Koha Ditore by Flamur Bekteshi

K O H A D i t o re 10 vjetët e parë MONOGRAFI

Prishtinë, 31 mars 2007

Një devijim nga historia? VETON SURROI 1. Ditën kur doli “Koha Ditore”, lexuesit kosovarë Dhe, ngjarjet duhet t’i përshtateshin të Vërtetës, jo do të kishin në duar një devijim nga historia. Të thuash, një aksident historik. Po lindte një gazetë e lirë në territor të pushtuar. Në këtë territor, formulat e komplikuara të administrimit të socializmit jugosllav ishin zëvendësuar me atë rudimentaren, pushtimin policor dhe ushtarak serb. Paqen e kishte pushtuar lufta, perspektiva e zhvillimit të një klase të mesme kosovare thyerja e madhe sociale, politikën e shqiptarëve pak a shumë një Lider dhe një lëvizje politike që identifikohej me të. Arsimin e kishte pushtuar ndjenja e mbijetesës fizike, qoftë edhe duke mbajtur mësim në bodrume shtëpish. Kulturën e kishin pushtuar videokasetat me humor primitiv dhe këngë që dikur mund të kishin vlerë vetëm në lokalet e pas mesnatës të stacioneve fshatare të hekurudhës. Informatën në gjuhën shqipe, në masë të madhe e kishte pushtuar injoranca, apo, me efekt e peshë të njëjtë, propaganda e Qendrës për Informim të Kosovës, në shërbim të Liderit, dhe e transmetuar në gazetën BUJKU dhe emisionin satelitor të RTSH-së. Një popull i tërë, i pushtuar nga ndrydhja e pushtimit, stagnimit dhe e sundimit të mediokritetit. Të dalësh me një gazetë ditore, e cila nuk do t’i nënshtrohej këtij realiteti do të ishte të mohosh ecjen lineare të historisë, të thuash arsyeshmërinë historike.

2. Një gazetë si diskontinuitet historik, si një aksident? Varet nga këndvështrimi. Vitet nëntëdhjetë, deri në dalje të gazetës, ndër shqiptarët e Kosovës u kaluan në masë të madhe në përpjekjen e një Mesazhi të Një Lideri që e dinte Një të Vërtetë. E Vërteta ishte shumë e thjeshtë: duhet të presim, se do të bëhet më mirë. Një popull i tërë u rreshtua pas një të Vërtete dhe Një Lideri, në konfrontim historik kundër Pushtimit.

anasjelltas. Një ditë para mbajtjes së Konferencës së Daytonit, më 1995, Mesazhi i të Vërtetës nga Lideri ishte se Kosova do të përfshihej në këtë konferencë, dhe se në të do të zgjidhet kërkesa e saj për pavarësi. Dhe ky mesazh arrinte te qytetarët nga Qendra për Informim e Kosovës. Dalja e gazetës, do të bënte, që kjo e Vërtetë të ketë si konkurrencë realitetin, të transmetuar në faqe, pa ndërmjetës ideologjik. Për disa muaj, realiteti i transmetuar në gazetë u shndërrua në konkurrencë reale të së Vërtetës së Liderit. Dhe, kjo është njëra prej bazave të demokracisë, konkurrenca e të vërtetave. Nga ky këndvështrim nuk ka qenë aksident historik, ka qenë prodhim i historisë së periudhës pas lindjes së Murit të Berlinit, histori e lindjes së demokracisë edhe në trevat tona.

3. Ditën kur do të dilte gazeta nuk kishte kush besim, prej njerëzve që e njihnin profesionin e gazetarisë, se një grup të rinjsh anonimë në një staf ku vetëm një njeri kishte përvojë gazete ditore, e ai isha unë, do të mund të bënte gazetë ditore, madje gazetën, e cila me rëndësinë e saj do t’i tejkalonte shumë shpejt kufijtë kosovarë. E megjithatë, ndodhi. Dhe me këtë edhe njëra prej simbolikave që do ta përcjellë Kosovën në ecjen e vet traumatike, dramatike dhe të pabesueshme drejt lirisë. Ashtu sikundër nuk besohej se ca të rinj të papërvojë mund të bëjnë gazetë e megjithatë u bë, ashtu në fillim të nëntëdhjetave pakkush besonte se Kosova do të mund të çlirohej e ta mbërrinte pavarësinë, e ja ku jemi, në prag të saj.

4. Më 1997, gjithnjë më sillej në mend se çdo popull i meriton liderët politikë që i ka. Më vjen mirë që po ashtu ka merituar edhe gazetë më të mirë se ç’kishte pasur deri atëherë. 3

Përmbajtja / Content

Janusz Bugajski: Koha do të thotë dashuri

Flaka Surroi: KOHA fillon të rrjedhë

Flaka Surroi: Ta rizëmë kohën

Arbën Xhaferi: Sharmi diskret i okupacionit

Jan Kickert: Koha është Kosovë, b’e njeri!

Valbona Mehmeti: Përmbysja e njëmendësisë

Flaka Surroi: ARTA

Brikenda Rexhepi: Kafeja, Cigarja dhe KOHA Ditore – në anglishte

Gjeraqina Tuhina: Ju flet Radio Koha Ditore

Tim Judah: “Shtatë pëllëmbë seri”

Agron Bajrami: Marshi i të çmendurve

Ekipi në desk: Kosova shkon somnambul drejt luftës... 43

Sami Kçiku: Çaji në shtypshkronjë

Korrespondentët: Prishtina mëson emra vendesh që nuk dinte se ekzistonin

Gani Nitaj: Mbamendje për një periudhë jetësore

Fred Abrahams: Vendi ku pos kafesë shërbehet edhe informata

Jamie Shea: Pasioni që mbrojti kauzën e Kosovës

Naser Miftari: Ik maleve, ik që të shpëtosh...

Augustin Palokaj: Duhet ecur me kohën, sepse ajo nuk pret

103

Naser Miftari: Muri i kujtimeve të Kohës ...

106

Bardh Rugova: Dhjetë

109

Ekipi i deskut: Nisja nga viti zero

147

Beqë Cufaj: KOHA për diasporën

148

Ekipi i Metropolit: Metropoli

150

Ekipi i sportit: Në shumës nga faqet e fundit

153

Jeton Mikullovci: Jemi ku jemi – dhjetë vjet pas

Kronologji

156

Flaka Surroi: Të ecësh përpara kohës

161

Veton Surroi: A deviation from history

165

Janusz Bugajski: KOHA Means Love

167

F. Surroi: “KOHA” (Time) Starts Running

169

F. Surroi: Let’s catch time again

172

Publication of the daily

176

Arbën Xhaferi: “The Discrete Charm of Occupation”

177

179 Valbona Mehmeti: Capsizing Bias 180 F. Surroi: ARTA

183

Brikenda Rexhepi: Coffee & Cigarettes and “KOHA Ditore” in English

184 Gjeraqina Tuhina: “You’re Listening to ‘Radio KOHA’” 186 Tim Judah: Punching Above its Weight 187 Agron Bajrami: The March of the Mad

Jan Kickert: Koha is Kosovo, man!

189

Sami Kçiku: Tea at the Print

190

The Correspondents: Prishtina Gets to Know Names of Places it Didn’t Know Existed 192

Gani Nitaj: Remembrance of a Living Period

200

Fred Abrahams: The Place That Serves Information Besides Coffee

201

202 Jamie Shea: Passionate Defence of the Kosovo Cause 203 Naser Miftari: Run to the Hills. Run for Your Life 207 Naser Miftari: The Wall of KOHA Memories… 210 Bardh Rugova: Ten 211 Jeton Mikullovci: Here We Are – Ten Years Later 212 Sports team: In Plural from the Last Pages 214 Beqë Cufaj: KOHA for Diaspora 215 Metropolis’ team: Metropolis

Chronology

216

Flaka Surroi: Walking Ahead of Time

220

Ekipi / Team

224

Shpërblimet / Awards

227

Fotografia / Photopraphs Alban Bujari (faqet/pages): 8; 10; 20/21; 22/23; 24; 32/33; 34; 36/37; 38/39; 40; 44/45; 46/47; 50/51; 54/55; 66/67; 68/69; 72/73; 74/75; 76/77; 78/79; 80/81; 82; 83; 84/85; 87; 89/90; 94; 96/97; 99; 100/101; 110; 111; 116/117; 118; 140/141; 166; 188; 193; 194/195; 196/197; 199; 201; 204/205; 206 & 220/221 Driton Paçarada (faqet/pages): 2; 48/49; 102; 104; 105; 106; 108; 113; 114; 119; 120/121; 122/123; 124/125; 126/127; 128/129; 130/131; 132/133; 134/135; 136/137; 138/139; 142/143; 144/145; 146; 150/151; 154/155; 160; 162/163; 164; 168; 178; 185; 190/191; 208/209; 212/213, 222/223 & 229;

KOHA do të thotë dashuri JANUSZ BUGAJSKI Më kishin ftuar të shkruaja për “Kohën Ditore” kur Kosova ishte ende nën çizmen e Milosheviqit. E njihja Veton Surroin ç’prej vitesh dhe rrugët tona shpesh u bashkuan në konferenca të ndryshme ndërkombëtare dhe ai më shumë se kushdo tjetër e kuptonte fuqinë e penës. “Koha” tashmë ishte shumë e njohur jo vetëm në Kosovë dhe në rajon, por edhe në SHBA si një gazetë e arsyeshme dhe e besueshme që sfidonte legjitimitetin e pushtetit represiv serb duke iu shmangur animeve të ngushta në politikën e Kosovës. Prandaj, kur më në fund takova redaktorët e “KOHËS Ditore” në Prishtinë, pak para bombardimit të vitit 1999, nuk hezitova ta pranoja ofertën për t’u bërë kolumnist i rregullt. Mbi të gjitha, më kujtohen ata muaj dramatikë të pranverës së vitit 1999, kur “KOHA” , redaktorët dhe gazetarët e saj u zhdukën nga sipërfaqja e dheut. Dëgjoja aq shumë thashetheme për fatin e keq të gazetës, zyrave dhe personelit saqë kisha vendosur mos të besoja në to derisa të më lajmërohej dikush nga vetë KOHA. Thjesht aplikoja parimin e të mbështeturit në burimin më të sigurt të informatës.

Më në fund, pas përfundimit të intervenimit të NATO-s, u vura në kontakt me redaktorët kurse vetë gazeta u rishfaq në Prishtinë, gjë e cila na solli qetësi mua dhe kolegëve të mi amerikanë. Trauma e luftës, tentativa për gjenocid dhe dëbimi nuk e kanë ndryshuar gazetën apo parimet e saj për korrektësi dhe balancë, që ishte jashtëzakonisht e nevojshme në kohën e urrejtjes dhe hidhërimit dhe kur i vinte era hakmarrje. “KOHA Ditore” mbajti qetësinë dhe foli në favor të qeverisjes demokratike, pluralizmit dhe bashkëjetesës etnike në një Kosovë të pavarur. Me t’u afruar dita e pavarësisë, jam i sigurt se “KOHA Ditore” do të vazhdojë misionin e vet dhe do të jetë po aq e nevojshme në shtetin e ri sovran sa ishte e nevojshme në kohën e okupimit dhe mbikëqyrjen e mëvonshme ndërkombëtare. Duhet të theksoj se në gjuhën time të parë amtare, polonishten, fjala “Koha” në të vërtetë do të thotë “dashuri”, kurse për dashuri gjithnjë ka nevojë. 1 shkurt 2007 Washington D.C.

“KOHA” fillon të rrjedhë Në duart tuaja sot keni një kohë të re që fillon të rrjedhë. Në publicistikën shqipe të Jugosllavisë për herë të parë keni një botim informativ-politik të këtij lloji, tërësisht të pavarur. Të pavarur nga ndikimi i drejtpërdrejtë i organizatave politike apo të shoqatave të qytetarëve. Varësia e vetme që duhet të krijojë revista “KOHA” është varësia e ndërsjellë me lexuesin: që politikën redaktuese të kësaj reviste ta krijojë interesi i lexuesit me tërë pluralitetin që nënkupton fjala lexues, dhe që lexuesi të varet nga ky publikim si opsion i një dritareje shumë më të hapur e të ofruar në gjuhën shqipe. Një varësi e këtillë nuk është shpikur sot e as nga ne, ekziston ç’prej ideve të para për gazetari të pavarur në botë. Sikundër që ekzistojnë kriteret profesionale të shprehura me cilësi në gazetarinë botërore nga të cilat nuk mund të bëhen shkarje. Më ketë numër ofrojmë diç që mendojmë se është përfillje e ndërsjellë e varësisë së lexuesit dhe politikës redaktuese, të cilat komunikojnë mes vete me një cilësi të re profesionale. Me këto pikënisje arritëm ta nxjerrim revistën, e cila është organi i askujt dhe njëherësh i të gjithë atyre që mendojnë ta lexojnë apo të shprehen nëpërmjet të saj. Faqet e revistës, ndoshta duket e tepërt, përsëritja e shabllonizuar, janë ta hapura. Pikësëpari për cilësi dhe mendim kreativ. Deshëm që “KOHA” të jetë simbol i një kohe të re. Duam që edhe me këtë revistë të hyjmë në atë kohë të re, të cilën e presim me padurim. Determinanteve të pluralizimit politik dhe ekonomik, të të drejtave dhe lirive, individuale e kolektive si opsion i kohës së re u jemi bashkëngjitur me hapin tonë nga pluralizmi informativ, edhe pse për shumicën e atyre që lexojnë shqip sot në Jugosllavi nuk ka as pluralizëm politik, as ekonomik, as të drejtë e liri kolektive. Megjithatë, represionit po i përgjigjemi me kreativitet. Bashkëngjituni!

Fillimi Kjo ishte përmbajtja e përshkrimit që kishte bërë Veton Surroi, më 26 shtator të vitit 1990, kur kishte vendosur të niste botimin e një reviste të pavarur informative. Atëbotë Kosova ballafaqohej me terrin absolut informativ të imponuar nga Serbia dhe pas shuarjes së mjeteve të informacionit publik në Kosovë, si pasojë e suprimimit të autonomisë së Kosovës më 1989. Në kushtet edhe kur mbijetesa e shqiptarëve të Kosovës ishte bërë qenësisht e pasigurt, nevoja për të pasur një qasje në informata pak më ndryshe nga ato që na ishin servirur me dekada, ishte motiv i madh për një gazetar atëherë 29 vjeç, që t’ia fillonte një projekti të guximshëm, perspektiva e të cilit, qysh në start, ishte shumë e paqartë. 11

Duke mbledhur rreth vetes një numër kolegësh me të cilët kishte punuar në të përditshmen “Rilindja” (prej nga ishin larguar me dhunë nga serbët kur u instaluan masat e dhunshme në gazetë, më 5 korrik 1990), si dhe kolegët më me përvojë dhe gjithashtu të dëbuar nga Radio Televizioni i Prishtinës, nisi botimin e revistës së parë të pavarur informativo-politike në Kosovë. Se sa e vështirë ishte situata në të cilën në Kosovë jetohej dhe bëheshin përpjekje për të vepruar, dëshmonte edhe fakti se impresumi revistës e përmbante këtë informacion: Themelues dhe botues: Ndërmarrja ARTA, sh.p.k. Zagreb Me vendimin e Ministrisë së Informimit të Republikës së Kroacisë, KOHA u regjistrua në evidencën e mjeteve të informimit me numrin 1130. Drejtor dhe kryeredaktor: Veton Surroi Adresa e Redaksisë: Jurisiçeva 9, 41 000 Zagreb Firma ishte regjistruar në Kroaci si shenjë proteste ndaj represionit serb - dhe si e tillë mbetej jashtë kontrollit të Ministrisë serbe të Informacionit, deri në përkeqësimin e situatës në Kroaci, e cila nga fundi i ciklit të parë të botimeve të revistës KOHA, u kaplua nga lufta.

Ç’është lap-topi? Fakti ishte se askush nga anëtarët e redaksisë as që e dinin se ku gjendej rruga “Jurisiçeva”, e nga ana tjetër, kishte shumë kohë prej se kishin qenë në Zagreb. Redaksia në fakt ishte vendosur në një objekt banimi privat në lagjen “Kodra e Diellit”, në fund të Zonës Perëndimore, dhe 12

kishte në dispozicion jo më shumë se 50-60 m² hapësirë. Nisja e botimit të KOHA-s, solli një risi teknologjike në punë – redaksia u pajis fillimisht me tre lap-topa që i zëvendësuan makinat mekanike apo elektrike që deri atëherë kishin shërbyer si mjete bazike të punës së gazetarëve. Për shumicën prej nesh që nuk kishim pasur rast të punonim me kompjuterë më parë, të adaptuarit për të punuar me këtë pajisje të re ishte një përvojë e re, dhe ndonjëherë frustuese. Lap-topat startonin programin me një “floppy” të MS-DOS-it, kurse materiali ruhej në “floppyn” tjetër (lap-topat kishin dy “dyer” ku vendoseshin disketat), ngase nuk kishin “hard-diskun“. Për më tepër, atyre që ishin mësuar të punonin në makinë mekanike, iu desh kohë për të mësuar se tastatura e lap-topave ishte shumë e butë dhe se nuk duhej shtypur me aq forcë për t’u siguruar se shkronja do të dilte në letër – ngase nuk kishte letër nga të shfaqej. Në kushte të mungesës së internetit dhe shërbimeve elektronike të agjencive të lajmeve, ishte vështirë të mblidheshin informatat dhe imazhet të nevojshme për realizimin e revistës, sidomos atë të rubrikës së ngjarjeve ndërkombëtare. Kjo e fundit varej nga iniciativa e vetë anëtarëve të redaksisë dhe përpjekja për të siguruar revista ndërkombëtare që do të “furnizonin” pjesën e cila mbetej e pambuluar nga gazetarët, të cilët i shtjellonin temat e vendit dhe të rajonit me punë cilësore dhe entuziaste. Fillimisht ishte vendosur që revista të dilte çdo dy javë dhe me këtë temp u botua, duke filluar nga 26 shtatori i vitit 1990 deri më 5 mars të vitit 1991. Me zënien e vendit të padisku-

tueshëm në tregun mediatik të Kosovës, redaksia vendosi që të dilte çdo javë, që nga data 13 mars 1991 e deri më 12 qershor 1991, kur revista, kryesisht për shkak të problemeve të arkëtimit nëpërmjet rrjetit të shpërndarjes së “Rilindjes”, u detyrua ta ndalte botimin. Nuk ka dyshim se problem tjetër paraqiti edhe fakti se pas ca ditësh nga botimi i numrit 26, Kroacia shpalli pavarësinë nga RSFJ-ja, dhe automatikisht anuloi vlefshmërinë e regjistrimit të revistës në Zagreb.

U fik plumbi Risia e dytë teknologjike që erdhi bashkë me “KOHA”-n në Kosovë ishte edhe përpunimi kompjuterik i thyerjes grafike të revistës. Numri 14 i revistës, i cili doli në shitje më 13 mars 1991, u realizua i tëri me kompjuter, duke u shtypur më pas në paus. I tillë, në një format krejt të ri, shkoi në shtypshkronjë duke e zëvendësuar sistemin tashmë anakronik të radhitjes së shkronjave të plumbit dhe faqosjes manuale. Përderisa ishte e vërtetë se për shkak të mungesës së përvojës, ca nga tekstet e përpunuara “humbën” një pjesë të nëntitujve dhe aty-këtu edhe fjalive të fundit në to, realizimi kompjuterik thjeshtësoi punën shumë – jo vetëm që shkurtoi kohën e nevojshme për radhitje para shtypit, por u jepte edhe gazetarëve pak më shumë kohë për të siguruar informata sa më të freskëta para botimit, marrë parasysh se revista ishte periodike.

Redaksia Të udhëhequr nga kryeredaktori Veton Surroi, bashkëpunëtorët e rregullt të revistës ishin Shkëlzen

Maliqi, Kelmend Hapçiu, Arbën Xhaferi, Eqrem Basha, Blerim Shala, Flaka Surroi, Diana Hoxha (Zagreb), Ibrahim Rexhepi dhe Rafet Rudi, kurse si bashkëpunëtorë të kohëpaskohshëm, në këtë fazë të zhvillimit, u paraqitën edhe Mahmut Bakalli, Fahri Musliu, Seladin Xhezairi, Ibrahim Berisha, Ylber Hysa, Astrit Salihu, Nehat Islami, Mufail Limani, Blerim Reka, Vjollca Henci, Edmond Morina, Bajram Kosumi, Azem Shkreli, Abdullah Karjagdiu, Ymer Jaka, Teuta Arifi dhe Besnik Mustafaj. Karikaturat, në rubrikën “No Comment” ishin të Murat Ahmetit. Lekturën e teksteve e bënte Lirie Gashi, kurse dizajnin e ballinës kryesisht e bënte Faik Krasniqi. Përgatitja grafike ishte përgjegjësi e Sabajdin Krasniqit, kurse përgatitjen kompjuterike e bënte Agon Baruti.

Do të kthehemi sërish Mungesa e kontrollit të shtypit dhe e shpërndarjes – ishin ndër shkaqet kryesore që shtynë ndërprerjen e revistës KOHA. Të ballafaquar me monopolin e shpërndarjes në treg, i cili do të vazhdonte edhe pesë vjet më pas, asnjë revistë apo gazetë, që nuk kishte tjetër përkrahje financiare, nuk mund të mbijetonte në treg. Nga mesi i qershorit derisa përgatitej numri, i cili doli të ishte i fundit i këtij cikli, anëtarët e redaksisë tashmë e kishin të qartë se puna nuk do të mund të vazhdonte edhe për një kohë. Por ishte bindje, e padiskutueshme, se revista do të dilte sërish. Dhe se do të dilte më e mirë, për të qenë dëshmitare e kohëve më të rënda nëpër të cilat do të kalonte rajoni, e posaçërisht Kosova. 13

Ta rizëmë kohën Ekzistojnë së paku tri arsye pse vendosëm të dalim sërish. E para, gjithsesi është se dy vjet e gjysmë pas ndërprerjes së gazetës, dhe me gjithë kushtet e atmosferën në të cilën jetojmë, grupi i krijuesve të KOHËS, megjithatë, kishte energji që edhe një herë të ndërmerrte një punë sa të rëndë aq edhe përgjegjëse: ta kthente konceptin e news-magazinit në gjuhën shqipe. Gjatë kësaj periudhe që nuk dolëm në kioske, do të duhej pritur që hapësira, të cilën e lamë të plotësohej me një grup tjetër njerëzish, me ide të reja dhe me energji më të madhe, dhe se në shqipet nuk do të mungojë revista e profilit tonë. Megjithatë, kjo nuk ndodhi. Dhe, me gjithë kufizimet, me të cilat ndeshet një ndërmarrje e re profesionale në Kosovë, apo edhe më gjerë në hapësirën shqiptare, KOHA, është sërish në duart tuaja. Me intencën tonë, një revistë profesionale, e pavarur ekonomikisht dhe politikisht, jashtë çdo diktati, pos atij që i parashtrojnë rregullat e gazetarisë. Arsyeja e dytë, që mund të interpretohet qoftë si shkak, qoftë si shtytje plotësuese, është se për projektin KOHA është i interesuar Fondacioni SOROS (me zyrë në Beograd, Prishtinë dhe Shkup), fondacion ky që në fushën e informimit në gjuhën shqipe në Prishtinë dhe Tiranë dha përkrahje të rëndësishme materiale. Falë një angazhimi të rëndësishëm të Fondacionit SOROS, u fuqizua ideja e daljes së serishme të KOHËS. Arsyeja e tretë, dhe e treta jo për nga rëndësia, janë vetë lexuesit. Në politikë shpesh thuhet se çdo populli e meriton udhëheqjen politike që e ka; përkthyer në fushën e gazetarisë kjo moto do të shndërrohej në “çdo populli e meriton informimin që e ka”. Ne mendojmë ndryshe, së paku për këtë periudhë të kaluar. Lexuesi në shqipet ka merituar

më shumë cilësi të informatës sesa që ka pasur. Dhe nëse ne pretendojmë të bëjmë diçka, atëherë nuk duhet të udhëhiqemi nga bindja se kemi krijuar një revistë që e meriton populli, të cilit i adresohemi, porse po krijojmë revistë, e cila do ta fitojë besimin e lexuesit në shqipet. Për ta merituar besimin e lexuesit. A ka merituar populli këso reviste apo ndonjë tjetër, le të jetë objekt debati, fundja edhe në faqet tona. Qëndroni me ne. Ne përpiqemi ta zëmë, siç thotë titulli i revistës sonë, KOHËN. 15

Rinisja Ky ishte editoriali i Veton Surroit kur vendosi të riniste botimin e javores KOHA, e cila u rikthye në tregun medial të Kosovës, më 2 mars të vitit 1994, pak më pak se tre vjet pasi ishte botuar numri i fundit më 1991. Me një koncept më ambicioz dhe me një redaksi të konsoliduar.

Redaksia Siç u shpjegua më herët, me pavarësimin e Kroacisë, e cila në këtë kohë ishte ende në gjendje lufte, u shua edhe regjistrimi i ndërmarrjes ARTA sh.p.k. të Zagrebit. Për pasojë, ndërmarrja ndërroi emrin dhe u regjistrua në Prishtinë, tash si NGTB KOHA, me Veton Surroin si kryeredaktor. Fillimisht redaksia ishte ndarë në tri njësi: ajo në Kosovë, tjetra në Shkup dhe e treta në Tiranë. Deri nga fundi i vitit 1994, redaksitë kishin këtë përbërje: Redaksia në Kosovë: Kelmend Hapçiu (desk), Eqrem Basha (kulturë), Blerim Reka (Kosovë), Ibrahim Rexhepi (ekonomi), Astrit Salihu (hulumtime) Redaksia në Shkup: Seladin Xhezairi, Iso Rusi dhe Sami Ademi. Redaksia në Tiranë: Aleksandër Furrxhi, Arben Leskaj Revistën e përkrahnin edhe këta korrespondentë nga bota: Richard Caplan (New York), Ylber Hysa (Evropa Qendrore), Gëzim Guri (Londër), Robert Goro (Athinë), Artur Zheji (Romë), Artan Përnaska (Paris). Me numrin 32 (19 tetor 1994) të revistës, u përcaktua përbërja e re e redaksisë: Arben Leskaj (Aktualitete Shqipëri), Artur Zheji (Romë), Astrit Salihu (Hulumtime), Baton Haxhiu (Aktualitete Kosovë), Dukagjin Gorani (Shoqëri), Eqrem Basha (Kulturë), Fadil Gashi (Munih), Gëzim Guri (Londër), Ibrahim Rexhepi (Ekonomi), Iso Rusi (Koment Maqedoni), Kelmend Hapçiu (Desk qendror), Lindita Imami (Washington), Luan Rama (Paris), Mero Baze (Koment Shqipëri), Robert Goro 16

(Athinë), Seladin Xhezairi (Aktualitete Maqedoni), Ylber Hysa (Kosovë), Visar Reka (Gjenevë). Anëtarë të redaksisë ishin edhe Flaka Surroi (film), Luan Osmani (muzikë), Driton Hapçiu (teknologji informatike). Kontribute përmbajtjes së revistës i dhanë Rexhep Ismajli (kulturë), Hatab Prekazi (sport), Akan Ismaili e Shukran Murseli (teknologji informatike) Arben Islami e Agron Bajrami (muzikë), Gani Bobi (filozofi), Violeta Rexhepagiqi (kulturë), Agim Kasapolli (sport) dhe shumë të tjerë me shkrime të njëhershme ose të kohëpaskohshme. Nga vitit 1995, redaksisë iu bashkuan edhe Augustin Palokaj nga Zagrebi dhe Rifat Buzuku nga Vjena, kurse më 1996, me shkrime nga Brukseli kontribuonte edhe Afrim Gjonbalaj. Nga fillimi i vitit 1997, në redaksi u angazhuan edhe Besim Abazi dhe Arbër Vllahiu, dhe po në të njëjtën kohë Beqë Cufaj u bë korrespondent i KOHA-s nga Gjermania. Redaksia kishte përkrahje të parezervë nga lektori Ali Olloni, radhitësi dhe më vonë edhe përkthyesi nga serbishtja, Nehat Spahiu, dhe e gjithanshmja Filloreta Bytyçi, e cila i kryente të gjitha punët e tjera të redaksisë. Thyerja grafike fillimisht u bë nga Agon Baruti dhe Driton Hapçiu, kurse pas shkuarjes së Agonit, edhe nga Enver Hyseni. Nga fundi i vitit 1995, radhitjes kompjuterike iu bashkua edhe Akan Ismaili. Për anën administrative u përkujdesën Shpend Dobranja (komercialë) dhe Ahmed Kurtolli (marketing), të cilit më vonë iu bashkua edhe Bukurie Gjonbalaj.

Zbulimi i internetit Dalja e sërishme e revistës, solli edhe një risi teknologjike: për herë të parë u krijua mundësia e këmbimit të informatave në rajon përmes dy rrjeteve teknologjike – AIM me seli në Paris dhe WAR REPORT me seli në Londër. Qasja tek agjencitë ndërkombëtare të lajmeve nuk ekzistonte. Por u zbulua edhe interneti si mundësi komunikimi – për herë të parë redaksia u bë me adresë elektronike koha_pr@zana-pr-ztn.zer.de, të regjistruar në Gjermani. Atëherë qasja në internet varej nga modemi dhe një linje “të pastër” telefonike, ku duhej të mos kishte pengesa në lidhje.

Shtypi Deri në numrin 34, revista u shtyp në shtypshkronjën e uzurpuar të “Rilindjes”, që atëbotë ishte riemërtuar në “Graçanica”, kurse prej këtij numri e deri te numri 50, shtypej në shtypshkronjën “Dukagjini” në Pejë. Që nga numri 50 e deri te numri 64 u shtyp sërish në ish-“Rilindje”, për të kaluar më pas në shtypshkronjën Phoenix ku vazhdoi të shtypej deri në numrin 115. Në korrik të vitit 1996, KOHA u bë me shtypshkronjë të veten, dhe aty vazhdoi të botohej revista deri në numrin e fundit, në gusht të vitit 1997.

Selia Më pak se një vit, redaksia qe e vendosur në “Dardani”, në afërsi të byrektores “Bosna”. Hapësirat e marra me qira mjaftonin për redaksinë, e cila punonte me një numër të kufizuar kompjuterësh, dhe me një numër telefoni “dysh” nga i cili vështirë merrej dalja për komunikim. Atëbotë, redaksia kishte edhe një faks, nëpërmjet të cilit vinin shkrimet nga korrespondentët jashtë, kurse artikulli që më së vështiri gjendej në treg ishte mu letra për faksin. Anëtarët e redaksisë do ta mbajnë në mend edhe trimërinë e Bacës Rexhë, rojës së natës, i cili jo vetëm që i zuri në flagrancë “hajnat” (se nuk e dinim se a ishin vërtet hajna apo jo), por edhe arriti t’i shporrte prej lokaleve me një karrige të vetme. Në janar 1995, redaksia kaloi me seli në ndërtesën e Bankës së Bashkuar të Kosovës, në katin e fundit. Për mbamendje ishte tavani ku ishte vendosur desku i redaksisë – gjatë ditës, tavolinat mbusheshin me pupla të pëllumbave që kishin bërë çerdhet midis kulmit dhe tavanit të ndërtesës. Nga ana tjetër, ashensori i cili shumë shpesh nuk punonte, medoemos të shtynte për të bërë “ushtrime” – katërmbëdhjetë kat hipje këmbë. Për mungesë ventilimi, verës bëhej pa masë nxehtë, kurse për mungesë ngrohjeje, dimrit ishte jashtëzakonisht ftohtë. Nga fillimi i vitit 1997, redaksia kaloi me seli këtu ku gjendet tash “KOHA Ditore”, në ish-rrugën “Mareshali Tito”, e cila në kohën e okupimit serb u riemërtua në “Vidovdanska”, e që tash mban emrin “Nëna Tereze”. Fillimisht, redaksia kishte në dispozicion më pak se 100 m² hapësirë.

KOHA English Digest Duke filluar nga numri 5 i revistës, filloi të botohej në numër të kufizuar ekzemplarësh versioni i shkurtuar edhe në gjuhën angleze i revistës. Fillimisht, versioni anglisht kryesisht shpërndahej me postë, dhe u dërgohej zyrave diplomatike në Beograd, të cilat ishin parapaguar. Më pas, me rritjen e prezencës ndërkombëtare në Kosovë, filloi të shpërndahej edhe nëpër zyrat e organizatave qeveritare dhe joqeveritare në Prishtinë, duke arritur kështu numri i të parapaguarve në njëqind. Nga mesi i vitit 1997, “Digesti” filloi të shpërndahej nëpërmjet internetit, por atëherë nuk ishte e mundur të dërgoheshin imazhet, por vetëm tekstet. Përzgjedhjen, përkthimin dhe përgatitjen e rezymesë në anglisht (deri në 16 faqe) e bënte Flaka Surroi. Nga mesi i vitit 1996, përkthimin filloi ta 17

bënte Qemal Murati, kurse nga tremujori i parë i vitit 1997, përkthimet kryesisht i bënin Donjeta Shushka, Ardian Arifaj dhe Arbana (Vidishiqi) Islami. Në të dyja periudhat përzgjedhjen dhe redaktimin e bënte Flaka, kurse në impresum figuronte se përkthimin e bënte “KOHA”. I gjithë arkivi i versionit anglisht i revistës (gjithsej 157 numra) është zhdukur gjatë bombardimit më 1999, kur selia e “KOHËS Ditore” ishte okupuar nga policia serbe.

Post-pesimistët Një grup tinejxherësh të zgjuar, entuziastë dhe me njohuri të shkëlqyer të gjuhës angleze, të cilën kryesisht e kishin mësuar nga ekranet televizive, kishin menduar ta botonin një gazetë të përgatitur nga vetë ata dhe të dedikuar për shokët e tyre të gjeneratës. Përkrahja për realizimin e idesë u erdhi nga KOHA, ekipi i së cilës ndihmoi me radhitje, thyerje grafike e lekturë dhe, përfundimisht, me botimin e revistës. U botuan gjithsej 9 numra, duke filluar nga data 10 maj 1996, kurse redaksinë e përbënin: Garentina Kraja, Zana Luci, Ariana Morina, Zana Nixha, Dafina Hadri, Jeta Xharra, Pasionare Xharra, Adrian Hasimja. Bashkëpunëtorë të botimeve ishin edhe: Teuta Rexhepi, Kristina Ndreca, Fisnik Abrashi, Jehona Gjurgjeala, Donika Habipaj, Leart Zeqa, Uranik Begu, Petrit Selimi, Belma Bajrami, Benet Kaçi, Visar Gërvalla, Besnik Pula, Teuta Selimi, Alketa Xhafa, Fisnik Halimi, Visar Ramadani.... Revista e fundit e “post-pesave” që u botua së bashku me javoren, në maj të vitit 1997.

Shpërndarja e revistës Që nga fillimi i botimit të javores KOHA, ajo shpërndahej nëpërmjet rrjetit të shpërndarjes të “Rilindjes” së uzurpuar, e cila kishte kioske nëpër të gjithë Kosovën – diku mbi një mijë e pesëqind punkte që i mbulonin të gjitha komunat e Kosovës. Duke qenë të vetëdijshëm se ekzistimi i vetëm i një rrjeti shpërndarës në fakt krijonte monopol në treg, KOHA vendosi të themelonte rrjetin e vet të shpërndarjes, në marrëveshje me minimarketet që kishin filluar të hapeshin në Kosovën e pas vitit 1990 në mënyrë masive. 18

Në gusht të vitit 1996, të koordinuar nga Filloreta Bytyçi, u caktuan gjashtë distributorë në terren: Gjilan, Prizren, Ferizaj, Gjakovë, Pejë dhe Mitrovicë, kurse Prishtina mbulohej nga selia e revistës. Themelimi i rrjetit të shpërndarjes së revistës, ishte hapi i parë i rëndësishëm i sigurimit të tregut për projektin e ardhshëm që ishte në përgatitje e sipër: gazetën “KOHA Ditore”.

Punëtoria e gazetarisë “Do ta bëjmë një gazetë ditore”, ishte fjalia me të cilën nisi puna në redaksi nga mesi i vitit 1996. Shumica e atyre që e dëgjonin Vetonin tek i thoshte këto fjalë, ndalën të mendojnë se a kishte kapacitet të mjaftuar në redaksi për të nisur një projekt të tillë. Të gjithë që punonin në revistë, kush më shumë e kush më pak, kishin tashmë përvojë të bollshme në gazetari. Çështja ishte se revista dilte një herë në javë, pra edhe ritmi i përgatitjes së revistës rrënjësisht ndryshonte nga formati i punës në një të përditshme. Kërkohej krijimi i një rrjeti korrespondentësh, dhe një grupi gazetarësh operativë në terren që do të ushqenin me informata gjashtëmbëdhjetë faqet që do t’i kishte gazeta e ardhshme. Shtrohej pyetja si do të krijohej redaksia e re dhe nga do të mblidheshin ata, të cilët do të bënin të mundur daljen e gazetës së parë të pavarur të përditshme në Kosovë. Çështje tjetër ishte se a do t’ia dilnin t’i përballonin sfidat e një profesioni për të cilin më së paku do të mund të thuhej se është i lehtë. Përgjigjja erdhi nga një nismë e freskët dhe një ide, do të mund të quhej, revolucionare. Në verë të vitit 1996, KOHA organizoi punëtorinë e parë për gazetarë, ftesa për të cilën thoshte: “Nëse jeni të interesuar për gazetari dhe ndonëse nuk keni ushtruar kurrë këtë profesion, ja rasti ideal: KOHA organizon punëtorinë e gazetarisë; njoftim me botën e gazetarisë, teori, kompjuterizëm dhe punë praktike”. Pas punëtorisë së parë, erdhi edhe e dyta, në shtator të vitit 2006 – kur u bë seleksionimi i atyre që kishin shprehur dëshirë për t’u marrë me këtë profesion. Të gjithë ishin të rinj dhe të papërvojë, prandaj edhe nuk ishte rastësi që trajnimi mbahej në lokalet e “Post-pesimistëve”, atëherë të vendosur në ish-rrugën “Goleshi” (tash “Rexhep Luci”), më saktësisht aty ku sot gjendet “Strip Depot”.

Pas vijimit të punëtorisë, u identifikuan edhe gazetarët e parë të ardhshëm, të cilët do të punonin në gazetën “KOHA Ditore”. U angazhuan me shkrime të kohëpaskohshme në javoren aty nga shkurtimarsi i vitit 1997. Nëpër faqet e rubrikave të ndryshme të revistës, u paraqiten me shkrimet e para Fisnik Abrashi, Gjeraqina Tuhina, Vlora Merovci dhe Garentina Kraja, ndër të tjerë. 19

“Sharmi diskret i okupacionit”a ARBËN XHAFERI Mbase ishte 5 korriku 1990 kur forcat speciale serbe, që sistematikisht i zëvendësonin ato vendore kosovare, brutalisht ndërhynë në RTP, duke i nxjerrë jashtë të gjithë punëtorët shqiptarë që nuk pranonin të punonin sipas ligjeve të reja, të manifestonin lojalitet ndaj regjimit të ri. Refuzimi ishte total që paralajmëronte një proces të polarizimit absolut mbi baza etnike, por edhe politike, një proces historik që do të përfundonte me rrënimin e çfarëdo arsyeje të bashkëjetesës, të ekzistencës së shtetit të përbashkët. Polarizimi ishte i nxitur nga politika nacionaliste, primitive e konjukturës së re politike serbe që personifikohej me emrin e Milosheviqit. Siç dihet ky polarizim do të përfundonte me homogjenizimin e qytetarëve mbi baza etnike. Ky proces ndodhi pa shtërzime të mëdha, pa dramatizime, pos tek ajo kategori e njerëzve që ishin në mes të dy zjarreve, të njerëzve që u takonin martesave të përziera. Drama ndodhte në qenien e tyre. Më kujtohet një situatë e veçantë lidhur me një inxhiniere serbe, e martuar me një shqiptar me të cilin kishte lindur fëmijë. Ajo, një krijesë jashtëzakonisht e qytetëruar, dilte bashkë me ne në protesta, por dilemat shfaqeshin më vonë: sa larg të shkohej, të zgjidhej familja a kombi? Në ato ditë kundroja dramën e saj dhe prisja thyerjen. Pas disa ditësh policia vendosi të ndërhynte dhe t’i largonte protestuesit që tuboheshin rreth objekteve të RTP-së. Erdhi momenti i vendimmarrjes, i radhitjes. Ajo e zgjodhi familjen dhe sot, sa di jeton e lumtur me familjen e saj në Prishtinë. I uroj lumturi. E bëra këtë hyrje, pak a shumë të pazakontë për të rikujtuar atë atmosferë të pikënisjes së ndarjes, të përshkuar me hamendësime, frikë, shpresë. Brenda një jave ndodhte që në Kosovën e vitit 1990 me qindra mijë punëtorë të mbeten pa punë, me dhjetëra mijë familje pa burim të ekzistencës. Por, Kosova bëri hapin vendimtar dhe kthim prapa më s’kishte. Ato ditë të vendimeve të mëdha, të rënda, historike, në mesin e shqiptarëve të papushtet, të pambrojtur, 20

vlonte optimizmi. Ishin të lumtur që regjimi represiv serb jepte çdo ditë e më shumë pretekste për ndarje, por jo vetëm kaq. Represioni ndikonte që shoqëria shqiptare të udhëhiqej nga idealet, të moralizohej, që çështja shqiptare të ndërkombëtarizohej. U krijua një unitet revolucionar që ndihmonte të përballoheshin të gjitha sfidat dhe rreziqet, që nxiste

kurajën për ta paguar koston e lirisë. Shqiptarët filluan të ndiejnë se si liria e pushton qenien e tyre: ata ishin të robëruar së jashtmi, por të lirë së brendshmi. Ky çlirim i brendshëm ndikonte që të gëzoheshin për çdo gabim të regjimit, madje edhe kur viktimë e këtyre gabimeve ishin ata vetë. Këtë paradoks, këtë gëzim, këtë çlirim, këtë optimizëm

në kushte ekstreme represive të asaj kohe, ne që e njihnim veprimtarinë e regjisorit të madh spanjoll, Bunjuel, e cilësuam si kohë e sharmit diskret të okupacionit. Shumica prej nesh ishim të bindur se kjo gjendje nuk do të zgjasë shumë, se regjimi i Milosheviqit i ka ditët e numëruara dhe nuk mërziteshim që jeta jonë sa vjen e bëhej më e rëndë. Në mesin tonë kishte të atillë që ishin të gatshëm për gara maratonike, që druanin se kjo marrëzi e Milosheviqit do të zgjaste më shumë. Njëri nga këta marathomakë ishte Veton Surroi. Ai, si duket kishte një dell të saktë të parashikimit dhe në shtator të vitit 1990 mori guximin të botonte një gazetë javore, “Koha”, ku do të botoheshin gjithë ai ortek mendimesh, dëshirash, analizash, projeksionesh që zhvilloheshin në takime, ndeja, biseda joformale. “Koha” u bë medium i ri, më i guximshëm që e rriti një shkallë më lart jo vetëm mendimin politik, por edhe guximin qytetar që hapur të shfaqen mendimet. Hapja e një mundësie të këtillë paralajmëroi se shqiptarët e Kosovës fillojnë të krijojnë institucione paralele ku do të kultivohet dhe seleksionohet cilësia e mendimit politik. “Koha” paralajmëroi një projekt madhështor të krijimit të shtetit në shtet. Regjimi i Milosheviqit ishte i pafuqishëm që ta parandalonte këtë proces të institucionalizimit të vullnetit të ri politik të shqiptarëve. “Koha” e Veton Surroit luajti një rol të rëndësishëm në këtë proces, veçmas për shkak se krijoi hapësirë për kanalizim të energjisë të sapoliruar. Institucionet që u pushtuan nga serbët mbetën gërmadha betoni, ngaqë njerëzit, ata që prodhonin vlera institucionale filluan të krijonin themelata të reja të ngritura mbi premisat e vullnetit të lirë kombëtar. Disa prej nesh gjetëm hapësirë te “Koha”. Aso kohe mendonim se ishim të privilegjuar dhe fare nuk na dhimbsej humbja e vendeve të punës, largimi nga institucionet që filluan të serbizoheshin. “Koha” ishte artikuluese e mirë e ndarjes... 21

Përmbysja e njëmendësisë VALBONA MEHMETI “Dëshironi të bëheni gazetar, të njihni njerëz, të shëtisni botën...”, ky ishte pak a shumë konkursi atraktiv që më 1997 e ndryshoi përgjithmonë jetën time. Aplikova duke menduar se kishte të bënte me kurs gazetarie. E vërteta që e mora vesh me të kaluar testin sprovues, më frikësoi shumë. Unë do të bëja një praktikë disajavore për të filluar punën në një gazetë të përditshme që nuk e dinim as si do të dukej as si do të pritej nga lexuesit deri atëherë të pamësuar të ndanin nga xhepi para për një gazetë “kryengritëse”. E dinim vetëm se do të mbante emrin “Koha Ditore”... Dymbëdhjetë të rinj të papërvojë, por shumë entuziastë, sa ishim në fillim, as që na shkonte në mendje se një ditë do të bëheshim zëri më i qartë i së vërtetës për Kosovën, që tashmë kishte filluar t’i vinte era luftë. E për ta thënë këtë të vërtetë ishte shumë e vështirë. Në radhë të parë duhej të sfidonim njëmendësinë e atëhershme gazetareske, mandej atë më të vështirën - njëmendësinë politike. Dyert na përplaseshin para hundëve kur kërkonim deklarata nga institucionet e dominuara nda LDK-ja, na nxirrnin nga zyrat me të shara pse po ua transmetonim në gazetë deklaratat e të intervistuarve pa i “grimosur”, siç bëhej deri atëherë në gazetarinë kosovare. Madje, shkonin aq larg sa na quanin spiunë të Serbisë. “Si po e lejon vajzën të punojë në atë gazetë”, kështu i pati thënë një bashkëpartiak babait tim, atëherë anëtar i Këshillit të Përgjithshëm të LDK-së. Megjithatë, na lexonin, na kërkonin. Të gjithë ata që u vlonte në bark ta thoshin publikisht të vërtetën, qoftë në qasjen ndaj

zgjidhjes së çështjes së Kosovës, qoftë për problemet e grumbulluara në arsim, kulturë, shëndetësi etj. Ende e bëjnë këtë... Në ditëlindjen e dhjetë ndalem e analizoj nëse m’i ka përmbushur premtimet e konkursit “Koha Ditore”. Përgjigjja është PO. Unë u bëra gazetare, njoha njerëz dhe shëtita botën në saje të kësaj gazete. Është vetëm një gjë që nuk kishte parashikuar konkursi. Se me “Kohën...” do të luftonim së bashku për mbijetesë nga një luftë e përgjakshme... Për dhjetë vjet një gazetë dhe një gazetare dhanë dhe morën nga njëra-tjetra mirëkuptim, korrektësi, dhe shumë, shumë dashuri ndaj misionit të tyre të përbashkët. Të vërtetës dhe pasqyrimit objektiv të saj. Por ajo që më bën ta admiroj dhe të mos i shqitem as pas dhjetë vjetësh është liria e shprehjes që më dhuron kjo gazetë. As në kohën sa isha gazetare, as tash si redaktore, “Koha Ditore” kurrë nuk ngreh shpatën e censurës mbi shkrimet e mia (pos në rastet kur fjalitë e mia kaplohen nga njëanshmëria emocionale). Ndoshta pse ne të dy tashmë e dimë çka i bën mirë e çka keq njëra-tjetrës në profesionin tonë plot dinamikë e stres. Prandaj, 31 marsi 2007, për mua është përvjetor i dyfishtë. Me një datë shënoj dhjetë vjet të punës sime në gazetari dhe dhjetë vjet pune të suksesshme të gazetës sime të dashur. Sa do të zgjasë puna ime në gazetari do të ma diktojnë rrethanat, shëndeti dhe ligjet e natyrës. Por ajo që e dëshiroj për “Kohën Ditore” është të jetojë shekuj pas meje...

Albanian Radio and Television Agency www.kohaditore.com/ARTA/kosova/

Zgjerimi i aktivitetit medial Ideja për aktivizimin e një agjencie radio-televizive ishte, sërish, një nismë jashtëzakonisht inovative në kohën kur u themelua. Në kushtet e shtetrrethimit të plotë, dhe me ndihmën e donatorëve të huaj (Medienhilfe – Zürich) u mendua për emetimin e lajmeve edhe në formë elektronike, përpos sistemit tashmë tradicional nëpërmjet shtypit. U krijuan dy redaksi të posaçme, të cilat do të merreshin me përgatitjen e lajmeve për emetim nëpërmjet radio pajisjeve si dhe nëpërmjet një ueb-faqeje të posaçme në internet. Televizioni, atëbotë, ishte një ëndërr për të cilën përgatitej brumi nga numri i madh i të rinjve që kishin ardhur të mësonin shkollën e gazetarisë në “Kohën Ditore”. Kjo ëndërr do të bëhet realitet në shtator të vitit 2000.

Pse ARTA? Kur u mendua për emërtimin, u kombinuan katër fjalë në anglishte, shkronjat e para të të cilave formuan një emër të bukur në shqip. Dhe me një kuptim të plotë, që rrezatonte shkëlqim. Një dritë, e cila ishte e nevojshme në kushtet e errësirës që shkaktonte lufta dhe imazhet e shëmtuara që rridhnin nga ajo. ARTA ishte menduar të ishte ai segment i kompanisë, i cili, pos përshkrimit të përditshmërisë, do të mund t’u ofronte dëgjuesve aktualë dhe shikuesve të ardhshëm edhe pak dëfrim. Kjo ishte ideja. Realiteti qe krejt ndryshe. Radioja mund të emetonte program të kufizuar dhe patjetër duhej të raportonte për luftën, kurse TV-ja duhej të priste kohë më të mira. Mbetej faqja në internet, e vetmja

dritare, e cila u shpëtonte të gjitha masave ligjore që miratonte shteti serb, nëpërmjet të cilës mund të plasoheshin informatat. Për fat të keq, në ato kohë, nga Prishtina nuk mund të plasohej asgjë tjetër që nuk kishte të bënte me tmerret e luftës.

Nisja Pjesëtarët e UÇK-së u paraqitën për herë të parë publikisht (me maska), më 28 nëntor 1997 në varrimin e mësuesit nga Llausha, Halit Geci. Fotografia e njërit nga ta u botua në “Kohën Ditore”, më 1 dhjetor 1997. Dukej se kjo tashmë ishte shenja e parë se lufta në Kosovë po fillonte. Redaksia ishte aktivizuar në drejtimin e formimit të një mekanizmi për pasimin e lajmeve në gjuhën angleze – kishte formuar një mini-redaksi, e cila do të bënte përzgjedhjen, përkthimin, redaktimin dhe vendosjen e faqeve në internet. Fillimisht të udhëhequr nga Dukagjin Gorani (i cili u tërhoq nga redaktura në ARTA pas pak kohe), e më pas nga Flaka Surroi, ekipi, të cilin e përbënin Donjeta Shushka, Valon Baraliu dhe Mimoza Dalipi përgatiste lajmet në gjuhën angleze, në bazë të informatave, të cilat gjatë ditës mblidheshin nga gazetarët, të cilët përcillnin zhvillimet në terren si dhe nga korrespondentët nëpër Kosovë. Edicioni i parë i ARTA-s u shpërnda, më 1 mars 1998 – dhe përmbante raportin për masakrën në Likoshan (Gllogovc) e Qirez (Skenderaj) që kishte ndodhur në natën midis 27 dhe 28 shkurtit të po atij viti. Atëherë ende pa fotografi nga terreni, i kishte përmbajtur tri lajme të shkurtra: raportin e 27

KMDLNJ-së për masakrën; informatën për shtimin e forcave serbe në këto dy fshatra dhe informatën për zbrazjen e fshatit Likoshan. Këto informata më vonë u zgjeruan edhe me shkrime dhe reagime të reja në një version të ri, të cilin e quajtëm “Edicioni special – Masakra në Drenicë”. Edicioni i radhës doli gjatë ditës, dhe përshkruante protestën gjithëpopullore që u mbajt në Prishtinë dhe ishte përcjellë me fotografi. Në mbrëmje, edicioni u plotësua me raporte nga Drenica dhe me fotografi të viktimave, të cilat sado të tmerrshme, konsiderohej se ishin të nevojshme të vendoseshin në këtë faqe. Ky ishte vërtetimi më tragjik i thënies se një fotografi flet më shumë se një milion fjalë, kurse për ekipin e ARTA-s, përcjellja e përshkrimeve të tmerreve me fotografi të këtilla, për fat të keq, u shndërrua në rutinë. Nuk i donim “edicionet speciale”, por lufta na i diktoi – dhe të tilla u detyruam t’i përgatisnim për Drenicën dy herë (Likoshani & Qirezi e më pas edhe Prekazi), për Dukagjinin (Lybeniqi dhe Vraniqi) dhe natyrisht për Reçakun... Krijuam galerinë e fotove të tmerrit kurse nga ana tjetër krijuam edhe rubrikën “Lufta e ilustruar” (“War Illustrated”), të cilin e përgatiti Jeton Mikullovci me përzgjedhjen e karikaturave më të mira që kishte botuar gjatë luftës në “Kohën Ditore”. Natyrisht, e gjithë puna e plasmanit të këtyre informatave dhe fotografive do të ishte e pamundur pa anëtarin e ekipit “në hije”, Mark Vuksanin, i cili çdo 28

mbrëmje priste së paku deri në orën 24:00 që tekstet të përfundonin, në mënyrë që më pas t’i rendiste e t’i dërgonte nëpërmjet internetit. Atëherë redaksia kishte siguruar një linjë telefonike, kurse komunikimi shkonte nëpërmjet një modemi të shkretë, i cili nuk ishte çdoherë shumë “i disponuar” për të funksionuar si duhet.

Ndërprerja e ARTA-s Puna në ARTA u pasurua edhe më kur filloi të botohej edhe gazeta e parë në Kosovë në gjuhën angleze “KD Times” – që zgjati tre muaj deri në bombardime. Intensiteti i punës nuk kishte rënë, përkundrazi, sa shkonte e shtohej me zhvillimet e përshpejtuara në terren. Në tre muajt e parë të vitit 1999, lëvizja e ekipit të “Kohës Ditore” bëhej gjithnjë më e vështirë, sikur në terren ashtu edhe në qytet. Largimi nga zyra për çdo mbrëmje ishte bërë jashtëzakonisht i vështirë, sidomos për djemtë e rinj, preja më atraktive për policinë, e cila rrinte e stacionuar përball lokaleve të “Kohës Ditore”. Jo rrallëherë, si Markut ashtu edhe kolegëve të tij nga thyerja grafike, u kishte rënë “hise” të flinin në zyra – atëherë vlerësohej se kjo ishte më e sigurt se të shkonin nëpër shtëpitë e tyre në terrin e dimrit të ftohtë të Prishtinës së para bombardimeve. Edicioni i fundit i ARTA-s u përgatit më 24 mars 1999 në orët e pasdites. Redaksia kishte kryer punën; gazeta ishte përgatitur për shtyp dhe ishte dërguar në

shtypshkronjë. Të gjithë, pos Rexhep Ramadanit, u larguan prej aty me bindjen se nesër do të ktheheshin për të vazhduar punën e përditshme. Natën e 24 marsit, policia kishte hyrë me dhunë në zyrat e ‘Kohës Ditore”. Policët e vranë Bacën Rexhë, një civil të paarmatosur, mëkati i të cilit ishte se mbante familjen e tij duke punuar me nder, si rojë nate në redaksinë e “Kohës Ditore”. Trupi i tij u gjet pesë vjet më vonë. ARTA nuk rifilloi punën në Maqedoni e as më vonë kur gjysma e redaksisë u kthye në Prishtinë për t’u takuar me gjysmën tjetër që kishte mbetur në Kosovë, për ta vazhduar punën në mediumin më të rëndësishëm të Kosovës.

Transformimi i ARTA-s Fundi i luftës në fakt solli edhe realizimin e ëndrrës – shkronjës së tretë të akronimit të agjencisë. Një rregullore e përkohshme përkufizonte se një kom-

pani e mediave do të mund të kishte një medium të shtypit dhe një elektronik; apo dy elektronikë, por kurrsesi tre. Kështu, me të hyrë në lokalet e “KOHËS Ditore”, e cila u bë e mundur pasi që organizata “The Halo Trust” kishte bërë dekontaminimin nga mjetet plasëse, u zbulua se e gjithë pajisja e Radios KOHA ishte vjedhur apo edhe ishte shkatërruar. Kjo bëri zgjedhjen pak më “të lehtë” – hiqej dorë nga një ëndërr më e vogël, për ta realizuar atë më të madhen: nisjen e KTV-së, apo Kohavisionit, e cila nuk do të ishte e mundur po të mos ishte përkrahja bujare e Qeverisë amerikane, nëpërmjet USAID-it. ARTA, në një formë, u shndërrua në një medium krejt të ri. Kohavisioni, një medium elektronik, i cili do të kishte një politikë redaktuese të pavarur, sikurse “KOHA Ditore” dhe e cila do të kishte për qëllim që të ofronte program përmbajtjesor edukativ, kulturor, argëtues dhe informativ për popullsinë e re të Kosovës.

Kafeja, cigarja dhe KOHA Ditore – në anglishte BRIKENDA REXHEPI Kafeja me cigare dhe gazeta në gjuhën që e merr vesh, për ta nisur ditën, ishin të preferuarat e mikut ndërkombëtar që kishte ardhur në Kosovë në periudhën që çonte nga përfundimi i luftës. Fundi i vitit 1998 dhe fillimi i vitit 1999 mblodhën në Kosovë shumë diplomatë e gazetarë të mirënjohur botërorë, sollën misionin më masiv verifikues të OSBE-së dhe shumë organizata të tjera ndërkombëtare. Kosova kalonte në fazën vendimtare për të ardhmen e saj. Pritej zgjidhje paqësore ose intervenim ushtarak. Sytë e gjithë botës ishin në Kosovë dhe e gjithë bota kishte sjellë njerëzit e vet këtu, për të raportuar, për të verifikuar, për të punuar. Koha ishte për një gazetë vendore në gjuhën që do ta kuptonin ata. Kjo u realizua në janar të vitit 1999 kur filloi të botohej “KD Times” (“Koha Ditore Times), gazeta e parë në gjuhën angleze në Kosovë. Përgatitjet filluan nga fundi i vitit 1998 kur në redaksinë e “Kohës Ditore” u caktua një zyrë dhe personeli që do të angazhohej në këtë projekt. Organizimi i punës, krijimi i strukturës e dizajnit të gazetës dhe përgatitjet e tjera zgjatën rreth një muaj. Më 10 janar 1999 ballina e numrit të parë të “KD Times” zuri vendin e vet në njërin ballë të murit të zyrës së redaksisë të gazetës. Të nesërmen e ngjitëm ballinën e numrit të dytë, të pasnesërmen të tretin... dhe të fundit më 21 mars, ditën kur lexuesit e saj tashmë u evakuuan nga Kosova. Në redaksinë e gazetës në gjuhën angleze u angazhuan Dukagjin Gorani, kryeredaktor; Brikenda Rexhepi dhe Virtyt Gacaferri, redaktorë; Donjeta Shushka, Mimoza Dalipi, Lirim Grajçevci dhe Armend Gruda, përkthyes. Ndërkaq, karikaturisti i “Kohës Ditore”, Jeton Mikullovci, krijoi personazhin shumë të dashur nga të gjithë “Willy the Verifier”. Willy i ngjante shefit të misionit të OSBE-së, William Walker, dhe në këndin e tij të gazetës për çdo ditë tregonte nga një situatë apo ngjarje të re që ndodhte në Kosovë.

Rregulli i parë për ne të gjithë, përshirë këtu edhe Willy-n, kishte të bënte me emërtimin e Kosovës, gjë që atij i siguroi edhe privilegjin e ndërkombëtarit të parë që Kosovës i tha me “a” dhe jo “o” në fund. Në gjashtë faqet e para të saj “KD Times” mbuloi ngjarjet që ndodhnin si në fshatrat më të thella të Kosovës ashtu edhe në qendrat më të mëdha rreth zhvillimeve në Kosovë. Gazeta sillte çdo ditë lajme, reportazhe, intervista dhe analiza për luftën në Kosovë, Konferencën në Rambouillet, diplomacinë në kryeqytetet e Grupit të Kontaktit, e shumë të tjera. Rubrika e rregullt ”Kosova 24 hours” ofronte një përmbledhje të hollësishme të informatave nga të gjitha rajonet e Kosovës për tmerret që i përjetonte popullata dita - ditës, për luftimet mes UÇK-së e forcave serbe, për lëvizjet dhe stacionimet e makinerisë policore - ushtarake serbe, dhe për zhvillime të tjera në terren. Përveç kësaj, struktura e gazetës përfshinte edhe rubrika të tjera si “Opinione dhe editoriale”, “Rajoni”, “Shoqëri dhe art”, “Bota”, “Sporti” dhe “Moda”. Për afro tre muaj “KD Times” çdo ditë u ofroi lexuesve të vet nga 16 faqe gazetë në gjuhën angleze, në një tirazh prej 1.500 kopjesh. Ajo ishte tejet e popullarizuar në mesin e bashkësisë ndërkombëtare të asaj kohe në Kosovë dhe vlerësohej shumë si nga pjesëtarët e kësaj bashkësie ashtu edhe nga vendësit që e njihnin gjuhën angleze. Shumë shpejtë “KD Times” u bë pjesë e pandashme e kafesë së mëngjesit, me apo pa cigare, për mijëra ndërkombëtarë që kishin ardhur në Kosovë në periudhën më të vështirë, por edhe vendimtare për fatin e saj. Në numrin e fundit të “KD Times”, Willy the Verifier i pikëlluar u përshëndet përgjithmonë me mikun e tij William Walker, i cili më 20 mars 1999 bashkë me shokët e tij ndërkombëtarë u evakuuan nga Kosova, për t’ua lënë radhën bombardimeve të NATO-s. 31

Ju flet “Radio Koha“ GJERAQINA TUHINA “Po nis radioja dua që të jesh aty”, ishte fjali e thjeshtë, tipike për Vetonin, e cila në vete përmbante edhe konkludim, pa lejuar hapësirë as për analizë të ofertës. Nisi projekti ambicioz i emisionit informativ 15 minutësh në frekuencat satelitore të BBC-së. Besimi i parezervë i Vetonit ndaj meje, nuk më lejonte që të dyshoja në vete nëse dija ta bëja punën si duhet. Nuk ishte hera e parë që besonte në mua. Ishte dimri i vitit ’96, kur më lejoi që të shkoja në Beograd për të përcjellë demonstratat e studentëve, ndonëse kisha pak ditë pune në javoren KOHA e aspak përvojë në gazetari. E dija se nuk guxoja ta thyeja këtë besim! Mirëpo, kësaj radhe ishte më lehtë. Për dallim nga atëherë në Beograd kur kisha qenë krejt vetëm, tani kisha afër vetes kolegun dhe mikun tim, Arbër Vllahiu, njeriun e lindur për radio-gazetari. Mbi ndërtesën ku ishte “Koha Ditore”, u krijua një studio modeste, ndërsa kishim shumë pak kohë për t’i përgatitur pilot-programet. Kishim 15 minuta ne dispozicion për t’i treguar opinionit se çfarë po ndodhte në Kosovë. Nuk ishte pune e lehtë, por ia arrinim që të bënim edhe intervista ekskluzive jo vetëm me politikanët kosovarë, por me edhe ata të huaj. Kjo shkaktonte, jo rrallë, “konflikte” me redaksinë e gazetës, e cila kërkonte botimin e këtyre intervistave përderisa ne insistonim që të ruanim ekskluzivitetin veç për vete. Ishim të vegjël dhe bënim punë të madhe, andaj edhe më zemërngushtësi i ruanim materialet tona. Korrespondentët nga terreni i obligonim të punonin pak më ndryshe se në mediumet e tjera. Shefi i radios, Arbër Vllahiu, insistonte që ata të mësoheshin të përgatisnin kronika të shkurtra me plot informacione. Dhe natyrisht, për t’i bindur se maksimumi i lejueshëm për kronikë ishte vetëm 40 sekonda, ishte problemi më i madh që kishim. E mësuan ta bënin edhe këtë punë dhe kronikat e tyre të shkurtra kishin informacione të bollshme kur krahaso32

heshin me raportet disaminutëshe të emetuara në mjetet e tjera të informacionit. Një redaksi e vogël (Arbëri, unë, Besim Abazi dhe me ndihmën e kohëpaskohshme të Fisnik Abrashit, Ylber Bajraktarit, Astrit Gashit, Musa Kurhaskut dhe teknikut tonë Burim Jakupi) me pak hapësirë e edhe më pak staf ia arriti të bëhej njëri ndër burimet kryesore të informimit për një kohë shumë të shkurtër. Edhe, të ashtuquajturit “xhingla” duhej t’i improvizonim gjatë emetimit të drejtpërdrejtë. Asgjë nuk dukej e vështirë, sepse e dinim se po e bënim një emision të mirë, me informata korrekte. E kjo ishte ajo që i nevojitej shumë opinionit kosovar, atëbotë. Nga ana tjetër, nuk ishte fare e lehtë – për shkak se sa shkonte e rritej numri i emetimit, rritej edhe numri i viktimave të krimeve të luftës. Atë ditë erdha shumë vonë, pasi që u përpoqa ta

konsumoja shpirtërisht tërë atë “kryevepër” serbe ndaj bashkëkombësve të mi. E kalova ditën duke tentuar që, në mesin e dhjetëra gazetarëve vendas e të huaj, të mos tregoja emocione me të parë trupa pa kokë, thonj të hequr, fytyra me lëkurë të rrjepur dhe meshkuj të kastruar. Atmosfera në radio ishte e zymtë, por nuk kishim shumë kohë për të menduar në emocione, duhej punuar dhe përgatitur emisionin. S’mund ta paramendoja që emisioni atë natë të niste me trajtën e njëjtë. Insistoja që në vend të xhinglave tradicionalë, ta nisnim emisionin me muzikë serioze. Asgjë tjetër nuk i përkonte gjendjes sime shpirtërore, atmosferës në qytet dhe ngjarjes që ndodhi. Arbëri kishte mëdyshje për këtë ide, sepse ndërrohej koncepti i emisionit, por nuk kishim kohë për të debatuar, sepse kishim vetëm 1 orë në dispozicion për t’i përgatitur materialet.

Duhej marrë raportet e korrespondentëve nga terreni, reagimet rreth ngjarjes; duhej bërë paralajmërimet për kronika dhe mbi të gjitha duhej bërë punën më të vështirë: përgatitjen e kronikës së gjerë për ngjarjet ne Reçak, duke ruajtur gjakftohtësinë dhe profesionalizmin për të përgatitur një material të balancuar. Mbetën edhe pak minuta deri në nisjen e emisionit ndërsa me Arbërin ende nuk ia dolëm të merremi vesh se si të niste emisioni i ditës. Unë nuk pranoja kompromis, ndonëse e dija se ai kishte më shumë të drejtë, nga aspekti profesional. Mbetën edhe pak minuta deri te nisja e emisionit, kurse tensionet intensifikoheshin, sepse nuk merreshim vesh. Mora Vetonin në telefon për ta konsultuar, sepse vetëm ai do të mund të ma ndërronte mendjen. “Bëje si ta merr mendja ty”. Edhe një fjali e shkurtër e Vetonit, por e madhe për mua, sepse ishte edhe një dëshmi e besimit të tij të plotë. Ashtu edhe u bë, siç mendova unë se ishte më së miri. Edhe nga kjo perspektivë mendoj se ka qenë ndër emisionet më të mira, ndonëse në dritë të ngjarjeve tragjike. Emision i cili përpos informative, edhe me ilustrime përshkruante se çfarë ndodhi dhe si u reflektua kjo ngjarje te të gjithë ne. Plot krenari zbritëm poshtë, si çdo mbrëmje në bufenë e “Kohës Ditore”. Po aq krenarë me punë të kryer mirë ishim edhe një herë më herët kur brenda 15 minuta emisioni, ia arritëm t’i përfshinim 19 materiale, me kronika të korrespondentëve, intervista dhe informacione të përgatitura në studio. Ndeja e fundit e ditës me anëtarët e redaksisë, përfundonte me “sikter-macchiaton”. Mbyllnim derën duke e përshëndetur me ndonjë barsoletë Bacën Rexhë, i cili me besnikëri çdo natë i ruante objektet e KOHËS. Natën e 23 marsit, për herë të fundit pashë studion modeste të Radio Kohës. Por, edhe për herë të fundit i thashë “natën e mirë” Bacës Rexhë, duke mos qenë e vetëdijshme se atë natë kisha gabuar ku e shqiptova të gjithhershmen, “Shihemi nesër!”. 33

“Shtatë pëllëmbë seri” TIM JUDAH Shumë të huaj, përfshirë edhe gazetarë, të cilët kishin njëfarë lidhje me Kosovën në dhjetëvjetëshin e fundit gjithsesi kishin të bënin edhe me “Kohën Ditore”. Atë që ata nuk e vërejnë, e çka është më me rëndësi as vetë kosovarët nuk e shohin, është se me sa ndikim ka qenë gazeta gjatë këtyre viteve historike. Kur të shkruhet historia, autorët do të duhej ta analizonin mirë rolin e KOHA-s. Fillimisht, gazeta ishte pashmangshëm e lidhur për personalitetin e themeluesit të vet, Veton Surroi. Njerëz sikur unë, gazetarë që tashmë kishin mbuluar Kosovën për disa vjet e njihnim Vetonin apo na udhëzonin që të takoheshim me të ose ne i udhëzonim kolegët tanë nga ai. Vetoni ishte dikush që mund ta kuptonim dhe dikush me të cilin mund të komunikonim. Ai gjithashtu ishte dikush në të cilin mund të kishim besim dhe i cili ishte “cool”, i qetë, i matur dhe, ç’ishte më e rëndësishmja, njëri që mund ta citoje. Së shpejti erdhi lufta dhe KOHA u rrit. Në këtë fazë, natyrisht, personaliteti i gazetës ndërlidhej me atë të Vetonit, por megjithatë, tash kishte filluar të frymonte vetë. Dhe kjo është arsyeja pse KOHA luajti rol kaq të rëndësishëm në krijimin e opinionit botëror për Kosovën. Gazetarë të huaj, si unë, por edhe një mori të tjerësh kishin nevojë të dilnin nga Prishtina për në mal për ta gjetur UÇK-në. Por sa prej nesh e flisnim shqipen? Sa prej nesh mund t’i kalonim postblloqet serbe? Nuk ishim shumë. Prandaj, gazetarët e huaj do të ndaleshin në KOHA duke lutur për ndihmë. Dhe KOHA ishte përplot gazetarë të rinj, të mençur, me shumë miq të rinj e të mençur. Prandaj, gazetarët e jashtëm do të shkonin në mal së bashku me gazetarët e KOHA-s apo me miqtë e tyre dhe do ta gjenin rrëfimin. Natyrisht, kjo ishte e pëlqyeshme edhe për KOHA-n. Gazetari shqiptar i duket një përkthyes i thjeshtë policit serb, dhe KOHA e gjen rrëfimin e vet. Kështu e ka bota. Dhe erdhi bombardimi. KOHA u mbyll, Kosova u mbyll. Por ky nuk ishte fundi i rrëfimit. Miqtë e

jashtëm i kërkojnë miqtë e KOHA-s në Maqedoni, në ekzil. Dhe rrëfimi vazhdon. Pas qershorit të vitit 1999, fillon epoka e re. Shumica e gazetarëve të huaj shkuan. Shumë nga ekipi i parë i KOHA-s gjejnë punë të reja, ndërtojnë karrierën dhe Vetoni i futet politikës dhe nuk ka më rol aktiv në gazetë. Fundi i rrëfimit? Jo, jo. Tash rrëfimi është më i stërholluar. Ne të cilët ende i përcjellim ngjarjet në Kosovë ende i kërkojmë vështrimet nga miqtë në KOHA, por tash ajo është e sigurt, e qetë dhe me më shumë ndikim se përpara. Kosovarët mbase nuk e dinë këtë, por UNMIK-u për çdo ditë i përkthen artikujt interesantë nga gazetat e Kosovës dhe mediave transmetuese. Kjo më pas u përcillet me postë elektronike të gjithë atyre që duan të dinë se çfarë ndodh në Kosovë, e jo vetëm të huajve në Kosovë. Shumëçka mund të gjendet edhe nëpërmjet ueb-faqes së UNMIK-ut, pa para. Prandaj, mund t’ju siguroj: Mund të mendoni se KOHA është një gazetë, të cilën e lexoni me kafenë e mëngjesit në Prishtinë, dhe natyrisht, pak më pak ndoshta në Pejë e Mitrovicë e Cyrih dhe kudo tjetër ku jetojnë kosovarët. Por do të gaboheni. Mendoni për ndikimin e KOHA-s në këtë mënyrë; Çdo mëngjes, sidomos në këto kohë të tensionuara, ka njerëz në Londër, Moskë, Washington, Beograd dhe Pekin, të cilët ulen për ta pirë kafenë e mëngjesit dhe shikojnë se çfarë ka thënë KOHA. Thuhej se Britania post-imperialiste ishte një shtet “shtatë pëllëmbë seri”, do të thotë se Britania ka luajtur një rol joproporcionalisht të rëndësishëm në marrëdhënie ndërkombëtare marrë parasysh se është një ishull i vogël me nja 60 milionë njerëz, të cilët lundrojnë të shkoqitur nga pjesa kontinentale e Evropës. Në këtë trajtë, mendoj se do të mund të thoshim se në dhjetë vjetët e shkuar, KOHA e ka dëshmuar mu këtë – që është shtatë pëllëmbë seri. Le të vazhdojë kështu edhe për shumë mot. 25 shkurt 2007 35

Marshi i të çmendurve AGRON BAJRAMI Ballinë pas balline, ikën dhjetë vitet e para. Kur mendoj për 31 marsin 1997 dhe numrin e parë të gazetës, të cilës i parapriu çaji i rëndë i rusit në shtypshkronjë pas mundimeve të pafundme për të prodhuar vetëm 16 faqe gazetë, trupin ma vërshon një dridhje e lehtë, e përcjellë me ndjenjën e ngritjes në qiell – marshimi me “Kohën Ditore” ishte një prej atyre aventurave të rralla, të cilat nuk ka si përsëriten brenda një cikli të jetës. Ato ditë, shumëkush na shihte si të ishim një grusht të rinjsh të çmendur që nuk e kuptojnë si funksionon bota dhe si pasojë iu futën një aventure utopiste. Në ndonjë moment “krize”, një mendim i tillë do te ketë kaluar edhe nëpër kokat e ndonjërit prej nesh, po ashtu. Por, ja që bota kishte filluar të ndryshonte. Dhe ndër të parët ogurë që paralajmëruan ardhjen e kësaj bote tjetër ishte “Koha Ditore” – gazeta, të cilën e ndërtuam në kundërshtim me ligjet që vlenin për shoqërinë kosovare të asaj kohe.

