ბათუმი ჩემი სახლია by batumelebi netgazeti

baTumi Cemi saxlia

სარჩევი ukraineli qalebi baTumidan

rusebi baTumSi 2008 wlis agvistos Semdeg

germanelebis nakvalevi baTumSi

baTumeli iezidebis TviTgadarCenis istoria

rogor cxovroben somxebi baTumSi

azerbaijanelebi baTumSi

pontoeli berZnebis istoria baTumSi

ori qveynis Svilebi - baTumeli ebraelebi saqarTvelosa da israelSi

ფოტოგრაფი: მანანა ქველიაშვილი

ჟურნალში გამოქვეყნებული სტატიები მომზადებულია პროექტის – „ საქართველო ჩვენი სამშობლოა ეროვნული ინტეგრაციის გაძლიერება აჭარაში“ ფარგლებში. პროექტს ახორციელებს „თავისუფალ ჟურნალისტთა სახლი“. პროექტი დაფინანსებულია „ფონდ ღია საზოგადოება – საქართველოს“ მიერ. სტატიაში გამოთქმული შეხედულებები და მოსაზრებები არ არის აუცილებელი გამოხატავდეს დონორი ორგანიზაციის შეხედულებებს.

winasityvaoba

aslan WaniZe, „Tavisufal JurnalistTa saxlis“ Tavmjdomare „saqarTvelo Cemi samSobloa _ erovnuli integraciis gaZliereba aWaraSi~ _ ase ewodeboda proeqts, romelsac Cveni organizacia, „Tavisufal JurnalistTa saxli“, ramdenime Tvis ganmavlobaSi axorcielebda „fond Ria sazogadoeba saqarTvelos“ finansuri mxardaWeriT. erovnul umciresobebs didi wvlili miuZRviT Cveni qveynis, Cveni istoriis, Cveni qalaqis ganviTarebaSi. Cveni mizani iyo, erTi mxriv, warmogveCina baTumis eTnikuri, kulturuli mravalferovneba, Cveni wvlili Segvetana sazogadoebis informirebaSi, Tu raoden saintereso da mniSvnelovania kultura, romelic sxvadasxva eTnikuri umciresobis monawileobiT iqmneba da meore mxriv, gveCvenebina, rom sxvadasxva erovnebis adamianebis cxovreba qveyanas safrTxes ki ar uqmnis, aramed aZlierebs mas da kidev ufro mimzidvels xdis. baTumSi ocze meti eTnikuri umciresobis warmomadgeneli cxovrobs, Tumca amjerad gadavwyviteT im eTnikur umciresobebze gagvekeTebina aqcenti, romlebic baTumSi diasporebiT arian warmodgenilni. ukrainelebi, somxebi, rusebi, berZnebi, iezidebi, azerbaijanelebi, ebraelebi, germanele-

bi _ am JurnalSi gamoqveynebuli statiebis meSveobiT Tqven maT gaicnobT, waikiTxavT, rogoria maTi cxovrebis istoria baTumSi, ra tradiciebi aqvT, ramdenad SeZles TavianTi kulturisa da TviTmyofadobis SenarCuneba. proeqts ori mediapartniori hyavda _ Jurnali „baTumelebi“, romlis vebgverdzec gamoqveynda statiebi baTumSi mcxovrebi erovnuli umciresobebis Sesaxeb da aWaris sazogadoebrivi mauwyebeli, romelmac am periodSi moamzada siuJetebi amave Temaze. proeqtis farglebSi araerTi saintereso Sexvedra da RonisZieba Sedga, maT Soris gansakuTrebuli iyo erovnul umciresobaTa festivali, romelic baTumSi pirvel agvistos gaimarTa da ara marto adgilobrivi mosaxleobis, aramed turistebis didi interesic gamoiwvia. festivalze baTumSi mcxovrebma erovnuli umciresobebis warmomadgenlebma tradiciuli folklori, samosi, kerZebi da Tanamedrove kulturis nimuSebi warmoadgines. es iyo festivali, romelmac kargad aCvena baTumis, rogorc multikulturuli qalaqis xasiaTi, sadac garemo istoriulad mravalferovani da amave dros, tolerantuli iyo. proeqtis farglebSi aseve Seiqmna tolerantTa klubi, sadac 12 erovnuli umciresobis warmomadgeneli axalgazrdebi arian gaerTianebuli da sakuTar mosazrebebsa da kulturas acnoben erTmaneTs. proeqtis farglebSi momzadebuli Jurnalisturi masalebidan gansakuTrebiT erTi fraza damamaxsovrda, baTumeli, xandazmuli mesaaTis, romelmac Tqva, rom adamiani, romelsac baTumidan unda wasvla, suleliao. es aris adamianis fraza, romelsac aqvs erTi samSoblo, saqarTvelo da qalaqi, romelic misi saxlia.

„თავისუფალ ჟურნალისტთა სახლის“ პროექტის - „საქართველო ჩვენი სამშობლოა - ეროვნული ინტეგრაციის გაძლიერება აჭარაში“ პრეზენტაცია.

პროექტის ფარგლებში შეიქმნა ტოლერანტთა კლუბი, სადაც ახალგაზრდები ერთმანეთს ხვდებოდნენ კინოკლუბში და ტრენინგებზე.

baTumi Cemi saxlia

ბავშვთა დაცვის საერთაშორისო დღე - პროექტის ფარლებში გამართული აქცია.

ფოსტის საერთაშორისო დღეს, პროექტის ფარგლებში, მოხალისეებმა ბათუმში სხვადასხვა ორგანიზაციაში დასაქმებულ ადამიანებს წერილები გაუგზავნეს და ასე შეახსენეს ფოსტის მნიშვნელობა.

მშვიდობის საერთაშორისო დღეს ტოლერანტთა კლუბის წევრებმა ნაგვის ურნები და კედლები მოხატეს.

ტოლერანტობის საერთაშორისო დღეს ბათუმში ეროვნული უმცირესობების სკვერი მოეწყო.

baTumi Cemi saxlia

ინტერნეტგადაცემები ეროვნული უმცირესობების თემაზე.

წინასაარჩევნო შეხვედრა ბათუმის მერობის კანდიდატებთან.

ეროვნულ უმცირესობათა ფესტივალი ბათუმში.

ukraineli qalebi baTumidan ავტორი: ლელა დუმბაძე

ა

აჭარაში დაახლოებით 800 ეთნიკური უკრაინელი ცხოვრობს. ზოგიერთი მათგანი თავს ქართველადაც კი მიიჩნევს. ზოგიერთი ეროვნული იდენტობის შენარჩუნებას ცდილობს, ხოლო ის უკრაინელები, რომლებიც შერეულ ოჯახებში დაიბადნენ, მიიჩნევენ, რომ მულტიკულტურული სამყაროს ნაწილნი არიან.

baTumi Cemi saxlia

ანჟელა

ანჟელა ბოლოგანი igi 21 wlisaa, sazRvao akademiaSi biznesadministrirebas da marTvas swavlobs. oTxi welia baTumSi cxovrobs, manamde ki Tavis ukrainel bebiasTan foTSi izrdeboda. mSoblebi daSorebis Semdeg sxvadasxva qveyanaSi wavidnen sacxovreblad, TviTon ki saqarTveloSi darCa. anJela ambobs, rom mas hqonda SesaZlebloba ukrainaSi wasuliyo saswavleblad, magram mainc saqarTveloSi darCena arCia. „ver Sevelie. ar maqvs iseTi gancda, rogorc zogierT qarTvels _ „liJbi aqedan wavide“. ukrainasTan bebia ufro akavSirebs, radgan masTan gaizarda. bebiisgan iswavla raWuli alubliT ukrainuli varenikebis momzadeba, tradiciuli borSCis gakeTeba da ukrainuli enac. kiTxulobs ukrainul

literaturas. roca patara iyo, sabaleto skolaSi dadioda, sadac nacionalur cekvebsac dgamda. „pataraobaSi deda mimReroda xolme ukrainul iavnanas, rac Zalian mniSvnelovania CemTvis“, _ gveubneba is. saxlSi tradiciuli samosi da yvavilebiT mownuli gvirgvinic aqvs, pataraobisas sadResaswaulo dReebSi icvamda. „bebia ki saxlSic erovnuli samosiT dadis“. anJela ambobs, rom ukrainaSi jer ar yofila, bebia ufro xSirad dadis, naTesavebs da axloblebs moinaxulebs xolme. momavali wlisTvis TviTonac gegmavs wasvlas, Tumca ambobs, rom iq cxovrebis survili ar aqvs da saqarTveloSi dabrundeba. natalia mxatvaria. muSaobs kerZo sko-

ნატალია დაბიჟა

ნატალია დაბიჟა laSi xatvis maswavleblad, turistul sezonze ki, bulvarSi portretebs xatavs. naxatebs, ZiriTadad, ucxoeTSi yidis. mxatvarTa kavSiris wevria da xSirad gamofenebSic monawileobs. „deda, ifalia xanTaZe, qarTveli iyo, mama _ oresti dabiJa ki _ ukraineli. mama eleqtroinJineri iyo, dedaCemi _ aeroportSi muSaobda. erTmaneTs baTumSi Sexvdnen. mama saqarTveloSi 1954 wels janmrTelobis problemebis gamo odesidan gadmovida. baTumis RvTismSoblis eklesiaSi ganaTeba da vitraJebi misi daproeqtebulia. aseve cirkSi, aWaris radiosa da televiziis Senobasa da TeatrSi ganaTeba mamaCemis proeqtiT aris gakeTebuli.“ natalias TqmiT, mama kargad xatavda, Tumca akademiaSi ar Caabara, radgan im dros marqsisa da leninis portretebic

baTumi Cemi saxlia

unda exata, „es ki ar moswonda. amitom Tavisufleba arCia“. natalia ukrainulad ver saubrobs, Tumca ambobs, rom enas grZnobs da esmis. axsovs sofeli baltaSi, sadac bebia cxovrobda, xilis baRi ezoSi _ qliavisa da vaSlis xeebiT. saocari surneli aqvs sofels, dRemde maxsovs am baRis sunio _ ambobs. bebiisgan mxolod xeliT amoqarguli fardagebi SemorCa, romelic Zalian popularulia Zvel ukrainul ojaxebSi. bebiisgan axsovs nacionaluri simRerebi, Tumca yvela aRar. „mec miyvarda qargva, axla veRar vaxerxeb. vxatav da amisTvis dro aRar mrCeba. tradiciuli kerZebidan saxlSi mxolod borSCis vamzadeb, sala ar miyvars, radgan cximiani sakvebi ar momwons“. cdilobs nacionalur fesvebs mTlianad ar moswydes, amitom baTumSi arse-

bul ukrainul diasporasTan urTierTobas inarCunebs. Sexvedrebi, ZiriTadad, maSin ewyoba, roca diasporas ukraineli stumrebi hyavs an romelime erovnul dResaswauls aRniSnaven. „aseTi Sexvedrebi iSviaTia, Tumca mainc mniSvnelovani. Cemi erTi Svili ukrainaSi saswavleblad wavida, amitom enac iswavla. amaSi diaspora damexmara. ukra-

inis xelisufleba eTnikur ukrainelebs swavlas ufinansebs, amitom baTumidan xSirad midian axalgazrdebi“. natalias meuRle eTnikuri somexia, „radgan ojaxi Sereulia, vfiqrob, ukrainul fesvebTan kavSiri Cemma Svilebma dedis mxridan unda SeinarCunon. minda Cemma patara gogonamac iswavlos ukrainuli ena“.

ნატალია

ნატალია მიროშნიჩენკო natalia maswavlebelia. is baTumSi 37 welia cxovrobs. misi ukraineli meuRle, aleqsandre miroSniCenko, baTumSi daibada da gaizarda, maT erTmaneTi ukrainaSi gaicnes. isini nikalaevSi, nayinis kafeSi Sexvdnen erTmaneTs, daqorwinebis Semdeg ki sacxovreblad nataliac baTumSi gadmovida. „Cemi meuRle mezRvauri iyo, me _ ukrainuli enisa da literaturis maswavlebe-

li. am specialobiT ukrainaSi 11 weli vimuSave, baTumSi ki skolaSi ukrainuls ar swavloben, amitom bavSvebs rusul enas vaswavli“. ukrainul enas baTumSi mxolod sakvirao skolaSi aswavlis. adre ufro bevri moswavle hyavda, amJamad enis Seswavlis mxolod oTxi msurveli hyavs. ufro xSirad axalgazrdebi swavloben da isic maSin, roca ukrainaSi saswavleblad midian.

baTumSi ukrainis diaspora man daaarsa, raSic ukrainis sakonsulom Seuwyo xeli. sakvirao skolac natalias daarsebulia. „swored es garemo gviwyobs xels Cveni identobis SenarCunebaSi. garemo Tavisas Svreba, amitom ojaxSi qarTuli tradiciebic ikidebs fexs. erTaderTi, rac jerjerobiT ar icvleba, is aris, rom axal wels Cemi ojaxis yvela wevri erovnul samosSi vxvdebiT“. natalias saxlSi arc ukrainuli, alubliT damzadebuli varenikebia miviwyebuli. tradiciulad amzadeben borSCis, salasa da Zexveuls.

patara SviliSvils `iavnanas“ ukrainulad ver umReris, radgan ambobs, rom kargi smena ar aqvs, Tumca xSirad ukiTxavs ukrainul zRaprebsa da leqsebs. „kargad ara, magram laparakic gamosdis ukrainulad“, _ gveubneba SviliSvilze. yvelaze meti tradiciuli nivTi da aqsesuari swored diasporis ofisSi inaxeba. yvelaze Zveli, rasac aq vxedavT, asi wlis ukrainuli, tradiciuli wesiT amoqarguli fardagia, masze warwerebic Zvel ukrainul enazea amoqarguli. „es is garemoa, rac Cems fesvebTan makavSirebs“, _ gveubneba natalia miroSniCenko.

ელიზავეტა კრასენკო

ელიზავეტა

baTumi Cemi saxlia

20 wlis elizaveta krasenko baTumSi daibada. rusTavelis universitetSi Jurnalistikas swavlobs da dainteresebulia fotografiiT. miuxedavad imisa, rom mama ukraineli hyavs, am qveyanaSi jer ar yofila, Tumca survili aqvs. elizavetas Sereuli ojaxi aqvs, „mama naxevrad ukrainelia, naxevrad _ rusi. deda ki naxevrad _ somexi, naxevrad _ belorusi“. elizaveta ambobs, rom albaT es aris imis mizezi, rom sakuTar Tavs konkretul eTnosTan ar aigivebs. „ver vityvi, rom CemSi ukraineli ufro sWarbobs an rusi da somexi, yvela es kultura Cems ojaxSi garkveuli doziTaa Semosuli da bunebrivia, mec am mravalferovnebis nawili var“. elizavetam ukrainuli ena kargad ar icis, radgan ojaxSi rusulad saubroben. „ukrainaSi wasvlis survili mamas ar aqvs, Tumca me minda,

rom samogzaurod wavide. cxovrebas saqarTveloSi vapireb, sxva qveynebSi ki mxolod samogzaurod waval“.

aq miCveuli var, enac vici da baTumi momwons. es garemo aris CemTvis misaRebi da aq Tavs kargad vgrZnob“.

