – Êàðëóêîâî

ÄÏÁ – Êúðäæàëè

ÄÏÁ – Ëîâå÷

ÄÏÁ – Íîâè Èñêúð

ÄÏÁ – Ïàòàëåíèöà

ÄÏÁ – Ðàäíåâî

ÄÏÁ – Ñåâëèåâî

10. ÄÏÁ – Öàðåâ áðîä 11. ÄÏÁ – Öåðîâà êîðèÿ 12. ÎÄÏÇÑ – Áóðãàñ 13. ÎÄÏÇÑ – Âåëèêî Òúðíîâî 14. ÎÄÏÇÑ – Âðàöà 15. ÎÄÏÇÑ – Äîáðè÷ 16. ÎÄÏÇÑ – Ïëîâäèâ 17. ÎÄÏÇÑ – Ðóñå 18. ÎÄÏÇÑ – Ñîôèÿ-ãðàä 19. ÎÄÏÇÑ – Õàñêîâî

128 128