*** Arkivi i gazetës i ka pothuaj të gjitha - lot e buzëqeshje, dhimbje e gëzim, vuajtje e festim, sukses e dështim. Aty, në faqet e dhjetë viteve të para të “Kohës Ditore”, është Kosova. Ashtu si ka qenë dhe është. Pa makijazh dhe pa aktrim. Ky ishte edhe qëllimi – që njeriu i Kosovës të mund të lexonte një gazetë, e cila i tregon çka vërtet ndodhi, jo çka duam të ndodhë. Edhe në shkrim edhe në redaktim, na është dashur që, prej fillimit, të përpiqemi t’i vendosim standardet e gazetarisë perëndimore, gazetarisë që është në shërbim të lexuesit dhe të shoqërisë, jo të pushtetit, politikës dhe partisë. Asgjë e veçantë për botën normale e demokratike, 36

sigurisht. Por Kosova e vitit 1997 nuk ishte vend normal, e aq më pak demokratik. Për ta bërë punën tonë, është dashur që vazhdimisht t’u rezistojmë kërcënimeve të pushtetit të dhunshëm të Serbisë, por edhe presioneve të politikës dhe grupeve të interesit brenda Kosovës. E në atë Kosovë të vitit 1997, ajrin kishte nisur ta mbushte era e rëndë e luftës dhe e vdekjes. Represionin sistematik dhe aparteidin e trashëguan gazi lotsjellës, shkopinjtë e gomës, dhuna masive shtetërore, tymi dhe baruti. Në 15 muajt e parë të punës, gazeta e kaloi periudhën më të rëndë të ekzistimit fizik të popullit të Kosovës bashkë me të, duke kryer punën e vet. Kredibiliteti i ndërtuar ishte shumëfish më i madh sesa koha e shkurtër e ekzistimit të gazetës.

Grushti i të rinjve “të çmendur” kishte bërë një punë prej divi. Dhe gazeta emrin tash e kishte të madh...

*** Më 1999, lufta mbaroi, por paqja mbeti ende e largët. Dhe fundi i luftës nuk ishte edhe fundi i punës sonë; prej verës së atij viti, me gazetën kemi vazhduar punën tonë për t’i treguar popullit çka po ndodh – prej dhunës kundër pakicave deri te keqpërdorimi i pushtetit. Vendin e lënë zbrazët nga pushteti serb në ikje, shumë shpejt e plotësuan profiterët e ndryshëm të luftës dhe të pasluftës, prej kriminelëve ordinerë

deri tek politikanët demagogë, prej trafikantëve të maskuar si biznesmenë deri tek administratorët e OKB-së të kthyer në kolonialistë. Tymi dhe baruti i luftës u zëvendësua nga mjegulla e dendur e pasluftës, përtej së cilës gazeta duhej të shihte për t’i treguar lexuesit çka fshihet prapa saj. Artikujt nisën të bëheshinn çdoherë më të gjatë se problemet ishin çdoherë e më të ndërlikuara, ndërsa standardi ynë për të trajtuar temat ishte gjithnjë e më i lartë. Njëkohësisht, KOHA rritej, jo vetëm në sytë e lexuesve, por edhe në trupin e saj. Prej një grushti të rinjsh “të çmendur”, u bëmë një armatë e tërë. Por, nuk ka shkuar gjithçka lehtë e butë. I kishim mospajtimet dhe rëniet tona. Nuk ishim gjithmonë në nivelin e pretenduar. Kemi pasur gabime, por “Koha Ditore” kurrë nuk është rrëzuar përtokë. Gjatë viteve, shumë prej atyre që nisën punën me “Kohën Ditore”, shkuan rrugëve të tjera. Por erdhën të tjerë për t’iu bashkuar KOHËS. Nga gazeta e një popullit në luftë për çlirim nga pushtimi, e shndërruam KOHËN në gazetë të një shoqërie në luftë për lirim nga të këqijat e veta.

*** Lufta është më e rëndë sepse sjell vdekje, vuajtje dhe lot. Por paqja është më e vështirë për t’u ndërtuar sesa që është lufta për t’u fituar. Këtë mësim, e kemi mësuar në “Kohën Ditore”. “Të çmendurit” fituan, por këto ishin vetëm 10 vitet e para. Puna e vërtetë e ndërtimit do të jetë ajo e 10 viteve të dyta, kur Kosova duhet bërë shtet normal dhe demokratik. Krejt ndryshe prej Kosovës së vitit 1997. Por edhe prej kësaj të vitit 2007. Marshi i KOHËS nuk mund të përsëritet, por ai do të vazhdojë… 37

Koha është Kosovë, b’e njeri! JAN KICKERT Motoja e reklamës së “Pepsit” – “Pepsi is New York“ (“Pepsi është Nju-Jorku”) më kujtohet kur përpiqem ta përshkruaj sa më mirë raportin tim me KOHA-n. Kosova dhe KOHA janë , thjesht, sinonime për mua. Kurrë nuk kisha mundur ta bëja detyrën time po të mos kishte qenë ndihma e miqve të mi nga “Familja KOHA”. Kam mësuar shumë prej tyre dhe kam mbajtur kontaktin me ta, pavarësisht se a kanë mbetur ende në KOHA apo kanë gjetur punë të reja tjetërkund, ndërkohë. E tëra ia nisi një ditë të errët dimri në janar të vitit 1998. Me Kosovën më njohu i ndjeri koleg imi suedez, Jonas Weiss, – i cili së bashku me kolegun tonë britanik, Julian Braithwaite, – dhe një grusht gazetarësh dhe atashesh ushtarakë, ishte në mesin e atyre pak “perëndimorëve” që merreshin seriozisht me çështjen e Kosovës. Kam kujtime të çiltra për këtë udhëtim. U nisëm vonë nga Beogradi dhe arritëm në Prishtinë pasi kishte rënë terri. Me të dalë nga vetura, sorrat në drunjtë para zyrës së KOHA-s piskatnin aq shumë sa duhej të bërtisja për të komunikuar me bashkudhëtarët e mi. Klasiku i Alfred Hitchcock-ut “Zogjtë” m’u kujtua. Pak e frikshme kjo Kosovë, mendoja më vete. Por me të shpejtë u disponova, sa u takova me

ekipin plot entuziazëm të KOHA-s. Pasdarke, u bëmë miq. Një miqësi, e cila u thellua me kohë dhe e cila zgjatë edhe sot, pa marrë parasysh a jemi me mijëra kilometra larg, se nuk kemi dëgjuar gjë për njëri-tjetrin me vite apo nëse jemi fqinj. Bëra edhe më shumë shokë dhe njohësi në Kosovë, por pa miqtë e mi të KOHA-s nuk kisha mundur ta kuptoja Kosovën e as t’i bëja kontaktet e nevojshme. Shumë kontakte, përfshirë edhe ato të rëndësishmet brenda UÇK-së, u bënë të mundura falë miqve të mi në KOHA. Është e vërtetë se edhe ata i nxorën rrëfimet e tyre nga kjo punë, por ja kjo është natyra e simbiozës diplomatike-gazetareske. KOHA gjithnjë mbajti standardet më të larta gazetareske dhe dha shembuj të raportimit të guximshëm, sidomos kur bëhej fjalë për tolerancën ndëretnike, por edhe kur duhej denoncuar korrupsionin dhe krimin e organizuar. Kjo betejë duhet të vazhdohet po qe se Kosova vërtet do të bëhet pjesë e Evropës, që është përkufizuar me vlera. KOHA duhet të vazhdojë të jetë timoniere e kësaj ndërmarrjeje të përbashkët. Kosova pa “KOHËN Ditore” është e paparamenduar për mua. Uroj që të qëndrojë dhe të shënojë edhe shumë vite të tjera me sukses!

Kosova shkon somnambul drejt luftës… Numri i parë i “KOHËS Ditore” ka dalë më 31 mars 1997, ndërkohë që “KOHA Javore” kishte vazhduar të dilte edhe për një kohë më pas. Redaksia e javores tashmë ishte zgjeruar me anëtarë të rinj, të cilët filluan punën me shtatë-tetë kompjuterë në një hapësirë prej 40 m² katrorë. Kolegji redaktues numëronte katër vetë, të vendosur në një kthinë më të vogël, kurse thyerja grafike ishte “ndrydhur” në një hapësirë të po të njëjtës madhësi në fund të korridorit. Administrata dhe marketingu ishin vendosur në dy kthina të ngushta që ishin adaptuar duke “vjedhur” hapësirë nga korridori, në të cilin tashmë nuk mund të ecnin dy veta bri njëri-tjetrit. Redaksia kishte vendosur që tre numrat e parë të shpërndaheshin falas. Në numrin e saj të parë “KOHA Ditore” kishte pasur në ballinë raportin se:

“Sibila” ka përplasur anijen shqiptare duke lënë 79 të vdekur”, ku jepte hollësi rreth fundosjes që fregata italiane i kishte bërë anijes shqiptare, pas paralajmërimeve që të mos lundronte tutje në det si dhe potenconte se nga 79 viktimat 20 ishin fëmijë. Numri i parë i botuar, më 31 mars 1997, mbante numrin rendor 0. Dallonte nga dy numrat e tjerë të “serisë 0” (1 dhe 2 prill 1997), për shkak të logos – ishte hera e parë dhe e vetmja në të cilën shkronjat e fjalës “DITORE” ishin të zeza dhe të gjitha të mëdha. Logoja më vonë do ta pësonte edhe një ndryshim (më 17 tetor të vitit 1999), për ta ruajtur formën e vet edhe tash, në këtë dhjetëvjetor. Numri 1 i gazetës doli, më 3 prill 1997 dhe gazeta botohej çdo ditë pos të dielave. Nga data 10 mars 1998 gazeta botohej çdo ditë.

Ekipi Përbërja e redaksisë në pesë muajt e parë qëndroi pak a shumë e pandryshuar. Kryeredaktor ishte Veton Surroi, redaktorë përgjegjës ishin Baton Haxhiu, Dukagjin Gorani dhe Ylber Hysa; përgjegjës për kulturë ishte Agron Bajrami, kurse përgjegjësi për sport ishte Hatab Prekazi. Gazetarët analistë ishin Besim Abazi dhe Arbër Vllahiu, kurse deskun e bënin gazetarët e rinj: Arbana Islami, Ardian Arifaj, Donjeta Shushka, Gjeraqina Tuhina, Lundrim Aliu, Valbona Mehmeti dhe Virtyt Gacaferri. Këtyre iu bashkuan edhe Garentina Kraja dhe Fisnik Abrashi nga Post-pesimistët. Bekim Devaja dhe Driton Latifi ishin të angazhuar në sport, kurse Jeton Mikullovci qe ngarkuar me karikaturën editoriale. Rrjeti i korrespondentëve u krijua dhe funksionalizua menjëherë, dhe në atë kohë u angazhuan Albert Shala, Avni Zogiani, Avni Karaxha, Bejtullah Sokoli, Besnik Berisha, Ekrem Raka, Elmaz Isufi, Faton Hamiti, Faton Mehmetaj, Ganimet Klaiqi, Hasan Përvetica, Haxhi Shabani,

Ismet Lecaj, Jeton Ismajli, Maxhun Smajli, Musa Mustafa, Musa Kurhasku, Nexhat Buzuku, Rexhep Krasniqi, Riza Haziri, Skender Musa, Safet Krivaça, Selim Selmanaj, Shefqet Gjocaj, Sylejman Shaqiri, Yrjet Berisha. Desku kishte përkrahje nga ekipi i lektorëve, të cilin e përbënin: Ali Olloni, Gani Nitaj; Gjeto Vukpalaj (i cili shkoi që në fillim); Idriz Alaj; dhe nga radhitësit: Nehat Spahiu (i cili së shpejti kaloi në ekipin e lektorëve) dhe Sahit Ymeri, të cilit më vonë iu bashkua edhe Hava Krasniqi. Qendrën grafike e përbënin: Besim Ilazi; Lirak Çelaj; Sami Kçiku & Ilir Llozana. Në periudhën gusht-dhjetor 1997, deskut iu bashkuan edhe Agim Qena, Alban Bujari, Liridon Cahani, Naser Miftari, Nebi Qena, Shkumbin Mustafa, Visar Kryeziu dhe Ylber Bajraktari. Në thyerje grafike erdhën Arben Grajqevci dhe Visar Domi, kurse rrjeti i korrespondentëve u ndryshua dhe plotësua me këta emra: Adem Meta, Afrim Demiri, Agron Shporta dhe Fadil Bytyçi. Mark Vuksani merrej me teknologjinë informatike.

Në kohën kur nisi të dilte në treg “KOHA Ditore”, e vërtetë është se për dy-tre muajt e ardhshëm - deri në fund të qershorit (30 qershor 1997) kur ishin dhënë rezultatet e para nga zgjedhjet e përgjithshme në Shqipëri, në të cilat fitoi Partia Socialiste, kryelajmi në ballinë rëndom trajtonte brengën e madhe tonën - Shqipërinë. Në Kosovë edhe ashtu gjithçka ishte e fjetur pasi që kryetari Rugova kishte shtyrë zgjedhjet e përgjithshme parlamentare për 24 dhjetor të atij viti. E më 24 dhjetor i kishte shtyrë sërish për 22 mars 1998. Para se të fillonte “KOHA Ditore”, Prishtina kishte një gazetë —- “Bujkun” që nga shumëkush në Kosovë tashmë shikohej si organ zëdhënës i LDK-së dhe pacifizmit. “KOHA Ditore” ishte ajo e cila me të dalë ofronte një perspektivë të re – u ofronte zë atyre që kundërshtonin këtë politikë. Jo shumë kohë më pas në adresën e redaksisë filluan të arrinin edhe komunikatat e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Pa hezituar shumë gazeta nisi t’i publikonte ato. Atë vit, një ngjarje tragjike kishte ndodhur kur më 31 janar në një pusi të organizuar prej forcave serbe të sigurisë në fshatin Pestovë të Vushtrrisë, ishin vrarë tre pjesëtarë me nam të UÇK-së: Edmond Hoxha, Hakif Zejnullahu dhe shefi i parë i Operativës i UÇK-së, Zahir Pajaziti. Dy javë më parë, më 16 janar, një bombë e teledirigjuar kishte hedhur në ajër makinën e rektorit famëkeq serb në Universitetin e Prishtinës, Radivoje Papoviq, duke e lënë atë dhe shoferin e tij të plagosur rëndë. Edhe pse me satrën mbi kokë, shqiptarët e kësaj ane të kufirit i gëzoheshin megjithatë një lloj stabiliteti të rikthyer në Shqipëri pas trazirave të dhunshme të 1997-s dhe qanin tragjeditë që vazhdonin ta pllakosnin Shqipërinë siç ishte ajo e Otrantos kur deti përpiu 52 shqiptarë apo më herët kur fregata italiane “Sibila” fundosi anijen me 79 refugjatë shqiptarë në bord. I pazakontë atë vit kishte qenë edhe një procesion mortor pas vdekjes së papritur të Azem Shkrelit, më 24 maj 1997. Procesioni mortor me tupan, goxha i pazakontë për Prishtinë disi u kishte ndezur shqiptarëve që kishin marrë pjesë në të, por edhe atyre që kishin bërë sehir këtë marsh funebër nga trotuaret, një shkëndijë diku brenda vetes të fshehur thellë nëpër vite, sepse i kishte dhënë një nur të krenarisë, 44

pastërtisë dhe ceremonialit një vdekjeje të natyrshme. Në Gostivar ato ditë shqiptarët ishin vënë në mbrojtje të së drejtës për të vendosur flamurin kombëtar në vende publike dhe kishin demonstruar gatishmëri të fuqishme për të mbrojtur këtë vendim. Në Prishtinë, dy procese maratonike gjyqësore, i pari kundër grupit të Avni Klinakut, në të cilin grupi i shqiptarëve ishte dënuar me 107 vjet burgim ishte pasuar me një tjetër kundër grupit të 15-ëve më 3 qershor. I treti proces kundër 21 shqiptarëve të tjerë

në krye me Nait Hasanin, do të vazhdonte po në fillim të vjeshtës. Në atë që mund të interpretohet si matje pulsi kundër qëndrimit pasiv, “KOHA Ditore” më 4 qershor në kryelajm kishte titullin: “Perëndimi i jep përkrahje Rugovës vetëm me fjalë dhe me asgjë tjetër”. Efekti i një titulli të tillë ishte i përzier. Gazetarët dhe redaktorët pak vite më parë vazhdonin të shaheshin nga shumëkush për këso “spekulimesh”, por tani shumëkush e kuptonte se megjithatë ia vlente që nga pak ta trazonin ujin –

përndryshe Rugova nuk po luante vendit. E kundërta e asaj që propagandonte “KOHA Ditore ishte të rrije kot. Në mungesë të trazimit të tillë asgjë e jashtëzakonshme nuk ndodhte më për shumë ditë në vazhdim, për shumë javë…e edhe muaj herëherë… vetëm se shqiptarët vazhdonin të rriheshin, burgoseshin, vriteshin…, pa ndonjë arsye. Lajmi i parë interesant që do ta trondiste në aspekt konkret skenën e brendshme ishte ai i 29 gushtit 1997, kur në ballinë të “Kohës Ditore” ishte nxjerrë një foto e Rexhep Osmanit dhe ku shkruante me germa të mëdha: “LASH-i dhe Rexhep Osmanit nuk kanë arsyetim për 784.293 DEM”, paralajmërim ky në vetvete për fillimin e ballafaqimit të shqiptarëve me të këqijat që u kishte sjellë sistemi paralel-pasiv deri atëherë dhe “keqpërdorimi” i fondeve të “Republikës së Kosovës”. Reagimet ndaj atij artikulli atëbotë kanë qenë tejet të mëdha dhe të ashpra – vetë gazeta u ndodh në presion të jashtëzakonshëm me Rexhep Osmanin, i cili i vinte në zyrë për ta kërcënuar. Gazetari që e kishte shkruar shkrimin, Virtyt Gacaferri, gjithashtu. Marrë në tërësi Prishtina e 1997-s ishte për të të ardhur keq… Lagjet e shumta të saj më tepër ngjanin me ndonjë lokalitet të Serbisë me mbishkrimet dhe reklamat në gjuhën cirilike dhe turbo-folkun që kumbonte cep më cep sesa me “zemrën e shqiptarisë”, siç kishte qejf t’i thoshte shumëkush në poezi asokohe... E mbytur nën petkun e mosdijes së asaj se çfarë ndodhte vetëm 20-30 kilometra jashtë periferive të saj, Prishtina ishte bërë çerdhe thashethemesh të kafeneve dhe temat “e nxehta të ditës” ishin sharjet e rënda të shpeshtuara të Adem Demaçit ndaj Rugovës apo “tradhtia e dyshuar”, që Fatos Nano ia kishte bërë Kosovës, duke u takuar me Milosheviqin në Kretë, më 3 nëntor 1997. Dhe të gjitha këto manifestoheshin me një diskurs ky që e bënte vendin të dukej tejet i zymtë, i pashpresë dhe për keqardhje… Nuk dihej më as kush ishte spiun, as kush ishte tradhtar. Në patriotë, banorët “e përgjumur” të Prishtinës kishin kohë që kishin pushuar të besonin. Të topitur prej vitesh nga propaganda, pakkush atë vit kishte ide se kush qëndronte prapa 10 sulmeve ’misterioze” mbi 10 stacionet e policisë nëpër Kosovë me 11 shtator 1997 – derisa lajmet për veprime të tilla “ushtarake” rëndom i linin në mjegull shqiptarët rreth asaj se kush po i bënte. 45

Shumëkush thoshte se ato janë vepër e Sigurimit Shtetëror Serb për të iniciuar fushata ndëshkimi kundër popullsisë shqiptare, dhe nga njëra anë këtij kori i printe vetë kryetari Ibrahim Rugova. Të gjithë këmbëngulnin nga ana tjetër, p.sh. se epilogu i gjykimit të 21 pjesëtarëve të dyshuar të UÇK-së më në krye Nait Hasanin, ishte farsë e radhës e regjimit serb. Në observimet me logjikë s’do mend, bota paralele e Kosovës ishte ndërtuar deri në çati, vetëm se gjërat megjithatë nuk po shkonin mirë. Pullazi kishte filluar të pikonte. Pak ditë pas serisë së sulmeve mbi policinë serbe, Rugova kishte qëndruar në Tiranë në takim me Nanon dhe liderët e së majtës që kishin marrë pushtetin në Shqipëri. Tri ditë më pas, më 18 shtator 1997, në Kuvendin e Shqipërisë ishte plagosur rëndë, me katër plumba, Azem Hajdari. Më 21 shtator studentët kishin filluar shëtitë spontane në “Korzo”. Po atë ditë ballina e “Kohës Ditore” që do të dilte të nesërmen mbante titullin: Shihemi sonte – prej 19:30 -21:30!. Në rrafshin paralel me Serbinë në barkun e shqiptarëve të rëndomtë vazhdonte të zinte vend një farë frike e mbjellë për shumë kohë që kur e kujton tani të duket tërësisht e pakuptimtë, por atëherë shumëkush e gjente, madje edhe tejet të arsyeshme atë frikë. Dinamika e paralajmëruar prej shumë muajsh nisi me fillimin e shtatorit pak ditë pasi që emisari amerikan, Robert Gelbard, kishte takuar në Beograd një delegacion shqiptar me në krye Ibrahim Rugovën dhe më pas kryetari Rugova u nis në Bonn për takim me ministrin e Jashtëm gjerman, Klaus Kinkel, dhe kur edhe pse ishte në Bonn nuk shkoi ta takonte Bukoshin në zyrën e tij. Sado që duken të pakta, këto ishin në të vërtetë sinjalet për një dinamikë të re që pritej në Kosovë. Studentët ishin të gatshëm për të dalë në protesta dhe për të thyer heshtjen e pasivitetin 7 – 8-vjeçar. Rugova u kishte kërkuar atyre afat deri në tetor. Ia kishin dhënë këtë afat, i cili kishte përfunduar dhe asgjë e veçantë nuk kishte ndodhur, përpos se edhe disa shqiptarë ishin vrarë nga serbët ndërkohë, shumë të tjerë ishin rrahur, torturuar e burgosur. Si epilog, më 1 tetor 1997 studentët ishin në protestë. Rrugët e Prishtinës u përgjakën, liderët studentorë - Albin Kurti, Driton Lajçi dhe të tjerët u arrestuan — një dëshmi më shumë se dinamika e re tashmë kishte filluar në Kosovë … 46

Kosova - vendi ku nata e ndërron pushtetin… Një të premte, më 21 nëntor 1997 në mbledhjen e redaksisë së “Kohës Ditore” “shorti” u ra dy gazetarëve të rinj të “Kohës Ditore” për të shkuar e raportuar “për varfërinë” në Drenicë. Nebi Qena dhe Garentina Kraja ishin dy nga stafi prej rreth 20 gazetarësh që bëheshin bashkë në redaksi – për gjashtë ditë në javë —- për të përkthyer materiale nga agjencitë botërore të lajmeve dhe të rajonit, për të monitoruar mediat që nga ora 09:00 e mëngjesit e shpesh deri në mesnatë, aty-këtu për të shoqëruar gazetarët e huaj dhe të rajonit nëpër terren që në atë kohë kishin nisur të shtoheshin në Prishtinë, si dhe për të përcjellë konferencat javore të Ibrahim Rugovës, konferencën javore të BSPK-së dhe së fundit edhe konferencën javore të Adem Demaçit apo edhe ndonjë vizitë ad hoc të ndonjë zyrtari perëndimor në Prishtinë.

Qena dhe Kraja me shpresë do të kalonin një natë në Drenicë —— sipas propozimit të redaktorit duke përcjellë situatën atje dhe duke raportuar për “varfërinë” që kishte pllakosur rajonin. Ajo që dinin redaktorët, të cilët i caktonin gazetarët në detyrë të tillë, nga gazetarët vetëm mund të merrej me mend! “Mjerimi nën mbulesën e pushtimit”, mbante titullin reportazhi nga Obria dhe Rrezalla, fshatra në rajonin e Drenicës shkruar nga gazetarët Nebi Qena dhe Garentina Kraja dhe i botuar në gazetë, më 23 nëntor 1997 pak ditë para vrasjes së mësuesit Halit Geci në Llaushë dhe shfaqjes së parë publike të UÇK-së në varrimin e mësuesit të fshatit. Aty mes të tjerash dy gazetarët përshkruanin pritjen që iu bëhet nga njerëz të uniformuar dhe nxjerrin citate nga fshatarët e atjeshëm, të cilët thonë se: “Me të rënë terri, policët nuk i sheh gjëkundi këtu” dhe shkruajnë se fshatarët në një formë apo tjetër e konfirmojnë me gjysmë-zëri se: “Drenica

është çerdhe e UÇK-së”. Edhe pse ata kishin synuar që teksti të kamuflohej disi nën vellon e një reportazhi mbi varfërinë që kishte pllakosur Drenicën nuk mund të fshihnin atë që jo shumë kohë më parë e kishte bërë edhe “New York Times”-i, duke raportuar për rajonin e Kosovës Qendrore duke nxjerrë në pah Drenicën si “Qendra e UÇK-së”. Tri ditë më pas Baton Haxhiu dhe Ardian Arifaj në ballinën e “Kohës Ditore” kishin nxjerrë rrëfimin ekskluziv të luftës së parë të shkurtër mes UÇK-së dhe forcave serbe të sigurisë me titull: “Dikush ka luftuar në Ludeviq”, duke dhënë hollësi të dëshmive materiale të lëna pas konfrontimit të armatosur si gëzhoja plumbash të kalibrave të ndryshëm, jelekë anti-plumb të policisë helmeta etj., - dhe dëshmitë e fshatarëve se: “Dikush ka luftu në Ludeviq…”. Rrëfimi vinte një natë pasi që policia serbe në aksione të ndryshme në Skenderaj, Likovc e Llaushë, por edhe Vojnikë e Brojë - kishin sulmuar vendbanimet, duke lënë pas të plagosur një fëmijë 11 vjeç si dhe dy mësimdhënës - Shaban Rrecin dhe Halit Gecin. Një ditë më pas shtetrrethimi kishte ndodhur edhe në rajonin e Dukagjinit me rrethimin e fshatrave Irzniq, Gllogjan, Lumbardh dhe me vrasjen e Ismet Gjocajt. Në këtë ditë raportohej edhe se nga plagët e rënda ka vdekur mësuesi Halit Geci. Një ditë më pas, më 28 nëntor 1997 në varrimin e tij marrin pjesë rreth 30.000 qytetarë nga anë të ndryshme të Kosovës. Me atë rast për herë të parë shfaqen publikisht edhe tre pjesëtarë të UÇK-së me maska. Në edicionin e saj të 1 dhjetorit 1997, “KOHA Ditore” mbante titullin në ballinë: UÇK: Dalja nga ilegaliteti?, dhe shkruante se me fjalimet e tyre tre pjesëtarët e UÇK-së ndërruan kahun e busullës politike në Kosovë. Tri ditë më vonë, më 3 dhjetor 1997 gazeta mban në ballinë citatin e ish-kryetarit të ndjerë, Ibrahim Rugova, i cili hidhte poshtë të gjitha këto dhe thoshte se: “Ushtria Çlirimtare e Kosovës nuk ekziston”. Po në atë ballinë Fehmi Agani i ndjerë, duke nxjerrë më tepër se çdoherë në pah dallimet konceptuale tashmë të thella brenda LDK-së pohonte: “Fakti i ekzistimit të UÇK-së më nuk mund të injorohet”. Po atë ditë gazeta përcjell edhe raportin se kryeredaktori i gazetës “KOHA Ditore”, Veton Surroi, është takuar me emisarin amerikan për Kosovën, Robert Gelbard, në Washington. Nëse dikush dëshironte ta 47

dinte se çfarë ndodhte në atë botën “tjetër” në të cilën shqiptarët nuk jetonin më që prej kohësh, ato ditë në SHBA, Pamela Anderson dhe burri i saj, Tommy Lee, i kishin dhënë dritën jeshile një firme në internet që të postonte një video-klip të tyre ku këta të dy shiheshin duke bërë seks. Dy ditë pas mohimit të Rugovës, dalja e UÇK-së në skenë megjithatë e sjell shefin e misionit të SHBA-së në Beograd, Richard Miles, për vizitë në Prishtinë, i shoqëruar nga Nicholas Hill, dhe drejtori i Zyrës amerikane në Prishtinë atëbotë Richard Huckaby. Një ditë më vonë Partia Parlamentare e Kosovës e kryesuar nga Adem Demaçi i bën kërkesë të pazakontë UÇK-së përmes një letre publike duke i kërkuar “Tre muaj armëpushim!!!”. Grupit të UÇK-së më në krye Nait Hasanin, Gjykata në Prishtinë ua kishte shpallur ato ditë aktgjykimin duke i dënuar me 186 vjet burgim. Po në atë kohë në Gjykatën Themelore në Gostivar shpërthen një sasi eksplozivi dhe ndërlidhej me dënimin me 13 vjet burgim të prefektit të këtij qyteti, Rufi Osmani, nga pushteti maqedonas. Në Tiranë, gjatë një takimi me ish-ministrin shqiptar, Paskal Milo, ministri i Jashtëm i Italisë, Lamberto Dini, propozon: “Autonomi kulturore për Kosovën”. I ndodhur në vizitë në Sarajevë, Bill Clinton u thotë qytetarëve të Bosnjës se: “Paqja është në duart tuaja”. Në fjalimin e tij Clinton nuk përmend Kosovën. Por duket se mesazhi nuk vlente në Kosovë, sepse këtu paqja e asaj kohe më askujt nuk i interesonte. “Paqja” ashtu siç ishte propaganduar ishte: “Së shpejti marrëveshje Rugova-Milosheviq - shqiptarëve – autonomia, Serbisë – lojaliteti dhe likuidimi i UÇK-së”, shkruante gazeta, duke cituar burimet e gazetës serbe “Dnevni telegraf”. Në rrethana të tilla, më 30 dhjetor 1997 studentët nisën “orën e dytë” të mësimit të paralajmëruar në rrugën kryesore të Prishtinës, e cila nuk zgjati as dhjetë minuta derisa policia serbe me shufra gome dhe gaz lotsjellës i shpërndau studentët nga rruga. Bilanci i fundvitit nëpër të cilin Kosova kishte vazhduar të ecte gati somnambul ishte si vijon Rugova thoshte i bindur se viti 1998 do të jetë viti i avancimit të mëtejmë të çështjes së Kosovës, Bukoshi thoshte se Kosova nuk bën të vendnumërojë në vitin 1998, gazetari i njohur britanik, Max Stahl, pas vizitës në Drenicë, shkruante se Kosova është vendi ku nata e ndërron pushtetin, 48

ndërsa “KOHA Ditore” shkruante se viti 1997 ishte “Vit i studentëve dhe i UÇK-së”. Se çfarë mund të sillte viti 1998 në fakt askush nuk ishte aq i mençur dhe largpamës që të mund ta dinte… Komenti i

KOHA ka filluar të ecë përpara Nuk është çështje modestie apo jo modestie, por megjithatë duhej shënuar njërin prej faktorëve kryesorë të zhvillimit të Kosovës gjatë këtij viti, daljen e gazetës sonë. Tash, në fund të këtij viti, gjërat duken ndryshe për të gjithë ata lexues tanë besnikë, të cilët bënë gazetën “KOHA Ditore” mediumin më të rëndësishëm në Kosovë (e më vonë edhe në Maqedoni). Por atëherë kur filluam, në mars të këtij viti, kishim përballë disa sfida: në Kosovë nuk kishte ekzistuar një gazetë e përditshme e pavarur, në Kosovë nuk kishte ekzistuar konkurrenca mes dy vizioneve gazetareske, në Kosovën e gazetarisë së përditshme tradita themelore ishte e bazuar në njëmendësi... Sot, kur tirazhi i gazetës sonë ka muaj që është gati dhjetëfish më i madh se i konkurrencës, mund të shpalosim një arsye të madhe për krenari: kjo është gazetë e sajuar nga të rinjtë e Kosovës, me një shumicë redaksionale të përbërë nga mosha nën 30-vjeçare. Diku do të mbetet e shënuar kjo përpjekje jona, që edhe në kushtet e pushtimit, fëmijët e rritur në gjendje të jashtëzakonshme arritën të themelonin institucionin më të rëndësishëm informativ të Kosovës së vitit 1997.... ...dhe shpresojmë, institucionit më të rëndësishëm informativ të viteve që do të vijnë.... redaksisë i botuar në numrin e Vitit të Ri, më 30 dhjetor 1997, – i cili atëherë shënonte një rekord (48 faqe), mbante titullin: “KOHA ka filluar të ecë përpara”. 49

T’i shohësh shenjat që të tjerët refuzojnë t’í shohin… Fisnik Abrashi dhe Ylber Bajraktari kanë qenë dy ndër gazetarët e “Kohës Ditore”, të cilët kishin mbuluar terrenin në vitet 1997, 1998, 1999. Duke i kujtuar vitet e paraluftës dhe ditët në prag të saj - terrenin, ballafaqimin me UÇK-në, policinë dhe ushtrinë serbe, kontaktet dhe përshtypjet e përgjithshme prej asaj kohe, Fisnik Abrashi rikujton si me humor, një prej përvojave të prag-luftës në atë që ai e cilëson si kërkim i “Rojave të mjegullës” nëpër Kosovë. “Për mua shumë më e rëndësishme ka qenë se shihnim shenjat, të cilat të tjerët refuzonin t’i shihnin. Kur plas lufta, është e lehtë për të gjithë që ta shohin”, kujton Abrashi derisa flet për atë kohë. Në një prej pasditeve “të rëndomta” të terrenit, pak para fillimit të bombardimeve, Fisnik Abrashi, që tani punon për agjencinë botërore të lajmeve Associated Press, bashkë me gazetarin Ylber Bajraktari si dhe fotoreporterin e “KOHËS Ditore”, Alban Bujari, kishin shkuar në Prekallë të Istogut, fshat i banuar kryesisht me serbë. Tema: Në kërkim të “Rojave të mjegullës”, duke u nisur nga raporte të mediave në lidhje me këto kujdestari nate që thuhej se po ndodhnin. Ata kishin udhëtuar nëpër natë, me një taksist të Prishtinës (pasi që shumica e të tjerëve refuzonin të udhëtonin natën nga frika se rriheshin nga policia serbe e vendosur në punktet përgjatë magjistrales Prishtinë-Pejë). Por, larg prej rojave të natës, ajo që ata kishin parë ishin njerëz të thjeshtë të frikësuar, si shqiptarë ashtu edhe serbë, gjatë atij rrugëtimi nëpër natë. “…në Prekallë gjetëm një grua të moshuar serbe. E brengosur se kush ishim dhe çfarë donim, ajo na thoshte se i biri është polic dhe mund të kthehet në çdo kohë. Ne, mund të imagjinohet, se si na bënte të ndiheshim kjo dhe të qenit në pikë të natës në një fshat ku kurrë më parë nuk kishim qenë”, kujton Abrashi. “Atë natë, në atë fshat derisa kalonim përgjatë punkteve të policisë, e kuptova se lufta në fakt kishte filluar… Ishte e qartë atë natë sikur që është tani”, kujton Abrashi. “Por ajo që nuk ishte e qartë, thotë ai, ishte ajo se sa e izoluar ndihej pjesa tjetër e Kosovës prej këtij realiteti që manifestohej në pjesën rurale të saj. 51

Sipas tij, përplasja në fytyrën e njerëzve e këtij realiteti përmes faqeve të “KOHËS Ditore” ishte moment i mirë në gazetari, por tragjik për njerëzit, të cilët duhet të jetonin me pasojat e tij. Ai e kujton me dhimbje faktin se shumë prej atyre për të cilët shkruhej, në fakt as që mund ta blinin gazetën pasi që jetonin në zona të thella. Ndërkaq Ylber Bajraktari, i cili pas luftës në Kosovë jeton në SHBA, vitet e tij të punës në “KOHA Ditore”, por edhe ngjarjet krysore si protestat e studentëve në tetor 1997, takimin me Adem Jasharin dhe me UÇK-në dhe fillimin e bombardimeve të NATO-s i cilëson si kujtimet më të mira. “KOHA Ditore” ka ofruar për herë të parë në Kosove një ambient të ri të punës edhe të profesionalizmit. Si gazetarë, ne pak a shumë i kemi pasur duart e lira të shkruajmë për cilëndo temë... normalisht me kushtin që faktet t’i kemi drejt... Kjo, thotë ai, ka qenë diçka e re për Kosovën, sidomos për gazetarinë në Kosovë, ku deri atëherë politika redaktonte tekstet... Ai megjithatë duke kujtuar vështirësitë e asaj kohe, kujton takimin e tij të parë me UÇK-në si një segment frustrues komunikimi. “Pas euforisë së takimit të parë në Smolicë (deri atëherë unë asnjëherë nuk kam pasur interaksion me ndonjë shqiptar të armatosur), ka qenë bukur frustruese të komunikoje me UÇK-në... Ka ekzistuar një dyshim urbanrural në komunikimet tona, sidomos nga ana e tyre; ka ekzistuar një paragjykim nga ana e tyre për shkak të mosbashkëngjitjes sonë në luftë; dhe ka ekzistuar një mosrespektim nga ana e UÇK-së për rëndësinë e mediave në lufte”, thotë Bajraktari. Megjithatë, shton ai, besoj qe ne të gjithë e kemi kuptuar rëndësinë e mbështetjes së UÇK-së, nga ne dhe nga popullata, dhe besoj që i kemi ndihmuar shumë në ndërtimin e imazhit te shqiptarët, në komunikimet e saj me diplomatët, dhe në paraqitjen e tyre si një forcë shumë më serioze, shumë më e organizuar dhe shumë më profesioniste sesa që ka qenë nganjëherë... Ai po ashtu potencon se “KOHA Ditore” ia ka dalë të thyejë monopolin informativ edhe mbi “të vërtetën” në Kosovë duke e hequr monopolin që “Bujku” & “Co.” kanë pasur mbi informimin dhe me këtë edhe ndikimin politik përmbi qytetarët. “’KOHA Ditore’ e ka ndryshuar këtë dinamikë. Edhe më me rëndësi, se përmes Kohës, unë, e besoj edhe qytetarët e tjerë, e kemi kuptuar që pavarësia e Kosovës nuk është diçka 52

që vjen përmes konferencave për shtyp të të premteve...”, thotë Bajraktari. Ish-gazetar i terrenit i KD-së, Bajraktari, kujton edhe faktin se KOHA ka nxjerrë në shesh edhe dallimin e madh që ka ekzistuar midis gjeneratave në Kosovë. “Përderisa gjenerata e prindërve tanë ka qenë më e vetëdijshme për rrezikun, ne kemi qenë më të predisponuar ndaj rrezikut dhe gjithmonë më të prirë për të sfiduar autoritetin”, thotë ai dhe shton se

KOHA na ka mundësuar edhe që të jemi protagonistë të ngjarjeve më të rëndësishme. “Përmes Kohës kemi pasur rastin t’i shohim udhëheqësit tanë prej afër si dhe mungesat e tyre të mëdha... Kemi pasur mundësi ta njohim edhe UÇK-në... Kemi pasur mundësinë edhe të luajmë një rol në të gjitha këto ngjarje... të krijojmë marrëdhënie të mira me korin diplomatik edhe mediat e huaja si dhe të ndikojmë raportimin e tyre për Kosovën... Nëpërmjet

‘Kohës...’, gazetari ka mundur të jetë dëshmitar dhe aktor i një cikli të rëndësishëm të historisë së Kosovës”, thotë ai. Në fund, thotë ai, gazetari i “Kohës Ditore” nga observues i ngjarjeve, është bërë edhe vetë protagonist i rrëfimit të tij…sidomos kur qindra mijë shqiptarë bashkë me ta edhe vetë këta gazetarë të ‘Kohës...’ janë dëbuar prej Prishtinës dhe kanë përfunduar në Bllacë. Më 15 janar 1998 rreth orës 20:15, në qendër të

Prishtinës, në afërsi të ish-Bankës së Lubjanës pas një zënke të shkurtër për çështje parkingu një serb i veshur me uniformë doganieri kishte plagosur për vdekje Ali Fazliun 44 vjeç, baba i katër fëmijëve. Për afro dhjetë minuta një grumbull qytetarësh shqiptarë ishin mbledhur përreth, pa guxuar asnjëri të afrohej që t’i jepte ndihmë të plagosurit për vdekje. Dy ditë më vonë viktima kishte vdekur në spital nga plagët e marra.

Një javë më pas, më 22 janar 1998, forca policore dhe paramilitare serbe kishin bërë përpjekjen e parë për të hyrë në Kullat e Jasharëve duke sulmuar me armatime të ndryshme. Mëngjesin e asaj dite, familjarët, në një betejë mbi 30-minutëshe, kishin zmbrapsur me sukses një sulm të tyrin. Ajo ditë kishte qenë edhe dita kur Adem Jashari kishte folur për herë të parë me korrespondentin e “Kohës Ditore”, Adem Meta. Kjo sikur ka pohuar më pas vetë Meta, një ndër korrespondentët e parë të ‘Kohës...’, kishte qenë edhe biseda e tij e parë për media duke qenë se ai kishte qëndruar në ilegalitet të thellë deri atë ditë. Po atë ditë ishin plagosur dy mbesat e Shaban Jasharit, Selvetja dhe Iliriana. Serbët ndërkaq kishin vrarë në rrethana të pasqaruara 51-vjeçarin Hysen Manxholli. Po atë ditë gazeta duke u thirrur në burime të UÇK-së, raportonte se në Hotelin nr. 3 në Zveçan ndodheshin Arkani dhe Kapetan Dragani. Ditët në vazhdim kishin sjellë një seri raportesh për prita kundër policisë serbe dhe agjentëve serbë të sigurimit, por edhe zyrtarëve komunalë serbë si dhe shqiptarëve të dyshuar si kolaboracionistë të regjimit serb. Por edhe kundër shqiptarëve që punonin si roje pylli, postierë apo faturistë të rrymës, të cilët shikoheshin si bashkëpunëtorë të regjimit. Seria e sulmeve në intervalin e një muaji nga ajo ditë në të cilat ishin vrarë gjashtë civilë serbë e shqiptarë si dhe tre pjesëtarë të forcave serbe të sigurisë i ishte adresuar UÇK-së dhe ishte përcjellë me një protestë masive të serbëve në Zveçan me pjesëmarrje të rreth 15.000 serbëve si dhe përqendrime dhe aksione të policisë në rajonin e Gllogovcit, Vushtrrisë, Mitrovicës, Deçanit, Istogut dhe Gjakovës. Më 8 janar 1998, në ballinën e gazetës ishte cituar Robert Gelbard me deklaratën e famshme të tij: “Nëse flisni me 10 shqiptarë merrni 12 mendime të ndryshme”, dhe pati shtuar: “E ashtuquajtura UÇK duhet të jetë tejet e kujdesshme në atë që bën dhe në atë që pohon se do të bëjë. Ky grup rrezikon që të cilësohet si organizatë terroriste”. Ai kishte paralajmëruar se do të vinte në Prishtinë më 16 janar, gjatë një vizite në rajon bashkë me të dërguarin gjerman, Wolfgang Ischinger, – por “mjegulla në aeroport” siç pati raportuar KOHA, kishte bërë që ai dhe Wolfgang Ischinger të shtynin ardhjen në Kosovë. Në muajin vijues, më 22 shkurt 1998 kur ai ishte kthyer për një cikël të ri diskutimesh në Prishtinë dhe në Beograd, si pasojë e valës së re të dhunës shumëçka 53

kishte ndërruar. Në një seri sulmesh dhe pritash, UÇK-ja kishte vrarë një zyrtar komunal serb, disa policë dhe një pjesëtar të sigurimit serb. Po kështu, ishin vrarë një faturist rryme, një rojë pylli dhe një shqiptar i dyshuar si bashkëpunëtor i regjimit. Cikli i dhunës mbërthente vendin. Gelbard kishte qenë i prerë duke thënë: “Dhuna të cilën e kemi parë se është në rritje është tejet e rrezikshme”. Ai kishte kritikuar dhunën e shkaktuar nga policia serbe dhe kishte dënuar aksionet e UÇK-së, e cila kishte marrë përsipër përgjegjësinë për sulmet mbi shënjestrat serbe. “I dënojmë fuqimisht veprimet terroriste në Kosovë. UÇK-ja, pa dyshim, është një grup terrorist”, pati thënë ai. Deklarimet e Gelbardit ishin bërë vetëm pesë ditë para se një sulm i UÇK-së mbi një patrullë policore në Likoshan të linte të vdekur dy policë serbë dhe dy të tjerë të plagosur. Me atë rast edhe pjesëtarë të UÇK-së ishin plagosur. Ky sulm kishte marrë më pas kundërpërgjigjen e rëndë dhe hakmarrëse të serbëve më 28 shkurt, në fshatrat Qirez dhe Likoshan ku gjatë një aksioni ishin vrarë 24 civilë shqiptarë, duke çuar në përshkallëzim të shpejtë të ciklit të dhunës në Kosovë. Kishte qenë korrespondenti i “Kohës Ditore” nga Fushë- Kosova, Avni Zogiani, ai i cili kishte arritur të depërtonte në rajonin e Gllogovcit dhe të sillte raportin e parë ekskluziv nga vendi ku kishte ndodhur krimi. Ai kishte udhëtuar me trenin FushëKosovë - Gllogovc pasi që variant tjetër për të arritur në Drenicë nuk kishte pasur. Atje për herë të parë, Zogiani kishte raportuar hollësisht për “Luftën te Gjashtë Lisat”, siç do të bëhej i famshëm më vonë ky episod duke pasur parasysh se konsiderohej edhe si fillimi i vërtetë i kryengritjes së armatosur dhe në atë vend mes të tjerësh ishte plagosur rëndë edhe Sabit Geci. Duke raportuar pas asaj lufte shumorëshe, Zogiani duke u mbështetur në pohimet e banorëve, pati potencuar se si ka filluar lufta mes policisë dhe grupit të të rinjve, të cilët shkruante Zogiani, banorët i quanin “tanët” (UÇK). Ai rrëfente për vrasjen e 10 anëtarëve të familjes Ahmeti dhe tregonte edhe për marrjen e katër anëtarëve të familjes Sejdiu dhe dy anëtarëve të familjes Xheli si dhe dy të familjes Nebihu. 24 shqiptarë ishin vrarë atë ditë shkurti në Likoshan dhe Qirez. Të nesërmen studentët në Prishtinë paralajmëronin protesta masive. Pas vrasjeve në Likoshan dhe Qirez, më 1 mars 54

Prishtinë, 2.03.1998 - Veton Surroi dhe Fatmir Sejdiu protestojnë këmbëkryq

Qeveria në ekzil u kishte dërguar apel shqiptarëve në rajonet e prekura nga luftimet që të vetëmbroheshin dhe kishte bërë thirrje për themelimin e Grupit Emergjent për Kosovën. Një ditë më pas, kishin shpërthyer protestat në Prishtinë. Në protestën më 2 mars 1998 në Prishtinë policia pati rrahur Ibrahim Osmanin, atëherë reporter i AFP dhe i “Zërit të Amerikës”, i cili prej vitesh punon në “Kohën Ditore”,

por edhe Agron Bajramin, atëbotë redaktor i gazetës dhe tani kryeredaktor. Me atë rast policia pati rrahur edhe dy gazetarë të tjerë shqiptarë, Avni Spahiun, kryeredaktor i gazetës “Bujku” dhe Sherif Konjufcën, gazetar në Televizionin Shqiptar. Policia gjithashtu kishte hyrë në zyrat e “Kohës Ditore”, duke rrahur ata që ndodheshin në redaksi, midis tyre edhe drejtorin e gazetës, Luan Dobroshi, ndërkaq regjisori Fatos

Berisha, i cili gjithashtu kishte qenë në redaksi atë ditë duke xhiruar protestën në ikje prej policisë kishte kërcyer për xhami nga kati i dytë i ndërtesës dhe kishte thyer këmbën. Gazeta raportonte se pesë gazetarë janë në gjendje të rëndë pasi ishin rrahur. Në protestë teksa rrinin këmbëkryq afër njëri-tjetrit ishin rrahur nga ana e policisë serbe edhe Veton Surroi, atëbotë kryeredaktor i gazetës bashkë me Fatmir Sejdiun, kryetarin aktual të Kosovës, pasi që policia me topa uji nuk kishte mundur t’i largonte fillimisht. Gazeta kishte sjellë ato ditë një pikëpamje të gazetës polake “Gazeta Wyborcza” sipas së cilës konkludonte në atë kohë se “diplomatët thonë se Milosheviqi siç duket e kishte marrë si dritë jeshile faktin se një vendim i ShBA-së për të cilësuar aksionet e UÇK-së si aksione terroriste ua linte serbëve duart e hapura për të goditur militantët shqiptarë në Kosovë”. Një muaj më vonë vetë Gelbard duke u përgjigjur në Komitetin për Marrëdhënie me Jashtë të Senatit për këtë deklaratë, ka korrigjuar veten duke thënë: “Derisa UÇK-ja ka kryer akte terroriste ajo nuk është klasifikuar legalisht nga Qeveria e SHBA-së si organizatë terroriste”. Pa kaluar 96 orë prej apelit të Qeverisë në ekzil për formimin e Grupit Emergjent për Kosovën dhe thirrjes bërë popullatës për vetëmbrojtje, në një fushatë tjetër të rëndë ndëshkimi, pas sulmit të dyshuar të UÇK-së mbi një patrullë policore serbe në Skenderaj, ku thuhej të jetë plagosur një polic, për tri ditë e tri net prej 5 deri më 7 mars, forcat serbe rrethojnë dhe vrasin 52 anëtarë të familjes Jashari, midis tyre 12 fëmijë, 13 gra dhe pesë pleq. Adem Meta në kujtimet e tij për atë ditë rrëfen se sulmi në Lagjen e Jasharaëe kishte filluar herët në mëngjesin e 5 marsit 1998. Pas pak, banorët përreth kishin mundur të shihnin tymin e flakën duke dalë prej shtëpisë së Shaban Jasharit, e më vonë edhe shtëpive të tjera të lagjes. Meta kishte qëndruar në shtëpinë e Sherif Muçajt, një furrtar i fshatit. Ai rrëfen se nuk ka mundur të lidhej me familjen e Adem Jasharit, por ka mundur të flasë atë mëngjes me pjesëtarë të familjeve të tjera që jetonin në afërsi, e që sipas tij ishin kryesisht gra dhe fëmijë që strehoheshin bodrumeve. “Ka qenë moment i rëndë i jetës sime, biseda e fundit me njërin prej tyre, kur pasi më tregoi se policia u ka hyrë në oborr dhe se po tentonin të hynin në shtëpi, kërkoi t’u ndihmohet. 55

“Aman, bani diçka se donë më na hy nëpër shtëpia e me na vra të gjithëve”, kujton Meta fjalët e njërës prej viktimave të ekspeditës ndëshkimore serbe në atë ditë. Derisa detajet rreth aksionit në Prekaz, i cili ishte shtrirë përgjatë tri ditëve e tri netëve, ende mbeteshin të paqarta tërësisht, gazeta raportonte në ballinën e saj me 5 mars se Robert Gelbard duke folur në Washington me reporterët kishte paralajmëruar se SHBA-ja mund të intervenojë ushtarakisht në rast se Beogradi zgjeron luftën në Kosovë. Po ashtu, Robin Cook, një ditë më parë kishte kërkuar mbledhje urgjente të Grupit të Kontaktit. Të nesërmen gazeta sillte raportin në ballinë me titull: “Sulm i ri policor në Drenicë, së paku 20 të vrarë”. Më 7 mars “Koha Ditore” kishte nxjerrë në konferencë ekskluzive gruan nga Drenica, Mahije Kodrën (37) nënë e pesë fëmijëve, e cila i kishte shpëtuar masakrës duke u fshehur për dy ditë e dy net rresht në bodrumet e shtëpive të zonës. Po kështu, gazeta më 7 mars raportonte në një nga faqet e saj të brendshme se aksioni në Drenicë udhëhiqet nga koloneli Legija aka, Milorad Ulemek, njeriu i akuzuar për vrasjen e Gjingjiqit, atentatin ndaj Drashkoviqit dhe vrasjen e Ivan Stamboliqit. Më 8 mars 1998, teksa për dhe rreth Kosovës gjithçka ishte lajm minutë pas minute, kishte dalë edhe “Koha Ditore” e parë e së dielës. Në ditën që kishte përfunduar aksioni serb mbi familjen Jashari, më 7 mars, e ndodhur në vizitë në Romë për një takim me ministrin e Jashtëm Italian, Lamberto Dini, sekretarja amerikane e Shtetit, Madeleine Albright, në një kthesë radikale kundër Beogradit, kishte deklaruar: “Ne nuk do të rrimë duarkryq dhe të shikojmë derisa serbët në Kosovë bëjnë atë çfarë në Bosnjë nuk munden më”. Dy ditë më pas, Gelbard ia nxjerr fotografitë e masakrës në Prekaz, të bëra nga “Koha Ditore”, para hundëve Milosheviqit, duke i treguar me fotografi se si forcat e tij në fushatën ndëshkimore kanë vrarë mes të tjerësh edhe 12 fëmijë, 13 gra dhe pesë pleq. Me atë rast ai kishte akuzuar Beogradin për përdorim të “forcës brutale, disproporcionale dhe të tepruar”, kundër shqiptarëve në Kosovë, ndërsa i kishte kërkuar Milosheviqit që të gjente zgjidhje politike përmes dialogut. I kthyer një ditë më pas, më 10 mars, për herë të dytë në redaksinë e KD-së, pasi ia kishte treguar 56

Milosheviqit fotot e masakrës në Drenicë, Gelbard pati deklaruar: “Ndërhyrjen e policisë serbe (më 2 mars) në KD e mora tepër personalisht…”. “Një ishull faktesh në detin e propagandës në Kosovë”, e cilësonte gazeta prestigjioze amerikane “Christian Science Monitor” “Kohën Ditore” në një artikull të datës 16 mars, 1998 duke potencuar suksesin ndërkombëtar që gazeta kishte arritur për një periudhë të shkurtër që nga fillimet e veta në mars 1997. Duke u mbështetur në rrjetin e gjerë të informuesve dhe korrespondentëve në tërë Kosovën, “Koha Ditore” ishte në gjendje që të raportonte për lëvizjet e trupave ushtarake dhe policore serbe dhe të jepte dëshmi më të detajuara të veprimeve të tyre. Raportet e gazetës botoheshin me shpejtësi të madhe në ueb-faqen e gazetës www.koha.net apo www.kohaditore.com dhe më pas nisi t’i nxirrte ato edhe në agjencinë e lajmeve ARTA. Kjo ishte relativisht e vështirë marrë parasysh që

postblloqet e policisë dhe ushtrisë ishin të përhapura në çdo disa kilometra territor, në brendi të qyteteve dhe qytezave kryesore, në hyrje-daljet e këtyre vendbanimeve, në afërsi të lokaliteteve me popullatë të përzier, në rrethinat ku jetonte popullatë ekskluzivisht shqiptare, përgjatë rrugëve dhe magjistraleve kryesore të Kosovës, ndërsa ushtria serbe ishte e vendosur në pikat kryesore strategjike të Kosovës. Nuk kishte ndonjë vend për befasi dhe serbët ishin kujdesur relativisht shumë që ato të mos ndodhnin për rreth një dekadë rresht teksa instaloheshin me armë dhe infrastrukturë në Kosovë. Aq më pak të linin ndonjë vrimë ku mund të përbirohej ndokush. Nëse ndonjë sulm ishte në proces e sipër në ndonjë prej fshatrave të Kosovës, gazetarët, e më vonë siç është parë gjatë Misionit Verifikues të OSBE-së as vëzhguesit e OSBE-së, nëpërmjet mashtrimeve të ndryshme dhe gënjeshtrave, nuk lejoheshin të hynin. Ata duhet të ndiqnin rrugët

alternative – dhiaret dhe shtigjet e ndryshme për të arritur tek ndonjë zonë konflikti. Kjo nënkuptonte të ecurit nëpër rrugë që mund të ishin të minuara nga njëra apo pala tjetër. Në situatat e tjera, në mungesë të qasjes në zonat e konfliktit lufta në Kosovë bartej në shtegun e pingpongut mes deklaratave dhe kundër-deklaratave se çfarë ka ndodhur në të vërtetë…Dezinformatat, siç rëndom ndodh në konflikte të armatosura, ishin shumë më lehtë të transmetueshme. Filtrat e gazetarëve me përvojë gjithashtu lehtësisht të anashkalueshme. Dhe “neutralizimi” i propagandës serbe në fakt edhe ishte sfida më e madhe mediale në Kosovë në vitet 1997, 1998 dhe deri në qershorin e vitit 1999. Kur gati një vit pas fillimit të punës së “Kohës Ditore”, e cila ia kishte dalë të internacionalizonte fuqishëm të vërtetën e Kosovës, në pranverën e vitit 1998, një grup gazetarësh serbë në krye me Radovan Urosheviqin kishin themeluar “Pristina Media Centar” në katin e dytë të hotelit “Grand”, me qëllim të përhapjes të “së vërtetës konkurruese”, duke vendosur linjë interneti, një ekran të madh televizori, telefona dhe faks, dhe përkthime të teksteve nga shtypi i vendit. Loja e pingpongut ishte intensifikuar. “Media Centar” nxirrte pikëpamjet serbe rreth ngjarjeve që ndodhnin orë pas ore në Kosovë. Nëse ndonjë reporter i huaj kishte nevojë për citat, drejtori i saj ia ofronte qëndrimin e Qeverisë serbe në sajtin funksional atëbotë www.mediacentar.org. Edhe pse ia kishte dalë që të ofronte pikëpamjen serbe për konfliktin dhe ngjarjet që ndodhnin minutë pas minute, “Media Centar” megjithatë nuk ia doli që të shiste versionin serb për atë që ndodhte në Kosovë. Pakkush në të vërtetë ishte i interesuar për versionin serb, teksa shihte krimet e rënda që ndodhnin mbi civilët. Ndërkohë masakra e dytë e rëndë mbi shqiptarët kishte mobilizuar mijëra njerëz që të dilnin në rrugët e Prishtinës në protesta kundër dhunës dhe në ato protesta ishin shënuar edhe përleshjet e para rrugëve të kryeqytetit. Serbët, duke u afruar tani me ofertë për dialog, nga ana e tyre këmbëngulin që liderët shqiptarë të dënojnë “terrorizmin dhe secesionin” para se të mund të fillonin bisedimet me Serbinë. Diplomatët ndërkombëtarë – në radhë të parë ata amerikanë dhe britanikë ofertën e Serbisë e konsideronin të pamjaftueshme dhe joserioze. Duke 57

komentuar ardhjen në Prishtinë të një delegacioni serb me ofertën për bisedime, “Koha Ditore” më 14 mars shkruante: Postierët e Markoviqit u lodhën kot! Pak ditë më vonë pesë ish-anëtarë të LDK-së, të larguar nga partia, shkruanin në një letër të hapur për fundin e LDK-së si lëvizje gjithëpopullore. “Koha Ditore” më 18 mars, sillte komunikatën e UÇK-së nr. 46 në të cilën UÇK-ja kërkonte anulimin e zgjedhjeve. Në ditën kur do të mbaheshin zgjedhjet gazeta në ballinë shkruante: “Sot, për dikë zgjedhje, për dikë farsë”. Në këto rrethana, më 23 mars pasi ishin mbajtur zgjedhjet në vetëm një pjesë të Kosovës, Rugova ishte rizgjedhur kryetar i Kosovës në votimin e bojkotuar nga një pjesë e madhe e Kosovës dhe të cilësuar si votim turpi nga përkrahësit e vijës së ashpër. Në ballinën e saj KOHA atë ditë shkruante: “Votë masive për pavarësinë, dr. Rugovën dhe LDK-në”. Po në këtë ditë ishte nënshkruar edhe simbolikisht Marrëveshja për arsimin, për të cilën delegacionet e Prishtinës dhe Beogradit kishin biseduar për afro një vit e gjysmë. Tetë ditë më vonë si shenjë implementimi e hapit të parë të marrëveshjes ishte bërë dorëzimi i Institutit Albanologjik nga serbët. Ndërkaq të nesërmen e zgjedhjeve, Rugova kishte emëruar në G-15’shin, grupin prej 15 politikanësh dhe aktorësh të shoqërisë civile si grupin që do të hartonte platformën për biseda me Beogradin. Një ditë më pas, një sulm i furishëm, i ngjashëm me operacionin e ndërmarrë kundër Lagjes së Jasharëve, u ndërmor në Dukagjin. Më 25 mars, në ballinë “Koha Ditore” sillte raportin për sulmin e një nate më parë mbi Dukagjin. “Me artileri dhe helikopterë u sulmuan Gllogjani, Gramaçeli, Baballoçi, Dubrava”, shkruante gazeta. Po atë ditë, një gazetar spanjoll sillte hollësi rreth sulmit në atë rajon dhe nxirrte citate nga fshatarët që thoshin se forcat serbe: “Sulmuan shtëpinë e Hilmi Haradinajt”. Duke raportuar prej andej një ditë më pas gazetari i “KOHËS Ditore”, Virtyt Gacaferri, shkruante se Gllogjani ishte zbrazur dhe sillte rrëfimin e Abedin Haradinajt, një pjesëtar i fisit të gjerë Haradinaj, në lidhje me versionin e asaj çfarë kishte ndodhur një ditë më parë. Ajo që nuk ishte e qartë, por ishte kuptuar kohë më vonë, ishte se serbët kishin ndërmarrë fushatë për të shfarosur familjet Haradinaj, Nimonaj, Mustafaj dhe Bajramaj. Raportet fillestare flisnin për 16 të vrarë dhe të zhdukur. 58

Më 6 prill në përpjekjet për dialog, Rugova kishte emëruar ekipin prej 5 anëtarësh për bisedimet e ardhshme me Serbinë, i përbërë nga vetë Rugova, Fehmi Agani, Mahmut Bakalli, Veton Surroi dhe Pajazit Nushi. Ndërkohë derisa qindra e qindra refugjatë ishin zhvendosur nga shtëpitë e veta nëpër Kosovë pas operacioneve serbe të luftës në muajin mars, më 12 prill Komisarja e OKB-se për Refugjatet, Sadako Ogata, vinte në pah se UNHCR-ja dispononte planin për strehimin e refugjatëve nga Kosova. Edhe gjatë muajit prill, të thirrura nga LDK-ja gjithashtu vazhdonin protestat spontane gjysmorëshe në Prishtinë. Më 16 prill gazeta kishte raportuar një përqendrim të forcave serbe, të shtëna dhe shpërthime në Ponoshec dhe Morinë të Gjakovës. Në atë periudhë më 23 prill serbët pasi kishin mbajtur një referendum gjithëpopullor në të cilin 95 për qind e trupit elektoral të Serbisë nga ata që kishin dalë në votime kishin votuar kundër ndërmjetësimit ndërkombëtar për çështjen e Kosovës vetëm se kishin rikonfirmuar pamundësinë për arritjen e një paqeje të shpejtë në Kosovë. Një ditë më pas, më 24 prill, njëri prej atyre

që i kishte shpëtuar kapjes nga ana e serbëve të grupit prej 25-30 shqiptarësh në kufirin me Shqipërinë, deklaronte se serbët i kanë vrarë të gjithë shqiptarët rreth 4 km në brendi të territorit të Kosovës, në vendin e quajtur Zharet e Batushës dhe jo në Koshare, siç pretendonin serbët. Ai po ashtu thoshte se ata i kanë detyruar që të vraponin pasi i kishin kapur me qëllim që t’i vrisnin me plumb pas shpine. Në një ekspeditë tjetër ndëshkimore në atë rajon më 27 prill, pasi ishin stacionuar në fshatin Hulaj dhe në Voksh, policia serbe kishte vrarë nëntë shqiptarë. Me atë rast siç raportonte gazeta, kishte intervenuar ushtrisë jugosllave haptazi ndërsa kanë rezultuar të vrarë katër ushtarë serbë dhe dy të tjerë janë plagosur. Në maj, trupat serbe kishin vazhduar operacione në disa fronte - në Drenicë, Rahovec, Malishevë, Klinë, në fshatrat e Deçanit dhe në fshatrat e Gjakovës në drejtim të Rekës së Keqe, Ponoshecit, Morinës. Më 26 maj, gazeta kishte raportuar se në Lybeniq ishin vrarë 8 anëtarë të familjes Hamza. Po atë ditë raportohej se numri i të vrarëve në atë fshat mund të ishte 29. Në epilogun e sulmeve të atyre ditëve në Drenicë

dhe Dukagjin gazeta raportonte në ballinë se të paktën 15 shqiptarë janë vrarë. Ndërkaq KMDLNJ-ja në të njëjtin numër të gazetës potenconte se nga janari 1998 në Kosovë janë vrarë së paku 209 shqiptarë. Konfrontimet dita-ditës kishin arritur në një pikë vlimi. Më 8 maj, Gelbard citohej në ballinë të gazetës duke thënë: “UÇK-ja do të shndërrohet në kryengritje të përgjithshme”. Në një hap tjetër të rëndësishëm të Washingtonit, Christopher Hill ishte emëruar i dërguar i posaçëm i SHBA-sëe. Pak ditë më pas, në atë që konsiderohet si hap i parë madhor drejt diplomacisë së kalibrit, Richard Holbrooke kishte udhëtuar për herë të parë në Beograd për të hapur çështjen e Kosovës dhe me shpresë për të siguruar një takim direkt mes Rugovës dhe Milosheviqit, pasi që më 16 prill Rugova kishte kërkuar bisedime me Beogradin në një terren neutral dhe me ndërmjetësim ndërkombëtar. Njoftimet për një lajm të kobshëm ishin përhapur vetëm ditë më pas —- në afërsi të Bajram Currit, afër kufirit mes Kosovës dhe Shqipërisë, ishin vrarë Ilir Konushevci i njohur me nofkën “Komandant Mërgimi” dhe dr. Hazir Mala duke shkaktuar kështu që prej asaj kohe një hendek të thellë midis formacioneve të ndryshme të luftëtarëve të Kosovës. Ndërkohë “Shuttle diplomacia” e asaj periudhe kishte çuar në takimin e parë midis Rugovës dhe Milosheviqit më 15 maj. Takimi i dytë mes këtyre dyve siç dihet është bërë pas fillimit të bombardimeve të NATO-s. Ndërkohë dhjetë ditë para takimit të parë Rugova - Milosheviq, gazeta serbe “Borba” raportonte se në gjysmën e dytë të muajit maj, një mobilizim masiv i rezervistëve të ushtrisë jugosllave do të fillonte, duke potencuar se kjo sinjalizon një intervenim të fuqishëm në Kosovë, ndërsa në një dështim të implementimit të marrëveshjes për arsim studentët shqiptarë ishin penguar nga protestuesit serbë që të hynin në objektin e Fakultetit Teknik të UP-së. Pas takimit të parë në Beograd, në takimin e dytë në Prishtinë pala serbe kishte ardhur me 3 orë vonesë. Takimi i cili ishte dashur të fillonte në orën 10:00 të mëngjesit kishte filluar në orën 13:00 pasdite. Për tre orë, kreu i LDK-së i kishte pritur, pa mundur të bënte asgjë. Serbia ato ditë në veçanti me gjithçka kishte në dorë përpiqej të luante me kartën e të fortit dhe imponuesit. Më 20 maj, “Koha Ditore” raportonte në ballinë se Serbia ka vendosur sanksione ekonomike 59

në Kosovë, pasi që ishte mbyllur kufiri Serbi - Kosovë dhe mallrat e konsumit të gjerë nuk kishin hyrë atëbotë për disa ditë rresht në Kosovë, duke shkaktuar mungesë evidente të ushqimeve në Kosovë. Në një pikë tjetër kthese më 28 maj, Rugova, Agani, Surroi dhe Bukoshi kishin mbërritur në Washington për bisedime me Clintonin, Gorein, Albrightin, Talbottin dhe këshilltarët e tyre. Në takimin më 29 maj, Rugova kishte kërkuar përkrahjen e Clintonit për kauzën shqiptare në Kosovë. Kërkesa për përkrahje të SHBA-së kishte marrë menjëherë përgjigjen në terren në Kosovë. Më 31 maj - 20 shqiptarë ishin vrarë në shenjë hakmarrjeje për vdekjen e një polici serb në Gllogovc. “Policia ekzekutoi dhjetë civilë shqiptarë për një polic të vdekur”, shkruante në ballinë “Koha Ditore”. Po atë ditë, 1.000 refugjatë shqiptarë, në valët që ditaditës shpeshtoheshin, nga rajoni i Deçanit kishin mbërritur në Tropojë ndërsa gazeta raportonte se “Deçani është rrafshuar me tokë”. Një ditë më pas, më 1 qershor Rugova në takim me Annanin në OKB në New York, i kishte kërkuar atij ndërhyrjen e OKB/NATO-s në Kosovë derisa në rajonin e Dukagjinit vazhdonte ofensiva serbe. Pak ditë më pas, në ballinën e gazetës shkruante: “Fshatrat e Gjakovës janë fshirë nga faqja e dheut – 10.000 refugjatë drejt Shqipërisë”. Derisa vazhdonte ofensiva serbe, vetëm brenda pak ditësh situata kishte ndërruar në mënyrë dramatike derisa gazeta numëronte 52 shqiptarë të vrarë në rajonin e Deçanit, 200 të zhdukur, 150 të marrë peng, dhe rreth 30.000 të zhvendosur. I dalë për vizitë në terren, pak ditë pas ofensivës në Deçan ambasadori Hill ishte tmerruar me atë që kishte parë. Ballina e gazetës të nesërmen sillte raportin dhe fotografinë në të cilën ishte pasqyruar një breshkë me stemën e NATO-s sipër dhe ku thuhej: “NATO-ja është e ngathtë, i ngjan tartarugës”. Si për ironi të fatit, një ditë më pas, më 11 qershor 1998, sekretari amerikan i Mbrojtjes, William Cohen në takimin e ministrave të NATO-s, tek u kërkonte ministrave të mbrojtjes të NATO-s që të fillonin planifikimin konceptual për një intervenim të mundshëm në Kosovë. Ministrat vendosin që t’i dërgojnë mesazh Milosheviqit duke dërguar fluturake mbi qiellin në rajon dhe 4 ditë më vonë mbi qiellin në Maqedoni dhe Shqipëri kishin fluturuar ulët 85 avionë lufte. Jehona e tyre ishte dëgjuar edhe në 60

Kosovë. “Nga qielli i Maqedonisë – mesazh për Milosheviqin”, shkruante gazeta. Ndjenja e përgjithshme ishte se avionët ia kishin dalë ta frikësonin regjimin. Por bindjet e tilla dilnin më pas, vetëm pak ditë më pas, të gabuara. Pesë ditë më pas, më 16 qershor, Milosheviqi kishte takuar Yeltsinin në Moskë dhe të dy kishin lëshuar deklaratë për nevojën e një misioni vëzhgues në Kosovë, zyrtarisht me qëllim të pacifikimit të rajonit, por jozyrtarisht duke e parë se UÇK-ja po fitonte terren në Kosovë. Paralelisht me kozmetikën që donte t’i jepte situatës Milosheviqi më 20 qershor forcat serbe fillojnë granatimet e sërishme të ushtrisë dhe policisë serbe në Gjakovë dhe në Rahovec. Më 22 qershor Ibrahim Rugova citohej në ballinën e “Kohës Ditore” duke thënë se: “UÇK-ja do të përcjellë urdhrat e mia – çdo gjë tjetër do të ishte fatale për Kosovën”. Një ditë më pas “Koha Ditore” raportonte se UÇK-ja po zgjerohej derisa ushtarët e saj kishin hyrë dhe marrë nën kontroll edhe Bellaqevcin dhe pjesëtarët e UÇK-së atje thoshin se “Shumë shpejt do të jemi në Prishtinë”. Më 24 qershor Rugova ishte takuar me Solanën në Bruksel. Një ditë më pas kishte

qenë e paraparë se Rugova, Bukoshi dhe Veton Surroi do të takoheshin në Gjermani me ministrin e Jashtëm, Klaus Kinkel, takim për të cilin Veton Surroi kishte kërkuar ndjesë duke thënë se nuk do të mund të merrte pjesë derisa Kosova vazhdon të jetë në luftë. Po atë ditë në rajonin e Dukagjinit, Surroi kishte shoqëruar emisarin amerikan, Holbrooke, në Deçan dhe më pas edhe në Junik, ku Holbrooke ishte takuar për herë të parë edhe me UÇK-në. Një pikë e madhe kthese ishte shënuar atë ditë. Po atë ditë, gazeta nxirrte Surroin në deklarimet e bëra pas vizitës së Holbrooket duke thënë: “Nuk ka kthim në gjendjen çfarë ka qenë”. Pa kaluar as 48 orë prej vizitës në Junik, protagonisti i “bulldozer-diplomacisë”, Holbrooke, i kishte trazuar shpirtrat me një konstatim të jashtëzakonshëm duke deklaruar: “Kijeva është vendi më i rrezikshëm në Evropë”, derisa fshati mbetej nën rrethimin shtatëjavësh të UÇK-së me rreth 200 civilë serbë dhe 20 policë serbë të bllokuar brenda dhe brenga e madhe ishte se Beogradi do të fuste ushtrinë për të detyruar UÇK-në të zmbrapsej duke përshkallëzuar kësisoj konfliktin në ekstrem.

