Boekbespreking

Een en vijftig

2020 was een op zijn zachtst gezegd matig jaar voor de meesten van ons. Wij hopen natuurlijk op verbetering in het jaar dat gaat komen. Wel passend dus om twee boeken te bespreken die beide verbetering nastreven.

TEKST CARSTEN BUSCH

Het boek One Percent Safer is een initiatief van Andrew Sharman, auteur van onder andere From Accidents to Zero (zie ook NVVKinfo 2-2015). Sharman was tot half oktober voorzitter van het Institution of Occupational Safety & Health (IOSH), de grootste organisatie van arbeidsveiligheidprofessionals (met meer dan 48.000 leden) ter wereld. Ieder jaar overlijden er wereldwijd 2,78 miljoen mensen als gevolg van werk. Dat zijn er 317 per uur. We kunnen dit niet allemaal tegelijk aanpakken en oplossen. Maar zoals Sharman zegt: als we slechts één procent kunnen verbeteren, maakt dat al een enorm verschil.

Eén procent veiliger Met kleine stapjes vooruit en continue verbetering als achterliggende gedachten, nodigde Sharman meer dan 100 bekende auteurs en veiligheidsprofessionals uit een beknopte bijdrage te leveren. Die moest bestaan uit een idee voor verbetering en verandering. De respons was positief en daardoor treft de lezer bijdragen aan van bekende auteurs als Sidney Dekker, Andrew Hopkins, Scott E. Geller, Edgar Schein, Erik Hollnagel en Paul Slovic. Naast die van onze eigen Frank Guldenmund, Andrew Hale, Jop Groeneweg, Gerard Zwetsloot, Patrick Hudson en Gert-Jan Hofstede. En nog veel meer, van andere bekende en onbekende namen.

Kinderlijk naïef De afzonderlijke bijdrages zijn nauwelijks geredigeerd zodat de ‘unieke stem’ van de schrijver bewaard blijft. Het boek bestaat daardoor uit zo’n 140 losse stukjes die alle kanten opgaan. Dat heeft voor- en nadelen. Enerzijds is een gevarieerde aanpak noodzakelijk om verbeteringen te bereiken. Een one-size-fits-all-aanpak bestaat immers niet. Aan de andere kant betekent die aanpak ook dat je soms stukjes tegenkomt waar je het hartgrondig mee oneens kunt zijn, afhankelijk van je professionele kennis en overtuiging. Of zelfs stukjes die kinderlijk naïef zijn of tenenkrommende onzin. Zo zie ik bijvoorbeeld op pagina 186 staan: “Als gedrag negatieve gevolgen krijgt dan stopt het waarschijnlijk. Dat noemt men straffen. Dus, zorg ervoor om veilig gedrag in je organisatie te handhaven,

One Percent Safer. The Secrets to Achieving Safety Excellence from the World’s Finest Thinkers, Sharman, A. (2020) Maverick Eagle Press, www.onepercentsafer.com

dan neemt veilig gedrag toe. Als veilig gedrag toeneemt, wordt de veiligheidscultuur sterker en je ongevalsfrequentie neemt af. Dat is een een- voudige rekensom. Probeer het uit: het is wetenschap.” Dat was in 1911 wellicht opzienbarend (vanwege de term cultuur, verder niet) maar doet niet bepaald recht aan de afgelopen 100 jaar veiligheidskunde.

Koffietafelboek Van de positieve kant bekeken: het boek biedt de mogelijkheid om op een hele snelle manier 142 auteurs te benchmarken en te kijken wat ze te bieden hebben. De opmaak is prachtig, in hoge kwaliteit kleurendruk en met fraaie foto’s en illustraties naast de paginavullende bijdrages.

Omdat het dus geen boek is dat je van voor naar achter gaat lezen, maar eerder een dat je doorbladert en waaruit je een stukje leest dat je aandacht trekt, wil ik het omschrijven als een ‘koffietafelboek’. Een boek dat je hebt liggen omdat het mooi is, om in te bladeren en om af en toe eens uit te lezen. Pluspunt: u steunt een goed doel, want de opbrengst gaat naar een stichting die veiligheid bevordert.

50 Arbeidsongevallen Zoals de titel 50 arbeidsgevallen, oorzaken en lessen al aangeeft, beschrijft het tweede boek de lessen die we kunnen leren uit de onderzoeksresultaten van 50 arbeidsongevallen die inspecteurs van de Inspectie SZW hebben onderzocht. Het boek bestaat uit vier delen: 1. een bespreking van de 50 ongevallen (125 pagina’s), 2. wet- en regelgeving (72 pagina’s), 3. ongevalsonderzoek (40 pagina’s) en 4. nazorg (8 pagina’s). Persoonlijk vind ik het resultaat als geheel wat onevenwichtig. Dat zien we ook terug in de verdeling van het aantal pagina’s per hoofdstuk. Het is

50 Arbeidsongevallen. Oorzaken en Lessen. Kermani, E. (2020) ISBN 9789462156920, Alphen aan den Rijn: Vakmedianet loffelijk dat de schrijvers aan nazorg denken, dat is een belangrijk onderwerp. Maar in dat geval verdient het meer aandacht dan twee bewerkte krantenartikelen. En dan had het óf een uitgebreider hoofdstuk moeten krijgen, of verwijzingen naar andere literatuur moeten bevatten. Ook hoofdstuk 2 valt wat mij betreft een beetje uit de toon. Het geeft een prima overzicht over verplichtingen van werkgevers. Met een bespreking van Arbowet, -besluit, -catalogi en de werkwijze van de Inspectie SZW. Maar zijn dit lessen uit ongevallen? Of zijn het oorzaken? Mogelijk lessen, zeker vanuit het perspectief van de inspectie. Vanuit dat oogpunt is dit een prima beknopt overzicht. Maar ik denk dat hier andere, uitgebreidere bronnen voor bestaan.

Leren De kern van het boek en waar het om gaat, namelijk leren van ongevallen, vinden we in de delen 1 en 3. Deel 1 bevat aansprekende, korte beschrijvingen van de ongevallen, met aandacht voor achtergronden, gevolgen en oorzaken. Twee opmerkingen daarover. Ten eerste dat het bespreken van de boeterapporten een beetje haaks staat op het oogpunt van leren. Onlangs zag ik op LinkedIn iemand beweren: “You can punish, or you can learn, you can’t do both.” Wellicht ligt het niet zo zwart-wit. Maar het zoeken naar een overtreding zorgt voor zo veel vooroordelen in een onderzoek dat het vermoedelijk een dieper leerproces in de weg staat. Ten tweede heeft een deel van die lessen een wat matige diepgang (bijvoorbeeld: beveiligingen moet je niet verwijderen). Waar men wel diepere oorzaken aanstipt (werkdruk vanuit klanten) illustreert dit meteen de beperkte reikwijdte van een Inspectie om oorzaken aan te pakken. Deze twee punten zijn de reden waarom de auteurs deel 3 hebben opgenomen, over hoe organisaties zelf op een goede manier met ongevalsonderzoek aan de slag kunnen. Persoonlijk vind ik dit deel van het boek het sterkst, met een rechttoe rechtaan bespreking van het onderzoeksproces, met aandacht voor praktische zaken en valkuilen.

Al met al toch een toegankelijk boek. Misschien ook niet een om van kaft tot kaft te lezen, maar meer een boek om naar behoefte relevante lessen en praktische tips uit te halen.