ლუბა ბიბილეიშვილი 25 wlis luba bibileiSvils qarTveli mama hyavs, romelic ukrainis moqalaqea. ukrainasTan da mis kulturasTan mamis deda, evdokia bebia akavSirebs. miuxedavad imisa, rom bebia TiTqmis ar axsovs, misi warmomavlobac ki sakmarisia imisTvis, rom ukrainul kulturasTan mexsiereba SeinarCunos. „saswavleblad ukrainaSi wavedi, evropeistikas vswavlobdi, viswavle enac. ukraina bebiis gamo avirCie. miyvars iqauri buneba, ena Zalian lamazia. mamaCemi cudad laparakobs am enaze, amitom misgan bevri ram ver viswavle. ukrainuli kultura, simRerebi, cekvebi, mwerloba _ Zalian miyvars. momwons xeliT naqargi nivTebic. guli mwydeba imaze, rom bebiis saxli meore msoflio omis dros mTlianad ganadgurda. saxls bombi daeca da misgan araferi darCa. arc erTi foto, arc erTi nivTi, rac bebiasTan ufro metad damakavSirebda, ar damrCa. tradiciuli, magram mxolod axali nivTebi maqvs, rac ukrainasTan makavSirebs. bebiis erTi SviliSvili yirimSi cxovrobs da mas iSviaTad vnaxulob, Tumca myavs bevri ukraineli megobari“. lubas azriT, Sereuli ojaxebis SemTxvevaSi aris safrTxe, rom erovnuli tradiciebi daikargos an transformirdes, amitom yvelaze mniSvnelovani, rac identobis SenarCunebas uwyobs xels, es enaa. „vfiqrob, ukrainuli fesvebi arc Semdeg TaobaSi daikargeba _ vcdilob, Cems

ლუბა

patara naTesavebs gadavce ukrainuli tradiciebi. vukiTxav zRaprebs, moTxrobebs. roca Svili meyoleba, ukrainul enas masac vaswavli. es Cveni istoriaa da vfiqrob, is unda gvaxsovdes“. luba ambobs, rom Zvel baTumSi arsebuli patara kafe-bari, sadac axla muSaobs, Zalian uyvars. iq bevri ucxoeli Sedis, xSirad ukraineli turistebic.

რომან ნიკულინი

rusebi baTumSi 2008 wlis agvistos Semdeg ავტორი: გულნარა კაკაბაძე

baTumi Cemi saxlia

aT akavSirebT erTi ram _ eTnikurad rusebi arian da baTumSi cxovroben. maTgan erT-erTi _ 18 wlis roma saqarTveloSi daibada, sxvebi sxvadasxva garemoebis gamo aRmoCndnen jer saqarTveloSi, Semdeg ki baTumi airCies sacxovreblad. politikaze saubari arc erT maTgans ar surs, amboben, rom amisgan Tavs Seikaveben. aseve imasac xazgasmiT aRniSnaven, rom maTi eTnikuri warmomavlobis gamo arasdros araviTari problema ar SeqmniaT baTumSi _ arc agvistos omis Semdeg, roca sul raRac 9 wlis win maTi istoriuli samSoblos jari saqarTveloSi SemoiWra da jer kidev okupirebuli aqvs qveynis teritoriis 20%. politikaze saubars didi enTuziazmiT arc „rusulenovani inteligenciis“ asociacia „rosias“ Tavmjdomare, arCil gogitiZe xvdeba. arCil gogitiZes baTumSi, griboedovis quCaze, asociaciis ofisSi SevxvdiT. am quCaze erT-erTi korpusis pirveli sarTuli baTumis merias eTnikuri umciresobebis saTvistomoebisTvis gamouyvia. aq gverdigverd

ganTavsebulia germanuli, somxuri, ukrainuli Tu azerbaijanuli saTvistomoebis TiTo oTaxi. arCil gogitiZe ambobs, rom is qarTvelia da misi kavSiri rusul eTnosTan imiT Semoifargleba, rom wlebis win rusuli skola daamTavra. misi TqmiT, maTTan 300-mde eTnikuri rusia gaerTianebuli. „ZiriTadad, asakovani xalxia. axalgazrdebi, vinc skolas amTavreben, ruseTSi midian swavlis gasagrZeleblad. bevri maTgani ruseTSive poulobs samuSaos da aRar brundeba saqarTveloSi. bolo ori welia ruseTSi gamkacrda moqalaqeobis miniWebis procedura, amitom axla ufro uWirT ruseTSi fexis mokideba da albaT isev saqarTveloSi dabrundebian“. „rosias“ ZiriTadi saqmianoba mainc kulturuli RonisZiebebiT Semoifargleba _ sadResaswaulo dReebSi folklorul simRerebsa da cekvebs asruleben. 2014 wlis aRweris monacemebiT, saqarTveloSi sul 26,453 eTnikuri rusi cxovrobs, maTgan 3 679 baTumSi, xolo 13 350 - TbilisSi.

რომან ნიკულინი 18 wlis roman nikulini baTumSi daibada da gaizarda. qarTulad wers, kiTxulobs da saubrobs. roma wels abiturienti iyo _ erovnuli gamocdebi Caabara da baTumis sazRvao akademiaSi swavlobs. is ambobs, rom saqarTveloSi apirebs cxovrebas. „baTumSi bavSvobidanve vcxovrob. Cemi ojaxis yvela wevri aq aris dabadebuli. Cemi didi babua (mamis babua dedis mxridan), boris smirnovi, meore msoflio omSi ibrZoda, mZimed daiWra, TumcaRa gadarCa da jildod saxelmwifom qobuleTSi miwa gadasca. amis Semdeg ojaxma miwis gayidva da baTumSi gadmosaxleba gadawyvita.

aqedan iwyeba Cveni ojaxis baTumuri cxovrebis istoria. saqarTvelo Zalian miyvars, buneba, xalxi, qarTuli kultura _ yvelaferi politikis garda. miuxedavad imisa, rom naxevrad rusi var, Cems samSoblod mainc saqarTvelos miviCnev, _ aq davibade, gavizarde da bavSvobis yvela tkbili mogonebac saqarTvelos ukavSirdeba. saqarTveloSi darCenasa da swavlis gagrZelebas vgegmav… 2008 wlis agvistos omis dReebi Cems mexsierebaSic aRibeWda, miuxedavad imisa, rom bavSvi viyavi, 8 wlis. maxsovs pirveli SiSi _ ojax-

is wevrebis dakargvis SiSi iyo, miuxedavad imisa, rom omSi uSualod aravin iRebda monawileobas. ganvicdidi imas, rom yvelani safrTxis winaSe videqiT. Semdeg cxovreba dabrunda Cveul reJimSi. baTumSi arasdros migrZnia Seviwroeba sxva erovnebis adamianebisgan, miT ufro qarTvelebisgan. albaT imitom, rom yvela baTumeli erT garemoSi, erTi tradiciiTa da adaT-wesebiT vizrdebiT da nacio-

nalur doneze gansxvaveba umniSvneloa. Cemi megobrebis wreSi zogierTi qarTveli, zogierTi _ somexi da zogierTic rusia. Cvens urTierTobaSi erTaderTi ram aris ucvleli _ erTmaneTs vafasebT ara nacionalobis niSniT, aramed adamianobiT. rac Seexeba ruseTs, am qveyanaSi arasodes vyofilvar. erTaderTi mizezi, ris gamoc visurvebdi ruseTSi wasvlas, naTesavebis monaxulebaa“.

ალექსანდრე მოლოდოი და ელენა კაშეევა elena kaSeeva profesiiT balerinaa, xolo misi meuRle, aleqsandre molodoi _ developeri. elena da aleqsandre 18 Tvis win Camovidnen baTumSi sacxovreblad _ jer saqarTveloSi binadrobis ufleba moipoves, Semdeg kafe gaxsnes da ase cxovroben. col-qmars ar surs ruseTSi arsebul politikur situaciaze saubari, Tumca amboben, rom arCevani saqarTveloze gaakeTes. „baTumSi Cveni dasaxlebis istoria lenas ukavSirdeba. 2005 wels is gastrolze Camovida cnobil balerinasTan _ irma nioraZesTan erTad. amis Semdeg, zedized eqvsi wlis ganmavlobaSi, periodulad CamovdiodiT saqarTveloSi. piradad CemSi saqarTvelosadmi interesi didma qarTvelma reJisorma, giorgi daneliam, xolo lenaSi bunebam, jansaRma sakvebma da cxovrebis stilma aRZra. Cveni erT-erTi pirveli Camosvla ruseT-saqarTvelos omis Semdeg periods daemTxva. maSin turistebi viyaviT qveyanaSi da, ra Tqma unda, politikur Temebze saubars Tavs varidebdiT. ukve weliwad-naxevaria, rac baTumSi vcxovrobT. saqarTveloSi gadmosvlis gadawyvetileba uceb ar migviRia, am sakiTxze didxans vfiqrobdiT. aq gadmosaxlebis istoria ki, erT Cveulebriv

baTumi Cemi saxlia

Tbilisel xelosans ukavSirdeba. mesame Tu meoTxe viziti gvqonda saqarTveloSi, Zvel TbilisSi, erT-erT saxlSi vaTevdiT Rames. Cven mezoblad mRebavi kaci cxovrobda, saRamos sufraze migvipatiJa, dabadebis dRe hqonda. didebuli sufra gaawyves, yvela kerZi mis dedas hqonda momzadebuli, saWmeli eniT aRuwereli da kosmiurad gemrieli iyo. yvelaferi Cveul sadResaswaulo reJimSi midioda, roca uceb, CvenTvis sruliad moulodnelad wamodga erT-erTi stumari, ormocdaaT wels gadacilebuli kaci da miTxra: saSa, axla vdgebiT, mivdivarT CemTan saxlSi da dRes CemTan vrCebiT, coli gafrTxilebuliao. simarTle giTxraT, CemSi gamowveuli gakvirveba ar yofila simTvralis Sedegi _ aseTi gaxsniloba da uSualoba sruliad ucnobi adamianisgan Zalian STambeWdavi aRmoCnda CemTvis. am SemTxvevis Semdeg saqarTvelos umSvenieresi bunebidan, mTebidan, zRvidan aqcenti qarTvelebsa da maTi xasiaTis Taviseburebebze gadavitaneT. axla ukve baTumSi bevri nacnobi da megobari gvyavs. vmegobrobT yvelasTan. Cveni nacnobebis naxevari adgilobrivi mosaxleoba, meore naxevari ki baTumSi CvensaviT Camosuli rusebi, ukrainele-

ალექსანდრ მოლოდოი და ელენა კაშეევა

bi da belorusebi arian. informaciis ZiriTadi wyaroc megobrebi da feisbuqgverdia. rusul satelevizio arxebs arc adre vuyurebdiT da arc axla vuyurebT. qarTvelebTan damegobreba arc Cvens biWs _ 8 wlis maqss gasWirvebia. SarSan rusulenovani baRidan qarTulenovanSi gadasvla mouwia. Tavidan enis mxriv garkveul problemebs Seejaxa, Tumca maleve gadalaxa. maqsma umaRlesi SefasebiT daamTavra pirveli klasi, Cveulebrivad kontaqtobs qarTvel bavSvebTan, dadis karateze da Zalian moswons yvelaferi, rasac akeTebs. mokled, maqsma Cvengan gansxvavebiT ufro iolad iswavla qarTuli. kafe, romelic me da lenam gavxseniT, Cveni Semosavlis ZiriTadi wyaroa. Cvens kafeSi gansxvavebuli adamianebi modian. Sesabamisad, adamianebTan urTierToba Cveni yoveldRiuri saqmianobis nawili gaxda. miuxedavad imisa, rom aqtiurad vkon-

taqtobT adgilobriv mosaxleobasTan, ra Tqma unda, sxvadasxva umciresobis warmomadgenlebTanac, organizaciasTan, romelic rusul diasporaze muSaobs, Sexeba ar gvqonia. simarTle giTxraT, didad arc vamarTleb diasporebis arsebobis princips. CemTvis es imas niSnavs, rom roca arsebobs diaspora, arsebobs gancalkeveba, Caketili wre, rac baTumisTvis zedmetia. diaspora, albaT, maSin iqneba gamarTlebuli da saWiro, roca adgilobriv mosaxleobasTan komunikaciis saSualeba ar geqneba. Cven ki zustad is mogvwons, rom gveZleva Sansi, uSualod gvqondes urTierToba baTumis mosaxleobasTan da SevigrZnoT qarTveli eris Taviseburebebi. kafes gaxsnac nawilobriv am ideas ukavSirdeba. biznesis wamowyeba ki saqarTveloSi calke ambavia, aq sruliad martivi procedurebia da am kuTxiT iusticiis

saministros gamovyofdi. saqarTveloSi biznesis keTebis Sansi yvelas eZleva. mniSvnelovania mxolod adamianis motivacia da Sroma. roca gare faqtorebi xels giwyobs biznesis wamowyebaSi, xvdebi, rom riski gamarTlebulia, radgan yvelaferi Senzea damokidebuli.

rasakvirvelia, yoveli biznesi sawyis etapze garkveul energias, Zalisxmevasa da moTminebas moiTxovs. Cven ki erTi ram zustad vicodiT _ resursi sworad unda gagvenawilebina. samuSaos ra dalevs, saqmis siyvaruliT ki yvelaferi gamova: imuSaveb _ miiReb fuls, ar imuSaveb _ ver miiReb.

ელენა სკრობოტოვა 1895 wels ruseTis imperatorma nikoloz meorem gamoagzavna babuaCemi (dedis mxridan) _ vasili beSkaevi baTumSi, imJamindel porto-frankos sabaJoze samuSaod. babua baTumSi bebiasTan _ marTa beSkaevasTan erTad Camovida. bebia qalaq samaradan iyo. baTumSi eqvsi Svili SeeZinaT, maT Soris dedaCemi ekaterinec. mSoblebma erTmaneTi 1922 wels gaicnes _ mama baTumSi wiTeli armiidan Camovida. me 1938 wels davibade. oci wlis asakSi stalingradis universitetSi Cavabare _ navTobis specialobaze. swavlis gagrZeleba finansuri problemebis gamo ver movaxerxe da sami wlis Semdeg isev baTumSi davbrundi. 1941 wels Cveni ojaxi okupaciaSi moxvda, erTi wlis Semdeg ki mama sakoncentracio banakSi daxvrites. deda, me, ori da da Zma ponamariovis saxelobis partizanul banakSi movxvdiT da mxolod 1946 wels

davbrundiT baTumSi. amis Semdeg baTumidan arsad gavsulvar, aq davrCi da dRemde aq var. ruseTSi naTesavebidan aRaravin damrCa. baTumSi, Cems mSobliur qalaqSi, Tavs Zalian myudrod vgrZnob. ori qaliSvili da patara SvilTaSvili myavs, aseve Zalian bevri rusi nacnobi, maTi umravlesoba adgilobrivi rusia. ra Tqma unda, bevri qarTveli megobaric myavs. qarTveli iyo Cemi meuRle, SoTa inasariZe. Tanacxovrebis manZilze ar yofila iseTi SemTxveva, nacionalizmis safuZvelze uTanxmoeba, Tundac mciredi gaugebroba gvqonoda. baTumi yovelTvis iyo internacionaluri, sakurorto qalaqi da SemdegSic ase iqneba. Tu iqmneba iseTi situaciebi, roca viRacas Cemi saubari rusul enaze ar siamovnebs, yovelTvis vaxseneb, rom dRevandel multikulturul samyaroSi eTnokonfliqtebi aRar unda arsebobdes.