Një ditë më herët edhe Gelbard ishte takuar me dy përfaqësues të lartë të UÇK-së në Zvicër. “Koha Ditore” sillte një raport të “New York Times”-it në të cilin gazeta amerikane raportonte për takimin, tri ditë më pas, pa dhënë hollësi rreth asaj se kush ishin ata. Më pas është vënë në pah se kanë qenë Bardhyl Mahmuti dhe Xhavit Haliti. Një ditë para se të ndodhte ai takim, James Rubin kishte deklaruar në Departamentin e Shtetit se një takim me udhëheqjen politike të UÇK-së mund të ndodhte së shpejti dhe se Milosheviqi duhet ta pranonte atë fakt. Në ditën e fundit të qershorit 1998 në një blic-ofensivë, serbët kishin hyrë në Bardh të Madh (Bellaqevc) dhe e kishin futur nën kontroll atë duke lënë pas tre të vrarë. Më 3 korrik gazeta duke raportuar një kthesë të sërishme në qëndrimin e Washingtonit sillte në ballinë një raport ekskluziv me titull: “Washingtoni: Rugova nuk mund të flasë në emër të UÇK-së”. Një ditë më pas gazeta raportonte për sulmin masiv të nisur kundër Kijevës dhe rajonit të gjerë, por vinte në pah se Kijeva sërish qëndronte nën kontroll të UÇK-së. Ndërkaq më 6 korrik gazeta kishte filluar të raportonte për një luftë të ashpër në disa raste frontale në Loxhë, gjatë së cilës ishin vrarë të paktën 10 policë serbë dhe të paktën pesë shqiptarë. Në një nga ballinat e atyre ditëve ishte edhe komandanti i FARK-ut, Tahir Zemaj, ndërkaq gazeta sillte në reportazhin e Reutersit prej ngjarjes deklarime të supozuara të Ramush Haradinajt, atëbotë i dyti në hierarkinë që komandonte luftën në Dukagjin. Pas pak ditësh serbët kishin rrethuar edhe Strellcin dhe me atë rast ishin vrarë edhe 5 policë serbë, siç raportonte gazeta. Ashtu siç kishte paralajmëruar Holbrooke më 6 korrik, Kosovo Diplomatic Observer Mission kishte filluar monitorimin në Kosovë – rreth 200 vëzhgues, të paarmatosur do të vëzhgonin terrenin dhe palët që nga ajo ditë për afro katër muaj. Derisa konfrontimet sporadike në pjesë të ndryshme të fronteve të hapura vazhdonin më 9 korrik 1998 ushtaraku Naim Maloku, atëbotë epror i lartë i UÇK-së, dhe tash anëtar i Kryesisë së AAK-së, pati deklaruar në “Kohën Ditore” në një intervistë ekskluzive: “Sot më se 50 për qind e territorit të Kosovës është nën kontroll të UÇK-së”. Në këtë periudhë, gazeta ka nxjerrë intervista ekskluzive me Malokun dhe me sekretarin e përgjithshëm të PDK-së, Jakup Krasniqi, në atë kohë i emëruar zëdhënës politik i UÇK-së. 61

Më 13 korrik lufta kishte shpërthyer edhe në rajonin e Shalës së Bajgorës ndërsa pak ditë më pas artileria serbe kishte goditur edhe Prizrenin. Në rrafshin e politikës në Kosovë gazeta në ballinë më 17 korrik sillte raportin për konstituimin e Kuvendit të Republikës së Kosovës, mbajtur një ditë më parë me titullin sarkastik: “6 vjet pritje për gjysmë ore mbledhje”. Pa vonuar, një ditë më pas UÇK-ja në një komunikatë për shtyp publikuar nga gazeta deklaronte: “UÇK-ja nuk i pranon as zgjedhjet e 22 marsit 1998 dhe as Kuvendin e konstituuar më 16 korrik”. Një natë më pas, më 18 korrik, në kufi afër Padeshit në një përpjekje për të hyrë në Kosovë ishin vrarë të paktën 30 shqiptarë. Raportet më pas flisnin për një numër edhe më të madh të të vrarëve, bazuar në një deklaratë të dëshmitarëve të botuar në gazetë më 22 korrik, në të cilën thuhej se numri i tyre mund të jetë deri në 120 dhe në mesin e tyre ka pasur edhe gra dhe fëmijë. Ndërkaq shtypi shqiptar atë kohë shkruante se 100 pjesëtarë të UÇK-së ishin vrarë me atë rast dhe ata kishin qenë të spiunuar që para se të kalonin kufirin në anën e Shqipërisë. Të plagosurit pak ditë pas pusisë serbe, ishin vizituar edhe nga Bukoshi në Spitalin e Tiranës. Luftimet ndërkohë kishin vazhduar në fshatrat e Ferizajt, Klinës dhe Rahovecit. Ato ditë forcat serbe kishin kryer një mësymje drejt Rahovecit dhe gjendja në atë rajon gjithashtu raportohej e nderë. Një ditë më pas gazeta sillte rrëfime tronditëse ku thuhej: “Shqiptarët janë lidhur për shtylla elektrike në Rahovec”. Në ditën pasuese në një reportazh ekskluziv shkruar nga Baton Haxhiu, Jehona Gjurgjeala dhe Nebi Qena bëhej e ditur se rreth 120 civilë mund të jenë të vrarë, megjithëse UÇK-ja ka hyrë në mesin e tankeve duke shpëtuar civilët. Ndërkohë në një shkëmbim pengjesh mes UÇK-së dhe policisë serbe, gazeta raportonte se 35 serbë ishin liruar nga UÇK-ja, ndërsa serbët kishin lëshuar po aq banorë të Rahovecit në mbrëmje. Për afro dy muaj të verës të vitit 1998 Kosova vihet në vëmendjen botërore për “territoret e lira” të kontrolluara nga UÇK-ja. Në fillim të gushtit pas ekzistimit për afro tre muaj të zonave të lira, forcat serbe kishin intensifikuar sulmet në pjesën qendrore dhe atë perëndimore të Kosovës dhe mësyheshin drejt Malishevës ku në atë periudhë ishin grumbulluar më shumë se 50.000 veta, derisa ofensivat në pjesë 62

të ndryshme më herët i kishin detyruar mijëra civilë të zhvendoseshin nga shtëpitë e veta. Në një seri reportazhesh ekskluzive në atë periudhë gazetari i “KOHËS Ditore”, Rexhep Krasniqi, shkruante për “Luftën për jetën në Malishevë”, derisa mijëra e mijëra njerëz vuanin për ushqime dhe pajisje sanitare. “Qielli për mijëra refugjatë mbetet batanije e vetme”, shkruante në njërin nga reportazhet e hollësishme ai duke potencuar krizën humanitare në horizont derisa forcat serbe përpiqeshin të hynin edhe në Malishevë dhe të çanin edhe Grykën e Llapushnikut. Më 27 korrik gazeta raportonte për mbi 600 shqiptarë të vrarë dhe rreth 200.000 të zhvendosur duke u mbështetur në pohimet e agjencive ndërkombëtare. Më 28 korrik derisa forcat serbe të përqendruara pranë fshatrave në aksin Prishtinë - Pejë kishin vazhduar sulmet e tyre, gazeta raportonte se Qeveria zvicerane kishte bllokuar fondin “Vendlindja thërret”. Një ditë më vonë ishte raportuar bilanci i

tmerrshëm - 20 të vrarë në Junik. Po atë ditë Zvicra kishte bllokuar edhe 8 milionë franga të Qeverisë së Kosovës. Më 31 korrik gazeta raportonte se është shuar edhe grupi G-15. Më 30 korrik Mehmet Hajrizi nga radhët e LBD-së ishte përzgjedhur nga ana e Qeverisë së Përkohshme të Thaçit si kryeministër. Më 2 gusht serbët kishin filluar ofensivë të re kundër rajoneve të Skenderajt, Klinës, Gjakovës dhe Deçanit duke vrarë të paktën tetë shqiptarë. Ndërkohë që ato ditë UÇK-ja ishte shprehur pro një qeverie të koalicionit, Rugova kishte shpërbërë ekipin e moçëm negociator duke emëruar në të riun me Fehmi Aganin, Fatmir Sejdiun, Edita Tahirin, Iljaz Kurteshin dhe Tadej Rodiqin, ndërsa thoshte se ka vend edhe për disa të tjerë… Nga ana tjetër, UÇK-ja nëpërmjet një komunikate bënte të ditur se ia jepte besimin e plotë Adem Demaçit për të qenë ai zëdhënësi politik i saj.

Duke vazhduar politikën e saj të tokës së djegur, Serbia vazhdonte të sulmonte rajonin e Dukagjinit dhe të Drenicës. Ylber Bajraktari në një reportazh ekskluziv në atë kohë shkruante: “Nga Lumëbardhi e deri në kufi me Shqipërinë, toka është e djegur”. Më 18 gusht, pasi kishin ndërmarrë një ofensivë forcat serbe kishin vrarë një dhe plagosur tre persona në Banjë të Malishevës. Gazeta raportonte edhe për një ofensivë serbe drejt Suharekës, e cila kishte lënë katër të vdekur dhe tetë të plagosur. Më 23 gusht ata kishin ndërmarrë operacione në shkallë të gjerë edhe kundër fshatrave të Lipjanit, Gllogovcit e Ferizajt. Po atë ditë gazeta raportonte nga Brukseli se planet operative të NATO-s për të ndërhyrë në Kosovë tashmë ishin bërë gati. Pak ditë më vonë, serbët megjithatë kishin sulmuar Carralevën, duke lënë të vdekur 17 civilë. Ndërkohë, paralelisht me ofensivën që vazhdonte në fshatrat e Prizrenit, serbët kishin lënë 35 të vrarë. Në gusht 1998, forcat policore e ushtarake serbe këmbëngulin se tërë Kosova është pothuajse nën kontrollin e tyre tashmë dhe paralajmëronin ofensivë në Llap dhe Shalë të Bajgorës. Më 9 shtator gazeta raportonte se serbët kishin filluar edhe granatimin e Shalës. Ndërkohë raportet e “Kohës Ditore” të atyre ditëve nga Isniqi, flisnin për 50.000 refugjatë të mbledhur në atë rajon. Pak ditë më vonë gazeta sillte reportazh ekskluziv edhe nga Tërpeza ku ishin ngujuar 15.000 refugjatë të tjerë. Më vonë derisa hynte vjeshta dhe nisnin shirat e vjeshtës, gazeta kishte nxjerrë raportet tmerruese për mijëra njerëz në Kishnarekë që jetonin nën tenda, në baltë dhe në shi. Në këtë periudhë derisa më shumë se 200.000 shqiptarë ishin zhvendosur prej vendbanimeve të veta dhe qindra e qindra ishin vrarë e plagosur në një politikë sistematike serbe të tokës së djegur, në Shqipëri sërish kishte plasur revolucion i brendshëm. Më 12 shtator në përpjekjen e dytë kundër jetës së tij, atentatorët kishin vrarë deputetin Azem Hajdari. Në ditët në vazhdim Tirana ishte mbërthyer nga njerëz të armatosur dhe një lloj puçi ishte organizuar ato ditë kundër Qeverisë shqiptare. Në ballinën e datës 15 shtator “Koha Ditore” sillte fotografinë e madhe me persona të armatosur të barrikaduar në Tiranë dhe shtronte pyetjen: Kundër kujt? 63

Ndërkohë në Prishtinë një dokument amerikan i 3 shtatorit 1998 i përgatitur nga emisari amerikan, Chris Hill, që bënte thirrje për një vetëqeverisje për shumicën shqiptare në Kosovë, ishte hedhur poshtë si i papranueshëm nga shqiptarët. E sulur me tërë arsenalin gazetaresk kundër planit të ofruar, “Koha Ditore” më 17 shtator shkruante se “Hartuesi i draftdokumentit (z. Hill) është inspiruar nga Lindja dhe më pas në koment të gazetës edhe do të aludonte se dokumenti është një përkthim nga alfabeti cirilik, duke aluduar në atë se ishte i hartuar nga Beogradi, duke e shndërruar kështu planin në një copë letre të pavlerë në sytë e Prishtinës. Dy javë më pas, gazeta kishte botuar edhe një draft të dytë, i cili gjithashtu ishte hedhur poshtë. “Koha Ditore” për rrjedhojë ishte bërë halë në sytë e Chris Hillit, plani i të cilit kishte dështuar për pasojë atë vit. Po atë ditë, Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së, në një komunikatë thoshte se çdo zgjidhje, e cila e lë Kosovën nën Serbi është e papranueshme dhe tradhti. Pak ditë më vonë, më 20 shtator, UÇK-ja kishte arrestuar 13 politikanë të LDK-së dhe partive të tjera të vogla “satelite” të saj siç i referoheshin në atë kohë. Një ditë më vonë, në Tiranë kishte ndodhur një vrasje tjetër e rëndë. Më 21 shtator ishte vrarë në pusi kolonel Ahmet Krasniqi, ministër i Mbrojtjes në Qeverinë Bukoshi. Një ditë më vonë edhe pse kjo gjë nuk ishte nxjerrë në mediat lokale, burimet ndërkombëtare flisnin se ishte arritur unifikimi i strukturave të FARK-ut dhe UÇK-së. Më 23 shtator, “Koha Ditore” raportonte për vrasjen e kolonel Ahmet Krasniqit në Tiranë dhe nxirrte në pah aludimet e ndryshme për vrasjen e tij nga ana e Shërbimit Sekret Shqiptar (SHISH). Po më 23 shtator, Këshilli i Sigurimit miraton Rezolutën 1199, e cila kërkonte armëpushim, tërheqjen serbe dhe kthimin e refugjatëve dhe bënte thirrje për “masa të paspecifikuara” nëse Serbia refuzon të bashkëpunojë. Me 24 shtator të mbledhur në Vilamura, Portugali, ministrat e mbrojtjes të vendeve të NATO-s fusin në fuqi Paralajmërimin për Aktivizim (ACTWARN), si hap i parë për sulmet ajrore kundër caqeve në RFJ. Duke nxjerrë në ballinë fotografinë në bllok të ministrave të bërë në pushimoren portugeze, gazeta shtronte pyetjen: “KUR?” Një ditë më pas gazeta raportonte gjerësisht për rrethimin e Çiçavicës dhe duke u mbështetur në burime të ndryshme, vinte në pah se mund të jetë vrarë Fehmi Lladrovci. 64

Më 26 shtator, në Abri të Epërme 35 shqiptarë, midis tyre 17 burra, gra e pleq të një familjeje, ishin therur me thika apo vrarë me plumba në tri sulme simultane të serbëve. Në ballinë gazeta shkruante: “Foshnja njëmuajshe u gjet e gjallë, në gjirin e nënës, e mbuluar me gjakun e saj”. Një ditë më pas gazeta duke nxjerrë fotografinë e foshnjës së përgjakur në Abri mbante tre krye-tituj: “Mjerimi i një bote” – e shoqëruar me fotografinë e ministrave të

mbrojtjes të mbledhur në Portugali pak ditë më parë – “Dështimi i një ndërmjetësimi” – ku potenconte ambasadorin Hill me Rugovën - dhe “Qyqarllëku i një ushtrie”. Dy ditë më vonë, pasi që fotot e masakrës së tmerrshme në Abri ishin nxjerrë edhe në ballinën e “New York Times”-it, Madeleine Albright bënte thirrje për një sulm ajror kundër Serbisë. Dy javë më vonë si rezultat i presionit ndërkombëtar

më 12 tetor, Milosheviqi më në fund i kishte hyrë shqyrtimit të planit të emisarit amerikan për Ballkanin, Richard Holbrooke, për të sjellë 2.000 verifikues të paarmatosur nën ombrellën e OSBE-së në Kosovë. Paralelisht me këtë ambasadorët e NATO-s kishin lëshuar Urdhrin e Aktivizimit, veprim ky i cili në mungesë të rezultateve në terrenin politik, brenda 96 orësh i detyronte forcat e NATO-s të futeshin nën komandën e përbashkët të

komandantit suprem të saj, parashihte dërgimin e avionëve luftarakë në Itali dhe hapte shtegun për një program të kufizuar të sulmeve raketore. Gazeta në atë kohë raportonte se 44 avionë F-16 ndodheshin në platforma në Itali ndërsa në Mesdhe ishte stacionuar avion-bartësi Dwight D. Eisenhower bashkë me tetë luftëanije dhe nëndetëse të pajisura me raketa-kryqëzorë “Tomahawk”. Më 16 tetor, Milosheviqi pranon atë që cilësohet si

Marrëveshje e Tetorit me Holbrooke-n për të lejuar monitoruesit në Kosovë. Tetë ditë më vonë, gjenerali Clark dhe gjenerali Klaus Naumman udhëtojnë në Beograd për të detyruar Milosheviqin të tërheqë trupat nga Kosova. Tri ditë më vonë 4.000 trupa serbe ishin tërhequr formalisht por raportet e mëvonshme vinin në pah se ato kishin filluar të riktheheshin fshehurazi në Kosovë. Derisa vëzhguesit ende matnin terrenin në Kosovë, më 14 dhjetor në afërsi të kufirit me Shqipërinë në Lugishtë të Hasit ushtria dhe policia serbe kishin vrarë në afërsi të kazermës në Gorozhub, 37 shqiptarë dhe kishin plagosur 12, të cilët supozohej atëbotë se kishin bërë përpjekje që të sillnin armë prej matanë kufirit. Në mesin e tyre kishte qenë edhe komandanti i famshëm Mujë Halil Krasniqi i njohur gjerësisht me nofkën “Kapuçi”. Po atë natë në kafenenë “Panda” në Pejë ishin vrarë gjashtë serbë nga persona të panjohur dhe tensionet, që në dhjetor pritej se do të uleshin, ishin rritur dukshëm. Incidentet e rënda vinin në kohën kur emisari Holbrooke, sikurse edhe Chris Hill pas tij, ishin kthyer në rajon në përpjekje për të përafruar qëndrimet mes palëve – Prishtinës dhe Beogradit. Në rajon kishte ardhur në atë kohë edhe komisarja i OKB-së për Refugjatë, Sadako Ogata, në përpjekje për të ndihmuar në përballimin e situatës me Personat e Zhvendosur Brenda (IDP) në Kosovë, që në situata të caktuara numëroheshin 200.000 250.000. Pak ditë më pas, vrasja e një polici serb në Podujevë më 21 dhjetor nxit edhe ofensivën e fuqishme serbe në Llap më 24 dhjetor, duke i dhënë fund armëpushimit gati dymuajsh të shpallur në atë kohë. Trupat serbe të përkrahura nga 100 tanke dhe artileri ndërmarrin sulm masiv për katër ditë me radhë në rajonin e Llapit, duke detyruar mijëra banorë të zhvendosen nga shtëpitë e veta në rajone më të sigurta dhe duke lënë të vdekur të paktën 17 shqiptarë, prej të cilëve 15 ishin civilë. Më 31 dhjetor derisa hyn Viti i Ri 1999, në mesazhin e tij të urimit Ibrahim Rugova thotë mes të tjerash: “Me ndihmën e komunitetit ndërkombëtar ia dolëm që të pengojmë një spastrim etnik masiv në Kosovë” dhe falënderon liderët botërorë dhe kreun e Kishës Katolike, Papa Gjon Palin II, për përkrahjen e dhënë për Kosovën. 65

Të martën e parë të vitit 1999, më 5 janar, Chris Hill kthehet në Kosovë me “ide specifike për të rigjallëruar procesin” derisa forcat serbe vazhdojnë të mbeten të përqendruara në rajonin e Llapit, Mitrovicës dhe Obiliqit ndërsa gazeta raportonte edhe për sulme të kohëpaskohshme në Malishevë, Klinë, Vushtrri, Prizren dhe Suharekë, gjatë të cilave kanë mbetur disa të vdekur. Më 6 janar “Koha Ditore” përcjell fjalimin e Clintonit në të cilin ai thotë para Senatit se situata në Kosovë paraqet kërcënim për sigurinë kombëtare të SHBA-së. Fillimi i janarit është periudha kur në Prishtinë situata fillon të mos jetë e qëndrueshme derisa banda serbe dalin duke sulmuar dhe rrahur njerëzit klubeve të Prishtinës kurse serbë të armatosur nga Çagllavica dhe Llapnasella bllokojnë rrugën magjistrale Prishtinë - Shkup dhe më pas edhe të gjitha hyrje-daljet për në Prishtinë. Më 7 janar pjesë të ndryshme të Prishtinës ndodhen nën kërcënim të vazhdueshëm për të qenë në qendër të sulmeve të serbëve derisa aksionet e UÇK-së vazhdojnë. Më 8 janar në Shalë të Bajgores, pjesëtarët e UÇK-së marrin peng tetë ushtarë të Ushtrisë jugosllave. Serbët ndërmarrin disa përpjekje për lirimin e tyre dhe vënë në veprim edhe shantazhin me kërcënime se do të vrasin shqiptarë në Prishtinë. Më 13 janar me ndërmjetësimin e Misionit Verifikues dhe atij Diplomatik të OSBE-së në Kosovë, tetë ushtarë të APJ-së lirohen në Likovc, pasi që ishin rrëmbyer në shkëmbim të nëntë shqiptarëve të arrestuar nga forcat serbe në fund të vitit 1998. Nëntë shqiptarë lirohen nga serbët 10 ditë pas lirimit të tetë ushtarëve serbë e malazezë me ndërmjetësimin e KVM-së. Ndërkohë ndodh një prej krimeve më të tmerrshme të periudhës së luftës në Kosovë. Më 15 janar 1998 trupat serbe vrasin 42 civilë në fshatin Reçak të Shtimes, një ditë pas një shkëmbimi të armatosur midis UÇK-së dhe policisë serbe në afërsi të këtij lokaliteti. Mëngjesin e hershëm të 16 marsit rreth orës 7:20 gazetari i “Kohës Ditore”, Naser Miftari, dhe gazetari i pavarur izraelit, Tzur Shezaf, kishin qenë të parët që kishin mbërritur në Reçak për të dokumentuar tmerrin që kishte ndodhur atje ku 42 civilë shqiptarë ishin vrarë e masakruar nga forcat serbe gjatë një aksioni një natë më parë. Gazeta kishte arritur të nxirrte fotot dhe raportin fillestar në internet mbi krimin e madh, disa orë para se kushdo tjetër të mbërrinte në vendin e ngjarjes dhe disa 67

orë para se William Walker të deklaronte atë zyrtarisht masakër. Epilogu i tërë kësaj ishte se masakra e rëndë njëkohësisht shënonte pikë kthese në qëndrimin ndërkombëtar ndaj Serbisë dhe Milosheviqit. Presioni ndërkombëtar kishte çuar më pas deri tek deklarata e Grupit të Kontaktit, dy javë më vonë, më 29 janar e cila parashihte mbajtjen më 6 shkurt të bisedimeve në Rambouillet midis Prishtinës dhe Beogradit dhe i bënte thirrje sekretarit të Jashtëm britanik, Robin Cook, që të shkonte në Beograd dhe Prishtinë dhe t’ua transmetonte palëve këtë qëndrim. Edhe Serbia, pas shumë orë debatesh në Kuvendin Popullor e edhe Kosova pas një vale të diplomacisë trajekteve, e cila kishte filluar qysh prej disa muajsh, ishin dakorduar që të nisnin delegacionet në Francë. Përndryshe rrezikonin të bombardoheshin nga NATO-ja. Një të mërkurë, më 3 shkurt, delegacioni i shqiptarëve ishte kompletuar ndërsa serbët po ashtu kishin pasur afat deri të enjten që ta bënin të njëjtën gjë. Në delegacionin shqiptar udhëheqjen e merrte UÇK-ja me pesë anëtarë të deleguar - Hashim Thaçi, Xhavit Haliti, Ramë Buja, Azem Syla dhe Jakup Krasniqi. “Reçaku dhe Rambouillet janë të lidhura”, shkruante “Koha Ditore” atëbotë në ditën e varrimit të viktimave të fshatit, të cilin e kishte vizituar vdekja më 16 janar. Afati i cili u ishte dhënë palëve për të arritur marrëveshje deri më 22 shkurt 1999 nuk ishte përfillur nga serbët. Milosheviqi ende pa përfunduar bisedimet në Rambouillet kishte dhënë pikëpamjen serbe duke thënë se “Serbia nuk do të pranojë trupa të huaja në territorin e saj. Deri në atë periudhë, në luftimet 11-muajshe nëpër pjesë të ndryshme të Kosovës dhe ofensivat serbe në rajone të caktuara ishin vrarë rreth 2.000 njerëz, sipas vlerësimeve të ndryshme lokale dhe ndërkombëtare. Derisa raportonte gjerësisht për Konferencën e Rambouillet, falë punës së palodhshme të korrespondentëve të saj Augustin Palokaj dhe Beqë Cufaj, gazeta paralelisht përcillte edhe lëvizjet taktike të forcave jugosllave. Në fund të shkurtit ushtria jugosllave kishte vendosur 4.500 trupa shtesë më shumë se 60 tanke dhe pajisje të tjera ushtarake me gjithë paralajmërimet e fuqishme të NATO-s dhe të SHBA-së që të mos e bënte një gjë të tillë. Po në këtë periudhë një të martë, më 23 shkurt ishte nxjerrë nga gazeta edhe teksti i plotë i Marrëveshjes 68

Prishtinë, 1.04.1999

për Kosovën në Rambouillet, të cilin pala serbe kishte refuzuar ta nënshkruante. Pentagoni tashmë kishte urdhëruar gjashtë bombardues B-52 që të fluturonin prej bazave amerikane në SHBA në drejtim të Britanisë së Madhe, në gatishmëri për të bombarduar në rast se marrëveshja dështonte. Nënshkrimi që shqiptarët i kishin bërë Marrëveshjes së Rambouillet kishte shtyrë edhe për tre javë bisedimet - që priteshin të mbaheshin më 15 mars në Paris. Më 2 mars në një konferencë të jashtëzakonshme për media, Adem Demaçi, deri atë ditë zëdhënës politik i UÇK-së dhe njeriu i cili kishte kundërshtuar hapur Marrëveshjen e Rambouilletsë, kishte dhënë dorëheqje. Jo shumë ditë më pas njoftohej se Hashim Thaçi është emëruar kryeministër i Qeverisë së Përkohshme të Kosovës, e cila pritej se do të vendosej pas marrëveshjes së nënshkruar në Avenue Kleber të Parisit. Më 15 mars delegacioni shqiptar përmes një letre të nënshkruar i kishte thënë PO marrëveshjes, e cila ofronte vetadministrim, demilitarizimin e UÇK-së dhe mundësinë për të rishqyrtuar statusin e Kosovës pas tre vjetësh. Serbët kishin refuzuar marrëveshjen me një JO. Dy bashkëkryesuesit e Konferencës, ministri i Jashtëm britanik, Robin Cook, dhe ai francez, Hubert Vedrine, me keqardhje i kishin shpalosur zaret që i mbeteshin në dorë Serbisë me atë rast – të këqija që

të gjitha. Jo shumë orë më pas në pjesën e konkluzave të Parisit presidenti amerikan, Clinton, bënte të ditur se nëse serbët nuk nënshkruanin marrëveshjen NATO-ja nuk do të kishte opsion tjetër pos të bombardonte Serbinë. Epilogu: Pesë ditë më pas, më 20 mars 2.000 pjesëtarët e Misionit Verifikues me në krye William Walkerin, e braktisin Kosovën që në agim, brenda më pak se tri orë pas urdhrit të lëshuar nga kryesuesi i radhës i OSBE-së, ish-ministri i Jashtëm norvegjez, Knut Volleabek. Një ditë më pas serbët nisin ofensivë të fuqishme në Drenicë dhe duke bërë rrafsh me tokë Skenderajn. Më 22 mars 1999 “Koha Ditore” dhe kryeredaktori i saj Baton Haxhiu ishin dënuar nga Gjykata Komunale në Prishtinë për botim të informacioneve “që nxisin urrejtje ndërmjet nacionaliteteve”, duke u mbështetur në nenin 67 të Ligjit kundërthënës të asaj kohe Ligjit për Informim Publik në Serbi. Gazeta ishte dënuar me 420.000 dinarë (rreth 20.000 euro) kurse kryeredaktori me 110.000 dinarë (rreth 6.500 euro). Gazetës dhe u.d. kryeredaktorit Haxhiu u ishte dhënë afat 24 orë, deri më 23 mars që të paguanin gjobat ose përndryshe autoritetet serbe do të konfiskonin pronën private të Haxhiut dhe pronën e gazetës. Siç ishte zakoni i gjykatave serbe, aktgjykimin nuk mundi ta prishte as ankesa brilante përpiluar nga avokati mbrojtës i KOHA-s, Bajram Kelmendi, me ndihmën e kolegëve Fazli Balaj dhe Bajram Krasniqi. Kelmendi u

ekzekutua nga policia serbe, së bashku me të bijtë Kastriotin dhe Kushtrimin, më 25 mars 1999. Dënimi për “Kohën Ditore” dhe Haxhiun ishte nxjerrë pas një gjykimi që ishte mbajtur në mënyrë të pazakonshme për një gjykatë, të dielën, dhe kishte zgjatur rreth dy orë. Ai merrte për bazë dy artikuj të publikuar në gazetë më 19 mars 1999. Njëri ishte i nxjerrë prej deklaratës së delegacionit të Kosovës pas nënshkrimit që i kishin bërë Marrëveshjes së Rambouilletsë më 18 mars 1999 në Paris. Pjesa “ofenduese” sipas gjykatës ishin fjalët: “Vendimi për nënshkrimin e marrëveshjes nuk ka qenë i lehtë… Edhe një herë fshatra të tërë po digjen me themel. Po rrihen, torturohen dhe vriten civilët. Edhe një herë mijëra njerëz po dëbohen prej shtëpive të veta”. Artikulli tjetër ishte një deklaratë e kryesuesit të delegacionit kosovar në Rambuillet, Hashim Thaçi, në të cilin ai i cilësonte sulmet e forcave qeveritare jugosllave në Kosovë me fjalët “gjenocid”, dhe u bënte thirrje serbëve që të distancohen nga politikat e Milosheviqit. Për më tepër deklarata e Thaçit ishte marrë prej agjencisë Beta, e cila nga ana e saj nuk ishte paditur fare. Televizioni shtetëror serb RTS gjithashtu kishte transmetuar pjesë të komenteve të Thaçit. Por vetëm gazeta ishte dënuar “për shkelje” si përfundim. Një përpjekje e orës së fundit e emisarit amerikan, Richard Holbrooke, të martën pasdite më 23 mars 1998 për ta bindur Milosheviqin që të pranojë një forcë ndërkombëtare në Kosovë po ashtu kishte dështuar. Serbia sipas vlerësimeve ndërkombëtare zyrtarisht tashmë kishte 40.000 trupa dhe 300 tanke në Kosovë. (1/3 e forcave të saj të përgjithshme). Jo zyrtarisht askush asnjëherë nuk ka për të mundur ta dijë. “NATO Air just do it” - ishte moto e gazetës dhe ballina e saj pasi që asgjë tjetër nuk kishte mbetur si opsion në tavolinë. Brenda më pak se 24 orë pas atij momenti bombat e para të NATO-s kishin filluar të bien mbi caqet në Kosovë dhe caqet në Serbi. Heshtja e vdekjes kishte kapluar edhe Prishtinën e edhe çdo cep tjetër të Kosovës. Kosova ngadalë kishte hyrë në terrin e natës së parë të saj tërësisht pa dëshmitarë. Me bombat duke rënë, civilët dhe policët serbë duke u mësyrë në shënjestrat e paracaktuara prej të cilave redaksia e gazetës kishte qenë ndër të parat. Epilogu: Vrasja e njeriut që e ruante atë dhe më pas shkatërrimi i tërësishëm i gjithçkaje brenda saj. 69

Duke u përgatitur për kundërpërgjigjen DUKAGJIN GORANI Prishtinë, 24/25 mars 1999 (IWPR) Tani është bllokuar krejtësisht diplomacia, NATO-ja ka aprovuar fillimin e bombardimeve, dhe gjërat po përkeqësohen më tepër. Çdo gjë në Prishtinë është e mbyllur, dhe përveç forcave të sigurisë, asnjë nuk shihet në rrugë. Dyqanet nuk punojnë, dhe vetëm disa makina qarkullojnë. Njerëzit janë të frikësuar, dhe familjet po përpiqen të mblidhen së bashku dhe të gjejnë një vend për të qëndruar. Ne kemi njoftime për bombardime të rënda në lagjet e jashtme të qytetit, dhe popullsia po lëviz nga jashtë qytetit drejt qendrës së tij, duke besuar se atje është më e sigurt. Pothuajse nuk ka asnjë informacion. Gjatë ditës, disa ekipe gazetarësh u përpoqën të penetronin në rajonin e Drenicës, një zonë e kontrolluar nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK), nëpërmjet disa rrugëve anësore, por ata u kthyen mbrapsht, dhe me sa duket edhe janë qëlluar. Zona është komplet e bllokuar, dhe askush nuk është i sigurt se çfarë po ndodh aty, ose në qytete të tjera të vogla, si Gllogovci dhe Podujeva, ku ka pasur ofensiva nga autoritetet jugosllave... Popullsia në Kosovë, veçanërisht ajo në Prishtinë, është krejt e pambrojtur prej policisë serbe, ushtarëve dhe, akoma më keq, nga forcat paraushtarake. Civilë serbë të armatosur gjithashtu mund të sulmojnë popullsinë civile shqiptare. Dje shpërthyen bomba në disa kafene të qytetit. Meqenëse kafenetë dhe restorantet, në të cilat njerëzit grumbulloheshin, nuk punojnë më, këto sulme ndoshta do të drejtohen direkt ndaj shtëpive të shqiptarëve, në Prishtinë dhe në të gjithë Kosovën. Për shkak të dendësisë së madhe të popullsisë, njerëzit mund të ndihen më të sigurt në Prishtinë. Por ne kemi frikën e një sulmi të drejtpërdrejtë ndaj qytetit, dhe ndoshta «masakra» do të ndodhë. Këtë radhë sulmi mund të fillojë menjëherë pas fillimit të

sulmeve ajrore, të cilat janë çështje orësh. Luftimet lokale nëpër fshatra do te detyrojnë akoma edhe me shumë njerëz të drejtohen për në qytete, dhe prej sulmeve të tjera dhe reprezaljeve më të mëdha, ndoshta do të mund të shkaktohet më tepër dhunë nëpër qytete... Prishtina mund ta vuajë të njëjtin fat si Sarajeva dhe mund të ndahet në dy apo tri zona. Ajo nuk ka një minoritet serb aq të madh sa Sarajeva, por që tani kanë filluar të shfaqen barrikadat, të cilat po e ndajnë qytetin në zona, si p.sh. “Dragodan” dhe “Kodrën e Diellit”, nga qendra e qytetit. Këto barrikada, ashtu si edhe ajo ne rrugën për në lagjen time, ruhen prej rreth 50 vetash të armatosur secili. Sulmet ajrore do ta dobësojnë mbrojtjen serbe, por Slobodan Milosheviqi kurrë nuk do të bindet prej tyre për të rënë dakord për një marrëveshje. Megjithatë, sapo të fillojnë sulmet ajrore, lëshimi i reprezaljeve nëpër zonat urbane është i pashmangshëm. Sulmet ajrore janë të nevojshme, por pa një përfshirje të fortë të trupave tokësore, kriza vetëm se do të thellohet. Dislokimi i trupave të NATO-s në terren është mënyra e vetme për ta parandaluar një krizë humanitare të përmasave të mëdha. Sido që të jetë ky do të jetë një konflikt intensiv për të dyja palët. Ndërkohë, ne vetëm sa mundohemi t’i shpëtojmë kokat. Për arsye të profesionit tim, dhe sepse kam qenë i ekspozuar publikisht, unë do të mundohem të strehohem diku tjetër për momentin. Sipas lajmeve, kjo mund të ndodhë për nja dy orë. Unë e ndoqa deklaratën e Tony Blairit, kryeministrit britanik. E kam shumë mirë parasysh se çfarë po ndodh në Dhomën e Ulët të Parlamentit britanik. Por ne nuk kemi asnjë lajm tjetër. Unë nuk kam as edhe idenë më të vogël se çfarë po ndodh vetëm 500 metra larg shtëpisë sime. Dukagjin Gorani është redaktor i “KD Times”, edicioni në gjuhën angleze i “KOHËS Ditore” në Prishtinë.

Numri 667 i gazetës që nuk doli në shitje më 25.03.1999

Çaji në shtypshkronjë SAMI KÇIKU Qenka paksa e vështirë për të rikthyer kujtimet e para 10 vjetëve, sidomos nëse nuk të shkon mendja se duhet t’i mbash mend sepse një ditë punëdhënësi do të japë një afat për t’i shkruar ato për monografinë e kompanisë. Në “KOHËN Ditore” fillova punën disa muaj para se të dilte ditorja. Lirak Çelaj më ftonte për të punuar, por unë hezitoja. Ishte daja im, Abdullah Zeneli, (N.B. “Buzuku”, ku punoja), të cilit i kam borxh shumë për zanatin, që më shtyu të pranoja ofertën. Atëbotë në Qendrën Grafike punonin Besim Ilazi, Lirak Çelaj, Ilir Llozana dhe unë. Më kujtohet që në numrat testues të gazetës të gjithë titujt i kishim me shprehjen “Tre gjermanët e trashë”, të cilët ose kishin qenë diku për vizitë ose kryenin ndonjë punë tjetër rreth e rrotull me personelin e redaksisë. Ideja natyrisht ishte e Lirakut. Ishin aty kompjuterët me të cilët punonim ne, por edhe një pranues i Reuters për lajmet dhe fotografitë. Ishte edhe serveri i ZANA-PR, me siguri sistemi i parë për lidhje me Internet në Kosovë, vetëm tekstual, me të cilin dikush-dikush komunikonte me e-mail me botën. Për numrat e parë të gazetës shkrimet i bartnim me disketa edhe pse në redaksi ekzistonte rrjeti, por ishte kohë e shkurtër për t’u adaptuar e tërë redaksia me bartjen e fajllave. Numrin e parë të gazetës (edhe disa të tjerë më pas) e përfunduam në orët e para të mëngjesit dhe i gjithë ekipi realizues shkuam në shtypshkronjë për ta dorëzuar në shtyp dhe për të marrë në dorë kopjen e parë. Është i paharrueshëm çaji i atij mëngjesi në shtypshkronjë dhe gazeta “taze”. Për shumë kohë në redaksi ka qarkulluar shprehja, që e përdorte sidomos Veton Surroi, “Eee..., nuk ke pi ti çaj në shtypshkronjë” ose “Mos po don me pi çaj në shtypshkronjë”. Për shumë gjëra, u vërtetua më vonë se ishte “Koha Ditore” ajo që kishte vënë standarde. Si për organizimin e brendshëm, organizimin e rrjetit, teknikën, etj. 72

Shtypshkronja e djegur nga forcat serbe më 24.03.1999

Në fakt pavetëdijshëm këtë e kishim bërë të gjithë nga pak, duke u marrë me entuziazëm çdo ditë me Kohën. Në këtë dhjetëvjetor, ndoshta më lejohet ta lë modestinë anash, për të thënë se në disa momente stafi i “Kohës Ditore” ka bërë gjëra, të cilat ndoshta në kushtet normale të botës nuk do të ishin

gjë tjetër veçse kryerje e punës, por për kushtet në të cilat i ka realizuar kanë qenë çudira. Qendra grafike është hallka e fundit para futjes në shtyp të çdo gazete, por dërgimi i “pausave” të “Kohës...” në shtypshkronjë në kushtet e luftës ishte histori në vete. Në orët e vona të natës shpesh na

duhej të kalonim kontrollet policore serbe, nga të cilat kurrë s’e dije si do të ndaheshe. Disa muaj para intervenimit të NATO-s, ne ekipi i Qendrës grafike madje kemi fjetur në zyrat e redaksisë në disa dyshekë, të vetëdijshëm se ishim më të rrezikuar në redaksi sesa diku tjetër. Më kujtohen bisedat e atyre netëve me bacën Rexhë, i cili ndante çajin e tij me ne dhe kur i thoshim se mund të ndodhë që kur të sulmojë NATO-ja forcat serbe të hakmerren dhe të na sulmojnë neve aty, ai na e kthente: “Nashtë more, veç ta ni niherë le të bon BUM, s’ka gajle edhe nëse na mysin”. Tash ndihem keq për ato biseda, sepse baca Rexhë u vra pikërisht në zyrat e redaksisë natën e 24 marsit. Një javë pas vrasjes së Bacës Rexhë unë u gjeta në Bllacë dhe më pas në Maqedoni, ku rimblodhëm redaksinë dhe filluam sërish botimin e gazetës. Atje punuam në kushte mjaft të vështira. I tërë ekipi që punonte aty shfrytëzonte një lidhje interneti që kishte shpejtësinë sa të një shfrytëzuesi në internet caffe. Por edhe pas kthimit në Prishtinë, puna nuk ishte e lehtë. Pa rrymë, pa telefona, pa internet... duhej nisur nga e para. Nuk mund të mos e përmend rastin kur dikush duke ndërtuar e kishte këputur kabllon kryesore të postës dhe ne nuk mund ta dërgonim gazetën në Maqedoni, ku ende shtypej. Na është dashur të shkojmë me veturë deri në kufi me Maqedoninë për të gjetur një skutë ku kapeshin valët e telefonisë mobile të Maqedonisë për të bërë transferimin e fajllave nëpërmjet një laptopi dhe një telefoni mobil “Nokia Communicator 9110”. Ka shumë gjëra për të rikujtuar nga puna ime dhjetëvjeçare në “Kohën ditore”, por besoj se duhet lënë disa edhe për përvjetorët e tjerë, apo? Me gjithë vështirësitë, përjetimet e rënda gazeta ka ecur... nuk është ndalur... dhe nuk e besoj që do të ndalet ndonjëherë. Do të doja të përjetoja edhe përvjetorin e 100-të të gazetës. Edhe numrin e 50.000-të. E, KOHA, të mos ndalet kurrë... 73

Prishtina mëson emra vendesh që nuk dinte se ekzistonin Nëse në Prishtinë një lidhje interneti funksiononte disi në atë kohë, viti 1997 ishte periudha kur nuk kishte internet fare nëpër rajonet e tjera të Kosovës dhe lidhjet telefonike fikse ishin të vështira të mbaheshin. Rrjetet 061 dhe 063 operonin në atë kohë për ata që mund t’ia ofronin vetes mundësinë të përdornin celularë. Një bllok shënimesh dhe një lidhje shpeshherë e dobët me telefon fiks ose në situata të “jashtëzakonshme” një faks, ishin metodat që përdorte rrjeti i korrespondentëve të “Kohës Ditore”, një grup prej rreth mbi 20 gazetarësh pa ndonjë përvojë të theksuar të mëparshme në gazetari, fillimisht për të distribuuar lajmet në Prishtinë nga rajone të ndryshme të Kosovës. E vërteta që do të transmetohej në edicionin e nesërm te gazetës përfundimisht qëndronte në të lexuarit drejt të asaj cope letre apo faksi në Prishtinë apo edhe të dëgjuarit mirë të Sahit Ymerit radhitësit më të hershëm dhe më fjalëpak të “Kohës Ditore”, i cili radhiste me shpejtësi ato që dëgjonte nga ana tjetër e receptorit, duke qenë tejet i saktë - 30, 40 a më shumë raporte të tilla në ditë radhiste ai duke mbajtur një lloj rekordi të asaj kohe pasi që kishte arritur të shtypte deri në 90.000-100.000 bajtë në ditë siç edhe e pati pranuar vetë në një rast në një moment mllefi, duke shtypur nga 350 germa në minutë — e këto 100.000 bajtë i vinin afërsisht rreth 40-45 faqe formati A4. Rrjeti i korrespondentëve pati filluar të funksiononte në muajin mars të vitit 1997 i shoqëruar më pas me hapje të korrespondenturave të “Kohës Ditore” në disa nga qendrat kryesore të Kosovës. Lajmet dhe ngjarjet nga terreni filluan të mbushnin faqet e para të gazetës duke sjellë “gjeografinë e harruar të atdheut”, siç e pati cilësuar njëri prej korrespondentëve më të hershëm të gazetës, Afrim Demiri, raportimin nga terreni atë kohë. Jeta nën terror nëpër fshatrat e margjinalizuara — fshatra që shumëkush nga ata që i lexonin në Prishtinë as që e dinin se ku i bien - shpalosej me tërë fatalitetin e saj në faqet e gazetës që po rebelonte një kohë, për të emancipuar ndjenjën e rebelimit kolektiv duke i 75

dalë në ballë artikulimit të një spektri kërkesash të ligjshme ndaj Beogradit dhe ndaj bashkësisë ndërkombëtare. “Kur mendoj për rrugën e kaluar dhjetëvjeçare me ‘Kohën...’ e ndjej se më duhet kapërcyer një prag të ndjeshëm të modestisë për të thënë se “10 vjet punë kaq dinamike nuk janë pak. Po ashtu më shtohet respekti për punën e kolegëve si dhe për dinjitetin që ‘Koha’ na dha dhe ne ia dhamë ‘Kohës’ gjatë tërë këtyre viteve”, thotë Afrim Demiri, nga Ferizaj, ndër veteranët e korrespondentëve të gazetës. Ekrem Raka, korrespondent i gazetës nga rajoni i Kaçanikut kujton se si Veton Surroi, në një takim me korrespondentët, në prill apo maj të vitit 1997 u ka thënë se: “Nga ne (stafi menaxhues) mos kërkoni vetëm që t’ju mbrojmë nga aparati represiv i regjimit pushtues serb, sepse nga ky aparat nuk mund ta mbrojmë as veten”. Raka kujton thënien e Surroit: “Mos kurseni askënd, por prezantoni vetëm fakte dhe argumente”. “Filluam si grupi i korrespondentëve, të cilët më inferioritetin e provincës duhej të sprovonim gjuhën e lapsit karshi një realiteti të ashpër… Me kohë edhe gjuha jonë filloi të ashpërsohej si nga pesha e argumenteve që kishim ashtu edhe nga fuqia e burimeve — vazhdimisht në rritje”, kujton Demiri. “Të qenit me ‘Kohën’ na ka bërë që të sfidojmë konturat e okupimit fizik serb dhe njëkohësisht të kapërcejmë edhe kufizimet e njëmendësisë”, thotë ai. Njëri prej ish-korrespondentëve të gazetës, Selim Selmanaj, nuk është më në mesin e të gjallëve. Korrespondentët e periudhës 1997-1999 të gazetës kanë qenë Albert Shala (Gjakovë); Avni Zogiani (Fushë-Kosovë); Avni Karaxha (Gllogovc); Bejtullah Sokoli (Rahovec); Besnik Berisha (Pejë); Ekrem Raka (Kaçanik); Elmaz Isufi (Viti); Faton Hamiti (Skenderaj); Faton Mehmetaj (Deçan); Ganimet Klaiqi (Kamenicë); Hasan Përvetica (Podujevë); Haxhi Shabani (Ulqin); Ismet Lecaj (Dragash); Jeton Ismajli (Luginë); Maxhun Smajli (Klinë); Musa Mustafa (Mitrovicë); Musa Kurhasku (Gjakovë); Nexhat Buzuku (Gjilan) Rasim Thaçi (Suharekë); Reshat Reshitaj (Suharekë), Rexhep Krasniqi (Malishevë); Riza Haziri (Mitrovicë); Skënder Musa (Vushtrri); Safet Krivaça (Lipjan); Selim Selmanaj (Deçan); Shefqet Gjocaj (Istog); Sylejman Shaqiri (Ferizaj); Yrjet Berisha (Prizren); 76

Fadil Bytyçi (Suharekë); Adem Meta (Skenderaj); Afrim Demiri (Ferizaj); Agron Shporta (Prizren); Nexhat Buzuku (Gjilan); Sylejman Blaku (Podujevë); Bashkim Sylejmani (Prizren).

Adem Meta ishte korrespondenti i parë i gazetës “Koha Ditore”, i cili kishte parë për së afërmi fillimin e asaj që jo shumë kohë më pas do të shndërrohej në luftë.

Ai ishte dëshmitar okular në betejën e parë frontale në mes të UÇK-së dhe forcave serbe, më 26 nëntor 1997, në Rezallë të Re. Atij më vonë i ishin bashkuar edhe redaktorët Baton Haxhiu dhe Ardian Arifaj, 77

të cilët kishin shkuar atje pas marrjes së njoftimeve të para për konfrontimin dhe teksti i ballinës së gazetës të nesërmen mbante titullin: “Dikush ka luftuar në Ludeviq”. “E kemi përcjellë ngjarjen nga afër aq sa ka qenë e mundur. Gjatë gjithë kohës helikopterët fluturonin mbi vendin e ngjarjes, kurse vendi i betejës nga të gjitha anët ishte rrethuar me postblloqe policore, dhe ne ishim zmbrapsur dy herë në tentativën tonë që të shkonim atje. Pas orës 15:00, vërejtëm disa lëvizje të forcave serbe në drejtim të Skenderajt”, kujton njëri ndër korrespondentët më të vjetër të gazetës, Adem Meta, ditën e 26 nëntorit në Rrezallë. Ai kujton sesi Haxhiu pas shkallëzimit të situatës në njërën prej mbledhjeve të redaksisë u kishte thënë korrespondentëve se “prej tash duhet ta dini se jeni reporterë të luftës”. Kjo ishte periudha siç kujton Demiri e vitit 1998 kur “Dushkaja zbrazej, Drenica digjej, Dukagjini vritej, Llapi ushëtinte, Jezerci bombardohej dhe për të gjitha duhej shkruar”. “Shpesh të kaplonte dëshpërimi se kujt i duhej e vërteta, kur dihej thënia se në luftë e vërteta vdes e para. Por megjithatë një vrull i brendshëm më bënte të shkoja kundër kësaj thënie. Sot e kësaj dite më shkojnë mornica trupit kur i kujtoj titujt e asaj kohe: “Nerodimja një fshat që po digjet”, apo “Baballoçi u sulmua me artileri të rëndë”, ‘U granatuan shtëpitë e familjeve….”. Rexhep Krasniqi, korrespondent i gazetës, i cili një kohë punoi edhe si gazetar në deskun e redaksisë në Prishtinë, ka qenë po ashtu njëri ndër ata që mund të thuhet lehtësisht se kanë ecur këmbë rajonin e gjerë të Kosovës Qendrore me Malishevën si zonë e parë e lirë për disa muaj rresht në vitin 1998 në raportimin e suksesshëm nga terreni. Raportimi i parë gazetaresk rreth konfrontimit të forcave serbe me UÇK-në i Krasniqit ishte në janar të 1998-s. “Më 24 janar 1998 një grup i armatosur shqiptarësh kishte sulmuar një patrullë serbe. Ishin plagosur dy policë serbë ndërkaq ndonëse shumëkush supozonte se përleshja ishte inskenim i policisë si pretekst për keqtrajtim qytetarësh, të shumtë ishin edhe ata që grupin e identifikonin me UÇK-në. Raporti rreth kësaj ngjarjeje i përgatitur nga Krasniqi zë vend në ballinën e “Kohës Ditore”. Më pas në fillim të pranverës 1998 grupe të armatosura të UÇK-së, të maskuar filluan të dilnin në pikë të ditës në Malishevë duke e detyruar policinë serbe 78

që të hiqte dorë prej patrullimeve deri më 8 maj kur në Balincë ndodhi një betejë e armatosur dhe në ambulancën kryesore në Malishevë, e cila ishte shpallur “Zonë e lirë” nisin të dërgoheshin të plagosurit e parë nga lufta. “Afro tre muaj gjatë kësaj kohe kam dërguar raporte rreth jetës që po zhvillohej në këtë zonë të lirë. Raportet i dërgoja përmes telefonit ose në dorëshkrim përmes gazetarëve që vinin nga Prishtina e qendra të tjera në Malishevë. Përveç kolegëve nga redaksia tekstet e mia në dorëshkrim herëve të shumta nëpër postblloqe i kanë përcjellë në redaksi edhe gazetarë të huaj si Paul Wood, Miguel Gil Moreno, Kurt Schork etj. Në veçanti me gatishmëri për ndihmë është shquar gazetari i BBC-së, Paul Wood”, rikujton Krasniqi. “Raportet kryesisht detyrohesha t’i përpunoja në dorëshkrim. Në fund të korrikut 1998 forcat serbe thyen Grykën e Llapushnikut dhe ra edhe Zona e

lirë e Malishevës. Kushtet për raportimin e gazetarëve nga kjo zonë u vështirësuan edhe më shumë. Mbetën vetëm telefonat dhe atë me çmimet që dëshironin pronarët e tyre”, tregon Krasniqi. Gjatë kohës së marrëveshjes për armëpushim mes forcave serbe dhe atyre të UÇK-së me negociimin e faktorit ndërkombëtar si dhe gjatë periudhës së konsultimit të liderëve të UÇK-së rreth Marrëveshjes së Rambouillet-së në disa raste “Koha Ditore” ka pasur raporte ekskluzive nga Malisheva. Ai po ashtu kujton 24 marsin 1999 kur sapo nisën bombardimet e NATO-së në caqet serbe nëpër Kosovë dhe në Vargmalet e Berishës në një duel ajror kishte rënë një aeroplan i forcave jugosllave. “Të nesërmen duhej të dërgoja raportin. Dola në vendin e ngjarjes. Copa aeroplani që besohej se ishte rus në shërbim të aviacionit serb ishin shpërndarë gjithandej. Unë po bëja tekstin por fotografitë e dija se s’kisha si t’i dër-

goja në redaksi. Mora në telefon redaksinë, por askush s’e ngrinte receptorin. Mora më pas fotoreporterin e ‘Kohës’, Alban Bujarin, në telefon mobil që të vinte e t’i merrte fotot. “Mbrëmë ka ndërhyrë policia në redaksi, ka vrarë rojën dhe ka ndaluar botimin e gazetës”, më tha ai me trishtim. “Erdha në vete dhe e kuptova se kishim hyrë në një fazë të rrezikshme për informimin dhe për vetë jetën”. Tre muajt që kishin pasuar sipas Krasniqit ishin “luftë për mbijetesë”. Pasi ishte ndalur botimi i “Kohës Ditore” gjatë asaj kohe për ngjarjet më të rëndësishme ai ka raportuar në radion gjermane Deutsche Welle. Më 1 prill Krasniqi kishte evidencuar në fshatin Burim të Malishevës vrasjen dhe masakrimin e 42 civilëve shqiptarë nga forcat serbe. “Katër kufoma nga ato ishin karbonizuar”, rrëfen ai. Pak kohë më vonë ai kishte shkuar në Prishtinë. “Gazeta kishte nisur të botohej në Tetovë. Fillova të dërgoja raporte atje”, rrëfen Krasniqi. Po ashtu Krasniqi ka qenë ndër të vetmit korrespondentë të gazetës që kanë raportuar në vitin 2001 edhe nga lufta në Maqedoni. “Në fund të majit 2001 dhe në fillim të qershorit të atij viti kam raportuar nga lufta mes Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare dhe njësiteve të Ushtrisë dhe Policisë së Maqedonisë, në rajonin e Karadakut. Nga Lubizhda e Vitisë deri në Likovë të Kumanovës së bashku me rreth 80 ushtarë të UÇK-së kamë udhëtuar në këmbë. Para se të udhëtoja kryeredaktori Baton Haxhiu ka insistuar që të nënshkruaja një deklaratë se po udhëtoja me vullnetin tim. Pos për gazetën Krasniqi në atë periudhë ka raportuar edhe për KTV-në. “Kushtet e raportimit nga lufta e Maqedonisë kanë qenë afërsisht të ngjashme me ato nga lufta e Kosovës. Nga kompjuteri sërish më është dashur t’i kthehem dorëshkrimit dhe raportimeve telefonike. Zakonisht gazetarët nga redaksia qendrore i kanë incizuar raportimet e mia dhe më pas janë detyruar t’i nxjerrin ato nga diktafoni”, thotë ai.

Një kërkesë e pazakontë bërë një korrespondenti Xhemë Binaku, ishte në fakt një nga ata që “puna pisk” e kishte bërë korrespondent papritmas. “Puna ime në ‘Kohën Ditore’ ka ‘nisur’ më 6 mars 1998, ditën kur u vra komandanti i UÇK-së, Adem Jashari, 79

bashkë me 51 anëtarë të tjerë të familjes së tij”, thotë ai. “Atë ditë, kur jam zënë bashkë me veprimtarin Xhevat Bylykbashi nga forca serbe dhe më dërguan në Sigurimin Shtetëror në Prishtinë. Krejt rastësisht më lindi ideja që për mbrojtje të përdor arsyetimin se punoj për “Kohën Ditore”, prandaj edhe shënimet që m’u gjetën në bllok xhepi për zhvillimet në luftimet në Prekaz e rrethinë ia atribuova kësaj ‘pune. Ishte e vetmja alternativë që shfrytëzova për të shpëtuar nga duart e inspektorëve serbë”, arsyeton ai. Më pas Binaku u bë me të vërtetë korrespondent i ‘Kohës...’ nga Gllogovci, tash Drenas, dhe vazhdon të bëjë punën e korrespondentit të gazetës edhe sot e kësaj dite. Aq i fuqishëm ishte presioni mbi gazetarët e “Kohës Ditore” saqë një ditë prej ditësh njërit prej tyre në vazhdën e kërkesave absurde të serbëve i ishte kërkuar nga kreu i dhunshëm serb i Kuvendit Komunal të Gjakovës edhe që të hynte si ndërmjetës për të nxjerrë disa serbë që dyshohej se ishin kidnapuar nga UÇK-ja në Rahovec. Një fat të tillë të rëndë e kishte bartur mbi vete gazetari nga Gjakova, Musa Kurhasku. “Ishte 19 gushti i vitit 1998. Që nga fillimi i muajit maj Redaksia me kishte lejuar që të raportoja edhe për lajmet e orës 18:30 në RTSH. Me datën 15 të gusht 1998, përmes një bashkëqytetarit tim, Faton Polloshka, më kishte bërë një ftesë për takim me Momçilo Stanojeviq, ish-kryetar i Komunës së Gjakovë. Nuk kisha guxim ta takoja. Mora besimin se nuk do të më ndodhë ndonjë e keqe. Mirëpo, para se të shkoja në këtë takim u konsultova me kryeredaktorin Veton Surroi. “Musa, më tha Surroi, për çka të pyesin mos bjer në provokime dhe mos u lig, qëndro ashtu si ke qëndruar deri tani. Ashtu edhe veprova. Stanojeviqi, fillimisht m’i tregoi shkrimet e mia që i kishte fotokopjuar. Me tha: “Ne mund të vrasim të burgosim, por nuk duam. Ju Kurhasku, duhet të na ndihmoni që të lirohet një qytetar serb bashkëqytetar i Gjakovës në zonat e Anadrinit. Me tha ja 40 mijë marka dhe ia dërgoni UÇK-së. Unë nuk pranova, dhe thashë, unë jam gazetar dhe jo Këshilli i të Drejtave të Njeriut. Pas dy orësh bisedë, jam larguar dhe në orën 14:45 minuta pasi arrita në shtëpi, dy tanke, tre pizgauerë, civilë të armatosur bashkë me polici të uniformuar serbe, kanë hyrë në oborrin e shtëpisë sime, kanë thyer derën e hyrjes së korridorit. Isha me 80

Fëllanzën, bashkëshorten, vajzën Rinoren dhe djalin e vogël 5 vjeç Pëllumbin. Polici i sigurimit Obradoviq, bashkë me 10 të tjerë më kanë demoluar shtëpinë dhe më pas me pranga më kanë dërguar në Stacionin e policisë në Gjakovë. Për 7 orë jam rrahur e torturuar. Në orën 2:00 pas mesnate, pasi isha në gjendje kritike, nga torturimi fizik, kanë pushuar rrahjet. Sreten Camoviqi, shef i sigurimit me eprorët në orën 4:00 në mëngjes më ka thënë: Ju jeni i dënuar me 5 vjet burgim. Ndërkohë, pas pak, më thanë se ju do të liroheni dhe pas dy ditësh do t’ju kontaktojmë. Aty ma kishin marrë letërnjoftimin, makinën e shkrimit dhe shkrimet që i kisha në arkiv, si dhe pasaportën. Një polic i sigurimit më tha urdhëro pasaportën dhe makinën, i thashë meqë kam për të ardhur përsëri këto nuk me duhen. Pas lirimit, menjëherë jam arratisur për në Damjan dhe pas 10 ditësh kam depërtuar në Shqipëri. Më 2 nëntor duke kaluar fillimisht kufirin në Qafë Thanë dhe më pas edhe atë në Han të Elezit kam hyrë sërish

në Prishtinë. Më 3 nëntor, në takimin me Veton Surroin, në Redaksi, lotët rridhnin pandërprerë. Surroi me përqafoi po sikur të isha vëllai i tij. Nuk besonte se jam përsëri në mesin e kolegëve”. Më të ndryshme nuk shfaqeshin as mynxyrat e Musa Mustafës, një korrespondent tjetër i gazetës nga pika më neuralgjike e Kosovës – Mitrovica. Në periudhën e paraluftës dhe gjatë luftës në Kosovë ai ka qenë arrestuar disa herë nga policia serbe dhe ka vuajtur edhe dënim me burg. Mynxyrat e tij nuk janë ndalur në fakt as pas luftës. Ai e kujton periudhën e paraluftës si një prej periudhave më të vështira për gazetarinë. Shpeshherë duke qenë banor në Mitrovicë ai ka mundur të shohë hyrjet e forcave policoreushtarake serbe nëpër kapinë e Kosovës përmes Zveçanit për të krijuar për të tjerët tablonë e asaj se çfarë mund të pritej. Mustafa kujton 1 tetorin e vitit 1998 kur pjesëtarët e UDB-së e kanë arrestuar dhe dërguar në një postbllok në afërsi të stacionit të autobusëve duke ushtruar maltretimet kundër tij. “Më kanë mbajtur

shumë orë dhe në fund më kanë hedhur në një lokalitet në afërsi të stacionit hekurudhor të Mitrovicës ku edhe kur jam zgjuar e kam parë veten”, kujton tani ai. Ai atë ditë kishte marrë shënime në një bllok nga konferenca për shtyp e udhëheqësve të UPS-së së FXM-së. “Kur polici që shihte bllokun tim më pyeti se çfarë kam shkruar, iu përgjigja se nuk e di se kam qenë për ngut. A “m........, hem novinar hem nepismen (edhe gazetar edhe analfabet) ma ktheu polici serb”, kujton Mustafa. Mustafa kujton atë periudhë kur sipas tij civilë shqiptarë për çdo mëngjes gjendeshin të vrarë nëpër pjesë të ndryshme të qytetit të Mitrovicës, e kryesori ishte bërë vendi nën urën në fshatin Shupkovc në magjistralen Mitrovicë - Prishtinë. Në shkurt të vitit 1998 pas sulmit të parë të policisë serbe në Familjen e Jasharëve në Prekaz, ai kishte raportuar se dy udhëheqës të paramilitarëve serbë, Kapetan Dragani dhe Zheljko Razhnjatoviq-Arkan, kishin dalë nga ndërtesa e SUP-it në Mitrovicë dhe ishin akomoduar në Hotelin N-3 në Zveçan. Ai mezi kishte shpëtuar pa ferrë në këmbë pas shkuarjes në Hotelin në Zveçan për të konfirmuar këtë lajm. Prania e dy tipave kokërruar me Scorpionë në dorë në hollin e hotelit të cilët i ishin qepur pas ishte në fakt për të por edhe për shumëkë ato ditë ishte vetëm konfirmim se ata ndodheshin aty. Mustafa kujton ditën e varrimit të piktorit Kadri Kadriu, i rrëmbyer dhe i vrarë nga serbët, kur dy predha goditën tregun e Mitrovicës. “Isha shumë afër në një kafene, dola dhe u afrova në treg. Ishte tmerr, gjithkah shihje gjymtyrë të njerëzve. Mblidhnim këmbët dhe duart e njerëzve që ishin këputur dhe i fusnim në makina bashkë me të plagosurit. Në këtë sulm të serbëve, një Markale tjetër, 6 veta vdiqën ndërsa mbi 200 u plagosën”. Si një ndër korrespondentët e paktë të gazetës që ka qëndruar në Kosovë gjatë luftës ai nuk ka pasur mundësi të raportonte pasi që nuk kishte as telefon satelitor. “Sillesha Shalës së Bajgorës, Vushtrrisë, si terzia pa penj, pa mundësi për të informuar. Në një radio dëgjoja lajmet se bashku me shumë persona që ndoshta në jetën time nuk i kisha parë”, kujton ai. Ai çuditërisht i kishte shpëtuar njërës prej masakrave më të mëdha të asaj kohe - Masakrës së Studimes ku u vranë 106 shqiptarë nga forcat serbe më 2 maj 1999. I arrestuar në atë rajon, ai më pas ishte 81

dërguar në burgun e fshatit Smrekovnicë. “Policët serbë në pyesnin a je ti gazetar i ‘Kohës Ditore’ Musa Mustafa? Jo u përgjigjesha, mund të jetë ndonjë gabim se unë nuk jam ai. Shpëtova. Mynxyrat e tij nuk kanë pasur të sosur as pas luftës derisa ka vazhduar të raportojë për ndarjen e dhimbshme të qytetit. “Pas luftës nuk kishte lidhje telefonike me Prishtinën. Jam ndier i fyer kur kemi lutur dikë në stacion të autobusëve që të na i dërgonte shkrimet në redaksi në Prishtinë. Masakra e 3-4 shkurtit 2000, kur 14 shqiptarë u vranë në veri të Mitrovicës, ndërsa që rreth 8.000 veta u dëbuan në jug e gjen atë sërish në hall - kësaj here me forcat ndërkombëtare – KFOR-in francez. “KFOR-i më ndaloi hyrjen në objektet e KFOR-it për një muaj për shkak të raportimit se Xhandarmëria Serbe vepron 82

në Kosovë”, tregon ai. Ai urdhër më pas ishte pezulluar disa ditë më vonë pas bojkotit të organizuar të gazetarëve kundër KFOR-it dhe reagimit që kishte ardhur kolektivisht nga gazetarët. Janë të panumërta rastet kur korrespondentët e gazetës “Koha Ditore” janë ftuar në biseda informative, janë kërcënuar e janë rrahur në stacione të policisë, në rrugë e në postblloqe. Policia serbe madje në terren jo vetëm korrespondentët po edhe distributorët e gazetës “Koha Ditore” i ka rrahur shumë herë. Distributorët Sami Gajtani, Nusret Mustafa dhe Liman Jashanica ende mbajnë kujtime të freskëta për kërcënimet dhe sulmet që u janë bërë në atë periudhë. Për një distributor të “Kohës Ditore” fat i madh ka qenë që të mund të kalonte postbllokun në Komoran ose në ndonjë segment të

rrugëve magjistrale pa qenë i ndaluar, shantazhuar, kërcënuar apo edhe i rrahur nga policia serbe e stacionuar në atë pikë. Kalimi i distributorëve çdo mëngjes duke qenë si në lotari dhe në dorë të një polici është varur shpesh nga aspekte që askush s’í mendon tani p.sh. nga disponimi i policit në ndërrim në Komoran, pra nëse ka fjetur qetë një natë më parë në tendë apo jo, por edhe nga ajo se çfarë përmbante ballina e gazetës “Koha Ditore” atë ditë - dhe ballina “të buta” ishte e vështirë të bëheshin në atë kohë kur familje të tëra masakroheshin, fëmijët në djep thereshin në fyt. Por nuk ka qenë vetëm segmenti i mbulimit të luftës ai që e bënte “Kohën Ditore” kreative dhe adresë të kërkuar. Ganimet Klaiqi, korrespondent i gazetës nga Komuna e Dardanës (ish-Kamenica) në ditët e para të botimit të saj, prill 1997, duke e kujtuar fillimin e punës në këtë gazetë thotë se e reja më të ishte se po thyheshin klishetë e krijuara me vite të tëra. Edhe ajo gazetë e vetme ditore që botohej, “Bujku”, dhe disa revista periodike që ekzistonin, me përjashtim të “Kohës javore” dhe “Zërit javor”, po ruanin tablo të një mekanizimi, tashmë të sforcuar publik: pa prekur pasivitetin e brendshëm dhe elementet e tjera negative në shoqëri, nga frika se mos po dëmtohej nomenklatura politike e kohës”, thotë Klaiqi. “Më kujtohet shumë mirë që të gjithë ata që kishin probleme i drejtoheshin “Kohës Ditore”. Madje, shumë shpejt ishte krijuar një frazeologji, si “‘Koha Ditore’ guxon të shkruajë”. Andaj, gazetës i drejtoheshin ata që pësonin nga klanet nëpër shkolla, nëpër parti politike, nëpër ndërmarrje, në marrjen e ndihmave, ata që rreheshin për armë a për kurrgjë hiç nga inspektorët serbë të sigurimit, ata që vuanin për bukën e gojës, etj. Me një fjalë, gazeta u bë si një institucion i qëndrueshëm, me të cilën gjykoheshin publikisht okupatori, por edhe keqbërësit, apo përfituesit, shprehet ai.

“Musa Kurhasku ishte ai i cili bartte peshën e punës në këtë radio ndërsa ne të tjerët që raportonim për ata pak sekonda gjatë të cilëve ishin në transmetim ose zëri ynë regjistrohej paraprakisht duhet të bartnin të

Sfida e madhe – të raportuarit në radio Në fillim të vitit 1998 korrespondentët e gazetës shkojnë në stad tutje. Përpos raporteve për gazetën ata filluan të përgatisin edhe kronika për Radio Koha, e cila sapo kishte filluar transmetimin. Kjo ishte goxha sfiduese, sidomos duke pasur parasysh se një pjesë e korrespondentëve nuk kishin ndonjë njohuri të madhe në raportim radiofonik.

vërtetën e madhe të Kosovës”, kujton Afrim Demiri. Sylejman Blaku, i cili që nga viti 1998 punon korrespondent i gazetës nga Podujeva ndien një krenari të fuqishme nga brenda teksa kujton me mburrje atë 83

kohë. Nga një aktivist lokal për të drejtat e njeriut pranë Nënkëshillit për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive të Njeriut (NKMDLNJ) atëbotë, ai ishte thirrur për të provuar veten në cilësinë e korrespondentit. “Nga aktivisti për të drejtat e njeriut në ujërat e turbullta të gazetarisë”, thotë vetë Blaku. “Asokohe, thotë ai, unë po kryeja detyrën e sekretarit të NKMDLNJ-së në Podujevë nga viti 1994, kurse nga viti 1990 isha njëri nga nismëtarët e themelimit të këtij asociacioni në Podujevë. Pasi dhuna serbe tashmë po rëndohej ne si veprimtarë kishim çdo ditë e më tepër punë deri në fillimin e luftës. Pas ofensivës të “Dobratinit dhe Kaqanollit”, më 15, 16, 17 shtator 1998 pasi që jepnim informacione tërë ditën për RTSH, BBC, Deutsche Welle, Voice of America - pata rënë në kontakt me Arbër Vllahiun, që asokohe raportonte nga Kosova për televizionin dhe radion shtetërore suedeze. Një ditë prej ditësh nga Arbër Vllahiu dhe Gjeraqina Tuhina mora një ofertë për të qenë njëri nga kandidatët për korrespodent në Radio Koha. Pasi i pyeta se a paguajnë ata pasi që nga 1990 e deri ato ditë e bëja tërë punën në baza vullnetare, ata më njoftuan se do të kem pagesë, por së pari duhet kaluar punën provuese nga stafi që po udhëhiqte radion e porsahapur. Meqë mendja ma thoshte se kisha fituar një përvojë të mirë të raportimit, derisa isha i intervistuar vazhdimisht për media, por edhe përgatisja raporte nëpër mjetet elektronike arrita që brenda një muaji të kryeja në nivel këtë punë. Ndërkohë Vllahiu kalon të punojë në “Deutsche Welle”, kurse Gjeraqina Tuhina në “Evropën e lirë”, ndërsa e tërë barra e udhëheqjes me radion bie mbi korrespodentin nga Gjakova, z. Musa Kurhasku, i cili ishte rrahur brutalisht nga policia serbe dhe ishte detyruar ta braktiste Gjakovën. Blaku kishte marrë më pas detyre për të raportuar edhe për gazetën. Ai kujton aspekte të hidhura të raportimit gjatë kohës së luftës, në veçanti siç thotë ai kanë qenë masakrat në ofensivën e Dobratinit dhe Kaqanollit, ku për së gjalli nga forcat serbe në fshatin Dobratin u dogjën 6 shqiptarë, për fatin e të cilëve nuk u dit asgjë disa ditë. Disa ditë më pas vetë Blaku kishte shkuar në shtëpinë në Dobratin dhe kishte zbuluar trupat e tyre të karbonizuar. Lajmi ishte transmetuar më pas si rrufe në shumë televizione dhe rrjete televizive. “Lajmin e kishte nxjerrë më pas edhe “EuroNews”, thotë Blaku. 84

20.03.1999 - Vëzhguesit largohen nga Kosova

Në kohën kur Blaku kishte filluar raportimet e shpeshta nga terreni ishte në ndërtim e sipër një ofensivë serbe mbi rajonin e Llapit dhe vrasje e masakra nëpër Llap. Në prag të vitit të ri ata e kishin filluar një ofensivë të fuqishme blic në prag të vitit të ri në rajonin e Llapit. Kronikat e radios të asaj periudhe - dhjetor, janar dhe shkurt - janë të përqendruara kryesisht nga terreni në rajonin e Llapit dhe Blaku ishte shndërruar nga një aktivist për të drejtat e njeriut në njërin prej korrespondentëve kyç që raportonte disa herë gjatë ditës rreth situatës më të fundit të krijuar në atë rajon. “Ajo që më vinte më së rëndi ishte se në profesionin e ri në të cilin hyra befas numri i viktimave, i cili vazhdi-

misht ishte në rritje fillonte të shndërrohej vetëm në shifra”, kujton tani ai. Blaku duke shkuar drejtpërdrejt në frontet e luftës dhe shtabi i UÇK-së për ZOLL në Llapashticë të Epërme, në Bradash etj., ka përgatitur një varg kronikash për televizionin shqiptar e Radio Kohën asokohe. Kronikat e tij ende i ruan të arkivuara. Radio Koha u vodh dhe u boshatis nga serbët së bashku me redaksinë e “Kohës...” dhe Musa Kurhaskun, i cili asokohe udhëhiqte radion, e cila pati cikël jetëshkurtër vetëm fati e shpëtoi nga vdekja. Ai ende ndien një tronditje të thellë teksa rrëfen për orët e fundit të Radio Kohës. “Kishin mbetur vetëm edhe 44 orë për të filluar sulmi i NATO-s në caqet serbe në Kosovë dhe në Serbi.

