1 Waarom verkiezingen?

Verkiezingen zijn cruciaal voor het verkrijgen van legitimiteit. In de Wet op de ondernemingsraden staat dat or-leden op basis van geheime stemming worden verkozen. Het is belangrijk dat een or verkiezingen organiseert, omdat de or, als actor, namens deze medewerkers adviezen en instemming geeft. Eén van de taken van de or is namelijk het vertegenwoordigen van de medewerkers. De or heeft, wat dat betreft, een soortgelijke functie als het parlement. In onderstaand figuur 1 (ontleend aan het complexe politieke systeemmodel) wordt duidelijk wat het proces van een or is.

Figuur 1: Het politieke systeem

Invoer: om te kunnen functioneren heeft het systeem input nodig. Deze komt uit de omgeving. Het is de achterban die informatie bij de or brengt. Het zijn de vakorganisaties die van een or een bepaald standpunt verlangen inzake bezuinigingen of behandeling van adviesaanvragen in het licht van het uitblijven van een Sociaal Beleidskader op Rijksniveau of het ontbreken van een, met de vakbonden afgestemd, sociaal plan. Het kunnen de onderdirecteuren zijn die een bepaalde organisatiestructuur willen die haaks staat op het voorstel van de bestuurder. Allemaal actoren die hun eigen informatie of materiaal bij de or brengen. Deze informatie, energie of middelen worden omgezet in ‘eisen’ of ‘steun’. Eisen: vakorganisaties vragen soms van een or dat hij geen advies uitbrengt totdat de vakbonden een akkoord hebben bereikt met de bestuurder

over (bijvoorbeeld) het sociaal plan of de nieuwe cao. Het is de achterban die vraagt dat de or zorg draagt voor voldoende werkgelegenheid. Het is de afdeling HRM die er niet rouwig om is dat de vorming van de nieuwe organisatie met een paar maanden wordt uitgesteld omdat het voortraject zo slordig is verlopen. Het zijn allemaal eisen van actoren uit de omgeving van de or. Deze zelfde actoren spreken hun ‘steun’ uit voor het systeem. Oftewel zij accepteren dat de or adviezen of instemming geeft. De or verwerkt de eisen en de steun tot een standpunt welke hij verwoordt in een advies of instemming aan de bestuurder. Hier vloeit ‘uitvoer’ uit voort. Het is, voor het verkrijgen van een stevige positie in de organisatie, van essentieel belang dat or-leden beseffen welke positie zij innemen in het samenspel van arbeidsverhoudingen in hun eigen organisatie. Deze is, moet helaas geconstateerd worden, niet altijd even stevig. or-leden besteden weinig aandacht aan het verkrijgen van ‘steun’ voor hun voorstellen dan wel het verkrijgen van ‘steun’ voor het systeem van collectieve belangenbehartiging binnen de organisatie. Dit heeft effect op het draagvlak en de legitimiteit en dus op de positie om doelen te realiseren. En om dit nogmaals te onderstrepen: het is echt zo. Een or die regelmatig actief contact heeft met de collega’s heeft veel meer positie (legitimiteit omdat hij weet wat er onder de collega’s speelt) niet alleen van de achterban maar ook van de bestuurders. En legitimiteit is een aspect van het or-werk: de or neemt immers besluiten of geeft adviezen namens een collectief. Uiteindelijk moet hij het ‘gezag’ hebben om dit te doen. Bij dit gezag heeft de wetgever gedacht dat geheime verkiezingen een goede methode is.

De or neemt besluiten die effect hebben op de organisatie. Aangezien de kern van de medezeggenschap ligt besloten in het representatieve karakter is het van groot belang dat verkiezingen ordentelijk en goed verlopen. Ook moeten er voldoende kandidaten zijn om uit te kiezen. Wie accepteert een uitkomst van de Tweede Kamer als deze geen legitimiteit heeft? Het is een retorische vraag maar hij maakt duidelijk wat de crux is van de vraag ‘Wat is het belang van het hebben van verkiezingen?’ Daarnaast geven bestuurders aan verkiezingen essentieel te vinden. “Een or die zonder verkiezingen aan de macht komt, heeft minder invloed op mij.”, aldus een aantal bestuurders van zowel profit- als non-profitinstellingen.

Verkiezingen zorgen er dus voor dat de or output levert die aansluit op de wensen van medewerkers en draagt bij aan het verkrijgen van invloed. In een later hoofdstuk geven we een aantal varianten weer: loting, mandateren en selecteren. In het volgende hoofdstuk gaan we in op de verschillende fasen van het verkiezingsproces.