ელენა ანისიმოვა davibade leningradSi 1932 wels. 9 wlis viyavi, roca pirvelad Camovedi baTumSi. mama omis dawyebamde 3 TviT adre, 1941 wlis maisSi baTumSi gamoiZaxes. cota xanSi is polkSi waiyvanes, Cven ki _ me, deda da Cemi da baTumSi davrCiT. mZime periodi iyo. mamis datovebuli 500 rubli maleve dagvexarja. unda gvefiqra Semosavlis

baTumi Cemi saxlia

axal wyaroze. 15 wlis asakSi me da Cemma xuTma megobarma samkervalo fabrikaSi daviwyeT muSaoba, sadac 16 weli davyavi. Cemi cxovrebis axali etapis dawyeba curvas ukavSirdeba, es sruliad SemTxveviT moxda _ erT-erT TanamSromels curvaze siaruli SesTavazes, sxvebma garTobis mizniT movindomeT wasvla… aWaraSi

ელენა სკრობოტოვა და ელენა ანისიმოვა

cnobili mwvrTneli Jora kalandaZe gvavarjiSebda. sabolood, 10 weli mivuZRveni sportis am saxeobas. Sejibrebebze saqarTvelos nakrebs warvadgendi, davdiodiT sxvadasxva qalaqSi, vecnobodiT sxvadasxva xalxs. erT-erTi yvelaze dasamaxsovrebeli mgzavroba 1951 wels sankt-peterburgSi mqonda _ curvaSi meore xarisxis sertifikati momaniWes. curvaze Sesvlas Cems cxovrebaSi kidev erTi sasiamovno movlena mohyva: 26 wlis gogonam Cemi momavali meuRle, zurab surmaniZe gavicani, romelTanac Tanacxovrebis yvelaze tkbili wlebi gavinawile. zurabi mezRvauri iyo, gemze dadioda, me ki saxlSi bavSvebs vzrdidi, sami qaliSvili gveyola. Tavidan sabWos quCaze vcxovrobdiT, parkTan axlos, 1974 wels ki, meuRles baTumis sazRvao naosnobaSi Setanili wvli-

lisTvis bina stefanovkaze misces. amis mere aRarsad gadavsulvarT. baTumSi mSvidi cxovreba gaviare. meuRlis damsaxurebiT qarTuli kultura axlos gavicani, xSirad davdiodiT soflad naTesavebTan, yvelani saocari siTboTi da siyvaruliT gvepyrobodnen. Zalian Semiyvarda qarTuli samzareulo, meuRles fxalobioTi da xaWapuriT xSirad vaxarebdi. miuxedavad imisa, rom is muslimi iyo, me ki marTlmadidebeli, religiis kuTxiTac arasdros Segvqmnia problema. Cveni ojaxis ucvlel sayrdens urTierTpativiscema, gageba da Tanadgoma warmoadgenda. ukve 17 welia, rac is aRar aris am cxovrebaSi, Tumca siTbos, romelsac is asxivebda, me vxedav Cemi Svilebis, SvilTaSvilebisa da SvilTaSvilis Svilebis TvalebSi. es is siTboa, romelic mudam gaTbobs da ukvdavia da romelmac ar icis nacionaluri Tu religiuri gansxvaveba.

ირინა შმიდტი და თეოფილე ტუნაძე

germanelebis nakvalevi baTumSi ავტორი: ირმა დიმიტრაძე

baTumi Cemi saxlia

rT-erTi bolo baTumeli germaneli, irina Smidti, ramdenime wlis win gardaicvala baTumSi, sadac cxovrebis udidesi nawili gaatara. irina aq cxovrobda Tavis qarTulgermanul ojaxTan erTad. 9 wlis iyo, rodesac germaniidan krasnoiarskis mxareSi gadaasaxles mSoblebTan erTad. swored aq gaicno momavali meuRle, Teofile tunaZe. vaJTan da meuRlesTan erTad baTumSi sacxovreblad 1976 wels Camovida. 90-ian wlebSi, rodesac mis ojaxs germaniaSi dabruneba SesTavazes, irina Smidts qarTveli rZlisTvis uTqvams: yvelaze ukeT me vici ras niSnavs samSoblosa da naTesavebisgan Sors cxovreba, amitom Sen unda gadawyvito, saqarTveloSi darCena girCevnia, Tu germaniaSi ginda wavideTo. rZalsac saqarTveloSi darCena aurCevia. irina Smidti baTumSi, erT-erT sawarmoSi ekonomistad muSaobda da Znelad, magram mainc swavlobda qarTulad laparaks da wera-kiTxvas. Tan SviliSvilebs _ ingasa da irmas germanuls aswavlida. rogorc irma tunaZe ixsenebs, bebia irina ukeT flobda qarTuls, vidre babua. irma tunaZe amJamad aWaraSi germanul saTvistomos xelmZRvanelobs. swored germanuli saTvistomos mier mowyobil erT-erT banakSi gaicno momavali meuRle, Tbiliseli germaneli dimitri goxi. isini rva wlis SvilTan, aleqsandre goxTan erTad cxovroben baTumSi. rogorc irma ambobs, misTvis yovelT-

vis ori samSoblo arsebobda _ germania da saqarTvelo. swored amitom gadawyvita germanuli saTvistomos saqmianobaSi CarTva. xSirad ekontaqteba germanel naTesavebs da cdilobs aleqsandresac aswavlos germanuli. irma ambobs, rom Svilis ukeTesi ganaTlebisa da momavlisTvis surs germaniaSi wavides sacxovreblad. sabuTebi da moqalaqeobis moTxovna ukve gaagzavna germaniaSi. „saqarTveloSi arasdros Segvqmnia diskomforti. Tavs saqarTvelos srulfasovan moqalaqeebad vgrZnobT. Cven aq davibadeT da gavizardeT. Cveni Svilic qarTvelia… Tumca, rodesac skolaSi miviyvaneT aleqsandre, maSin daviwye fiqri ra iqneboda misTvis ukeTesi. germaniaSi erTi weli vicxovre da arc iq vgrZnob Tavs ucxod. CemTvis mainc samSobloa. bebiam Semayvara germanuli kultura da germania“, _ ambobs irma da iqve xumrobiT dasZens, rom mis meuRles, dimitris gansakuTrebiT ar unda sxva moqalaqeobis miReba: „miuxedavad imisa, rom germanuli gvari swored mas aqvs, miTxra, iqneb Sen mogcen moqalaqeoba da me, rogorc germaniis moqalaqis meuRle, ise vicxovreb germaniaSio. rogorc Cans, Zalian ar unda saqarTvelos moqalaqeoba Tundac ormag moqalaqeobaze gacvalos“. irmasgan gansxvavebiT, mis das, ingas arasdros gasCenia survili germanuli fesvebi Rrmad ekvlia da arc germaniaSi wasvla surs.

სათვისტომო germaniis saTvistomo aWaraSi am droisTvis aqtiurad ar muSaobs. rogorc saTvistomos xelmZRvaneli ambobs, amis mizezi adgilobrivi germanelebis naklebi raodenobaa. misive TqmiT, sul ramdenime adamiani darCa baTumSi, visac germanu-

li gvari aqvs, magram iseTi aravinaa, visac orive mSobeli germaneli hyavs. saTvistomos informaciiT, baTumSi germanuli warmoSobis daaxloebiT asi moqalaqe cxovrobs. „bavSvebsac Tu CavTvliT, 100-110

დიმიტრი და ალექსანდრე გოხები და ირმა ტუნაძე

varT. saTvistomos saqmianobiT dainteresebuli naklebad arian… adre gvqonda banakebi, gacvliTi programebi… axla es aRar aris. Tumca bolo wlebSi bevri axalgazrda dainteresda germanuli enis SeswavliT, ZiriTadad, swavlis germaniaSi gagrZelebis mizniT _ axla ufro popularuli gaxda germaniaSi swavla. gvinda raime kursi gavakeToT germanulis

saswavleblad, vnaxoT rogor movaxerxebT“, _ ambobs irma da dasZens, rom baTumSi arc mis bavSvobaSi cxovrobda bevri germaneli: „baTumidan yovelTvis yvelaze cota monawile iyo, maqsimum 5-6 bavSvi. TbilisSi ufro bevrni iyvnen da axlac arian. Tumca 90-ianebSi umravlesoba dabrunda germaniaSi“.

გერმანელების როლი ბათუმის განვითარებაში istoriulad mravalerovani baTumis cxovrebaSi gansakuTrebuli adgili ukaviaT germanelebs, romlebmac gavlena iqonies baTumis qalaqad Camoyalibebis procesze _ socialur, ekonomikur, politikur, samecniero Tu kulturul ganviTarebaze.

baTumi Cemi saxlia

rogorc mweral ramaz surmaniZis wignSi _ „qarTul-germanuli urTierTobani“ vkiTxulobT, germanelebi saqarTveloSi 1817 wels gamoCndnen _ isini jer Svabiidan (mdebareobs tiuringias, bavariasa da Sveicarias Soris) ierusalimisken gaemgzavrnen, sabolood ki saqarTveloSi

dasaxldnen. baTumis olqSi germanelebis aqtiurad gamoCenis TariRad ramaz surmaniZe 1878 wels asaxelebs. swored 1878 wlis ivnis-ivlisis berlinis kongresze, romelsac germaniis kancleri, oto fon bismarki xelmZRvanelobda, gadawyda, rom baTumi Tavisufal savaWro navsadgurad, porto-frankod gamocxadebuliyo. baTumis mmarTvelobis TxuTmetpunqtiani wesdeba, romelic 1878 wlis 20 seqtembers daumtkicebia ruseTis mefisnacval mixeil romanovs, kavkasiis mTa-

varmmarTeblis aparatSi momuSave germanelebis _ bekerisa da kriugeris monawileobiT yofila Sedgenili. porto-frankos gamocxadebis Semdeg baTumSi aqtiuri savaWro da samewarmeo cxovreba daiwyo. baTumis polit-ekonomikur-socialuri ganviTarebis yvelaze maRal maCvenebels swored porto-frankos periodSi vxedavT, maSin rodesac erTad cxovrobdnen sxvadasxva erovnebis, religiisa da Sexedulebebis mqone adamianebi.

სახლები, რომლებიც სავარაუდოდ გერმანელმა ტყვეებმა ააშენეს ბათუმში baTumSi am periodSi sxvadasxva komerciuli dawesebulebis aSeneba-gaxsna sxvadasxva dokumentiT dasturdeba. germaneli vaWrebi gansakuTrebiT dainteresebulebi yofilan baTumiT da misi savaWro potencialiT. bevr maTgans baTumSi miwa

uyidia da saqmianoba dauwyia. germanelebi sxva qveynis warmomadgenlebTan Tu qarTvelebTan erTad cxovrobdnen da qmnidnen baTumis yoveldRiur cxovrebas. ramaz surmaniZis wignSi, romelic saarqivo masalebs eyrdnoba, vkiTxulobT,

სასაფლაო, სადაც, სავარაუდოდ, გერმანელი სამხედრო ტყვეებია დაკრძალული

სახლები, რომლებიც სავარაუდოდ გერმანელმა ტყვეებმა ააშენეს ბათუმში

rom didi popularobiT sargeblobda germaneli dorneris abano _ „simpaTia“, Stengauzeris saaTebis maRazia (romelic dRevandeli zviad gamsaxurdias quCaze unda yofiliyo)… aseve mniSvnelovania, rom baTumSi navTobis saeqsporto WurWlis warmoebisTvis aucilebeli ucxouri manqana-danadgarebis damontaJeba pirvelad, 1885 wels, swored germanul sanavTobe firmas _ „burkardti da kompanias“ dauwyia. aq dasaqmebulTa umravlesoba germaneli yofila, Tumca yofilan qarTvelebic. 1882 wlis aRweriT baTumSi cxovrobda 145, 1887 wels _ 200, xolo 1897 wels _ 300 germaneli. maT Soris iyvnen inJinrebi, maswavleblebi, mxatvrebi, vaWrebi, muSebi da sxva profesiis warmomadgenlebi. mniSvnelovania aseve is faqti, rom baTumis bulvaris gasaSeneblad maSindel gubernators, smekalovs, germaneli mebaRe a.i. resleri dauqiravebia. resleris damxmare aseve germaneli reiri gaxl-

baTumi Cemi saxlia

daT. xelSekruleba germanel mebaResTan 1881 wlis pirvel aprils gauformebiaT da bulvaris gasaSeneblad 10-wliani vada miuciaT. Tumca resleri maleve _ 1884 wels gardaicvala ise, rom bulvaris gaSenebis dasrulebas ver moeswro. germanelebma TavianTi sityva Tqves qalaqis arqiteqturaSic _ sakrebulos Senoba, anu meorenairad klubi (oficerTa saxli ninoSvilis quCaze. daangries aslan abaSiZis mmarTvelobis wlebSi), romelic erT-erTi yvelaze ufro gamorCeuli iyo da baTumelTa TavSeyris adgils warmoadgenda, daaproeqta da teqnikuri zedamxedveloba gaswia germanelma inJinerma Steinbergma, romelic qalaqis mTavari arqiteqtori iyo. sainteresoa is faqti, rom baTumSi arsebula evangelur-luTeranuli eklesiac. eklesias sakuTari Senoba ar gaaCnda da naqiraveb binaSi, dRevandeli gorgaslis quCaze funqcionirebda. RvTismsaxureba tardeboda yovel kvira dResa