Ndërsa, Redaksia e “Kohës Ditore”, nuk e ndali punën, për të botuar edhe numrin e fundit të gazetës më 24 mars. Po më 24 mars nga redaksia u vendos që për çështje sigurie në këtë datë të ndërpresim programin. Ashtu edhe ndodhi. Mirëpo, unë qëndrova në lokalet e Radios, gjatë ditës dhe natës së 24 marsit të vitit 1999. Isha përgatitur me ushqim për afro 15 ditë, aq sa llogarisja se do të zgjaste lufta në Kosovë. Dera e hyrjes e radios ishte e blinduar. Kisha kontaktuar me drejtorin e ‘Kohës...’, Luan Dobroshi, që gjatë 15 ditëve të ardhshme të qëndroja i vetmuar në lokalet e Radios. E kisha njoftuar edhe familjen në Gjakovë. Ashtu edhe veprova”, rrëfen Kurhasku fillimin e ditëve mbase më të vështira të jetës së tij. “Me 24 mars rreth orës 20:00-20:30, pak pasi që kishin filluar bombardimet e caqeve ushtarake jugosllave nga NATO-ja, dëgjova një krismë në hyrjen e lokaleve të redaksisë së “Kohës Ditore”. Nga kureshtja zgjata trupin dhe nga dritaret në katin e sipërm vërejta se po kontaktonte Baca Rexhë, me policinë dhe disa civilë të armatosur. Pa një pa dy Baca Rexhë është qëlluar me bajonetë dhe më pas mbi trupin e tij janë zbrazur breshëri plumbash. Në desk kanë hyrë tre-katër civilë dhe disa policë të armatosur dhe gjithçka që kishin përpara e thyenin dhe shkatërronin. Pas tmerrit që pashë, nuk kisha kohë të mendoja as më shumë se dy minuta, dhe vendosa që të hidhem nga dritarja në një ballkon që ishte afër lokaleve të Radios. Prej aty kam kërcyer në çatinë e trafosë së Elektrokosovës e në tokë duke lënduar goxha këmbën e djathtë. Kam kujtuar një ish-komshi timin nga Gjakova që banonte në një objekt të vjetër që kishte edhe një dyqan të fotografive. Për dy ditë kam qëndruar në çatinë e asaj godine të vjetër banimi. Dhe nga aty pas dy ditësh, kam zbritur dhe jam bashkuar me disa shurdhmemecë. Me ta ishte edhe karikaturisti i ndjerë, z. Qena, të cilët me kanë shoqëruar deri në klubin e shurdhmemecëve dhe nga aty pasi disa orëve me kanë dërguar në një shtëpi në “Qytezën Peyton”. “Kam qëndruar në shtëpinë e Hyrije Hanës për katër-pesë ditë deri më 2 prill, kur edhe jam takuar me dy kolegë të tjerë gazetarin Nebi Qena dhe gazetaren Garentina Kraja”, thotë ai. Të tre bashkë ata, sikurse edhe një pjesë e mirë e stafit të gazetës ishin mësyrë më pas dhe kishin përfunduar matanë kufirit, në Maqedoni. 85

Mbamendje për një periudhë jetësore GANI NITAJ Nuk është lehtë të harrohet viti 1997. Ishte vit i vlimeve të mëdha në Kosovë. Informimi ishte cenuar në shkallën më të theksuar... Si korrespondent i një radiostacioni në Maqedoni, ndiqja ngjarjet nga Kosova. Nga Klubi i korrespondentëve që pasqyronin për media e servise të jashtme vjen informacioni se po hapej një e përditshme. Tok me kolegët nisemi për të përgatitur materialin për mediat përkatëse...Veton Surroi hapte një të përditshme. Admirimi sa vinte e rritej. Me padurim pritej kontakti me të në një konferencë shtypi. Dhe ajo nuk vonon. Vihet kontakti dhe nis muhabeti. Surroi siç e ka zakon ishte shumë lakonik. Uron mirëseardhje dhe nis muhabetin. Me kujtohet si sot kur ka thënë. Po e citoj: “Do të nis botimin e një të përditshmeje. Ju mirëpres për bashkëpunim. Jam i hapur dhe urdhëroni!”. Janë dhënë të gjitha informacionet... Nga të gjithë të pranishmit admirohej dhe urohej. Urimi shoqërohet me nga një gotë raki. Që nga ajo ditë marsi hapet një dritare e re në fushën e informimit. Emërtimi ishte: “Koha Ditore”. Lajmi merr dhenë. Admirohet e përgëzohet nga të katër anët. Pas konferencës një muhabet fare i shkurtër me Surroin, i cili më thotë: “Eja nesër të diskutojmë çfarë mund të punosh...!”. Kisha bërë konceptin për të dhënë kontributin si lektor - formësues gjuhësor. Kisha pasion dhe kisha punuar në Radio-Prishtinë 15 vjet deri në shuarjen e saj me dhunë. Madje me sa më duket i vetmi isha gazetar-lektor. Fillimisht kisha këtë synim. Ngase kisha informacionin se “Koha Ditore” do të niste me një grup fare të rinjsh dhe e quaja të nevojshme të kontribuoja në këtë rrafsh. Një ditë mbas e përditshmja e parë e pavarur hedhet nëpër mjedise të ndryshe dhe kjo falas. Brenda pak minutash përfundon në duar të lexuesve. Ndërkohë që vjen edhe kontakti im me

Surroin. Urdhëron hapjen e një direktoriumi pune. Ishte shokuese për mua. Nuk e prisja një diçka të tillë aq shpejt. Pos kësaj ishte zëfrymëse kontakti me teknikën, të cilën edhe nuk e kisha aq për zemër. Por edhe ajo u kapërcye... Sikundër që u kapërcye dhe fenomeni i ndeshjes së dy brezave. Por konsiderohej se KD-së i nevojitej edhe brezi më i vjetër, pikërisht për shkak të përvojës. Dhe kështu nisëm dhe iu qasnim punëve në të përditshmen dhe në të përjavshmen. Ishte një diçka fare e re. Ishte një mjedis që nuk isha mësuar ta shihja. Por, me kalim kohe, angazhim, kapërcenin vështirësitë. Edhe të natyrës gjuhësore. Pas një periudhe kohe, duke mos dashur të bezdisja redaktorët përgjegjës rreth formulimeve të teksteve mora kurajën dhe shfaqa dëshirën të merresha edhe me redaktime tekstesh. Kërkesa miratohet. Ndërkohë që kolegjiumi më cakton në punët dhe detyrat e ndihmësredaktorit përgjegjës për rrjetin e korrespondentëve. Pas një periudhe kohe shfaqen kërkesat që pararendësit e mi të merreshin me punë të tjera dhe kjo rubrikë më mbetet mua. Atë punë e bëj edhe aktualisht. Ishte vërtet një kënaqësi e veçantë nisja dhe koherenca e veprimtarisë në KD. Dhe në këtë rrafsh vërtet ishte sfidë tejet e madhe puna me korrespondentët: largësia, komunikimi, bashkërenditja e veprimtarive deri te finalizimi i teksteve për botim. Dhe fare në fund, e them se ishte një diçka e re, krahasuar gazetarinë shablloniste me zhvillimin e veprimtarisë në gazetarinë moderne. Veçanërisht ishte një diçka e re në rrafshin e konceptit redaktues, bazuar në parakushtet dhe komponentët e gazetarisë moderne të tipit amerikan, çfarë e nisi dhe vazhdon ta kultivojë “Koha Ditore”. Kjo ishte shkurtimisht pa vënë në spikamë edhe shumë reminishenca, sfida e fragmente të natyrave të ndryshme gjatë periudhës 10-vjeçare në KD.

Vendi ku pos kafesë shërbehet edhe informata FRED ABRAHAMS Gjatë erës së Milosheviqit Kosova ishte një vend i errët. “KOHA Ditore” ishte një dritë që shndriste. Dhe ajo dritë depërtonte në drejtim të policisë, ushtrisë, burgjeve dhe politikanëve, përfshirë edhe shqiptarët që udhëhiqnin apo ata që thoshin se udhëhiqnin. Për mua, si hulumtues i të drejtave të njeriut, gazeta ishte një udhërrëfyes esencial, që ndihmonte që rrëfimet e pashpresë t’i përcilleshin botës. Kam admirim të posaçëm për gazetarët e rinj, të cilët nisën karrierën duke mësuar si t’i tejkalonin postblloqet, t’u shmangeshin granatave dhe t’i kultivonin burimet në një atmosferë frike dhe mosbesimi. Ata

vazhdimisht largoheshin nga Prishtina e mbështjellë në drejtim të maleve të largëta, ku fjala “makiato” ishte fjalë e huaj. Në kafenenë e dërrmuar të gazetës shërbeheshin kafja, çaji dhe informatat e besueshme. Gazetarët e huaj, diplomatët dhe turli spiuni vinin për ta marrë dozën e tyre të nevojshme. Unë nuk duroja më gjatë se disa ditë pa u kthyer te vendi. Gazeta më ofroi lajme dhe analiza, por ekipi nga kafeneja më ofroi udhëzime, përkrahje dhe ndjenjën se kishim një qëllim të përbashkët. Human Rights Watch

Kafiteria e "Kohës Ditore" ku shërbehej edhe informata, 1998

Jamie Shea në Prishtinë, qershor 1999

Pasioni që mbrojti kauzën e Kosovës JAMIE SHEA Zakonisht gazetat presin së paku t’i keni mbushur 100 vjet për të festuar. Por e kam shumë të qartë se përse “Koha Ditore” i bën një përjashtim kësaj rregulle dhe bën kremte vetëm pas dhjetë vjetësh. Për shkak se këto dhjetë vjet kanë qenë përplot ngjarje për Kosovën kurse “Koha Ditore” ka qenë gjithçka pos një gazetë e rëndomtë. Nuk ka shumë gazetarë, të cilëve në shtetet e tyre u rrezikohet jeta apo të cilët janë detyruar të punojnë në ilegalë. E mbaj në mend me çiltërsi se gjatë një konference për gazetarë në NATO gjatë operacionit të NATO-s kundër Jugosllavisë më 1999, kishim lajmëruar për vrasjen e një gazetari të “KOHËS Ditore” nga ana e policisë serbe. Fatmirësisht, kjo nuk ishte e vërtetë. Në rolin tim prej zëdhënësi të NATO-s nuk kisha dëshirë të bëja gabime, por ky ishte një gabim për të cilin u gëzova që e bëmë. Për mua, “Koha Ditore” paraqet atë që është më e mira në Kosovë. Është një gazetë, e cila me pasion ka mbrojtur kauzën e Kosovës në të kaluarën, por gjithnjë me objektivitet dhe inteligjencë dhe kurrë me propagandë apo urrejtje. Vlera, të cilën e ka “Koha Ditore” për mua është se gjithnjë ka qenë e gatshme të jetë kritike edhe ndaj vetë Kosovës dhe jo vetëm ndaj veprimeve të fqinjëve të Kosovës.

Kështu, “Koha Ditore” gjithnjë ka qenë një gazetë vërtet profesionale dhe gjithnjë ka marrë përgjegjësinë për të punuar për paqen dhe për raportet e mira ndëretnike në vetë Kosovën. Një shtet i lirë nuk mund të funksionojë pa mediume të lira dhe profesionale. Kjo ka qenë e vërtetë në të shkuarën dhe do të jetë po aq e rëndësishme në të ardhmen. Pa dyshim se jo vetëm që shpresoj se “Koha Ditore” do të ketë të ardhme të gjatë dhe të frytshme në Kosovën e re, por që edhe përkushtimi i saj për gazetari profesionale, për diversitet mendimesh dhe standardet e larta për gazetari të saktë dhe objektive, do të shërbejë si model që do të përcillen nga të gjitha mediat e tjera të Kosovës. S’ka dyshim, për mua këto standarde të gazetarisë do të jenë edhe më të rëndësishme në momentin kur kosovarët do ta marrin pushtetin në duar dhe të bëhen të përgjegjshëm ndaj njëri-tjetrit e jo vetëm ndaj bashkësisë ndërkombëtare. Prandaj, porosia ime gazetës “Koha Ditore” sot është urime për punën e shkëlqyer të bërë në kohët kur kërkohej guxim dhe integritet. Por, mos flini mbi lavdinë tuaj, ngase Kosova e ardhshme ka nevojë për “KOHËN Ditore” të sotme. Të gjitha të mirat dhe urime të sinqerta na unë!

Numri i parë i "KOHA Ditore" në ekzil, i botuar më 26.04.1999

Ik maleve, ik që të shpëtosh… NASER MIFTARI Për dy javë, fund-marsin e vitit 1999 dhe fillimin e prillit të atij viti, qysh se pati filluar fushata ajrore e NATO-s - të ngarkuar në trena, me ndonjë apo pa asnjë plaçkë në dorë nëpër makinat që mezi u lëviznin, ose në trenin me 14-15 vagonë në të cilin nganjëherë ngarkoheshin deri 7.000-8.000 shqiptarë në ditë – më se 250.000 shqiptarë të Kosovës ishin dëbuar drejt Bllacës së Maqedonisë. Radhët për bukë ishin gjëja më e rëndomtë në atë vend për këto pak çaste pasi që do t’i kishte dhënë fund mundimit për të shpëtuar shpirtin prej ushtarëve dhe policisë serbe. Sfida e secilit në Bllacë bëhej në mënyrë instiktive të vrapuarit pas bukës së përbaltur në Zonën e Askujt dhe mundësisht shmangia edhe e kërbaçëve, jo të rrallë, pas shpine që vinin papritmas prej policëve maqedonas. Në ditët e para të një drame të përmasave biblike, siç e kishin cilësuar shumë media botërore Bllacën - Komisariati për Refugjatët i OKB-së kishte filluar të shfaqej ngadalë ose nuk ishte gjëkundi, policia maqedonase rrihte këdo që përpiqej të dilte nga balta dhe ngjitej lart kodrës në rrugën magjistrale që të shpinte për në Shkup, avionët e NATO-s fluturonin rëndë duke ua humbur shpresat shumëkujt ndërsa policia serbe ndodhej vetëm nja 1 kilometër larg. Kjo ishte Bllaca e javës së parë të prillit 1999. Drama që u loz në atë vend për një javë rresht me 250.000 refugjatë kosovarë tronditi botën me imazhet e saj. U quajt një herë Gropa e Shpresës. Ca ditë më vonë u bë Gropa e Turpit…derisa shpaloste para syve të botës rrëfimet e tmerrit të 250.000 njerëzve që ishin ngujuar në të. Në ditën e tetë të qëndrimit atje brenda 24 orësh ai vend ishte boshatisur duke mbetur pas një mal me bërllok, qese të boshatisura, kuti qumështi tetrapak, kuti konservash, ndonjë dyshek, dru zjarri, batanije, sfungjerë… Mijëra e mijëra refugjatë shqiptarë

ishin dërguar me autobusë drejt qendrave të Maqedonisë – Shkupit, Tetovës, Gostivarit, Kërçovës, Strugës, Ohrit…kush nëpër xhami, kush nëpër hane të improvizuara e kush në shtëpi private. Disa kishin të afërmit dhe u shkonin në derë. Të tjerët atje ku i shpinte autobusi. Në Tetovën e famshme për hamamin që nuk punon më, me aq shumë tipare karakteristike si të qyteteve të vogla të Kosovës, me dyqanet e shumta që shesin pajë nusesh, surlaxhinj që gjatë asaj kohe lanë surlat dhe ëmbëltoret-kafene, të cilat intelektualëve kosovarë ua kujtonin kthimin në “rrënjë të politikës dhe rezistencës”, ëmbëltoren “Elida” dhe ua kthenin mallin për hitet e “Elita 5” dhe pophitet e tjera të fundit të viteve ‘80 dhe fillimit të viteve ‘90. Në Tetovë ndodheshin në atë kohë pjesa më e madhe e elitës kulturore të Prishtinës, që për një arsye apo tjetër kishin refuzuar të rrinin në Shkup e ca të tjerë më pas ishin tërhequr edhe prej Gostivarit, Kërçovës, Strugës e disa mjediseve të tjera duke e parë se Tetova po shndërrohej në bosht. Në atë kohë sipas shënimeve të ndryshme rreth 50.000 të dëbuar që ndodheshin jashtë rrethojave të kampeve qëndronin në Tetovë dhe në rrethinë. Brenda pak ditësh, pas javës së parë të prillit 1999 nga një mjedis relativisht i qetë Tetova ku maqedonasit dhe shqiptarët jetonin jetët e tyre paralele në ankth për luftën që kishte kapluar fqinjin verior, bombardimet, valët e refugjatëve dhe gjallimin e përditshëm u bë korzo e zhurmshme shqiptarësh me theks të rëndë gegnisht dhe me maqedonas që tkurreshin drejt pjesëve ekskluzive të Tetovës, në klubet e tyre tradicionale për të shmangur të dëbuarit, herë-herë me të shara ndër dhëmbë që kur dëgjoheshin çonin në sherre buzë klubeve midis maqedonasve dhe “Begallcave” nga Kosova. Nga pikëpamje diametralisht të kundërta frikët e maqedonasve dhe ato të shqiptarëve të dëbuar 93

puqeshin në një pikë. Frika më e madhe e maqedonasve ishte se kosovarët e dëbuar mund të mbeten në Maqedoni duke prishur balancën ekzistuese ndëretnike në favor të shqiptarëve të shtetit që ende nuk e dinte mirë për vete se çfarë ishte. Edhe frika më e madhe e kosovarëve të dëbuar po ashtu ishte se nuk do të mund të largoheshin, apo se do të mbeteshin aty, por jo për qejfin e tyre po nga frika se fushata mund të dështojë…

Pa Surroin në laboratorin e BAT-it të “Kohës Ditore” Vendi ku rinisi gazeta më shumë i ngjante një punëtorie zdrukthëtari. Dikush e kishte cilësuar bile edhe si laborator i BAT-it i shkollave fillore të dikurshme. Ishin vënë në funksion disa tavolina të larta të bëra nga ndonjë mjeshtër lokal dhe as që ishin limuar e ku duhet t’i zgjasje goxha duart për të arritur tastet e kompjuterit. Në mbrëmje bërrylat e

Zyra e redaksisë në Maqedoni, maj 1999

secilit mbusheshin më zdrukth. Por kjo s’do mend se ishte gjëja më së paku e rëndësishme ato ditë. Karriget po ashtu ishin të drunjta dhe të ulëta. Nga ato të hershmet, të cilat ende me gjasë vazhdojnë t’í kenë sallat e mësimit në shkollat fillore dhe në fakultete. Pak ditë pasi që ishte marrë pëlqimi nga autoritet në Maqedoni, me garanci se “Koha Ditore” do të ndikonte në stabilizimin e situatës, ishte lejuar edhe dalja e edicionit të parë më 26 prill. Fillimi i botimit të gazetës “Koha Ditore” atje për aq sa ishte ndjenjë për të ofruar një lloj shprese në një situatë të pashpresë ishte edhe një lloj pike reference për të gjithë ish-stafin dhe elitën kulturore që tashmë ishte shpërngulur në Tetovë dhe në kampet nëpër Maqedoni që të ndërlidheshin me jetën. Disa më pas kishin nisur edhe shkollat…Vetë rinisja e gazetës ka pasur efekt të jashtëzakonshëm rigjallërues për kosovarët e dëbuar në Maqedoni, por edhe për vetë pjesëtarët e stafit të madh të “Kohës Ditore”.

Fotografi e REUTERS-it e përpunuar, e vendosur në zyren e redaksisë së “Kohës Ditore” në ekzil

Hendikepi më i madh për rifillimin e gazetës megjithatë ishte mungesa e shefit të saj, Veton Surroi. I kthyer në Kosovë pas Konferencës së Parisit, botuesi i gazetës, Veton Surroi, ndodhej diku në Prishtinë, pakkush e dinte saktë ku, i fshehur nga familja, të afërmit dhe miqtë…. Një foto e madhe e tij, në të cilën ai mbante llullën dhe duhanin me dorën e ngritur që përshëndet dhe poshtë së cilës shkruante “Big brother is watching you”, ishte vendosur në deskun e improvizuar të gazetës. Ajo foto në fakt ishte motivim i madh për punën e stafit që vazhdonte të mbante gjallë shpresën se ai është gjallë dhe shëndosh duke përhapur njëherësh edhe shpresë për mijëra e mijëra të dëbuar që prisnin kthimin dhe më së një milionë të tjerë që fshiheshin në kthinat e shtëpive, banesave, bodrumeve, stallave dhe maleve gjithandej nëpër Kosovë… Ndërkohë, pas 4 prillit, për çdo ditë, për disa javë rresht, në tavolinat e poshtme të “Kafe Arbit”

mblidheshin gazetarët nga pjesë të ndryshme të botës dhe bënin sehir stafin e gazetës dhe kryeredaktorin e gazetës, Baton Haxhiu, i cili për 12 ditë kishte vdekur dhe papritmas ishte ringjallur në historinë që tashmë është e njohur nga të gjithë ata që kanë kaluar nëpër luftën në Kosovë. “Rrëfimi për vdekjen dhe ringjalljen e kanë transformuar atë (Haxhiun) nga një redaktor gazete në provincën më të varfër të Jugosllavisë në një protagonist të famshëm të mejdanit në të cilin Perëndimi ka vënë nderin dhe konceptin e rendit të ri botëror”, shkruante revista prestigjioze amerikane “The New Yorker”. “Nëse ka pasur ndonjëherë shoqëri të kafenesë, ajo është inteligjencia kosovare në ekzil, aktualisht e vendosur në Tetovë”, pati shkruar një herë Masha Gessen nga revista ditore në web “Slate” duke raportuar periudhën e elitës kosovare nëpër kafenetë e Tetovës. Në të vërtetë “Kafe Arbi”, që ishte një ngrehinë njëkatëshe e gjysmë me anekse nën tenda, ku servohej ushqimi, alkooli në masë të kufizuar, por edhe ëmbëlsirat, ishte shndërruar disi në ëmbëltoren “Elida 2” për intelektualët e syrgjynosur kosovarë… Muzika nuk ishte e lartë asnjëherë këtu. Jo më larg se 10 kilometra tutje në vijë ajrore, avionët e NATO-s vazhdonin të bombardonin çdo natë – dhe kur dëgjoheshin krismat njerëzit entuziazmoheshin goxha. Ca të tjerë që mendonin se kishin lënë familje pas në Kosovë i kapte ankthi dhe lotët. Pas ca kohësh avionët e NATO-s filluan të shiheshin edhe ditën derisa shkonin në misione fluturimi. “Për gazetarët, redaktorët dhe të gjithë ata që ia mbanin anën e gazetës lufta e viteve 1998-1999 ishte shndërruar në luftë personale të “Kohës Ditore” me Milosheviqin dhe gazeta kishte vendosur bastet hershëm që NATO-ja do të bombardonte duke e ndërsyer për vite në këtë me thirrje të tipit: “NATO Air just do it”, “Në pritje të bombave”, etj., saqë konsiderohej jo vetëm si gjëja më normale, por edhe e pritshme, nga mijëra e mijëra lexues të gazetës që ajo të vazhdonte të mbante gjallë jehonën e bombardimit të Jugosllavisë dhe kthimin triumfal në Kosovë të më se një milion shqiptarëve, të cilët, derisa koha kalonte i kishin humbur shpresat pothuajse të gjithë”, shkruante në reportazhin për “Kohën Ditore” në ekzil revista prestigjioze amerikane “The New Yorker”, kur gazeta nisi të botohej sërish dhe me fondet fillestare nga qeveritë 95

e Francës dhe të Britanisë së Madhe, dy vendet që edhe kishin bashkëkryesuar Konferencën e Rambouilletsë dhe ndiheshin se e kanë për borxh që ta çojnë punën deri në fund…

Nokia Communicator 9110 bën luftën, dhe punën… Në një fazë një telefon “Nokia 9110 Communicator” ishte bërë mjeti i vetëm me të cilin gazeta mbante lidhjen me këdo tjetër jashtë saj, përfshirë edhe mijëra lexuesit. “Nokia 9110 Communicator” në fillim është përdorur si modem për të lidhur kompjuterët në internet. Po atë telefon udhëheqësi i Qendrës Grafike të gazetës “Koha Ditore”, Sami Kçiku, është detyruar ta përdorte më vonë edhe pas kthimit në Prishtinë për të bërë të mundur dërgimin e faqeve të gazetës për botim në Perëndim, në mungesë të linjës tokësore dhe provajderëve të internetit. Zyra prej 34 metrash katrorë në katin e dytë të një ndërtese në rrugën “Marshall Tito” të Tetovës ku ndodhej “Koha Ditore” kishte 12 kompjuterë, nuk kishte linjë tokësore telefonike, ndërsa një lidhje interneti ishte siguruar nga një Internet-caffe në afërsi përmes një kablloje që zgjatej rreth 100 metra nga ai vend e direkt te “Koha Ditore”. Në kohën kur nisi botimi në Maqedoni gazeta kishte staf prej 23 vetash në Tetovë dhe Shkup ndërkaq nuk dihej për fatin e 31 të tjerëve që nga 24 marsi 1999. Mbase përshkrimin më të mirë të zyrës së kohës së ekzilit e ka dhënë foto-gazetari norvegjez, Thorne Anderson, në tekstin e tij për “International Press Institute” lidhur me ringjalljen e “Kohës Ditore” në Maqedoni. “Rreshtuar përballë 12 kompjuterëve, në një zyrë të stërngarkuar në katin e dytë të një ndërtese, që të gjithë të zënë dhe një tavoline të mbushur me filxhanë të kafesë, mbeturina nga fastfood-et dhe nëntë paketa të cigareve – këtu gjendet stafi i “Kohës Ditore”, shkruante Anderson. “Një këngë e bendit Iron Maiden kumbon nga bokset e një prej kompjuterëve të gazetës. Një redaktor i fotografisë i pëshpërit paralelisht vargjet e këngës: “Run to the hills. Run for your life”. (Ik maleve, ik për të shpëtuar), shkruan Anderson. Njëri prej redaktorëve bën një pauzë të shkurtër dhe zgjatet drejt meje. “Kur isha i ri, kam qenë 96

Shpërndarja e gazetës në kampin Stenkovec në Maqedoni

adhurues i heavy-metal-it”, thotë me buzë në gaz ai. “Kurrë nuk kam menduar se do të ik në mal, e ja që ika malit për në Maqedoni”, citonte në tekstin

“Lidhja me atdheun”, që për temë kishte “Kohën Ditore”, Thorne Anderson, fjalët e njërit prej redaktorëve të gazetës. Gazeta kishte filluar të shpërndahej në 6 kampe: Stenkovec I dhe II, Bojanë, Radushë, Neproshten,

Senokos më 26 prill 1999, e më vonë edhe në Çegran. Për mijëra kosovarë në këto kampe jeta tashmë ishte tërësisht e varur nga fletoret që mbanin mjekët për të parë se ku duhet të dërgohen, autoritetet e ndryshme të rastit që i vizitonin dhe i intervistonin për t’i degdisur dikah nëpër botë apo thjesht që i merrnin në pyetje për të marrë vesh se çfarë lloj krimesh dhe masakrash ishin kryer kundër tyre, të afërmve të tyre, bashkëvendësve të tyre… Shumëkush i kishte marrë në pyetje ata por ata pak kë në lidhje me gjithë çfarë po ndodhte. Gazeta kishte qenë mënyra më e mirë, ndoshta edhe e vetme për ta që ta shihnin një pikë dritë, një pikë shpresë… Njerëzit ishin të frustruar dhe pa dijeni se çfarë po ndodhte….Ishin gati të vrisnin. Durimi, aq shumë i shpërfillur në dekadën e fundit kishte marrë fund. T’u shkruaje njerëzve se për dy muaj gjithçka do të përfundonte dhe ata do të ktheheshin nëpër shtëpitë e veta ishte diçka që edhe vetë stafi i gazetës e kishte të vështirë të besonte. Raportet në atë kohë shkruheshin nga stafi prej vendngjarjes, por shumë prej tyre ishin edhe përkthime të raporteve të agjencive të lajmeve si Reuters, AFP, AP etj., në lidhje me luftën në Kosovë dhe krizën e refugjatëve si dhe raporte të korrespondentëve ndërkombëtarë të gazetës në Bruksel, Berlin, Vjenë dhe Washington. Një prej burimeve ishin edhe lidhjet direkte me krerët e UÇK-së, por edhe informatat e agjencive kredibile serbe të lajmeve. Edicioni i parë i gazetës “Koha Ditore” në ekzil që mbante titullin: “Kosova duhet të jetë fituese në këtë luftë”, kishte mbërritur tek ata në një të hënë me shi. Radhët për gazetë sikurse për racione ushqime kishin filluar të improvizoheshin aty për aty. Duar që zgjateshin për të futur në dorë gazetën dhe njerëz që bëheshin krah për krah për të lexuar rreshtat nëpër faqe…Për stafin e gazetës kjo ka qenë ndjenja më e mrekullueshme në botë. Dhënia e shpresës. Dhe këtë e kishte bërë në mënyrë të suksesshme për dy muaj rresht “Koha Ditore” në Maqedoni, qoftë në periudhat kur ka punuar çdo ditë me 23 njerëz qoftë edhe në ditët e vështira kur gazeta është bërë vetëm nga katër njerëz. 97

Duhet ecur me kohën, sepse ajo nuk pret AUGUSTIN PALOKAJ Kishim hyrë në pjesën e dytë të dekadës së fundit të shekullit xx, kur Veton Surroi në kafiterinë e hotelit “Explanade” në Zagreb, në orët e para të lirisë në Kroaci, por në prag të shpërthimit të luftës së hapur në Kosovë, më fliste për idenë që nga botimi i javores “Koha” të kalohet në një projekt më ambicioz, atë të nxjerrjes së një gazete të përditshme. Pak për shkak të nostalgjisë për “Kohën” javore, e pak nga skepticizmi nuk isha aq i bindur në suksesin e këtij projekti. “Ju bëni çka të doni unë do të vazhdoj të shkruaj për “Kohën” javore i thashë duke e mbajtur mendimin se vetëm në gazeta javore mund të ketë vërtet gazetari kualitative. Ishte koha kur shkrimet për “Kohën” i shkruaja në makinë shtypi, ia dërgoja në Shkup me fax kolegut, Seladin Xhezairi, ai i dërgonte, po ashtu, me fax në Prishtinë, kurse atje rishkruheshin në redaksi nga Vetoni, Batoni, Agroni, Dukagjini, Ylberi, Kelmendi apo nga dikush tjetër që, me përjashtim të të parit, nuk i kisha parë kurrë. Pas disa muajsh kur takova Vetonin në Austri, më tha se shkrimet e mia rregullisht botohen në “Koha Ditore”. Kështu doli se për “Kohën Ditore” kisha filluar të punoj pa e ditur fare, ndërsa suksesin e jashtëzakonshëm të kësaj të përditshmeje që në fillim e vërejta përmes citimeve të përditshme, që i bëheshin nga gazetat nëpër Evropë. Kosova, në atë kohë, nën shtetrrethimin e forcave të Milosheviqt, ishte tërësisht e izoluar nga Kroacia — nuk kishte as lidhje telefonike. Ishte interneti ai që e hoqi këtë izolim i pari. Nga shkrimet dhe raportet nga lufta në Kroaci dhe Bosnje e Hercegovinë, reportazhet për jetën e shqiptarëve në Sarajevën e rrethuar apo tmerrin e luftës në Mostarin e ndarë, tashmë ndjenja e luftës së hapur përhapej edhe në Kosovë. “Skenari i luftës në Kosovë” më kujtohet titulli i një shkrimi që kisha shkruar nga Zagrebi duke cituar analistë dhe diplomatë, që parashikonin se si “UÇK-ja do të dalë nga ilegaliteti, ndërsa përkrahja për ta do të shihet edhe në rrugët e Prishtinës e jo vetëm në malet e Drenicës”. 98

Filloi një fazë tjetër. Gjeta vetën në Bruksel ku NATO-ja, e cila kishte dështuar rëndë në Bosnje e Hercegovinë dhe kishte premtuar të mos lejonte përsëritjen e gjenocidit në përmasa çfarë ndodhi në Srebrenicë, tashmë merrej me Kosovën. Ndonëse zyrtarisht Jamie Shea ( që më vonë do të bëhej i famshëm për Kosovën) dhe kolegët e tij, na flisnin se si “NATO-ja kërkon që të zbatohet marrëveshja për hapjen e shkollave në Kosovë” ishte e qartë se tashmë hartoheshin planet për ndërhyrjen e NATO-s në Kosovë. Me kolegët e tjerë nga Kosova Afrimin dhe Ekremin, e kishim shndërruar korridorin e NATO-s, pothuajse, në vendbanim. Me Beqën e gjenim vetën herë në Bon, herë në Paris e herë në Londër apo në Washington. Jo për të vizituar këto qendra të njohura botërore, por për të përcjellë takimet e Grupit të Kontaktit. Ky Grup, që dhjetë vjet më vonë do të hartonte “udhëzimet” për krijimin e shtetit të Kosovës, atëbotë përpiqej të gjente zgjidhjen paqësore. Erdhi periudha e Konferencës së Rambouillet-së afër Parisit. Nga aty raportoja me Beqën për gjithçka që mund të zbulonim. Se sytë e të gjithë kosovarëve ishin të orientuar nga Kështjella, u binda kur më thanë se në atë kohë gazeta kishte pasur bindshëm tirazhin më të madh. Dhe kështu, pas shumë intervistash e premtimesh se “nuk do të lejohet përsëritja e Bosnjës në Kosovë” erdhi 24 marsi, ndër ditët më të gëzueshme për ne. Mbeti dhe do të mbetet gjithmonë e vështirë t’ua shpjegojmë kolegëve nga vendet (normale) perëndimore se si mund ta konsiderosh si ditë të gëzueshme ditën kur fillojnë të bien bombat në vendin tënd, madje edhe mbi kokat e prindërve, të cilët me vite nuk i ke parë. Ishte kohë e vështirë, lajme të mira nuk kishte. Për tre muaj, nuk dija se ku e kisha familjen në Kosovë, se a janë gjallë apo jo. Nën lëkurë kuptova domethënien e vërtetë të fjalisë “no news good news” (është lajm i mirë kur s’ke lajme). Në selinë e NATO-s vinin lajme të ndryshme. Numëroheshin sulmet dhe goditjet e

caqeve në Serbi dhe Kosovë, por renditeshin edhe emrat e personaliteteve prominente kosovare që likuidonte regjimi i Milosheviqit, si Fehmi Agani dhe Bajram Kelmendi. Për fat, disa emra që në NATO-ja ishin përmendur si të vrarë dolën të jenë të pasaktë. Punonim në kushte jo të lehta, por kush mund të merrte të drejtë morale të ankohej, duke ditur se çfarë ndodhte në Kosovë. Ishte koha kur “Koha Ditore” ishte e njohur edhe për Bill Clintonin e Tony Blairin. Kur intervistonim dhe u bënim pyetje direkte liderëve kryesorë të botës. Për t’u bindur në transparencën e NATO-s gjenerali, Wesley Clark, na kishte siguruar të fluturonim mbi zonat e luftës në AWACS, për të parë se si zbulohen pozicionet e mbrojtjes kundërajrore të armikut dhe si shkatërroheshin ato. Erdhi edhe koha e hyrjes në Kosovë me trupat e NATO-s me 12 qershor 1999. Nga qendra e Shkupit e deri në Kaçanik rrugët ishin përplot me njerëz, që përshëndesnin çlirimin. Në veturën e “Kohës Ditore”, pa rrotë rezervë, kisha disa kolegë nga Spanja dhe rreth 200 numra të “Kohës Ditore” të shtypura në Maqedoni. Kështu në mënyrë simbolike donim ta kthenim edhe “Kohën Ditore” në Kosovë, sepse edhe ajo ishte refugjate, sikur shumica e kosovarëve. Ishte hyrje emocionale pas 9 vjetësh në Kosovë, madje me kolonën e ushtarëve elitë britanikë nga Nepali të njohur në botë me nofkën “Gurka”. Filloi një histori e re

për Kosovën, edhe për ne, edhe për “Kohën Ditore”. Sfida të reja. Me kolegen Tina Kraja intervistuam gjeneralin e parë që udhëhoqi ushtrinë e NATO-s në Kosovë, Michael Jacksonin e famshëm. Intervistova pastaj të ndjerin, Sergio Vieira De Mello, të dërguarin e parë të OKB-së në Kosovë që kishte për detyrë vendosjen e administratës ndërkombëtare. Për fat të mirë, krahas ardhjes së mijëra ushtarëve dhe civilëve ndërkombëtarë në Kosovë, ktheheshin edhe qindra e mijëra refugjatë Kosovarë. Intervistova edhe gjeneralin Clark, në helikopterin e tij duke fluturuar mbi Kosovë, dy ditë para se me mall të largohej nga posti i komandantit të NATO-s. Kosova ishte edhe lufta e tij. Situata u ndryshua, por adrenalina për të punuar për kohën nuk ra. Koha e krijimit të shtetit të Kosovës ishte pak e gjatë. Në dhjetëvjetorin e “Kohës Ditore” duhet kujtuar të gjithë ata që sakrifikuan, qoftë kohën e lirë, qoftë nervat apo energjinë, mbi të gjithë ata që pësuan edhe me jetë. Duhet çmuar gjithmonë profesionalizimin dhe guximin e kolegëve që punuan në Kosovë, sepse mbi supet e tyre ishte gjithmonë pesha më e rëndë. Dhjetë vjet me “Kohën Ditore” ishin të paharrueshme dhe të pazëvendësueshme. Edhe sot është kënaqësi dhe mburrje kur në Bruksel, por edhe qendra të tjera përmendet “Koha Ditore”. Kredibiliteti nuk u krijua lehtë, por nuk do të jetë lehtë as të mbahet. Rrugë tjetër nuk ka. Koha do të ecë dhe duhet ecur me kohën, sepse ajo nuk pret. 99

Muri i kujtimeve të Kohës… NASER MIFTARI “London, can you hear me - this is Kosova”, shkruan në ballinën e murit që vende-vende është shkarravitur e në pjesë të caktuara ka filluar të marrë ngjyrë të verdhë të zbehtë. Muri-muze i Kohës, i pari i llojit të tij në Kosovë, është një copë dërrase jo më e madhe se dy me tre metra e mbetur si relikte e kohës në kafenenë e gazetës. Është tabelë me kujtimet dhe dëshmitë e kohëve në të cilat ka kaluar Kosova dhe gazeta “Koha Ditore”. Thënia “London, can you hear me…”, e shoqëruar me karikaturën e vizatuar shkel e shko të dikujt që përpiqet të vendosë kontaktin - është një profeci e vetëpërmbushur. Është në fakt mu atë që gazeta synonte në ato vite – internacionalizimin e çështjes së Kosovës – shpejt e shpejt - duke ia bërë të qartë Perëndimit se çfarë po ndodhte në Kosovë. Ai mur i Kohës është gëlqerosur për herë të fundit në fillim të vitit 1998 pak ditë para se në mënyrë spontane diplomatët, gazetarët, miqtë e Kosovës dhe të gazetës kishin filluar të nënshkruheshin dhe lënë mbresat e asaj kohe. Në të janë nënshkruar pjesëtarë të etnive të ndryshme të botës, por edhe pjesëtarë të kombeve të Ballkanit: kroatë, sllovenë, shqiptarë të matanë kufirit, e besa edhe serbë, – midis tyre të paktën edhe një polic. Pesë emra nga të gjithë ata që janë nënshkruar në murin e gazetës nuk ndodhen më në mesin e të gjallëve. Sergio Viera de Mello dhe Jonas Weiss, që të dy kanë vdekur në Irak pas luftës në Kosovë, Antonio Russo është vrarë në Çeçeni, Gramoz Pashko ka vdekur jo shumë muaj më parë kur helikopteri që e transportonte drejt Italisë është rrëzuar mbi detin Adriatik. Nuk jeton më as piktori me famë botërore. Gjelosh Gjokaj. Një logo ngjyrë blu me të bardhë e “The Halo Trust”, organizatës joqeveritare britanike, e cila kishte siguruar hapësirat nga minat potenciale mund të shihet në një cep të murit. Pas llahtarit në natën e parë të sulmeve të 24 marsit 1999 kur rojtari i gazetës, Rexhep Ramadani – Baca Rexhë…

ishte vrarë barbarisht dhe gjithçka brenda saj ishte demoluar kishte dyshime të mëdha se mina-befasi mund të ishin lënë pas në redaksi. “Vetëm në Los Angeles mbase Departamenti i Policisë është në pushime”, shkruante në vitin 1998 një gazetare nga “Los Angeles Times”, në mbresat e saj në “Kohën Ditore”, duke dhënë në mënyrë satirike në të vërtetë tablonë e asaj çfarë po ndodhte në atë periudhë në Kosovë. Aty është nënshkruar edhe Chris Hedges, korrespondenti i famshëm i “New York Times”. Ai njëherësh ishte i pari që kishte shkruar, qysh në vitin 1997 për kryengritjen në përgatitje e sipër në Kosovë dhe kishte nxjerrë citate edhe nga Zahir Pajaziti. “Për të gjithë miqtë e mi në “Kohën Ditore”, dashuria e të cilëve për lirinë nënkupton se lufta kurrë nuk duhet të marrë fund, qoftë edhe në Kosovën e çliruar nga ushtria dhe policia serbe”, pati shkruar Hedges në shkurt të vitit 1999. I pari që ishte nënshkruar në këtë mur ishte ambasadori amerikan, Robert Gelbard. Ai kryente rolin e emisarit amerikan për Kosovën në momentet më kritike të historisë së saj. Aty është nënshkruar edhe disidenti më i madh polak nga periudha e Solidarnoscit, Adam Michnik. Aty janë nënshkruar edhe Tony Lloyd, Wolfgang Schuessel, Christopher Hill, James Rubin, por edhe Jamie Shea, si dëshmi e tyre se kanë ardhur në “Kohën Ditore”. Është i nënshkruar edhe ish-ambasadori i njohur gjerman, Michael Schmunk. “Punoni mirë, përndryshe do të detyrohem t’ju bombardoj me “Letra nga Berlini”, shkruan ai. Aty janë edhe psikiatri Skënder Boshnjaku e edhe piktori shqiptar me nam, Gjelosh Gjokaj. Edhe shumë e shumë të tjerë... Diku në krye të murit shihen konturat e një shqiponje dhe është i nënshkruar ish-presidenti i Shqipërisë, z. Rexhep Meidani, i cili në vitin 1999 ka vizituar Kosovën dhe gazetën “Koha Ditore”, duke u bërë presidenti i parë shqiptar që ka vizituar këtë 103

gazetë. Ka lënë një shenjë edhe ish-zëvendëskryeministri i parë shqiptar, Gramoz Pashko, i cili vdiq tragjikisht vetëm disa muaj më parë. Ish-zëvendëskryeministri shqiptar, Gramoz Pashko, në të vërtetë ka qenë ndër të parët që ka vizituar redaksinë nga shqiptarët e matanë kufirit. “Unë jam i pari”, thotë në murin e gazetës mbishkrimi i Pashkos, i vënë më 22 qershor 1999. “Welcome back to freedom”, shkruan në një kënd të murit nënshkruar më 24 qershor 1999 nga administratori i parë i OKB-së për Kosovën, Sergio Viera de Mello, braziliani i cili është vrarë më 20 gusht të vitit 2003 gjatë një sulmi me auto-bombë në selinë e OKB-së në Bagdad ku kryente funksionin e kreut të OKB-së në Irak. Mello ishte njeriu, i cili udhëhoqi misionin e OKB-së në fillimet e tij deri me ardhjen e francezit, Bernard Kouchner. “Përgëzime për lirinë e fituar…të gjithë keni punuar për të…”, ka shkruar pak ditë pas hyrjes së NATO-s në qershor 1999 Jamie Shea, zëdhënësi i atëhershëm i NATO-s, pa dyshim njeriu më popullor dhe më i dashur për shqiptarët e Kosovës në atë periudhë. “Congratulations on your liberation from the oppression. Let the First Amendment ring (“Përgëzimet për çlirimin nga sundimi. Tani lini shteg lirisë së të shprehurit”), ka shkruar ndërkaq James P. Rubin, në atë kohë ndihmëssekretar amerikan i Shtetit, në periudhën e zonjës Madeleine Albright. “Thanks for the best (?!) two years of my life!!!. May you live in interesting times”, (“Faleminderit për dy vitet më të mira të jetës sime. Jetofshi në kohëra interesante”), ka shkruar më 24 qershor 1998 Jonas Weiss, diplomati suedez, atëbotë sekretar i dytë i Ambasadës suedeze në Beograd, një njohës i madh i rrethanave në vend dhe rajon që bashkë me Julian 104

Braithwaite, po ashtu sekretar i dytë në Ambasadën britanike në Beograd dhe i cili ka qenë në mision edhe në Kroaci dhe në Bosnjë. Weiss (33) më pas ka vdekur më 27 maj 2002 në një aksident automobilistik derisa ndodhej në detyrë në Irak. “Të lartësosh lirinë e shtypit do të thotë të këmbëngulësh në lirinë për të gjithë njerëzit”, pati shkruar Tony Lloyd, anëtar i Parlamentit britanik dhe ndihmësministër i Jashtëm në Foreign Office gjatë një vizite më 11 qershor 1998. Wolfgang Schuessel, ministri i Jashtëm austriak, që më pas u bë kancelar, gjithashtu është nënshkruar në këtë mur shkurt me fjalët “Schuessel was here (“Ishte këtu”). Ndërkaq, Christopher Hill, atëbotë i dërguar amerikan për Ballkanin, aktualisht ndihmëssekretar i Shtetit për çështje të Azisë Lindore dhe të Paqësorit, edhe pse pati dërguar kritika të ashpra ndaj “Kohës Ditore” pasi që gazeta pati publikuar një draft të dokumentit për statusin e Kosovës duke e cilësuar si dokument sllav duke aluduar në atë se ai është shkruar nga Beogradi, megjithatë ka shkruar muaj më vonë: “Është madhështore që jam këtu në gazetën time favorite”. “Respekt për fëmijët - bambini. …”, janë fjalë që ka lënë pas në këtë mur gazetari i famshëm Italian, Antonio Russo. Ai kishte qenë ndër gazetarët e vetëm ndërkombëtarë që kishin mbetur në Kosovë për të raportuar për krimet e tmerrshme që po ndodhnin pas 24 marsit 1999. Gazetarët dhe ata që kanë jetuar në Prishtinë në atë kohë e kujtojnë dhembjen e tij për fëmijët. “Ai ua lë të gjitha paratë që ka në xhep fëmijëve që shesin në rrugë”, pati thënë një herë një gazetar kosovar për Russon. Disa ende i kanë të freskëta kujtimet nga raportimi i tij

prej trenit të ngarkuar me refugjatë që shkonte drejt Bllacës. Një vit më vonë më 17 tetor 2000 kufoma e tij është gjetur me shenja therjeje me thikë në afërsi të një gryke mali në Çeçeni. Shtatë vjet më vonë vdekja e tij mbetet ende mister, ndërkaq që gazeta “Observer” e Londrës pati shkruar se ai është vrarë pasi që ka zbuluar për krimet e tmerrshme të kryera nga trupat ruse në këtë vend. Një protagonist që ka përcjellë vazhdimësinë e Kohës nëpër vite është Fred Abrahams, hulumtuesi i “Human Right Watch”, njeriu i cili ka qenë dëshmitar në gjyqin e Milosheviqit dhe njeriu, i cili kishte dokumentuar vrasjes në Obri të Poshtme. Në murin e gazetës ai vazhdon të kujtohet Ferit Ibrahimi… ashtu siç është nënshkruar dhe ashtu edhe siç edhe e njihnin të gjithë në Prishtinë dhe jashtë saj nëpër vendet e ndryshme të Kosovës ku ai kalonte ditë, javë dhe muaj të shumtë gjatë periudhës 1998-1999. Në mesin e atyre që janë nënshkruar në këtë mur janë edhe Hashim Thaçi, Agim Çeku dhe Ramush Haradinaj. “Unë, pjesë e kohës”, shkruan në një cep të murit të “Kohës Ditore” që poshtë mban nënshkrimin e Hashim Thaçit. Në të majtë të nënshkrimit të tij ndodhet një tjetër thënie, me germa

pak më të vogla. “Jeta ka shumë sfida, por sfidat i kalojnë ata që përballen me to”, ka shkruar ndërkaq Haradinaj në nëntor të vitit 2001. Në murin muze ndodhen edhe mesazhe që janë shkruar thjesht në ndonjë moment frustrimi të madh duke manifestuar në të vërtetë kohët në të cilat është jetuar. “Ku është ministria e drejtësisë?, shtrohet pyetje në njërin. Apo thënie si ajo e Voltaire se: “Common sense is not common”, goxha e vështirë edhe për t’u përkthyer. Edhe psikiatri Skënder Boshnjaku në “një vizitë pune” pas luftës diku mes rreshtash ka shkruar: “Edhe një herë me ju!!!”. Muri bile ka shërbyer edhe si vend për “shkëmbim kërcënimesh” mes policisë serbe dhe UÇK-së. Një episod qesharak është ai mes Draganit dhe Hoxhës në këtë mur. Në mur në ditët e fundit të luftës të vitit 1999 ishte nënshkruar një serb me emrin Dragan, pjesëtar i forcave policore, sipas të gjitha gjasave. “Unë shkojm, alli vjen opet n gusht”, ka shkruar Dragani në murin e gazetës, duke parë mbresat e lëna nga të tjerët, që të kujton atë rrëfimin e Sarajevës me grafitin në murin e Postës “Ovo je Srbija”… “Amu, Hoxha t’pret?!”, është përgjigjja.

105

Dhjetë BARDH RUGOVA Dy silueta të zeza qenë shfaqur nga mjegulla e dendur e mbrëmjes së ftohtë në udhëkryqin e Klinës dhe ne e dinim mirë se ata ishin policë serbë. Vetëm disa kilometra më tej, në udhën e shkretë, një traktor i bërë shoshë nga plumbat kishte mbetur skaj rruge në fshatin Rakovinë. Kishim shkuar me një veturë të thjeshtë udhëtarësh për të raportuar rreth vrasjes së pesë personave, prej të cilëve dy fëmijë, në atë traktor. Ishin vrarë vetëm se kishin qenë duke kaluar rrugës në të rënë të muzgut nëpër mjegull. Tani, një patrullë e njëjtë e uniformuar serbësh, e ngjashme me atë që i kishte ekzekutuar pesë civilët, po e ndalte veturën tonë. E vetmja shpresë ishte një shenjë e vogël: Press, në xhamin e përparmë të veturës. Shenja “Press” duket se e pati efektin e vet të mjaftueshëm. Të nesërmen në mëngjes lexuesit e “Kohës Ditore” do të mund ta lexonin raportin edhe për një nga krimet që po kryheshin në ato ditë lufte në Kosovë. Ajo natë e dimrit e fillimvitit 1999, ka qenë vetëm një nga përditshmëritë e gazetarëve të “Kohës Ditore”. Ende nuk ishte shënuar dyvjetori i themelimit të gazetës dhe asnjëri nga gazetarët nuk i kishte mbushur dy vjet të plota përvojë pune. Secili prej tyre duhej të raportonte për ngjarje, duke qenë edhe vetë një personazh i atyre ngjarjeve. Megjithatë, secili prej tyre i linte një distancë të mjaftueshme raportimit, për të mos pasur shenja subjektiviteti. Kjo ishte mënyra jonë. “Koha Ditore” ishte themeluar për të nisur një drejtim të ri në gazetarinë kosovare dhe shqiptare në përgjithësi: gazetarinë e përgjegjësisë sociale. Për shumë dhjetëvjetësh, gazetaria kosovare kishte qenë e kapluar nga një drejtim tjetër nën sistemin komunist dhe inercionin e atij sistemi. 106

Motoja e atij sistemi i kishte rrënjët në një mendim të Leninit (“Lenini për shtypin”) të vitit 1902: “Gazetarët duhet të jenë jo vetëm propagandues, por edhe organizatorë”. Me këtë moto kishte nisur gazetaria totalitare.

Gazetaria e përgjegjësisë sociale ka tjetër ide. Beson në lirinë e shprehjes, por jo në kuptimin, thjesht, liberal, po në kuptimin e përshkrimit të të gjitha ngjarjeve ashtu siç kanë ngjarë dhe të trajtuara nga të gjitha këndvështrimet.

Më 31 mars të vitit 1997 në Kosovë do të niste epoka e re. “Koha Ditore” do ta niste pikërisht gazetarinë e tillë, të përgjegjësisë sociale. Ne, të cilët i lidhim ditët me faqet e kësaj gazete, i kemi besuar atëherë kësaj gazetarie dhe vazhdojmë t’i besojmë. I kemi besuar edhe pas përfundimit të luftës. Deri atëherë pavarësinë e gazetës dhe të vërtetën, duhej t’i ruanim nga një armik i armatosur. Tani, pavarësinë dhe të vërtetën po i ruanim nga miqtë. Kur lufta kishte marrë fund, lajme të tjera i mbushnin faqet dhe njerëz të ndryshëm kishin qejf që në ato faqe e vërteta e tyre të dominonte. Pjesëtarë të UNMIK-ut, përfaqësues të partive politike kosovare, ish-luftëtarë do ta kuptonin shpejt se faqet e kësaj gazete nuk do ta pranonin të vërtetën e askujt. E pranojnë vetëm të vërtetën e pastër. Gjithçka ashtu si ka ndodhur. Të gjitha lajmet, ashtu si kanë ndodhur. Ndërsa vitet shkonin, mediume të tjera e kapluan Kosovën - shumë prej tyre duke e dhënë vetëm nga një anë të të vërtetës. Kjo do ta sillte në Kosovë një tjetër drejtim gazetarie - gazetarinë libertariane, të mbështetur në idenë se secili që ka një mendim mund ta shprehë, pavarësisht a është i saktë dhe i drejtë. Mirëpo, jo të gjithë mund të hapin një medium. Prandaj, “Koha Ditore” i mban dyert hapur për të gjitha mendimet, për të gjitha palët deri tek e vërteta e plotë, dakull. Kjo ka mbetur mënyra jonë. Prej mëngjesit kur e ka nxjerrë numrin e saj të parë, “Koha Ditore” nuk e ka ndërruar drejtimin. Kanë kaluar që atëherë dhjetë vjet. “Koha Ditore” e shënon dhjetëvjetorin e lindjes së saj. Kosova e shënon dhjetëvjetorin e gazetarisë së lirë, të pavarur dhe të mbështetur në përgjegjësinë sociale. Urime dhjetëvjetorin të dyjave! 107

Nisja nga viti zero Në ditët dhe javët në vazhdim ç’ prej se gjenerali britanik Mike Jackson kishte shkelur në Kosovë me 40.000 trupat e NATO-s në qershorin e vitit 1999, situata në Prishtinë mund të vazhdonte të konsiderohej në rastin më të mirë, e paqartë dhe kaotike. Shqiptarët ngadalë dilnin prej bodrumeve dhe shtëpive ku kishin qëndruar të fshehur për gati tre muaj ndërsa një milion të tjerë iu qepën pas trupave të NATO-s në kthimin drejt vendbanimeve të tyre në qytetet e fshatrat e Kosovës. Brenda 10 ditësh sipas UNHCR-së ishin kthyer 135.000 refugjatë nga kampet në Maqedoni dhe Shqipëri. Jozyrtarisht deri në atë ditë rreth gjysmë milioni kishin mbërritur në shtëpitë e veta, shumë prej tyre vetëm në themelet e atyre që më parë kishin qenë shtëpi. Kishte ende një numër të konsiderueshëm serbësh që kishin mbetur në Prishtinë dhe në pjesët e tjera të Kosovës, por gjithsesi atmosfera tregonte se ishin në largim e sipër edhe ata serbë që vazhdonin të qëndronin si nëpër ferra në Prishtinë…Rusët tashmë ishin fortifikuar në Aeroportin e Prishtinës. Varganët e pafund të tankeve të armatimit të rëndë serb largoheshin nga qytetet dhe fshatrat e Kosovës në drejtim të Serbisë dhe mijëra policë, ushtarë e paramilitarë vazhdonin të ishin provokues duke klithur për fitore serbe dhe duke ngritur tre gishtërinjtë lart në shenjë të fitores. Në qendrën e Prishtinës, ku në ditët e para të pasluftës vetëm “Grandi” ishte vend që vazhdonte të operonte si dhe ëmbëltorja “Korzo”, në bordurat përballë hotelit ku tani ndodhet busti i Zahir Pajazitit, në mënyrë spontane mblidheshin qindra e qindra njerëz, të cilët ishin kthyer nëpër shtëpitë e veta dhe vazhdonin të dilnin rrugëve të takoheshin me njëri-tjetrin dhe t’i gëzoheshin faktit se shihnin të njohur, e të panjohur të jenë gjallë, të kenë shpëtuar nga lufta. Një të mërkurë, më 16 qershor 1999, dy makina të “Kohës Ditore” kishin ndaluar në moment përballë “Grandit” dhe kishin hapur bagazhet. Për 10 minuta populli i mbledhur, i etur për lajme kishte marrë 5.000 kopje të gazetës. Kjo

formë e shpërndarjes falas të gazetës në Prishtinë kishte vazhduar për disa javë, deri më 20 korrik. Në atë kohë distributorët, por edhe vetë redaktorët e “Kohës Ditore” të përqendruar tani në trajektoren mes Prishtinës, Shkupit dhe Tetovës ishin ata që bënin shpërndarjen e gazetës “Koha Ditore” falas nëpër Prishtinë. Edicioni për Kosovën kishte filluar të shtypej në 5.000 kopje në Maqedoni në mungesë të një vendi për t’i shtypur ato në Kosovë pasi që shtypshkronja e “Kohës Ditore” ishte djegur tërësisht, kurse zyrat e Redaksisë ishin shkatërruar dhe gjithçka brenda ishte demoluar. Fillimisht gazeta nisi të distribuohej vetëm në Prishtinë. Ideja ishte që brenda pak ditësh tirazhi të shumëfishohej dhe shpërndarja të riniste edhe në qendrat kryesore Prizren, Pejë, Gjakovë, Mitrovicë, Podujevë, Gjilan dhe Kamenicë. Stafi vazhdonte të ishte i degdisur, kush në Maqedoni, kush në Shqipëri e kush edhe në rajonet e ndryshme brenda në Kosovë pa dijeni se çfarë po ndodhte në Prishtinë. Gazeta vazhdonte të shtypte edhe për afro dy-tri javët në vazhdim dy faqe me emrat e të zhdukurve dhe familjarëve që kërkonin njëri-tjetrin. Një sfidë e madhe ishte ajo e të rrëmbyerve që ishin marrë nga forcat serbe dhe ishin dërguar në Serbi. Javët dhe muajt në vazhdim ballinat e gazetave ishin të mbushura me dëshmi rrëqethëse që zbulonin ushtarët e NATO-s për varrezat masive, të vrarë e të masakruar të hedhur nëpër fusha, të lënë nëpër shtëpi, të hedhur nëpër puse, të ngrënë nga kafshët...Varrezat masive në Kaçanik, Krushë të Madhe, Lybeniq, Celinë, Koliq, Makoc, Poklek, Çikatovë, por edhe në burgje siç ishte ai i Dubravës e nxirrnin dimensionin e vërtetë të krimit që ishte kryer kundër shqiptarëve gjatë 78 ditëve të luftës ajrore. “E tërë Kosova – skenë krimi”, shkruante në njërën nga ballinat e asaj kohe të gazetës. “Fushat e vrasjes në Kosovë”, ishte titulli në një tjetër. Në rrugëtimet drejt vendbanimeve të veta njerëzit pos që duhej të përballeshin me tmerret që kishin lënë pas serbët, duhej të ruheshin edhe nga minat, të cilat tashmë kishin shënuar disa viktima 109

Bill Clinton në Prishtinë, qershor 1999

në vendbanime të ndryshme të Kosovës, që prej pas hyrjes së trupave të NATO-s. Në fund të vitit gazeta raportonte se në Kosovë mbeteshin 400 kilometra katrorë hapësirë e minuar. Derisa serbët ishin larguar tashmë dhe më 20 qershor gazeta në ballinë sillte lajmin “Filloi administrimi civil i Kosovës”, po atë ditë pikëpyetja e madhe e asaj kohe ishte demilitarizimi i UÇK-së. Më 20 qershor ishte njoftuar edhe për këtë, dhe Hashim Thaçi pas një takimi që kishte pasur me James Rubinin, i kishte dhënë atij fjalën se UÇK-ja do të çarmatosej. Demilitarizimi ishte pranuar nga ana e kreut të UÇK-së. Më 15 korrik Ibrahim Rugova ishte kthyer në Kosovë. Dhjetë ditë pas kthimit të tij, më 26 korrik, raportohej për 14 serbë që ishin vrarë në fshatin Grackë të Lipjanit derisa po korrnin grurë. Ky ishte 110

krimi më i rëndë kundër serbëve në Kosovën e pasluftës. Ky krim njëkohësisht kishte hedhur tërësisht në ujë planet për të bërë Mitrovicën një qytet unik ato ditë. Ndërkohë që prej ditës kur njerëzit kishin filluar të ktheheshin spastrimi etnik kishte filluar në kahun e kundërt. Serbët dhe joshqiptarët të dyshuar si kolaboracionistë, përndiqeshin prej shtëpive të veta ose vriteshin… Më 18 gusht dy fëmijë serbë ishin vrarë në Kllokot me granatë dore. Në fund të atij viti statistikat zyrtare në Washington flisnin për 471 vrasje, 1.400 zjarrvënie, 1.143 plaçkitje dhe 192 rrëmbime. Në këtë shifër natyrisht një pjesë e madhe ishin krime të orientuara në drejtim të kundërt, ndaj serbëve. Më 16 gusht, Ligji jugosllav ishte shpallur i pavlefshëm në Kosovë nga ana e UNMIK-ut. I ndarë në tri etapa demilitarizimi i UÇK-së ishte përmbyllur

Wesley Clark në Prishtinë, qershor 1999

zyrtarisht më 20 shtator 1999. Disa ditë para përfundimit të këtij procesi, ishte mbajtur demonstrata e parë e madhe në Mitrovicë, ndërkaq më 23 shtator serbët ishin tërhequr nga Këshilli Transitor, që atëbotë ishte Qeveria legjitime e Kosovës. Në një episod rrëqethës më 11 tetor në mes të korzos në Prishtinë, në pikë të ditës, ishte vrarë Valentin S. Krumov, shtetas bullgar, të cilin dikush e kishte identifikuar si serb. Kjo vrasje e tmerrshme ishte dëshmi e fuqishme se katër muaj pas hyrjes së NATO-s në Kosovë jeta për serbët në Prishtinë ishte e pamundur. Siguria, në anën tjetër nuk ishte në nivel as për shqiptarët. Në përpjekjet për të instaluar strukturat e tyre paralele Qeveria e Ekzilit e Bukoshit si dhe ajo e Përkohshme e Hashim Thaçit, bënin garë se kush do të fuste njerëzit e saj në Shërbimin Policor të

Kosovës që pritej të themelohej në të ardhmen. “Kush është funksionar legjitim në Kosovë?”, “Kush vret kë në Kosovë”, ishin vetëm disa nga ballinat që më së miri nxirrnin në pah shqetësimin madhor për sigurinë. Kontrabanda po ashtu ishte fenomen madhor dhe një nga ballinat e asaj kohe, e cila fliste për kontrabandën e naftës në Kosovë mbante titullin: “Kosova – vend ku shpërlahen paratë”. Disa nga mosmarrëveshjet e mëdha ishte arritur të mbylleshin vetëm më 14 dhjetor, kur Thaçi tash në krye të partisë së re PPDK, Rugova i LDK-së dhe Qosja i LBD-së, kishin vënë firmat në dokumentin për administrimin e përbashkët në Kosovë. Shqetësim i madh në anën tjetër ishte edhe fakti se UNMIK-u nuk po arrinte të realizonte vetveten. Një ballinë e 20 tetorit e gazetës është antologjike. 111

Ajo mban titullin: “Duke pritur UNMIK-un”. Në fotografi një burrë rreth të pesëdhjetave ka gjetur si zgjidhje ideale një derë makine për ta vendosur si dritare për shtëpinë e tij të cilës ia kishin vënë flakën serbët. Dimri që po hynte dhe i ftohti nxirrnin në pah shumë mungesa, midis tyre më e madhja ishte mungesa e energjisë elektrike. Vetëm më 6 nëntor, gati pesë muaj pas hyrjes së NATO-s, një konferencë donatorësh e BE-së kishte zotuar 1 miliard marka për Kosovën. Deri në fund të vitit 1999 Kosovën e kishin vizituar ministrat e jashtëm të të gjitha vendeve të rëndësishme anëtare të BE-së apo të NATO-s si Javier Solana dhe gjenerali Clark, por edhe Tony Blair, Madeleine Albright dhe Bill Clinton. Me gjithë mynxyrat që po sillte mësimi i të jetuarit në liri, shpresat e kosovarëve vazhdonin të ishin ende të mëdha. “Ky ishte viti i Kosovës”, shkruante “Koha Ditore” në ballinën e edicionit të vitit të ri 1999.

Viti 2000 - viti i parë pas iluzionit Në ditët e para të janarit të vitit 2000 botuesi i gazetës, Veton Surroi, shkruante për sfidat me të cilat përballej Kosova dhe sfidat e të ardhmes. Ai fliste për vitin 2000 si vitin e parë pas iluzionit të madh të shqiptarëve për lirinë. “Lufta politike lë Kosovën pa rrymë”, ishte titulli i njërës prej ballinave të janarit 2000. Në ballinën e saj “Koha Ditore” paralajmëronte ndërrimin e shefave të KEK-ut. Mosbashkëpunimi i udhëheqësve të KEK-ut me administratën ndërkombëtare dhe situata e rëndë energjetike ishin arsyet kryesore për shkarkimin e udhëheqësve të KEK-ut, të cilët po në atë artikull kanë deklaruar se nuk ekzistonte një skenar i tillë. Më vonë, megjithatë, udhëheqësit e KEK-ut ishin ndërruar. Rreth pesë muaj më vonë, më 12 maj gazeta ka publikuar sekretin e zbuluar ndërmjet KEK-ut dhe UNMIK-ut dhe ka nxjerrë dokumentin sekret, në të cilin ishte paraqitur plani aksionar për zvogëlimin e numrit të punëtorëve në KEK. Më 24 janar ishte hapur Micro Enterprise Bank (MEB) banka e parë komerciale në Kosovën, e cila deri në atë ditë jetonte me paratë në dorë dhe paratë nën jastëk. Më 2 shkurt Ibrahim Rugova kishte deklaruar se u ka dhënë fund strukturave paralele dhe kishte vënë firmën në një dokument. i cili bënte thirrje për njohjen 112

e strukturave legjitime në Kosovë. Dy ditë më vonë, pas një incidenti më 1 shkurt në Çubrel të Skenderajt, ku si pasojë e një sulmi me predhë në një autobus të UNHCR-së ishin vrarë dy serbë dhe ishin plagosur pesë të tjerë, më 4 shkurt 2000 ringriten tensionet në Mitrovicë kur serbët ndërmarrin një fushatë vrasjesh dhe dëbimi të shqiptarëve që jetonin në veri të Mitrovicës, duke vrarë katër shqiptarë dhe dy turq si dhe duke lënduar mbi 20 pjesëtarë të KFOR-it. Nga ana tjetër, të paktën 21 persona pësojnë lëndime në dy sulme me bomba në klubet në veri të Mitrovicës. Qindra shqiptarë dëbohen në pjesën jugore të qytetit të Mitrovicës. Një javë pas sulmit me predha mbi autobusin e UNHCR-së, më 8 shkurt “Koha Ditore” nxjerr intervistën me dëshmitarin, i cili pa se nga erdhën predhat dhe dëshmitë e tjera që tregonin qartë se autobusi është sulmuar nga një fshat i afërm i banuar me serbë. Dëshmitari Sefer Buliqi i ka deklaruar “Kohës Ditore” se ai i ka parë tre persona, të cilët pas sulmit me predha janë larguar nëpër një përrua që çon në Zubin Potok. Kjo, duket se kishte pak rëndësi më. Gjatë trazirave të shkurtit në veri të Mitrovicës, gazetarët ishin të pranishëm në vendin e ngjarjes prej nga raportonin për gjendjen atje. Më 14 shkurt “Koha Ditore”, sjell fakte të reja që tregonin qartë se paramilitarët serbë kontrollojnë veriun e qytetit dhe dëbojnë me dhunë shqiptarët nga atje. Gazeta nxirrte në pah paramilitarin Preda Mërkiq si njeriun kryesor prapa strukturave serbe në veri dhe potenconte në ballinën e saj fjalët: “Bashkë me KFOR-in mposhtëm terroristët shqiptarë”. Duke mos ditur se është duke folur me gazetarë të “Kohës Ditore”, paramilitari Mërkiq ka treguar se një natë më parë kishte dëbuar banorë shqiptarë nga veriu i Mitrovicës. Protestat e shqiptarëve shpeshtohen dhe vazhdonin gjatë asaj periudhe me gjithë ndalesën specifike që ishte dhënë nga ana e Këshillit të Përkohshëm Administrativ për të mos protestuar në Mitrovicë për shkaqe të sigurisë së brishtë dhe më 24 shkurt 2000 rreth 50.000 shqiptarë, sipas raporteve të ndryshme, protestojnë në Mitrovicë. Pa kaluar as dy javë nga ky incident i rëndë në veri të Mitrovicës, një incident tjetër në Luginë të Preshevës nxjerr në pah një ushtri të re. Pas një incidenti të armatosur në Luginën e Preshevës, ku 113

ishte plagosur një polic serb, gazetarët e “Kohës Ditore” shkojnë në vendin e ngjarjes prej nga raportojnë për ekzistimin e ushtrisë së porsaformuar me emrin UÇPMB. Në intervistën e parë dhënë “Kohës Ditore”, persona të armatosur e kanë përshkruar vetveten si një ushtri e vogël të uniformuar që është krijuar nga banorët e asaj ane për të mbrojtur vetveten. Mirëpo, në emblemat e reja që mbanin në kraharor te këta persona të armatosur shihej qartë mbishkrimi UÇPMB, inicialet e Ushtrisë Çlirimtare për Preshevë, Medvegjë dhe Bujanoc. Në Kosovë në anën tjetër situata vazhdon të jetë kaotike. Një dimër i ashpër, i cili kishte sjellë çrregullime të rënda të furnizimit me energji sjell edhe viktimën e parë të madhe - Pallatin e Rinisë, kulmi i të cilit digjet me themel më 26 shkurt 2000. Nga ana tjetër, në javët dhe muajt në vazhdim, vrasjet dhe sulmet midis grupeve rivale të armatosura në Kosovë vazhdojnë të manifestohen me vrazhdësinë e tyre të madhe sidomos në Dukagjin. Pas serisë së intervistave me protagonistë të ndryshëm në këtë rajon, gazeta publikon artikullin: “Kronika e vrasjeve të paralajmëruara në Dukagjin”, një raport i hollësishëm që tregonte për rrënjët e konflikteve të armatosura pas luftës në rajonin e Dukagjinit. Mbështetur në dëshmitë e nxjerra aso kohe pesë djem shqiptarë pjesëtarë të brigadës “Mërgimi”, e cila ka qenë në kuadër të FARK-ut, të cilët pas përfundimit të luftës ishin kidnapuar në Pejë ishin dërguar në komandën e Rrafshit të Dukagjinit dhe më pas katër prej tyre ishin ekzekutuar në fshatin Ratishë. I pesti kishte shpëtuar dhe ndodhej në arrati. Për më shumë se një vit familjet e të likuiduarve kishin gjurmuar për të gjetur eshtrat e të bijve të tyre të vrarë. Faktet i kishin çuar këto familje në adresën e familjes Haradinaj. Gjithashtu protagonistët e intervistuar nxirrnin në pah se vrasjet kanë pasur lidhje edhe me incidentin në Strellc ku janë plagosur vëllezërit Ramush e Daut Haradinaj. Po në vitin 2000, më 15 korrik, kryeministri kundërthënës shqiptar, Fatos Nano, rrëfen ekskluzivisht në “Kohën Ditore”, për herë të parë, për takimin me Milosheviqin në Kretë në vitin 1997 dhe për luftën në Kosovë dhe rolin e tij në këtë luftë. Disa muaj më vonë në numrin e 22 nëntorit 2000, gazeta sjell edhe intervistën ekskluzive dhe debatin e gazetarëve të “Kohës...” me kryetarin e porsazgjedhur jugosllav, Vojislav Kushtunica, për pavarësinë dhe kundër 114

pavarësisë së Kosovës. Kjo ndodhi menjëherë pas ardhjes në pushtet të Koshtunicës pak kohë pasi që Milosheviqi ishte dërguar në Hagë. Duke plasuar një format të ri të mbulimit të zgjedhjeve, e këto ishin zgjedhjet e para që mbaheshin në Kosovën e lirë, “Koha Ditore” gjatë muajit shtator nxjerr mesatarisht nga katër faqe për fushatën zgjedhore të zgjedhjeve të vitit 2000. Në këtë rrafsh gazeta boton shtojcën “Koha për zgjedhje” në 16 faqe në prag të zgjedhjeve të para demokratike në Kosovë, në tetor të vitit 2000. Përpos artikujve për rrjedhën e fushatës parazgjedhore dhe mesazhet e liderëve, në “Koha për zgjedhje” janë dhënë edhe informatat e rëndësishme për qytetarë se si duhet të votojnë. Raportimi i fushatës zgjedhore është cilësuar nga të tjerët si një raport i balancuar që tregon edhe fakti se “Koha Ditore” ka qenë njëra nga gazetat

që nuk është dënuar nga OSBE-ja për raportim të njëanshëm atë vit.

