Burak Cukrowy Zima 2024 Südzucker Polska

Zima 2024 Gazeta dla Plantatorów

Wydawana przy współpracy z Sekcją Surowcową Stowarzyszenia Techników Cukrowników w Warszawie

W dzisiejszym dynamicznym świecie rolnictwa, monitorowanie i kontrola chorób i szkodników jest kluczowym ...

Sytuacja na rynku środków ochrony roślin jest dynamiczna, w sposób jednostronny. Preparaty są wycofane, a ...

Przygotowanie stanowiska pod buraki cukrowe wymaga należytej staranności, ze względu na duże wymagania wodne ...

Czytaj na stronie 20

Czytaj na stronie 10

Czytaj na stronie 24

2

Aktualności Spis treści

Kalendarium Imprez Rolniczych

Aktualności Kalendarium Imprez Rolniczych Aktualności z Unii Europejskiej – Michał Gawryszczak Ceny cukru w Polsce, Unii Europejskiej i na świecie – Michał Gawryszczak

Przebieg kampanii cukrowniczej 2023/24 w Pfeifer & Langen Polska S.A. – Paweł Łepkowski

2 3 8

Miejsce

Impreza

2024 19–21.01.2024

Poznań, https://polagra-premiery.pl/pl

Polagra-Premiery

19–28.01.2024

Berlin (Niemcy)

Grüne Woche 2024 – Międzynarodowe Targi Żywności, Rolnictwa i Ogrodnictwa

16.02.2024

Toruń, organizator Związek Producentów Cukru w Polsce

Forum Branży Cukrowniczej w Toruniu

23–24.05.2024

STC więcej na www.stc.pl

Konferencja Techniczno-Surowcowo-Anlaityczna w Warszawie

20.06.2024

Gospodarstwo Rolne Paweł Ankurowski, Włostów, woj. świętokrzyskie

Dzień Buraka Cukrowego Südzucker Polska S.A.

9

Podsumowanie sezonu 2023 w Nordzucker Polska S.A. – Marek Drzewiecki 16 Podsumowanie sezonu 2023 w Südzucker Polska S.A. – Zbigniew Izdebski 27 Historia cukrowni Opalenica (część I) – Marek Drzewiecki 28 Makowiec gwiazda 30 Informacja kampanijna z Südzucker Polska S.A. – Zbigniew Izdebski 31 Krzyżówka plantatora 32

Agrotechnika Oszczędność wody w burakach cukrowych – dr inż. Adam Zych

Data

24

Ochrona Wnioski dotyczące zdrowotności liści – rekomendacje na 2024 rok – Maciej Skwierz, Łukasz Kamuda 4 Ocena programów herbicydowych zastosowanych na plantacjach w 2023 roku – dr inż. Wojciech Miziniak, Agnieszka Ulatowska 10 Fuzariozy w uprawie buraka cukrowego – dr hab. Ewa Moliszewska 17 Monitoring chwościka buraka – system eDWIN – jak to działa? – Maciej Zacharczuk, dr inż. Magdalena Jakubowska 20

Komisja Europejska zezwala na stosowanie glifosatu przez kolejne 10 lat Komisja Europejska przedłuży zezwolenie na stosowanie glifosatu na kolejne 10 lat, zgodnie z oświadczeniem opublikowanym 16 listopada br..

Zatwierdzenie herbicydu nastąpiło pomimo tego, że rządy UE nie wydały jasnej opinii na temat przedłużenia zezwolenia.

Glifosat jest substancją aktywną środka chwastobójczego Roundup firmy Bayer AG (SI).

Spokojnych i Radosnych Świąt Bożego Narodzenia oraz Pomyślności i Sukcesów w Nowym Roku 2024 życzy Redakcja B ura k cukro w y Gazeta dla plantatorów Wydawana przy współpracy z Sekcją Surowcową Stowarzyszenia Techników Cukrowników w Warszawie Redakcja i Wydawnictwo: Wydawnictwo Bartens Sp. z o. o., ul. Sienkiewicza 11, 69-100 Słubice, Tel.: +48 95-758 83 90, bartens@cbl.net.pl, burak@bartens.com Redakcja: Dr. Jürgen Bruhns, Maria Gothan Kolegium Redakcyjne: Michał Gawryszczak, Marek Drzewiecki, Zbigniew Izdebski, Paweł Łepkowski Wydanie regionalne Südzucker Polska S.A. redaguje Zbigniew Izdebski Ogłoszenia: Aktualny cennik nr 31 z 01.10.2023 Marketing i Ogłoszenia: Maria Gothan, Gartenstraße 52, 15749 Mittenwalde (Niemcy), Tel.: +49 33764 62 668, burak@bartens.com, Tel. kom.: +48 608 029 526 Skład: Dr Jürgen Bruhns, Tornows Idyll 49, 15755 Teupitz (Niemcy); Tel.: +49 30 80 35 678 Cena: 39,00 zł Druk: Drukarnia Beyga, Nowy Tomyśl ISSN 0947-8469 Wszelkie prawa zastrzeżone są Ustawą Prawo Autorskie, także do rozpowszechniania przez filmy, radio i telewizję, fotomechanicznego odtwarzania, wszelkiego rodzaju nośników dźwięku, przedruku w wyjątkach lub gromadzenia danych we wszelkiego rodzaju maszynach do przetwarzania danych. Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń.