da sxvadasxva religiur Tu saxelmwifo dResaswaulebze. am eklesiaSi, sxvebisgan gansxvavebiT, jvriswerisaTvis sakmarisi iyo wyvils Soris mxolod erT-erTi yofiliyo mrevlis wevri. eklesiisTvis Senobac mouTxoviaT, Tumca, rogorc Cans, qalaqSi Sesabamisi farTobi ar gamoinaxa. baTumis evangelur-luTeranuli eklesia 1911 wels daketila. germanelebi qalaqis kulturul cxovrebaSic rom gansakuTrebulad iyvnen CarTulebi, amaze araerTi wyaro miuTiTebs. magaliTad, 1910 wels baTumSi arsebul sxvadasxva kinoTeatrs Soris gansakuTrebuli popularobiT sargeblobda germaneli qalis n. brovalis kinoTeatri „apolo“. brovalis Sesaxeb saintereso ambavs vkiTxulobT gazeT „baTumelebis“ mier gamocemul wignSi _ „baTomi“. rogorc Cans, brovals baTumSi qarTul-germanuli ojaxi Seuqmnia, Tumca ruseTis revoluciis, saqarTvelos damoukideblobis gamocxadebisa da dakargvis Semdeg SvilebTan erTad germaniaSi dabrunebula. meuRle ki saqarTveloSi, baTumSi gardacvlila sabWoTa xelisuflebis pirobebSi (ix. gujabiZe SoTa, „baTomi“, erTi boTli Rvino, gv. 135, gazeTi „baTumelebi“, 2015). 1901-1903 wlebSi baTumSi iyo 15 qveynis sakonsulo, maT Soris germaniisa, romelic mdebareobda olRas (amJamindeli gorgaslis) quCaze, vinme xunwarias saxlSi. germanelebi baTumis politikur cxovrebaSic met-naklebad rom monawileobdnen, erTi faqtiT dasturdeba _ 1888 wels baTumis pirveli mowvevis deputatad germaneli mrewveli a.f. cimermani aurCeviaT. germanelTa mdgomareoba baTumSi pirveli msoflio omis dros da Semdgom SedarebiT garTulda. maTi raodenoba kidev

ufro gaizarda meore msoflio omis dros _ aWaraSi CamohyavdaT germaneli samxedro tyveebi, maT samedicino daxmarebas uwevdnen, Semdeg ki muSaxelad iyenebdnen. rogorc „baTomSi“ vkiTxulobT, arsebobs varaudi, rom ori Senoba bulvaris centralur SesasvlelTan swored germaneli tyveebis aSenebulia. cnobebis Tanaxmad, zogierTi maTgani wlebis Semdeg dabrunda germaniaSi. cxadia, yvelas ase ar gamarTlebia _ baTumTan axlos, maxinjaurSi arsebobs patara sasaflao, sadac germaneli samxedro tyveebi unda ganisvenebdnen. es sasaflao aWaris sportsmenTa kavSiris saorganizacio ganyofilebis wevrma, sandro qavTaraZem aRmoaCina da mas sakuTari ZalebiT uvlida. rogorc Cans, sasaflaos teritoriaze 1945-1946 wlebSi ganlagebuli iyo germanel tyveTa banaki, sadac 250-mde tyve imyofeboda. bavSvobaSi nanaxi daamaxsovrda sandro qavTaraZes da wlebis Semdeg moiZia is adgili. dRes iqauroba mowesrigebulia da arsebobs warwera: „aq ganisveneben 1947 wels gardacvlili germaneli samxedro tyveebi“. pirveli da meore msoflio omebis Semdeg baTumi nel-nela daicala germanelebisgan. rogorc ukve vTqviT, bolo didi nakadi germaniaSi 90-ian wlebSi dabrunda. 1918 wlis 26 maiss, rodesac saqarTvelom damoukidebloba gamoacxada, germania iyo pirveli qveyana, romelmac igi aRiara, rac aseve ganmeorda 1991 wlis damoukideblobis aRdgenis drosac. saqarTveloSi germaniis saelCo 1992 wels gaixsna da wels saiubileo _ 25 wlisTavi aRiniSneba. aseve, saiubileo iqneba momavali welic qarTveli da germaneli xalxis urTierTobaSi _ 100 wlisTavi mas Semdeg, rac germaniam saqarTvelo axal saxelmwifod aRiara.

baTumeli iezidebis TviTgadarCenis istoria ავტორი: ცაგო კახაბერიძე

baTumi Cemi saxlia

ezidi gaTenebisTanave iRviZebs, rom mzis amosvlas Sexvdes, mzis danaxvisas ki RmerTs madlobas swiravs kidev erTi dRisTvis _ es ieziduri religiuri ritualia. rwmena da qurTuli enis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli dialeqti _ kurmanji is mTavari komponentebia, romlebic baTumel qurTebs, iezidebs, identobis SenarCunebaSi daexmara. maTi winaprebis saqarTveloSi dasaxlebas swored identobis gadarCenis SesaZleblobiT xsnian baTumSi mcxovrebi iezidebi. „pirvelad baTumSi didi bebia-babua da maTi da-Zmebi Camosulan. maSin bevri darCa TbilisSi, bevric somxeTSi gadavida. aq enis barieri xels ar uSlidaT, didma babuam da bebiam icodnen rusuli ena. im periodSi bevri naTesavi cxovrobda somxeTSi. lamazi sityvaa tolerantoba, magram sarwmunoebis SenarCuneba iq rTuli iyo, Tanac aq xalxi, hava da garemoc moewonaT. babuaCemma srulyofilad icoda Turqulic. miuxedavad imisa, rom muslimi ar iyo, xSirad dadioda jameSi, radgan misi Zmakacebi dadiodnen, Tavadac dadioda, mec davyavdi, kanfets mpirdeboda iq wayolis sanacvlod. somxuric icoda, uaxloesi megobari hyavda _ aRa jani,“ _ ambobs baTumeli memed omarovi. is profesiiT iuristia. baTumSi ocdaaTamde qurTi, ieziduri aRmsareblobis ojaxi cxovrobs, maTi winaprebi saqarTveloSi XIX saukunis oTxmocian wlebSi dasaxlebulan. im dros Tbilisis guberniaSi Sedioda axalqalaqis, axalcixisa da borCxalos mazrebi, sadac maSin 3000-mde qurTi cxovrobda. Tbilisis guberniis garda 800ze meti qurTi aWaraSi dasaxlebula. mTeli am drois ganmavlobaSi iezidebs

saqarTveloSi arasdros hqoniaT rogorc qarTvelebTan, aseve sxva erebTan Tanacxovrebis problema. rogorc Tavad yvebian, cxovrobdnen, Tavs daculad grZnobdnen, iRebdnen ganaTlebas, muSaobdnen da TavianTi wvlili SehqondaT saqarTvelos ganviTarebaSi. „babuam baTumSi sakuTari enac SeinarCuna da Cvenc gvaswavla. madlobeli var didi babuasi, rom baTumSi darCena gadawyvita. Tbili urTierToba gvaqvs rogorc qarTvelebTan, aseve aq mcxovreb sxva erebTan. sabWoTa kavSiri rom daiSala, Cveni axalgazrdebi ruseTSi, safrangeTSi, an sxva qveynebSi wavidnen ganaTlebis misaRebad, radgan saqarTveloSi rusulenovan saswavleblebs xuravdnen“, _ gviyveba memed omarovi. memed omarovisTvis dedis qarTveli megobris mamis saxeli daurqmeviaT, mis das ki am megobris saxeli _ liana daarqves. 1944 wels sami aTasze meti qurTi samcxe-javaxeTidan, ori aTasze meti ki, aWaridan Sua aziaSi gadausaxlebiaT. maT Soris yofila memed omarovis ojaxic, misi bebia da babua. „ZiriTadad muslimebs asaxlebdnen, Cven ar varT muslimebi, Cveni religia SevinarCuneT, magram, zogadad, qurTebs muslimebad aRiqvamdnen, zogierTma islami miiRo da imitom. Cemi ojaxi yirgizeTSi gaasaxles. gadmocemiT vici, rom iq kargad daxvdnen da CasvlisTanave daabinaves.“ memed omarovis babuas iq saxli da xilis baRi hqonia, ori Zroxac hyoliaT, magram 1953 wels, mas Semdeg, rac stalini gardaicvala da gasaxlebulebis etapobrivad dabrunebis gadawyvetileba miiRes, mainc baTumSi dabruneba arCies: „babuas iq darCenaze ar ufiqria, maSinve miatova is yvelaferi da baTumSi dabrunda, radgan aq ufro Tbili garemo egule-

მალხაზ ჯავარიანი

boda. babua ambobda, rom baTumSi cxovreba SesaZlebeli iyo“. omarovebis ojaxi sacxovreblad quTaisis quCaze dasaxlebula. Tavidan Raribulad cxovrobdnen: „… sabWoTa periodis dros ganaTleba miuRiaT, erTi deida bavSvTa baRSi muSaobda, meore _ germanulsa da rusuls aswavlida.“ qurTi iezidebi eridebodnen Sereul qorwinebas. ieziduri tradiciis Tanaxmad, Sereuli qorwinebis SemTxvevaSi, maTi Svili iezidad aRar miiCneva. iezidad aRar miiCneva im SemTxvevaSic, Tu is sxva religias miiRebs. irakli mirzoevic baTumeli iezidia. is baTumSi daibada da gaizarda, dedac iezidi hyavs da mamac, magram irakli araiezidze daqorwinda, amitomac misi Svili iezidad ar miiCneva. irakli ixsenebs, rom misi gadawyvetileba araiezidTan daqorwinebaze ojaxSi Zalian ganicades. deda

baTumi Cemi saxlia

winaaRmdegi iyo, magram axla „rZali Seuyvarda da beds Seurigda“. ieziduri tradiciebiT CautarebiaT iraklis Zmis qorwili, Zmis qorwilSi iraklim qarTveli megobrebic dapatiJa. iraklis megobrebma bevri ram ician iezidebze da maT tradiciebze, magram qorwilSi mainc gakvirvebulebi darCnen da iraklis bevri kiTxva dausves imaze, rac qorwilSi naxes. „qorwili samdRiania, ZiriTadad, paraskevs iwyeba da kviras mTavrdeba. meqorwileebs miaqvT didi xis toti, romelzec xili da monetebia damagrebuli, rTaven ise, rogorc qarTvelebi naZvis xes. Cemi Zmis qorwilSi pirdapir gzaze midioda wre da am wreSi cekvavdnen“, _ ambobs irkli mirzoevi. iezidebi qorwilSi madlierebis niSnad RmerTs Sesawiravs wiraven, ZiriTadad cxvars, magram SeiZleba iyos sxva cxovelic.

რელიგია iezidebi mzis Tayvanismcemlebi arian, mas sicocxlis, axali dRis sawyisad miiCneven. mze maT droSazecaa gamosaxuli. ieziduri religiis mixedviT, „RmerTis warmomadgeneli dedamiwaze“ farSevangia, amitomac mas wminda frinvelad aRiareben. iezidebis salocavs „laliSi“ hqvia. baTumSi laliSi ar aris, Tumca baTumeli iezidebi amayoben, rom postsabWoTa sivrceSi saqarTvelo erTader-

Ti qveyanaa, sadac iezidebs laliSis agebis SesaZlebloba misces. laliSi TbilisSi 2015 wels iezidi biznesmenebis dafinansebiT aaSenes. irakli mirzoevma gvaCvena medalioni mzis gamosaxulebiT, romelSic laliSia moTavsebuli. is medalions atarebs, rogorc religiur simbolos. garda amisa, yvela iezidur ojaxSi aqvT religiuri simbolo farSevangis gamosaxulebiT.

ტრადიცია და თანაცხოვრება zaira javariani baTumSi ZmasTan, malxaz javarianTan, ZmisSvilebTan da rZalTan erTad cxovrobs. zaira gviyveba, rom baTumSi ieziduri tradiciebisa da

dResaswaulebis Sesaxeb yvela misma qarTvelma megobarma icis: „Semaxseneben xolme, rom dResaswauli modis, Semdeg Tavadac monawileoben“.

ანა ჯავარიანი

ირაკლი მირზოევი

zairas ZmisSvilebi qarTulad laparakoben, ise rogorc maTi mezoblebi qurTulad _ bavSvebi ezoSi TamaSis dros swavloben erTmaneTis enas. malxaz javariani yveba, rom mis bebiasa da babuas qarTvel mezoblebTan Tbili urTierToba hqoniaT. am urTierTobis gavleniT yofila, rom SviliSvilebs qarTuli saxelebi hqviaT, ZiriTadad, maTi saxelebi, visTanac kargi urTierToba hqondaT. zairam gvaCvena xodani, wminda adgili saxlSi, sadac iezidebi loculoben. zairas Zmis, malxazis TqmiT, xodani TiTqmis daviwyebuli tradiciaa da Tanamedrove ojaxebSi ar aqvT, magram malxazsa da zairas es tradiciac SeunarCunebiaT. xodani igive sawolia, romelzec ramdenime leibi da sabania dalagebuli, am leibebs stumrebisTvis iyeneben.

baTumi Cemi saxlia

„mze rom Cadis, amas naxevrad vxsniT da locvas vkiTxulobT. roca gasaWiri maqvs, xodanTan vdgebi da locvas vkiTxulob, RmerTi mifaravs“, _ ambobs zaira da gvixsnis, rom es iseTive wesia, rac qristianobaSi xatisTvis sanTlis danTeba. zaira flobs xuT enas: Turquls, rusuls, somxurs, qurTulsa da qarTuls. zairas rZals ana hqvia, anac iezidia. zaira ambobs, rom ana tradiciul ojaxSia gazrdili da dRemde mkacrad icavs am tradiciebs, amitomac mamamTilTan saerTod ar saubrobs. ieziduri tradiciis Tanaxmad, qali ojaxSi gadawyvetilebas ar iRebs. „…es Zalian didi tradiciaa, es niSnavs, rom ufross afaseb. saxlSi marto davrCiT erTxel da raRac mkiTxa, mec mimikiT vupasuxe da mixvda. momwons es tradicia.

amas Cems Svilebsac vaswavli, dedas piroba miveci, rom sanamde SevZleb, mamamTils ar davelaparakebi“, _ gviyveba ana.

malxaz javarianma gvaCvena aseve mZivi, romelic ieziduri tradiciis Tanaxmad qalma 40 wlis Semdeg unda ataros.

წყაროებიდან iezidebi, ZiriTadad, CrdiloeT eraysa da TurqeTSi cxovroben, SedarebiT mcirericxovani Temebi _ somxeTSi, saqarTveloSi, agreTve iranSi, siriasa da ukrainaSi. bevri iezidia emigrirebuli evropisa da CrdiloeT amerikis qveynebSi. maTi saerTo raodenoba, savaraudod, erTi milionia. isini metyveleben qurTuli enis erT-erT yvelaze gavrcelebul dialeqtze _ kurmanjize. iezidebi erT RmerTs aRiareben da Tayvans scemen mTavarangeloz malaq-tauss, romelic farSevangis saxiT hyavT warmodgenili; Tayvans scemdnen agreTve Samss,

romelic mzis RvTaebaa ieziddTa miTologiaSi. gansakuTrebiT pativs scemen aRmosavleTs, anu mzis amomaval mxares. qurTebs saxelmwifo ar aqvT, magram dRevandeli qurTistanis teritoriaze Sua saukuneebSi damoukidebeli qurTuli samTavroebi arsebobda. dRes es teritoriebi gadanawilebuli aqvs oTx saxelmwifos _ TurqeTs, sirias, eraysa da irans. qurTuli tomebi cdiloben saxelmwifoebriobis aRdgenas da TavianTi Zveli religiis SenarCunebas. am niadagze isini yvela meTodiT ibrZvian zemoT CamoTvlili saxelmwifoebis winaaRmdeg.