Rrëfimi i parë nga Tanushevci, ku nisi lufta në Maqedonisë Pakkush po i vërente shkëndijat e para të konfliktit të armatosur që po fillonte në Maqedoni. Megjithatë, gazeta “Koha Ditore” ishte në mesin e këtij grupi të vogël. Qysh më 26 shkurt, kur kishte rënë vetëm një viktimë dhe ende nuk diheshin rrethanat e asaj vrasjeje, gazetari Lundrim Aliu pati sjellë rrëfimin ekskluziv për atë që po ndodhte në fshatin Tanushevc të Kumanovës. Aty shqiptarët e uniformuar e të maskuar, po bënin

përgatitjet për kryengritje, ndërsa gratë e fëmijët tashmë po i bënin gati valixhet për t’u larguar nga zona që pritej të kaplohej nga flakët e armëve. Do të kalonin edhe disa ditë të tjera, kur mediat e tjera do të mësynin atë zonë, mirëpo më raportimi nga atje nuk ishte lajm. Gazeta ndërkaq, nëpërmjet korrespondentëve Nebi Mërseli dhe Ismail Asllani, gjatë tërë kohës sa zgjati konflikti mbuloi të gjitha zhvillimet, madje nga terreni i luftimeve. Ishin ekskluzive edhe lajmet nga takimet e aktorëve kryesorë, prapa skenave. Në anën tjetër nuk do të mungonin as intervistat me personalitete të rëndësishme shqiptare dhe ndërkombëtare, të cilët do të komentonin shkaqet dhe pasojat e këtij konflikti. Gazeta për gati një muaj, do të publikonte edhe rrëfimet dhe reportazhet ekskluzive nga i dërguari i posaçëm atje, Rexhep Krasniqi. Krasniqi do të sillte me fotografi e rrëfime nga vija e parë e frontit atmosferën e vërtetë të luftës, e cila më pas përshkoi gati se tërë Maqedoninë Perëndimore, të banuar nga shumica shqiptare. Gazeta do të qëndronte duke mbuluar këtë konflikt, deri në zgjidhjen e tij me Marrëveshjen e famshme të Ohrit, e cila garanton një pozitë shumë më të lakmueshme për popullatën shqiptare. Nga ana tjetër, në Prishtinë inatet personale mes liderëve vazhdojnë të manifestohen me tërë peshën e tyre në politikë. Në janarin e vitit 2001 një takim kokë me kokë i liderëve kishte qenë vetëm ide e diskutuar ndërmjet dy vetave, njëri figurë e çmuar në Kosovë e tjetri lider politik. Ishte kjo nisma që Rifat Jashari si më i vjetri i familjes legjendare nga Prekazi i Drenicës kishte marrë me qëllim që të ulte në një odë të tre liderët politikë të Kosovës, Ibrahim Rugovën, Hashim Thaçin e Ramush Haradinajn. Këtë ide, ku ai synonte t’i ftonte këta të tre në odën e tij, ai ia kishte shpalosur një lideri politik, ndërsa ishte publikuar nga Garentina Kraja, si lajm ekskluziv në “Kohën Ditore”, më 3 janar 2001. Vetë Rifati, që atëbotë kishte ardhur nga Gjermania në Kosovë në pushimin e ndërrimit të moteve, e kishte pranuar të kishte biseduar një mundësi të tillë dhe se ishte i ithtar i një bashkimi të liderëve. Ai ishte i bindur se vetë pozita e familjes që për lirinë e Kosovës i kishte dhënë 53 anëtarë të saj, i jepte atij kredon për ta ftuar një takim të tillë, ndërsa një 115

gjë e tillë nuk u kishte shkuar për dorë as diplomatëve ndërkombëtarë të pranishëm në Kosovë. “Unë u kam thënë gati të gjithëve, përpos Rugovës, të cilit nuk kam pasur rast... se nëse doni me na i flladitë zemrat e plagët të na i shëroni, ju duhet të bëheni bashkë në odë burrash apo në tavolinë të rrumbullakët dhe ta bëni një koordinim të punës bashkërisht, të dilni me qëndrim të përbashkët për të ardhmen e Kosovës”, pati thënë burri më i vjetër nga pjesa e mbetur e familjes Jashari. Krejt kjo pasi ndërkohë kishin dështuar të gjitha tentativat për bashkim. Këta tre liderë takoheshin mes vete vetëm në takimet e rregullta të Këshillit të Përkohshëm Administrativ, që udhëhiqej nga ish-kryeadministratori Bernard Kouchner, ndërsa aty merrte pjesë edhe Rada Trajkoviqi, si përfaqësuese e pakicës serbe. Pra, nuk ishte shënuar asnjë takim i tyre trepalësh. Në një rrafsh tjetër, atë të shpalosjes së dimensionit të krimit serb në Kosovë, në vitin 2001, gazeta publikon rrëfimet ekskluzive “Drejtësia për Kosovën po vonon” të punuara nga gazetari i “Kohës Ditore”, Adriatik Kelmendi në kuadër të një fejtoni/dokumentari të përbashkët me dy gazetarë amerikanë të American Radio Works (ARW), që kanë zbardhur natyrën e krimeve të kryera në Kosovë gjatë luftës. Aty për herë të parë pas luftës në Kosovë janë intervistuar të mbijetuarit e masakrave dhe ekzekutuesit e tyre. Në këtë fejton pasi që janë marrë rrëfimet e njerëzve që faktikisht u kanë shpëtuar plumbave të forcave serbe të sigurimit në masakrat e kryera në Qyshk, Pavlan e Zahaq të Pejës, pastaj, në bazë të dëshmive, është udhëtuar disa herë në Mal të Zi dhe në Serbi, ku lidhje pas lidhjeje, gazetarët ia kanë dalë që t’i gjejnë disa nga personat që kanë marrë pjesë në skuadriljet që kanë kryer vrasjet. Në një rast madje është intervistuar edhe njëri nga personat që kanë hapur zjarr ndaj civilëve që janë pushkatuar në fshatin Qyshk. Cikli i fejtoneve/dokumentareve ka përfshirë më se 100 intervista me individë që në një mënyrë ose në një tjetër kanë qenë të lidhur me ato që kanë ndodhur në këto masakra ndër më të mëdhatë në luftën e Kosovës. Dokumentari për botimin e të cilit “Koha Ditore” e kishte ekskluzivitetin, është emetuar edhe në federatën prej 600 radiove të ARW-së në SHBA, ndërsa 116

Krushë e Madhe, 1999

kishte marrë edhe shumë çmime prestigjioze për gazetari atje: “1999-2000 Alfred I. duPont-Columbia University Gold Baton” – për “Masakra e Qyshkut/Premtimi i drejtësisë” me ARW\MPR “2000 ICIJ Award for Outstanding International Investigative Reporting” (SHBA) “2001 Overseas Press Club Lowell Thomas Award” (SHBA) për “Masakra e Qyshkut\Premtimi i drejtësisë” me ARW\MPR “2001 The Scripps Howard Foundation’s National Journalism Award for Journalistic Excellence in Electronic Media” (SHBA) për “Masakra e Qyshkut/Premtimi i drejtësisë” me ARW\MPR “2001 Investigative Reporters and Editors IRE Certificate” (SHBA) për “Djegia e dëshmive/Premtimi i drejtësisë” me ARW\MPR

“KOHA Ditore” zbulon Murin në ngritje e sipër në Mitrovicë Në vitin 2001 Mitrovica e ndarë vazhdonte të ishte në qendër të vëmendjes për sa u përket kronikave të vazhdueshme për lëshime që ishin bërë nga ana e KFOR-it në segmentin e sigurisë. Një rrëfim ekskluziv në ballinën e datës 24 shkurt të “Kohës Ditore’, sillte dëshmi për lëshimet dhe vendimet e gabueshme të forcave franceze të KFOR-it në Mitrovicë e që për pasojë kishin lejimin e veprimit për ekstremistët serbë. Aty ishin publikuar të dhëna se si paqeruajtësit francezë kishin hequr nga zona e sapovendosur e sigurisë një ndërtesë në të cilën do të vendoseshin “Rojat e Urës”. Po në të njëjtin rrëfim, ishin publikuar të dhëna dhe fotografi të ekstremistëve më të njohur serbë që vepronin në veri të Mitrovicës, si

edhe të dhëna ekskluzive për rrethanat në të cilat në veri të Mitrovicës brenda natës mes 3 e 4 shkurtit të atij viti, u vranë 13 shqiptarë (4 prej tyre kishin vdekur më vonë nga plagët), ndërsa u dëbuan më shumë se 750 familje. Ky qytet do të qëndronte vatër konflikti për disa vite, ndërsa gazeta do të mbante në fokus çdo zhvillim atje, qoftë nëpërmjet korrespondentëve, qoftë nëpërmjet gazetarëve nga qendra. Në prill 2001, gazetari Gazmend Syla, pati zbardhur detaje nga bisedimet që zhvilloheshin atëbotë ndërmjet ndërkombëtarëve dhe serbëve, për transformimin e formacionit “Rojat e Urës” në një polici legale nën krahun e ndërkombëtarëve. Ky plan në fund mbeti vetëm një ndër planet e shumta të bëra për Mitrovicën. Një plan i menduar, por jo i realizuar ishte edhe ai në maj, por që u paralizua më shumë falë gazetës. KFOR-i francez kishte planifikuar atëbotë heshtazi ndërtimin e mureve pranë lumit Ibër në Mitrovicë, mirëpo projekti sekret ishte zbardhur nga gazeta duke ndikuar kështu në sensibilizimin e çështjes dhe pamundësimin e realizimit të një projekti të tillë. Me rrëfimin e tyre ekskluziv Garentina Kraja dhe Nebi Qena kishin lënë gojëhapur jo vetëm vendorët në Kosovë, por edhe ndërkombëtarët, ndërsa kishin publikuar skicën ku katër mure në lartësi prej 2,5 metrash, trashësi prej 30 centimetrash dhe gjatësi prej 35 metrash secili ishin paraparë të ndërtoheshin në bregun jugor të lumit Ibër, fare pranë urës kryesore në Mitrovicë. Krejt kjo tentatvë nga KFOR-i francez ishte arsyetuar si çështje sigurie, derisa UNMIK-u e kishte lënë këtë punë në duar të tyre. Mirëpo, një gjë e tillë nuk pati sukses. KFOR-i u detyrua të hiqte dorë, madje duke fajësuar edhe “Kohën Ditore”. “‘Koha ditore’ nuk e ka dashur realizimin e projektit, e as qytetarët, andaj ne e anuluam atë”, ishte shprehur atëbotë një zyrtar i lartë i KFOR-it francez kur kishte kumtuar vendimin për heqje dorë nga projekti.

Filli i reportazheve nga sporti Njëri në Prishtinë e tjetri në Mitrovicë. Dy rrëfime për një ngjarje që pritej të ndodhte një ditë më vonë. Nuk bëhej fjalë për politikë apo zhvillim tjetër, por paralajmërimet së bashku me përshkrimin e 117

atmosferës në pritje ishin përgatitur nga Bardh Rugova e Gazmend Syla, para derbit basketbollistik Trepça - Prishtina, në periudhën kur në Kosovë vërtet jetohej për këtë sport dhe palestrat gjithmonë ishin të vogla për numrin e madh të tifozëve. Ishte 16 qershori, dhe këto dy ekipe do të luanin ndeshjen e pestë të finales së play-offit, ndërsa rrëfimet për atmosferën në të dy qytetet dhe për përgatitjet e tifozërisë, “Plisave” dhe “Toricidas”, kanë qenë të parat të këtij lloji në gazetarinë kosovare. 118

Arrestimi e ekstradimi i Milosheviqit, si dhe hapja e varreve masive nëpër Serbi Kasapi Slobodan Milosheviq, u dërgua në Hagë, më 28 qershor, në 12-vjetorin e fjalimit të tij të famshëm në Gazimestan e që shënoi ngritjen e tij në piedestalin e krenarisë dhe barbarisë serbe. Gazeta e mbuloi lajmin bashkë me rrëfimet nga masakrat më të mëdha të bëra nga forcat serbe gjatë luftës në Kosovë, e që ishin pjesë e aktakuzës kundër tij. Grupi i gazetarëve bashkëbisedoi të njëjtën ditë me

dëshmitarët dhe familjarët e viktimave të këtyre krimeve, ndërsa mbulimi i tërë procesit kishte zënë fill qysh në prill kur Milosheviqit i ishin vënë prangat në Serbi, dhe kjo jo për gjenocid e për krime kundër njerëzimit, por në bazë të akuzave për vjedhje dhe keqpërdorim të parasë publike në RFJ. Gazeta duke pasur korrespondentin e saj në New York, ka pasur ekskluzivitetin sa i përket reagimit të Qeverisë amerikane rreth këtij arrestimi. SHBA-ja në ato ditë kërkonte ekstradimin e kryetarit të RFJ-së në Hagë, ndërsa këtë e kushtëzonte me ndihmat ekonomike për Jugosllavinë. Milosheviqi u dërgua në Hagë, Serbia i mori hiç më pak se një miliard dollarë, ndërsa gazeta ka vazhduar shpalosjen e krimeve të tij, duke kontaktuar edhe shumë nga viktimat të tij për të marrë mendimet e tyre lidhur me këtë arrestim. Virtyt Gacaferri do të sillte në periudhën mes arrestimit dhe ekstradimit të Milosheviqit në Hagë, rrëfimet rreth zhvarrosjes së kufomave të shqiptarëve në varrezat masive në Serbi, në Batajnicë e Petrovo Selo. Ai ishte mësyrë drejt Beogradit, me t’u zbardhur të dhënat se ishin zbuluar varrezat e para masive të shqiptarëve. Nëpërmjet shkrimeve të tij, ai solli atëbotë realitetin e Serbisë, sipas të cilit nuk ishin krimet e kryera në Kosovë ato që kishin bezdisur serbët e Serbisë, kur ishin zbuluar këto varreza, por ishte fakti se ato varreza ishin hapur e mbyllur pranë shtëpive të tyre, pa hetuar ata gjë. Gacaferri pati zhvilluar edhe një bisedë me ministrin serb të Policisë, Dushan Mihajloviq, i cili u pati zotuar aty se do të bënte çmos që të zbardhej fati i të gjitha viktimave të varrosura nëpër Serbi. Gazeta më pas ka nxjerrë nga një shtojcë të posaçme edhe në rastin e arrestimit, edhe në ditën e ekstradimit, si edhe ditën kur filloi gjykimi i kasapit.

Kohët e reketit, hajnive, shpërdorimit dhe kontrabandës… Vitin 2001 Lindita Camaj e kishte quajtur “Viti i reketit në kryeqytet”. Ajo edhe kishte sjellë shumë dëshmi se ky vit ishte vërtet vit reketimi, kur bëhej fjalë për problemet e mëdha me pronën private të uzurpuar në periudhën e pasluftës. Kjo periudhë kishte sjellë më vete një lëvizje të madhe të popullatës kosovare. Shpërngulja e banorëve serbë nga

Kosova dhe përqendrimi i popullatës shqiptare nëpër qendrat urbane, janë dy dukuritë që e kanë karakterizuar këtë lëvizje. Mijëra banesa të serbëve të larguar ishin uzurpuar nga ardhacakët, ndërsa këta të fundit imponoheshin gjithnjë e më shpesh si persona me të drejtë hiseje apo edhe si pronarë legjitimë. Dikush, sidomos nga radhët e serbëve, që donte të shiste pronën e tij, duhej të merrej vesh për shumën që duhej dhënë uzurpatorit për ta liruar banesën për blerësin. Në raste të tjera, vetë blerësi duhej të merrej vesh me uzurpatorin për shumën që duhej paguar atij, për t’ia liruar banesën që e kishte blerë nga pronari legjitim. Kjo gazetare, në rrëfimin e saj kishte sjellë para lexuesve shumë përvoja të këtyre blerjeve të dyfishta, bashkë me të dhënat për çmimet e paguara. Shumat që u kanë paguar blerësit uzurpatorëve atëbotë kanë 119

arritur edhe deri në 80 mijë DEM. Po në këtë vit gazeta kishte nxjerrë në pah edhe hajnin e parë ndërkombëtar në Kosovë. “Joe Trutschler go home”. Ky titull gjithsesi se ka mbetur në mendjen e çdo lexuesi të rregullt të gazetës nga mesi i gushtit 2001. Gazeta nëpërmjet Astrit Gashit, kishte mbledhur të dhënat për të bëmat dhe jo të bëmat e menaxhmentit të atëhershëm të KEK-ut, në krye të të cilit ishte gjermani Trutschler. Ky i fundit disa muaj më vonë do të kapej si fajtor i përvetësimit të 4,5 milionë eurove të KEK-ut. Në fakt ai do të vetëdorëzohej dhe për këtë do të merrte në një gjykatë të Bochumit në Gjermani, dënimin prej tre vjet ë gjysmë, ndërsa do t’i konfiskoheshin paratë që i kishte dërguar në një bankë në Gjibraltar. Gazetari Astrit Gashi për disa vite do të përcillte me shkrimet e tij punën dhe mospunën e menaxherëve të KEK-ut. Në janar të po këtij viti ai kishte zbardhur mospunën e bërë nga Konsorciumi National Power – Alstom në riparimin e përgjithshëm të Bllokut të dytë të TC “Kosova B”, ndonëse për këtë punë ishin shpenzuar hiç më pak se 80 milionë marka gjermane. Këto keqpërdorime ishin bërë me dijen e Agjencisë Evropiane për Rindërtim, e cila e kishte shpallur tenderin ndërkombëtar për riparim të përgjithshëm të këtij blloku, ndërsa për realizimin e punëve kishte siguruar donacionin nga BE-ja. Krejt kjo kishte ndodhur në periudhën gusht-dhjetor 2000. Shenjat e para të punës së papërfunduar konform kontratës, ishin vërejtur qysh në dhjetor kur kryeadministratori i atëhershëm, Bernard Kouchner, kishte shtypur sustën që në mënyrë simbolike të hynte në prodhim ky bllok. Aty gazeta kishte mësuar se i njëjti bllok kishte dalë nga sistemi hiç më vonë se 13 orë pas inaugurimit me dolli. Më vonë gazetari do të mësonte se riparimi ishte bërë vetëm pjesërisht, dhe se paratë i kishte hëngër “kuta”. Në vitin 2001 gazeta ka shkruar gjerësisht edhe për naftësjellësit nga Mali i Zi duke zbuluar gypat në kufirin mes Kosovës dhe Malit të Zi. Në shkrimin ekskluziv të gazetarëve Fatmire Tërdevci e Ibrahim Kelmendi ishte vënë në pah se pesëmbëdhjetë gypa 30-milimetërshe me gjatësi prej rreth gjashtështatë kilometrash bartnin derivate të naftës nga njëra anë e kufirit në tjetrin. Nga autobotet në Mal 120

të Zi mbusheshin autobotet në Kosovë, ndërsa e tërë kjo veprimtari ilegale po ndodhte për disa vite me radhë jo shumë larg pikës kufitare në Kullë, në zonën malore. Gazetarët Fatmire Tërdevci e Ibrahim Kelmendi kishin mësuar për kontrabandën dhe kishin mësyrë atë zonë për të gjetur faktet. Ato i kishin sjellë në gazetë në ditën e fundit të tetorit 2001, bashkë me rrëfimet për mënyrën e zhvillimit të kësaj kontrabande, njerëzit e përfshirë në të dhe mungesën e reagimit të duhur të policisë vendore dhe asaj ndërkombëtare për luftimin e kësaj kontrabande. Për më tepër ata ishin torturuar gjatë hetimit të këtyre kontrabandave. Gazetarja Fatmire Tërdevci ishte mbajtur për më se dy orë në stacionin e policisë me kërkesën e krerëve të lartë të policisë rajonale në Pejë që të dorëzonte fotoaparatin, me të cilin ishin fotografuar gypat në fjalë. Kjo po ndodhte me gjithë pohimin e këtyre zyrtarëve në fillim se kishin njohuri për gypat, të cilët transportonin ilegalisht derivatet e naftës nga Mali i Zi në Kosovë. Ndërsa në tentativën për konfiskim të kamerës ata arsyetoheshin se fotografitë ishin të nevojshme që të lokalizohej vendndodhja e gypave. Me këtë rast është dashur reagimi i ashpër nga ana e redaksisë që fotografitë të mos konfiskoheshin. Më vonë zbulimi i këtij rrjeti do të përendej nga këta zyrtarë si meritë e gazetës. “I falënderohem ‘Kohës Ditore’, ajo e ka zbuluar një skandal të madh”, pati deklaruar administratori i atëhershëm i rajonit të Pejës, David Michels, pak ditë më vonë duke kumtuar heqjen e këtyre gypave. Tërdevci e Kelmendi do të sillnin edhe në disa raste të tjera rrëfime nga kontrabanda në këtë zonë, të cigareve, pijeve dhe herë pas here edhe të drogës. Një vit më pas, më 2002 gazetarja Tërdevci kishte nxjerrë edhe rrëfimin ekskluziv për komandantin rajonal të policisë së UNMIK-ut në Pejë, Valery Korotenko, njeriu i katërt atëbotë në hierarkinë policore të UNMIK-ut në Kosovë. Ai ishte komandant rajonal i policisë së UNMIK-ut, mirëpo puna e tij e vërtetë u mësua të kishte qenë përfshirja në veprimtari të ndryshme kriminale derisa punonte në rajonin e Pejës. Fatmirja zbuloi fytyrën e vërtetë të rusit Valery Korotenko kur i prezantoi të dhënat për veprimet e paligjshme të tij dhe përfshirjen e tij në kontrabandën e derivateve të naftës dhe mallrave të tjera nga Mali i Zi. 121

Sipas burimeve me të cilat kishte kontaktuar gazetarja, ai shpeshherë kishte përdorur madje edhe automjetin zyrtar për të udhëtuar në Rozhajë, qytet ky që sipas këtyre burimeve ishte vendi ku bëheshin marrëveshjet për kontrabandë midis policisë së UNMIK-ut dhe asaj malaziase. Rusi do të zhvendosej më pas me punë në komandën qendrore të policisë së UNMIK-ut në Prishtinë, dhe pas një kohe pa ferrë në këmbë do të kthehej në vendin e tij. Në një rrafsh tjetër, në sferën e shëndetësisë gazetarët e “Kohës Ditore” në vitin 2001 kanë nxjerrë në pah një varg skandalesh me tenderët e ilaçeve të shpallura atëbotë nga Departamenti i Shëndetësisë. Syzana Bytyçi e Fatmire Tërdevci kanë zbardhur keqpërdorimet me barnat që duhej të ishin falas për qytetarë. Bëhej fjalë edhe për zvarritje tenderësh në vlerë prej 35 milionë markash gjermane, ndërsa akuzat për keqpërdorime ishin të ndërsjella mes vendorëve dhe ndërkombëtarëve. Në mungesë të barnave në spital, pacientët detyroheshin që të paguanin për të gjitha produktet mjekësore që do të duhej t’i merrnin falas. Gazetarët e “Kohës Ditore” më pas kanë vazhduar të shkruajnë edhe për raste të tjera kur Qendra Klinike Universitare shpallte tenderë për blerje barnash edhe pse ato i merrte si donacione nga shoqata të huaja. Në disa hulumtime të bëra nga gazeta është zbuluar se barnat që spitali i merrte si donacione shiteshin nëpër barnatoret e qytetit. Një sërë raportimesh mbi aferat e korrupsionit në QKU, atëbotë rezultuan me largimin e drejtorit të përgjithshëm të Qendrës Klinike. Më pas gazeta kishte raportuar gjerësisht edhe për atë që cilësohej si “pazari me kufoma” dhe për vdekshmërinë e lartë të foshnjave në Spitalin e Prishtinës. Ryshfeti dhe keqpërdorimet e tjera në Qendrën Klinike Universitare të Kosovës, ishin sjellë edhe njëherë para lexuesve të gazetës në një seri shkrimesh për nxjerrjen me ryshfet të kufomave nga familjarët pa u bërë obduksioni i tyre. Sipas shkrimeve në fjalë, për 7 muajt e parë të vitit 2001 ishin bërë vetëm dhjetë obduksione në QKU. Në shumicën e rasteve mjekët në vend se të inkurajonin familjarët e pacientëve që vdisnin në klinikë të bënin obduksionin e të vdekurve, ata bënin të kundërtën. Në të shumtën e rasteve familjarët as nuk i dërgonin të afërmit e tyre në morg. Kjo shihej edhe nga numri i ulët i obduksioneve. 122

Krahas faktit që në mungesë të obduksioneve nuk mund të konstatohej shkaktari i vërtetë i pacientëve që vdisnin në QKU, numri i ulët i obduksioneve vinte në dyshim edhe mënyrën se si specializohen studentët e QKU-së në drejtimin e patologjisë. Aty potencohej se një student që të bëhet patolog duhet të ketë bërë mbi pesëdhjetë obduksione. Në një rrëfim tjetër të kësaj serie, gazeta kishte sjellë të dhëna për vdekshmërinë e lartë të foshnjave në Kosovë, si edhe për mundësinë që kjo të ishte edhe pasojë e punës joprofesionale në spitale, pasi që mungonin të dhënat për obduksionin e vdekjes së foshnjave. Gazeta siguroi një raport të brendshëm të një organizate ndërkombëtare që kishte bërë hulumtime në klinikë, e sipas të cilit shkak i infeksionit të shumë

foshnjave ishin edhe vetë infermieret, që nuk kujdeseshin për pastërtinë e duarve. Me gjithë shkallën e lartë të vdekshmërisë, qendra klinike nuk bënte obduksionin e foshnjave, kështu duke mos zbuluar deri në fund shkakun e vdekjes së tyre. E lartë sikur kishte vënë në pah edhe raporti ishte edhe vdekshmëria e foshnjave gjatë lindjes, në muajin e nëntë. Pasi ishte bërë një zgjedhje e rastit të vdekjeve të foshnjave nga libri i morgut në QKU, gazetarja e KD-së, Syzana Bytyçi, vizitoi disa familje që kishin pasur fatkeqësinë të humbnin foshnjat gjatë lindjes dhe kuptoi se përveç kësaj, jeta e nënave të reja po ashtu ka qenë në rrezik. Në anën tjetër, me ngjalljen e AQF-së në Prishtinë dhe Organit Rregullativ të Prokurimit Publik në vitin 2002 kishin filluar të dilnin në sipërfaqe edhe

skandale të ndryshme në Prishtinë. Kësisoj, dita e fundit e gushtit 2002, do të sillte të dhëna për keqpërdorime që ishin bërë nga hiç më pak se Zyra e kryetarit të vendit. Altin Ahmeti kishte siguruar një raport të Organit Rregullativ të Prokurimit Publik në Autoritetin Qendror Fiskal, që sillte dëshmi për parregullsi gjatë blerjeve të mobileve për zyrën e kryetarit Ibrahim Rugova. Parregullsitë kishin të bënin me procedurat e tenderimit në rastin e blerjes së mobileve për zyrën e njeriut të parë të vendit, e ku bëhej fjalë për dhjetëra mijë euro. Me qëllim që t’i ikej konkurrencës së hapur, tenderët për blerjen e mobileve nuk ishin publikuar në media, dhe kërkesa për mobile, marrja e ofertës dhe blerja e tyre ishte bërë brenda 24 orëve. Afera me tenderin e mobilieve, ishte vetëm njëra nga skandalet në të cilat ishte përfshirë Presidenca gjatë vitit 2002. Në këtë vit, saktësisht në gusht, kishte marrë fund edhe njëra nga pjesët e diskutueshme të ndërtesës që më vonë u shndërrua në rezidencë gjigante për kryetarin Rugova. Gazetarja Arbana Xharra pati sjellë detaje nga pjesa e sapopërfunduar e rezidencës, e për të cilën zyrtarët e presidencës ende mohonin të ishte pjese e rezidencës së kryetarit edhe pse ishin vënë në një pullaz. “Ky objekt nuk po ndërtohet për ne, ky objekt po ndërtohet për pronarin e shtëpisë Jusuf Krasniqin”, pati deklaruar atëbotë Skënder Hyseni, këshilltar i ish-kryetarit Rugova. Gazetarja ndërkaq kishte sjellë dëshmi se bëhej fjalë për një ndërtesë të vetme, atë të kryetarit të Kosovës. Kjo ndërtesë, me kalimin e viteve do të rritej edhe më tej, ndërsa do të vazhdonte të mbulohej me vellon e misterit kur bëhej fjalë për pronësinë e saj, nëse ishte ndërtesë zyrtare pasi ishte blerë fillimisht me para të Qeverisë së Kosovës në ekzil, apo ishte pronë private. Në shtator 2002 “Koha Ditore” për herë të parë sjell rrëfimin ekskluziv për njërin prej fenomeneve të moçme – atë të fajdesë dhe hollësi se si ky fenomen po hante me shpejtësi një qytet – Prizrenin. Me titullin “Do t’i vrisnin edhe Krishtin edhe Muhamedin A.S. për kamatë”, shkrimi hulumtues nxirrte në pah rrjetin e fajdexhinjve që vepron në Kosovë. Në shkrimin e saj në shtator 2002, ajo solli të dhënat se vetëm në Prizren vepronin më shumë se 200 fajdexhinj derisa numri i tyre në tërë Kosovën vlerësohej rreth 1.000 sish. 123

Në bisedat me viktimat dhe njerëzit e futur në këto rrjete, ajo kishte siguruar rrëfime rrëqethëse, se si njerëzit ishin detyruar të iknin nga Kosova, se si ishin ndarë familjet apo si kishin bankrotuar dhjetëra firma, apo se si pasanikët e dikurshëm tashmë kishin mbetur pa kulm mbi kokë dhe do të ishin të lumtur po qe se do të kishin garanci se mbeten gjallë. Shumë dëshmitarë kishin folur me kushte anonimiteti, ndërsa gazetarja kishte biseduar edhe me disa nga fajdexhinjtë. Pak kohë pas rrëfimeve, ishte vrarë edhe njëri nga dëshmitarët në një proces gjyqësor kundër fajdexhinjve, ndërkohë që ky zanat vazhdon edhe gjashtë vjet pas këtij shkrimi.

“KOHA Ditore” zbulon kontrata të çuditshme Viti 2003 në kronikat e gazetës rezulton si viti kur fillon të flitet për kalimin e kompetencave nga ndërkombëtarët tek vendorët dhe kur nis edhe vala e parë e privatizimit. Mesi i vitit 2003 e gjen Kosovën po ashtu në lojën me emrat e mundshëm për pasardhës të Michael Steinerit meqenëse gjermani Michael Steiner po përfundonte misionin e tij 18- mujor në krye të UNMIK-ut. Në këtë vit “Koha Ditore” më 4 janar 2003 paralajmëron në një temë ekskluzive se si vahabitët paraqesin rrezik për Kosovën. Raporti ekskluziv i mbështetur në burime ndërkombëtare, të cilat “vahabitë” i shihnin si rrezik për Kosovën dhe financimin e tyre nga ndihmat e mëdha nga Arabia Saudite e shihnin si problem, nxirrte në pah kërcënimin e sigurisë në Kosovë nga pjesëtarë të këtij sekti. Ndërkohë kërcënimi është pranuar qysh tash së fundi në një seancë të Kuvendit të Kosovës për gjendjen e sigurisë në Kosovë. Më 27 janar “Koha Ditore” e para kishte shkruar se lideri i Partisë Demokratike të Kosovës, Hashim Thaçi, kishte kërkuar takim me kryeministrin e Serbisë atëbotë, Zoran Gjingjin. Sipas burimeve të gazetës, iniciativa ishte marrë me ndërmjetësimin e personaliteteve serbe në Beograd që kishin lidhje me Kosovën. Më 1 shkurt “Koha Ditore” kishte shkruar edhe për lindjen e një organizate terroriste serbe në veri të Mitrovicës, e cila kishte kërcënuar me likuidim fizik edhe kryeadministratorin rajonal. Këtu gazetari 124

sipas burimeve të veta thoshte se këta ishin pjesëtarë të policisë serbe që vepronin në veri të Mitrovicës si “Rojat e Urës” dhe që mbështeteshin nga Qeveria e Beogradit. Më herët, në janar, “Koha Ditore” kishte publikuar edhe një letër integrale që shefi i Qendrës Koordinuese për Kosovë e Metohi, Nebojsha Çoviq, i kishte dërguar në atë kohë kryeadministratorit Michael Steiner dhe ku kishte kërkuar tërheqjen e gjashtë policëve shqiptarë nga pjesa veriore e Mitrovicës, duke u thirrur në një marrëveshje UNMIK-Beograd dhe për të cilën nuk dinin asgjë vendësit. Veprimet e strukturave paralele serbe të sigurisë në Kosovë gazeta i ka përcjellë vazhdimisht duke ua tërhequr vërejtjen kompetentëve për atë që po ndodh, posaçërisht në pjesën veriore të Kosovës. Më 18 mars “Koha Ditore” ka raportuar për paraqitjen e një force të re serbe, e cila kishte ardhur në Kosovë me urdhër të autoriteteve të Beogradit. Në artikullin ekskluziv të mbështetur në burime

ndërkombëtare, korrespodenti i KD-së nga Mitrovica raportonte për paraqitjen e rreth 100 pjesëtarëve të organizatës së quajtur S.R.G., shkurtesë për xhandarmërinë e Serbisë, e cila me urdhër të Qeverisë serbe kishte filluar shtrirjen e vet në Kosovë. Në këtë shkrim, autori Musa Mustafa ka treguar edhe për strukturën organizative të këtij formacioni paralel dhe për bazat e tyre që ishin në pjesën veriore të Kosovës. “Një prej qëllimeve kryesore të kësaj organizate serbe të sigurisë është largimi i banorëve shqiptarë nga pjesa veriore e Mitrovicës”, i kishte deklaruar gazetës një burim ndërkombëtar me kusht anonimiteti. “Koha ditore”, më 4 shkurt kishte shkruar edhe për tre kosovarët që kërkoheshin për kontrabandë droge në Itali dhe që kishin sponsorizuar ishkryetarin Ibrahim Rugova dhe një projekt filmik. Jo shumë ditë më pas, më 8 shkurt gazeta kishte raportuar për herë të parë për lëvizjen e Armatës Kombëtare Shqiptare nëpër fshatra të Kosovës.

Banorë të një fshati të Vushtrrisë i kishin deklaruar gazetës se ishin ndaluar nga persona të maskuar, kishin ndaluar dhe kontrolluar automjetet që po kalonin andej. Ndërkaq në atë që konsiderohet si “bingo” e madhe e Leme Xhemës gazeta e niste me një rrëfim ekskluziv në ballinën e datës 10 mars, duke sjellë dëshmi për shpenzimin e 5,7 milionë eurove krye më vete nga drejtoresha e PTK-së, Lema Xhema, në emër të qirasë për një shtëpi të papërfunduar. Nënshkrimi i marrëveshjes ndërmjet Leme Xhemës, përfaqësuese e PTK-së dhe Qazim Gashit, nga Prishtina, e Danica Saviqit, PTK-ja për një muaj është dashur të paguajë 24 mijë euro, kurse për njëzet vjet – mbi 5,7 milionë euro. Në këtë artikull, thuhej se drejtoresha e PTK-së kishte lidhur marrëveshje pa tender, duke i tejkaluar kompetencat e saj, pasi që asaj i lejohej të firmoste marrëveshje me vlerë vetëm deri në 5 mijë euro. 70 për qind e këstit të parë, për periudhën prej 21 shkurtit e deri në datën e njëjtë të vitit 2008, ishin paguar si paradhënie ditën e nënshkrimit të kontratës. Disa ditë më vonë, kryeministri i Kosovës në atë kohë, Bajram Rexhepi, kishte kërkuar anulimin e kësaj kontrate. Edhe “Guarda di Finanza” kishte nisur hetime në lidhje me këtë rast dhe kishte konstatuar shkelje procedurale. Mirëpo, kontrata nuk ishte anuluar për shkak të humbjeve që do të krijoheshin në rast të shkëputjes së kontratës. Sipas kësaj kontrate qiramarrësi, apo qiradhënësi mund të tërhiqeshin nga kontrata duke njoftuar me shkrim minimum 18 muaj më herët njëri-tjetrin, por vetëm pas 15 vjetësh. Në rast se cilado palë dëshironte ta ndërpriste kontratën para aftit 15-vjeçar, atëherë ajo do të obligohej që të paguante dëmshpërblimin në shumë të qirasë për 24 muaj. Paratë janë paguar sipas marrëveshjes dhe këtë objekt PTK-ja e shfrytëzon sot e kësaj dite. Një muaj më vonë, gazeta zbulon edhe një kontratë të dyshimtë. Shitja e përfaqësisë së ndërmarrjes shoqërore “Eximkos” në Beograd nga drejtori i kësaj kompanie ishte tema ekskluzive e “Kohës Ditore”, e datës 9 prill. “Objekti i EXIMKOS-it në Beograd shitet për pak para e shumë raki”, ishte titulli i tekstit të nënshkruar nga Zija Miftari, në të cilin tekst përshkruhej mënyra e shitjes së përfaqësisë dhe shkeljet ligjore që ishin bërë gjatë kësaj shitblerje. 125

Gazeta kishte arritur t’i siguronte kontratat e shitblerjes së paligjshme të përfaqësisë së “Eximkosit”, të cilën e kishte bërë drejtori ndërmarrjes në fjalë, Gani Prokopuca, krye në vete. Përfaqësia e ndërmarrjes kosovare në qendër të Beogradit ishte shitur për 70 mijë euro para të gatshme dhe pije alkoolike në vlerë prej 100 mijë eurosh, ndërsa vlera reale në treg ishte rreth 1 milion euro. Pas hulumtimit të mëtejshëm është mësuar se objektin e kishte blerë Miroslav Kurak, njeriu i tretë në hierarkinë e formacionit famëkeq serb “Beretat e Kuqe”. Pas shkrimeve në “Kohën Ditore” AKM-ja kishte vendosur administrimin e plotë në EXIMKOS duke emëruar një zyrtar të këtij institucioni si drejtor të përkohshëm. Ndërsa, Prokuroria e Qarkut e Prishtinës kishte nisur procedurën penale ndaj drejtorit Prekopuca, i cili në atë kohë ishte edhe deputet i LDK-së në Kuvendin e Kosovës. Kjo procedurë nuk ka përfunduar deri më sot. Në vitin 2003 Misioni i OSBE-së në Kosovë, në një raport intern dërguar në selinë e vet në Vjenë, paralajmëronte se transferimi i paraparë i kompetencave tek institucionet e përkohshme të Kosovës do të sjellë një ambient të ri për politikën ndaj kthimeve dhe mbrojtjes së minoriteteve. Në këtë raport, të cilin kishte arritur ta siguronte gazeta dhe ishte botuar ekskluzivisht nga KD-ja, Misioni i OSBE-së në Kosovë tërhiqte vërejtjen se edhe pse mbrojtja e minoriteteve mbetet e drejtë e UNMIK-ut, me marrjen e më shumë kompetencave institucionet kosovare do të kenë rol më të madh në çështjet që ndikojnë në minoritetet dhe se në të njëjtën kohë këto institucione do të shihen si më përgjegjëse në këtë çështje nga ana e bashkësisë ndërkombëtare.

Ushtria serbe në Kosovë Pas një serie të shkrimeve për praninë e forcave ushtarake dhe policore serbe në Kosovë, “Koha Ditore” në janar të vitit 2004 e fillon me një intervistë ekskluzive nga koloneli Momir Stojanoviq, i cili e pranoi se në vitin e fundit kishin arritur ta ripërtërinin përkatësisht ta vendosnin praninë operative serbe në kreun e lëvizjeve separatiste, të cilat veprojnë në Kosovë dhe kanë degët e tyre në jug të Serbisë. Në një intervistë të dhënë për të përjavshmen beogradase “Nedelni telegraf’, Stojanoviqi pati pranuar publikisht se në Kosovë ka një numër të 126

Veternik, Prishtinë, 17.03.2004

madh të agjentëve, të cilët gjenden në pozita të duhura prej nga mund t’i përcjellin të gjitha aktivitet atje. “Tani atje kemi formuar një numër të madh të agjentëve dhe atë në pozita shumë të duhura prej nga mund t’i përcjellim të gjitha”, ka pohuar koloneli Stojanoviq. Siç pati theksuar ai ushtria serbe nuk ka qenë e befasuar as me bombardimet e NATO-s, sepse ajo ka pasur informata se ata do të ndodhin në Serbi. Gjithashtu sipas tij, këta agjentë përmes shërbimeve të veta brenda shtabit të UÇK-së kanë arritur të marrin informatë për të gjitha planet e kësaj ushtrie, të cilat më pas i janë raportuar Qeverisë serbe. Reagimi i vetëm ndaj pranisë së mundshme të agjentëve serbë në Kosovë u bë një

strukture mund të jenë edhe agjentët e Qeverisë serbe. Ky vendim lejoi hapjen e zyrave të MUP-it të Serbisë në “Lagjen e Boshnjakëve”, në veri të Mitrovicës. Si pretekst vendimi administrativ kishte pajisjen e qytetarëve fillimisht me dokumente të shtetit të vdekur të Jugosllavisë e pastaj me dokumente të UNMIK-ut. Ndërkohë që as ky veprim nuk u kundërshtua nga institucionet vendëse, të cilat as që e diskutuan ndonjëherë këtë vendim, i cili në njëfarë mënyre lejonte funksionimin e lirë të agjentëve serbë me të cilët për një vit të tërë nuk pati ndonjë hetim nëse në të vërtetë në Kosovë veprojnë agjentë të Serbisë ose jo. Ndërsa ICG-ja qysh në vitin 2003 në raportin e vet për Serbinë i ka rekomanduar pushtetit në Beograd që t’i largojë nga pozitat në forcat e sigurisë individët që janë të lidhur ngushtë me krimet dhe shkeljet e të drejtave të njeriut në kohën e Slobodan Milosheviqit ku ndër ata individë ishte përmendur edhe emri i Momir Stojanoviqit, i cili sipas Fondit të së Drejtës Humanitare ngarkohet për pjesëmarrje në masakrën e Mejës në Gjakovë.

Decentralizimi

muaj më vonë nga zyrtarë të KFOR-it. “Kur flitet shumë nuk ka asgjë. Çdo shtet ka shërbimet e veta informative, por të dalësh të flasësh në mënyrë publike për punën dhe sukseset e këtyre shërbimeve lë dyshimin se nuk është duke u punuar asgjë ose ka pak suksese”, pati thënë për “Kohën Ditore” zëdhënësi i KFOR-it, Horst Piper. Ndërkohë që “Koha Ditore” këtë çështje e ka trajtuar për disa muaj me radhë, por institucionet e tjera vendëse dhe ndërkombëtare nuk kanë dashur të komentojnë për praninë e agjentëve serbë në Kosovë, të cilën gjë koloneli Stojanoviq e përsëriti edhe në muajin shkurt. Praninë e agjentëve serbë në Kosovë vetëm sa e fuqizoi një udhëzim administrativ i UNMIK-ut në vitin 2004 përmes të cilit UNMIK-u lejoi shtrirjen e strukturave paralele në Kosovë ku pjesë e kësaj

“Decentralizimi version që legalizon enklavat serbe”, është njëri ndër tekstet e hershme, i cili në mënyrë të plotë shpjegon për tri versionet e Këshillit Evropian të ofruara për decentralizimin në Kosovë. Në artikullin e shkruar nga gazetari Arben Rugova, udhëheqësi i këtij procesi, Carlo Civileti, kishte paralajmëruar se ky proces nuk do të jetësohet derisa të zgjidhet statusi i Kosovës, çdo version i decentralizimit do të dështojë. Sipas planit të Civilettit rekomandimet e propozuara do të çonin në krijimin e 180 njësive nënkomunale me këshilla dhe liderë të zgjedhur në mënyrë të duhur sipas të cilave numri mesatar i qytetarëve do të ishte 5 mijë, por në zona të larta ky numër mund të jetë më i vogël deri në 1 mijë banorë. Por pas konsultimeve të shumta ndërmjet UNMIK-ut dhe IPVQ-ve, që zgjatën muaj të tërë plani i Civilettit u kundërshtua nga vendësit, të cilët e kanë vlerësuar si decentralizim në baza etnike. Gjatë janarit kryetari i Asociacionit të Komunave të Kosovës, Lutfi Haziri, duke analizuar planin e Këshillit Evropian ka vlerësuar se në vendet më të 127

zhvilluara sesa Kosova ky proces ka zgjatuar me vite të tëra. Si shembull ai ka marrë planin e decentralizimit në Slloveni ku decentralizimi ka zgjatur më shumë se tetë vjet. Ide për decentralizimin e Kosovës në muajin qershor ofroi edhe Zyra e kryeparlamentarit Daci. Sipas një dokumenti të cilin e kishte siguruar “Koha Ditore”, Daci kishte propozuar që 7 qytetet më të mëdha të Kosovës të kenë 39 komuna. Komunat parashiheshin të kenë asambletë dhe qeveritë e veta të zgjedhura. Sipas këtij dokumenti do t’i ikej krijimit të rajoneve e kantoneve si mbrojtëse garantuese të etnive të caktuara dhe si burim të kontradiktave me pushtetin qendror të Kosovës dhe si gjendje faktike për ndarje territoriale. Por plani i Dacit as që u mor parasysh ndonjëherë, sepse tashmë ekzistonte dokumenti kornizë për reformimin e vetëqeverisjes lokale në Kosovë, i miratuar në muajin korrik, i cili plan nuk përjashtonte mundësinë e krijimit të komunave dhe nënkomunave në baza etnike. Sipas kornizës këto njësi nënkomunale do të kenë kompetencat dhe organet e veta. Gjithashtu ishte paraparë që pas testimit dhe vlerësimit të pilotnjësive disa njësi nënkomunale do të mund të bëheshin komuna të reja ose të mbeteshin njësi komunale me kompetenca që u janë dhënë. Ky pilotprojekt i hartuar nga MSHP-ja që atë kohë udhëhiqej nga Jakup Krasniqi, i cili pati paralajmëruar se fillimisht numri i komunave të reja do të jetë 3-5 komuna për t’u shtuar më pas. Ky propozim u mirëprit nga Qeveria e Kosovës, e cila për një vit të tërë kundërshtoi negociatat me Beogradin për procesin e decentralizimit, të cilat më pas i vazhdoi qeveria e udhëhequr nga Bajram Kosumi dhe prijësi i këtij procesi ministri i Pushtetit Lokal, Lutfi Haziri.

Trazirat e marsit 2004 Ajo çfarë “Koha Ditore” bëri pas raportimit fillestar për mbytjen e tre fëmijëve të fshatit Çabër në ujërat e lumit Ibër, më 16 mars 2004 ngjarjes tragjike që u pasua me protesta të dhunshme, të cilat u përhapën në gjithë Kosovën duke shënuar një bilanc të tmerrshëm ku humbën jetën 16 qytetarë dhe u plagosën mbi 570 të tjerë e u dogjën dhe u shkatërruan një numër i madh objektesh civile e fetare ishte përcjellë me pas me tone të 128

fuqishme të maturisë dhe thirrjeve për rikthim të qetësisë në vend. Gazeta në atë periudhë është shquar sidomos për editorialet dhe komentet e shumta të publikuara ekskluzivisht. Në një nga komentet e shumta të botuara në atë periudhë, ish-botuesi i gazetës “Koha Ditore”, Veton Surroi, shkruante se më “17 dhe 18 mars Kosova kishte hyrë në një garë vetëshkatërruese, ku garues ishin politika e dështuar dhe dhuna që mori jetë njerëzish”. Analisti amerikan, Daniel Serwer, në atë kohë shkruante se nga ajo që kishte ndodhur gjatë dy ditëve 17-18 mars në Kosovë kishin humbur të dyja palët si shqiptarët po ashtu edhe serbët. “Kosova ka pësuar një zmbrapsje serioze në përpjekjet e saj për t’i përmbushur standardet. Çfarë do që ka ndodhur me tre fëmijët shqiptarë që u përmbytën në lumin Ibër, përgjigjja e dhunshme nuk është e drejtë dhe nuk i ndihmon asgjë përmirësimit të situatës. Kështu që demonstruesit e kanë dëmtuar Kosovën dhe aspiratat e saj po aq

cili është oborri i parë i shtëpisë që quhet Evropë. Dhe në këtë shtëpi nuk mund të ketë paqe kur në oborr të vriten dhe të priten njerëzit dhe për ta parandaluar këtë sidomos në këtë rast duhet shumë energji dhe ky territor që është Kosova duhet të paqësohet plotësisht, bënte apel Neudeck.

Me kompetenca “ngrihet edhe standardi – 28.000 euro për fluturim nga Hanoveri”

sa e kanë dëmtuar edhe serbët. Serbia është një humbëse e madhe në këto zhvillime. Të gjithë ne duhet të punojmë për një proces paqësor, i cili duhet t’i rikthehet Kosovës. Ndërkaq në një vështrim të botuar atë kohë nga Richard Holbrooke, thuhej se dhuna në Kosovë ka qenë e parashikuar për shkak se bashkësia ndërkombëtare ka dështuar që të lëvizte përpara në çështjen e statusit final të Kosovës. Më tej pati thënë Holbrooke “se me kusht që dhuna të ndalet procesi drejt statusit duhet të përshpejtohet”. Ndryshe Rupert Neudeck gjatë analizës së tij për trazirat e 17-18 marsit kishte thënë se ajo që është bërë është më shumë se një krim, është një gabim me një goditje që për një ditë e harxhoi reputacionin e ndërtuar rëndë për pesë vjet të kosovarë. “Vetëm përmes durimit dhe punës së kujdesshme njeriu mund të arrijë cakun që ia ka parashtruar vetes dhe caku nuk arrihet duke djegur kisha e xhamia në Kosovë, e cila është pjesë e Ballkanit, i

Korrupsioni ishte njëra prej dukurive për të cilat gazetarët e “Kohës Ditore’ shkruanin në vazhdime për keqpërdorimet që po bënin udhëheqës të lartë të vendit, duke filluar nga ish-kryetari Ibrahim Rugova e deri tek udhëheqësit lokalë, të cilët dëmtuan buxhetin e Kosovës me miliona euro. Pra, prijësi i korrupsionit në janar të vitit 2004 ishte ish- udhëheqësi i vendit, kryetari Rugova, i cili u zbulua nga gazetari Altin Ahmeti se kishte paguar 28 mijë euro për ta kthyer familjen nga Gjermania. Në artikullin ekskluziv të shkruar nga gazetari Ahmeti është shpjeguar se si më 23 dhjetor, familja e kryetarit Rugova ka udhëtuar nga Hanoveri i Gjermanisë për në Kosovë me “JET-Bussines”, në të cilën ndodhej familja e kryetarit Rugova. Përveç ideve për të shpenzuar shumë për ndërtimin e kompleksit presidencial, makinave luksoze të kryetarit, të cilat janë paguar me mijëra euro, Rugova kishte shkuar aq lart sa të paguante 28 mijë euro për një udhëtim të familjes së tij me aeroplan nga Gjermania për në Kosovë. Kështu familja e Rugovës për t’u kthyer në Kosovë kishte marrë një aeroplan prej 12 ulësesh ‘Jet Bussines” superluksoz. Udhëtimi për në Kosovë kishte zgjatur mbi dy orë ndërsa aeroplani që bartte familjen e kryetarit për afro 30 minuta kishte fluturuar mbi Prishtinë për shkak të motit të lig. Sipas burimeve të gazetës në aeroplan kishin qenë bashkëshortja e Rugovës, Fana, djali i dytë i kryetarit, Uka, dhe disa persona të tjerë, të cilat burimet e gazetës nuk i kishin njohur. Ndërkohë çmimi i paguar në vlerë prej 28 mijë eurosh ishte konfirmuar edhe nga autoritetet gjermane, të cilët kishin theksuar se udhëtimet e tilla kushtojnë 25-32 mijë euro. Ndërsa zyrtarë të Aeroportit të Prishtinës nuk kishin pranuar të jepnin informata se kush ka udhëtuar me “Jet Bussnes”, duke theksuar se udhëtimet e tilla janë konfidenciale. 129

Mirëpo, burime të tjera të KD-së në aeroport e patën konfirmuar se familja e kryetarit Rugova ishte kthyer nga Hanoveri i Gjermanisë, por një konfirmim zyrtar gazeta nuk ka pasur mundësi që ta siguronte nga zyrtarët e Presidencës së Kosovës, të cilët ka qenë e pamundur të kontaktoheshin dhe për këto shpenzime kryetari Rugova nuk u deklarua asnjëherë.

Ali Sadriu: E tërë Kosova janë nipër e dajë… Tutje gazeta vazhdoi të zbulojë keqpërdorimet që po i bënte ish-ministri i Ekonomisë dhe Financave, Ali Sadriu. Me muaj të tërë gazetarja Fatmire Tërdevci pasi kishte zbuluar se ministri Sadriu po e keqpërdorte pozitën e tij ajo shkroi një seri shkrimesh për dëmin që vetë ministri Sadriu po ia shkaktonte buxhetit të Kosovës. Në janar institucionet e vendit, vitin 2004 e kishin filluar me një nervozizëm. Pas publikimit të një artikulli “Ministri Sadriu nga buxheti i Kosovës, financon projektin e nipit”, udhëheqësi i kësaj ministrie kishte dhënë urdhër të prerë që për gazetaren Fatmire Tërdevci, e cila e kishte zbuluar keqpërdorimin e tenderit të ndalohej hyrja në MEF. Ky vendim i Sadriut ishte bërë pasi që gazetarja kishte raportuar për aferën e financimit të projektit në vlerë prej më shumë së 340 mijë eurosh për nipin e ministrit Sadriu për kompletimin e dhjetë ordinancave stomatologjike në Shtëpinë e Shëndetit në Ferizaj. Financimi i projektit të nipit të ministrit kishte shkaktuar shkelje, pasi procedura e ndarjes së fondeve nuk ishte bërë përmes KK të Ferizajt, i cili ishte anashkaluar plotësisht, por ishte bërë drejtpërsëdrejti nga ministri. Burime nga KK i Ferizajt kanë pohuar për gazetën se projekti për kompletimin e dhjetë ordinancave asnjëherë nuk ishte vlerësuar si projekt prioritar i kësaj komune. Nipi i ministrit Sadriu përveç se ishte drejtor i Qendrës Stomatologjike në Ferizaj ishte edhe pronar i një ordinance stomatologjike private. Pas një kohe, nipi i ministrit kishte dhënë dorëheqje nga posti i shefit të Qendrës Stomatologjike në Ferizaj. 130

Dhe se qeveria mund të korruptohet në mënyrë publike dhe të mos përballet me ligjin, këtë më së miri e tregoi afera e ministri të MEF-it, Ali Sadriu, në vlerë mbi 340 mijë euro për tenderin e dhënë nipit të tij. Për këtë aferë Qeveria e Kosovës as që diskutoi ndonjëherë, por vetëm u shndërrua në strehimore të tij nga ndjekja e mundshme legale, e cila nuk ndodhi kurrë. Në artikullin e shkruar nga gazetarja Fatmire Tërdevci asnjë nga institucionet përkatëse nuk kanë shpjeguar nëse do të fillojnë hetimet ndaj ministrit Sadriu, i cili ka keqpërdorur postin e tij zyrtar. Por ministri Sadriu nuk e kurseu veten as për farefisin e tij të gjerë. Gjatë muajve të ardhshëm ai mendoi edhe për anëtarët e tjerë të familjes Sadriu. Ai e shndërroi MEF-in në Ministrinë e Familjes Sadriu. “Ministria e Ekonomisë dhe Financave: Ali Sadriu & Co”, ishte ky teksti vijues, i cili paraqet nepotizmin në institucionet qendrore. Sipas burimeve të “Kohës Ditore”, në MEF ishte tejet e theksuar kjo dukuri midis të punësuarve të kësaj

ministrie. Këtë dukuri patën theksuar këto burime e kryesonte vetë ministri Ali Sadriu, i cili në poste të larta në ministrinë të cilën e udhëhiqte ai kishte punësuar dy vëllezër, kunatën, djalin e vëllait, nipin dhe kushërinj të tjerë. Në një rrafsh tjetër të zbulimit të keqpërdorimeve në institucione në janar gazeta pati sjellë aferën në SHPK me emrat të zyrtarëve të lartë ndërkombëtarë të UNMIK-ut si Jean Christian Caddy, Detlev Quigley dhe Ken Parker. Vlerësimi për korrupsionin në SHPK e kishte bërë komisioni përkatës i qeverisë, i cili vërtetoi se ka pasur shkelje gjatë tenderimit për blerjen e veturave të SHPK-së. Komisioni në fjalë kishte konstatuar se zëvendësshefi i flotës operuese të SHPK-së, ishte njeriu më këmbëngulës që ishte treguar me përzgjedhjen e kompanisë “Opel”. Me këtë rast ai kishte thënë “se nëse nuk fiton KIA unë do ta vras vetën”, pati thënë Quigley për të cilin ishte thënë se do të fillojnë hetimet nga komisioni qeveritar, hetime të cilat nuk filluan kurrë. Ndërsa në muajin shkurt gazetarët e KD-së, Altin

Ahmeti e Berat Buzhala, kishin zbuluar aferën e drejtuesve të Shërbimit Doganor të UNMIK-ut. Teksti “Dogana dëmton buxhetin për më shumë se 10 milionë euro”, nxirrte në pah se më 30 shtator 2003 një ditë para se të futej në fuqi akciza e re për cigaret e importuara, drejtuesit ndërkombëtar të doganës kanë bërë marrëveshje me importuesit vendas të cigareve për futjen në Kosovë të rreth 2 mijë tonë cigareve me çmimin e akcizës së vjetër, prej gjashtë eurosh, gjë që i shkaktonte buxhetit humbje prej më shumë se 10 milionë euro. Por këtë e pati mohuar drejtori i përgjithshëm i Shërbimit Doganor, Paul Acda, i cili pati thënë se me rregullore për importim të cigareve parashihet që secili importues mund të bëjë pagesën e akcizës dhe të taksave të tjera në avancë pavarësisht se buxheti i Kosovës është dëmtuar duke humbur kështu 10 milionë euro. Në bazë të Ligjit në fuqi pagesa e mallit duhet të bëhet në momentin kur malli e kalon vijën kufitare, sidoqoftë, protagonisti kryesor i këtij pazari, firma e cila kishte futur mallin, nuk ka pranuar të komentonte këtë çështje. Ky “favorizim” kishte bërë që importuesit e tjerë të cigareve kishin protestuar për shkak të diskriminimit që ua bënë doganat, udhëheqësit e të cilave asnjëherë nuk dhanë përgjegjësi për këtë. Në këtë periudhë gazeta kishte shkruar rreth një aspekti skandaloz të BPK-së, duke potencuar se pavarësisht se kosovarët deri në një masë iu kanë përgjigjur pozitivisht obligimit të tyre për tatim, paratë e tyre për më shumë se dy vjet qëndrojnë në BPK të pashfrytëzuara. Në artikullin: “Në BPK flenë 400 milionë euro të Qeverisë”, zyrtarë të MEF-it kanë vlerësuar se “e gjithë kjo shumë mund të klasifikohet si suficit. Është mashtrim të thuash se një pjesë e tyre janë të zotuara dhe nuk hyjnë në këtë kategori të suficitit, sepse buxheti projektohet për një vit dhe këto para duhet të harxhohen brenda vitit”, kishin vënë në pah ata. Jo se Qeveria ka kursyer, por ministritë kanë qenë joefikase në realizimin e projekteve madhore. Projektet për të cilat ishin zotuar mjetet mbetën të parealizuara për vite të tëra. Për këtë Qeveria e Kosovës atëbotë pranoi kritika të ashpra nga Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore. Në këtë periudhë gazeta gjithashtu ka raportuar gjerësisht për keqpërdorimin e posteve të udhëheqësve të KK të Vushtrrisë dhe për keqpërdorim të 131

150 mijë eurove për ndërtimin dhe renovimin pa lejen e komunës të objekteve të ndryshme qeveritare si ish-ndërtesa e “Bankkos”-it, ndërtesa ku është e vendosur Ministria e Kulturës, pastaj Ministria e Shërbimeve Publike, ndërtesa e Kuvendit të Kosovës, objekti i spitalit të mushkërive, Rektorati i Universitetit etj. Në gusht të këtij viti gazeta kishte nxjerrë edhe raportin ekskluziv 35-faqesh në lidhje me vërejtjet e shumta që kishin të bënin me mënyrën e tenderimit në tenderin për telefoninë mobile që ishte shpallur po atë vit. Po në këtë periudhë ishte zbuluar se sikurse edhe kolegu i tij, Ali Sadriu, që kishte menduar mirë për nipin e tij, ngjashëm kishte menduar edhe ish-ministri i Kulturës, Behxhet Brajshori, i cili për ta ndërtuar një palestër sportive në Dardanë e kishte shpallur tenderin sa për sy e faqe. Fituesit e parë të tenderit ortakët nga “Horizont Group”, kishin theksuar se e kanë fituar konkursin e hapur për ndërtimin e palestrës sportive që do të kushtonte rreth 4 milionë euro. Ndërsa “miniprojekti” po për këtë palestër ishte fituar nga firma “Bashkimi”, pronari i së cilës është i afërt me ministrin Brajshori që ka fituar një pjesë të tenderit në shumë prej 560 mijë eurosh prej të cilave 410 mijë ia ka ndarë ministria dhe 150 mijë të tjera Komuna Dardanës. Por për një vit të tërë askush nuk mori ndonjë masë ndaj atyre që ishin përfshirë në afera korrupsioni, sepse nuk kishte asnjë institucion përkatës që duhej ta bënte këtë punë me përjashtim të “Task Force Investigation” punën e të cilës e pengoi administrata e UNMIK-ut. “Arrestimin e të korruptuarve po e bllokon UNMIK-u”, ishte ky njëri nga tekstet e shumta të “Kohës Ditore” që përshkroi burokracinë e UNMIK-ut, i cili sipas burimeve të gazetës për muaj të tërë e ka penguar “Task Force Investigation” për t’i zhvilluar hetimet për korrupsion ndaj shumë zyrtarëve të lartë ndërkombëtarë dhe vendës. “Me këto prova që i disponon “Task Force Investigation” do të mund të arrestohej çdo zyrtar në Itali, apo edhe në vende të tjera të Perëndimit, por këtu po ka pengesa shumë të mëdha dhe pengesa kryesore është ngurrimi i UNMIK-ut, që të bashkëpunojë me hetuesit për të marrë masa ndaj personelit të vet, ndërsa pengesa tjetër është mungesa e ligjeve ekonomike”, pati thënë burimi i gazetës. Më tej ka shtuar ai se problemi është se disa nga 132

Kampi Plemetin, 2002

zyrtarët e UNMIK-ut që janë nën hetime po largohen nga Kosova dhe për këtë arsye po bëhet më e vështirë që ndaj tyre të veprohet praktikisht, pra t’iu vihen prangat. Nga Kosova në atë periudhë ishin larguar të paktën dy zyrtarë për të cilët është thënë se kanë qenë nën hetime nga “Guardia di Finanza”. Njëri prej tyre Lars Jensen, zëvendësmenaxher në AKM përgjegjës për menaxhimin e kompanive publike, ndërsa tjetri Gerard Fischer, i cili ishte përgjegjës për kaosin në fushën e telekomit duke i dhënë kështu “leje të përkohshme” “Mobitel”-it të Serbisë të operojë në Kosovë. Në shtator të vitit 2004 gazetarët Blerim Xhemajli e Arbana Xharra i ishin përveshur një pune bajagi të rëndë për të hyrë në rrjetin piramidal që po thurej në Kosovë nën shifrën “Qendra e Marketingut”. Ndonëse në tentim të parë kishin synuar që punën ta bënin nën maskën e qytetarëve të thjeshtë, ata

megjithatë do të zbuloheshin, nga disa pjesëmarrës. Megjithatë, puna do të vazhdohej gjysmë e hapur dhe hulumtimi do të sillte pamjen e formës së rekrutimit të anëtarëve të rinj, mënyrën e përfitimit, si edhe strukturën piramidale të këtij sistemi. Aty mund të bëheshe anëtar vetëm nëse ishe i ftuar nga një anëtar i mëhershëm i sistemit. Gazetari Xhemajli në fund do të arrinte të bindtte udhëheqësit e qendrës që ta ftonin në një nga sesionet që mbaheshin në një hotel privat në Xerxë të Rahovecit. Aty do të shihte se si bëhej fushatë për prodhimin e kësaj qendre, një libër që tregonte se si mund të arrihej suksesi në jetë. Libri u shitej anëtarëve të rinj të ftuar në rrjet, ndërsa paratë që paguheshin për të, ndaheshin nga ftuesi dhe eprorët më të lartë në hierarki. Fitonin të gjithë për aq kohë sa do të zgjaste zgjerimi i këtij rrjeti, ndërsa rrezikun gjithnjë e bartte gjenerata e fundit. Ky sistem do të funksiononte për

gati një vit, dhe në fund do t’i merrej licenca e veprimit, që i ishte dhënë nën arsyetimin si ndërmarrje private nga ana e institucioneve të Kosovës. Po në shtator të vitit 2004, “Koha Ditore” kishte shkruar gjerësisht edhe për një fenomen tejet negativ që kishte lëshuar rrënjë në Universitetin e Prishtinës - plagjiaturat. “Akuzat për plagjiat e godasin Universitetin e Prishtinës”, ishte titulli i artikullit, i cili duke u bazuar në deklaratat e zyrtarëve të UP-së zbulonte se në 13 vjetët e fundit nga UP-ja janë “nxjerrë” 201 doktorë shkence dhe 414 magjistra. Sipas këtyre zyrtarëve mesatarisht për një vit UP-ja ka nxjerrë 5 doktorë dhe 31 magjistra, ndërsa në vitin 1999 në krejt UP-në kanë doktoruar vetëm 2 kandidatë, kurse 13 vjet më pas kanë doktoruar 40 kandidatë në mesin e të cilëve edhe ministra të ish-qeverisë Rexhepi. Në mbulimin e ofruar në zgjedhjet e tetorit vitit 2004 “Koha Ditore” ishte përzgjedhur si mediumi më i balancuar në pasqyrimin e fushatës për zgjedhjet 2004. Qysh në korrik të atij viti gazeta raportonte, duke u mbështetur në pohime nga ana e njësitit antikorrupsion në UNMIK se “financimi i partive politike është i dyshimtë dhe se ato janë duke u përgatitur që me mjete të dyshimta të sponsorizojnë fushatën zgjedhore apo t’i korruptojnë mediat me ndikim”. Po të njëjtat burime i kanë deklaruar “Kohës Ditore” se janë duke u hetuar dy banka përmes të cilave dyshohet se është bërë shpërlaja dhe transaksioni i parave. Dhe pas këtyre dyshimeve tre muaj para fillimit të fushatës parazgjedhore OSBE-ja nxori një rregullore për kontrollin e financave të partive politike dhe publikimin e pasurisë së çdo kandidati, i cili konkurron në zgjedhjet e përgjithshme. Partitë politike u detyruan t’i nënshtroheshin një kontrolli financiar para se të lejoheshin që të merrnin pjesë në zgjedhjet e përgjithshme. Ky kontroll u bë nga Zyra për auditim në kuadër të Zyrës për regjistrim të partive politike në OSBE. Zyrtarë të këtij institucioni kishin paralajmëruar se pavarësisht nëse një parti arrin fillimisht të certifikohet për pjesëmarrje në zgjedhje ajo mund të largohet nga gara për zgjedhje nëse në momentin e fundit zbulohet ndonjë e metë në aspektin financiar. Gjithashtu gazeta ka shkruar edhe për 200 mijë votat e diasporës, të cilat u lanë jashtë procesit zgjedhor e për ta cilat vota OSBE-ja as që dha ndonjëherë përgjigje. 133

Në nëntor të atij viti gazeta kishte raportuar edhe për një numër shpërdorimesh në sferën e shëndetësisë duke potencuar aferën skandaloze të shitjes së barnave të ndaluara në Serbi në tregun e Kosovës. Në nëntor të vitit 2004 gazetari Agron Halitaj zbuloi një nga skandalet e shumta brenda QKU-së. Barna të pakontrolluara vinin nga Serbia në Kosovë. “Vaksina e ndaluar në Serbi shitet nëpër barnatoret e Kosovës”, ishte ky titulli i tekstit të shkruar nga Halitaj ku shpjegohet sesi vaksina kundër gripit e quajtur “vaksigrip”, prodhim i firmës “Torlak” është pezulluar nga dalja në treg nëpër barnatoret e Serbisë, për shkak të nivelit të lartë të endotoksinës, materie kjo që shkakton temperatura të larta tek njerëzit. Megjithatë, gazetari ka zbuluar se ajo vaksinë ka gjetur treg të lirë në Kosovë dhe është shitur pa asnjë problem. Ndërkaq zyrtarë të MSH-së edhe në këtë rast kishin theksuar se inspektorë të këtij institucioni vazhdimisht janë duke konfiskuar barna me prejardhje të dyshimtë, por për shkak të prishjes së hetimeve është parë e udhës që të mos publikohen emrat e barnave, të cilat janë konfiskuar, pati thënë Skënder Berisha, zyrtar për informim në MSH.