BURAK CUKROWY Zima 2023/24

Aktualności

Aktualności z Unii Europejskiej Michał Gawryszczak, Związek Producentów Cukru w Polsce

Krótkoterminowe perspektywy dla rynków rolnych w UE w 2023 r.

Komisja Europejska opublikowała jesienną edycję krótkoterminowych perspektyw dla rynków rolnych w UE w 2023 r. Opracowanie Komisji Europejskiej zawiera także część poświęconą cukrowi, z której dowiadujemy się, że: – pomimo opóźnień w siewach ze względu na mokrą wiosnę, produkcję cukru w UE w sezonie 2023/24 szacuje się na 15,6 mln ton, co stanowi 7% więcej niż w roku 2022/23. Wynika to ze zwiększenia powierzchni upraw buraków, wyższych plonów buraków i potencjalnego wzrostu zawartości cukru, – dzięki wzrostowi produkcji dostępność cukru w UE jest większa. W związku z tym prognozuje się, że import cukru do UE spadnie do 1,9 mln ton w sezonie 2023/24. Import powinien jednak utrzymać się powyżej średniej z 5 ostatnich lat dzięki wysokim cenom cukru w UE i zwiększonej dostępności cukru ukraińskiego, – eksport cukru z UE w porównaniu z rokiem 2022/23 powinien wzrosnąć o 29% do 0,75 mln ton.

– oczekuje się, że całkowite spożycie cukru w UE w sezonie 2023/24 pozostanie odporne na wysokie ceny i będzie stabilne.

Powinien go w dalszym ciągu wspierać silny eksport cukru z UE w postaci produktów przetworzonych, podczas gdy wykorzystanie cukru w przemyśle ma częściowo wzrosnąć, – końcowe zapasy cukru, które w sezonie 2022/2023 szacowane są na 1,4 mln ton, mają kształtować Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

się na podobnym poziomie także na koniec sezonu 2023/24.

Najnowsze dane GUS dotyczące spożycia cukru w Polsce GUS opublikował informację „Dostawy na rynek krajowy oraz spożycie niektórych artykułów konsumpcyjnych na 1 mieszkańca w 2022 r.”. Według GUS, spożycie cukru w przeliczeniu na obywatela w Polsce wzrosło w 2022 roku o 1 kg względem poprzedniego roku i wyniosło 42,8 kg. Na dzień 31 grudnia 2022 r. liczba ludności Polski wynosiła 37,776 mln osób, czyli spożycie całkowite cukru w Polsce w 2022 roku wyniosło 1,617 mln ton.

Zmniejszenie zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych w UE Parlament Europejski przyjął stanowisko w sprawie zmniejszenia zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych oraz poprawy standardów jakości wody w UE. Posłowie PE chcą, aby listy obserwacyjne UE – zawierające substancje stwarzające znaczące ryzyko dla zdrowia ludzkiego i środowiska – były regularnie aktualizowane, aby dotrzymać kroku nowym dowodom

Michał Gawryszczak

naukowym i nowym chemikaliom.

Chcą również, aby podzbiór określonych PFAS (substancji per- i polifluoroalkilowych, znanych również jako "trwałe chemikalia"), a także PFAS ogółem (parametr obejmujący całość PFAS o maksymalnym stężeniu) zostały dodane do list zarówno dla zanieczyszczeń wód gruntowych, jak i powierzchniowych.

Kilka innych substancji, w tym mikrodrobiny plastiku i mikroorganizmy odporne na środki przeciwdrobnoustrojowe, powinno również zostać dodanych do tych wykazów, gdy tylko zostaną zidentyfikowane odpowiednie metody monitorowania.

Przyjęty raport zawiera również bardziej rygorystyczne normy dla szeregu pestycydów (w tym glifosatu i atrazyny) oraz środków farmaceutycznych. Według PE, producenci sprzedający produkty zawierające zanieczyszczające substancje chemiczne powinni pomóc w finansowaniu kosztów monitorowania, które obecnie są finansowane wyłącznie przez państwa członkowskie.

3

4

Wnioski dotyczące zdrowotności liści – rekomendacje na 2024 rok Maciej Skwierz, Łukasz Kamuda – Südzucker Polska S.A. Ochrona plantacji przed chwościkiem to jeden z kluczowych momentów w wegetacji buraków cukrowych mający znaczący wpływ na ostateczny plon buraków i osiąganą polaryzację.

Czas, w którym plantatorzy muszą mierzyć się z tym zagrożeniem pokrywa się z natłokiem obowiązków przy innych uprawach. Warto więc już dziś dokonać przeglądu testowanych w Südzucker Polska wariantów ochronnych, aby w obliczu zagrożenia być „uzbrojonym” w odpowiednią wiedzę.