მემედ ომაროვი

ბათუმის „სურბ ფრკიჩ“ (წმიდა მაცხოვრის) ეკლესია

rogor cxovroben somxebi baTumSi ავტორი: ლელა დუმბაძე

baTumi Cemi saxlia

aTumSi somxuri diaspora yvelaze mravalricxovania. am qalaqSi daaxloebiT rva aTasi somexi cxovrobs. multikulturuli qalaqis niSa baTumma jer kidev me-19 saukunis damdegs moipova, roca baTumis portma saerTaSoriso mniSvneloba SeiZina da qalaqic eTnikurad ufro mravalferovani gaxda. baTumSi mcxovrebi eTnikuri somxebi aqtiurad monawileobdnen qalaqis ekonomikur ganviTarebasa da kulturul cxovrebaSi. somxur Tems baTumis sakrebuloSi xmosnebic hyavda. cnobili somexi komersanti, aleqsandre manTaSevi ki, baTumSi navTobgadamamuSavebel qarxanas flobda. wlebis ganmavlobaSi baTumis erTerTi quCa mis saxels atarebda. am ubans dRemde manTaSevis ubans eZaxian. somxebi wuxan imis gamo, rom sabWoTa xelisufleba Segnebulad cdilobda eTnikuri identobebis waSlas. rusuli politikis Sedegia is, rom dRes baTumeli somxebis nawili rusulad saubrobs da ara mSobliur enazeo _ amboben isini. karina kardaSiani baTumis dramatuli Teatris grimioria. misi babuac grimiori iyo. karinas bebia da babua baTumSi 1924 wlamde cxovrobdnen. swored am wels daibada karina kardaSianis mama, Semdeg ki, babua TbilisSi gadavida sacxovreblad. „roca kote marjaniSvilma Teatri gaxsna, babua, ioseb kardaSiani, miiwvia grimiorad. babuas 12 moswavle hyavda, romlebic Semdeg sxvadasxva TeatrSi dasaqmebulan. es xeloba man mamasac aswavla,“ _ gviyveba ojaxis istorias karina. karinas ojaxi TbilisSi, marjaniSvilis TeatrTan axlos cxovrobda. 1952 wels, roca baTumSi Teatri gaixsna, ioseb kardaSians mowveva baTumidanac miuvida: „babuam uari Tqva baTumSi dabrunebaze, sadac daviwye, iq davamTavrebo _ uTqvams.

baTumis TeatrSi ki mama wamovida. sanam binas miviRebdiT, baTumis Teatris SenobaSi erTi didi oTaxi gamogviyves sacxovreblad da aq davibade me. ase, rom SemiZlia pirdapiri mniSvnelobiTac vTqva, Teatri Cemi saxlia,“ _ gveubneba karina kardaSiani. karinas ojaxi TeatrSi eqvsi weli cxovrobda, Semdeg ki parkSi, tbasTan axlos misces bina. „maSin es adgili ar iyo aseTi lamazi. Zveli qoxebi idga, Zveli cixec aq iyo, Zveli institutis Senoba… mamas ise ar moewona es adgili, TbilisSi xom ar davbrundeTo _ ambobda. Tumca, sabolood mainc am qalaqSi davrCiT da mas Semdeg baTumi Cemi qalaqi da Cemi saxlia. roca matarebeli wvimian, Zvel, nacrisfer sadgurSi Sevidoda, vambobdi, rom saxlSi var“. karina ambobs, rom yvelaze metad am qalaqSi mainc Zveli ubnebi uyvars, albaT imitom, rom Cems axalgazrdobas magonebs da ufro meti mogonebebi maqvso. „baTumi yovelTvis iyo porti, TeTri gemebi, romlebsac velodebodiT sanapiroze. maxsovs is dRe, roca sakruizo gemi „admirali naximovi“ CaiZira, rogor ganvicdidiT. mTel ekipaJs vicnobdiT… es iyo baTumi, zRva da gemebi. dRes es xibli cotaTi moaklda qalaqs. roca sanapiroze TeTri gemi gamoCndeba, Zveli mogonebebi isev cocxldeba CemSi,“ _ ambobs karina. karina kardaSiani qarTulad kargad saubrobs. ambobs, rom somxuri ena TiTqmis daviwyebuli hqonda, radgan maSin ganaTlebas rusul skolaSi iRebdnen. qarTulis swavlaSi ki, rogorc gveubneba, garemo daexmara _ „is didi ezo, sadac bavSvebi erTad vTamaSobdiT da sul erTad viyaviT. zafxulobiT mSoblebi marneulSi, sofel SulaverSi mgzavnidnen

კარინა კარდაშიანი

naTesavebTan da iq vswavlobdi somxurs. somxur enasTan da kulturasTan naklebad mqonda Sexeba,“ _ ambobs karina. karina kardaSiani turizmis specialistia da wlebis ganmavlobaSi gidad muSaobda. 90-ian wlebSi, roca qveyanaSi rTuli ekonomikuri da socialuri garemo Seiqmna, man profesia Seicvala da TeatrSi daiwyo muSaoba. „turizmi, faqtobrivad, gaiyina. maSin dedisgan viswavle Cveni saojaxo profesia _ grimioroba da mec TeatrSi wavedi. Tavidan dedas vexmarebodi, magram Semdeg davrCi. wlebis ganmavlobaSi grimiorad televiziaSic vmuSaobdi da wels wamovedi iqedan“. karina ambobs, rom Teatri misTvis calke samyaroa. „Teatri aris ara mogoneba, aramed Cemi mSoblebi, romlebic Zalian miyvarda da dRes maklia“. igi miiCnevs,

baTumi Cemi saxlia

rom baTumis xibli yovelTvis iyo multikultura „da imedia, ase darCeba. dRes SeiZleba ufro metad davxureT karebi da adamianebi naklebad xedaven erTmaneTs, magram eTnikuri mravalferovneba, romelic Slida „ucxos“ gancdas, am qalaqSi isev darCeba. me eTnikurad somexi var, qmari rusi myavs, magram mimaCnia, rom yvelaze metad Sens identobas Seni ena gansazRvravs. aucilebelia icode saxelmwifo ena, magram mniSvnelovania SeinarCuno mSobliuri,“ _ ambobs karina. seiran baroiani fotografi da reportioria. rogorc gveubneba, misi gvari baTumSi 1915 wlidan cxovrobs. rogorc dedis, aseve mamis mSoblebi baTumSi erTdroulad Camovidnen, isini TurqeTidan da iranidan eTnikuri somxebis devnas

გოგონათა ანსამბლი ბათუმის სომხური კულტურის ცენტრში

gamoeqcnen. „dedis mamac mravalSviliani iyo da mamisac. erTs Svidi Svili hyavda, meores _ xuTi. Cemi mSoblebic baTumSi Sexvdnen erTmaneTs da daqorwindnen. mamaCemis mama ardaganis tbis mimdebared dasaxlda. maSin iq kazakebisTvis yazarmebi iyo aSenebuli. maSindelma xelisuflebam es yazarmebi gaaTavisufla da devnili somxebi Seasaxla. iq, erT oTaxSi, dasaxlda babua, 1918 wels iq daibada mamaCemic. mamaCemis mama iranidan gamoiqca, dedis mama ki _ TurqeTidan. babuas erTi Zma saxlis win mokles iranSi, erTi ki baTumSi, nurigelis tbaSi daixrCo, roca cxenebi gadahyavdaT. mxolod erTi Zma darCa iranSi, daimala da gadarCa. misi STamomavlebi dResac iq cxovroben. iranSi baroianebis gvaris erTi sofeli cxovrobda. meore babua ki mTian sofel muSSi

cxovrobda,“ _ gveubneba seiran baroiani. „1933 wlamde babuaCemi iranis moqalaqe iyo, Semdeg aiZules, rom sabWoTa kavSiris pasporti aeRo. babuas iranSi dabruneba undoda, magram ar gauSves. uTxres, Svilebi datove da wadio. Svilebi ki ar miatova, ra Tqma unda. babuas hyavda oTxi Zroxa, ori cxeni da hqonda ori drogi, magram gaakulakes. am drogebiT portidan saqonels ezideboda. omis wlebSi, SimSilobis periodSi, zRvaze delfinebis daxocvac daiwyes. erTaderTi saSveli maSin amaSi iyo. amitom aRar modian delfinebi baTumis sanapirosTan axlos,“ _ ambobs seirani. seiran baroianis babua dedis mxridan muradiani iyo. isic portSi muSaobda, brokerad. „maSin portiT sunTqavda baTumi, axlac

„ნეპტუნის“ დღესასწაული ბათუმში. მარცხნიდან პირველი - სეირან ბაროიანი

zRviT sunTqavs. babua fizikurad Zalian Zlieri kaci iyo, 50-fuTian fqvilis tomrebs cal-calke iWerda xelSi. metsaxelad „kapitans“ eZaxdnen. Tumca, orive babua adre gardaicvala. mZime cxovrebam mainc Tavisi kvali daatyoo,“ _ gviambobs seirani. seirani mamis istoriasac ixsenebs. „misi cxovrebac saSineli iyo. sabWoTa kavSirma aranairi sikeTe ar moutana adamianebs. mTeli bavSvoba SromaSi gaatara mamam, oTxi klasi Zlivs iswavla, radgan ojaxs sWirdeboda misi daxmareba, Semdeg jarSi gaiwvies, iqedan ki _ omSi. kievTan tyved Cavarda. gamoiara ramdenime konclageri da bolos kunZul teqselze mox-

baTumi Cemi saxlia

vda holandiaSi. omis dasrulebis Semdeg mamas sabWoTa mTavrobam samSobloSi dabrunebis ufleba ar misca“. seiran baroianis mama stalinis gardacvalebis Semdeg dabrunda, Tumca is eqvsi wliT gaacimbires. sasjelis moxdis Semdeg, mas ojaxTan cxovrebis ufleba mainc ar misces. is anaseulSi dasaxlda da iqedan Camodioda ojaxis sanaxavad. seiran baroiani ambobs, rom swored sabWoTa periodSi iSleboda erovnebebisa da eTnosebis identoba. bavSvebi rusul skolebSi dadiodnen da mSobliur enaze veRar saubrobdnen. dRes Zalian didia am rusuli kvalis gavlena rogorc somxebze, aseve qarTvelebzec.

„sabWoTa periodSi daikarga bevri kargi wes-Cveuleba da damaxinjda kultura. saqorwilo ritualic ki damaxinjda. ginaxavT sadme patarZals ezoSi Camoacva saqorwino beWedi? aseTi ram arc evropaSia miRebuli da arc CvenTan iyo. es aris sabWoTa wesebis gavlena,“ _miaCnia seirans. seiranis TqmiT, baTumi kulturuli mravalferovnebis SenarCunebas yovelTvis axerxebda da swored amaSi iyo misi gansakuTrebuloba. „patara da koxta baTumi ufro saintereso iyo CemTvis, Tavisi didi ezoebiT. ra Tqma unda, iqac iyo Cxubi da dava. erTi ficris gamo SeiZleba eCxubaT mezoblebs, magram meore dRes mainc rigdebodnen da erT sufraze isxdnen. eTnikuri Tu religiuri identobis gamo erTmaneTTan gaucxoeba arasdros gvqonia. bunebrivia, dRes qalaqi izrdeba, viTardeba, icvleba urbanuli qsovili, magram baTumi Tavis bunebas mainc inarCunebs“. seiran baroiani qarTulad gamarTulad metyvelebs. ambobs, rom yovelTvis qarTul kulturul garemoSi trialebda da eTnikuri identobis problema arasdros Seqmnia: „identoba Zalian individualuri sakiTxia. zogma identoba SeiZleba samSobloSic ki dakargos, zogma ki sruliad ucxo garemoSi SeinarCunos. Sarl aznauri safrangeTSi daibada, ar ucxovria somxeTSi, magram yovelTvis ambobs, rom eTnikuri somexia. ai, es aris identoba. imisTvis, rom adamianma eTnikuri identoba SeinarCunos, mniSvnelovania ar daiviwyos ena, kultura da religia. CemTvis sulerTia romel eklesiaSi Seval da avanTeb sanTels, qristianoba CemTvis yvelgan qristianobaa, magram mainc somxur eklesiaSi mivdivar, imitom, rom es Cemi identobis nawilia.“

seiran baroianis TqmiT, misma Svilebma garkveuli mizezebis gamo somxuri naklebad ician, radgan ganaTleba rusul skolaSi miiRes. minda, rom mSobliuri ena iswavlono _ ambobs. somxur ojaxebSi SenarCunebulia samzareulo tradiciebic. aq yvelaze xSirad tolma mzaddeba, popularuli kerZia „harisa“, romelic moxarSuli puris marcvlebisa da qaTmisgan keTdeba. xSirad amzadeben somxur mwvads _ „xorovaZes“ da akeTeben „apuris“, mawonze damzadebul kerZs. seiran baroiani miiCnevs, rom saqarTveloSi armenofobia zogjer vlindeba, rasac gaunaTlebloba uwyobs xels. reportiori rogorc ambobs, yvelaze metad guli wydeba mis fotoarqivze, romelic 2004 wels ganadgurda. „1998 wels saagento _ aWaris fotoqronika Sevqmeni, sadac milionamde foto inaxeboda, Tumca „vardebis revoluciis“ dros es arqivi mTlianad ganadgurda. mindoda arqivs statusi hqonoda da darCeniliyo qalaqisTvis da ara CemTvis, magram yvelaferi daikarga,“ _ ambobs is. Jana karapetianic baTumSi daibada. baTumSi cxovrobdnen misi mSoblebi da babua-bebiebic. ambobs, rom is ukve mexuTe Taobaa. „eTnikurad somexi var, magram Cemi miwa aq aris. baTums aravisze da araferze ar gavcvli,“ _ gveubneba is. Janas cxovrebac Teatrs ukavSirdeba. is baTumis dramatul TeatrSi msaxiobebis Cacmaze zrunavs. ambobs, rom TeatrSi SemTxveviT moxvda da Semdeg darCa kidec. „Cemi megobari galina, romelic berZeni qali iyo, 91 wels sami TviT saberZneTSi wavida. mTxova, rom mis nacvlad memuSava. Semdeg ise moxda, rom davrCi da dRemde iq vmuSaob. wlebis ganmavlobaSi baTumis tyavis qarxanaSi vmuSaobdi. Cem irgvliv yve-