Tribunali i Hagës – projekti kërkimor me mbetjet e viktimave të Kosovës dhe plagosja e Fatmire Tërdevcit Në vitin 2004 Fatmire Tërdevci kishte raportuar për projektin skandaloz të Tribunalit të Hagës sipas të cilit eshtrat e viktimave në vend të varrimit, dërgoheshin në laboratorë kërkimi me miratimin e Tribunalit të Hagës, nga Jose Pablo Baraybar, ishdrejtor i Zyrës për persona të zhdukur, për në Universitetin e Tenesee-it në SHBA për punë kërkimore pa i pyetur familjarët e viktimave. Ndonëse projekti ishte nismë e Tribunalit të Hagës, i udhëhequr nga Baraybar, të gjithë ekspertët e tjerë ndërkombëtarë, me të cilët pati kontaktuar KD-ja, kanë pohuar të mos kenë qenë në dijeni të tij gjatë kohës kur janë marrë eshtrat. Të gjithë ata e kanë cilësuar projektin si një krim të dytë mbi viktimat, familjet e tyre dhe mbi vetë Kosovën. Vlen të theksohet se rezultatet e kërkimit shkencor nuk janë bërë kurrë të ditura, ndërsa eshtrat janë dërguar në Universitetin e Tenesee-it si koleksioni i njohur me 134

emrin: “Koleksioni skeletor Baraybar”. Kundër këtij projekti dhe ndaj udhëheqësit të saj kanë reaguar familjarë të viktimave të luftës dhe të të pagjeturve. Ndërkohë që pas publikimit të raporteve të shumta nga gazetarja Fatmire Tërdevci, të cilat kryesisht kishin të bënin me afera korrupsioni, ajo plagoset në një sulm në Komunën e Drenasit. Ajo ishte goditur me një plumb në krahun e majtë ndërsa dy bashkudhëtarët, vëllai i saj dhe një shtetas zviceran, kishin shpëtuar pa lëndime. Sipas Tërdevcit nuk mund të thuhet nëse sulmi ka qenë rastësi ose nëse ajo ka qenë cak i sulmit. Sulmi ndaj Tërdevcit ishte dënuar nga redaksia e “Kohës Ditore” po ashtu edhe nga asociacione të shumta të gazetarëve në vend, rajon dhe në botë. Institucionet e vendit gjithashtu kanë dënuar këtë rast. Autori/autorët e saj ende nuk janë gjetur as sot e kësaj dite. Shpenzimet e pakufishme të Presidencës për makina të blinduara, shpenzimet e zyrës së Dacit për luks, shpenzimet marramendëse për bileta avioni prej Turqisë dhe keqpërdorime të fondeve publike

për qejfe private manifestohen në vitet 2005-2006. Nga shpenzimet e tekanjozit Astrit Haraqija tek shpenzimet e pakufishme të Presidencës për siguri dhe për elemente të tjera përcjellëse e deri tek fluturimi më luksoz i një kryeministri prej Turqisë apo makina 236.500 euro për Nexhat Dacin dhe rrogat e majme të menaxherëve të KEK-ut dhe menaxherëve ndërkombëtarë në Kosovën pa rrymë “Koha Ditore” arrin të nxjerrë shumëçka në sipërfaqe në këto dy vjet. “UNMIK-u i ka borxh KEK-ut rreth 600 mijë euro”, shkruan KD-ja në ballinë në numrin e saj të datës 9 janar 2005. Sipas artikullit, borxhli i KEK-ut është edhe Qeveria e Kosovës. Në ballinën e saj, KD-ja më 30 janar ka sjellë shkrimin me titull: “Ministri shpërfill tenderin, merr “argatë” në ministri si në shtëpi të tij”. Sipas artikullit, ministri Astrit Haraqija duke shkelur rregullat e prokurimit ka kryer punë në funksion të adaptimit të objektit të Ministrisë së Kulturës. Në shkurt gazeta shkruante: “Ministri Haraqija vetë vendos për

buxhetin e Ministrisë”, ku vihej në pah se kokë më vete, Haraqija ka vendosur që ta mbështesë financiarisht projektin privat “Kënga magjike”. Kjo konfirmohej edhe nga fjalët e zëdhënësit të Ministrisë së Kulturës, Ylber Rexha, i cili ka bërë të ditur se kjo ministri do t’ia japë tandemit GjebreaGrabocka 100 mijë euro për festivalin e tyre privat. Ndërkohë sipas burimeve të KD-së, kjo shumë do të ishte edhe për nja 50 mijë euro më e madhe se kaq. Më 28 shkurt, në ballinën e saj, KD-ja ka botuar artikullin me titull: “Astrit Haraqija - një histori plot ‘këngë magjike’”. Sipas artikullit, Haraqija, përveç keqpërdorimit të buxhetit të ministrisë që drejton, ai ka bërë të njëjtën gjë edhe me paratë e buxhetit të Komunës së Gjakovës, ku ai kishte shërbyer si kryeshef. Në këtë post, Haraqija, sipas artikullit, është involvuar më shumë sesa që duhet në procedurat e prokurimit me ç’rast janë shkaktuar shkelje serioze të ligjit të prokurimit. Dëshmitë e KD-së thonë se janë së paku tri raste kur tenderët u janë dhënë ofertuesve më të shtrenjtë. Më 3 shkurt KD-ja kishte nisur projektin më të madh të shitjes së librit të titulluar “Koha për libër”, ndaj lexuesve të saj u ka sjellë një koleksion librash të 20 autorëve të shekullit XX. Seria e botimit të këtyre librave është nisur me “Emri i trëndafilit” të autorit Umberto Eko. Në ballinën e saj, KD-ja më 17 shkurt sjell artikullin me titull “Zëvendëskryeministri na bëhet me diplomë fakulteti”. Në këtë artikull, KD-ja ka raportuar për diplomimin e ish-zëvendëskryeministrit të Kosovës, Adem Salihaj, i cili në moshën 55-vjeçare do të mbronte temën e diplomës në lëndën e Formimit letrar. Sipas mentorit të ish-zëvendëskryeministrit, Fadil Raka, Salihaj ka paraqitur temën e diplomës katër muaj më parë “ndaj mund të hyjë në këtë kur të dojë”. “Këshilltari i Salihajt shkon në Londër si punëtor i ATK-së”, shkruante KD-ja në numrin e saj të datës 18 mars. Sipas artikullit, këshilltari i Salihajt ka shkuar disa muaj në Londër për ta mësuar gjuhën angleze dhe kjo si punëtor i Administratës Tatimore të Kosovës, ndonëse në atë kohë ai ishte këshilltar i ish-zëvendëskryeministrit. Sipas burimeve të KD-së, Xhevdet Halili, këshilltar i Salihajt, ka kërkuar nga udhëheqësit e ATK-së, që t’ia ruajnë vendin e punës, nëse atij nuk i pëlqen funksioni i këshilltarit politik të zëvendëskryeministrit. 135

Në prill të vitit 2005 duke sjellë hollësi nga blerjet “nën-tavolinë” të Presidencës së Kosovës, KD-ja shkruante se “Decotec” paditë Presidencën në Hagë”. Sipas artikullit të gazetares Syzana Bytyçi, Presidenca ka nënshkruar një kontratë me firmën “Decotec”, me vlerë prej 2,7 milionë eurosh për të blerë pajisje për bllokim të frekuencave që do të pamundësonin aktivizimin e bombave me teledirigjim, pak kohë pasi që ndaj Rugovës ishte bërë një tentativë atentati. Kësisoj avokatët e “Decotec S.A” kanë njoftuar Qeverinë se kanë zgjedhur Gjykatën e Arbitrazhit në Hagë për të proceduar çështjen e kontratës së parealizuar nga ana e Presidencës për blerjen e pajisjeve të zbulimit në vlerë prej 2,7 milionë eurosh. Më 5 maj, KD-ja ka botuar artikullin “Dosja 2005/02/SIA: Rugova në shënjestër të SIA-s”. Sipas artikullit, dokumenti përmbante emra të vrasësve të ish-këshilltarit të kryetarit Rugova, Xhemajl Mustafës, Tahir Zemajt, gazetarit Shefki Popova etj. Ky dokument, sipas burimeve të KD-së është pranuar nga ana e zyrtarëve të UNMIK-ut dhe më pas është përcjellë në zyrën e kryeadministratorit Soren Jessen-Petersen. Më 11 maj, në ballinë, KD-ja ka sjellë artikullin me titull: “Gjashtë makina të blinduara për 1,5 milionë euro – çmimi real 690 mijë euro”, në të cilin zbardheshin fakte, sipas të cilave Presidenca ka blerë gjashtë vetura të tipit “Chevrolet Suburban 6” me mjete të buxhetit të konsoliduar të Kosovës. KD-ja posedonte të gjithë dokumentacionin, urdhrin për blerje, dëshmitë për transferim të parave dhe fletëregjistrimin e kompanisë “Autopark Loenningen”. Më 24 maj, gazeta kishte sjellë fakte të reja për aferën e veturave të Presidencës. Sipas artikullit, një milion euro shtesë për blerjen e veturave të Presidencës janë siguruar nga ana e ministres së Shërbimeve Publike, Melihate Tërmkolli. Këto mjete, sipas artikullit, Tërmkolli ia ka dhënë Presidencës nga buxheti i Departamentit të inxhinieringut dhe menaxhimit të ndërtesave në kuadër të MSHP-së. Në faqen 20 të datës 15 maj, “Koha Ditore” ka nxjerrë sërish në pah dhënien e parave nga Haraqija për “qejfe”. Sipas artikullit: “Ministria jep 25 mijë euro për transmetimin e meçit Krasniqi-Whitaker”, Koha Ditore ka sjellë fakte, sipas të cilave Ministria e Kulturës dhe Sportit ia ka dhënë këtë shumë 136

mjetesh RTV-21. Ndarja e mjeteve nga MKRS-ja për sigurimin e së drejtës televizive për transmetim të meçit nga RTV-21 është konfirmuar edhe nga drejtori i Departamentit të Sportit, Ismail Kosumi. Më 21 maj, në ballinën e saj, KD-ja ka sjellë artikullin: “Rugova zyrtarisht nuk ka shtëpi në ‘Velani’ – Jusuf Krasniqi mban tapinë e rezidencës”. Sipas shkrimit në fjalë, ekspertët kanë deklaruar se mosbartja e pronësisë nga shitësi tek blerësi, i jep të drejtën Jusuf Krasniqit që të kërkojë qira për shfrytëzimin e shtëpisë së tij nga kryetari Rugova, të kërkojë dëbimin e tij, por edhe të drejtën e rishitjes së saj. Më 28 maj, sipas KD-së, “Presidenca pret duarkryq padinë në Hagë”. Ky artikull është vazhdim i aferës me veturat e presidencës. Gazeta ka vazhduar të sjellë fakte të reja për aferën e veturave të presidencës. “Gjatë këtyre ditëve nuk kemi dëgjuar asgjë nga ta. Asnjë telefonatë, asnjë reagim, asnjë veprim. Çështja do të vazhdojë në Gjykatën e Arbitrazhit në Hagë”, ka thënë drejtori komercial i “Decotec S.A.”

Më 1 qershor, në ballinë, KD-ja ka sjellë artikullin: “Njëzet ekskursionistë” mbeten në Evropë”. Sipas artikullit, 170 studentë të Universitetit të Prishtinës pasi që ishin nisur në një ekskursion në disa vende të Evropës, nuk janë kthyer komplet siç ishin nisur. Sipas dëshmive që ka sjellë artikulli, 20 nga ta kanë mbetur në vende të ndryshme në Evropë, ndërkohë që një pjesë e tyre ndonëse nuk ishin fare studentë kishin arritur të siguronin vërtetime nga ana e autoriteteve të UP-së. Në ballinën e datës 7 qershor, KD-ja ka sjellë artikullin me titull: “180.000 euro për një editorial nuk ia vlen”. Sipas artikullit të KD-së, një editorial, i ish-kryetarit Ibrahim Rugova i botuar në “International Herald Tribune”, nëpërmjet firmës kontraktuese “Haselock & Co” ka kushtuar jo më pak se 180.000 euro. Ndërkohë sipas burimeve të KD-së, kabineti i Qeverisë Kosumi është duke rishikuar vendimin për kontratë me këtë kompani. Nga qershori e deri në nëntor “Koha Ditore” ka nxjerrë 6 numra të shtojcës “Koha për automobila”.

Në faqen 2 të datës 7 korrik, KD-ja ka sjellë artikullin, i cili paraqet vazhdimësi të aferës me veturat e presidencës. Sërish Syzana Bytyçi ka sjellë fakte për zhvillimet në këtë kontest që është bartur në Gjykatën e Arbitrazhit në Hagë. Madje, sipas artikullit, Zyra e kryetarit dhe ajo e kryeministrit nuk i janë përgjigjur fare letrës që Gjykata permanente e arbitrazhit u ka dërguar më 13 qershor, në të cilën ka kërkuar që deri më 24 qershor të dërgojnë komentet rreth kërkesës së avokatëve të angazhuar nga “Decotec S.A.” për të emëruar arbitër që do t’i përfaqësonte IPVQ-të në këtë kontest. Më 11 korrik, KD-ja ka sjellë një shtojcë speciale me artikuj dhe kronologjinë e ngjarjeve që sollën Masakrën e Srebrenicës. Më 18 korrik në ballinë, KD-ja ka sjellë artikullin më titull: “Red Bull”-it i shlyhen 225.000 euro tatim”. Në këtë artikull të autores Arbana Xharra, thuhet se pas ankesës së firmës prizrenase “Mendy Trade”, Administrata Tatimore e Kosovës e ka shlyer borxhin e përfaqësuesve të kësaj pije energjike. Administrata Tatimore e Kosovës ka anuluar vlerësimin për tatim që i është bërë përfaqësuesit të pijes energjike “Red Bull” nga ana e menaxherit rajonal të ATK-së, “Mendy Trade” tash do të paguajë vetëm gjysmën e 450.000 eurove që i janë caktuar fillimisht. Në ballinën e datës 27 korrik, KD-ja ka sjellë artikullin, i cili flet për konton e Presidencës. Artikulli hedh dritë mbi buxhetin e Presidencës, i cili sipas raportit të brendshëm të Ministrisë së Ekonomisë dhe Financave ka mbetur me vetëm 105 euro në konto. Këtë fakt, KD-së ia ka pohuar edhe drejtori i buxhetit, Agim Krasniqi. Më 9 korrik “Koha Ditore” ka nxjerrë shtojcën e veçantë për kampionatin botëror të futbollit “Gjermani 2006”, ndërsa në gusht gazeta ka nxjerrë shtojcën speciale për basketboll “Japonia 2006”. Duke iu rikthyer aferës me makinat e blinduara të Presidencës, më 3 shtator, KD-ja ka sjellë artikullin me titull: “Një i arrestuar në lidhje me aferën e veturave të blinduara në Presidencë”. Sipas artikullit, pas hetimeve të kryera është arrestuar një person, i cili në emër të blerjes së veturave për Presidencën nga Fabrika e tij ia ka transferuar 900 mijë euro Xhevdet Nikçit, pronar i kompanisë për shitblerjen e veturave të dorës së dytë “Autopark Lonningen” në Gjermani. Dëshmohen keqpërdorimet në Kuvendin e Dacit. 137

Në artikullin e datës 4 shtator, autorët Gazmend Syla e Agron Halitaj kanë sjellë fakte në lidhje me raportin e auditorit, i cili ka konstatuar një varg shkeljesh dhe parregullsish në menaxhimin e këtij institucioni. Kësisoj, sipas artikullit, vetura luksoze dhe vila në Gërmi janë vetëm maja e shpenzimeve të shumta të parregullta që janë bërë nga buxheti i Kuvendit të Kosovës në kohën e Nexhat Dacit, të cilit sipas raportit taksapaguesit kosovarë ia kanë paguar edhe blerjen e syzeve dhe rregullimin e dhëmbëve. Më 7 shtator, KD-ja sjell artikullin skandaloz me titull: “Kryeministrit i iku avioni - 20 mijë euro kthimi nga Turqia”. Sipas artikullit, që ishte shkruar nga gazetarët Bekim Kupina dhe Sami Kastrati, ish-kryeministri Bajram Kosumi për t’u kthyer sa më shpejt nga Turqia ka shpenzuar 20 mijë euro, pasi që paraprakisht e kishte humbur linjën e rezervuar. Kësisoj, i gjetur para aktit të kryer, shkaku i humbjes së linjës, Kosumi është detyruar që nëpërmjet një aeroplani special të tipit “Cesna 550”, të aranzhuar nga kompania “Bon Air” të kthehej në atdhe. Në ditën vijuese, gazetari Sami Kastrati ka sjellë fakte të reja për udhëtimin sensacional të kryeministrit Kosumi, i cili një ditë pas kthimit nga Turqia ka deklaruar se aeroplanin ia kanë paguar miqtë e tij, ndërkohë që nuk ka bërë të ditur se kush janë ata. Në arsyetimin e tij për fluturimin e shtrenjtë, Kosumi ka thënë se është ngutur për të arritur në takim me ambasadorin Kai Eide. Ndërkaq më 9 shtator, KD-ja në ballinë sjell artikullin e radhës po për të njëjtën çështje. “Miqtë e kryeministrit-afaristë kosovarë”, KD-ja ka sjellë fakte të reja për mënyrën se si Kosumi kishte shfrytëzuar “miqtë” e tij për të fluturuar nga Stambolli në Prishtinë. Sërish gazetari Sami Kastrati ka trajtuar këtë çështje, e cila nga ana e këshilltarit për çështje ligjore të kryeministrit, Azem Hajdari, nuk është parë si korrupsion apo ryshfet. Më 16 shtator, “Koha Ditore” ka sjellë edhe shtojcën për kampionatin evropian në basketboll “Beogradi 2005”. “Drejtori më arkëtaren kanë fshehur 120 mijë euro në tatime”, ka shkruar KD-ja në ballinën e saj, të datës 25 shtator, duke potencuar një keqpërdorim tjetër me shuma të mëdha të parave. Sipas artikullit, Njësiti për hetime financiare (FIU) ka zbuluar 138

se shkaku i evazionit fiskal drejtori dhe arkëtarja e ndërmarrjes shoqërore “Unikos”, kanë fshehur 120 mijë euro tatime. Kësisoj veprimet e drejtorit Kenan Kelmendi dhe arkëtares Bahrije Abazi janë hetuar nga Njësiti për hetime financiare i UNMIK-ut, i cili ka gjetur mjaft dëshmi sa për të përpiluar aktpadi ndaj tyre. Gazeta në shkrimin e saj të datës 6 tetor ka sjellë të dhëna të bazuara në një raport auditimi të Zyrës së revizionit gjeneral, e cila ka gjetur parregullsi në menaxhimin e buxhetit të konsoliduar të Kosovës për vitin 2002-2003. Sipas raportit më së shumti

mangësi janë gjetur në sektorin e pagave dhe të mëditjeve, ndërkohë që një gjë e tillë ka ndodhur edhe me grantet e donatorëve. Më 8 tetor, KD-ja ka sjellë Raportin ekskluziv të Kai Eides. Në shtojcën speciale, “Koha Ditore” ka botuar në tërësi Raportin, të cilin sekretari i përgjithshëm i OKB-së, Kofi Annan, ia ka dorëzuar Këshillit të Sigurimit me rekomandimin që të miratojë hapjen e çështjes së statusit të Kosovës. Në numrin e saj të datës 10 nëntor, KD-ja sjell përmbajtjen e dokumentit të auditimit të gjendjes në Universitetin e Prishtinës nga ana e auditorëve

të Ministrisë së Ekonomisë dhe Financave, të cilët kishin konstatuar në një raport 27-faqesh për një kaos në qeverisjen e atëhershme të universitetit të vetëm publik në vend. Në numrin e saj të datës 30 nëntor, KD-ja ka sjellë artikullin me titull: “Garancia e kryetarit Rugova nuk e liron Blerim Svircën”, ku sillej vazhdimi i aferës me veturat e Presidencës. Sipas këtij artikulli, ndonëse vetë kryetari Rugova është bërë garant për Svircën me qëllim që ai të lirohej nga paraburgimi, Gjykata nuk ka pranuar të bëjë një gjë të tillë. Autorja Arbana Xharra, në artikullin e datës 2 dhjetor, 139

kishte sjellë fakte për keqpërdorime në Komunën e Prishtinës. “Keqpërdorime ‘deri në fyt’ në KK të Prishtinës”, ishte titulli i artikullit sipas të cilit nga auditimi për vitin 2004 ka dalë se KK i Prishtinës ka paguar qindra mijë euro për mallra të papranuara dhe kontrata të anuluara, u ka dhënë kontraktorëve paratë ende pa i nisur punët. Një javë më pas, më 9 dhjetor, KD-ja nxjerr na ballinë faktin se kryeparlamentari Nexhat Daci ka blerë veturë me mjete të taksapaguesve në vlerë prej 236.500 eurosh. Sipas artikullit, vetura e tipit “Ford Excursion” VIP 2005 është e blinduar në nivelin sipas standardeve evropiane, ndërkohë që blerja është cilësuar si një burimore e bazuar në blerje konfidenciale si veturë për VIP-a. Në vazhdim të zbardhjes së fakteve për keqpërdorimet në KK të Prishtinës, KD-ja më 21 dhjetor sjell artikullin me titull: “Hamiti mbron keqpërdorimet me gënjeshtra”. Sipas autores Arbana Xharra, kryeshefi Hamiti ka mohuar në një intervistë për “Bota Sot” ekzistimin e Raportit të revizorit, ndërkohë që disa ditë para këtij artikulli “Koha Ditore” ka nxjerrë faktet për keqpërdorime pikërisht nga ky raport. Në numrin festiv të saj, KD-ja më 31 dhjetor ka nxjerrë gazetën në 144 faqe. Përveç kronologjisë së asaj që ka ndodhur përgjatë 365 ditëve të vitit 2005, gazeta ka sjellë edhe një numër intervistash me aktorët kryesorë të skenës politike kosovare, pastaj edhe shumë storie interesante në të cilat janë paraqitur tablo jetësore të njerëzve në anë të ndryshme të Kosovës. “Gjashtë operatorë ilegalë ‘hisedarë’ në rrjetin e ‘Valës 900’”, shkruante KD-ja, më 5 janar. Duke iu referuar zyrtarëve të PTK-së, gazeta sillte të dhëna konkrete se cilët janë operatorët ilegalë, të cilët e mbulojnë territorin e Kosovës me sinjal, në mënyrë të kundërligjshme. Kësisoj, sipas artikullit, PTK-ja ka identifikuar gjashtë operatorë, të cilët ndërhyjnë në valët e operatorit të vetëm në Kosovë. “Pro Monte”, “Mobimak, “AMC” dhe Vodafone”, “Mobtel 063 dhe 062”, Telekomi serb 064”, janë operatorët, të cilët operojnë ilegalisht në hapësirën e Kosovës. Më 8 janar, KD-ja ka sjellë në ballinë të saj artikullin “Aktakuzë 40-faqeshe kundër fajdexhinjve për krim të organizuar”. Sipas artikullit të autorëve Zija Miftari e Musa Mustafa, të 15 personat nga Komuna 140

e Vushtrrisë kanë zhvilluar aktivitete kriminale gjatë pjesës së parë të vitit 2005. Në gazetën e datës 18 janar, KD-ja sjell artikullin, sipas të cilit zyra e ish-kryeparlamentarit Nexhat Daci ka shpenzuar 500 euro mëditje për Brezovicë. Sipas artikullit zyra e Dacit në pesë raste ka shpenzuar mjete avancë për qëndrim në Brezovicë. Më 8 shkurt të vitit 2005, Daci kishte marrë 2.130,75 euro avancë. Në numrin e saj të datës 19 janar, KD-ja ka vazhduar të siellte fakte të reja për keqpërdorimet, të cilat i ka bërë zyra e ish-kryeparlamentarit Nexhat Daci. Sipas artikullit në ballinë, Daci ka shpenzuar 4.160 euro për veshmbathje për kabinetin e kryetarit. Gjithnjë sipas raportit, thuhet se po kjo zyrë ka shpenzuar edhe 2.875 euro për mobilie për zyrën e kryekuvendarit. Në gazetën e datës 10 shkurt, KD-ja na ballinë ka sjellë artikullin me titull: “Nga një mijë euro mëditje për ministrat në Bordin e AKM-së”. Sipas artikullit të Arbana Xharrës për një shumë të tillë mëditjesh,

ka vendosur Bordi i AKM-së. Fillimisht anëtarëve të Bordit u është ofruar një mëditje prej 100 eurosh, sikurse edhe të gjithë anëtarëve vendës nëpër borde të ndërmarrjeve publike. Një javë më vonë, KD-ja ka sjellë artikullin me titull: “Kush i vozit 25 veturat e Presidencës”. Sipas artikullit, nuk dihet sesa është numri i saktë i veturave të Presidencës. Pas themelimit të zyrës, Presidenca kishte blerë dhjetë “Toyota landcruiser”, një “Mercedes” G model dhe një “Chevrolet” të zi. Ndërkaq sipas këtij artikulli, në dhjetor, Presidenca sërish shpall tender për blerje të 2 “Toyota Landcruiser” dhe tri “Audi A8” dhe “Audi A4 quattro”. Në numrin e saj ta datës 21 shkurt, KD-ja ka sjellë raportin final të rivlerësimit të tenderit për operatorin e dytë të telefonisë mobile të kompanisë KPMG. Në raportin 30 prej faqesh, të cilin e kishte siguruar KD-ja ishte dhënë rivlerësimi i procesit të tenderit të vitit 2004 për operatorin e dytë të telefonisë mobile GSM. “Drejtori i Aeroportit, subjekt hetimesh në Amerikë”,

shkruante KD-ja, më 27 shkurt. Sipas artikullit të Arbana Xharrës, James Johnson, drejtor atëherë i sapoemëruar ishte duke u hetuar nga autoritetet amerikane për periudhën kur kishte qenë në krye të Aeroportit të Floridës në SHBA. Në numrin e 1 marsit, KD-ja ka sjellë artikullin e Lulzim Demollit, me titull: “Krerët e KK të Prishtinës kanë keqpërdorur dhe kanë gënjyer”. Sipas artikullit, keqpërdorimet kanë dalë ne shesh pas Revizionit të përgjithshëm. Përderisa KD-ja ka pasur raportin, kryeshefi ekzekutiv i Prishtinës ka mohuar një gjë të tillë. Shkrimet e KD-së i ka verifikuar edhe Raporti i Zyrës së revizionit të përgjithshëm, e cila ka bërë publik raportin e prokurimit dhe menaxhimit të aseteve për vitin 2004, i cili ka konstatuar parregullsi deri në fyt. “Pas dorëheqjes, Kosumi ia jep ‘Mobikos’-it telefoninë mobile”, është artikulli mbi skandalin e ballinës së KD-së më 7 mars. Sipas artikullit, ish-kryeministri Kosumi kishte vendosur pro licencës, duke u mbështetur në vlerësimin e KPMG-së. Kosumi këtë vendim, sipas artikullit, e ka marrë duke u mbështetur në vlerësimet e kompanisë KPMG për procesin e tenderit për operatorin e dytë të telefonisë mobile GSM janë pozitive dhe se ato duhet të ekzekutohen. KD-ja ka vazhduar raportimin për çështjen e operatorit të dytë të telefonisë mobile, ndaj në numrin e saj të datës 8 mars ka sjellë artikullin me titull: “Anulohet vendimi i Kosumit për operatorin e dytë”. Sipas artikullit, veprimet dhe vendimet për këtë çështje, UNMIK-u i ka vlerësuar të pavlefshme dhe pa efekt ligjor. Më 5 prill 2006, duke iu kthyer serisë së keqpërdorimeve nga zyra e Dacit në KD është botuar artikulli me titull: “Televizori i 2 mijë eurove i kthehet Kuvendit në paketë nga Brezovica”. Ndryshe, kjo ishte vetëm njëra nga çështjet, të cilat i kishte trajtuar KD-ja sa u përket keqpërdorimeve nga ana e ish-kryekuvendarit Nexhat Daci. Gjithnjë sipas artikullit, ky televizor “plazma” ishte blerë me paratë e Kuvendit, ndërkohë që ishte dërguar në vilën e Dacit në Brezovicë. Më 6 prill, KD-ja, përkatësisht rubrika “Metropol” ka nisur fushatën e anti-gropave në kryeqytet, ndaj ka ftuar qytetarët që të fotografojnë gropat në secilën pjesë qyteti, ndërkohë që më e thella do ta mbante emrin e kreut të Prishtinës, Ismet Beqiri. Projekti ishte cilësuar si sukses, me komunarët që 141

kishin vrapuar me turr për t’i mbyllur gropat nëpër rrugët e Prishtinës. Nga 7 prilli, KD-ja nis ë botimin e shtojcës për të rinj “KOHA junior” dhe atë gjashtë ditë në javë. Në këtë shtojcë për herë të parë në Kosovë dhe në gjuhën shqipe, fillon të botohet maçoku Garfilld dhe Kalvini dhe Hobsi. Më 10 prill në ballinën e KD-së është vendosur titulli “Vetura e përdorur i shitet komunës si e re”. Në këtë artikull, Arbana Xharra sillte fakte për veturën e tipit “Volkswagen Touareg”, 3.2 V6 e blerë nga Mustafë Svirca në vitin 2003 i është shitur si e re Komunës së Prishtinës nga ana e “Autoteknik Baholli”. Sërish më 11 prill në ballinë KD-ja ka sjellë edhe një artikull që ka të bëjë me keqpërdorimet nga ana e drejtuesve të Kuvendit të Kosovës. Sipas artikullit të Sami Kastratit me titull: “Pastruesit e Kuvendit – shërbime falas” Dacit, Kosumit dhe Demajt”, kompania “Uniproject”, ka kryer vullnetarisht dhe pa pagesë mirëmbajtjen e vilës së Nexhat Dacit, si dhe banesat e Bajram Kosumit e Isuf Demajt. Në faqe 8 të gazetës, të datës 11 prill, KD-ja sjell një shkrim që ka të bëjë më nisjen e hetimeve për veturën e Ismet Beqirit, e cila ndonëse e vjetër ishte blerë për të re. Ky veprim kishte ardhur pas publikimit të artikullit të KD-së, në të cilin sillen fakte se vetura ishte e vjetër, ndërkohë që ishte paguar për të re. Në ballinën e saj të 12 prillit, KD-ja ka sjellë një artikull që bënte fjalë për shpërdorime në Ministrinë e Ekonomisë dhe Financave. Sipas artikullit të KD-së, para skadimit të kontratës së Sefedin Sefajt, sekretari i përhershëm në MEF, shefi i tij, ministri Haki Shatri, i ka shkruar kryeministrit Çeku një letër plot akuza për punën e sekretarit të përhershëm dhe me rekomandim që të mos i vazhdohet kontrata. “Më se 5 mijë euro për gardërobë, 800 euro një drekë, mijëra për mëditje në Brezovicë” është titulli i ballinës së KD-së, më 20 prill i shkruar nga Sami Kastrati e Rexhep Krasniqi. Në këtë artikull jepeshin shifra për keqpërdorimet e bëra nga kreu i Kuvendit të Kosovës dhe situata e tij përgjatë vitit 2005. Gjithnjë sipas artikullit, zyra e Dacit, më 25 nëntor 2005 në emër të “avancës për vend”, pa treguar vendin ka marrë 5 mijë euro. Shuma e avancave që janë marrë shpesh për në Brezovicë dhe Ulqin sillet nga 461 deri në 700 euro. Shuma totale e avancave nga data 20.10.2005 e deri më 142

25.11.2005 është 6.161 euro. Për të njëjtën periudhë për pije dhe ushqim janë shpenzuar 3.921 euro. “KK i Gjakovës ia ka borxh 18.000 euro hotelit ‘Jakova’, kreu i saj 4 mijë euro për dasmë”, ishte titulli i artikullit i botuar në ballinë të KD-së, më 5 maj. Sipas këtij artikulli, pronari i hotelit i ka kërkuar ndihmë kryetarit Sejdiu që t’i kthehej borxhi nga Komuna e Gjakovës dhe kreu i saj. Prej vitit 2002 e deri më 2006, sipas artikullit, KK i Gjakovës ka obligime financiare, përkatësisht borxhe për ahengje e darka të udhëheqjes komunale gjakovare ndaj hotel “Jakova”, që kapin shumën 18 mijë euro, ka shkruar në letrën e tij drejtuar kryetarit Sejdiu, Urim Arllati, menaxher i hotel “Jakova”. “Magjistraturat me të holla nga buxheti”, thuhet në artikullin e datës 10 maj. Sipas artikullit, janë 4 mijë euro për individ, të cilat i paguan Komisioni Rregullativ për Prokurim Publik për studime të disa punëtorëve të saj në UBT. Burimet i kanë deklaruar autores se shuma prej 4 mijë eurosh për programin e UBT-së paguhet nga buxheti i Kosovës.

Në artikullin e datës 17 maj me titull: “Ruzhdi Sadriu ia sheh hairin të vëllait ish-ministër”, thuhet se gjatë mandatit të tij si drejtor i ATK-së në Ferizaj, ai ka shpërdorur detyrën për përfitime personale. Sipas artikullit të botuar, gjatë mandatit të tij në krye të ATK-së në Ferizaj, Ruzhdi Sadriu ka bërë një sërë marrëveshjesh për pagesa me këste, përfitime personale në krah të firmave që kanë fituar tenderët e ATK-së, kërkim dhe marrje ryshfetesh etj. Në artikullin e datës 27 maj, KD-ja sjell vazhdimin e shkrimit për keqpërdorimet e vëllait të ish-ministrit Ali Sadriu, i cili pas shkrimit në KD është pushuar nga puna. “Ana Oxa këndon për ditëlindje të Haraqisë, paguhet nga buxheti”, është artikulli i botuar në faqen e dytë të KD-së, më 9 qershor. Sipas artikullit, ditëlindjen e 34-t i pari i kulturës kosovare ka vendosur ta kremtojë me muzikë të zgjedhur, madje nga repertori i italianes me prejardhje shqiptare. Kësisoj jozyrtarisht, autorët kanë mësuar se për një aheng të tillë, Ministria e Haraqisë do të paguajë 25 mijë euro.

“Me faj të UNMIK-ut, PTK-ja humb mbi 2 milionë euro”, është artikulli i botuar më 19 qershor dhe në të flitet për refuzimin e UNMIK-ut që ta nënshkruajë një marrëveshje ndërmjet PTK-së dhe MTI-së. Sipas tekstit të autores Arbana Xharra, po qe se UNMIK-u nuk e aprovon marrëveshjen e re, e cila do t’i sillte PTK-së, më së paku 25 milionë euro më shumë në vit, PTK-ja nuk do të jetë e interesuar që t’i ulë tarifat për konsumatorin, meqë kjo do t’i shkaktonte humbje. Më 10 korrik, KD-ja ka botuar shtojcën speciale me aktakuzën për krime lufte në Kosovë. Në tetë faqe, “Koha Ditore” ka sjellë tekstin integral të aktakuzës së Tribunalit të Hagës ndaj Milan Milutinoviqit, Nikola Shainoviqit, Dragolub Ojdaniqit, Nebojsha Pavkoviqit, Vladimir Lazareviqit dhe Sreten Lukiqit. Në artikullin e datës 4 shtator, KD-ja ka sjellë fakte në lidhje me raportin e auditorit, i cili ka konstatuar një varg shkeljesh dhe parregullsish në menaxhimin e këtij institucioni. Kësisoj, sipas artikullit, vetura luksoze dhe vila në Gërmi janë vetëm maja e shpenzimeve të shumta të parregullta që janë bërë nga buxheti i Kuvendit të Kosovës në kohën e Nexhat Dacit, të cilit sipas raportit taksapaguesit kosovarë ia kanë paguar edhe blerjen e syzeve dhe rregullimin e dhëmbëve. Në KD më 10 shtator, në ballinë është vendosur titulli “Ktheni agregatet z. Daci”, në të cilin thuhet se me kërkesën e zyrtarëve të Kuvendit, ish-kreut të këtij institucioni i është kërkuar që t’i kthejë gjeneratorët, të cilët ai i ka dërguar në vilën e tij në Brezovicë. Në artikullin e gazetës thuhej se të dy agregatet, të cilët i kishte marrë në Brezovicë, ishkryeparlamentari Daci kapin një shumë prej 35 mijë eurosh, ndërkohë që për këtë gjë, Njësiti i hetuesve financiarë të UNMIK-ut është duke zhvilluar hetime. Më 15 shtator në ballinën e saj, KD-ja ka botuar artikullin “Kosovës i duhen të gjitha forcat e sigurisë”. Në këtë artikull, “Koha Ditore” sjell dokumentin ekskluziv të rishikimit të sektorit të sigurisë së brendshme nga ana e ISSR-së. Sipas artikullit, Kosova në bazë të këtij dokumenti duhet të ketë forcë mbrojtëse, shërbim të sigurimit, ministri të mbrojtjes si dhe këshill nacional të sigurisë. Më 16 shtator në faqen 5 është botuar artikulli me titull: “Menaxherët e KEK-ut, të ardhurat më të mëdha se kryeministri”. Në këtë artikull jepet edhe 143

një tabelë e pagave që marrin drejtuesit e KEK-ut, pagat e të cilëve arrijnë deri në mbi 4 mijë euro për një muaj. Artikulli përmbante listën me emrat e menaxherëve të KEK-ut dhe shumën e pagave të tyre. Menaxherët kryesorë, përveç pagës bazike që sillet prej 1.400 deri në 1.900 euro marrin edhe paga shtesë; për reprezentacion marrin nga 750 euro, mbushje për telefona mobilë nga 250 euro, si dhe për karburante të automjeteve nga 1.000 euro. Në faqen 2 të datës 19 shtator, KD-ja ka sjellë vazhdimin e stories për gjeneratorët e grabitur nga ana e ish- kryekuvendarit Nexhat Daci. “Daci mbetet në ‘terr – i merret gjeneratori”, thuhet në artikullin e radhës në të cilin bëhet me dije se Policia e Kosovës ia ka marrë gjeneratorët Dacit. Sipas artikullit, Kuvendi i Kosovës ia ka hequr privilegjin Dacit për t`i mbajtur gjeneratorët. Kësisoj, anëtarë të Divizionit të teknikës nga Kuvendi i Kosovës kanë marrë njërin nga dy gjeneratorët, të cilët Daci i ka blerë me mjete të buxhetit të Kuvendit. Më 25 shtator në faqen 4 është botuar artikulli me titull: “7,5 milionë euro kosovare për menaxherët ndërkombëtarë të KEK-ut”, në të cilin zbardhen faktet, të cilat kanë të bëjnë me pagat e menaxherëve ndërkombëtarë të KEK-ut. Në këtë artikull, KD-ja ka botuar edhe faksimilen e dokumentit “Kosovo Annual Action Programe 2006” (Programi vjetor i veprimit për vitin 2006), ku konfirmohet se 7,5 milionë euro për kontratën e parë dyvjeçare për ESBI-në janë siguruar nga buxheti i konsoliduar i Kosovës. Në faqen 5, të datës 26 shtator “Drejtoresha e ‘pensioneve’ mbi 100 mijë euro rrogë e bonuse në vit”. Sipas shkrimit Arjeta Koshutova merr 72 mijë euro pagë vjetore dhe 30 mijë euro bonuse vjetore. Sipas artikullit Koshutova nga marsi i vitit 2005 përveç rrogës së majme prej 72 mijë eurosh në vit, gëzon edhe bonuse prej 30 mijë eurosh në vit, para të cilat merren nga taksapaguesit kosovarë. Më 27 shtator në faqen 5 është botuar artikulli “Veturat zyrtare - dobësia e ish-kryeministrit Kosumi”. Sipas artikullit, auditorët kanë konstatuar se për vitin 2005, zyra e kryeministrit ka shfrytëzuar veturat zyrtare sa ka mundur, ndërkohë që parregullsi të mëdha janë konstatuar edhe te mëditjet. Më 28 shtator në faqen 7, është botuar artikulli “Drejtoresha Dobruna 2.500 euro rrogën bazë, ben144

eficione sa të dojë”. Sipas artikullit këto të dhëna i ka bërë të ditura Sindikata e Pavarur e KEK-ut. Kësisoj sipas vendimit të Bordit të KEK-ut, menaxheri ekzekutiv mund të shfrytëzojë karburante për të udhëtuar 10 mijë kilometra në muaj, ndërkaq menaxheri i shkallës së dytë mund të udhëtojë 5 mijë kilometra në muaj. Në faqen 2, të datës 30 shtator është botuar artikulli i autorit Blerim Xhemajli me titull: “Mik futbolli me ‘terroristin’”, në të cilin flitet për pejanin Princ Dobroshi, i cili ishte dënuar me burg disavjeçar në Norvegji e Çeki për trafikim të narkotikëve dhe i akuzuar njëherësh për lidhje me Arfan Qadeer Bhattin. Gjatë muajit tetor, KD-ja ka sjellë serinë e intervistave me njerëz të skenës politike kosovare të realizuara nga Shkëlzen Gashi. Në “Statusi pa pardon”, këta njerëz kanë shfaqur opinionet e tyre lidhje me perspektivën e zgjidhjes së statusit të Kosovës. “Rektori kërkon 170 mijë euro për këshilltarin e tij”, shkruan në numrin e datës 18 tetor “Koha Ditore”. Sipas artikullit të autores Selvije Bajrami, rektori

Enver Hasani ka kërkuar nga Qeveria e Kosovës 170 mijë euro për ta paguar këshilltarin austriak, George Woeber. Në artikull KD-ja ka publikuar edhe pjesë nga kërkesa e rektorit drejtuar Qeverisë së Kosovës. Sipas kërkesës, këshilltari Woeber do të duhej të merrte për çdo muaj nga 12 mijë euro pagë për angazhimin e tij. Korrespondenti i KD-së në Bruksel, Augustin Palokaj, në ballinë ka nxjerrë artikullin me titull: “Ushtri me 2.500 ushtarë për Kosovën”, duke iu referuar burimeve diplomatike në Bruksel ka shkruar se kryenegociatori Marti Ahtisaari kishte propozuar që Kosova të kishte 2.500 trupa ta armatosura. Sipas artikullit, këta trupa do të ishin me strukturë shumetnike, të armatosur lehtë, të trajnuar nga NATO-ja dhe të gatshme për të marrë pjesë edhe në operacione ndërkombëtare. Në faqen 3, të datës 2 nëntor, KD-ja, duke iu rikthyer sërish marifetllëqeve të kabinetit të Dacit ka botuar artikullin “Zyra e Dacit ka marrë 2.000 euro për aftësim të shoqëruesve në ski”, thuhet se ish-kryeparlamentari Daci bashkë me katër shoqërues të tij kanë

marrë nga 2 mijë euro akontacion më 23 shkurt 2006 me nënshkrimin e ish-këshilltarit të Dacit, Ahmet Alishani. Bashkë me shkrimin KD-ja ka botuar edhe faksimilen e dokumentit me të cilin është kërkuar kjo shumë parash. Në faqen 4 të datës 18 nëntor, KD-ja ka sjellë artikullin me titull: “Nafta në cisternën e verës ‘Suhareka’ rrezikon tregun”. Sipas artikullit, më 17 tetor, një cisternë e mbushur me naftë ka tentuar të kalonte kufirin gjerman, ndërkohë që transportuesi nga Pançeva e Serbisë, e ka prezantuar atë si verë. Gjithnjë sipas artikullit të gazetares Arbana Xharra, Doganat e Gjermanisë i kanë dërguar letër Ministrisë së Bujqësisë që të ndërpritet eksporti, derisa të mos dihet saktësisht se si ka ndodhur kjo përzierje e verës me naftë. Më 19 nëntor në faqen 5 në artikullin “Qeveria aksionare e tokave që blen KEK-u”, KD-ja sillte fakte se si Qeveria ka regjistruar një kompani si shoqëri aksionare, e cila merret me menaxhimin e thëngjillit në Sibovc. Gjithnjë sipas këtij artikulli, KEK-u ka blerë tokë në Sibovc në vlerë prej 3 milionë eurosh. Në ballinën e 1 dhjetorit të KD-së, qëndron artikulli me titull: “Veturat e Ministrisë në shërbim të ‘Vetëvendosjes’”. Sipas këtij artikulli, vetura me targat 344-KS-779 ka bartur shishet dhe gurët, me të cilat demonstruesit kanë gjuajtur ndërtesën e Qeverisë së Kosovës. Nga ana tjetër, gjithnjë sipas artikullit, zyrtarët e Departamentit të Mirëqenies e kanë pranuar edhe zyrtarisht se këto automjete u takojnë atyre. Ndërkaq burimet të KD-së, kanë deklaruar se ekzistojnë edhe xhirime ku shihen demonstruesit duke i marrë shishet me gurë nga vetura e ministrisë. Në numrin e datës 6 dhjetor, KD-ja nëpërmjet të dërguarit të saj, Blerim Xhemajli, ka vazhduar të përcjellë gjykimin e rastit “Suhareka” në Beograd. “Pinin raki, derisa vrisnin civilë”, shkruan në artikullin e faqes 5. “Tanoviqi ka hedhur dy bomba brenda në një piceri. Më pas kemi pirë edhe nga një gllënjkë raki dhe ai së bashku me Cukariqin me rafalë të automatikëve nga dritaret ka shtënë për t’i vrarë të gjithë ata që ishin brenda”, tha dëshmitari i mbrojtur me shifrën A, citohet deklarata e njërit dëshmitar. Ndryshe “Koha Ditore” ka qenë gazeta e parë, e cila ka përcjellë këtë proces gjyqësor. Në numrin festiv të saj, “Koha Ditore” e Vitit të Ri ka dalë për herë të parë në numër rekord faqesh - 152. 145

KOHA për diasporën BEQË CUFAJ Botimi i edicionit të gazetës „Koha Ditore“ në Perëndim fillon më 23 mars 1998. Krahas së përditshmes “Bujku” dhe e cila në diasporë botohej si “Rilindja”, dalja e “KOHËS Ditore” u përjetua nga shqiptarët që jetojnë e punojnë në Gjermani, Zvicër, Austri dhe vende të tjera të Evropës si një ngjarje e vërtetë, sepse kjo gazetë e cila tashmë kishte filluar të bënte aq bujë në jetën politike kosovare dhe ndërkombëtare më në fund mund të shfletohej çdo ditë edhe nëpër kioskat e vendeve perëndimore. Shtresa e lexuesve të “KOHËS Ditore” në edicionin e saj të Perëndimit ishte zakonisht ajo që ishte akademike. Gjithsesi një vend të veçantë zinin edhe lexuesit e interesuar se çfarë ngjante në komunat dhe rajonet prej nga ata vinin. Tekefundit me korrespondentët e komunave në Kosovë, lexuesit në Perëndim që vinin nga ato vise, kishin një interes të posaçëm për të parë zhvillimet aktuale në vendlindjen e tyre. Pra, pos zhvillimeve politike në Prishtinë dhe ndërlidhur me të, “Koha Ditore“ lexuesve të saj u sillte edhe një copë atdhe në viset e largëta të Perëndimit. Intensiteti i komunikimit të lexuesve në Perëndim u shtua sidomos në periudhën e krizës së para dhe gjatë luftës në Kosovë. Korrespondentët e gazetës nga Brukseli, Gjermania dhe Zvicra, pos zhvillimeve aktuale politike që kishin të bënin me situatën në Kosovë nuk ngurronin që t’u qaseshin edhe problemeve, përkatësisht zhvillimeve që kishin të bënin me aktualitetin e refugjatëve, kronikave (të zeza apo të suksesshme) të shqiptarëve që jetojnë dhe punojnë në këto vende.

Duke parë nevojën e këtij dimensioni të rëndësishëm të jetës dhe (ç)’organizimit të komunitetit shqiptar në Perëndim, redaksia e “Kohës Ditore” vendosi që në vitin 2003 të fillonte botimin e faqeve të posaçme të Diasporës - vetëm për edicionin perëndimor. Ky projekt i cili zgjati për dy vite me radhë arriti që të krijonte një urë të rëndësishme lidhëse brendapërbrenda komunitetit shqiptar sidomos në Gjermani e Zvicër, por edhe në Skandinavi. Moto e faqeve të diasporës ishte informimi dhe kronologjia e aktiviteteve të emigracionit. Duke lënë anash tundimet dhe zhvillimet politike, të cilat jo rrallë kanë ditur diasporën ta zhysin në paragjykime politike të ngutshme, Koha për diasporën arriti që një shtresë të lexuesve ta joshte me mënyrën e paanshme të informimit për aktivitete në fushën e sportit, kulturës, ekonomisë dhe informacionit. Pas dy vitesh të ekzistencës së faqeve të Diasporës, redaksia vendosi që t’i kthehej traditës së vjetër: informimit nga ana e korrespondentëve në faqet e rregullta të edicionit të përhershëm për aktivitetet edhe të diasporës. Shkaku për këtë vendim ishte i thjeshtë: me etablimin e tri televizioneve kombëtare edhe në sinjalet satelitore dhe kabllovike në Perëndim, diaspora shqiptare ka vazhduar të përqëndrohet më tepër në shikueshmëri sesa t’i përkushtohet lexueshmërisë. Shtresa e të rinjëve, të cilët janë lexues të rregullt të gazetës zakonisht shërbehen me edicionin e internetit të gazetës, kurse lexuesit besnik[ të gazetës vazhdojnë që edhe sot e kësaj dite të shfrytëzojnë “Kohën Ditore” si mjet kryesor të informimit dhe para së gjithash të leximit të analizave, komenteve dhe kolumneve.

147

“Metropoli” Nga data 7 mars 2005, gazetës i është shtuar edhe rubrika “Metropol”, faqe ku trajtohen problemet nga përditshmëria e Prishtinës, si kryeqendër e Kosovës. Mungesë rryme, uji, rrugë të shkatërruara, ndërtime e mbindërtime të egra, tollovi në komunikacion, mungesë ambientesh të gjelbëruara, papastërti, - ky është realiteti i sotëm i kryeqendrës kosovare që i bën të gjithë të vetëdijshëm se sa është larg metropoleve botërore. Pikërisht kjo ishte arsyeja që shtyri redaksinë ta emërtojë faqen me këtë emër. Për t’ua rikujtuar edhe qytetarëve edhe pushtetmbajtësve se synohet që Prishtina të bëhet metropol e bëhet shumë pak për t’u arritur kjo. Çdo ditë në “Metropol” trajtohen hallet e ankesat e kryeqytetasve, uzurpimet e hapësirave publike, puna e mospuna e pushtetit lokal, skandalet, korrupsioni e keqpërdorimet në Kuvendin Komunal të Prishtinës etj. Qëkur ka filluar funksionimi i kësaj rubrike, zyrtarët komunalë kanë filluar të bëhen më të përgjegjshëm dhe të reagojnë më shpejt në mënjanimin e dukurive negative, të cilat çdo ditë prezentohen në “Metropol” nëpërmjet një fotolajmi. Ka ndodhur që pas publikimit të fotografisë së prishjes së ndonjë gypi të ujësjellësit apo kanalizimit, përgjëgjësit të nesërmen i kanë evituar prishjet. Shpejtësia dhe objektiviteti i prezantimit të problemeve, ka bërë që qytetarët t’i njoftojnë gazetarët e kësaj rubrike nëpërmjet telefonit apo postës elektronike për problemet e tyre. Zbulimi i aferave dhe skandaleve të zyrtarëve komunalë, në këtë rubrike shpesh ka qenë temë debati të seancave të Kuvendit Komunal të Prishtinës. “Metropoli” ka qenë i pari që ka publikuar raportet e auditimit të Zyrës së Auditorit Gjeneral bërë KK të Prishtinës, ku janë

148

konstatuar keqpërdorime dhe malverzime të zyrtarëve komunalë me paranë publike. Përcjellja në vazhdimësi e këtyre raporteve ka nxitur debate e madje edhe fillim të hetimeve gjyqësore për keqpërdorimet e konstatuara nga auditori. Tejkalimi i shumave të caktuara buxhetore për blerjen e veturave zyrtare, keqpërdorimi i këtyre veturave duke i shfrytëzuar për nevoja familjare, shpenzimet marramendëse të derivateve të naftës të drejtorëve të drejtorive komunale, përfitimet e zyrtarëve komunalë me tenderë po ashtu kanë qenë temat “e nxehta” që “Metropoli” u ka dhënë lexuesve. Por tema më interesante e kësaj rubrike ka qenë konkursi i shpallur për gropën që do ta mbante emrin e kryetarit të Prishtinës, Ismet Beqiri. Konkursi ka bërë bujë dhe është komentuar me javë të tëra në Kosovë, sepse ka mobilizuar qytetarët e Prishtinës që të konkurrojnë me propozimet e tyre për gropën që do ta meritonte emrin e kreut komunal. Dhjetëra fotografi e propozime kanë arritur në redaksi për gropat që qytetarët i kanë konsideruar më të rrezikshmet dhe më të shëmtuarat dhe në fund një komision i përbërë nga lexues profesionesh të ndryshme ka bërë përzgjedhjen e gropës së thellë 80 cm që është pagëzuar me emrin “Ismet Beqiri”. Kryetari Beqiri ende i mban mëri gazetës për këtë konkurs. Temat që trajtohen në “Metropol” që nga fillimi janë mbuluar nga dy gazetarë energjikë: Lulzim Demolli dhe Burbuqe Thaçi, të cilët ende janë të angazhuar në këtë rubrikë. Fillimisht rubrika është mbikqyrur dhe redaktuar nga Valbona Mehmeti (ndihmëse e kryeredaktorit), ndërsa aktualisht ajo mbikqyret nga Fatmire Tërdevci (redaktore).

Gropa fituese e garĂŤs "Gropa Ismet Beqiri", 2006

Në shumës nga faqet e fundit Në vitet kur u bë më mirë, një mik yni që herë-herë na vizitonte në zyrën e Redaksisë së Sportit e me atë rrugë e merrte në hyrje edhe një ekzemplarë të “Kohës Ditore”, pak me mahi na pati thënë: “Shumë po ju lavdërojnë, ama shumë edhe po ju shajnë bre”. Mikut tonë të “pa sherr”, njëri nga ne ia ktheu, po me pak mahi, pa e pyetur nëse e kishte fjalën për pjesën e sportit: “Edhe të parët edhe të dytët janë lexuesit tanë, dhe ke të drejtë, ata vërtet janë shumë”. Meseleja me “mikun” ishte refleksion i një dite pune. Ai mbase, nuk e ka pasur për detyrë të qante kokën më shumë e të kuptojë se “Koha Ditore” e kishte nisur jetën e saj mes zjarreve. Se çdo ditë e ‘Kohës...’ kishte qenë dhe vazhdonte të ishte një histori e vogël në vete. Redaksia e sportit për dhjetë vjet jete të gazetës “Koha Ditore” ka bërë përpjekje të mbajë ritmin e gazetës si tërësi, por edhe të ngrehet në nivelin e identifikimit të rubrikës, ku lexuesi, ndoshta e nis shfletimin e saj nga faqet e fundit. Të bësh punën e gazetarit, edhe të sportit, në vitet e turbullta, nuk ishte gjithaq e lehtë, mbase jo e lehtë në një kohë kur sportin kosovar e shoqëronte “lloçi”, ashtu si jorastësisht e ka titulluar kolumnen e tij të rregullt në faqet tona, kolegu nga KTV-ja, Andin Lokaj. “Lloçi” ishte shoqërues i gazetarëve të sportit në vitet e paraluftës, ku zhvillimi i ndeshjeve të futbollit nëpër ara e livadhe, nuk mund të trajtohej si temë, pos një herë. Nuk ishte temë më as fakti se ndeshjet e basketbollit e të volejbollit luheshin nëpër salla të shkollave fillore. Atëbotë, ishte dilema e sportistëve nëse do të arrijnë deri te vendi i takimit apo edhe do të arrijnë ta përfundojnë takimin. Edhe dilema e gazetarit nuk kishte të bënte gjithaq me atë se kush do të dalë fitues i takimit, i diçkaje që nuk çonte kund, por në mos në këtë “çorbë” do t’i fusnin hundët ata që u pengonte gjithçka shqiptare. Përcjellja e një ngjarjeje ndërkombëtare, deri në vitin 1999, ishte si të paramendosh jetën në “Qytetin e Diellit”. Ky ishte fillimi i fillimit. 150

Lajmet e tipit - X skuadra e kishte fituar Y skuadrën, se filani është transferuar këtu apo atje dhe të ngjashme nuk “guxonin” t’ iknin gazetarëve, por ky nuk ishte fillimi dhe mbarimi i punës së Redaksisë së Sportit. Lexuesit të KD-së, i është ofruar më shumë se kaq, pra se sporti nuk është vetëm krejt çfarë shihet në fushë apo në sallë, porse rreth tyre ekziston një botë më komplekse. Hiq aferat, kryesisht financiare, lezetin e faqeve të sportit e kanë shtuar ta zëmë shkrimet për çorapët që një mitrovicali i vesh mbrapsht për t’i dhënë fat

skuadrës së Trepçës në basketboll, për mungesën e atleteve për sportistët që madhësia e këmbës u shkon deri në nr. 50, apo edhe për atë se si janë ndarë vëllezërit dhe të fejuarit, për shkak se kanë anuar për skuadra rivale të qytetit të Gjilanit. Redaksia e sportit ka treguar kujdes të veçantë edhe për sportin ndërkombëtar. Nga vendngjarja, KD-ja ia doli të përcjellë Kampionatin Evropian të futbollit, mbajtur në Portugali më 2004, më pas edhe kampionatin botëror të futbollit “Gjermani 2006”. Po nga afër ka raportuar edhe për finalen e Ligës së

Kampionëve (2005), luajtur në mes Liverpoolit dhe Milanit, në Stamboll. Është e para gazetë kosovare që ka sjellë për lexuesin intervistat me yjet e futbollit të botës si Thierry Henry, Michael Owen, David Beckham, pastaj me yllin evropian të basketbollit me prejardhje shqiptare, Sani Beçiroviqin. Është e para gazetë që ia ka bërë të ditur opinionit shqiptar se në Evropë lëviz po ashtu një emër i madh i basketbollit, Ermal Kuqo. Ka intervistuar peshëngritësin shqiptar me medalje olimpike, Piro Dhima, e po ashtu edhe medalisten olimpike dhe kampionen e botës në hedhjen e shtizës, Mirela Manjanin. Është e para që ka rifreskuar kujtesën për legjendat e futbollit kosovar, Riza Lushtën dhe Naim Kryeziun. Me këtë të fundit në Itali është realizuar intervista e parë për një medium shqiptar sy me sy. Edhe shumë emra sportistësh shqiptarë të katandisur nëpër botë janë bërë tubë në një vend, në faqet e sportit të KD-së. Propozimi i Redaksisë së Sportit që në çdo fundvit të bëjë shpalljen e Sportistit të Vitit ishte përkrahur që në vitin e daljes së gazetës, më 1997. Dorëzimin e trofeut të parë për më të mirin e vitit, atletin Zijadin Kryeziun e kishte bërë botuesi Veton Surroi. Ceremoninë e atëhershme e kishte nderuar me pjesëmarrje edhe Fred Abrahams, përfaqësues i “Human Rights Wacht”. Shpallja e Sportistit të Vitit sipas adetit ka vazhduar deri në ditëlindjen e nëntë të gazetës. Të shpërblyerit e fundit, sportisti dhe sportistja më e mirë e vitit 2006 ishin, përkatësisht basketbollisti Habib Ademi dhe notarja Daulina Osmani. Shërbimi që KD-ja u bën lexuesve të vet është shtojca “Koha për Sport”. Në javën e fundit të ditëlindjes së 10-të të KD-së, del numri i 326-të. Këtë ndërkohë e kanë shoqëruar edhe disa edicione të zgjeruara të sportit para ngjarjeve të mëdha sportive, ndërsa botimet të veçanta speciale janë përgatitur për Kampionatin Botëror 2006 në futboll dhe Kampionatin Botëror 2006 në basketboll. “Koha për sport” do të vazhdojë edhe më 1 prill 2007, me numrin 327. 151

Jemi ku jemi - dhjetë vjet pas JETON MIKULLOVCI Dhjetë vjet pas - jemi ku jemi. Shfletoj arkivin e gazetës dhe shikoj karikaturat e këtyre dhjetë viteve në “Kohën Ditore”. Rishikoj më shumë se 2.500 karikatura të botuara në faqet e editorialeve që figurativisht reflektojnë kronologjinë e ngjarjeve politike në Kosovë. Disa prej tyre me ide të mira, por me realizim grafik që tani do ta rivizatoja. Disa të tjera kanë grafikë të mirë, por mesazhe jo dhe aq të qarta. Është kjo sfidë e çdo njeriu që merret me karikaturë politike për çdo ditë: t’i harmonizojë brenda saj artistikën dhe gazetaresken dhe ta konsolidojë një stil të identifikueshëm vizatimi. Në periudhën ’98-‘99 mbase do të ishte luks sikur të përqëndrohesha në harmonizimin e këtyre komponenteve të karikaturës editoriale. Ngjarjet politike të asaj periudhe ishin aq tronditëse sa në momente ishte e pamundur të perceptoheshin me syrin e karikaturistit, të paktën jo të atij vendor. Ballinat e “Kohës Ditore” ishin të vërshuara me fotografitë e tmerrit dhe të terrorit që po ushtrohej nga forcat serbe. Pakgjë kishte mbetur për t’u karikuar. Mbase dhe pa vetëdije, gjatë asaj periudhe, karikatura u shndërrua në jokarikaturë, në vizatim të përçudnuar me anë të të cilit mundohesha ta kapja ciklin tragjik të ngjarjeve. Madje edhe atëherë kur orët po numëronin dhe po priteshin sulmet ajrore të NATO-s, ndërsa në redaksi po përgatitej numri i gazetës (ishte i fundit për atë epokë)

- unë po përpëlitesha të gjeja një ide “të qëlluar” për karikaturë thuajse në ato momente karikatura ishte gjëja e dytë më e rëndësishme pas NATO-s. Periudha e pasluftës solli një atmosferë tjetër, por edhe një qasje të re të gazetës ku theksi kaloi nga lajmi në temë. Kaosi i përditshmërisë sonë posttraumatike prodhonte tema me bollëk dhe shumë nga to lehtë të kapshme për t’u pasqyruar në karikaturë. Pa tendosjen që më përcolli në vitet e paraluftës, karikatura e kësaj periudhe, ashtu sikur që synoja gjithëhere, u bë - më karikaturë. Mbase kjo edhe do të jetë arsyeja që sa herë takoja lexues të rregullt të “Kohës Ditore” dhe kuptonin se kush jam, në fytyrë u vizatohej buzëqeshja dhe nuk ngurronin të më flisnin me gjuhën e figurave karikaturale të bindur se ashtu do t’i kuptoja më mirë. Në “Kohën Ditore” u afirmova si karikaturist dhe, mendoj se, duke më dhënë hapësirë në faqet e saj, ajo kontribuoi në kontinuitetin e karikaturës në Kosovë, traditë kjo e nisur më parë dhe e kultivuar me pasion të madh për dekada rresht nga plejada e karikaturistëve të shkëlqyer kosovarë. Zhvillimet politike në Kosovë tani janë të vrullshme, pritjet janë të mëdha. Në punë më përcjell droja e njëjtë sikur dikur, se ngjarjet po më ikin pa i trajtuar si duhet, se vizatimi mund të jetë më i mirë, se karikaturën, që sot u botua, kam mundur ta realizoj më ndryshe…

153

Kronologji 1 shtator 1990 Themelohet redaksia e revistës KOHA, fillon puna me tre lap-topa. Selia vendoset në “Kodër të Diellit”.

26 shtator 1990 Botohet numri i parë i revistës KOHA (dyjavore)

shkurt 1991 Ilustruesi Musa Kalaveshi arrestohet për karikaturën e “Sloboddamit”

13 mars 1991 Revista fillon të botohet çdo javë

13 mars 1991 Për herë të parë bëhet thyerja grafike kompjuterike e revistës

12 qershor 1991 Botohet nr. 26, dhe i fundit i ciklit të parë të revistës KOHA

shkurt 1994 Themelohet redaksia e re e revistës KOHA. Selia vendoset në “Dardani”.

2 mars 1994 Rinis botimi i revistës KOHA dhe nis përdorimi i internetit

30 mars 1994 Nis shtypja dhe shpërndarja e KOHA Digest (versioni i shkurtuar i revistës në anglishte) – nën përkujdesjen e Flaka Surroit.

2 nëntor 1994 Redaksia bëhet me adresë elektronike: koha_pr@zana-pr-ztn.zer.de

1 janar 1995 Selia e redaksisë kalon në katin XIV të Bankës së Bashkuar të Kosovës.

10 maj 1995 Botohet numri i parë i Post-pesimistëve në kuadër të revistës KOHA (numri i fundit botohet më 10 maj 1997). 156

1 korrik 1996 Fillon të punojë shtypshkronja KOHA (me ndihmë të Fondacionit SOROS dhe të Qeverisë zvicerane).

1 gusht 1996 Themelohet rrjeti vetjak i shpërndarjes i KOHA-s.

15 gusht 1996 KOHA shpall konkursin për punëtorinë e parë të gazetarisë.

25 shtator 1996 KOHA shpall konkursin për punëtorinë e dytë të gazetarisë.

1 mars 1997 Selia e redaksisë kalon në selinë e tashme në rr. “Nëna Tereze” dhe formohet redaksia e re për gazetën ditore.

31 mars 1997 Botohet numri 0/1 i gazetës “KOHA Ditore” (shpërndahet falas këtë edhe dy ditët që vijojnë). Botohet standard në 16 faqe dhe del gjashtë herë në javë (pos të dielën).

3 prill 1997 Botohet numri 1 i gazetës “KOHA Ditore”.

30 korrik 1997 Botohet numri 100 i gazetës.

16 gusht 1997 Nis botimi i përditshëm i “Tafë Kusurit” nga Agim Qena.

22 nëntor 1997 Botohet numri 200 i gazetës.

22 dhjetor 1997 Shpallet “Sportisti i Vitit” për herë të parë.

31 dhjetor 1997 Botohet numri i Vitit të Ri me 48 faqe (gazeta më e vëllimshme e botuar në Kosovë).

10 shkurt 1998 Fillon rubrika Kosova Online – këmbimi i mendimeve të intelektualëve shqiptarë nga Kosova dhe serbë nga Beogradi të moderuar nga KOHA dhe BETA.

1 mars 1998 Nis ARTA shërbimi i lajmeve nëpërmjet internetit në gjuhën angleze.

8 mars 1998 Fillon botimi i gazetës edhe të dielën.

20 mars 1998 Botohet numri 300 i gazetës.

23 mars 1998 Fillon botimi ndërkombëtar i “KOHËS Ditore” që shpërndahet në Perëndim.

11 maj 1998 Radio KOHA fillon transmetimin nëpërmjet internetit.

28 qershor 1998 Botohet numri 400 i gazetës.

6 korrik 1998 Veton Surroi tërhiqet nga posti i kryeredaktorit. Gazetën e redakton kolegji redaktues.

22 tetor 1998 Veton Surroi kthehet sërish në postin e kryeredaktorit.

6 tetor 1998 Botohet numri 500 i gazetës.

1 dhjetor 1998 Botohet fotografia e parë e pjesëtarëve të UÇK-së me maska.

5 dhjetor 1998 Del në shitje libri i parë i botimeve KOHA – “Kosova një histori e shkurtër” e Noel Malcolm-it.

18 dhjetor 1998 Ministria e Informatave e Serbisë dërgon kërcënim me shkrim se do ta mbyllë gazetën.

31 dhjetor 1998 Botohet numri i Vitit të Ri në 48 faqe sërish.

janar 1999 Nis botimi i gazetës së parë anglisht në Kosovë, “KD Times”. Radio KOHA fillon të përdorë një audio-kanal satelitor të BBC World Service për emetimin e programit.

17 janar 1999 Botohet numri 600 i gazetës.

shkurt 1999 Veton Surroi tërhiqet nga posti i kryeredaktorit; ushtrues detyre Baton Haxhiu; zëvendëskryeredaktor Agron Bajrami; redaktor përgjegjës Ardian Arifaj.

20 mars 1999 Vjen urdhri dhe padia nga Aleksandar Vuçiqi, ministër i Informimit i Serbisë për dënimin dhe mbylljen e gazetës “KOHA Ditore”.

21 mars 1999 Edhe pse e diel, bëhet dëgjimi i palëve në Gjykatën e Kundërvajtjeve në Prishtinë. “KOHA Ditore” dënohet më 410 mijë dinarë, Baton Haxhiu si u.d. i kryeredaktorit me 110 mijë dinarë. Jepet afat 24 orësh për pagesën e dënimit, në të kundërtën gazeta mbyllet. Avokatët Bajram Kelmendi, Fazli Balaj dhe Bajram Krasniqi kundërshtojnë. Lënda nuk e përfundon procedurën.

24 mars 1999 Përgatitet për shtyp numri 667 i gazetës. Nis bombardimi i NATO-s. Zyrat e gazetës “KOHA Ditore” thyhen me dhunë nga policia serbe. Vritet roja Rexhep Ramadani – Baca Rexhë. Digjet deri në themel shtypshkronja KOHA Print.

26 prill 1999 Botohet numri i parë i gazetës në ekzil (nr. 667 i gazetës, i cili në të vërtetë duhej të ishte 668), pas një pauze njëmujore. Shtypin e përkrah Qeveria britanike; Qeveria franceze nëpërmjet Est Liberte; fondacioni holandez Press Now dhe Fondacioni SOROS.

1 qershor 1999 Botohet numri 700 i gazetës.

16 qershor 1999 “Koha Ditore” shpërndahet në Prishtinë, për herë të parë pas luftës (shpërndarja e gazetës bëhet falas zgjat deri më 20 korrik 1999. Shpërndarjen e përkrah Fons Catala de Cooperacio al Desenvolupment). 157

24 qershor 1999 Robin Cook e viziton Redaksinë e demoluar të “KOHËS Ditore”.

korrik 1999 Riaktivizohet redaksia në Prishtinë; Baton Haxhiu kryeredaktor.

20 korrik 1999 Gazeta kthehet në treg, vazhdon të shtypet në Maqedoni.

gusht 1999 Rinis shtypshkronja KOHA Print (falë donacionit të Qeverisë britanike nëpërmjet DFID-it). Nga ky moment, “KOHA Ditore” më nuk merr donacione dhe vazhdon funksionimin plotësisht e pavarur.

17 shtator 1999 Botohet numri 800 i gazetës.

17 tetor 1999 “KOHA Ditore” ka logo të re (të modifikuar).

8 nëntor 1999 “Koha Ditore” botohet me ngjyra.

29 dhjetor 1999 Botohet numri 900 i gazetës.

31 dhjetor 1999 Botohet numri i Vitit të Ri në 48 faqe.

9 prill 2000 Botohet numri 1.000 i gazetës.

18 korrik 2000 Botohet numri 1.100 i gazetës.

21 shtator 2000 Fillon transmetimi i KTV-së nëpërmjet satelitit (2 orë program në ditë)

shtator 2000 Dalin në shitje dy vëllimet e “Fate Tullace”, nga Vera Hoxha – Isaku.

27 tetor 2000 Botohet numri 1.200 i gazetës.

31 dhjetor 2000 Botohet numri i Vitit të Ri në 64 faqe.

8 shkurt 2001 Botohet numri 1.300 i gazetës.

19 maj 2001 Botohet numri 1.400 i gazetës. 158

27 gusht 2001 Botohet numri 1.500 i gazetës.

6 dhjetor 2001 Botohet numri 1.600 i gazetës.

31 dhjetor 2001 Botohet numri i Vitit të Ri në 64 faqe

26 janar 2002 Veton Surroi kthehet sërish në postin e kryeredaktorit.

18 mars 2002 Botohet numri 1.700 i gazetës.

prill 2002 Botohet dhe del në shitje libri “Jemi ku Jemi” i Jeton Mikullovcit.

27 qershor 2002 Botohet numri 1.800 i gazetës.

qershor 2002 Del në shitje libri “Rruga e gjatë në luftë” e autorëve Wolfgang Petritsch dhe Robert Pichler.

shtator 2002 Del në shitje libri “Kosova lufta dhe hakmarrja” e autorit Tim Judah.

5 tetor 2002 Botohet numri 1.900 i gazetës.

31 dhjetor 2002 Botohet numri i Vitit të Ri në 96 faqe.

15 janar 2003 Botohet numri 2.000 i gazetës.

25 prill 2003 Botohet numri 2.100 i gazetës.

4 gusht 2003 Botohet numri 2.200 i gazetës.

11 nëntor 2003 Botohet numri 2.300 i gazetës.

31 dhjetor 2003 Botohet numri i Vitit të Ri në 120 faqe.

23 shkurt 2004 Botohet numri 2.400 i gazetës.

mars 2004 Del në shitje libri “Dosja sekrete e UDB-së – Emigracioni shqiptar 1944-1953”.

3 qershor 2004 Botohet numri 2.500 i gazetës.

8 korrik 2004 Botohet numri i parë i KOHA për Adriatik (botimi zgjat deri më 30 gusht 2004).

11 shtator 2004 Botohet numri 2.600 i gazetës.

18 shtator 2004 Veton Surroi tërhiqet plotësisht nga Grupi KOHA. Në “Kohën Ditore”, Agron Bajrami bëhet kryeredaktor; Naser Miftari zëvendëskryeredaktor.

15 nëntor 2004 Lansohet CD-ja “KOHA për Rock” – e para e edituar nga Produksioni KOHA.

1 dhjetor 2004 Flaka Surroi vjen në krye të Grupit KOHA.

21 dhjetor 2004 Botohet numri 2.700 i gazetës.

31 dhjetor 2004 Botohet numri i Vitit të Ri në 128 faqe.

2 shkurt 2005 Lansohet projekti Biblioteka KOHA; “Shkrimtarët e shekullit XX” – shitja e librave me gazetën.

3 prill 2005 Botohet numri 2.800 i gazetës.

30 prill 2005 Del në shitje CD-ja “Ethnically Plugged”

13 korrik 2005 Botohet numri 2.900 i gazetës.

20 korrik 2005 Del në shitje singëll CD-ja “Shkel” e Armend Rexhepagiqit.

3 gusht 2005 Del në shitje DVD-ja “Marigona & Friends”

16 gusht 2005 Përfundon projekti Biblioteka KOHA; “Shkrimtarët e shekullit XX” – më i suksesshmi në ofrimin e librave cilësorë lexuesve kosovarë.

21 tetor 2005 Botohet numri 3.000 i gazetës.

14 dhjetor 2005 Del në shitje libri “fluturimi i vetëm i Azem Berishës për në Kështjellë”, nga Veton Surroi (shitet në 4.500 ekzemplarë në gjuhën shqipe dhe 400 ekzemplarë në gjuhën angleze).

31 dhjetor 2005 Botohet numri i Vitit të Ri në 144 faqe.

2 shkurt 2006 Botohet numri 3.100 i gazetës.

24 shkurt 2006 Del në shitje libri “Ngritja e Kosovës” nga Janusz Bugajski.

27 mars 2006 Del në shitje CD-ja “KTV Plugged-in vol. 1” (Vesa, Jehona, Teuta dhe Tuna), produksioni KOHA.

14 maj 2006 Botohet numri 3.200 i gazetës.

19 maj 2006 Del në shitje DVD-ja “Hithat”, produksioni KOHA.

22 gusht 2006 Botohet numri 3.300 i gazetës.

28 gusht 2006 Del në shitje CD-ja “Latino Band”, produksioni KOHA.

1 dhjetor 2006 Botohet numri 3.400 i gazetës.

2 dhjetor 2006 Del në shitje libri i ilustruar “Unë jam miku Ham Ham” me vargjet e Rifat Kukajt dhe ilustrimet e Jeton Mikullovcit në bazë të idesë së Fisnik Vejsës.

30 dhjetor 2006 Botohet numri i Vitit të Ri në 156 faqe.

31 mars 2007 KOHA Ditore feston ditëlindjen e dhjetë.