Doświadczenia przeprowadzone w 2023 roku obejmowały test: – 12 wariantów ochrony przed chwościkiem składających się z trzech zabiegów fungicydowych w porównaniu do wariantu kontrolnego bez oprysku, – 3 odmian o różnych poziomach odporności na chwościka, które testowane były w wariantach od kontrolnego do maksymalnie trzech oprysków fungicydowych.

Badania prowadzone były w lokalizacjach o wysokiej presji chwościka, umożliwiającej przetestowanie

Maciej Skwierz

Łukasz Kamuda

trzyzabiegowych kombinacji fungicydowych, które zastosowane zostały na odmianie o średniej odporności (Rys. 1).

Trzyzabiegowe warianty ochrony fungicydowej obejmowały preparaty o działaniu systemicznym, kontaktowym jak również środki mikrobiologiczne oraz adiuwanty (Tab. 1). Biorąc pod uwagę mechanizm działania preparatów, testowane były kombinacje: – o wyłącznym działaniu systemicznym, – o wyłącznym działaniu kontaktowym, – o działaniu systemicznym i kontaktowym, – o działaniu systemicznym z obniżoną dawką preparatów z dodatkiem środków o działaniu mikrobiologicznym,

– o działaniu systemicznym i kontaktowym z obniżoną dawką preparatów z dodatkiem adiuwantu.

Zabiegi fungicydowe wykonane zostały w następujących terminach (Rys. 2): – 1 zabieg 07.07.2023, – 2 zabieg 28.07.2023, – 3 zabieg 17.08.2023.

Rys. 1. Doświadczenia fungicydowe 2023 (Foto: M. Skwierz)

Preparaty kontaktowe górą nad systemicznymi W świetle prezentowanych wyników doświadczeń, nie ma złudzeń co do pozytywnego wpływu preparatów kontaktowych zawierających w swym składzie miedź czy siarkę. Obydwa te pierwiastki mają działanie kontaktowe niszczące zarodniki chwościka na powierzchni liści. Warto zauważyć, że w zestawieniu testowanych wariantów ochronnych pod względem osiąganego technologicznego plonu cukru (Rys. 3), pierwsze sześć najlepszych kombinacji preparatów posiada w swym składzie dodatek miedzi w formie wodorotlenku, z czego trzy zawierają dodatkowo udział siarki.

To właśnie miedź determinuje poziom ochrony przed chorobami grzybowymi, co potwierdza wysoka, trzecia pozycja wariantu W10 z zastosowanym wyłącznie nawozem dolistnym Plonuran Płynny w ww. zestawieniu. Wariant W10, w BURAK CUKROWY Zima 2023/24

5 Tab. 1. Testowane warianty ochrony fungicydowej 2023 – preparaty, dawki, koszty ochrony I zabieg

II zabieg

III zabieg

Koszt ochrony fungicydowej netto w zł

Wariant

Zawartość substancji czynnej w 1 l/kg preparatu

W1

Belanty Spyrale Pro Siarka Plonuran Płynny

Mefentriflukonazol – 75 g Fenpropidyna – 375 g, difenokonazol – 100 g Siarka – 800 g Miedź – 300 g

1,5 l

Belanty Spyrale Plonuran Płynny

Mefentriflukonazol – 75 g Fenpropidyna – 375 g, difenokonazol – 100 g Miedź – 300 g

1,5 l

Belanty Verydor

Mefentriflukonazol – 75 g Mefentriflukonazol – 100 g, fluksapyroksad – 50 g

1,5 l

Belanty Verydor Pro Siarka Plonuran Płynny

Mefentriflukonazol – 75 g Mefentriflukonazol – 100 g, fluksapyroksad – 50 g Siarka – 800 g Miedź – 300 g

1,5 l

Belanty Verydor Pro Siarka Plonuran Płynny Lewar pH FUNGI

Mefentriflukonazol – 75 g Mefentriflukonazol – 100 g, fluksapyroksad – 50 g Siarka – 800 g Miedź – 300 g Adiuwant

1,2 l

1,5 l

1,2 l 1,5 l

1,5 l

Spyrale Mastercop ACT

Fenpropidyna – 375 g, difenokonazol – 100 g Miedź – 66 g

1,0 l 3,5 l

1,0 l 3,5 l

3,5 l

Kier Cuprote Opti Siarka Makler Dafne Miedziowy 600 SC Asystent

Azoksystrobina – 200 g, difenokonazol – 125 g, tebukonazol – 125 g Miedź – 7 % Siarka – 80 % Azoksystrobina – 250 g Difenokonazol – 250 g Miedź – 600 g Adiuwant

0,1 l

1,0 l 0,4 l 1,0 l 0,1 l

0,4 l 1,0 l 0,1 l

Amistar Gold Max Spyrale Plonuran Płynny

Azoksystrobina – 125 g, difenokonazol – 125 g Fenpropidyna – 375 g, difenokonazol – 100 g Miedź – 300 g