ჟანა კარაპეტიანი

la rusulad saubrobda. somxuri skola maqvs damTavrebuli, magram garemo rusulenovani gvqonda. amis gamoa, rom somxebis didi nawili rusulad ufro saubrobs,“ _ ambobs Jana. Janas ojaxi baTumSi 1900 wels gadmovida sacxovreblad, mas Semdeg, rac baTumSi somxuri eklesia aigo. „Cveni ojaxi gogebaSvilze, portis saxls rom eZaxian, iq dasaxlda. babua, jazon karapetiani, portSi cvlis ufrosad muSaobda, mama kapitani iyo, deda ki _ eqimi. babuam Cvens saxlSi erTi ozurgeTeli ojaxi Seikedla. maT ori qaliSvili hyavdaT. erT-erTs Jenia erqva. radgan Cvens ojaxSi qaliSvili ar hyavdaT, im gogonebs, rogorc debs, ise iRebdnen babuas Svilebi,“ _ gviyveba Jana. Jana ambobs, rom baTumi mis mexsiereba-

baTumi Cemi saxlia

Si yovelTvis arsebobs, rogorc vardebisa da TeTri gemebis qalaqi. „maxsovs is baTumi, roca vardebis suni portamde aRwevda. mamaCemi meubneboda, roca gemi napirs uaxlovdeba, iqac ki vgrZnob vardebis suns, romelic qars napiridan moaqvso. axla is bulvari aRar aris. portSi 33 gemi idga da ver warmomedgina baTumi gemebis gareSe. roca mamas uTxres _ „kapitano karapetiano, Seni gemi gaiyida“, man insulti miiRo. baTumis sanapirom TiTqos raRac dakarga, magram is mainc Cemi saxlia,“ _ ambobs Jana. 2009 wels baTumis somxur samociqulo eklesiaSi axali moZRvari ararat gumbaliani movida. is ojaxTan erTad somxeTidan wamovida da mas Semdeg baTumSi cxovrobs. sasuliero piris meuRle, sona ovanesiani somxuri kulturis cen-

trisa da sakvirao skolis xelmZRvanelia, romelic baTumSi 2015 wels gaixsna. sona ambobs, rom baTumi pirveli dRidanve Seiyvares, radgan stumarTmoyvare qalaqia. „pirvelive dRidan TvalSisacemi iyo is, rom eTnikuri somxebi mSobliur enaze ar gvesaubrebodnen. mimaCnia, rom adamianma, sadac ar unda cxovrobdes, mSobliuri ena unda icodes da SeinarCunos. swored es gaxda mizezi sakvirao skolis da kulturis centris daarsebis,“ _ gveubneba is. centris daarsebamde baTumeli somxebi mSobliur enas eklesiaSi swavlobdnen, axla ki centrSi dadian. gakveTilebi bavSvebsac utardebaT da zrdasrulebsac, visac survili aqvs. sona ovanesianis TqmiT, somxuri kulturis centri baTumSi somxuri eklesiis episkoposis, vazgen mirzaxanianis iniciativiT daarsda. kulturis centrSi 250 moswavle dadis da isini somxur enasTan erTad xelovnebasac euflebian.

„musikas vaswavliT, erovnul cekvebs, literaturas. imarTeba kinoCvenebebi, moqmedebs Teatraluri jgufebic. gvinda, rom baTumSi somxuri Teatric ganvaviTaroT,“ _ gveubneba sona ovanesiani. sona ovanesianis TqmiT, somxuri kulturis centri yovelwliurad bavSvebs erevanSi, somxur ojaxebSi agzavnis, rom axalgazrda Taobam misi erovnuli kultura ukeT gaicnos. somxuri kulturis centrSi maswavleblad muSaobs diana akopiani. man qarTuli universiteti daamTavra, amitom qarTul enas kargad flobs. kargad icis mSobliuri enac. dianas ojaxi baTumSi didi xania cxovrobs, ambobs, rom am qalaqSi bevri nacnobi hyavs da Tavs kargad grZnobs. „SenarCunebuli gvaqvs somxuri samzareulo, religiuri tradiciebi. me ori Svili myavs da isinic kargad saubroben rogorc mSobliur, aseve qarTul enaze. Cvens erovnul identobas am qalaqSi safrTxe ar eqmneba,“ _ ambobs diana.

ბათუმის პორტი 1986 წელს. სეირან ბაროიანის ფოტო

აზრებაიჯანული საკვირაო სკოლა

azerbaijanelebi baTumSi ავტორი: თედო ჯორბენაძე

baTumi Cemi saxlia

aqarTveloSi qarTvelebis Semdeg yvelaze meti azerbaijanelia, maTi umravlesoba aRmosavleT saqarTveloSi cxovrobs. 2014 wlis sayovelTao aRweris mixedviT, baTumSi 302ma, aWaris masStabiT ki 340-ma moqalaqem miuTiTa, rom erovnebiT azerbaijanelia.

baTumel azerbaijanelebs, ZiriTadad, Sereuli ojaxebi aqvT da rusul-qarTulad saubroben. maT baTumSi saTvistomo ar aqvT da am funqcias qarTul-azerbaijanuli saqvelmoqmedo organizacia asrulebs, romelsac 1997 wlidan dRemde ucvleli xelmZRvaneli hyavs.

პირველი აზერბაიჯანელები ბათუმში „uxucesi baTumeli azerbaijanelebisgan vici, rom maTi winaprebi aq me-19 saukunis dasawyisSi Camovidnen. adamiani yovelTvis eZebs karg pirobebs cxovrebisTvis da azerbaijanelebi, romlebmac naxes, rom aris lamazi mxare, SesaniSnavi xalxi, aris saSualeba dasaqmde, poulobdnen raRac niSas da iwyebdnen TavianT saqmes - es iyo vaWroba, aseve miwaTmoqmedeba, mebaReoba... Semdeg, Caisa da citrusis plantaciebSi, sadac mesakuTres sWirdeboda iafi muSaxeli, azerbaijanelebi ahyavdaT damxmare muSebad“, _ ambobs vidadi axundovi, qarTul-azerbaijanuli saqvelmoqmedo organizaciis xelmZRvaneli. baTumeli azerbaijanelebi amboben, rom maTi winaprebis Sromismoyvareobam, wesierebam, xeli Seuwyo maT asimilacias. „fuls agrovebdnen da am fuliT Tavad wamoiwyes patara saqmeebi _ gaxsnes Caixana, yavaxana, e.w. „lavka“ _ patara marketi.

ZiriTadad portTan, sadac ucxoel mezRvaurebs gamohqondaT TavianTi nivTebi tansacmeli, Tambaqo, ucxouri sasmelebi da cvlidnen citrusze, sakvebze... zogierTma sawyobebic ki gaxsna navsadgurTan“, _ yvebian baTumeli azerbaijanelebi winaprebze. „benzes, bonis dasaxlebaSi axlac cxovroben maTi STamomavlebi, magram asimilirebuli arian imdenad, rom arc ena ician da arc winaprebze bevri araferi“, ambobs vidadi axundovi. magram yvelam icis jelil gulievis Sesaxeb, romelsac sanapiroze ramdenime sawyobi hqonia. gulievs orsarTuliani saxli auSenebia baTumSi, romelic axlac dgas, z. gamsaxurdias quCaze da iq misi STamomavlebi cxovroben. „Cven axla qarTvelebi ufro varT, vidre azerbaijanelebi, vcxovrobT ise, rogorc nebismieri am qalaqSi“, - amboben isini.

ქართულ-აზერბაიჯანული საქველმოქმედო ორგანიზაცია am organizaciis xelmZRvaneli vidadi axundovi baTumSi sacxovreblad 1984 wels Camovida. profesiiT iuristia. 19922005 wlebSi rusTavelis universitetSi iuridiul fakultetzec aswavlida. „pirvelad rom Camovedi baTumSi, aqauri azerbaijanelebi movikiTxe. puSkinis quCaze mimiTiTes, sadac „ioldaSebi“ dge-

bian, iq naxavo. aq marTlac ikribebodnen adamianebi sxvadasxva kerZo samuSaos Sesasruleblad. vinaidan, ZiriTadad, aq azerbaijanelebi iyvnen Sida qarTlidan da erTmaneTs mimarTavdnen _ „ioldaS“, (azerbaijanul enaze „amxanagi“), maT „ioldaSebi“ Searqves. es saxeli darCa dRemde, magram iq axla azerbaijanelebs ver naxa-

ვიდადი ახუნდოვი

vT“, _ ambobs vidadi axundovi. misi TqmiT, baTumelma azerbaijanelebma ar ician mSobliuri ena, azerbaijanis istoria, rogor moxvdnen aq, saidan arian... „amitom davwere wigni azerbaijanis istoriaze, rusul enazea da kompania „sokaris“ dafinansebiT gamoveci. wigns Cveni sazogadoebis wevrebs ufasod vurigeb“. vidadi axundovi ambobs, rom daafuZnes qarTul-azerbaijanuli saqvelmoqmedo sazogadoeba da ara saTvistomo, radgan sazogadoebis wevri 600-mde ojaxidan naxevarze meti Sereuli, azerbaijanulqarTuli ojaxia: „Cveni sazogadoeba azerbaijaneli mwerlisa da dramaturgis, mirza faTali axundovis saxels atarebs. is TbilisSia dakrZaluli. azerbaijanis sakonsulos baTumSi rac Seexeba, Cvens saqmeebSi ver erevian, verc migviTiTeben, ar aris aseTi ram da romc iyos, ar mivcemT

baTumi Cemi saxlia

Carevis uflebas, Cven varT saqarTvelos moqalaqeebi“. 2009 wlamde azerbaijanul-qarTul organizacias aranairi dafinanseba ar hqonia. „vagrovebdiT fuls da xSirad maxunceTis CanCqerze, piknikze, vikribebodiT, xSirad bairamsac iq aRvniSnavdiT“, _ gviyveba vidadi axundovi. baTumeli azerbaijanelebi, ZiriTadad, aRniSnaven novruz bairams, saqarTvelosa da azerbaijanis damoukideblobis aRdgenis dRes, msoflio azerbaijanelTa solidarobis dRes. aseve glovis dRes, 20 ianvars - am dRes, 1990 wels, sabWoTa tankebi Seiyvanes baqoSi da 100-ze meti mSvidobiani moqalaqe daiRupa. bolo rva welia organizacias kompania „sokari“ TveSi 500 lars uricxavs ofisis xarjebisa Tu sakancelario nivTebisTvis. „sokari“ adgilobriv azerbaijanelebsac

asaqmebs benzingasamarT sadgurebze. vidadi axundovis TqmiT, baTumeli azerbaijanelebi samuSaod mainc ruseTSi, azerbaijanSi, TurqeTsa da iranSi amjobineben wasvlas. sazogadoebis erToTaxiani ofisis erT kedelze xaliCaa, romelzedac azerbaijanis eqsprezidentis heidar alievis portretia amoqarguli, meore kedelze ki

azerbaijaneli poetis, ahmed javadis portreti hkidia. ahmed javadi dRevandeli azerbaijanis saxelmwifo himnis teqstis avtoria. javadi meoce saukunis 10-ian wlebSi baTumSi cxovrobda da mas momavali qarTveli meuRlec baTumSi gaucnia. javadim azerbaijanul enaze Targmna „vefxistyaosani“. is 1937 wels komunistebs dauxvretiaT.

აზერბაიჯანული სკოლა „baTumSi 1920-1930-ian wlebSi azerbaijanuli skolac iyo, Tumca Semdeg daketes“, _ ambobs vidadi axundovi. „axlandeli Tavdadebulisa da rusTavelis quCebis kveTaSi aguris saxli rom dgas (Semdeg iq sabavSvo baRic iyo), maq iyo azerbaijanuli skola. Cems mamidas da ufros biZebs eg skola aqvT damTavrebuli“, _ gviyveba baTumeli xudat bagirovi.

xudat bagirovis ojaxSi, ZiriTadad, rusul-qarTulad saubroben: „bavSvebma rusul skolaSi miiRes ganaTleba, magram universiteti daamTavres qarTul enaze da vlaparakobT rusul-qarTulad. qarTuli ukeTesad viciT, vidre azerbaijanuli“. qarTul-azerbaijanuli saqvelmoqmedo organizacia bolo ori weli cdilobda baTumeli azerbaijanelebisTvis sakvi-

თამარა ბაჟინოვა

ბათუმი, ლუკა ასათიანის ქუჩა. ბაგიროვების თქმით, ამ სახლში, რომელიც მათ წინაპრებს ეკუთვნოდა, მეჩეთი იყო.

rao skolis gaxsnas. aseTi skola baTumSi azerbaijanis sakonsulos mxardaWeriT wels, 14 oqtombers gaixsna. sakvirao skola sastumro „divanSi“ funqcionirebs. enis Seswavlis gakveTilebi aq kviraSi erTxel, SabaTobiT tardeba. pedagogi baqodanaa mowveuli. „am skolaSi azerbaijanuli enis Ses-

wavla nebismier msurvels SeeZleba erovnebis miuxedavad… skolas azerbaijanis xelisufleba finansurad uWers mxars. aq ara marto enis gakveTilebi Catardeba, aramed saubari iqneba istoriasa da or qveyanas Soris urTierTobebze“, _ ambobs azerbaijanis generaluri konsuli baTumSi, raSad fail oRlu ismailovi.

რელიგიური დღესასწაულები სამლოცველოს გარეშე baTumeli azerbaijanelebi Siiti muslimebi arian, Tumca TavianTi samlocvelo baTumSi ar aqvT. „baTumelma azerbaijanelebma, gansakuTrebiT axlandelma Taobam, arc icis locva. bairams da ramazans aRniSnaven, ician, rom eTnikurad azerbaijanelebi arian, Torem aRzrda, skola, ganaTleba, ena, wes-Cveulebebi da tradiciebic ki, TiTqmis qarTulia. es kargicaa“, _ ambobs vidadi axundovi.

baTumi Cemi saxlia

vidadi axundovi amis mizezad sabWoTa periods asaxelebs: „mec administraciul organoebSi vmuSaobdi, meCeTSi ar davdiodi salocavad da arc davdivar. dResaswaulebze Tu migviwveven meCeTSi, rogorc organizaciis Tavmjdomare, mivdivar“. istoriulad ki, azerbaijanelebisTvis meCeTis funqcias baTumSi erTsarTuliani Senoba asrulebda. es Senoba luka asaTia-

nis quCaze axlac dgas. Siituri samlocvelo am saxlSi 1910 wels gauxsniaT. xudat bagirovi, romelsac babuas saxeli hqvia, ambobs, rom saxli, sadac axla cxovrobs da is Senobac, sadac meCeTi iyo, mis babuas 1909 wels SeuZenia: „5600 oqros maneTi gadauxdia, rac didi fuli iyo maSin“. „maSinac arsebobda baTumSi iranis sakonsulo da es meCeTi misi patronaJis qveS yofila (wyaroebis mixedviT, baTumSi iranis sakonsulo 1927 wels daixura - avt.). bairams aq zeimobdnen, sxvadasxva RonisZiebac tardeboda; iranidan Camodiodnen Tu azerbaijanidan, aq ikribebodnen. es yvelaferi Turme 1938 wlamde grZeldeboda“, _ gviyveba xudat bagirovi. xudat bagirovis babua pirvelad 16 wlis asakSi Camosula baTumSi: „1889 wels baTumSi iyida farTobi da sami maRazia gaxsna. 1907 wels Camoiyva-

na meuRle SuSadan. am saxlSi, axlandeli WavWavaZisa da luka asaTianis kveTaSi, sadac axla vcxovrob, babuas 9 Svili SeeZina - 8 biWi da erTi gogo. umcrosi mamaCemi iyo, 1931 wels daibada. Senoba maSin erTsarTuliani iyo, Semdeg daaSenes meore sarTuli. sabWoTa periodSi ki aq sakonditro qarxanac iyo“, _ gviyveba bagirovis memkvidre. mewarme bagirovi 1938 wels daupatimrebiaT, rogorc xalxis mteri da TbilisSi dauxvretiaT. ojaxis qoneba (miwa, saxli, is Senobac saxlis gverdiT, sadac meCeTi iyo) ki saxelmwifos gadasces. Semdeg iyo meore msoflio omi da „xalxis mtris“ ojaxidan omSi misi 4 Svili wauyvaniaT _ erTi daRupula, oric daWrila. „erT biZas qarTveli, gugunavas qali hyavda colad, meores _ ebraeli, mesames baqoSi _ somexi coli, bilal bagirovs, romelic aWaris ansamblSi medole iyo _ aseve