159

Të ecësh përpara kohës FLAKA SURROI Gushti i vitit 1996 u takonte atyre kohëve kur stinët e vitit ishin vërtet asi çfarë i kishim mësuar në shkollë. Kishte qenë nxehtë, por jo aq sa për t’u alivanosur nga të nxehtët, dhe vera ngadalë i hapte rrugë vjeshtës prishtinase gati gjithnjë të zymtë. Pas shtatë muajsh për mua të gjatë dhe të pakëndshëm shtegtimi, isha kthyer në Prishtinë, për të përgatitur fushatën e vaksinimit kundër poliomielitit. Kisha humbur kontaktin e përditshëm me redaksinë e revistës, të cilën arrija ta vizitoja një herë në javë, kur përgatitej KOHA Digest, versioni i shkurtuar i javores KOHA në gjuhën angleze. Vetonin, sikurse edhe në këtë vitin e fundit, e takoja shumë rrallë. Një pasdite gushti, kur dielli përcëllues kishte filluar të humbte fuqinë, përderisa dita shkurtohej, dolëm së bashku nga banesa e nënës. Shkonim, secili nga punët e veta. Mbaj mend se kishte të veshur një xhaketë ngjyrë krem, kurse në duar mbante një grumbull letrash të “dekoruar” me shkrimin e tij të cilin ç’prej moti me shumë vështirësi e deshifroj. Në dorë mbante edhe llullën e pashmangshme. Para se të ndaheshim e pyeta, më tepër për adet, se ku po shkonte. Më tha: “Po e mbaj një kurs gazetarie, këtu te “Postpesat”. Komentova se kishte vendosur ta përtërinte ekipin e javores, kurse ai me atë buzëqeshje të tijën aq karakteristike, m’u përgjigj: “Po krijoj ekip të ri. Shpejt do t’ia nisim gazetës ditore”. Isha mësuar që nga fëmijëria të mos befasohesha kur më fliste për ndonjë ide, të cilën e diskutonim me pak fjalë. Ndonjëherë nuk kishte fare nevojë për diskutim, sepse sytë shpesh dëftonin më shumë se fjalët. Por këtë herë, pavarësisht porosisë që lexoja në sytë e tij, më zuri të papërgatitur. Natyrisht, befasia u përcoll me pesë W-të e gazetarisë. Qetazi më shpjegoi se tashmë e kishte ekipin e redaktorëve, se po formonte ekipin e gazetarëve, se kishte identifikuar një objekt për të marrë me qira dhe se duhej thyer shabllonin e informatave të shtrembëruara me të cilat ushqehej Kosova. I rrudha krahët – ashtu siç bëja çdoherë kur më shpjegonte për një vizion të vetin, duke u për-

pjekur të shihja më larg me pak më shumë imagjinatë. Kurset i mbajti, shpalli konkursin dhe zgjodhi një ekip prej 12 vetash në redaksi dhe rreth 20 të tjerë në terren për t’ia filluar punës. Pajisjet elementare tashmë i kishte nga revista dhe kishte siguruar një hapësirë të ngushtë në qendër të qytetit. Gati një muaj, bëri që gazetarët e rinj të mësoheshin me ritmin e punës që i priste dhe vendosi ta niste botimin. Atë natë, e gjithë redaksia (duke më përfshirë edhe mua si anëtare me “korrespondencë”) priste me padurim t’i shihte pausat para se të shkonin në shtypshkronjë. Mirëpo, tashmë nga mesnata, shumica ishim lodhur dhe kuptuam se tollovia që e shkaktonim në qendrën grafike, vetëm sa e ngadalësonte punën atje. Shkuam, shumica për të mos fjetur fare, duke e pritur numrin e parë të gazetës. Edhe pse puna në qendër kishte përfunduar vetëm në orën 5:00 të mëngjesit, gazeta doli me kohë dhe u shpërnda falas, sikurse edhe dy ditët e ardhshme. Në stilin më të përkryer shqiptar, ndërmarrja e tij komentohej sa me kurajë e sa me ironi dhe dashakeqësi. Njëri prej komenteve, i cili ende nuk më shlyhet nga mendja ishte: “Eiii, po don me bo gazetë me ‘piliqa’”. “Piliqat” ishin ata që posa e kishin kaluar adoleshencën për t’u sprovuar në punën e rëndë të gazetarisë. “Piliqat” ishin ata, të cilët gjatë luftës, për dallim nga komentatorët e kafeneve, rrezikuan jetët e tyre për t’u treguar kosovarëve dhe botës se Kosova ishte në luftë dhe se pasojat e saj ishin të tmerrshme. Nën udhëheqjen e Vetonit, “piliqat” ishin ata, të cilët dëshmuan se gazetaria në Kosovë mund të jetë e pavarur, objektive, dhe se duhet ta rrëfejë të vërtetën. Të gjithë ata, të cilët edhe pas dhjetë vjetësh nuk duan ta pranojnë gazetën “Koha Ditore” si një arritje antologjike dhe të gjithë ata, të cilët si më parë edhe tash e shfrytëzojnë namin dhe kredibilitetin e gazetës për promovime personale, thellë në vete e dinë se “Koha Ditore” kurrë nuk do të bëhej po të mos ishte vizioni, guximi dhe vendosmëria e një njeriu, i cili me gjithë moton që ka krijuar vetë, ecën përpara kohës. 161

A deviation from history? VETON SURROI 1. On the day when KOHA Ditore was first pub- And, the events had to adjust to the Truth, and not lished, the Kosovar readers held in their hands a deviation from history. One could say an historical accident. A free newspaper in occupied territories was given birth to. In this territory, complicated administration formulas of Yugoslav socialism were replaced by the rudimentary, the Serb police and military occupation. Peace was conquered by war; the development perspective of the Kosovar middle class by a huge social breakdown; the Albanian politics more or less by a Leader and a political movement identified with him. Education was conquered by the feeling of physical survival, by organizing classes in basements. Culture was taken over by video-cassettes full of primitive humor and songs that once could have had a value only in after-midnight cafes of rural railway stations. Information in Albanian was largely captured by ignorance, or, with the same effect and importance, the propaganda by the Kosova Information Centre, at the service of the Leader, which was transmitted by BUJKU and satellite broadcasting through Albanian National TV (TVSH). The whole nation was conquered by the repression of occupation, stagnation and the rule of mediocrity. Launching a daily newspaper that would not subjugate to this reality was to deny the linear path of history, or in other words, of historical reasonableness. 2. A newspaper as an historical discontinuity, an accident? Depends on how you look at it. Until the launch of the newspaper, the nineties were lived by Kosova Albanians largely as an attempt to accept a Message of One Leader that had One Truth. The Truth was very simple: we must wait, things will get better. A whole nation enlisted behind One Truth and One Leader, in the historical confrontation against Occupation.

vice-versa. One day before the Dayton Conference, in 1995, the Message of the Truth from the Leader was that Kosova would be included in this Conference, and that it will settle Kosovaâ&#x20AC;&#x2122;s request for independence. And this message would reach the citizens from the Kosova Information Centre. The launching of the newspaper would make this Truth have reality, printed on its pages, without an ideological mediator, as its competition. Over a period of several months, the reported reality in the newspaper turned into real competition to the Truth of the Leader. And, this is one of the foundations of democracy, the competition of truths. From this viewpoint, it was not an historical accident; it was a product of the history of the times after the fall of the Berlin Wall, the history of the birth of democracy in our lands. 3. On the day when the newspaper first appeared, none of those who were knowledgeable about journalism believed that a group of anonymous youngsters making up a staff of which only one had the experience of having worked on a daily newspaper, and this happened to be me, could produce a daily newspaper, moreover a newspaper whose importance would soon cross Kosovar borders. But it happened, nonetheless. And with it came a symbolic that would follow Kosova on its traumatic, dramatic and unbelievable path towards freedom. In the same way none believed that a couple of youngsters could make a newspaper, and still they did, thus there were a few who believed at the beginning of the nineties that Kosova could become free and independent â&#x20AC;&#x201C; and here we are, right at its doorsteps. 4. In 1997, I always thought that a nation deserves the leaders it has. I am happy to know that it also deserved a better newspaper than the one it had then. 165

KOHA Means Love JANUSZ BUGAJSKI I was first asked to write for “Koha Ditore” when Kosova was still under Milosevic’s boot. I had known Veton Surroi for many years as our paths often crossed at various international conferences and he more than anyone understood the power of the pen. “Koha” was already widely known not only in Kosova and the region but also in the United States as a sensible and credible newspaper that challenged the legitimacy of Belgrade’s repressive rule while avoiding narrow partisanship in Kosova’s politics. Hence, when I finally met the editors of “Koha” in Prishtina shortly before the 1999 war I did not hesitate to agree to become a regular columnist. Above all, I remember those dramatic months in the spring of 1999 when “Koha,” its editors and writers evidently disappeared off the face of the earth. I was hearing so many rumors about the dire fate of the paper, its premises, and its staff that I decided not to believe any of them until I heard from “Koha” itself. I was simply applying the principle of relying on the most accurate source of infor-

mation. Finally, after the NATO intervention I reestablished contact with the editors and the paper itself resurfaced in Prishtina much to my relief and that of my American colleagues. The trauma of war, attempted genocide and expulsion did not change the newspaper or its principles of fairness and balance, urgently needed at a time of anger and resentment when the smell of vengeance was in the air. “Koha” maintained its composure and spoke up for democratic governance, pluralism, and ethnic coexistence in an independent Kosova. As the day of independence approaches, I am sure that “Koha” will continue with its mission and it will be needed just as much in a newly forged sovereign state as it was during the country’s occupation and subsequent international supervision. It is worth noting that in my first native language, Polish, “Koha” actually means love and love is always needed. Washington D.C. 1 February 2007

167

“KOHA” (Time) Starts Running In your hands, you have a new time that starts ticking. This is the first publication of an informative-political magazine for Albanians in Yugoslavia, the first one which is fully independent. Independent of any direct influence from political organizations or citizens’ associations. The only dependency that “KOHA” should create is the interactive dependency with the readers: that the editorial policy of this magazine is created by the interest of the reader taking into account the plurality of the meaning of the word “reader”, and that the reader depends on this magazine as an option of a wide open window offered in Albanian. Such dependency has not been invented today nor by us; it has existed ever since the first idea of independent journalism in the world. And there are professional criteria expressed through quality in world’s journalism and which cannot be avoided. With this issue, we offer something that we believe is of mutual respect for the dependency among the reader and the editorial policy which communicated among them with a new professional quality. This was the starting point that enabled us to start with a magazine that is nobody’s mouthpiece, but at the same time is the herald of all those who think of reading it or expressing their ideas through it. The pages of this magazine, maybe the patterned repetition might seem redundant, are open. First of all for quality and creative thinking. We wished for “KOHA” to be the symbol of a new time. We wish to enter this new time, which all of us are impatiently waiting for, with this magazine. We have joined the determinants of political and economic pluralism, individual and collective rights and freedoms as an option of the new time, with our step forward information pluralism, although for the majority of those who read Albanian in present Yugoslavia, there is no political or economic pluralism, neither are there collective rights and freedoms. Anyhow, we’re responding to repression with creativity. Join us!

The beginning This was the content of the description that Veton Surroi had written on 26 September 1990, when he had decided to start the publication of an independent informative and political magazine. In those times, Kosova was facing an absolute information blackout that had been imposed by Serbia and had suffered the closedown of all media, as a consequence of the suppression of Kosova’s autonomy in 1989. In times when even the survival of Albanians had essentially become insecure, the need to have access to information offered differently from those that had been served for decades, was a huge motivation for a then 29 year-old journalist, to start a brave project, whose projects, ever since the beginning were very unclear. Gathering around him a number of colleagues he had worked with on the “Rilindja” daily (from where they were dismissed following the “coercive measures” installed on 5 July 1990), as well as experienced colleagues, also dismissed from the Prishtina RadioTelevision, he started the publication of the first independent magazine ever in Kosova. To explain the difficult situation that was being lived in Kosova, and within which efforts were being made to continue working, it is worth using the impressum of the magazine as an example: Founder and publisher: ARTA, L.L.C. Zagreb Pursuant the decision of the Ministry of Information of the Republic of Croatia, KOHA was registered in the registry of public information means, under number 1130. Director and Editor-in-Chief: Veton Surroi Editorial Board’s address: Jurisiceva 9, 41 000 Zagreb The firm was registered in Croatia as a sign of protest against Serbian oppression – and as such remained outside the control of the Serb Ministry of Information, until the deterioration of the situation in Croatia, which by the end of the first publication cycle of the magazine, was caught up by war. 169

What is a lap-top? The fact is that none of the reporters actually knew where Jurisiceva Street was, while on the other hand, many of them hadn’t been to Zagreb for a long time. The editorial board was actually seated in a private apartment in the Sunny Hill neighborhood, at the end of the Western Zone, and had no more than 50-60 m² of space. The beginning of the publication of KOHA, brought in a technological novelty – there were three lap-tops that replaced the mechanical of electrical typewriters, which up to then had served as the basic equipment for any reporter. For the majority of us who hadn’t had the chance to work on a computer earlier, adapting to new equipment was a new experience, and sometimes very frustrating. The lap-tops would start the MS-DOS with a floppy, while the texts were being saved on another floppy (the lap-tops had two drives), because they lacked the hard disk. Moreover, those who had been used to working on mechanical typewriters, needed time to understand that the laptop’s keyboard was soft and that they needn’t hit the keyboard that hard, in order to get it printed on paper – because there was no paper attached to it! In times when there was no internet and other electronic services of news agencies, it was very difficult to gather information as well as images for the layout of the magazine, especially when dealing with international news. The latter would exclusively depend on the initiative of the members of the editorial board as well as the effort to get hold of international news magazines which would “cater” for the parts that would remain uncovered by the reporters that did a qualitative and enthusiastic job covering local and regional events. Initially, the decision was to publish it every fortnight, and thus it happened from 26 September 1990 to 5 March 1991. By once indisputably positioning itself high on the Kosova media market, the board decided to make it a weekly magazine, starting on 13 March 1991 and up to 12 June 1991, when the magazine, mainly because of cash problems from the “Rilindja” distribution network, was forced to stop the publication. There is no doubt that the other problem was also the fact that several days following the publication of 170

issue 26, Croatia proclaimed its independence from the SFRY, and automatically annulled the validity of the registration of the magazine in Zagreb.

Farewell to lead The second technological innovation that came to Kosova along with KOHA was the computer design and layout of the magazine. Issue No. 14,

reduce the time necessary for preparation, but it offered the journalists a bit of more time to ensure “fresher” information, bearing in mind that this was a periodical.

Editorial Board Under the command of Editor-in-Chief, Veton Surroi, the permanent contributors to the magazine were Shkëlzen Maliqi, Kelmend Hapçiu, Arbën Xhaferi, Eqrem Basha, Blerim Shala, Flaka Surroi, Diana Hoxha (Zagreb), Ibrahim Rexhepi and Rafet Rudi while in this phase of development, the magazine would also contain occasional contributions from Mahmut Bakalli, Fahri Musliu, Seladin Xhezairi, Ibrahim Berisha, Ylber Hysa, Astrit Salihu, Nehat Islami, Mufail Limani, Blerim Reka, Vjollca Henci, Edmond Morina, Bajram Kosumi, Azem Shkreli, Abdullah Karjagdiu, Ymer Jaka, Teuta Arifi and Besnik Mustafaj. The cartoons in the “No Comment” rubric were done by Murat Ahmeti. Albanian proof-reading was done by Lirie Gashi, meanwhile the design of the front page was usually done by Faik Krasniqi. Technical layout was supervised by Sabajdin Krasniqi, whereas the computer layout was in the hands of Agon Baruti.

We will return

which was published on 13 March 1991, was fully prepared on a computer and made ready for printing on translucent sheets. As such, in a completely new format, it went to print replacing the anachronistic system of manual layout with letters made out of lead. Meanwhile it was true that due to a lack of experience, some of the texts were missing the lead at the end, the computer layout simplified things a lot – not only did it

The lack of control over the printing and distribution were the main reasons that forced the closedown of the magazine. Facing the monopoly of market distribution, which would continue for another five years, no magazine or newspaper, which had no other financial support, would survive in the market. By mid June, while preparing what would be the last issue of this cycle, all staff knew that the work would have to stop for some time. But there was an indisputable conviction that the magazine would reappear. And that it would be even better than before, in order to become witness to the most difficult times the region, and especially Kosova, would be going through. 171

Let’s Catch Time Again There are at least three reasons why we decided to start the publication again. First, is above all the fact that two and a half years after the closing of the magazine, and despite the conditions and environment in which we live, the creative team of KOHA had nonetheless the energy to once again undertake a difficult and responsible task: to bring back the news-magazine concept in the Albanian language. During the times when we were absent from the kiosks, it could have been expected that the space we had left empty would be filled by new people, with new ideas and more energy, so that there would not be a gap, and that there would be another magazine of our profile. Nevertheless, this didn’t happen. And despite all the problems that a young professional firm faces in Kosova, or even in the Albanian area, KOHA is once again in your hands. With our intention of being a professional magazine, economically and politically independent, far from any dictate, but the one foreseen is connected to the rules of journalism. The second reason, which could be interpreted either as a reason or an incentive, is that the KOHA project attracted the attention of the

SOROS Foundation (with offices in Belgrade, Prishtina and Shkup), a foundation that has offered important financial support to the area of information in Albanian both in Prishtina and Tirana. Thanks to the important support of the SOROS Foundation, the idea of KOHA’s renewed publication became true. The third reason, but not the least important, is made up by our readers. In politics one can often hear that the people deserve the political leadership it has; translated into journalism, this motto would sound: “people deserve the information it has”. We think differently. The reader in Albanian has deserved more qualitative information than it has had. And if we pretend to do something, then we should not be led by the conviction that we have created a magazine that the people deserve, but are creating a magazine that will gain the trust of the reader in Albanian. So we deserve the trust of the reader. Whether the people have deserved such a magazine or some other, is a matter of debate, be it even in our own pages. Stay with us. We are trying to catch, as the name of our magazine says, TIME.

New start

Surroi as Editor-in-Chief. Initially the editorial board was divided into three segments: the one in Kosova, the second in Shkup and the third one in Tirana. By the end of 1994, the teams were composed of the following people:

This was Veton Surroi’s editorial when he decided to restart the publication of the magazine, which returned to the Kosovar media market on 2 March 1994, less than three years after the publication of the last issue of the first cycle in 1991. This time, with a more ambitious concept and a consolidated team.

Editorial Board As previously explained, Croatia’s independence, which in 1994 was still at war, annulled the registration of ARTA L.L.C. in Zagreb. Subsequently, the firm changed its name and registered in Prishtina, now as NGTB “KOHA”, having Veton 172

Kosova: Kelmend Hapçiu (Desk), Eqrem Basha (Culture), Blerim Reka (Kosova), Ibrahim Rexhepi (Economy), Astrit Salihu (Research) Shkup Seladin Xhezairi, Iso Rusi and Sami Ademi. Tirana Aleksandër Furrxhi and Arben Leskaj

The magazine was also supported by the following correspondents worldwide: Richard Caplan (New York), Ylber Hysa (Central Europe), Gëzim Guri (London), Robert Goro (Athens), Artur Zheji (Rome), Artan Përnaska (Paris). By issue No. 32 (19 October 1994), the new composition of the board had been established: Arben Leskaj (Actualities Albania), Artur Zheji (Rome), Astrit Salihu (Research), Baton Haxhiu (Actualities Kosova), Dukagjin Gorani (Society), Eqrem Basha (Culture), Fadil Gashi (Munich), Gëzim Guri (London), Ibrahim Rexhepi (Economy), Iso Rusi (Commentary Macedonia), Kelmend Hapçiu (Central Desk), Lindita Imami (Washington), Luan Rama (Paris), Mero Baze (Commentary Albania), Robert Goro (Athens), Seladin Xhezairi (Actualities Macedonia), Ylber Hysa (Kosova), Visar Reka (Geneva). Other members of the team were included Flaka Surroi (Film), Luan Osmani (Music), Driton Hapçiu (IT). Contributions to the content of the magazine also came from Rexhep Ismajli (Culture), Hatab Prekazi (Sports), Akan Ismaili and Shukran Murseli (IT) Arben Islami & Agron Bajrami (Music), Gani Bobi (Philosophy), Violeta Rexhepagiqi (Culture), Agim Kasapolli (Sports) and many others with periodical or one off contributions. Since 1995, the team has been joined by Augustin Palokaj from Zagreb and Rifat Buzuku from Vienna, while in 1996, Afrim Gjonbalaj would also contribute with articles from Brussels. By the beginning of 1997, Besim Abazi and Arbër Vllahiu had become new members of the team, and at the same time, Beqë Cufaj became KOHA’s correspondent in Germany. The editorial board counted on the valuable contribution of Ali Olloni as proof-reader, typist and later translator from Serbian, Nehat Spahiu and the “Jill of all trades” Filloreta Bytyçi, who performed all the other tasks. Graphic design was initially done by Agon Baruti and Driton Hapçiu, while after Agon’s departure, also by Enver Hyseni. By the end of 1995, this part of the team was joined by Akan Ismaili. On the administrative side, Shpend Dobranja was in charge of the commercial department while Ahmed Kurtolli was head of the marketing department, later assisted by Bukurie Gjonbalaj.

Discovery of internet The republication of the magazine brought with it another innovation; for the first time there was an opportunity to exchange information in the region through two technological nets: AIM in Paris and WAR REPORT in London. There was no access to international news agencies. But internet was discovered as a means of communication – for the first time, KOHA had an electronic address: koha_pr@zana-pr-ztn.zer.de, registered in Germany. In those times, accessing internet depended on the modem and a “clear” phone line, with no interference. This was so important that it was followed by a commentary:

Print Up to issue No. 34, the magazine was printed in “Rilindja’s” usurped print, which had then forcibly changed its name to “Gracanica”, while from this one up to issue No. 50 it was printed in “Dukagjini’s” print in Pejë. It returned to “Rilindja” and was printed there for an additional 14 issues. From issue No. 65 and up to issue 115 it was printed in the private print “Phoenix” in Prishtina. In July 1996, KOHA managed to get a print of its own, where the magazine continued being printed until the last issue, in August 1997. 173

Head Office For less than a year, KOHA had its head office in Dardania, close to the “Bosa” burek shop. The leased premises were sufficient for the editorial board that worked on a limited number of computers and with a “shared” telephone line which was not very helpful in getting phone connections. In those times, the editorial board had a fax machine which served to receive pieces by correspondents from abroad, whereas the most expensive and difficult item to find on he market was fax paper. The members of the editorial board remember the bravery of Uncle Rexhë, the night guard, who not only caught the burglars on the spot (although we never knew whether they were burglars or not), but managed to evict them with one single chair in his hands. In January 1995, KOHA found new premises – the United Kosova Bank, on the top floor. There is no way of forgetting that the office where the central desk was located – was “inundated” with pigeons’ feathers. The pigeons had built their nests between the ceiling of the room and the roof of the building. On the other hand, the lift was often out of order, and this forced one to do compulsory “exercise” – climbing fourteen floors on foot. Because of the lack of ventilation, it was extremely hot during summer, while because of the lack of heating, winters were chilly to cold. By the beginning of 1997, KOHA found new premises – the present head office of KOHA Ditore, on the former Marshall Tito Street, which in the times of Serb occupation was renamed Vidovdanska, while now it is known as Mother Teresa Street. Initially, the whole team had less than 100 m² available space.

KOHA English Digest Starting with issue No. 5 of the magazine, we started the publication of a limited number of copies of the KOHA English Digest. Initially this version was generally distributed by mail, and was sent to diplomatic offices in Belgrade that had subscribed to it. Later on, with the increasing international presence in Prishtinë, it was distributed to governmental and non-governmental organizations in town, reaching a circulation of 100 copies. By mid 1997, the “Digest” 174

was distributed via internet, but in those times, no images could be sent – only the text. The selection, translation and preparation of the summaries in English (up to 16 pages) were done by Flaka Surroi. By mid 1996, translations were done by Qemal Murati, while starting in the first quarter of 1997; the translations were generally done by Donjeta Shushka, Ardian Arifaj and Arbana (Vidishiqi) Islami. In both subsequent periods, the selection and editing was done by Flaka; however KOHA Digest was credited to “KOHA” as a whole. The archives of the Digest (a total of 157 issues) disappeared during the bombing in 1999, in times when KOHA Ditore’s head office was occupied by the Serb police.

The “Post-Pessimists” A group of bright teenagers, very enthusiastic and with an excellent knowledge of English, which they had generally learned from TV, had thought of publishing a newspaper prepared by themselves and which was dedicated to their peers. The support for the implementation of the idea came from KOHA, whose team helped with the typing, graphic layout, proof-reading and finally, the printing of the magazine. A total of 9 issues were printed, starting on 10 May 1996. Their editorial board was composed of:

was the first step towards ensuring the market for our next project, which was then under preparation: the “KOHA Ditore” daily.

Journalism workshop

Garentina Kraja, Zana Luci, Ariana Morina, Zana Nixha, Dafina Hadri, Jeta Xharra, Pasionare Xharra, Adrian Hasimja. The following would contribute to different issues: Teuta Rexhepi, Kristina Ndreca, Fisnik Abrashi, Jehona Gjurgjeala, Donika Habipaj, Leart Zeqa, Uranik Begu, Petrit Selimi, Belma Bajrami, Benet Kaçi, Visar Gërvalla, Besnik Pula, Teuta Selimi, Alketa Xhafa, Fisnik Halimi, Visar Ramadani.... The last issue of the “Post-Pess’” was published in May 1997.

Distribution of the magazine At the beginning of the publication of KOHA weekly, it was distributed through “Rilindja’s” distribution network, which was then usurped. It had kiosks throughout Kosova – over 1500 sales points in every municipality in Kosova. Conscious that the existence of one single distribution network would in fact create a monopoly in the market, KOHA decided to establish a network of its own, in agreement with mini-markets that had started blooming in Kosova after 1990. In August 1996, coordinated by Filloreta Bytyçi, six field distributors were identified: in Gjilan, Prizren, Ferizaj, Gjakovë, Pejë and Mitrovicë, meanwhile Prishtina was covered from the centre. The establishment of the distribution network for the weekly

“We’ll make a daily newspaper”. This was the sentence that started the work of the editorial board by mid 1996. Many of those that had heard Veton say this, started thinking whether there was sufficient capacity within the team to realize such a project. Everyone working on the magazine had, more or less, some experience in journalism. The point was that the magazine would be printed once a week, therefore the rhythm of preparation was drastically different from the pace required for a daily. A network of correspondents was necessary, and there was a need for a group of journalists that would be operational in the field, that would be “feeding” the 16 pages of the future daily with information. The issue then was how this new team could be created and where the members of this team would come from – aiming at publishing the first independent newspaper in Kosova. Another issue was whether they would be able to face the challenges of a profession that is anything but easy. The answer came as a result of an initiative and an idea that could be tagged as “revolutionary”. In the summer of 1996, KOHA organized the first workshop for journalists, whose invitation stated: “If you are interested in journalism and although you have never worked as a journalist, this is the ideal chance: KOHA organizes the journalism workshop; introduction to journalism, theory, computers and practical work”. Following the first workshop, the second one came, in September 2006 – when the selection of those who had expressed their interest in working as journalists took place. All of them were young and inexperienced – thus it was no surprise that the training took place in the head office of the “Post-Pessimists”, in the then Goleshi Street (now called Rexhep Luci), or to be more exact, where “Strip Depot” is now located. Following the workshop, the future new journalists of KOHA Ditore were identified. They contributed occasionally with texts for the magazine starting in February 1997. The various rubrics of the magazine witnessed first articles by Fisnik Abrashi, Gjeraqina Tuhina, Vlora Merovci and Garentina Kraja, among others. 175

Publication of the daily The first issue of KOHA Ditore was published on 31 March 1997; meanwhile the publication of the weekly didn’t stop. The editorial team of the daily had been expanded with young journalists that began their work on 7 to 8 computers in a space no larger than 40 m². The editors’ team numbered four, all fitting into a small room, while the graphic design team was packed into a similar room at the end of the corridor. Administration and marketing units were operating in two narrow rooms that had been adapted by “stealing” some space from the corridor, which became so tight that two people couldn’t walk down the passage beside each-other. The editorial published in the New Year’s issue on 30 December 1997 – which was then the most voluminous newspaper ever printed in Kosova (48 pages), was the best description of the importance KOHA Ditore had in Kosova:

KOHA (TIME) has started moving forward It is not an issue of modesty or not, but nonetheless one of the most important factors in the development of Kosova this year, that needs to be mentioned – the publication of our newspaper. Now, at the end of this year, things look differently to all our loyal readers, who made “KOHA Ditore” the most important media in Kosova (later also in Macedonia). But when we started, in March 1997, we faced several challenges: Kosova had never had an independent daily newspaper, Kosova had never witnessed the competition among two visions of journalism, in Kosova daily journalism and basic traditions were founded on single-mindedness… Today, when the circulation of our newspaper is almost ten times as big as that of our competition, we can reveal the reason for this great pride: this is a newspaper created by the youth of Kosova, as the majority of the journalists are younger than 30. 176

Someone and somewhere will talk about our effort, even in conditions of occupation, children brought up in a state of emergency, managed to establish the most important information institution of 1997’s Kosova... ...and we hope, the most important information institution in the years to come... The editorial board had decided that the first three issues were to be distributed free of charge. Thus the first issue published on 31 March 1997, held number “0”. It differed from the other two issues of series “0” (1 and 2 April 1997), because of the logo – this was the first and only time in which “DITORE” was black and written in capital letters. The logo would later undergo another change (on 17 October 1999) and keeping that form today, in its tenth anniversary. Since 10 March 1998, the newspaper has also been printed on Sundays.

“The Discrete Charm of Occupation” ARBËN XHAFERI It was the 5th of July 1990 when Special Serb police, which systematically replaced the Kosovar forces, brutally intervened against Prishtina Radio Television (RTP), ousting all Albanian employees who refused to work according to the new laws and show loyalty to the new regime. The refusal was total and it heralded an absolute polarization process not only on ethnic grounds, but also political; an historical process that ended with the collapse of any reason for coexistence, of the existence of the common country. Polarization was incited by the nationalistic, primitive politics of the new Serb political conjuncture, personified by Milosevic. It was well known that this polarization would end with the homogenization of the people on ethnic grounds. And this process occurred without any major difficulties, or drama, except among those categories that lived between fires, among people that were part of mixed marriages. I remember a special case that of a Serb engineer married to an Albanian with whom she had children. She, an extremely civilized person, would go out and protest with us, but the dilemma would surface later: how far should she go – should she choose family or the nation? During those days I was observing her drama and was expecting the turning point. Several days later the police decided to intervene and remove the protesters that gathered around the RTP buildings. Decision time came. She chose her family and today, as far as I know, she is living happily with her family in Prishtinë. I wish her a lot of happiness. I wrote this introduction, more or less in an unusual manner; to remind us of the times of division, over-ridden with hesitation, fear and hope. Within one single week, hundreds of thousands of people would lose their jobs in the Kosova of 1990. Tens of thousands no longer had resources to live on. But, Kosova took the decisive step and there

was no turning back. In those days of important, difficult and historical decision-making, powerless, undefended Kosovars were full of optimism. They were happy that the Serb regime was consistently giving more reasons for division, but not only this. Repression was influencing Albanian society to be guided by ideals, become moral and internationalize the Albanian question. A revolutionary unity was created, and it helped to face all the challenges and risks, and it ignited the courage to pay the price of freedom. Albanians started feeling that independence was taking over their very being: they were enslaved from the outside, but they were free inside. This inner liberation influenced their mood – they were happy of every mistake made by the regime, even when the victims of such mistakes were themselves. This paradox, this joy and this optimism in the extreme repressive conditions of that time, was called by those who were familiar with the famous Spanish director Buñuel’s work, as the “discrete charm of occupation”. Most of us were convinced that this situation wouldn’t last long, and that Milosevic’s regime days were numbered, therefore we wouldn’t worry that our life was becoming difficult as the days came and went. Among us there were some ready for Marathon races, the ones that feared that Milosevic’s insanity would last a long time. One of these marathonmacs was Veton Surroi. He apparently had a precise forecasting talent and in September 1990, he found the courage to publish a weekly magazine called “Koha” that would bring that avalanche of thoughts, wishes, analyses, and projections that would be developed in conversations, meetings, and informal chats to the public. “KOHA” became a new medium, the bravest that not only increased the level of political thinking, but also the civic 177

courage to openly express opinions. The opening of such a possibility announced that Kosova Albanians could start creating parallel institutions that would cultivate and select the quality of political thinking. “KOHA” announced the great project of creating a state within a state. Milosevic’s regime was unable to prevent the process of institutionalization of the new political will of the Albanians. Veton Surroi’s “KOHA” played an important role in this process, particularly because

it created space to channel the recently freed energy. The institutions occupied by Serbs remained rubbles of concrete, because the people, those who created institutional values started creating new institutions founded on the premise of national free will. Some of us found our space in “KOHA”. In those times we believed we were privileged and we didn’t regret losing our jobs or being ousted from institutions that were being Serbianized. “KOHA” was a good articulation to division…

Capsizing Bias VALBONA MEHMETI “You want to become a journalist, to meet people, to travel the world…”, this was more or less the content of the attractive ad which in 1997 changed my life forever. I applied thinking that this was a journalist course. The truth that I found out after I had passed the test terrified me. I was about to start a couple of weeks’ long internship heading towards the publication of a daily newspaper that we didn’t know what it would look like nor did we know how it would be accepted by the readers who were not used to donating money to all but a “rebellious” newspaper. All we knew was the name: “KOHA Ditore”… Twelve inexperienced youths, but very enthusiastic, never dreamed that one day we would become the clearest voice of the truth in and on Kosova that was, by then, scenting war. And telling the truth was extremely difficult. First of all we had to challenge the journalistic bias of those times, and then further, also challenge the most difficult one — political bias. We saw doors slammed in front of our noses when we asked for statements at institutions dominated by the LDK; we would be kicked out, heavily sworn at for having printed their statements verbatim, without “make-up” as was the habit of Kosovar journalism then. They would even go as far as calling us “Serbia’s spies”. “How dare you allow your daughter work on that newspaper”, my father, then member of the LDK General Council, was told by a fellow party peer. Nonetheless, they would read us, they would ask for us. All of those suffering the need to tell the truth in public; be it with regards to the solution of

Kosova’s problem; be it the accumulated problems in education, culture, healthcare… They still do it... On its tenth birthday, I can now analyse whether “KOHA Ditore” has fulfilled the promises of the ad. And the answer is YES. I became a journalist, I got to know a lot of people and I travelled the world thanks to the newspaper. There is only one thing that the ad had not predicted. That together with “KOHA…” we would fight for survival in a bloody war… For ten years, one newspaper and one journalist mutually gave and received understanding, correctness, and much, much love for their joint mission: the truth and its objective journalistic presentation. But what makes my admiration grow and does not allow me to remove myself even ten years on, is the freedom of expression that this newspaper offers. Neither during the times when I was a journalist, or now as an editor, has “KOHA Ditore” ever swung the sword of censorship on my pieces (except in cases when my sentences are flowered with emotional bias). It is maybe that we both know what does good and what not for each-other, in our profession full of dynamism and stress. Thus I celebrate 31 March 2007 as a double anniversary. On the same day I celebrate my tenth year working as a journalist and ten years of successful work of my beloved newspaper. My work as a journalist will depend on circumstances, my health and the laws of nature. But what I wish for “KOHA Ditore” is for it to live for centuries after me...

179

ARTA Expansion of media acitivity

The beginning of ARTA

The idea to open a radio-television agency was an innovative initiative during the period when it was founded. In a time of total martial law and with the assistance of the international donors (Medienhilfe – Zürich) – the idea was to distribute news through the internet, in addition to the traditional way already in place – the newspaper. Two editorial teams were established and their main task was to prepare the flow of news using “old fashion” radio waves as well as a special web-page on the internet. Television, in those times, was a dream whose foundations were being worked on by a large group of young people who had come to learn at the KOHA Ditore journalism school. This was a dream to come true in the year 2000.

KLA members appeared for the first time in public (wearing masks) on 28 November 1997, on the occasion of the funeral of Halit Geci, a teacher from Llaushë. The photo of one of them was published in KOHA Ditore on 1 December 1997. It seemed as if this were the first sign that war was about the start in Kosova. The editorial board had activated a unit aiming at preparing the publication of news in English – the team that would do the selection, translation, editing and launching of the news through the web. Initially coordinated by Dukagjin Gorani (who resigned from the editor’s post after the first week) and later on by Flaka Surroi while the team, composed of Donjeta Shushka, Valon Baraliu and Mimoza Dalipi, would prepare the news in English based on information arriving from the reporters in the field and correspondents throughout Kosova. ARTA’s first edition was launched on 1 March 1998 – and it contained information on the massacres of Likoshan (Gllogovc) and Qirez (Skenderaj), which had occurred between 27 and 28 February 1998. Without any photos from the war scene, it contained three briefs: the report by the CDRHF on the massacre; the information on the increasing number of Serb forces in these two villages and the information on the flight from Likoshan. The information was later expanded with new information and reaction which were later compiled into one single edition which we had entitled “Special Edition – Massacre in Drenica”. The next edition appeared the same day and described the massive demonstration that had taken place in Prishtina and which was illustrated with photographs. In the evening, the edition was completed with new reports coming from Drenica and pictures of the victims – regardless of how terrifying – we thought were necessary to be shown on the page. This was the most tragic proof of the saying that one picture speaks more than a million words,

Why ARTA? When the decision on the name was being taken, four words in English were combined to form the acronym, which in fact also gave us a beautiful name in Albanian (the English equivalent being “Goldie”). And, fully in accordance with its name, it shined through. It was a light that was of the utmost necessity in conditions of darkness caused by war and the ugly images that emanated from it. ARTA was thought to be that segment of the company which, apart from describing daily life, would also offer the then audience and future viewers a little entertainment. This was the idea. The reality was completely different. The radio station could only broadcast a limited program but certainly report on the war, while the TV needed to wait for better times to come. Thus, we were left with only with the web-page, the only window that could escape any legal measures adopted by the Serb government, through which we could send information. Unfortunately, all that could be sent from Prishtina was a description of the terrors of war. 180

although for ARTA’s team, the matching of texts with such images had unfortunately become routine. We disliked the “special editions”, but it was war that dictated them – and as such, we were forced to prepare two such editions for Drenica (Likoshan & Qirez, and later on Prekaz), another two for Dukagjin (Lybeniq and Vraniq) and of course for Reçak… We created the “terror gallery” whilst on the other hand we also created the War Illustrated rubric, prepared by Jeton Mikullovci who selected the best cartoons that had been published in KOHA Ditore during the war. Obviously, the complete work of the team and their final publication on the net would have been impossible without the “shadow” member of the team, Mark Vuksani, who was forced to wait for the pages every night till after midnight, so he could then

work on the layout and make them ready “for the oven”. At that time, the company had secured a separate telephone line, whilst communication ran through a poor modem – which was not always “in the mood” to function properly.

Interruption of ARTA The work in ARTA became even more enriched when the first English language newspaper in Kosova started publication. “KD Times” was published for three months until the bombing started. The intensity had not slowed down, quite the contrary; it had to be accelerated due to everything that was happening in the field. In the first three months of 1999, KOHA Ditore’s staff found it ever more difficult to circulate in and outside the town. Moving in and out of the office in the late evening 181

was very difficult, especially for the young men, the most attractive prey for the police always stationed in front of KOHA Ditore’s head office. Quite often, both Mark and his colleagues from the Layout department ended up sleeping on the office premises – it was then calculated to be safer than having them go home in the darkness of the freezing winter of Prishtina in the days prior to the bombing. ARTA’s last edition was prepared on 24 March 1999, in the afternoon. The editorial board had done its job; the newspaper had been completed and sent to print. All but Rexhep Ramadani, our guard, left the premises with the conviction that they would return the next day to take up their daily work. On the evening of March 24, the police broke into the KOHA Ditore premises. The police killed Uncle Rexhë, and unarmed civilian, whose sin was to sustain his family by working honestly, as a night guard at KOHA Ditore. His remains were only found five years later. ARTA didn’t restart its work in Macedonia and didn’t do so later, when half of the team came back to Prishtina to meet the other half that had remained in Kosova, in order to continue their work in the most important media in Kosova. 182

ARTA’s transformation The end of the war made a dream come true – that of the third component of the acronym of the agency. A provisional regulation defined that a media company could own only one print and one electronic media; or two electronic media – but certainly not three. Thus, going back to KOHA Ditore’s premises, which was made possible after the British NGO “The Halo Trust” had decontaminated the area, we discovered that Radio Koha’s equipment had been stolen and/or destroyed. This made the selection somewhat “easier” — one had to give up on a smaller dream, to achieve a bigger one: start with KTV or KohaVision, which would not have been possible if it had not been for the generous support of the US government through USAID. In a way, ARTA had been converted into a completely new media outlet. It had been transformed into KohaVision, an electronic media with an independent editorial policy, the same as was in the case of KOHA Ditore, and which was tasked with offering education, culture, entertainment and information as programmatic content to the young population of Kosova.

Coffee & Cigarettes and “KOHA Ditore” in English BRIKENDA REXHEPI Coffee & cigarettes and a newspaper that he could understand were the preferred “items” of the international friend who had come to Kosova in the period that would lead it towards the end of the war. At the end of 1998 and the beginning of 1999 many well-known foreign diplomats and journalists gathered; they brought a massive verification mission of the OSCE and many other international organizations. Kosova was going through the decisive phase for its future. A peaceful solution or military intervention was expected. The eyes of the whole world were turned towards Kosova and the whole world had sent its own people here, to report, to verify, to work. It was time for a local newspaper in the language that they could understand. This was achieved in January 1999, when KD Times – the first Kosovar newspaper in English, was published. The preparations started at the end of 1998 when KOHA Ditore built a team that would be carrying out this project. The organization, creation of a structure as well as design in addition to the other mundane preparations lasted over a month. On 10th of January 1999, the front page of KD Times’ first issue was fixed to the wall of the office. The next day, we added issue 2, the following day issue number 3… and the final one, on 21 March, the day when its readers had already left Kosova. The editorial team was composed of Dukagjin Gorani, Editor in Chief; Brikenda Rexhepi and Virtyt Gacaferri, editors; Donjeta Shushka, Mimoza Dalipi, Lirim Grajçevci and Armend Gruda, translators. Meanwhile, Koha Ditore’s editorial cartoonist, Jeton Mikullovci, created a new character, loved by all: “Willy the Verifier”. Willy resembled the head of the OSCE Mission, William Walker, and on a daily basis he would show or describe a situation or event that had happened or would happen in Kosova.

The first rule for all of us, including Willy, was related to the name of Kosova, which ensured Willy the privilege of being the first international that called Kosova, Kosova and not Kosovo. The first six pages of KD Times covered the events that happened in the widely dispersed villages of Kosova as well as larger international centers that related to Kosova. The newspaper brought a lot of news, reportages, interviews and analyses on the war in Kosova, the Rambouillet conference, the diplomacy in the capital cities of the Contact Group States and many others. The ”Kosova 24 Hours” rubric offered a detailed compilation from all Kosova’s regions on the horrors that the population suffered on a daily basis; fighting between KLA units and Serb forces; the movements and stationing of the Serb police/military machinery, and other developments in the field. Apart from this one, the newspaper also contained the OPED, The Region, Society & The Arts, World Report, Sports and Trivia and Comics rubrics. For almost three months, KD Times offered the readers a total of 16 pages and a daily circulation of 1500 copies. The newspaper was very popular among the then international community of Kosova and was highly thought of by both the internationals as well as locals who spoke and read English. KD Times very quickly became an inseparable part of the morning coffee, with or without a smoke, for thousands of internationals who had come to Kosova in the most difficult but also decisive period of its fate. In the final issue of KD Times, Willy the Verifier, deeply saddened, paid his last farewell to his good friend William Walker, who on the 20th March 1999, along with his international peers evacuated Kosova, thus “opening” the way to NATO bombing.

183

“You’re Listening to ‘Radio KOHA’” GJERAQINA TUHINA “The Radio is kicking off, I want you to be there”, this was a simple sentence, so typical for Veton, which was also a conclusion that didn’t give room for even a slight analysis of the offer. The ambitious project of the 15 minutes’ information slot through the BBC satellite frequencies started. Veton’s absolute trust in me didn’t allow me to have second thoughts about my capability of doing the job properly. This was not the first time he trusted me. It was the winter of 1996, when he authorized me to go to Belgrade and report on the students’ demonstrations, although it had been just a couple of days since I had started working for KOHA weekly and had no journalistic experience. I knew I couldn’t fail him! However, this time it was easier. Compared to the Belgrade episode, where I had gone on my own, this time beside me was my colleague and friend, Arbër Vllahiu, a man born for radio journalism. In an apartment, a floor above the KOHA Ditore head office, a modest studio was established, and we had very little time to prepare the pilots. We had only 15 minutes to tell the public about what was happening in Kosova. It was not easy, but we managed to have exclusive interviews and not only with Kosovar politicians, but also international figures. This would quite often cause “conflicts” with our KOHA Ditore colleagues who would ask for the interviews as we were trying to keep the exclusivity for ourselves. We were a small team, but doing a lot – thus wanting to keep everything to ourselves. We forced field correspondents to work somewhat differently from the way they did for other media. Our boss, Arbër Vllahiu would insist they learn to broadcast short stories full of information. And, to convince them that they had only 40 second each available, was the greatest problem we faced. They learned this too and their short chronicles had a lot of information when compared to several minutes’ long stories heard on other media. 184

A small team (Arbër, myself, Besim Abazi occasionally assisted by Fisnik Abrashi, Ylber Bajraktari, Astrit Gashi, Musa Kurhasku and our technician Burim Jakupi) sitting in limited space managed to become one of the most important information sources in a very short period of time. We even improvised the so called “jingles” during direct broadcasting. Nothing seemed difficult, because we knew we were doing a good job and that we offered honest information. This was precisely what the Kosovar public needed then. On the other hand, it was not easy at all – because the longer we were broadcasting, the higher the number of victims of war crimes…

Reçak massacre That day I came to work late, as I was trying to spiritually digest the “masterpiece” of the Serbs against my people. I spent the day trying, in the midst of tens of other journalists, to hide my emotions as I saw decapitated bodies, fingers with no nails, skinless faces and castrated males. The mood was gloomy, but we had no time to think about emotions – we had to prepare for the broadcast. I found it difficult to start the program in the same fashion. I was insisting we start the program with sombre classical music. It reflected my state of mind, the mood in town and the event that had happened. Arbër had second thoughts about this idea, because the concept would be changing, but we had no time for discussions, as we had one hour to prepare for broadcasting. We were waiting for the reports from the field and the reactions to the massacre; we needed to prepare the teasers and the worst part of it: prepare the chronicle on Reçak, while keeping our blood cold and preserve our professionalism and preparing a balanced story. There were several minutes left before broadcasting and we still hadn’t agreed with Arbër on the way to start it. I would not give in to

compromise, although I was aware that, professionally, he was right. A few minutes left. Tensions grew stronger and there was still no agreement. I called Veton to ask him, as he was the only one that could change my mind. “Do as you believe you should”. Another of Veton’s short sentences, but a very important one for me. He trusted me. And thus is happened – we did as I believed it should be. Still, in retrospect, I believe that this was one of the best programs we made, although describing tragic events. The program, besides information, also contained testimonies telling what had happened and how this had affected all of us.

Full of pride, we went down the stairs and headed to the KOHA Ditore cafeteria. We had also felt as proud on another occasion, when we managed to broadcast 19 stories within 15 minutes. The night cap with our colleagues would end with a “bye-bye-macchiato”. We would close the door, greeting Uncle Rexhë with a joke or two. He would remain behind, faithfully guarding the premises. On the evening of March 23, I stepped out of the studio for the last time. But it was also for the last time that I had said “goodnight” to Uncle Rexhë, not being aware that on that night I had been wrong when I told him “See you tomorrow!”. 185

Punching Above its Weight TIM JUDAH Most foreigners, including journalists, who have had some relationship with Kosovo over the last decade have also had something to do with Koha Ditore. What they don’t realise however, and interestingly Kosovars realise this even less, is just how influential the paper has been during these momentous years. When history comes to be written the authors need to take a very close look at the role of Koha. At the very beginning the paper was inextricably linked with the personality of its founder, Veton Surroi. Either people like me, journalists who had already covered Kosovo for some years, knew Veton or we were directed towards him, or we directed our colleagues towards him. Veton, was someone we could understand and someone we could relate to. He was also someone, in, a rough neighbourhood whom we could trust and who seemed, cool, calm, collected and, most importantly of course, quotable. Very soon came the war and Koha grew up. At this stage, of course, its personality was still very much intertwined with that of Veton, but still, it now began to take on a life of its own. And this is why Koha played such an important role in shaping a worldview of Kosovo. Foreign journalists, like me, but also like hordes of others needed to get from Pristina into the hills to find the KLA. But how many of us could speak Albanian? How many of us could navigate our way through the Serbian checkpoints? Not many. So, foreign journalists descended on Koha begging for help. And Koha was full of young, smart journalists, with lots of young smart friends. So, journalists from abroad headed for the hills with Koha journalists or their friends and got the story. And, of course, often it was useful for Koha too. Albanian journalist looks like simple translator to Serbian policeman – Koha gets story too. That is the way of the world. 186

Then came the bombing. Koha closed, Kosovo closed. But hardly the end of the story. Foreign friends seek Koha friends in Macedonia, in exile. So, the story continues. After June 1999 a new era begins. Most of the foreign journalists go away. Many of the original young Koha team get new jobs, make new careers and then eventually Veton goes into politics and no longer plays an active role. End of story? Oh, no. Now the story is just more subtle. Those of us who still follow events in Kosovo still seek out the views of friends in Koha but now its still, small voice of calm, is more influential than ever. Kosovars probably don’t know this, but everyday UNMIK translates the important articles and items from Kosovo’s newspapers and broadcast media. This is then e-mailed to basically anyone who needs to know what is happening in Kosovo, not just foreigners in Kosovo. Much of this is also available free, via UNMIK’s website. So, you can be sure of this: You might think that Koha is the sort of paper that is just read every morning over a coffee in Pristina, and of course, a little less perhaps in Peja and Mitrovica and Zurich and wherever else Kosovars live. But you would be wrong. Think of Koha’s influence this way: Every morning, especially in these tense times, there are people in London, in Moscow, in Washington, in Belgrade and Beijing, who also settle down to see what Koha has to say over their coffee every morning. It used to be said that post-imperial Britain was a country that was “punching above its weight”, meaning that Britain played a disproportionately important role in world affairs for a small island of 60m people floating somewhere off the coast of mainland Europe. In the same vein then I think that we can safely say that for the last ten years, Koha has been doing just that – punching above it weight. Long may it continue. 25 February 2007

The March of the Mad AGRON BAJRAMI Cover page after cover page, the first ten years are gone. When I think of 31 March 1997 and the first issue of the newspaper, which was preceded by the tea at the print and the endless efforts to produce 16 pages, my body shivers, a shiver accompanied by the feeling of the flight to the seven heaven – marching with KOHA Ditore was one those rare adventures which cannot be relived in one life. In those days, many saw us as a handful of crazy young men who did not understood how the world went round and consequently got into an utopist adventure. In a moment of “crisis”, such an opinion would have probably crossed some of our minds, too. But, the point was that the world had started changing. And one of the first heralds announcing the changing world was KOHA Ditore – the newspaper that we had built contrary to the laws valid for Kosovar society of those times.

world. But Kosova in the year of 1997 was not a normal place, let alone a democratic one. For us to do our job, we needed to resist the threats of the oppressive Serbian rule as well as the pressure of the politics and the interest groups within Kosova. And, in that Kosova of 1997, the air was full of the scent of war and death. Systematic repression and apartheid were succeeded by tear-gas, rubber batons, massive state violence, smoke and powder. In the 15 first months of work, the newspaper went through the most difficult times of pure physical existence for the people in Kosova, while doing business as usual. The work on credibility was several times greater than the short existence of the newspaper. The handful of “crazy youngsters” had done giant’s work. And the newspaper’s name now, was big…

*** *** The newspaper archives contain almost everything – tears and smiles, pain and joy, suffering and celebration, success and failure. There, in the pages of the first ten years of KOHA Ditore, is Kosova. As it used to be, as it is now. With no make up and no acting. This was the purpose – that the Kosovar could read a newspaper that shows what really happened, and not what we want to happen. Both while writing and editing, we had to, from the very beginning, try to set the standards of western journalism, journalism that is at the service of the reader and society, not the government, politics or the party. Nothing special for the normal and democratic

In 1999, the war ended, but peace remained far away. And the end of the war was not also the end of our work; since summer of that year, with the newspaper we continued our work of telling the people what was happening – starting with violence against minorities and up the abuse of power. The vacuum left behind by the fall of Serbian rule, was quickly filled by different war and post-war profiteers, from ordinary criminals up to demagogic politicians, from masked traffickers and up to UN administrators converted to colonialists. The smoke and powder of the war were replaced by a dense post-war fog, which needed to be lifted by the newspaper so as to tell the readers what was hiding behind it. 187

Articles started becoming longer because the problems were always more complicated, whereas our standard on treating the topics was becoming higher. At the same time, KOHA was growing. Not only in the eyes of the readers, but also in its body. From a handful of young “madmen”, we became a whole army. But, not everything was easy or soft. We had our disagreements and our falls. We were not always at the level we pretended to be. We also made mistakes, but KOHA Ditore never fell to the ground. Over the years, many of those that started working with KOHA took other paths. But, there were others that came to join KOHA. From a newspaper of a people fighting for liberation from occupation, we converted KOHA into the

newspaper of a society struggling for liberation of its own evils.

*** War is hard because it brings death, suffering and tears. But peace is more difficult to build than to fight a war to win. This is a lesson we learned in KOHA Ditore. “The mad” won, but these were only the first ten years. The real building work will be that of the next ten years, when Kosova is to become a normal and democratic state. Completely different from Kosova of 1997. But, also from Kosova in 2007. KOHA’s march cannot be repeated, but it must continue …

Koha is Kosovo, man! JAN KICKERT The slogan of the ad „Pepsi is New York“ comes to my mind when trying to best describe my relationship to Koha. Kosovo and Koha Ditore are simply synonymous to me. I would not have been able to fulfill the job I’ve done without the help of my friends of the “Koha family”. I learned a lot from them and kept contact ever since, may these great people still be at Koha or have wandered to other functions and jobs in the meantime. It all began on a dark winter day in January 1998. I was introduced to Kosovo by my late Swedish colleague Jonas Weiss who - together with our British colleague Julian Braithwaite – and a handful of journalists and military attachés was among the few “Westerners” seriously dealing with Kosovo. I still remember this first trip vividly. Leaving Belgrade late we arrived in Pristina after night fall. Getting out of the car, the blackbirds on the trees in front of the Koha offices were crying so loud I had to shout trying to communicate with my travel companions. Alfred Hitchcock’s classic “The Birds” came to my mind. A bit spooky this Kosovo after all, I thought to myself.

But my mood relaxed quickly when I met the enthusiastic Koha team. A dinner later we were friends. A friendship which became stronger by the day and lasts until today, may we be thousands of kilometres apart and not hearing from each other for years or living next door to each other. I made many more friends and acquaintances in Kosovo but without my Koha friends I would not have developed the thorough understanding of Kosovo and made the necessary contacts. Many a contact, among the important ones to the KLA, were facilitated through my friends at Koha. True, they also got stories out of it, but thus is the nature of a diplomat-journalist symbiosis. Koha always kept the highest journalistic standards and set examples for courageous reporting, in particular when it came to inter-ethnic tolerance but also in denouncing corruption and organised crime. This battle must be upheld if Kosovo wants to become truly part of Europe which is defined by its values. Koha should continue to be at the helm of this joint undertaking. Kosovo without Koha Ditore is unconceivable for me. May it last and see many more years of success!

189

Tea at the Print SAMI KÇIKU It is a little difficult to recall the memories of the past ten years, especially if you never thought of having to remember and when one day your employer asks you to write something for the tenth anniversary book. I started working at “KOHA Ditore” several months before the daily appeared. Lirak Çelaj had called me to join KOHA, but I was hesitant. My uncle Abdullah Zeneli (from “Buzuku” publishing house, where I used to work), whom I owe a lot for having taught me the skills of this art, convinced me to accept. The layout department was then composed of Besim Ilazi, Lirak Çelaj, Ilir Llozana and me. I remember that while testing the layout for the first issue, our titles were always related to “The Three Fat Germans”, whom had either been visiting or had business to do with KOHA Ditore’s staff. Naturally, this was Lirak’s idea. There were computers but also a device from where we extracted Reuters’ news and photographs. The ZANA-PR server was also there. This was probably the first internet connection system in Kosova, and it was a text-processing one, and served only a few to communicate via e-mail with the world. During the processing of the first issues of the newspaper, all documents were practically provided on floppy disks, for regardless of the fact that we had a LAN, the team didn’t have sufficient time to become acquainted with the new technology. The first issue (and some later on) was finished in the early hours of the morning and then the whole team moved to the Print to witness the printing and have the first issue at first hand. The tea we had that morning was unforgettable, and so was the “fresh” edition of the newspaper. For quite a long time, an expression kept on being repeated, especially by Veton Surroi: “Weeeellll, you haven’t had tea at the Print”, or “Won’t you have some tea at the Print?” With regards to many things, and this was to be 190

proven later, KOHA Ditore was the one that had set and sets standards. Be it for internal organization, network organization, equipment… In fact, most of us had contributed to top this unconsciously, as we enthusiastically dealt with KOHA on a daily basis. On this anniversary, may I be permitted not to be modest and say that at certain moments, KOHA Ditore’s staff performed

many tasks that in a normal world would be considered normal – but under our conditions, they were actually miracles. The graphic centre is the last link in the chain before the newspaper goes to print, but sending the plastic sheets to the Print in times of war, is a special story. Late at night we were often forced to navigate around the police checkpoints, not know-

ing what our final fate would be. Several months before NATO intervention, the layout team slept in the office, on mattresses, conscious that we were more endangered in there than elsewhere. I remember the chats we had with Uncle Rexhë, who would share his tea with us. We would tell him that NATO might strike and then the police would first hit us, “Who cares. I would like to hear the BOOM only once, no matter if they kill us”. I feel bad about those chats then, for Uncle Rexhë was killed in the office on the night of March 24. A week after his murder, I found myself in Blace and later on in Macedonia, where the editorial team gathered and restarted the newspaper. The working conditions were quite dire. The whole team used an internet connection with the speed of just another user of an internet café. However, our return to Prishtina didn’t make it easier either. There was no electricity, no internet, and no phone connections… everything needed to be started from scratch. I cannot fail mentioning the situation when someone, while building quite illegally, cut–off the main telephone cable and we couldn’t send the newspaper to Macedonia, where the newspaper continued to be printed. We took a trip as far as the border with Macedonia and tried to find a place where we could “catch” the telephone signal and send the files from a lap-top through the Nokia Communicator 9110. There are many things to remember from my tenyears’ long work at KOHA Ditore, but I believe that we should leave some of them for other anniversaries to come, shouldn’t we? With all the difficulties and burdensome experiences it has lived through, the newspaper never stopped… and I don’t believe it will ever stop. I want to celebrate its 100th anniversary, and also celebrate issue No. 50,000, and wish that KOHA never stops… 191

Prishtina Gets to Know Names of Places it Didn’t Know Existed The 061 and 063 network operated in those times for those who could afford to use cell phones. A notebook and, usually, a weak landline or, in extraordinary circumstances, a fax, were the methods used by the network of correspondents of KOHA Ditore. This was a group of more than 20 journalists without any significant earlier experience in journalism, whose duties, at first, were to distribute news to Prishtina from different regions of Kosova. The truth that would be transmitted in the next day’s edition of the newspaper was based on that piece of paper or fax sent to Prishtina, or even the “good ear” of Sahit Ymeri, our first and quietest typist, who speedily typed what he was hearing from the other side of the receptor. Being very precise – he typed 30 or 40 such reports during the day, setting a record for that time after he typed 90.000 – 100.000 bytes in a day and, as he himself had admitted, in a moment of fury he would type 350 letters per minute – which would make those 100.000 bytes turn to approximately 40-45 A4 format pages. The correspondents network started functioning in March of 1997, accompanied with the opening of correspondent offices of KOHA Ditore in some of the major centers of Kosova. The news and events from the field started to fill the first pages of the newspaper, which one of the first correspondents of the newspaper, Afrim Demiri, described as bringing “the forgotten geography of motherland”. The life under terror in the marginalized villages, whose names our readers had not even heard, was displayed with all its fatality in the pages of the newspaper which rebelled a time, to emancipate the feeling of collective rebellion, leading the articulation of a spectrum of righteous demands toward Belgrade and the international community. “When I think of the ten years I spent with KOHA, I feel that I must pass the threshold of modesty and say that 10 years of such dynamic work, are not a few. My respect for the work of my colleagues grows, as well as the dignity that KOHA gave to us and we gave to it during all these years,” says Afrim 192

Demiri, from Ferizaj, one of the veteran correspondents of the paper. Ekrem Raka, the correspondent from the region of Kaçanik, recalls how Veton Surroi, in a meeting with the paper’s correspondents in April or May of the year 1997, told them: “Do not ask only one thing from us: to protect you from the repressive apparatus of the occupying Serb regime, because we can not protect even ourselves.” Raka remembers Surroi’s saying “Spare no one, but present only facts and arguments.” “We started as the group of correspondents who, with the inferiority of the countryside, had to challenge the written language against a harsh reality… As time passed by, our language became harsher with the weight of the arguments we had, as well as the power of our sources, which continuously grew,” remembers Demiri. “Working in KOHA made us challenge the physical lines of the Serb occupation and, at the same time, overcome the limitations of narrow-mindedness,” he adds. One of our correspondents Selim Selmanaj, is no longer among us, as he passed away. KOHA’s correspondents during 1997-1999 were: Albert Shala (Gjakovë); Avni Zogiani (Fushë Kosovë); Avni Karaxha (Gllogovc); Bejtullah Sokoli (Rahovec); Besnik Berisha (Pejë); Ekrem Raka (Kaçanik); Elmaz Isufi (Viti); Faton Hamiti (Skenderaj); Faton Mehmetaj (Deçan); Ganimet Klaiqi (Kamenicë); Hasan Përvetica (Podujevë); Haxhi Shabani (Ulqin); Ismet Lecaj (Dragash); Jeton Ismajli (Luginë); Maxhun Smajli (Klinë); Musa Mustafa (Mitrovicë); Musa Kurhasku (Gjakovë); Nexhat Buzuku (Gjilan) Rasim Thaçi (Suharekë); Rexhep Krasniqi (Malishevë); Riza Haziri (Mitrovicë); Skender Musa (Vushtrri); Safet Krivaqa (Lipjan); Selim Selmanaj (Deçan); Shefqet Gjocaj (Istog); Sylejman Shaqiri (Ferizaj); Yrjet Berisha (Prizren); Fadil Bytyçi (Suharekë); Adem Meta (Skenderaj); Afrim Demiri (Ferizaj); Agron Shporta (Prizren); Nexhat Buzuku (Gjilan); Sylejman Blaku (Podujevë); Bashkim Sylejmani (Prizren)

Reporting from the (invisible) front line The first correspondent of KOHA Ditore, who saw up close the beginning of something that was soon to escalate into a war, was Adem Meta. He was an ocular witness to the first frontal battle between the KLA and the Serb forces on 26 November 1997 in Rezallë të Re. Later on he was joined by the editors Baton Haxhiu and Ardian Arifaj, who went immediately after they were informed about the confrontation. The next day’s front page headline was “Somebody fought in Ludeviq”. “We followed the fighting as closely as possible. During the whole time, helicopters circled above the location of the fighting, while the area itself was surrounded from all sides by police checkpoints. We were stopped twice when we tried to approach the location. After 3 pm we noticed some movement of the Serb forces in direction of Skenderaj”, reminisces one of the first correspondents of the paper, Adem Meta.

He recalls Haxhiu saying in one of the meetings with the correspondents after the escalation of the situation that “from now on you should know that you are war reporters”. This was the period, as Demiri recalls the year 1998, when “Dushkaja was being emptied, Drenica was being burned, Dukagjini was being slaughtered, Llap was echoing, Jezerc was bombed and we had to describe all of that”. “Often we were overwhelmed by despair of who needs the truth, when it is known that in war, truth dies first. Nevertheless, an inner force made me go against all odds. Even today I get goose bumps when I recall the titles of that time “Nerodimja, a village that is burning”, or “Baballoq was attacked with heavy artillery”, “The homes of families… were shelled.” One of the correspondents, who for some time also worked as a journalist among the editorial staff in Prishtina, Rexhep Krasniqi, had walked on foot the whole wide region of Central Kosova, which had 193

Malisheva as the first free zone for a few months in 1998, and had reported successfully from the field. The first journalistic reportage about the confrontation of the Serb forces with KLA that Krasniqi did was in January 1998. “On 24 January 1998, a group of armed Albanians had attacked a Serb patrol. Two Serb police officers were wounded, and although plenty thought that this was a set up by the Serb police so they could further oppress the people, many others identified the group as part of the KLA.” The report written by Krasniqi about this event was published on the cover page of KOHA Ditore. Soon after, as the spring of 1998 began, masked armed groups of KLA, started to operate in daylight and forced the Serb police to give up the patrols until May 8, when an armed exchange occurred in Balincë. The wounded were sent to the hospital in Malisheva, then declared a “Free zone”. “For about three months, I sent reports about life development in this free zone. I sent the reports by telephone or to journalists that came from Prishtina to Malisheva. Besides my colleagues, my manuscripts were often passed through checkpoints by foreign journalists like Paul Wood, Miguel Gil Moreno, Kurt Schork etc. I would especially mention BBC’s correspondent, Paul Wood, who was always ready to help,” recalls Krasniqi. “I was forced mainly to handwrite my reports. In the end of July 1998, Serb forces broke the defenses of Llapushink Gorge and Malisheva’s Free Zone fell. Reporting conditions from this zone became even more difficult. All we had left behind were cell phones, whose prices were controlled by the will of their owners,” explains Krasniqi. During the time of the cease fire negotiations between the Serb forces and KLA, mediated by the internationals and during the consultation period on the Rambouillet Agreement, KOHA Ditore had several exclusive reports from Malisheva. He also recalls 24 March 1999, when the NATO started bombing a few Serb targets in Kosova and Berisha Mountain Range as well as the crash of a Yugoslav airplane during an air battle. “I had to send the report the next day. I went at the spot. Pieces of the, believed to be, Russian airplane serving the Serb aviation, were scattered everywhere. I was writing the text, but I knew that I had no way 194

to send the pictures to the editorial staff. I called the editorial staff but no one was answering. I later called KOHA’s photo-reporter Alban Bujari to come and take the pictures “Last night the police broke into the office, killed the guard and prevented the paper’s printing,” he told me sadly. I came to my senses and realized we had come to a dangerous phase when it came to informing and to our own lives.” On April the 1st Krasniqi evidenced the killings and massacre of 42 Albanian civilians by the Serb forces in the village Burim of Malisheva. “Four of those bodies were carbonized”, he tells. Some time later he went to Prishtina. “The paper had started to publish in Tetovo. I started sending reports there.” Krasniqi was also one of the very few correspondents who reported in 2001 during the war in Macedonia. “During the end of May and the beginning of June of 2001, I reported from the war between the National Liberation Army and units of the Police and Macedonian Army, in the region of Karadak.

I traveled by foot together with 80 NLA soldiers from Lubizhdë of Viti to Likovë of Kumanovë. The editor-in-chief insisted that, before I left, I sign a waiver stating that I was going on my own free will.” Besides reporting for the newspaper during that period he also reported for KTV. “The reporting conditions from the war in Macedonia were approximately the same as those during the war in Kosova. Once again, I had to handwrite my reports and send them by phone. Usually the journalists from the editorial offices recorded my reports and then typed them from the records,” he says.

An unusual request from a correspondent One of the people who suddenly became a correspondent because of the set of circumstances was Xhemë Binaku. “I ‘started working’ for KOHA Ditore on 5 March 1998, the day that the legendary commander of KLA, Adem Jashari was

killed together with 51 other members of his family,” he tells. “That day, together with the activist Xhevat Bylykbashi, I was stopped by the Serb police I was sent to the State Security in Prishtina. The idea to say that I was working for KOHA Ditore, to defend myself, came to me completely by chance. Thus I explained the notes I had taken about the fighting in Prekaz in a notebook found in my pocket. It was the only alternative I had, and I used it to save myself from the hands of Serbian inspectors,” he explains. After that Binaku really became a correspondent for KOHA from Gllogovc, now called Drenas, and is still working as a correspondent of the paper even today. Such was the powerful pressure on KOHA Ditore’s journalists, that one day one of them, in the continuity of the absurd requests of Serbs, was requested by the violent Serbian head of Municipal Assembly of Gjakova, to interfere as a mediator in the case of a suspected kidnapping of Serbs by the KLA in Rahovec. This was the fate of our Gjakova correspondent, Musa Kurhasku. “It was 19 August 1998. I had been reporting since the start of the month for the daily news of 6.30 pm in Albanian public TV (RTSH). On 15 August, through a fellow citizen, Faton Polloshka, the former Head of Municipality of Gjakova Momcilo Stanojevic had summoned me to a meeting. I did not have the courage to meet him. In the end I convinced myself that nothing bad would happen to me. However before I went to this meeting I consulted the editor-in-chief Veton Surroi. “Musa, I was told by Surroi, whatever they ask you about don’t be provoked and be strong, remain as you have so far. And so I did. Initially Stajonevic showed me photocopies of my articles. He said “We can kill you, we can imprison you, but we do not want to. Kurhasku, you have to help us to free a Serbian citizen and fellow citizen of Gjakova in the zone of Anadrin”. He offered me 40 thousand German marks and told me to send them to KLA. I did not accept, and said to him: “I’m a journalist not the Council for Human Rights”. After two hours, I left at about 2.45 pm; I arrived home, when two tanks, three armored vehicles, and armed civilians together with uniformed police entered the garden of my house and broke 195

down the entrance door. I was with my wife, Fëllanza, my daughter Rinora and our little 5 year old son Pëllumbi. Security police officer Obradovic, together with 10 others searched my home and took me with handcuffs to the police station in Gjakova I was beaten and tortured for 7 hours. At 2 am, when I was in a critical condition because of the physical tortures, the beating stopped. The head of security, Sreten Camovic said to me: You are condemned with 5 years of imprisonment. After a little while they told me they were going to release me and that they would contact me after two days. They took my identification card, my typing machine and all the articles I had in my archives, as well as my passport. A security police offered me my passport and my typing machine. I told him since I would be coming back, I would not need them. After I was released I immediately escaped to Damjan and after 10 days I entered Albania. On the 2nd of November, after initially passing the border in Qafë Thanë and then coming through Hani i Elezit, I reentered Prishtina. I couldn’t stop my tears, when I met with Veton Surroi on the 3rd of November. Surroi hugged me as if I were his brother. He could not believe I was alive. Not very different were also the hardships of Musa Mustafa, another correspondent of the newspaper coming from a hot point of Kosova – Mitrovica. In the pre-war period and during the war in Kosova he was arrested a few times by the Serbian police and was even imprisoned. His suffering in fact did not stop even after the war. Often, being a Mitrovica’s inhabitant, he could see the entering of the Serbian police-army forces through Zveçan, who created for the others a scene of what could be expected. Mustafa recalls the 1st of October 1998 when members of UDB arrested him and sent him to one of the checkpoints near the bus station, torturing him. “They held me for many hours and finally they dumped me in a place near the railway station of Mitrovica, where I regained conscience and realized how I looked,” he recalls now. That day he had taken notes from the press conference of the students’ leaders of the Mining school. “When the police officer saw my notebook he asked me what I had written, I answered that I didn’t know because 196

I was in a hurry. The police officer replied “m........, hem novinar hem nepismen” (Let alone a journalist, but an illiterate too), recalls Mustafa. Mustafa remembers the period when every single morning, killed civilians would be found in different parts of the town of Mitrovica. The main location became the bridge at Shupkovc village, on the Mitrovicë-Prishtinë highway. In February 1998 after the first attack of the Serbian police against the Jashari family in Prekaz, he had reported that two of the paramilitary Serbian leaders, Captain Dragan and Zeljko Raznatovic-Arkan were seen going out from the police building in Mitrovica and had been accommodated in the N-3 Hotel in Zveçan. He had almost been caught when he went to Zveçan to confirm this information. The presence of the two head-shaved men with Scorpions in their hands in the hotel lobby was more than enough of a confirmation for anybody that they had been accommodated there. Mustafa recalls the burial day of the painter Kadri

Kadriu, who was kidnapped and killed by Serbs when two shells hit the market in Mitrovica. “I was very near the market, in a café; I went out and came close. It was a horror; everywhere you looked, you could see body parts. They collected the arms and the legs that were torn off the people and put them in cars together with the wounded. In this Serb attack, another Markale, 6 people died and more than 200 were wounded”. As one the few correspondents who remained inside Kosova during the war, he did not have any possibility to report since he did not even have a phone. “I walked about Shala of Bajgora, Vushtrri, clueless, without any possibility to inform anyone. I listened to the news on the radio together with a lot of people whom I had probably never seen in my life before”. He amazingly had escaped one of the biggest massacres of that time, the Massacre in Studime where 106 Albanians were killed by Serbian forces on the 2nd of May 1999. Arrested, he then was

sent to the prison in the village of Smrekovnica. “Police kept asking me whether I was Musa Mustafa, a journalist of KOHA Ditore, and I kept answering that it must be a mistake because, I was not him. I survived”. His hardships did not end even after the war when he continued to report on the painful division of the town. “After the war we had no phone connections with Prishtina. I felt offended when we had to beg someone at the bus station to send our articles to the editorial staff in Prishtina”. The massacre of February 3rd and 4th 2000, when 14 Albanians were killed in north of Mitrovica and 8000 were forced to leave to the southern side, found him again in trouble but this time with the international forces – the French KFOR. “I was prohibited to enter the KFOR building for a month, because I had reported that the Serbian Police is still active in Kosova,” he tells. That decision was later canceled because of the organized boycott of journalists against KFOR — a collective reaction of the journalistic community. There are countless cases when KOHA Ditore’s correspondents were summoned to “informative talks”, and were threatened and beaten in police stations, on the street or checkpoints. The Serbian police in the field had not only beaten the correspondents many times but also the distributors of the newspaper. Distributors Sami Gajtani, Nusret Mustafa or Liman Jashanica still have fresh memories of the threats and attacks they were subject to. For a KOHA Ditore distributor it was a lucky day if he could pass the checkpoint in Komoran or any other part of the highway without being stopped, blackmailed, threatened or beaten by the Serbian police, stationed there. Whether the distributors could pass each morning it was a game of luck, depending on aspects that no one can think of now, like the mood of the police officer who was in shift in Komoran, whether he had slept the night before in a tent or not, as well as what was on the paper’s cover on that day – “softer” covers were really hard to make at that time when entire families were massacred and children’s throats were cut. But KOHA Ditore was not a requested and a creative address only because of its war coverage. Ganimet Klaiqi, a correspondent from Kamenicë municipality, in the first days of the paper’s 197

publishing, in April 1997, remembers the beginning by saying that KOHA Ditore was breaking clichés created for many years. Even the only daily newspaper that was published, Bujku, and some periodical magazines, with the exception of weekly KOHA and weekly Zëri, kept this image of mechanism, that was forced onto the public, without tackling the inner passivity and other negative elements of the society, in fear of damaging the political nomenclature of the time, says Klaiqi. “I remember quite well that they all had problems to refer to KOHA Ditore. They even had created this phrase like “KOHA Ditore dares to write”. That’s why people that suffered from the clans in schools, political parties, companies, aid organization, those who were beaten for no apparent reason by Serbian security officers, and those who struggled for survival came to KOHA Ditore. In a few words, the paper became a stable institution which judged publicly the occupier, the culprits and the benefited.” he says.

