54
EROL KURUBAŞ
üyelik şartlarını belirleyen Kopenhag Kriterleri ile üyelik sürecinin getirdiği İlerleme Raporları, AB müktesebatı, Katılım Ortaklığı Belgesi, Ulusal Program, müzakere dosyaları gibi bir dizi belge AB’nin Kürt sorununa ilişkin en etkili karışma ve zorlama araçlarını oluşturmaktadır42. 1999’da tam üyeliğe adaylık ve 2005’te tam üyelik müzakerelerinin başlaması kararıyla da AB’nin Kürt sorununa karışma biçimi nispeten daha meşru, açık ve güçlü bir nitelik kazanmıştır. Nitekim 2004 yılına değin daha çok sözlü olarak Kürt sorunuyla ilgilendiği izlenimi veren AB Komisyonu, ilk kez 2004 İlerleme Raporunda azınlıkların kültürel haklarından bahsetmek yerine açıkça Kürtlerin durumunu tartışmıştır43. AB Kürt sorununda kimi zaman zorlayıcı, kimi zaman ödüllendirici, kimi zaman da uyarıcı bir güç olarak hareket etmekle birlikte soruna daha doğrudan karışabileceği farklı müdahale seçeneklerinden kaçınmış, bunun yerine yapısal müdahalelerle (insan hakları ihlallerinin giderilmesi, kültürel hakların korunması, demokratik yönetimin güçlendirilmesi gibi) sorunun çözülebileceğini düşünmüştür44. Bu çerçevede AB bazı anayasa ve yasa hükümlerinin değişmesini sağlayarak Kürt sorununun siyasal zeminini güçlendirmiş, Tank’ın ifadesiyle AB’nin bu yaklaşımı güvenlikleştirilmiş (securitised) bir alan olan Kürt sorununu gittikçe güvenlik konusu olmaktan çıkartmıştır (desecuritisation)45. Türkiye’nin birçok reform paketini kabul ederek yasal düzenlemelere gitmesi de bu etkinin düzeyini göstermektedir. AB’nin bu tutumuyla Kürt sorununda tüm diğer aktörlerden daha etkili ve önemli bir üçüncü taraf rolü oynadığı açıktır. Ortadoğulu komşu ülkelerin Kürt soruna yaklaşımına gelince, burada rol oynayan temel etmenin realist güç ve çıkar politikaları olduğu görülmektedir. Ortadoğu politikasının Batı’dan farklı olarak kimlik, güvenlik ve istikrar sorunundan kaynaklanan anarşik niteliği aslında hemen tüm komşu ülkelerin sorunlu ilişkilerinden dolayı birbirlerine karşı çeşitli mezhepsel ya da etnik grupları ve örgütleri birer araç olarak kullanmalarına yol açmıştır. Bu açıdan Ortadoğulu komşular genellikle Türkiye ile ilişkilerinde bir koz elde edebilmek için Kürt sorununa değil Kürtlere ilgi göstermiş, bu bağlamda daha ziyade PKK üzerinden politikalar geliştirmişlerdir. Bu politika 1990 sonlarına değin Suriye, İran ve Irak’ın Türkiye’ye karşı PKK’yı açıkça kullanması biçiminde olmuştur. Ortadoğulu komşuların Türkiye’yle genelde iyi olmayan ve hatta sorunlu ilişkileri söz konusu desteğin resmen inkâr edilmekle birlikte yüksek düzeyde, açık ve doğrudan olmasına yol açmış, böylece Türkiye’ye yönelik açıkça bölücü ve yıkıcı gizli faaliyetleri destekleyerek içişlerine müdahale düzeyine ulaşmıştır. Bu destek 1980 başlarından 1990 sonlarına değin yaklaşık 20 yıl boyunca PKK’nın ülke topraklarında üs ve kamp kurmasına izin verilmesi, istihbarat ve silah temini de dâhil
42
AB’nin etki biçimleri için bkz. Çelik and Rumelili, s. 207. Çelik and Rumelili, , op.cit., ss. 209-211. 44 Çelik and Rumelili, , op.cit., s. 214. 45 Pınar Tank, “The Effects of the Iraq War on the Kurdish Issue in Turkey”, Conflict, Security & Development, Vol 5, No. 1 (April 2005), s. 70. 43