2 CZASY KANCLERZA KAROLA RADZIWIŁŁA (1681–1720) Kanclerz Karol Stanisław Radziwiłł należał w działalności fundacyjnej do najaktywniejszych przedstawicieli rodu, ale swoją uwagę skupiał głównie na Białej na Podlasiu13. Skromny program rekreacyjny renesansowej willi został w 2. poł. XVII w. nieco rozszerzony. W inwentarzu z 1692 r. , prócz budynku wzniesionego jeszcze przez „Sierotkę” występuje już drugi, z dwoma pokojami. Pojawia się również modny ówcześnie pawilon „łaźnia niedokończona, włoskiej roboty, z salami i innemi pokojami, poprawy potrzebujące”. Obok dworu rozciągał się „ogród włoski z różnemi ziołami, kwater w nim rysowanych sześć”. W ogrodzie znajdowała się także figarnia wzniesiona z drewna. Cały zespół ogrodowy położony był nad trzema basenami, określanymi jako sadzawki. Większej zmianie nie uległa pozostała zabudowa folwarku, w którym jedynie niektóre drewniane budynki i szopy zastąpiono nowymi. Nadal funkcjonowały tam dwa ogrody warzywne. Nieco późniejszy, bo z 1706 r. list książęcego zarządcy, Jerzego W. Tauryłowicza, opisujący zniszczenia w Albie, poczynione przez Szwedów, potwierdza istnienie tam zwierzyńca, w którym hodowanych było kilkadziesiąt danieli i łosi. Od 22 marca 1706 r. w Nieświeżu stacjonowały wojska szwedzkie i wołoskie grabiąc i niszcząc dobra. Dnia 22 kwietnia spalili miasto Nieśwież z przedmieściem Kazimierz, folwarki Hanusowszczyzna i Zarzecze, wsie Wojniłowicze i Pochabowszczyzna. Tragiczną sytuację podczas ich pobytu najpełniej oddaje list Jerzego W. Tauryłowicza do Karola Radziwiłła: „Na noc poszli do Alby gdzie nieszczęśliwą zapędzając bębnem, stąd danielki strzelając odprawowali rekreacyją. Nazajutrz mając dość zwierzyny, zjadszy obiad, wychodząc wprzódy folwark z oborą, budynkami, owo ze wszystkim zapalili, tandem figarnia, pałac wszytek i budynki przed pałacem i stajnią popalili, owo nic zgoła nie zostało, osieć jedna w polu została próżna. Danielków na 12 podwodach po kilkoro zabitych zesłali do obozu pod Lachowicze i łosiów 4 na wozach powieźli (…). Zwierzyniec na pięciu miejscach rozgrodziwszy drewno spalili, jednak zebrawszy z biedą ludzi po lasach chrustami musiałem kazać zagrodzić (…). W sadzie albieńskim szczepy wszystkie pościnali, stare jabłoni słomą obłożywszy popalili”14. Spustoszenia radziwiłłowskich włości dopełniło otwarcie przed Szwedami fortecy nieświeskiej (21 maja), której umocnienia przez kilka tygodni wysadzano. Dopiero 3 lipca Szwedzi opuścili Nieśwież, choć wojenne niszczenie nie zakończyło się wraz z ich odejściem. W listopadzie 1707 r. w pojawiły się wojska moskiewskie pod dowództwem Bellinga, 13 Radziwiłł Karol Stanisław, [w:] PSB (A. Rachuba), t. XXX/2, 1987, s. 240-248. 14 AGAD AR, dz. V, nr 16163, nlb.; list Jerzego Wojciecha Tauryłowicza do Karola Radziwiłła z 24 kwietnia 1706 r., z Nieświeża.
[14]
alba_ksiazka.indd 14
7/29/09 12:17:49 AM