The big challenge – reporting on the radio In the beginning of 1998 the paper’s correspondents went further. Besides reporting for the paper they started to prepare chronicles for Radio KOHA which had just started transmitting. This was quite challenging, especially considering that a part of the correspondents did not have any knowledge on radio phonic reporting. “The one who had the biggest burden of all working in the radio was Musa Kurhasku, while us others had to bear the responsibilities for the few seconds of our reporting when transmitted, while telling the big truth on Kosova,” remembers Afrim Demiri. Sylejman Blaku, who worked from the year 1998 as a correspondent from Podujeva feels a great pride when remembering that time with a boast. From a local activist for human rights in the Sub-Council for the Defence of Human Rights and Freedoms, he was invited to prove himself as a correspondent. “From an activist for human rights I went to the turbulent waters of journalism,” says Blaku himself. “At that time, I was fulfilling the duties of the secretary 198

of SCDHRF in Podujeva, since the year 1990. I was one of the initiators of the founding of this association in Podujeva. Since the Serbian violence kept growing, we as activists had more and more work every day, until the war started. After the offensive in Dobratin and Kaqanoll on the 15th 16th, 17th of September 1998, and after giving information to RTSH, BBC, Deutsche Welle, Voice of America the whole day, I had also contacted Arbër Vllahiu, who at that time was reporting from Kosova for the Swedish Radiotelevsion. One day I got an offer from Arbër Vllahiu and Gjeraqina Tuhina to become one of the candidates for a correspondent for “Radio KOHA”. After I asked if they paid, since I had been working during the 90s as a volunteer, they notified me that I would have a salary, but I first had to pass the testing phase. Since I thought that I had enough experience in reporting, since I had been constantly interviewed by the media and also had prepared reports for electronic media before, I achieved to do the job successfully during that month. At that time Vllahiu started to work for Deutsche Welle, in meantime Gjeraqina Tuhina started to work for “Free Europe”, so the whole burden fell on the correspondent from Gjakova, Mr. Musa Kurhasku who had been beaten brutally by the Serbian police and was forced to leave Gjakova.” In the meantime, Blaku had also taken the responsibility to report for the newspaper. He remembers the bitter aspects of reporting during the war, especially as he says; it was difficult to report the massacres in the offensive of Dobratin and Kaqanoll, where 6 Albanians were burned alive by the Serbian forces, whose fate did not become clear for some days. A few days later Blaku himself had gone to the house in Dobratin and found their carbonized bodies. The news was then transmitted like a bomb in many channels and television networks. “The news soon after, went on EuroNews”, tells Blaku. At the time when Blaku had started the frequent reporting from the field, a Serbian offensive was being planned on the Llap region, which included killings and massacres in Llap. At the end of the year they started a powerful offensive in the Llap region. The radio chronicles of that period – in December, January and February, were mainly focused on the Llap region, with Blakaj as one of the key correspondents from the field, who reported a

few times during the day about the latest changes in the situation created in that region. “The hardest part in my new profession was that the number of victims, which was constantly increasing, started becoming just a number”, he remembers now. Blaku, had prepared a number of chronicles for the Albanian television and KOHA Radio by going directly to the front line and KLA headquarters in Llapashtica e Epërme, in Bradash etc. He still keeps his chronicles archived. The offices of Radio KOHA were ransacked and emptied by Serbs as well as the editorial offices of KOHA, and only strike of luck saved Musa Kurhasku from death, who at the time was heading the radio. He still feels a deep disturbance when he speaks of the last hours of Radio KOHA. “There were only 44 hours left till the NATO bombing would start in Kosova and Serbia. Meanwhile, the editorial staff in KOHA Ditore, did not stop working on the publishing of the last issue of the newspaper on the 24th of March. On the same date the editorial staff decided on security issues that on this day it should stop the program. So it was done. However I remained in the building of the Radio, during the day and the night of the 24th of March of the year 1999. I had stocked food for 15 days, as long as the war in Kosova would last, according to my calculations. The entrance door of the radio was armored. I contacted KOHA’s director Luan Dobroshi and informed him that I would be staying alone in the Radio’s offices. I had also notified my family in Gjakova. And so I did,” explains Kurhasku the beginning of probably the most difficult days of his life. “On the 24th of March about 8-8.30 pm, soon after the bombing had started by the NATO forces against the Serbian targets, I heard a bang from the buildings entrance of the editorial offices of KOHA Ditore. Out of the curiosity I stretched myself over to the window and saw as Uncle Rexhë tried to contact with the police and some armed civilians. Instantly they stabbed him with a bayonet after which they shot a hail of bullets against his body. Three or four armed civilians entered the desk and some armed policemen started to break down everything that was in front of them. After the horror I had witnessed, I really did not have time to think, I decided to jump from the window in a balcony which was under the offices of the Radio.

From there I jumped in the roof of an electrical power transformer and then from there jumped to the ground, injuring my right leg pretty badly. I remembered a former neighbor of mine from Gjakova that lived in an old building and that he owned an old photography shop. For two days I stayed on the roof of that old apartment building. From there, I went down and joined a team of deafmutes. With them was the deceased caricaturist Agim Qena who accompanied me to the deafmutes’ club, and after a few hours, they took me to a house in Peyton Place. “I stayed in Hyrije Hana’s house for four or five days until the 2nd of April, when I met two other colleagues of mine, the journalists Nebi Qena and Garentina Kraja,” he tells. The three of them together, like the large part of the newspaper’s staff, in the end had ended up beyond the border, in Macedonia. 199

Remembrance of a Living Period GANI NITAJ It is not easy to forget 1997. IT was the year of great tension in Kosova. Information was enormously oppressed… As a correspondent of a Macedonia radio station, I was reporting on the events in Kosova. I heard the rumour coming from the Correspondents’ Club that a daily newspaper was about to be launched. Along with my colleagues, I started preparing the reports…. The news was that Veton Surroi was launching a daily newspaper. Admiration was growing. We could barely wait to see him at the press conference. And it came. He starts talking, we start asking. Surroi, as usual, remained laconic. He welcomes us and starts talking. I still remember what he said that day, and I am quoting: I will launch a daily newspaper. I’m looking forward to cooperating with you. I am open, you’re most welcome”. All information was on the table… All of us present expressed admiration and congratulated him, and the greetings were accompanied by applause. From that day in March, a new window in information was opened. It was called “KOHA Ditore”. The news spreads fast. Following the briefing, I meet briefly with Surroi, and he says: “Come tomorrow so we can discuss your engagement…”! I had prepared a concept offering my services as proof-reader. I was passionate about my profession and had worked in Radio Prishtina for 15 years, until it was closed down by force. I even believe that I was the only journalist and proofreader at the same time. This was my original idea. Since I had been informed that “KOHA Ditore” would be working with a group of young people, I thought it was necessary to contribute to this aspect of the task. The next day, the first independent daily came out and

200

was distributed free of charge. Within a short period of time, it ends up in the hands of the readers. In the meantime, I meet Surroi again. He tells one of the journalists to make a folder for me. I was not expecting anything of the kind at such short notice. My first contact with computers was quite shocking… but that too had to be overcome… The same way we overcame the clash of two generations. The opinion was that the presence of someone of the older generation was necessary, precisely because of experience. And this is how we started and we worked hard on both the magazine and the daily. This was something completely new. It was an environment I was not used to. But with time, all difficulties would be overcome. Even those related to language. Following this period and wishing not to burden the editors with the contents of the articles, I expressed my desire to do the editing myself. And my request was adopted, and I was appointed assistant editor responsible for the correspondent’s network, a position which I later took over fully, and which I still continue to perform. It is a special satisfaction to have witnessed the beginning and the coherence of KOHA Ditore’s functioning. At the same time, it was also a huge challenge to work with the correspondents: the distance, communication, coordination and finalization of the pieces. And finally, this was something very new, when compared to the pattern of journalism. It was something new – to be part of an editorial concept, founded on the preconditions and components of modern journalism, which was started and continues to be nourished by “KOHA Ditore”. In brief, this was a memory of the decade long work at KOHA Ditore, without mentioning many other challenges and accounts.

The Place That Serves Information Besides Coffee FRED ABRAHAMS Kosovo during the Milosevic era was a dark place. Koha Ditore shone a light. They pointed it at the police, the army, the prisons, and the politicians, including the Albanians who led or claimed to lead. For me as a human rights investigator, the paper was an essential guide, helping relay bleak stories to the outside world. I particularly admire the young journalists who began their careers by learning how to navigate checkpoints, avoid mortars, and cultivate sources in an atmosphere of fear and mistrust. They continu-

ally left the Prishtina bubble for the distant hills, where macchiato is a foreign word. The dingy office cafĂŠ served coffee, tea, and information of the reliable sort. The foreign press, diplomats, and miscellaneous spooks came for their regular dose. I never spent more than a few days without refilling my cup. The paper gave news and analysis but the staff in that cafe gave guidance, support, and the spirit of a common goal. Human Rights Watch

Passionate Defence of the Kosovo Cause JAMIE SHEA â&#x20AC;&#x153;Usually newspapers wait until they are at least 100 years old before they feel justified in organising a celebration. But I totally understand that Koha Ditore should want to make an exception to this rule and mark this occasion after only ten years. Because those ten years have been extremely eventful ones for Kosovo and Koha Ditore has been anything but a normal newspaper. There are not many journalists who in their own country have had their lives threatened or have been forced to operation in clandestinity. I very well remember during our NATO press conferences at the time of the NATO operation against Yugoslavia in 1999, that we actually announced the death of a Koha Ditore journalist at the hands of the Serb security forces. Thankfully this turned out to be wrong. As NATO Spokesman I did not like making mistakes but that is one mistake I am very glad that we made. For me Koha Ditore represents what is best about Kosovo. It is a newspaper which has passionately defended the cause of Kosovo in the past but always with objectivity and intelligence and never propaganda or hatred. The value to me of Koha Ditore is that it has always been willing to cast a critical and searching eye over Kosovo itself and

202

not only on the actions of Kosovoâ&#x20AC;&#x2122;s neighbours. Thus Koha Ditore has always been a truly democratic newspaper and has always assumed its responsibility to work for peace and good ethnic relations in Kosovo itself. A free country cannot operate without a free and professional media. This was true of the past in Kosovo and it will be just as important in the future. Indeed I would hope that not only will Koha Ditore enjoy a long and prosperous future in the new Kosovo but that its concern for professional journalism, diversity of opinion and the high standards in objective and accurate reporting will be the model that all other Kosovo media will follow. Indeed, to my mind these standards of journalism will be even more important as Kosovars take charge of their own affairs and become increasingly accountable to each other and not just to the international community. So my message to Koha Ditore today is congratulations on a job well done in circumstances that required courage and integrity. But donâ&#x20AC;&#x2122;t rest on your laurels because the future Kosovo will need the Koha Ditore of today. All best wishes and sincere congratulations from me.

Run to the Hills. Run for Your Life NASER MIFTARI In two weeks, at the end of March of 1999 and the beginning of April of the same year, after the NATO bombing campaign had started – transported by trains, in cars that could barely move with some or no personal belongings to carry, or on the train of 40 to 50 wagons that would carry between 7 and 8 thousand Albanians a day – more than 250 thousand Kosovar Albanians were deported to Blace, Macedonia. Queues for bread were the most normal thing for all those who had just recently escaped further pain while saving their souls from Serb policemen and soldiers. The challenge for anyone in Blace was to instinctively run for the mouldy loaves of bread in no man’s land and if lucky, escape the blows of the Macedonian policemen coming from behind. This was the drama of Biblical dimensions, as termed by many in the media, that was unfolding during those first few days at Blace – the UNHCR was shyly showing its presence, or none at all, the Macedonian police would beat anyone that tried to get out of the mud or climb up to the main road to Skopje, heavily laden NATO planes were flying overhead, while making hopes disappear, the Serbian police was only a kilometer away. This was Blace of the first week of April 1999. The drama that took place on that site for a week with the 250 thousand Kosovar refugees shocked the world with its pictures. It was once called the Hole of Hope. Some days later, it became the Hole of Shame… while unrevealing to the eyes of the world the stories of the 250 thousand people stuck in it. On the eighth day of my stay in it and within 24 hours the site was emptied leaving behind piles of garbage, abandoned bags, empty milk cartons, food cans, a mattress or two, firewood, blankets, sponges… Thousand and thousand of Albanian refugees were transported on buses to the towns of Macedonia — Shkup, Tetovë, Gostivar, Kërçovë,

Strugë, Ohër… some were accommodated in mosques, some in improvised inns and others in private houses. Some had relatives on whose door to knock. Others went where the bus took them to. In Tetova, famous for its Turkish bath which doesn’t work anymore, with so many characteristics similar to those of the small towns in Kosova, with many dowry shops, and pipers who stopped playing the pipes during those times and the sweetshops/cafes, which returned the Kosovar intellectuals “to the roots of politics and resistance”, the “Elida” sweetshop which brought back memories of the hits of “Elita 5” and other pop singers of the late eighties and early nineties. Tetova was then hosting the largest group of Prishtina’s cultural elite, who for one reason or another, had refused to stay in Skopje and others who had later left Gostivar, Kërçova, Struga and some other places realizing that Tetova was turning into an axis. Then, according to various sources, around 50 thousand exiles outside the camps were actually living in Tetova and the surrounding area. Within a couple of days, following the first week of April 1999, Tetova became a noisy Corso of Albanians with a strong Geg accent, as opposed to its relatively calm normalcy, where Macedonians and Albanians both lived their parallel lives and were terrified about the war that had overrun their northern neighbor, the bombings, waves of refugees and survival and where the Macedonians shrank back into the exclusive parts of the town, in their traditional clubs, just to avoid the refugees, occasionally even silently cursing them, which when heard, would lead to trouble among Macedonians and the “begalci” (the fled) from Kosova. Coming from completely opposite positions, the fears of the Macedonians and Albanians would meet at the same point. The greatest fear of the 203

Macedonians was that the refugee Albanians would remain in Macedonia, and thus disrupt the interethnic balance and turn it in favor of the Albanians, in a country that itself was not sure what it was. And the greatest fear of the expelled Kosovars was that they would not be able to move out, or that they would be remaining there, not because they wished to, but because the air-campaign might fail…

Without Surroi in KOHA Ditore’s arts and crafts lab The premises where the newspaper restarted really resembled a carpenter’s workshop. Someone had even called it “the arts and crafts lab”; similar to those we had in primary school. Several relatively high tables, made by some local craftsman, which had not even been planed and which forced one to stretch ones arms quite a lot to touch the keyboard. In the evening, our elbows were full of wood splinters. But this was the least important thing in those days. The chairs were also wooden and low. They resembled the old fashioned ones which one can still find in classrooms everywhere. Several days following the authorization issued by the Macedonian government, under the guarantee that KOHA Ditore would influence the stabilization of the situation, the first issue was printed on 26 April 1999. The beginning of the publication of KOHA Ditore, while giving a feeling of offering some hope in a hopeless situation was at the same time a point of reference for all the former staff and cultural elite that had fled to Tetova and camps around Macedonia that would keep one connected to life. Others, a little later, started schools, as well… The fact that the newspaper was restarted had an extraordinarily vivid effect on the expelled Kosovars as well as the members of the large staff of KOHA Ditore. The greatest handicap, however, was the absence of the newspaper’s boss Veton Surroi. Having returned to Kosova following the Paris Conference, the publisher of the newspaper was somewhere in Prishtina, very few knowing exactly where, in hiding with family, relatives, friends…. A large picture of him, waving his raised arm while holding his pipe and tobacco, was placed on the improvised desk. Underneath, it said: “Big brother is watching you”. That photograph was in fact a great motivating fac204

Çegran, kampi më i madh refugjatësh nga Kosova në Maqedoni, maj 1999

tor for the staff, who kept on hoping that he would be alive, and at the same time spreading the hope for thousands and thousands of others that were waiting to go back and for over one million others that were hiding at home, in their apartments, basements, barns and mountains all over Kosova… In the meantime, after 4 April, every day, for several weeks in a row, “Arbi” café, which was just in front of the office, journalists gathered from various parts of the world contemplating the staff and its editor-in-chief Baton Haxhiu, who had been dead for 12 days and suddenly resuscitated in the story known to all those that had gone through war in Kosova. “The story on the death and resuscitation have transformed him (Haxhiu) from an editor of a newspaper in the poorest province of Yugoslavia, into a famous protagonist of a conflict on which the West has staked the honor and concept of the new world order”, “The New Yorker” stated. “If a café society has ever existed, then this is the Kosovar intelligentsia in exile, currently staying in

placed its bet that NATO would strike, the very determined long term chanting: “NATO Just Do It!”, “Awaiting the Bombs”, etc., so much so that it was not only considered normal, but also something expected by thousands of readers of KOHA Ditore – that the newspaper continued to keep the echo of the bombing against Yugoslavia alive, same as the triumphant return of almost one million Albanians to Kosova, who with the passing of time, had started losing their hope”, this is what The New Yorker wrote about KOHA Ditore in exile, when it restarted initially with the assistance of the French and British governments, the two countries that had co-chaired the Rambouillet Conference and that were committed to finish the job…

Nokia Communicator 9110 makes war and does the job…

The largest Kosovar refugee camp in Macedonia, May 1999

Tetova”, Masha Gassen had once written for the daily magazine web-Slate, reporting on the period of the Kosovar elite in the cafes of Tetova. In fact, Café Arbi, which was a one and a half-storey tall building with annexes under the tents, serving food, alcohol in limited amounts but sweets, too, had been converted somehow into the Elida 2 sweetshop for the deported Kosovar intellectuals… Music was never loud here. No farther than ten kilometers as the crow flies, NATO planes continued bombing every single night – and when the explosions were heard, people would get quite enthusiastic. Others remembered that they had left their families behind in Kosova and they would become anxious and start crying. Several days later, NATO planes could also be seen flying during the daytime, going on the next mission. “For the journalists, editors and all those who supported the newspaper, the war in 1998-1999 had been converted into a personal war of KOHA Ditore against Milosevic and the newspaper had long ago

At one stage, the Nokia 9110 Communicator had been the only equipment the newspaper had available to communicate with the outside world, including its readers. The Nokia 9110 Communicator had initially been used as a modem to connect the computers to the web. The same phone was once again used by the Head of the Graphic Department of KOHA Ditore, Sami Kçiku, when we returned to Prishtina, as the means of transmitting the layout to the West for its edition, as we had no landlines and there were no internet providers. The office of some 34 m² on the second floor of a building located in Marshall Tito Street in Tetova that serves as the head office to KOHA Ditore, had 12 computers, had no landline whilst the internet connection was provided by an Internet Café close by, from where a cable was stretched for some 100 meters. At the time when the edition in exile started, the team amounted to 23 people in Tetova and Skopje, and we had had no clue about the other 31 since the 24 March 1999. Maybe the best description of the KOHA Ditore office was made by the Norwegian journalist Thorne Anderson in a piece he wrote for the International Press Institute, on the resurrection of KOHA Ditore in Macedonia. “Crammed into the tiny room are 12 computers, all furiously occupied, and a table littered with coffee cups, junk-food 205

wrappings and nine empty cigarette packs. Iron Maiden blares through the speakers on one of the computers. The photography editor air-drums and lip-synchs the lyrics: “Run to the hills. Run for your life.” One of the editors takes a break from typing and leans in my direction. “When I was a teen-ager, I was a heavy-metal fan,” he says with a smile. “I never thought I’d run for the hills, but I ran to Macedonia.” On 26 April 1999, the newspaper started being distributed in seven camps: Stenkovec I and II, Bojanë, Radushë, Neproshten, Senokos, and later on in Çegran as well. For thousands of refugees in these camps life now depended on the notebooks of the medical doctors that would decide where to transfer them; different authorities that visited and interviewed them for resettlement; or simply those who would interview them to understand what types of crimes and massacres they, their relatives or neighbors had suffered… Many had interviewed them, but they hadn’t asked many about what was happening. The newspaper was the best way, maybe even the only one, where they could see some light, and they could have some hope… People were frustrated and had no idea of what was happening… They were ready to kill. Patience that 206

had been ignored so often in the past, was over. To tell the people that everything would be over in two months time and that they would be returning home was difficult to believe in, even by the journalists. The reports were written from the sites they were describing but many of the stories were translations of the news agencies such as Reuters, AFP, AP etc. that were related to the war in Kosova and the refugee crisis as well as reports from international correspondents in Brussels, Berlin, Vienna and Washington. One of the sources was the direct communication with the KLA commanders but also credible Serbian news-agencies. The first issue of the newspaper in exile, displaying the following headline: “Kosova must win this war”, had reached the refugees on a rainy Monday. Queues for the newspaper, as if it were queues for food, were improvised very quickly. Hands that reached for a copy would become many arms reaching for a chance to read the lines on every single page… For the staff, this was the most beautiful feeling they could experience. Give them hope. And this was successfully done for two months in a row in Macedonia, be it on days when the 23 of us would work or be it on difficult days when the newspaper was put together by four people in total.

The Wall of KOHA Memories… NASER MIFTARI “London, can you hear me - this is Kosova”, is a sentence written in the centre of The Wall, which is scribbled on in parts while some others have simply turned yellow. The museum wall of KOHA, the first of its kind in Kosova, is a board no bigger than six square meters that remained as a relict of KOHA, in the newspaper’s cafeteria. It is a board full of memories and memoirs and facts about times in which Kosova and KOHA Ditore have gone through. The sentence “London, can you hear me…,” accompanied by a caricature that was drawn randomly by somebody trying to establish contact – is a self-fulfilling prophecy. It is in fact exactly what the newspaper was aiming to achieve at that time – the internationalization of the Kosova issue – sooner – making clear to the West what was happening in Kosova. That wall was painted for the last time in 1998, just a few days before diplomats, journalists and friends of Kosova and KOHA Ditore spontaneously started to sign their names and write their impressions on it. Members of different ethnic groups throughout the world, as well as members of Balkan’s nations – Croats, Slovenians, Albanians from the other side of the border, even Serbs, among whom one police officer (!), too, are signatories to it. Five names among those who have put their signature on KOHA’s wall belong to people who are no longer among the living. Sergio Vieira de Mello and Jonas Weiss, both died in Iraq, after the war in Kosova; Antonio Russo was killed in Chechnya, Gramoz Pashko died a few months ago when the helicopter that was carrying him to Italy crashed over the Adriatic Sea. Also, the world famous painter, Gjelosh Gjokaj is no longer among the living. The blue and white coloured logo of The Halo Trust, a British non-governmental organization

that cleared the premises of mines is seen in the corner of the wall. Following the horror of the 24 March 1999 attacks, when KOHA’s guard Rexhep Ramadani – Uncle Rexhë was brutally killed and everything was demolished, the fear was that booby traps could have been laid. In 1998, a journalist of the Los Angeles Times wrote: “Only in Los Angeles are maybe the LAPD on holiday”, putting her impressions on the KOHA wall and satirically presenting the real tableau of what was going on at that time in Kosova. This wall also holds the signature of Chris Hedges, New York Times’ famous correspondent. He was the first who as early as in 1997, wrote about the insurgency that was being organized in Kosova. He even quoted Zahir Pajaziti. “To all my friends at KOHA Ditore, whose love of freedom means the fight can never end, even in a Kosova free of Serb police and military,” wrote Hedges in July 1999. The first who signed his name on this wall was the American Ambassador, Robert Gelbard. The wall has the signature of the great Polish dissident, Adam Michnik. Signatures of Tony Lloyd, Wolfgang Schuessel, Christopher Hill, James Rubin as well as Jamie Shea… Albanian President Rexhep Meidani drew an eagle on this wall, while Gramoz Pashko left a message. There are Thaçi, Çeku and Haradinaj… Former German Ambassador, Michael Schmunk, also signed the wall, saying: “If you don’t do good critical journalism, I threaten to bomb you with more ‘letters from Berlin’”. The famous Albanian painter, Gjelosh Gjokaj and psychiatrist Skënder Boshnjaku, as well as many others have signed The Wall… Somewhere at the top of the wall, one can see the contours of an eagle and beside it the signature of former president of Albania, Rexhep Meidani. He came to Kosova and KOHA Ditore offices in 1999, 207

becoming the first Albanian president ever to visit this newspaper. There stands the signature of the first former deputy-prime minister of Albania, Gramoz Pashko, who tragically died just a few months ago. Indeed, he was among the first Albanians from the other side of the border who visited the newspaper. “I am the first,” says the message that Pashko wrote on the KOHA wall, on 22 June 1999. “Welcome back to freedom”, says one corner of the wall. On 24 June 1999, the first SRSG Kosova, Sergio Vieira de Mello, the Brazilian who was killed on 20 August 2003 in a bomb attack against the UN Headquarters in Iraq, signed the wall. Mello is the one who led the UN mission in Kosova at its very beginning until the arrival of Bernard Kouchner. “Congratulations on Liria (Freedom) you all did more than most,” wrote Jamie Shea just a few days after NATO troops entered Kosova in June 1999. At that time he was the spokesperson of NATO and, no doubt, the most famous and loved person among all Albanians in Kosova. “Congratulations on your liberation from the oppression. Let the First Amendment ring”, was written by James P. Rubin, Assistant Secretary of State, during the time of Mrs. Madeleine Albright. “Thanks for the best (?!) two years of my life!!!. May you live in interesting times”, wrote Jonas Weiss on 24 June 1998 a Swedish diplomat who was at that time Second-Secretary of the Swedish Embassy in Belgrade. He was a well-known expert on the Kosova issue and those of the region as a whole, together with Julian Braithwaite, who was Second208

Secretary of the British Embassy in Belgrade, also a participant in missions in Croatia and Bosnia. Weiss (33) died on 27 May, 2002 in a car accident while on duty in Iraq. “To celebrate the freedom of the press is to insist on the freedom of all people,” wrote Tony Lloyd, Member of the British Parliament and Deputy Minister of State at the Foreign Office, during a visit on 11 June 1998. Wolfgang Schuessel, Austrian Foreign Minister, later on Chancellor, also signed this wall, but short “Schuessel was here”. While, Christopher Hill, at that time envoy of the US to the Balkans and now Assistant Secretary of State for Eastern Asia and Pacific Affairs, despite harsh criticism for KOHA Ditore because it had published a draft document on the status of Kosova tagging it a Slavic document prepared in Belgrade, a few months later wrote on KOHA wall that: “It’s great to be back here at my favorite newspaper.” “Respect the children - bambini…,” are the words that the famous Italian journalist, Antonio Russo left behind on this wall. He was one of the few international journalists who stayed in Kosova to report on the terrible crimes that were being committed after 24 March 1999. Journalists and all those who lived in Prishtina during that time remember his kindness and compassion to children. “He gives all the money that he has in his pockets to the children who sell on the streets,” a Kosovar journalist once said about Russo. Some still remember his reporting from the train loaded with refugees that was heading for Blace. One year later, on 17 October 2000 his lifeless body was found slaughtered near a

mountain gorge in Chechnya. Seven years later his death remains a mystery, while London based “The Observer”, reported that he was killed as he had found out about the terrible crimes that were being carried out by Russian troops in this country. A protagonist that followed KOHA continuously through the years is Fred Abrahams, the researcher of the Human Rights Watch, the man who was a witness at the Milosevic trial and the man who documented the killing in Obri të Poshtme. The wall holds the following signature: Ferit Ibrahimi… the way he signed his name and the way everybody knew him in Prishtina and other areas of Kosova where he spent many days, weeks and months during the period 1998-1999. Among others who signed on this wall include Hashim Thaçi, Agim Çeku dhe Ramush Haradinaj. “I, part of KOHA”, written in one of the corners of The KOHA Ditore wall Hashim Thaçi with his signature next to it. On the left of his name there is another one, written in slightly smaller letters, saying, “Life has many challenges, but challenges are

met only by those who face them,” written by Haradinaj, in November 2001. On this museum wall, one can also find messages written simply in a moment of great frustration expressing the reality of the times being lived in. “Where is the Ministry of Justice”, is one of them. Or there are sayings such as that of Voltaire: “Common sense is not common.” Even the psychiatrist Skënder Boshnjaku, during a work related visit after the war, wrote somewhere between the lines: “Again with you!!!” The wall also served as a place of “threat exchange” between the police and the KLA. A funny episode is that among Dragan and Hoxha (The Muezzin). During the last days of the 1999 war, a Serb named Dragan, presumably a member of the police forces invited himself to sign the wall. “We go, but come again in August,” wrote Dragan beside the impressions left by the others on the wall, reminding you of the story of Sarajevo with the graffiti on the wall of the Post office: “This is Serbia” … “But, Hoxha is waiting for you!” is the answer.

209

Ten BARDH RUGOVA Two black silhouettes appeared from the cold evening’s dense fog at the Klina crossroad and we well knew that they were Serb police. A few kilometers farther on, on the deserted road, a bullet riddled tractor lay abandoned on the side of the road, near Rakovina village. We were riding in an ordinary car and headed to report on the murder of five people, of whom two were children and who had been on that tractor. They were killed only because they had crossed the road at dusk and in the midst of the fog. Now, an identical patrol of uniformed Serbs, similar to the one that had executed the five civilians, was halting our car. Our only hope was a small sign: “Press”, posted on the windshield. It seemed as if the “Press” sign had its due effect. The next day, “Koha Ditore’s” readers had the chance to read the report on yet another crime being committed in those days of war in Kosova. That winter’s night at the beginning of 1999, had been only one of the daily events “KOHA Ditore’s” journalists lived through. We still hadn’t celebrated our second anniversary and none of the journalists had even two years’ working experience. Each one of them had to report on events and at the same time be a character of that story. Nonetheless, each one of them created sufficient distance, thus avoiding signs of subjectivism. This was our way. “Koha Ditore” had been established to introduce a new direction in Kosovar and Albanian journalism in general: the journalism of social responsibility. For many decades, Kosovar journalism had been captured by a different direction under the Communist system and the inertia of that system. The motto of that system had its roots in one of Lenin’s thoughts (“Lenin on press”) from 1902: “Journalists must be not only propagators, but also organizers “. This is the motto that started totalitarian journalism. 210

Socially responsible journalism encompasses a different idea. It believes in freedom of expression, but not in the simply liberal sense, but in the sense of describing all events the way they happen and looked at from different perspectives. On 31 March 1997, a new era would start in Kosova. “Koha Ditore” would introduce this type of journalism — that of social responsibility. The ones who have tied our lives to this paper believed in such journalism, and we still do. We believed in it after the end of war, too. Up to that time, we had to preserve the independence of the newspaper and the truth from an armed enemy. Now, we were protecting the independence and the truth from friends. When the war ended, the news that filled the pages was different and the people wished for their truth to predominate. UNMIK representatives, representatives of Kosovar political parties, former combatants would soon understand that the pages of our newspaper would not accept individual truth. They would go only for the pure truth. Everything as it happened. News as it happened. As the years went by, other media inundated Kosova – many of them showing only one side of the truth. This would lead Kosova in a different direction in journalism – the Libertarian one, based on the idea that everyone with an opinion should express it, regardless of whether it is correct and just. But, not all can sustain a media. This is why “Koha Ditore” keeps its doors open to all opinions, for all parties aiming at the pure truth. This has remained our way. Since the morning it published its first issue, “Koha Ditore” has not changed its course. It has been ten years since then. “Koha Ditore” celebrates its tenth birthday. Kosova celebrates the tenth anniversary of free and independent journalism and based on social responsibility. Congratulations on the tenth anniversary to both!

Here We Are – Ten Years Later JETON MIKULLOVCI Ten years on – here we are. While going through the archives, I looked at KOHA Ditore’s cartoons covering the past ten years. I skimmed through more than two thousand five hundred editorial cartoons that figuratively reflected the chronology of political events in Kosova. Some of them with very good ideas, but with a graphic output that I would redo to-day. Some others have good graphics but not very clear messages. It is the challenge for all of us dealing with political cartoons on a daily basis: to harmonize the artistic and the journalistic within and consolidate an identifiable drawing style. During the period 1998-1999 it would have been a luxury to have concentrated on harmonizing these components of editorial cartoons. The political development of those times were so shocking that on occasions it was impossible to percept them with the eye of a cartoonist, at least not by a local cartoonist. KOHA Ditore’s front pages were inundated with pictures of horror and terror caused by Serb forces. There was too little to caricaturize. Maybe unconsciously, during that period, the cartoon became a non-cartoon, a strange drawing in which I used to try and capture the tragic cycle of the events. Even when we counted the hours and could barely wait for NATO’s attacks to start, as the newspaper was being prepared for print (the last one in that era) – I was suffering, trying to find the “right” idea for the cartoon, as if it were the second most important thing after NATO.

The post-war period brought us not only a new mood, but also a new approach by the newspaper that started regarding the importance of the topic as opposed to the news. The chaos of our posttraumatic contemporariness produced many topics and many of them so catchy and that easy to transfer into a cartoon. Without the pressure that haunted me in the pre-war and war years, the cartoon of this period, as I had always wished for, became more a cartoon. Maybe this is also the reason that whenever I met a regular reader of our newspaper, and once he/she understood who I was, a smile would illuminate their faces – and they would not hesitate to talk to me with the language of the figures, convinced that I would thus understand them better. I became employed at KOHA Ditore as a cartoonist and, I believe that by giving me its space, the newspaper contributed to the continuity of journalistic caricature in Kosova, a tradition that had been started earlier and had been cultivated with great passion for decades by the Pleiades of excellent Kosovar cartoonists. Political developments in Kosova are now impetuous, expectations are huge. At work, I always have the fear as if the events are drifting without being treated properly, that the drawing could have been better, that the cartoon that was published today, could have been done.

211

In Plural From the Last Pages In the period when things were becoming better, our friend who occasionally visited the Sports department and would, on his way take an issue of the newspaper, sort of jokingly told us: “They praise you a lot, but they also swear at you a lot”. Our honest friend would be answered: “Both groups are readers, and you are right, there are many of them”. The story of our friend is a reflection on one days work in “KOHA Ditore”. Maybe he didn’t have to think much in order to know that KOHA Ditore had been born amidst the fire. Or to know that each single day was and continues to be a small piece of history. The Sports department has in the ten years of KOHA Ditore’s existence tried to keep up the rhythm of the newspaper as a whole but also reach a level of identification with the rubric, where the reader would maybe start reading the paper from the back pages. To work as a journalist, be it as a sports journalist, in difficult times was not easy at all, maybe not easy in times when Kosovars sports was accompanied by “mud”, as not unintentionally our KTV Colleague, Andin Lokaj, has named his regular column. “Mud” was the companion of sports journalists in the times before the war, where football games that were played in fields and meadows could be a once only topic for reporting. It was no news to tell people that basketball and volleyball games were being played in primary school gyms. Then, the dilemma of the sportsmen was whether they would make it to the venue or whether they would even manage to finish the game. The dilemma of the journalist wasn’t which team won, which was anyways useless, but whether this would also be an object of intervention by those that opposed anything Albanian. Witnessing an international event until 1999 was as imagining life in “Sun City “. This was the beginning of the beginning. News such as - X team beat Y team, or that a player has been transferred here or there and similar such events was something that “was not allowed” to escape, however this was not the beginning nor 212

the end of the work at the Sports department. “KOHA Ditore” readers were offered much more than this, for sports was not only what one could see on the field or in the dome, but it is the complex world around it. Not only mentioning financial affairs, the Sports pages attractiveness was added to with stories such as the one about a Mitrovica fan who wore his socks inside-out to bestow luck on his basketball team;

the impossibility of finding sports-shoes for all those whose shoe size is 50 and above; or the story about families or fiancés splitting, because of being fans of rival clubs in Gjilan. The Sports Department has given special attention to international sports. KOHA Ditore reported on the European Football Championship (Portugal, in 2004), and also from the World Football Championship “Germany 2006” with their own

reporters in situ. It also reported on the final of the Champions League (2005) between Liverpool and Milan which was played in Istanbul. It is the first Kosovar newspaper to have ever published an interview with Thierry Henry, Michael Owen or David Beckham; with the basketball star of Albanian origin, Sani Beçiroviq. It is the first Kosovar newspaper that informed the Albanian public that there is another Albanian playing basketball in Europe, Ermal Kuqo. KOHA Ditore published interviews with Albanian Olympic medal-winner, Piro Dhima as well as the Albanian Olympic medal-winner and javelin World Champion, Mirela Manjani. It was the first one to stir the memories of the populace of the Kosovar football legends, Riza Lushta and Naim Kryeziu. The latter was interviewed in Italy for the first time by an Albanian language media. There were the names of many other Albanian sportsmen spread all over the world that found themselves together, in the sports pages of KOHA Ditore. The proposal of the Sports Department to proclaim the sportsmen of the year at the end of each calendar year was supported from the beginning. In 1997, Zijadin Kryeziu was elected sportsman of the year, and he was awarded the trophy by publisher Veton Surroi. The ceremony then was honored by the presence of Fred Abrahams, representative of “Human Rights Watch”. This tradition has continued annually. The last ones to be honored with this title were basketball player Habib Ademi and swimmer Daulina Osmani. Another service offered to its readers is the “Koha për Sport” supplement. In the week before its tenth birthday, issue No. 326 will be coming out. The supplement, in the meantime, has been accompanied by a series of extended coverage of major sporting events, whereby special supplements were published for the Football World Championship 2006 in Germany and World Basketball Championship 2006 in Japan. “Koha për sport” will continue on 1 April 2007, when issue 327 is in the hands of its readers. 213

Metropolis Since March 7, 2005 the newspaper has included the “Metropol” section. These pages deal with problems that Prishtina, as the capital city of Kosova, faces everyday. Lack of electricity and water supply, damaged streets, “wild” (illegal) building, jammed traffic, lack of green areas, dirtiness – this is today’s reality of the main Kosovar centre, which makes everyone aware of how far it is from the world metropolises. This was precisely the reason why “KOHA Ditore” named this section “Metropolis”. To remind the residents as well as those holding office that the aim is to make Prishtina a metropolis, while too little is being done in this direction. Day by day, “Metropolis” touches the anxiety and complaints of the capital’s residents, usurpations of public property, public work or not by the local government, scandals, corruption and abuses of power in the Prishtina municipality assembly, etc. Since the publication of this section, it appears as if municipality officials have started becoming more responsible and to react more quickly to solving problems raised by “Metropolis” – called the “photo-news”. Several cases were reported on the quick reaction of the municipality following the publishing of a photograph of a damaged water supply or sewerage pipeline. Timely and objective presentation of the problems encouraged residents to contact journalists of this section and inform them about their problems via telephone or e-mail. Disclosure of affairs and scandals of municipality officials often resulted in debates at the meetings of the municipal assembly of Prishtina. “Metropolis” was the first to publish the audit reports by the Auditor General’s Office of the Municipal Assembly that reported numerous irregularities and misuse of public funds by municipal officials. Continuous

214

coverage of these reports initiated debates as well as Court investigations about the irregularities discovered by the Auditor’s office. Exceeding the predetermined budgetary sums for the purchase of official cars, using them for their private needs, huge expenditures by the directors of municipality directorates, profits of the municipality officials from different tenders, were some of the “hot” topics that “Metropolis” provided for its readers. However, the most interesting topic of this section was the competition started to “discover” the biggest hole in the streets of Prishtina, which would later be named after the Mayor, Ismet Beqiri. The competition caused a lot of excitement in Prishtina and for weeks attracted the attention of residents all over Kosova, as it mobilized people in the capital to search and compete with their proposals for the hole that would merit the name of the Mayor. Dozens of photographs and proposals of severely damaged roads and holes that posed a danger in the streets were submitted to KOHA Ditore. At the end of the competition, a committee composed of readers belonging to different professions, chose an eighty centimetres’ deep hole as the winner – and “solemnly” called it Ismet Beqiri. The Mayor still has a grudge against the newspaper due to this competition. Topics that are dealt with in the “Metropolis” section since its beginning have been covered by two young and energetic journalists: Lulzim Demolli and Burbuqe Thaçi. Initially, “Metropolis” was supervised and edited by Valbona Mehmeti (assistant editor-in-chief) whereas since the beginning of 2007, supervision and editing has been in the hands of Fatmire Tërdevci (editor).

KOHA for Diaspora BEQË CUFAJ The publishing of Koha Ditore in the West began on 23 May 1998. The arrival of Koha Ditore, in addition to the daily “Bujku”, published there as “Rilindja”, was regarded as a great event by Albanians living and working in Germany, Switzerland, Austria and other European countries. This is because Koha Ditore had already begun to have a great influence on Kosovar and international politics, and it eventually started to be available every single day in kiosks around western countries. Readers of the western edition of “Koha Ditore” were mainly those of the academic stratum. However, there were a great number of every day readers who were interested in knowing what was happening in the municipalities and regions they came from. Correspondents of Koha Ditore from municipalities around Kosova brought them news on developments that were taking place in their hometowns. Thus, besides politics in Prishtina, the newspaper provided its readers with a piece of their homeland in the faraway western countries, where they lived. The intensity of the readers’ interest in the West increased during the crisis, before and during the war in Kosova. On the other hand, Koha Ditore’s correspondents from Brussels, Germany and Switzerland covered political developments that were taking place in the West regarding the situation in Kosova. They also reported on the actualities related to the daily life of Albanians in western countries, talked about refugee issues and offered different chronicles. Bearing in mind the significance of this dimen-

sion of the Albanian community’s daily life and its (dis)organization abroad, in 2003, Koha Ditore also decided to publish a rubric directly related to Diaspora issues. These pages were only published in the Diaspora edition. This project that lasted two years, managed to create an important bridge within the Albanian community, especially in Germany and Switzerland, as well as in Scandinavia. The motto of the Diaspora pages was: “information and chronology of emigration activities”. Leaving aside lures and political developments that often brought Diaspora into instant political conflict, Koha for Diaspora managed to attract a considerable group of readers to impartial reporting of information in various fields of interest. After two years of Diaspora, Koha Ditore decided to go back to its tradition: information from correspondents as regularly as before on the activities that involved the Diaspora as well. The reason behind this decision is simple: with the establishment of three national television stations and satellite broadcasting as well as cable TV distribution in western countries, the Albanian Diaspora continued to become more attached to electronic media, such as television, rather than newspapers. Regular readers that belong to younger generations are served mainly by the internet edition of the newspaper, while devoted readers of the newspaper still go out and buy Koha Ditore at one of the kiosks, still regarding it as their main means of information. In particular, they prize the high value of the analysis, editorials and columns that are brought to them by this daily.

215

Chronology 1 September 1990

1 July 1996

The editorial board of “KOHA” magazine established. Work starts with three available lap-tops. The office is located in Sunny Hill.

26 September 1990 First issue of the magazine “KOHA” is published (bi-monthly)

February 1991 Cartoonist Musa Kalaveshi is arrested for the “Sloboddam” cartoon

13 March 1991 From this date the magazine is published on a weekly basis

13 March 1991 The layout of the magazine is done on a computer, for the first time

12 June 1991 Issue No. 26 is published. It is the last one of the first cycle of “KOHA” magazine

February 1994 The new editorial board is established. KOHA’s office is located in Dardania.

1 August 1996 KOHA establishes its own distribution network

15 August 1996 KOHA places an invitation for the first journalism workshop

25 September 1996 KOHA places an invitation for the second journalism workshop

1 March 1997 The head office of the magazine is transferred to the present site at Mother Teresa Street and the editorial board for the daily newspaper is established.

31 March 1997 Issue 0/1 of KOHA Ditore is published (it is distributed free of charge also on the two following days). Its publication is standard (16 pages) and appears daily except Sundays.

3 April 1997

2 March 1994 Republication of “KOHA” starts. enters into the equation.

KOHA Print starts operations (with the help of SOROS Foundation and Swiss Government)

Internet

30 March 1994

Issue No. 1 of KOHA Ditore is published

30 July 1997 Issue No. 100 of KOHA Ditore is published

Printing and distribution of “KOHA English 16 August 1997 Digest” – under the supervision of Flaka Surroi “Tafë Kusuri” by Agim Qena is as of now pub2 November 1994 lished on daily basis. The Editorial Board gets an e-mail address: 22 November 1997 koha_pr@zana-pr-ztn.zer.de Issue No. 200 of KOHA Ditore is published

1 January 1995

The head office of the magazine is transferred to the 14th floor of the United Kosova Bank building.

10 May 1995 The first issue of the “Post-Pessimists” is published within “KOHA” magazine (last issue published on 10 May 1997) 216

22 December 1997 KOHA votes the “Sportsman of the Year” for the first time.

31 December 1997 The New Year’s issue is published in 48 pages (the most voluminous newspaper ever published in Kosova)

10 February 1998 Kosova Online rubric is introduced – exchange of opinions; moderated by KOHA and BETA

1 March 1998 “ARTA”, the news agency (in English) is launched through the internet

8 March 1998 The newspaper is from now on, also printed on Sundays

20 March 1998 Issue No. 300 of KOHA Ditore is published

23 March 1998 The international edition of KOHA Ditore starts. Newspaper is distributed in the West.

11 May 1998 Radio KOHA starts broadcasting on the internet.

28 June Issue No. 400 of KOHA Ditore is published

6 July 1998 Veton Surroi withdraws from the post of Editorin-Chief. The paper is edited by the Editorial team.

22 October 1998 Veton Surroi returns to his post

6 October 1998 Issue No. 500 of KOHA Ditore is published

1 December 1998 The first picture of KLA soldiers wearing masks, is published on the front page

5 December 1998 The first book of KOHA Publications – “Kosovo, a Short History” by Noel Malcolm

18 December 1998 The Ministry of Information of Serbia threatens in writing that it will shut down the newspaper.

31 December 1998 The New Year’s issue is published again in 48 pages

January 1999 The first newspaper in English in Kosova, “KD Times”, starts its publication

January 1999 Radio KOHA starts using a satellite audiochannel of BBC World Service for broadcasting reports

17 January 1999 Issue No. 600 of KOHA Ditore is published

February 1999 Veton Surroi withdraws from the post of Editor-in-Chief; acting EC is Baton Haxhiu; deputy Editor-in-Chief is Agron Bajrami; Editor is Ardian Arifaj

20 March 1999 An order is issued by Aleksandar Vucic, Minister of Information of Serbia, to fine and closedown KOHA Ditore;

21 March 1999 Although on Sunday, parties are interrogated at the Prishtina Misdemeanours Court. KOHA Ditore is fined 410 thousand Dinars, Baton Haxhiu as acting Editor-in-Chief is fined 110 thousand Dinars. The court orders the fine to be paid within 24 hours, otherwise the newspaper will be closed down. Attorneys Bajram Kelmendi, Fazli Balaj and Bajram Krasniqi appeal. The case is never concluded.

24 March 1999 Issue No. 667 is prepared for printing. NATO bombing starts. KOHA Ditore premises are broken in by Serb police. Rexhep Ramadani – Uncle Rexhë, the night guard is killed. KOHA Print is torched and completely destroyed.

26 April 1999 The first issue of the newspaper in exile is published (issue No. 667, which in fact should have been issue No. 668), after a one-month break. The printing is supported by the British government; the French government through Est Liberte; Dutch foundation Press Now and Soros foundation.

1 June 1999 Issue No. 700 of KOHA Ditore is published

16 June 1999 Koha Ditore is distributed in Prishtina, for the first time after the war (distribution free of charge continues up to 20 July 1999. Distribution is supported by Fons Catala de Cooperacio al Desenvolupment) 217

24 June 1999 Robin Cook visits the demolished premises of KOHA Ditore

July 1999 The editorial board resumes its work in Prishtina; Baton Haxhiu Editor-in-Chief

20 July 1999 The newspaper returns to the market and continues being printed in Macedonia.

August 1999 KOHA Print comes back to life (thanks to the donation by the British government through DFID). From this moment on, KOHA Ditore receives no further donations and continues its fully independent function.

17 September 1999 Issue No. 800 of KOHA Ditore is published

17 October 1999 KOHA Ditore has a new modified logo.

8 November 1999 KOHA Ditore is published in color

29 December 1999 Issue No. 900 of KOHA Ditore is published

31 December 1999 The New Year’s issue is published again in 48 pages

9 April 2000 Issue No. 1000 of KOHA Ditore is published

18 July 2000 Issue No. 1100 of KOHA Ditore is published

September 2000 KTV (KohaVision) starts satellite broadcasting (2 hours a day)

September 2000 Two volumes of “Bald Fates”, by Vera Hoxha – Isaku, are published

27 October 2000 Issue No. 1200 of KOHA Ditore is published

31 December 2000 The New Year’s issue is published in 64 pages

8 February 2001 Issue No. 1300 of KOHA Ditore is published 218

19 May 2001 Issue No. 1400 of KOHA Ditore is published

27 August 2001 Issue No. 1500 of KOHA Ditore is published

6 December 2001 Issue No. 1600 of KOHA Ditore is published

31 December 2001 The New Year’s issue is published in 64 pages

26 January 2002 Veton Surroi returns to his post

18 March 2002 Issue No. 1700 of KOHA Ditore is published

April 2002 “Jemi ku Jemi” (We Are Where We Are) by Jeton Mikullovci is published.

27 June 2002 Issue No. 1800 of KOHA Ditore is published

June 2002 “Long Way in War” by Wolfgang Petritsch and Robert Pichler is published

September 2002 “Kosova War and Revenge” by Tim Judah is published

5 October 2002 Issue No. 1900 of KOHA Ditore is published

31 December 2002 The New Year’s issue is published in 96 pages

15 January 2003 Issue No. 2000 of KOHA Ditore is published

25 April 2003 Issue No. 2100 of KOHA Ditore is published

4 August 2003 Issue No. 2200 of KOHA Ditore is published

11 November 2003 Issue No. 2300 of KOHA Ditore is published

31 December 2003 The New Year’s issue is published in 120 pages

23 February 2004 Issue No. 2400 of KOHA Ditore is published

March 2004 “Secret Dossier of the UDB – Albanian Emigration 1944-1953” is published

3 June 2004 Issue No. 2500 of KOHA Ditore is published

8 July 2004 The first issue of KOHA for the Adriatic edition is published (the edition lasts until 30 August 2004)

11 September 2004 Issue No. 2600 of KOHA Ditore is published

18 September 2004 Veton Surroi withdraws completely from KOHA Group. Agron Bajrami is appointed Editor-in-Chief,; Naser Miftari, Deputy Editorin-Chief

15 November 2004 CD “KOHA për Rock” – is launched, the first one edited by KOHA Productions

1 December 2004 Flaka Surroi takes over the management of KOHA Group.

21 December 2004 Issue No. 2700 of KOHA Ditore is published

31 December 2004 The New Year’s issue is published again in 128 pages

2 February 2005 KOHA Library project is launched; “Writers of the Twentieth Century” – the books are sold along with the newspaper

3 April 2005 Issue No. 2800 of KOHA Ditore is published

30 April 2005 CD “Ethnically Plugged” is edited and launched

13 July 2005 Issue No. 2900 of KOHA Ditore is published

20 July 2005 Single CD “Shkel” by Armend Rexhepagiq is edited and launched

3 August 2005 DVD “Marigona & Friends”, is edited and launched

16 August 2005 KOHA Library’s project; “Writers of the Twentieth Century” ends as the most successful offering of qualitative books to Kosovar readers.

21 October 2005 Issue No. 3000 of KOHA Ditore is published

14 December 2005 “Azem Berisha’s One and Only Flight to the Castle” by Veton Surroi, is published (it sells 4500 copies in Albanian and 400 copies in English).

31 December 2005 The New Year’s issue is published in 144 pages

2 February 2006 Issue No. 3100 of KOHA Ditore is published

24 February 2006 “Ngritja e Kosovës” by Janusz Bugajski is published

27 March 2006 CD “KTV Plugged-in vol. 1” (Vesa, Jehona, Teuta and Tuna), is edited and launched by KOHA Production

14 May 2006 Issue No. 3200 of KOHA Ditore is published

19 May 2006 DVD “Hithat” is launched by KOHA Productions

22 August 2006 Issue No. 3300 of KOHA Ditore is published

28 August 2006 CD “Latino Band”, is launched by KOHA Productions

1 December 2006 Issue No. 3400 of KOHA Ditore is published

2 December 2006 “Unë jam miku Ham Ham”, an illustrated book by Rifat Kukaj (poems) Jeton Mikullovci (illustrations) based on an idea by Fisnik Vejsa is published.

30 December 2006 The New Year’s issue is published in 156 pages

219

Walking ahead of time FLAKA SURROI August of 1998 belonged to the times when the seasons were as we had learned in school how they had to be. It had been hot, but not so much so as to faint from the heat, and summer was quietly opening the path to the almost always groovy Prishtina autumn. Following, for me personally, seven long and unpleasant months of “pilgrimage”, I had returned to Prishtina, to prepare the Polio Vaccination Campaign. I had lost daily contact with the editorial team, whom I would visit once a week, when preparing the KOHA English Digest. Then, I got to see too little of Veton, as I had during the past year. On an August afternoon, as the shining sun started losing its strength, while the days became shorter, we walked out from our mother’s apartment. Each of us was headed to do our own things. I clearly remember that he was wearing a beige jacket, while in his hands, he was carrying a pile of papers “decorated” with his handwriting which for a very long time now, I find very difficult to decipher. He was also carrying his inevitable pipe. Before we separated, I just asked him for fun where was he headed to. He said: “I am conducting a journalism course, here at the “Post-Pess’s”. I asked whether he had maybe decided to renew the team of the magazine, and he replied, with his characteristic smile: “I am creating a new team. I will soon start the daily newspaper”. I had got used to, ever since childhood, not to be surprised when he would share an idea with me, and which we usually discussed briefly. Some times there was no need even for discussion, because his eyes would often tell me more than the words. But this time, despite the message I was reading in his eyes, I was caught by surprise. Naturally, the surprise was then followed by the five journalistic “w’s”. Calmly he explained that he already had the team of editors; that he was creating a team of reporters; that he had identified the premises and that there was a need to break the pattern of distorted information Kosova was being fed with on a daily basis. I just shrugged 220

my shoulders – as I usually did when he told me about a vision, while at the same time, I was struggling to see beyond with a bit of imagination.

He concluded the courses and chose a team of 12 desk reporters and some 20 others in the field. He already had the basic equipment from the magazine

and he had found a small place in the centre of the town. For almost one month, he made the reporters become acquainted with the rhythm they were expected to have once the publication started. That night, the whole team (including myself as “a part time” member) could barely wait to see the first blueprints before going to print. However, by midnight, the majority of us were too tired and we understood that the mess that we were causing in the graphic design room was only slowing down the process. We left, most of us to remain awake, waiting to see the first issue of the newspaper. Even though the layout was only completed at 5 a.m. the newspaper came out on time and was distributed free of charge, as in the following two days. In the best of Albanian tradition, his enterprise was commented on both with encouragement as well as irony and ill-intention. One of the comments that I still cannot get over is: “Come on! He wants to make a newspaper with spring chicken“. “Spring chicken” were kids that had just left their adolescence and who were taking the difficult test of a difficult profession that of journalism. “Spring chicken” were the ones who during the war, at variance from the café commentators, risked their lives to show the Kosovars and the world that Kosova was at war and that its consequences were horrifying. Under Veton’s command, “spring chicken” proved that journalism in Kosova could be independent, objective and that it should tell the truth. All of them who even ten years on do not want to acknowledge KOHA Ditore as an anthological achievement, and those who, the same as before are now making use of the fame and credibility of the newspaper for personal gain and promotion, deep down inside know that KOHA Ditore would never have happened if it weren’t for the vision, courage and decisiveness of one man, who despite the motto he created himself, walks ahead of time. 221

Ekipi / Team Desk - gazetarët journalists 1. Veton Surroi 2. Baton Haxhiu 3. Dukagjin Gorani 4. Ylber Hysa 5. Agron Bajrami 6. Arbër Vllahiu 7. Besim Abazi 8. Jeton Mikullovci 9. Arbana (Vidishiqi) Islami 10. Ardian Arifaj 11. Avni Zogiani 12. Bekim Devaja 13. Donjeta Shushka 14. Driton Latifi 15. Elmaz Isufi 16. Fisnik Abrashi 17. Gani Nitaj 18. Garentina Kraja 19. Gjeraqina Tuhina 20. Hatab Prekazi 21. Lundrim Aliu 22. Nexhat Buzuku 23. Rexhep Krasniqi 24. Shkumbin Mustafa 25. Valbona Mehmeti 26. Virtyt Gacaferri 27. Ganimet Klaiqi 28. Gazmend Demolli 29. Agim Qena 30. Alban Bujari 31. Liridon Cahani 32. Naser Miftari 33. Nebi Qena 224

34. Visar Kryeziu 35. Ylber Bajraktari 36. Adelina Murtezaj 37. Adriatik Kelmendi 38. Armend Gruda 39. Astrit Gashi 40. Besnik Kajtazi 41. Gazmend Kajtazi 42. Jeta Limani 43. Learta Gunga 44. Lirim Grajçevci 45. MimozaDalipi 46. Valon Baraliu 47. Bardh Rugova 48. Brikenda Rexhepi 49. Anton Ndreca 50. Arif Muharremi 51. Mimoza Rushiti 52. Nita Lleshi 53. Syzana Bytyçi 54. Ibrahim Rexhepi 55. Ilda Mara 56. Bekim Kupina 57. Lindita Camaj 58. Marina Gjeloshaj 59. Mirjeta Disha 60. Arjeta Doroci 61. Behxhet Begu 62. Blerim Xhemajli 63. Gani Lajqi 64. Mehmet Kraja 65. Agon Fehmiu 66. Merita Maxhuni 67. Altin Ahmeti 68. Gazmend Syla 69. Visar Loci

70. Ibrahim Osmani 71. Mentor Haliti 72. Arbana Xharra 73. Driton Paçarada 74. Arbana Sekiraça 75. Fatmire Tërdevci 76. Gjergj Filipaj 77. Fadil Muriqi 78. Valdet Gashi 79. Binjamen Haxha 80. Shpend Kada 81. EdmondAgagjyshi 82. Zija Miftari 83. Arta Zurnaxhiu 84. Gazmend Doli 85. Agron Halitaj 86. Burim Qela 87. Fortuna Haxhikadrija 88. Lorik Pustina 89. Salie Gajtani 90. Shkumbin Sekiraqa 91. Sami Kastrati 92. Hakim Kasami 93. Lulzim Demolli 94. Arsim Maxherra 95. Ilir Muharremi 96. Arben Rugova 97. Veton Kasapolli 98. Berat Buzhala 99. Adem Abazi 100. Burbuqe Thaçi 101. Visar Fetaj 102. Korab Lecaj 103. Vjosa Loshaj 104. Arsim Bilalli 105. Fatmir Aliu 106. Laura Katona

107. Tahir Sopi 108. Albulena Sylaj 109. Bukurie Bajraliu 110. Zekirja Shabani 111. Denis Pitarka 112. Floreta Reçica 113. Selvije Bajrami 114. Vatra Qehaja 115. Besnik Krasniqi 116. Arben Atashi 117. Kastriot Jahaj 118. Lura Limani

Korrespondentët - terren Field correspondents 119. Adem Meta - Skenderaj 120. Afrim Demiri - Ferizaj 121. Agron Shporta - Prizren 122. Albert Shala - Gjakovë 123. Avni Karaxha - Gllogovc 124. Bejtullah Sokoli - Rahovec 125. Besnik Berisha - Pejë 126. Ekrem Raka - Kaçanik 127. Faton Hamiti - Skenderaj 128. Faton Mehmetaj - Deçan 129. Hasan Përvetica - Podujevë 130. Haxhi Shabani - Ulqin 131. Ismet Lecaj - Dragash 132. Jeton Ismajli - Luginë 133. Maxhun Smajli - Klinë 134. Musa Mustafa - Mitrovicë 135. Musa Kurhasku - Gjakovë 136. Rasim Thaçi - Suharekë 137. Riza Haziri - Mitrovicë 138. Reshat Reshitaj - Suharekë 139. Safet Krivaqa - Lipjan 140. Selim Selmanaj - Deçan 141. Shefqet Gjocaj - Istog 142. Sylejman Shaqiri - Ferizaj 143. Yrjet Berisha - Prizren 144. Fadil Bytyçi - Suharekë

145. Bashkim Sylejmani - Prizren 146. Xhemë Binaku - Gllogovc 147. Sylejman Blaku - Podujevë 148. Agron Gashi - Klinë 149. Ardianë Pajaziti - Viti 150. Ibrahim(Marin)Kelmendi - Pejë 151. Pal Ndrecaj - Gjakovë 152. Bashkim Susuri - Prizren 153. Shkelzen Tahirsylaj - Deçan 154. Violeta Hyseni - Mitrovicë 155. Nazim Haliti - Shtime 156. Arian Duriqi - Lipjan 157. Esat Vatovci - Vushtrri 158. Haki Hysenaj - Pejë 159. Mehmet Spahiu - Dragash 160. Fisnik Minci - Prizren 161. Ahmet Pllana - Obiliq 162. Asllan Vitaku - Mitrovicë 163. Bashkim Kajdomçaj - Prizren 164. Beqir Beqaj - Dragash 165. Enver Hasangjekaj - F. Kosovë 166. Fehmi Sylejmani - Gjilan 167. Ibrahim Sefedini - Viti 168. Izedin Krasniqi - Mitrovicë 169. Jasemine Mulaku - Vushtrri 170. Sadik Bicaj - Istog 171. Salih Dobërlluka - Mitrovicë 172. Shkurte Krasniqi - F. Kosovë 173. Skender Musa - Vushtrri 174. Valbona Musliu - Prizren

183. Fami Bajrami - Maqedoni 184. Ismail Asllani - Maqedoni 185. Iso Rusi - Maqedoni 186. Lindita Imami - SHBA 187. Manjola Tërshana - Shqipëri 188. Metali Krasniqi - Luginë 189. Naile Mala-Imami - Beograd 190. Nebi Murseli - Maqedoni 191. Rifat Buzuku - Vjenë 192. Ymer Ismajli - Maqedoni

Korrespondentët nga jashtë International correspondents

207. Besim Ilazi 208. Ilir Llozana 209. Lirak Çelaj 210. Sami Kçiku 211. Visar Domi 212. Arben Grajqevci 213. Veton Lleshi 214. Bekim Jusufi 215. Liridon Mjekiqi 216. Sherif Dedaqi 217. Artan Zeneli

175. Augustin Palokaj - Bruksel 176. Beqë Cufaj - Gjermani 177. Enver Robelli - Zvicër 178. Arben Ratkoceri - Maqedoni 179. Artan Puto - Shqipëri 180. Bashkim Shala - Kukës 181. Besnik Pula - Washington 182. Esmeralda Bardhyli - Shqipëri

Lektorë & radhitës Proofreaders and typists 193. Nehat Spahiu, lektor 194. Ali Olloni, lektor 195. Gjeto Vukpalaj, lektor 196. Idriz Alaj, lektor 197. Arsim Osmani, lektor 198. Nehat Qena, lektor 199. Adem Pllana, lektor 200. Hysen Matoshi, lektor 201. Drita Nimani, lektore 202. Hatixhe Pireva, lektore 203. Besnik Pllana, lektor 204. Sahit Ymeri, radhitës 205. Hava Krasniqi, radhitëse 206. Sabrije Loshi, radhitëse

Qendra grafike Layout

225

TI IT 218. Arsim Ilazi 219. Burim Jakupi 220. Drilon Shala 221. Fitim Kaçaniku 222. Enis Murati 223. Burim Alijaj 224. Pëllumb Çollaku 225. Jeton Berisha 226. Besmir Thaçi 227. Faton Mullafazliu 228. Ardian Krasniqi 229. Blerina Pula 230. Mark Vuksani 231. Fatban Bunjaku

Shtypshkronja Print 232. Agron Jakupi 233. Akile Jashanica 234. Aliriza Ymeri 235. Avnor Ismajli 236. Azem Rexhepi 237. Azem Sokoli 238. Bahtije Sokoli 239. Blerim Beka 240. Blerim Jaha 241. Blerta Beka 242. Enver Maqedonci 243. Fadil Sejdiu 244. Fahrije Ismajli 245. Fatmir Gashi 246. Gazmend Jaha 247. Hajrie Bajrami 248. Ilir Fetahu

226

249. Jeton Thaqi 250. Jusuf Jashanica 251. Jusuf Sopi 252. Kadri Gashi (Arifi) 253. Kadri Sopjani 254. Lorik Feta 255. Luan Pallaska 256. Lumnije Nishevci 257. Magbule Arifi 258. Mexhid Bajrami 259. Musli Demolli 260. Nexhmedin Berisha 261. Sedat Domaniku 262. Selim Mustafa 263. Selvete Berisha 264. Shaban Sokoli 265. Skender Halili 266. Skender Koci 267. Venera Sokoli 268. Vildane Bajrami 269. Zejnepe Berisha 270. Agron Gashi 271. Ahmet Limani 272. Arbër Mustafa

Marketingu dhe shpërndarja Marketing & Ditribution 273. Ahmed Kurtolli 274. Shemsedin Kastrati 275. Dijana Kadiu 276. Ahmed Kurtolli 277. Xhemal Kabashi 278. Milot Ferizi 279. Qendrim Krelani 280. Qemal Leti 281. Afrim Vitija 282. Mustafë Xheladini 283. Naser Kurtolli

284. Nysret Mustafa 285. Liman Jashanica 286. Sami Gajtani 287. Bujar Konxheli 288. Mirlinda Disha

Administrata Administration 289. Luan Dobroshi 290. Shpend Dobranja 291. Filloreta Bytyçi 292. Majlinda Shala 293. Lydra Vraniqi 294. Edita Sllamniku 295. Dhurata Abdiu 296. Fëllanza Qafleshi 297. Ymer Mehmeti 298. Lumnije Jusufi 299. Vahide Jusufi 300. Lindita Demaj 301. Rrushe Gjonbalaj 302. Jahir Berisha 303. Naser Luzha 304. Haxhere Vrajolli 305. Elinda Susuri 306. Edona Haxhiu 307. Arsim Vitija 308. Drita Hoxha 309. Njomza Hoxha 310. Ariana Ferati 311. Rukije Bytyçi 312. Zejnije Rrmoku 313. Murat Zuka 314. Abdurrahman Ibrahimi 315. Përparim Hamiti 316. Ilir Hamiti 317. Rexhep Ramadani 318. Aspalia Loxha

Shpërblimet / Awards Nëntor 1999 Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve (CPJ) me seli në New York ua ndau Çmimin e International Press Freedom pesë gazetarëve të botës- në mesin e pesë laureatëve Jesús Joel Díaz Hernández (Kubë), Jugnu Mohsin dhe Najam Sethi, (Pakistan) dhe María Cristina Caballero (Kolumbi) ishte edhe kryeredaktori i gazetës, Baton Haxhiu - që të pestë të nderuar për guximin dhe pavarësinë në raportim në vitin 1999.

Maj 2000 Botuesi Veton Surroi, nderohet me Çmimin e Federatës Ndërkombëtare të Gazetarëve (IFJ) me seli në Bruksel për përkushtimin e tij dhe guximin gazetaresk.

Dhjetor 2000 Valbona Mehmeti, gazetare dhe aktualisht ndihmëse e kryeredaktorit dhe Halil Matoshi nga gazeta “Zëri” shpallen nga Shoqata e Gazetarëve të Kosovës “Gazetarë të Vitit”.

Dhjetor 2002 Augustin Palokaj, korrespondent nga Brukseli merr çmimin “Gazetari i Vitit”.

Dhjetor 2002 Ibrahim Rexhepi, redaktor i rubrikës së Ekonomisë në “Kohën Ditore” merr Çmimin për “Raportimin më të mirë për biznesin”.

Viti 2002 Ekspozita Ndërkombëtare e fotografisë artistike “Gjon Mili” - Çmimi i parë, Driton Paçarada.

Viti 2003 Ekspozita Ndërkombëtare e fotografisë artistike “Gjon Mili” si dhe fotografia më e mirë në mediumet e shtypit në fushatën “Vepro për Kosovën më të pastër” organizuar nga MMPH dhe REC - Driton Paçarada.

November, 1999 The Committee to Protect Journalists (CPJ), with its headquarters in New York, rewarded five journalists with the International Press Freedom Award. Among five laureates Jesús Joel Díaz Hernández (Cuba), Jugnu Mohsin and Najam Sethi, (Pakistan) and María Cristina Caballero (Columbia) was also Editor in Chief, Baton Haxhiu. They were honored for their courage and independence in reporting during the year 1999.

May, 2000 Publisher Veton Surroi is honored with the Award of the Brussels-based International Federation of Journalists (IFJ) for his courage and commitment in journalism.

December, 2000 Valbona Mehmeti, journalist and current assistant editor in chief and Halil Matoshi from “Zëri” daily were elected “Journalists of the Year” by the Association of Journalists of Kosova.

December, 2002 Augustin Palokaj, correspondent from Brussels is awarded ”Journalist of the year.”

December, 2002 Ibrahim Rexhepi, editor of the Economy section at Koha Ditore receives the award “Best reporting on business issues.”

2002 International exibition of artistic photography “Gjon Mili” - First Prize - Driton Paçarada.

2003 International exibition of artistic photography “Gjon Mili” as well as Best picture in print media - “Act for cleaner Kosova” campaign organized by MESP and REC - Driton Paçarada. 227

Janar 2003 Botuesi i gazetës Veton Surroi, merr Çmimin special të AGPK-së “Për nxitje të debatit dhe kontributit të veçantë në gazetari”.

Janar 2003 Syzana Bytyçi përzgjidhet si autorja e shkrimit më të mirë hulumtues.

Janar 2003 Astrit Gashi u shpërblye si gazetari më i mirë për biznes dhe ekonomi.

Janar 2003 Afrim Demiri, korrespondent nga Ferizaj bashkëndan me dy korrespondentë të tjerë Enver Ulaj “Zëri” dhe Musa Sabedini “Epoka e Re” çmimin “Korrespodenti i Vitit”.

Shkurt 2005 Syzana Bytyçi nderohet me çmimin “Shkrimi më i mirë i vitit 2005” nga AGPK-ja.

Nëntor 2006 Bukurije Bajraliu, merr shpërblimin për temën e vitit nga UNDP-ja për pasqyrimin më të mirë të çështjeve sociale, me theks për varfërinë.

Nëntor 2006 Diton Paçarada, fotoreporter, merr shpërblimin për fotografinë e vitit nga UNDP-ja për pasqyrimin më të mirë të çështjeve sociale, me theks për varfërinë në Kosovë.

Dhjetor 2006 Arbana Xharra, gazetare e ekonomisë merr shpërblimin për pasqyrimin më të mirë të aferave të korrupsionit, në gazetën “Koha Ditore” dhe agjencinë BIRN në vitin 2006 në ceremoninë për “Storien më të mirë të gazetarisë për transparencë dhe anti-korrupsion” bashkorganizuar nga UNDP, OSBE dhe Agjencia Antikorrupsion e Kosovës.

228

January, 2003 Publisher Veton Surroi receives the special Award of the APJK for “encouraging debate and special contribution to journalism.”

January, 2003 Syzana Bytyçi is awarded for the best investigation journalism piece.

January, 2003 Astrit Gashi from is awarded best journalist in the field of business and economy.

January, 2003 Afrim Demiri, correspondent from Ferizaj shares the title “Correspondent of the year” with peers Enver Ulaj (Zëri”) and Musa Sabedini (“Epoka e Re”).

February, 2005 Syzana Bytyqi is honored with the “The Best Article in 2005 award” by the APJK.

November, 2006 Bukurije Bajraliu, wins UNDP’s award for the best article of the year describing the social situation in Kosovo, with emphasis on poverty.

November, 2006 Driton Paçarada, photographer, wins UNDP’s award for the best picture of the year reflecting the social situation in Kosovo, with emphasis on poverty.

December, 2006 Arbana Xharra, journalist of Economy section wins the first prize for her numerous articles on corruption published in Koha Ditore and BIRN during 2006, in a journalists competition “The best journalistic story on transparency and anti-corruption” organized by UNDP, OSCE and Kosovo’s Anti-Corruption Agency.

Falënderojmë të gjithë ata që këta dhjetë vjetë bashkëpunuan dhe me shkrimet e tyre i kontribuan “Kohës Ditore”. Po ashtu falënderojmë edhe donatorët që deri më 1999 përkrahën veprimtarinë e gazetës. Nëse në këtë monografi mungon emri i ndonjërit nga bashkëpunëtorët, kjo nuk është bërë për mungesë vullneti, por për shkak të përvjedhjes eventuale gjatë përpunimit të vëllimit të madh të materialit të përmbledhur. “Koha Ditore” do të vazhdojë të mbetet një gazetë e hapur për të gjithë ata që i çmojnë lart parimet e gazetarisë profesionale...

Titulli i origjinalit 10 vjetët e parë Redaktorë: Naser Miftari & Flaka Surroi Redaksia: Afrim Demiri, Bekim Kupina, Blerim Xhemajli, Bukurie Bajraliu, Sami Kastrati & Zija Miftari. Përkthimi nga anglishtja: Flaka Surroi Lektor: Adem Pllana English translation: Flaka Surroi, Brikenda Rexhepi & Lura Limani Proofreading: Shaun Hughes Arti grafik: Artan Zeneli Kopertina: KOHA © copyright KOHA 2007 Të gjitha drejtat janë të rezervuara Botues: KOHA Prishtinë Tirazhi: 1000 ekzemplarë botimetkoha@koha.net