1,0 l

1,0 l 1,5 l

1,0 l 1,5 l

626 zł

1,5 l

Yukon

Miedź – 80 g, siarka – 640 g

5,5 l

5,5 l

5,5 l

363 zł

1,5 l

1,5 l

185 zł

W2

W3 W4

W5

W6 W7

W8

W9

l, kg/ha

3,0 l

1,5 l

1,5 l

300 zł brak wyceny preparatu Verydor

1,5 l

3,0 l

3,0 l

428 zł – brak wyceny preparatu Verydor

1,5 l 1,2 l 0,6 l 2,4 l

2,4 l

486 zł – brak wyceny preparatu Verydor 607 zł

1,0 l 1,0 l 7,0 kg

Plonuran Płynny

Miedź – 300 g

1,5 l

Mefentriflukonazol – 75 g Fenpropidyna – 375 g, difenokonazol – 100 g Preparat mikrobiologiczny

1,2 l

Belanty Spyrale Pure One

Mefentriflukonazol – 75 g Fenpropidyna – 375 g, difenokonazol – 100 g Preparat mikrobiologiczny

1,2 l

Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

636 zł 1,5 l

0,8 l

Belanty Spyrale Pure Vigor

Rys. 2. Zabiegi fungicydowe (Foto: M. Skwierz)

579 zł

1,5 l 1,0 l 1,5 l 0,8 l

W10

którym jedyną substancją aktywną jest wodorotlenek miedzi, przy odpowiedniej dawce tego pierwiastka

3,0 l 1,5 l

W11

W12

1,5 l 1,0 l

0,8 l

0,8 l

jest w stanie lepiej poradzić sobie z zagrożeniem niż chociażby wariant W9 z trzykrotnym opryskiem

556 zł

1,2 l 0,7 l 0,8 l

610 zł 0,6 l 1,2 l

0,7 l 0,8 l

676 zł 0,6 l

preparatem Yukon, który pomimo że zawiera dodatkowo siarkę, ma jednocześnie niższy udział miedzi w swoim składzie. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że w badaniach z 2022 roku to właśnie wariant z fungicydem Yukon wzbogacony o siarkę lepiej radził sobie od wariantu z Plonuranem. Siarka jest pierwiastkiem, który poza działaniem grzybobójczym (przede wszystkim na mączniaka) ma działanie odżywcze jako cenny składnik nawozowy.

Burak jest rośliną siarkolubną, a wiadomym jest, że roślina dobrze odżywiona ma większy potencjał plonowania – przy niższej podatności na patogeny.

6 Bez względu jednak na te różnice, to

właśnie preparaty nalistne biorą na

siebie główny ciężar zabezpieczenia

plantacji przed chwościkiem. Rysu nek 4 pokazuje zdrowotność liści

dwóch wariantów: z wyłącznym za

stosowaniem wodorotlenku miedzi

w formie Plonuranu w trzech zabie gach W10 i trzech oprysków prepa

ratami o działaniu systemicznym z

dodatkiem takiej samej dawki mie dzi w formie Plonuranu W2. Widać

­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­ wyraźnie brak różnic w zdrowotności.

Preparaty mikrobiologiczne, mimo swojego neutralnego wpływu na środowisko, nie są w stanie stano- runkach niniejszych doświadczeń gólnych odmian w kolejnych latach wić na ten moment skutecznej al- fungicydowych, uznawane są za obecności na rynku jest coraz słabternatywy dla konwencjonalnych nawozy nalistne, a ich użycie nie sza, co wynika z wyodrębniania się metod walki z chwościkiem. Tego przyczynia się do wzrostu zużycia nowych szczepów chwościka zdoltypu preparaty zastosowane w wa- środków ochrony roślin w gospo- nych zagrozić każdej odmianie buriantach W11 i W12 znajdują się na darstwie. I właśnie w zastosowa- raka. Jak dowodzą prezentowane końcu stawki, mimo że ich poten- niu tych preparatów powinniśmy niżej ostatnie wyniki doświadczeń, cjalne działanie wspomagane było upatrywać głównych możliwości chcąc w pełni wykorzystać potenznanymi już preparatami syste- redukcji w stosowaniu fungicydów cjał plonowania buraka cukrowego, koniecznym jest wykonanie kommicznymi, których dawki były ob- w przyszłości. pletu trzech zabiegów ochronnych. niżone o 20%.

Obniżenie dawek fungicydów przy Wyniki badań a wyzwania przyEkonomia ochrony przed chwozastosowaniu dodatku adiuwanta szłości ścikiem wielofunkcyjnego nie przynosi również pozytywnego efektu, a wręcz Wprowadzone w ostatnich latach odwrotnie. Zastosowanie obniżo- odmiany buraka cukrowego z pod- Każdemu plantatorowi zależy aby nej o 20% dawki preparatów sys- wyższoną odpornością na chwości- jego plantacja przynosiła jak najtemicznych i kontaktowych przy ka (odmiany CR+) mimo wysokiej większe przychody, jednak należy dołączeniu adiuwanta skutkuje ceny, zdążyły zjednać sobie sympa- mieć na uwadze, że realizacja tego znacznym obniżeniem plonu cukru tie plantatorów. Jednak zarówno celu nie powinna się odbywać za w wynikach doświadczeń z odmia- wszelką cenę. Nie warto poświęcać – wariant W5.