ხუდატ ბაგიროვი

somexi coli hyavda; dedaCemi azerbaijanelia. azerbaijanSi sanaTesaosTan kavSirebi internetiT maqvs... ufro iqedan Tu Camodian dasasveneblad. Cveni iq Casvla Zviri jdeba“, _ gviyveba xudat bagirovi. xudat bagirovi ambobs, rom 1993 wels babuas qonebis nawili sakuTrebaSi daibruna: „1991 wlidan vibrZvi, babuaCemis qonebis 2/3 davibrune da darCa es 1/3. isev sasamarTlos unda mivmarTo. sabuTi ar maqvs, rom Cvens SenobaSi meCeTi iyo, sityvierad vicodi. amitom sasamarTlom uari miTxra. arada, am saxlis nawili iyo da ratom ar unda davibruno. iranis saelCoc SeiZleba gayves mag saqmes, radgan babuaCems moqalaqeoba ar Seucvlia _ iranis moqalaqed darCa. Senoba mitovebulia, Tu ar vcdebi, aWaris ekonomikis saministros balanszea dRes“. represiebi Tamara baJinovam da misma ojaxmac gamoiara. maTi yazaxeTSi gadasaxlebis Tu ojaxis wevrebis dakargvis istoria sxva msxverplebis istoriis identuria. Svidwliani gadasaxlebis Semdeg ojaxis cocxlad darCenili wevrebi isev baTumSi

dabrundnen da angisaSi dasaxldnen. Tamaras TqmiT, baTumel azerbaijanelebs axla erTmaneTTan, ZiriTadad, qarTul-azerbaijanuli sazogadoeba akavSirebs: „davdivarT, vxvdebiT erTmaneTs“. Tamara baJinova 30 weli baTumis #3 rusul skolaSi muSaobda. is am skolis direqtori iyo 10 wlis ganmavlobaSi da ambobs, rom Tavis droze umizezod gaaTavisufles: „ise daviRale, rom CavTvale ase unda momxdariyo _ ar vicodi dRe, Rame, zafxuli, naTesaoba, sul dakavebuli viyavi... ramdenjerme sazogadoebasac davexmare skolis direqtorobis dros - weliwadSi erTxel Semajamebel konferencias atareben da skolis SenobaSi darbazs vuTmobdi“. direqtorobidan gaTavisuflebis Semdeg „Sahinis“ skolaSi dauwyia rusuli enis maswavleblad muSaoba, specialurad Seuswavlia Turquli enac, Tumca es skola saxelmwifom daxura. Semdeg erT-erT kerZo skolaSi daiwyo muSaoba, aqedanac yovelgvari ganmartebis gareSe gaaTavisufles. Tamara baJinova axla sakvirao skolaSi azerbaijanul enas swavlobs.

„პოლიტიკაში არ ვერევით“ ra informacia aqvT azerbaijanSi mimdinare procesebze da rogor afaseben movlenebs? _ am kiTxvaze baTumel azerbaijanelebs erTi pasuxi aqvT _ „Cven saqarTvelos moqalaqeebi varT, politikaSi ar vereviT“. vidadi axundovis TqmiT, „tradiciulad, sadac ar unda iyos azerbaijaneli, romel qveyanaSic, is mxars uWers im xelisuflebas, romelic legitimuria azerbaijanSi. Cven ZvelTaganve pativiscemiT veqceviT ufross da Tu saxelmwifos xelmZRvaneli 10-15 welia marTavs, is miiCneva ufrosad... heidar alievma

baTumi Cemi saxlia

azerbaijani daSlas gadaarCina da azerbaijanis demokratiuli respublika Seqmna. azerbaijanSi amboben, rom is Cveni erovnuli lideria. ase gveubnebian da Cven ra, Cven saqarTvelos moqalaqeebi varT, iqneba iq heidar alievi, misi Svili, Tu iqneba mamedi, axmedi, CvenTvis mTavaria mas hqondes realobis SegrZneba. Cven mxars vuWerT azerbaijanis xelisuflebis politikas, romelic mimarTulia or xalxs Soris megobruli urTierTobebis ganmtkicebisken, anu CvenTan mimarTebaSi _ Cven varT saqarTvelos moqalaqeebi“.

ბერძნული დიასპორის წევრები ეროვნულ უმცირესობათა ფესტივალზე

pontoeli berZnebis istoria baTumSi ავტორი: ნანა კვაჭაძე

oca berZnebi baTumSi Camovidnen sacxovreblad, me-19 saukunis 60ian wlebSi, baTumi jer isev patara, zRvispira dasaxleba iyo. Camovidnen osmaleTis imperiis SavizRvispireTidan da dasaxldnen zRvis mimdebared. terminic _ „pontoeli berZeni“ SavizRvispira regionSi mcxovreb berZens aRniSnavs. pontoeli berZnebis kvali Zvel baTumSi yvelaze kargad SeimCneva. baTumis yvelaze Zveli, wm. nikolozis eklesia swored pontoeli berZnebis mieraa aSenebuli. eklesiis kedelze miTiTebulia TariRic _ 1865 weli, saZirkvlis Cayris dro. eklesia pontoelma berZnebma baTumeli berZnis, efremidis mier Sewirul miwis nakveTze aages, efremidim ki eklesiis mopirdapire mxares aaSena saxli. eklesiis mimdebared cxovrobda araerTi pontoeli berZeni da amitom quCas berZnis quCa erqva. dRes es quCa farnavaz mefis saxels atarebs. baTumis istorias kvali araerTma cnobilma berZenma daaCnia. maT Soris iyo eqimi timoleon triandafilidisi, romelic wlebis ganmavlobaSi ebrZoda baTumSi qolerasa da malarias, iyo qalaqis saTaTbiros xmosani da masve ukavSirdeba baTumSi pirveli, 25-adgiliani qsenonis gaxsna, romlis adgilas Semdeg pirveli saavadmyofos Senoba aigo. baTumeli berZeni iyo odisei dimitriadi, saqarTvelos simfoniuri orkestris mTavari diriJori 1947-1952 wlebSi, Tbilisis, baTumisa da aTenis sapatio moqalaqe. amboben, rom igi bavSvobaSi baTumis kaTolikuri eklesiis gundSi mReroda. baTumeli elena sidiropulo 10 wlis iyo, roca „sirtakis“ cekva iswavla. cekva, romelic 60-ian wlebSi daidga filmisTvis „berZeni zorba“, berZnuli xalx-

baTumi Cemi saxlia

uri cekvis _ „xasapikos“ variaciaa. elenam cekva saberZneTSi iswavla, sadac sxva bavSvebTan erTad dasasveneblad iyo Casuli. es misi pirveli mogzauroba iyo istoriul samSobloSi, Tumca yovelTvis icoda, rom pontoeli berZenia da SekiTxvaze, romeli erovnebis xar, jer kidev maSin, roca sityvebis gamoTqmas gamarTulad ver axerxebda, pasuxobda, rom berZenia. „Zalian patara viyavi, ver vambobdi „greCankas“ (гречанка _ berZeni rus.) da vambobdi, rom „greCixa“ var. emociebi da damokidebuleba Cemi erovnebis mimarT gamiCnda ukve Segnebul asakSi, roca daviwye urTierToba berZnul sazogadoebasTan baTumSi, gavecani istorias. 1011 wlis viyavi, roca pirvelad wavedi saberZneTSi, es iyo emociebis zRva. maxsovs Zveli arqeologiuri Zeglebis gaTxrebi, eklesiebi da Sexvedra Cems naTesavebTan, romlebic ukve wasuli iyvnen aWaridan da iq cxovrobdnen“, _ ixsenebs elena. 1989 wels saqarTveloSi asi aTasze meti berZeni cxovrobda, magram 90-ian wlebSi maTi raodenoba mkveTrad Semcirda. rTuli socialur-politikuri viTareba saqarTveloSi, gaxsnili sazRvrebi da Tanamedrove saberZneTis mimzidveli yofa gaxda mizezi, ris gamoc aTiaTasobiT pontoeli berZeni saqarTvelodan wavida. elena sidiropulos ojaxi saberZneTSi ar wasula. elena ambobs, rom amis erT-erTi mizezi maTi ojaxis gamarTuli ekonomikuri mdgomareoba iyo, Tumca saberZneTSi sacxovreblad gaemgzavra misi TiTqmis yvela naTesavi. „maSin, roca daiwyo mZime wlebi saqarTveloSi, bevri berZeni wavida ukeTesi cxovrebis saZieblad. wavidnen Cemi naTesavebic, gansakuTrebiT isini, vinc sofelSi cxovrobdnen. Cven davrCiT. wasvlis SesaZlebloba, ra Tqma unda, iyo, magram ar gvifiqria amaze. metsac getyviT, mamaCemi,

წმ. ნიკოლოზის ეკლესია ბათუმში. 1902 წელი. ფოტო შოთა გუჯაბიძის არქივიდან

romelic berZenia, arasdros yofila saberZneTSi da arc wasvlis survili klavs, miuxedavad imisa, rom Cemi da aTenSia gaTxovili da naTesavebis umetesobac iq cxovrobs. mamas Zalian uyvars saqarTvelo, misi saxli aq aris. me erT xans vmuSaobdi saberZneTSi, magram isev davbrundi. Cven

Sereuli ojaxi gvaqvs, mama berZenia, deda _ rusi, bebia _ ukraineli, me qmari qarTveli myavda da Cemi qaliSvili melaZea gvarad. vxumrob, ajafsandalia-meTqi. arasdros migrZnia aq Tavi Seviwroebulad imis gamo, rom berZeni var“, _ ambobs elena. is inglisuri enis Tarjimania.

baTumSi pontoel berZnebs ZiriTadad Sereuli ojaxebi aqvT. baTumis berZenTa diasporis xelmZRvaneli marika marozova Tavadac Sereuli ojaxidanaa. igi ambobs, rom axla baTumsa da xelvaCaurSi daaxloebiT 800 berZeni cxovrobs da iSviaTia ojaxi, sadac dedac da mamac berZenia, magram Sereul ojaxebSic pontoeli berZnebi inarCuneben tradiciebsa da kontaqts erTmaneTTan. „baTumi yovelTvis mravalerovani qalaqi iyo da Zalian kargi urTierToba gvqonda sxva diasporebTan. Cven baTumi gvaerTianebs, erTmaneTis tradiciebi CvenTvis cnobilia, es ukve baTumuri tradiciebia, Cven baTumelebi varT“, _ ambobs diasporis xelmZRvaneli. igi gviambobs, rom 70-ian wlebSi baTumSi berZnuli skola da moyvarulTa Teatric ki iyo. maSin baTumSi, xelvaCaurisa da qobuleTis soflebSi bevri pontoeli berZeni cxovrobda. berZnuli diaspora baTumSi ukve 90-ian wlebSi daregistrirda, roca pontoelebis raodeno-

ba aWaraSi mkveTrad Semcirda da saWiro gaxda garkveuli RonisZiebebis erTad organizeba, pontoeli berZnebis enaze, tradiciebsa da kulturaze zrunva. „adre mesame rusul skolaSi iswavleboda berZnuli ena, maSin bevri berZeni bavSvi iyo baTumSi. iswavleboda ufasod, saberZneTis saelCos programis daxmarebiT, Tavidan maria kefalidi aswavlida berZnuls da misi wasvlis Semdeg _ Jana qsantinidi. yvelas SeeZlo swavla, berZnebs, qarTvelebs, somxebs… nebismieri asakis adamians… mTavari iyo adamians hqonoda berZnuli enis, kulturis Seswavlis survili. ramdenime wlis win berZnuli enis kursi daxures skolaSi. axla Jana diasporaSi aswavlis berZnuls msurvelebs“, _ ambobs marika marozova. saberZneTis finansuri mxardaWeriT berZnuli ena ramdenime weli baTumisa da qobuleTis im soflebis sajaro skolebSic iswavleboda, sadac berZnebi cxovrobdnen da ramdenime ojaxi axlac cxovrobs. berZnuli enis ufaso, araprogra-

სირკატი ბათუმის კოლონადებთან. ეროვნულ უმცირესობათა ფესტივალი

baTumi Cemi saxlia

ელენა სიდიროპულო

mul gakveTilebze daswreba nebismieri erovnebis moswavles SeeZlo. pontoeli berZnebi adre ojaxSi, ZiriTadad, berZnulad (pontourad) saubrobdnen. ukve aRaravin laparakobs ojaxSi berZnulado, ambobs marika marozova, romelsac kargad axsovs, rogor elaparakeboda berZnulad saxlSi bebia. axla pontoeli berZnebi ZiriTadad rusulad saubroben, Tumca bevrma maTganma icis qarTuli, an SeuZliaT qarTul

enaze saubris gageba. elena sidiropulo ambobs, rom pontoeli berZnebis ufrosma Taobam berZnuli kargad icis, Tumca ZiriTadad rusulad saubroben da berZnulad saubars gansakuTrebiT maSin iwyeben, roca raime saidumlo ambavs uamboben erTmaneTs. marika marozova ambobs, rom is, rac axla baTumSi mcxovreb axalgazrda berZnebs gamoarCevT wina Taobisgan, qarTuli enis ufro kargi codnaa. dRes axal-

gazrda pontoeli berZnebis umravlesoba laparakobs qarTul da rusul enaze da swavlobs berZnuls. „es Zalian kargia, aucileblad unda icode im qveynis ena, sadac cxovrob“, _ ambobs marika marozova. diasporaSi pontoeli berZnebi periodulad ikribebian, gansakuTrebiT _ dResaswaulebis win. aucileblad aRniSnaven saberZneTis damoukideblobis dRes _ 25 marts da sxvadasxva religiur dResaswauls. erT-erTi bolo aseTi Sexvedra iyo erovnul umciresobaTa festivali, sadac axalgazrdebma „sirtaki“ icekves da berZnuli samzareulo warmoadgines. cekva elena sidiropulom dadga sagangebod am dRisTvis. mocekvaveTa Soris iyo elenas Svili, elizabet melaZe. cekvavda Tavad elenac, romelic ambobs, rom „sirtaki“, saberZneTis himni, suvlaki (berZnuli mwvadi) da ZaZiki (berZnuli sousi) yvela pontoelma berZenma icis. baTumeli pontoeli berZnebi saberZneTis himns aucileblad mRerian 25 marts, saberZneTis damoukideblobis