Pozytywne działanie miedzi i siarki nami o trzech poziomach odpor- dużych nakładów finansowych dla dobrze koresponduje z wyzwania- ności na chwościka (Rys. 5 i 6) czy osiągnięcia nieznacznie wyższych odmianowych plonów, szczególnie, że nie zawsze mi jakie nakłada na rolnictwo Eu- doświadczeniach ropejski Zielony Ład. W myśl jego widzimy, że skuteczność poszcze- wielkość poniesionych kosztów postanowień do 2030 roku 3 x Cu 3 x Fungicydy systemiczne unijne rolnic+ Cu two powinno zmniejszyć zużycie pestycydów o 50%.

Preparaty zawierające w swym składzie miedź, testowane w waRys. 4. Zdrowotność poletek wariantów W10 i W2 (Foto: M. Skwierz) BURAK CUKROWY Zima 2023/24

7

Standard

Średnia odporność (C)

Wysoka odporność (C+)

dobne wnioski możemy wyciągnąć, oceniając zasadność dodawania adiuwanta do fungicydu. Porównując warianty W5 i W4 możemy zaobserwować skrajnie różnie wyniki w poziomie technologicznego plonu cukru. Jedyne co różni te programy to dodatek adiuwanta właśnie.

Jego stosowanie nie tylko nie przyczynia się do podwyższenia skuteczności stosowanego fungicydu, ale także stanowi niepotrzebny koszt.

Rys. 5. Doświadczenie z odmianami o trzech poziomach odporności na chwościka

Podsumowanie

(Foto: M. Skwierz)

­ ­ ­

­

­

­

­ ­

przekłada się na dobre wyniki w uprawie. Powyższe stwierdzenie znajduje swoje mocne potwierdzenie w otrzymanych przez nas wynikach doświadczeń i zestawieniu cen testowanych programów ochrony (Tab. 1).

Okazuje się bowiem, że najtańsze z testowanych programów ochronnych: W10 i W9 zajmują kolejno trzecie i piąte miejsce pod względem osiąganego technologicznego plonu cukru, w odniesieniu do pozostałych kombinacji ochronnych.

Podobnie warianty te uplasowały się w zestawieniu z 2022 roku. Rozszerzając skład powyższych programów o substancje systemiczne i tym samym podwajając lub nawet potrajając cenę zabiegów, należy poważnie się zastanowić nad ekonomicznym uzasadnieniem takiego Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

działania. Jak widać doskonale na przykładzie testowanych preparatów mikrobiologicznych, wysoka cena programu nie idzie zawsze w parze z jego skutecznością. Po-

Z roku na rok w kwestii ochrony plantacji przed chwościkiem dokonuje się znaczący postęp. Zarówno producenci cukru jak i dostawcy surowca do jego produkcji z zadowoleniem powinni przyjmować każdy wysiłek podejmowany na rzecz zabezpieczenia upraw przed chorobami grzybowymi.

Jednak wyniki prowadzonych w Südzucker Polska doświadczeń nakazują zwrócić szczególną uwagę na rolę miedzi i siarki w tym niełatwym zadaniu, kierując swoje doradztwo na stosowanie kombinacji o najwyższym plonowaniu zarówno tych, które uwzględniają stosowanie preparatów o działaniu kontaktowym oraz kontaktowym i systemicznym.

Świąt wypełnionych miłością i radością, niosących spokój i odpoczynek.

Nowego Roku spełniającego wszelkie marzenia, pełnego optymizmu, wiary, szczęścia i powodzenia życzą Zarząd i Pracownicy Südzucker Polska S.A.

8

Aktualności

Ceny cukru w Polsce, Unii Europejskiej i na świecie Michał Gawryszczak, Związek Producentów Cukru w Polsce Ceny cukru w Polsce i Unii Europejskiej – Średnia cena w UE od lutego do września 2023 r. była w miarę stabilna i wahała się między 804, a 821 € za tonę.

– Średnia cena w Polsce do czerwca 2023 roku była bardzo zbliżona do średniej ceny unijnej. Od lipca 2023 roku mogliśmy obserwować spadki ceny krajowej. Było to spowodowane między innymi wzrostem kursu € wobec złotówki. Sama średnia cena wyrażona w walucie krajowej spadała, ale w sposób mniej zdecydowany.

– Jak wynika z biuletynu informacyjnego Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, średnia krajowa cena cukru białego w workach we wrześniu 2023 roku wyniosła 4 011 zł za tonę, średnia cena cukru luzem i big-bag wyniosła 3 756 zł za tonę, a średnia cena

Ceny cukru na świecie – Ceny w Rosji (ISCO) po lekkiej zwyżce w maju 2023 roku, spadły do poziomu 675 € za tonę w lipcu 2023 roku.

– Ceny w Chinach (ZCE) podobnie do cen rosyjskich, w maju 2023 roku osiągnęły swój szczyt w wysokości 915 € za tonę, następnie spadły do 858 € za tonę w lipcu 2023 roku.

– Ceny indyjskie (NCDEX) były mniej więcej na stałym poziomie, pomijając nagły spadek o 99 € w dół w marcu 2023 roku. W kwietniu tego samego roku powróciły do stałego poziomu.

– Ceny brazylijskie (ESALQ) miały swój szczyt w czerwcu 2023 roku i osiągnęły 552 € za tonę. Pod ko-

cukru paczkowanego wyniosła 4 402 zł za tonę.

– W okresie styczeń-sierpień 2023 roku Polska wyeksportowała łącznie 408 205 ton cukru, głównymi odbiorcami były: Niemcy, Wielka Brytania, Izrael, Włochy i Węgry.

– W okresie styczeń-sierpień 2023 roku Polska zaimportowała łącznie 160 742 ton cukru, głównymi

Michał Gawryszczak

dostawcami były: Ukraina, Brazylia i Gwatemala.

­

niec badanego okresu odnotowały spadek do poziomu 516 € za tonę.

– Ceny w USA w badanym okresie były mniej więcej na stałym poziomie, ich wartość średnia osią-

gnęła 1243 € za tonę.

– Ceny w Meksyku w sposób znaczący wzrosły i pod koniec badanego okresu osiągnęły poziom 1599 € za tonę.

­

­

­ ­

BURAK CUKROWY Zima 2023/24

Aktualności Średnie ceny cukru na świecie (€/tonę) Data

Paź-

Listo-

Gru-

Styczeń

Luty

Marzec

Kwie-

Maj

Czer-

Lipiec

Sier-

Wrze-

dziernik

pad

dzień

2023

2023

2023

cień

2023

wiec

2023

pień

sień

2022

2022

2022

2023

2023

819

820

791

765

2023

2023

Rosja

892

787

735

700

703

687

681

738

715

675

Chiny

782

763

773

785

806

836

889

915

894

858

Indie

439

426

408

398

396

297

395

403

407

403

Brazylia

492

489

500

479

476

474

512

549

552

516

UE

586

622

655

773

804

804

812

814

817

821

USA

1238

1253

1253

1253

1235

1236

1205

1256

1261

1237

Meksyk

1057

1049

1009

1053

1075

1194

1367

1500

1618

1599

London No. 5

547

531

519

510

528

555

622

650

620

613

Polska

579

581

647

776

806

803

814

818

822

808

Źródło: CEFS’ quarterly update on prices in World – September 2023 i opracowanie własne

Przebieg kampanii cukrowniczej 2023/24 w Pfeifer & Langen Polska S.A. Kampania cukrownicza w zakładach Pfeifer&Langen Polska jeszcze trwa (początek grudnia), a mijający sezon wegetacyjny można by krótko zdefiniować jako bardzo nieprzewidywalny i zróżnicowany. Świadczą o tym chociażby skrajne wyniki plonu korzeni jakie nasi plantatorzy osiągali w poszczególnych rejonach plantacyjnych. Wyraźny deficyt opadów latem w rejonie Mazowsza, Kujaw i północnej Wielkopolski odcisnął swoje piętno na plonie buraków. Średnio plantatorzy z tych rejonów uzyskiwali 55 t/ha, choć nie brakowało gospodarstw czy rejonów gdzie plon korzeni przekraczał 70 t/ha i więcej. Wyraźnie wyższy plon odnotowaliśmy w rejonie południowej Wielkopolski i Dolnego Śląska (Cukrowni Gostyń i Miejska Górka). Tam średni plon korzeni przekraczał 65 t/ha. Często o finalnym wyniku decydowało jednak lokalne rozłożenie opadów oraz jak zawsze zastosowana agrotechnika.

Zawartość cukru w korzeniach w dużej mierze determinował przebieg pogody ale ogromny wpływ mają też elementy agrotechniki takie jak zasobność gleby, nawożenie Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

czy ochrona fungicydowa. Średnio zawartość cukru w rejonie Glinojecka kształtowała się na poziomie 16% natomiast w rejonie Wielkopolski i Dolnego Śląska 15,5%.

To co warto odnotować również po tym sezonie to dobra zdrowotność plantacji. Wykonane na czas zabiegi fungicydowe, w tym wiele z użyciem preparatów kontaktowych dały pozytywny efekt w postaci zdrowych liści do końca wegetacji.

Coraz większym wyzwaniem pozostaje natomiast odchwaszczanie, szczególnie w perspektywie wycofywania kolejnych substancji aktywnych herbicydów. Temat ten na pewno będzie jednym z ważniejszych jeśli chodzi o kolejny i przyszłe sezony. W tym zakresie prowadzone będą już od sezonu 2024 projekty wdrożeniowe uwzględniające inne niż chemiczne metody odchwaszczania pól lub technologie pozwalające znacznie zmniejszyć zużycie herbicydów.

Sam przebieg kampanii, zbioru i skupu buraków był niezakłócony jeszcze do początku listopada. Jesienią pogoda potrafi być jednak również bardzo zmienna, o czym

przekonało się wielu plantatorów, którzy zwlekali ze zbiorem buraków w listopadzie. Wskutek załamania pogody, zamarznięcia gleby i obfitych opadów śniegu znaczna część buraków nie została wykopana na czas lub była kopana w ekstremalnie złych warunkach z dużym udziałem ziemi. Konsekwencją takiego opóźniania zbioru jest nie tylko ryzyko zamarznięcia korzeni w polu i niewykopania buraków ale też ryzyko odtajania i destrukcji korzeni w polu lub pryzmie. To z kolei może być podstawą do odmowy przyjęcia buraków do cukrowni.