ბერძნული დიასპორის წევრები

baTumi Cemi saxlia

dRes. es diasporisTvis mniSvnelovani dResaswaulia, am dRes ikribebian da sxva diasporebsac iwveven, rom es zeimi iyos sxvebisTvisac. Zvelad, Soba-axal wels, bevri baTumeli berZnis saxlSi cxveboda sadResaswaulo namcxvari monetiT. am tradiciis Sesaxeb vkiTxulobT baTumeli berZnis, nona erifriadi-elizbaraSvilis mogonebebSi: „dResaswaulebs Soris yvelaze metad axali weli miyvarda, wminda vasilis dRe. ara mxolod nugbaris, aramed im ceremoniis gamo, romelsac bebia kiriaki awyobda. SuaRamemde aravis hqonda sufrasTan dajdomis ufleba, Tumca es imas ar niSnavda, rom Cven mSieri vrCebodiT. me da Cemi Zma vaxerxebdiT gagvesinja yvela kerZi, romelic sadResaswaulo sufrisTvis mzaddeboda. Cems Zmas SeeZlo iseTi saxis miReba, romlis winaSe deida eleni uZluri iyo da axerxebda mieRo sadResaswaulo namcxvaric ki _ kurabe, yvelaze gemrieli nugbari. SuaRamemde ramdenime wuTiT adre vsxdebodiT magidasTan, bebia iRebda mu-

ბერძენი მეწაღეების სახელოსნო ძველ ბათუმში. ფოტო შოთა გუჯაბიძის კოლექციიდან

WiT Txils, kakalsa da kanfetebs, jvaredinad isroda oTaxis kuTxeebSi da ambobda: „каланда-калушкерос, панда кэ ту хрону“ (mogonebebi dawerilia rusul enaze _ avt. SeniSvna) Semdeg vambobdiT „mamao Cvenos“ da mxolod amis Semdeg SeiZleboda trapezis dawyeba. axali wlis meore dRes cxveboda saaxalwlo namcxvari „valisopita“, masSi Cafluli monetiT. vinc poulobda monetas, is iRblianad iTvleboda am wels.“ vasilopitas (saSobao namcxvari) tradicia baTumel pontoel berZnebSi axla sul ufro iSviaTad gvxvdeba. marika marozova ambobs, rom pontoel berZnebSi am tradiciasTan erTad arsebobs saaxalwlod moxarSul gograSi monetis Cadebis tradiciac. „es SenarCunda. SeiZleba ar laparakobdnen ojaxSi berZnulad, magram darCa tradiciebi, romlebic aWaraSi mcxovreb

pontoel berZnebs aerTianebs. 19 agvistos, feriscvalebas, pontoeli berZnebi axalSenSi midian sanTlebis dasanTebad da mosalocad, mariamobas _ dagvaSi, giorgobas _ sofel aWyvaSi, petre-pavlobas _ kvirikeSi _ es is soflebia, sadac berZnebi cxovrobdnen da eklesiebs aSenebdnen,“ _ ambobs marika marozova. im saxlebis nawili aWaris soflebSi, sadac berZnebi cxovrobdnen, gaiyida, nawili ki daketilia da mepatroneebi periodulad Camodian, saxlisa da mSobliuri adgilebis sanaxavad. elena sidiropulo ambobs, rom 2018 wels sofel dagvaSi mdebare berZnebis mier aSenebuli eklesia 120 wlis xdeba da aWaridan wasuli pontoeli berZnebi sagangebod am dRisTvis gegmaven Camosvlas, rom sanTlebi daanTon, naTesavebi da Zveli mezoblebi naxon, warsuli gaixsenon da axali ambebi uambon erTmaneTs.

ბათუმის სინაგოგა

ori qveynis Svilebi - baTumeli ebraelebi saqarTvelosa da israelSi ავტორი: მანანა ქველიაშვილი

baTumi Cemi saxlia

erusalimSi cxovrebisas sul baTumi menatreboda. axal bulvarSi mindoda wasvla da seirnoba. saqarTveloSi rogorc ki Camovedi da baTumSi Camomiyvanes, maSinve moviTxove, axal bulvarSi wamiyvaneT-meTqi,“ _ ambobs 11 wlis anastasia mixelaSvili (mixaeli), romelsac or qveyanaSi uwevs cxovreba. anastasia or welze cota metis iyo, rodesac sacxovreblad israelSi waiyvanes. baRSi ierusalimSi iara da axla ganaTlebas ivriTze iRebs. laparakobs ivriTze, rusul da qarTul enebze. swavlobs arabulsa da inglisurs. „ivriTze vswavlob, gvaswavlian aseve arabuls, radgan arabebi gveomebian da Tu rame moxda, Cven unda vicodeT arabuli. pirvel adgilze skolaSi yuradReba eTmoba enebs. maRal klasebSi unda viswavloT iaponuri da espanuri. CvenTan, israelSi, pirvel klasSi pirveli rasac gvaswavlian aris is, rom Tu ded-mamam gcema, maSinve unda dareko policiaSi. CvenTan, ierusalimSi, quCaSi bevri policielia. midixar SenTvis, SeiZleba gagaCeron da gkiTxon _ saidan xar? vin xar? dedaSeni gcems? mamaSeni gcems? ase mekiTxebian. maRizianebs es da didad ar momwons. israelSi gadasvliT Zalian Semecvala cxovreba. rva welia iq var. pirveli klasidan yvela gekiTxeba, saidan xar, vin xar, ra gvaris xar. Cvens maswavleblebs ufro uyvarT ebraelebi. me cota miWirda Tavidan, imitom, rom qristiani var,“ _ ixsenebs anastasia. mesame welia zafxulis ardadegebs saqarTveloSi bebosTan atarebs. ambobs, rom saqarTveloSi yofnisas ivriTze saubari enatreba, israelSi ki qarTuli xmis gagoneba unda. „roca ierusalimSi davbrundebi, ra

momenatreba da xalxis damokidebuleba. aq yoveldRe meubneba viRac _ gamarjoba, rogor xar. iq aravis ainteresebs rogor vgrZnob Tavs. Cems saukeTeso megobar gogos hqvia adi. iq yvela damokidebulia telefonze. Tu me da Cemi megobari gverdigverd vsxedvarT, marto telefonebSi vTamaSobT an vlaparakobT. aq ase ar aris. aqaur megobrebTan mgelobanas da damalobanas vTamaSob. mexmarebian, qarTuli ufro kargad viswavlo, telefoni arc maxsovs xolme“. anastasias TqmiT, ierusalimSi cxovrebis miuxedavad, deda cdilobs qarTuli tradiciebi SeinarCunos. „magaliTad, israelSi axali weli aris seqtemberSi. es dRe CvenTvis Cveulebrivi dRea. axal wels pirvel ianvars aRvniSnavT, rogorc qarTvelebi. qristiani var, magram SabaTs vloculob. israelSi paraskevs, mzis Casvlis Semdeg SabaTs mzis Casvlamde uqmea. Cemi Cvevebi arc aq damiviwyebia, SabaTs sanTels vanTeb da vloculob“. miuxedavad misi axlandeli sacxovrebeli adgilisa, sakuTar momavals verc israelSi xedavs da verc saqarTveloSi. „me vxedav Cems momavals niu iorkSi. Cemi ocnebaa gamovide modeli. magram Tu modeli ver gamovedi, gamoval Tarjimani. Zalian advilad vswavlob enebs, ramdenime ena vici ukve. mxatvrul wignebs rusulad vkiTxulob. „romeo da julieta“ miyvars. skolaSi gveubnebian, rom yvela gogo unda wavides jarSi, rom gogoebma TavianTi Tavi TviTon unda daicvan. me ar minda jarSi wasvla, magram Cems megobrebs undaT. albaT wavlen kidec,“ _ ambobs anastasia. anastasiam Tavisi pirveli samsaxuri, rogorc Tarjimanma, „baTumelebs“ gau-

ანასტასია მიხელაშვილი

wia. `marSrutkaSi~, romliTac daniSnulebis adgilas wavediT, patara mousvenari gogo aravis darCenia SeumCneveli. yvelas gaagebina, iciT, Cemgan interviu aiRes, male daibeWdeba da popularuli gavxdebio. mere gadawyvita Tavisi sasurveli profesiebisTvis Jurnalistobac miematebina, mgzavrebs Camouara da eqspromtad interviuebic Cawera. anastasia erTaderTi qarTveli ebrae-

baTumi Cemi saxlia

li ar aris, visi ojaxic israelSi wavida, maT Soris iyo 18 wlis megi afxazavac. misi deda ebraelia. TviTonac. mecxre klasSi iyo, roca saswavleblad israelSi wavida, skola iq daamTavra, ivriTi iswavla, saqarTveloSi dabrunda da swavla baTumis sazRvao akademiaSi gaagrZela. „baTumi aris Cemi samSoblo“, _ ambobs megi. „navsadguris menejmentis fakultetze

vswavlob. oTxi weli vswavlobdi israelSi, neTaniaSi. mecxre klasidan wavedi, Tumca swavlis damTavrebis Semdeg aRar mominda iq darCena. dedaCemi ebraelia, mamaCemi _ qarTveli. Cvens ojaxSi qarTulebrauli tradiciebi Serwymulia. magaliTad, axal wels Cveulebrivadac aRvniSnavT _ pirvel ianvars da seqtemberSic, roca ebraulad axali weli dgeba. rodesac vswavlobdi, mqonda saswavlo viza. axlac Tavisuflad SemiZlia gadasvla, magram israelSi albaT ar davbrundebi“, _ ambobs megi afxazava. mosaxleobis 2014 wlis sayovelTao aRweris Sedegebis mixedviT, saqarTveloSi (okupirebuli teritoriebis garda) mudmivad cxovrobs 1 405 ebraeli, maT Soris 71 _ baTumSi. baTumSi ebraelebi, ZiriTadad, ruseT-TurqeTis 1877-1878 wlebis omis Semdeg gamoCndnen. daviT iakobaSvilis babua 1921 wels Camovida baTumSi quTaisidan. „imis mere cxovrobdnen baTumSi. aq daibada mamaCemi da mec. israelSi erTxel viyavi mxolod, Cemi dis SviliSvilis qorwilSi. gancda mqonda rogorc yvela qarTvels: Cavfrindebi, damabruneben ukan Tu SemiSveben? me erovneba pasportSi ar miweria, hoda, iq gxvdebian rogorc saqarTvelos moqalaqes. Cavedi, mkiTxes, gaveci pasuxebi, miTxres mobrZandiTo, viyavi ori kvira da davbrundi ukan. ar mdomebia arasdros didi xniT darCena,“ _ ambobs daviT iakobaSvili. daviTs sxva ebraelebTan erTad paraskev saRamos, locvis win, sinagogaSi Sevxvdi. ebraelebi aTi adamianis Sekrebas elodebodnen imisTvis, rom locva daewyoT. „adamians yovelTvis SeuZlia ilocos, magram srulyofilad rom ilocos, minimum 10 mamakaci unda Segrovdes. roca 10 kaci ar grovdeba, srulyofili rituali ar tardeba,“ _ mixsnis daviTi.

emil krupniki, ebraelTa diasporis xelmZRvaneli ambobs, rom sinagogaSi ebraelebi ZiriTadad SabaTs da dResaswaulebze dadian. aseve baTumis sinagogas xSirad akiTxaven israelidan Camosuli turistuli jgufebic. „Temi dakavebulia religiuri, ganaTlebisa da qvelmoqmedebis sakiTxebiT. didi yuradReba eTmoba tradiciebsa da ebraeli xalxis istorias. aseve saqarTvelos istorias, sadac Cven vcxovrobT. Cven gvqonda ebrauli skola, sadac bavSvebi dadiodnen _ 30-40 bavSvi. ori jgufi gvyavs moswavleebis, ufrosebi da umcrosebi, isini swavloben ivriTs, istorias, Toras… axla ardadegebia, magram saqme is aris, rom garkveuli finansuri Seferxeba aqvs skolas. Tumca, vfiqrob, am problemas Cveni megobrebis, sponsorebis daxmarebiT gadavWriT“. sinagogasTan arsebobda sasadilo, sadac nebismier ebraels SeeZlo misvla da sadiloba. Tumca axla sasadilo daketilia, daxmarebis programebi, romliTac ebraul Tems exmarebodnen ki _ SeCerebuli. „finansur sirTuleebTan dakavSirebiT, romelic aramarto saqarTveloSia, sasadilo Canacvlda imiT, rom TiTqmis yvela ebraeli, romelmac miaRwia sapensio asaks da misi socialuri mdgomareobis gamo ver muSaobs, daxmarebas iRebs produqtebiT. aq keTdeboda adre sadili da aq modiodnen, axla ki saxlSi iReben sxvadasxva produqts da imas amzadeben, rac maT surT. Temis bazaze aris saqvelmoqmedo centri, adre foTsa da baTumSi calke iyo, axla gaaerTianes es centrebi. isini exmarebian materialurad im adamianebs, romlebic finansur siduxWireSi cxovroben, iReben wamlebs, produqtebs, gaTbobis saSualebebs da a.S.,“_ ambobs emil krupniki.

ჟურნალი გამოცემულია „თავისუფალ ჟურნალისტთა სახლის“ პროექტის - „საქართველო ჩვენი სამშობლოა - ეროვნული ინტეგრაციის გაძლიერება აჭარაში“ - ფარგლებში, „ფონდ ღია საზოგადოება საქართველოს“ ფინანსური მხარდაჭერით. პროექტის ფარგლებში გამართული აქციების მხარდაჭერისთვის მადლობას ვუხდით: ქალაქ ბათუმის მერიას, ბათუმის ბულვარს, აჭარის ტურიზმისა და კურორტების დეპარტამენტს, ბათუმის გამწვანებისა და ლანდშაფტური დაგეგმარების სამსახურს; ბათუმის ბოტანიკურ ბაღს; სამშენებლო კომპანია „მარდი ჰოლდინგს“; ბათუმის უმაღლეს საინჟინრო საზღვაო სასწავლებელ „ანრის“; სუპერმარკეტ „ვილმარტს“; კომპანიებს: „ლის“; „ბუმს“; „თოლიასა“ და „პინოქიოს“. ჟურნალში დაბეჭდილი სტატიები მომზადებულია ჟურნალ „ბათუმელების“ რეპორტიორების მიერ და დაბეჭდვამდე გამოქვეყნდა „ბათუმელების“ ვებგვერდებზე: netgazeti.ge-სა და batumelebi.ge-ზე.

baTumi Cemi saxlia

თავისუფალ ჟურნალისტთა სახლი

media.org.ge ბათუმი, მ.აბაშიძის №48 facebook.com/media.org.ge/ batumiijh@gmail.com