Pozostaje mieć nadzieję, że wszyscy wyciągną właściwe wnioski z tej lekcji pokory jaką dała nam znowu natura.

Zgodnie z planem, skup i przerób w Pfeifer & Langen zostanie zakończony na przełomie I i II dekady stycznia 2024. Wtedy będzie też można w pełni podsumować i wyciągnąć wnioski z minionego sezonu. Jak zawsze będziemy chcieli to zrobić wspólnie z Plantatorami podczas spotkań po kampanijnych, na które już teraz zapraszamy (Paweł Łepkowski).

9

10

Ochrona roślin

Ocena programów herbicydowych zastosowanych na plantacjach w 2023 roku dr inż. Wojciech Miziniak, Agnieszka Ulatowska – Instytut Ochrony Roślin-PIB, TSD Toruń

Sytuacja na rynku środków ochrony roślin jest dynamiczna, w sposób jednostronny. Preparaty są wycofywane, a powstającej w ten sposób olbrzymiej luki, nie da się szybko wypełnić. Obserwowane w ostatnich latach problemy ze zwalczaniem chwastów i nasileniem występowania niektórych agrofagów to konsekwencje wspomnianych zmian oraz niestabilnych warunków pogodowych.

Niewątpliwie mijający sezon wegetacyjny był szczególnie trudny dla plantatorów buraka cukrowego.

Tak jak w latach minionych ochrona plantacji przed chwastami sprawiała problemy. Skutki podjętych błędnych decyzji dotyczących regulacji zachwaszczenia można było zaobserwować już po zakończeniu chemicznej ochrony plantacji.

Przyczyn tej sytuacji było wiele. Bez wątpienia niekorzystne warunki pogodowe w okresie aplikacji środków chwastobójczych oraz susza miały szczególny wpływ na stan fitosanitarny pól uprawnych. W

dr inż. Wojciech Miziniak

Agnieszka Ulatowska

konsekwencji, w mijającym roku, na wielu plantacjach mieliśmy do czynienia zarówno z zachwaszczeniem pierwotnym jak i wtórnym.

Główną przyczyną tej sytuacji była jak zwykle komosa biała. Można powiedzieć, że w ochronie roślin łatwo już było, a teraz będzie tylko gorzej. Wycofanie desmedifamu w przypadku niedoborów opadów ma swoje widoczne konsekwencje, a brak ich w całym okresie wegetacji potęguje zagrożenie ze strony chwastów.

nia na polach uprawnych, po drugie możliwości kiełkowania w okresie wiosennym i letnim (zachwaszczenie pierwotne i wtórne), po trzecie przystosowanie się chwastu do niekorzystnych warunków pogodowych, po czwarte ograniczenie asortymentu substancji czynnych do jej zwalczania. Komosa biała w warunkach niesprzyjających dla wzrostu i rozwoju (susza, wysokie temperatury) przystosowuje się wytwarzając grubszą kutykulę, nalot woskowy oraz skraca rozwój wegetatywny, szybko przechodząc do stadium generatywnego. Zmiany w morfologii chwastu bezpośrednio wpływają na zwiększenie odporności na stosowane substancje czynne. W takich warunkach, herbicydy powodują jedynie chwilowe zatrzymanie wzrostu i rozwoju, co w konsekwencji prowadzi do zachwaszczenia plantacji (Rys. 1).

Innym aspektem uniemożliwiającym w niektórych rejonach Polski efektywne działanie programów herbicydowych są biotypy komosy białej odporne na metamitron oraz lenacyl.

Nieszczęsna komosa biała Jest to najgroźniejszy gatunek chwastu w uprawie buraka cukrowego, z kilku powodów. Po pierwsze powszechność jej występowa-

Każdy sezon wnosi coś nowego

Rys. 1. Zachwaszczona plantacja buraka cukrowego (Foto: W. Miziniak)

Wydawało się, że zweryfikowane programy, aplikowane w ubiegłym roku są niezawodne w warunkach niedoboru opadów. Nic bardziej mylnego. Niewątpliwie są dobre, BURAK CUKROWY Zima 2023/24

ale nie idealne. Analizę mijającego sezonu wegetacyjnego rozpocznijmy od siewów buraka. Podobnie jak w ubiegłym roku do wczesnego siewu nie zachęcały warunki termiczne, dlatego wielu plantatorów zdecydowało się opóźnić siewy, czekając na ich poprawę. W późniejszym okresie, na przełomie II i III dekady kwietnia rozkład temperatur powietrza oraz nagromadzona wilgoć w glebie gwarantowały szybkie i równomierne wschody roślin uprawnych. Kluczem do sukcesu było zmagazynowanie wilgoci.

W porównaniu do ubiegłego roku większość plantatorów nie popełniła błędów i zadbała o maksymalne zmagazynowanie wody w glebie (wczesnowiosenne wyrównanie pola, systemy bezorkowe, poplony ozime). Ta sprzyjająca aura trwała tylko w okresie wschodów buraka.

Niestety, niezależnie od terminu siewu (I, II czy III dekada kwietnia) ochrona pól uprawnych przed chwastami stanowiła wyzwanie w mijającym roku. Dla pierwszych wysianych plantacji, to przede wszystkim chłodna oraz wietrzna aura, natomiast dla późniejszych wysokie temperatury powietrza, niedobory opadów oraz nieustająca wietrzna pogoda. Jak byśmy nie spojrzeli warunki pogodowe, niezależnie od terminu siewu buraka były niekorzystne dla działania środków chwastobójczych, co bezpośrednio przekładało się na efektywność zastosowanych programów herbicydowych.

ochrony roślin bez żadnych rekomendacji. W wielu przypadkach informacja zamieszczona przez producenta to jedyne źródło wiedzy o danym preparacie. Chociaż w swoim znaczeniu adiuwanty mają pomagać lub ułatwiać (łac. adiuvo) ich nieodpowiednie zastosowanie może wywołać skutek odwrotny od zamierzonego. Dlatego przed dokonaniem wyboru adiuwanta należy bezwzględnie zapoznać się z zaleceniami zawartymi w etykiecie herbicydu. Gros spośród nich to preparaty jednokomponentowe zawierające surfaktant albo olej mineralny lub roślinny lub związki mineralne. Każdy z tych środków poprawia efektywność działania herbicydów, ale nie odnoszą się do kompleksowego procesu wnikania i translokacji substancji czynnej w roślinie.

Jak wspomniano powyżej, adiuwanty jednokomponentowe czyli organosilikonowe lub surfaktanty, chociaż poprawiają retencję cieczy opryskowej na powierzchni liści, nie są w stanie rozpuścić wosku kutykularnego a tym samym umożliwić wnikania substancji czynnej do rośliny. Przeprowadzone obserwacje w mijającym sezonie wykazały, że analogiczne mieszaniny herbicydów sporządzone na adiuwantach jednokomponentowych wykazywały o 30% gorszą skuteczność zwalczania komosy niż mieszaniny tych środków zawierające adiuwanty wielofunkcyjne.

Konieczny adiuwant

Odpowiedni dobór składu mieszaniny

Jedno jest pewne, bez stosowania adiuwantów nie można mówić o efektywnej ochronie plantacji buraka cukrowego. Na dzień dzisiejszy w obrocie równoległym jest dostępnych około 140 adiuwantów. Pomimo tak bogatego asortymentu, brak systemu ich rejestracji sprawia, że są dodawane do środków

Oprócz adiuwanta, w efektywnej ochronie pól uprawnych decydującą rolę odgrywa skład mieszaniny.

Obecnie do zwalczania komosy białej przeznaczone są 4 substancje czynne – lenacyl, etofumesat, metamitron oraz fenmedifam.

Podczas przygotowania mieszaniny należy uwzględnić panujące

Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

12

Ochrona roślin warunki atmosferyczne. W latach wilgotnych i ciepłych ma to mniejsze znaczenie, natomiast w skrajnie niekorzystnych warunkach wręcz fundamentalne. Pamiętajmy o jednym, w efektywnym działaniu środków doglebowych istotną rolę odgrywa woda i żaden adiuwant nie jest w stanie zrekompensować jej braku. Według przeprowadzonych badań najlepszym wariantem ochrony pól uprawnych przed komosą białą i łobodą rozłożystą jest system FAR obejmujący łączną aplikację fenmedifamu, etofumesatu jako aktywatora oraz substancji działającej poprzez glebę (metamitron lub lenacyl) aplikowanych łącznie z adiuwantem wielofunkcyjnym. Oprócz doboru substancji czynnych w skrajnie niekorzystnych warunkach istotną rolę odgrywa wykonanie wszystkich zabiegów nalistnych w stadium liścieni chwastów. Ponadto, w aplikowanych mieszaninach stosujemy herbicydy w rekomendowanych dawkach. W warunkach wysokich temperatur i suszy nie zaleca się ich redukcji, szczególnie metamitronu, gdyż wiąże się to z obniżeniem efektywności działania. W bieżącym sezonie mieszaniny oparte na fenmedifamie wykazywały 95% efektywność ograniczania populacji komosy białej.

Trudno w takich warunkach rekomendować mieszaniny pozbawione fenmedifamu. Komosa biała wykazuje wrażliwość zarówno na lenacyl, etofumesat oraz metamitron.

Spośród wymienionych substancji jedynie metamitron pobierany jest zarówno przez liście jak i korzenie chwastów, natomiast pozostałe dwie substancje w warunkach suszy mają znikomą efektywność działania. Aplikacja tymi mieszaninami, pomimo dodatku adiuwantów wielofunkcyjnych w tak nieprzyjaznych warunkach nie daje zadawalających rezultatów. Podobnie zastosowanie maksymalnych zalecanych dawek metamitronu daje gorszą skuteczność ograniczania populacji chwastów niż system FAR. Zachwaszczenie wtórne Eliminacja zachwaszczenia w okresie wiosennym to połowa sukcesu.

Ważną rolę w kompleksowej ochronie plantacji odgrywa przeciwdziałanie pojawieniu się zachwaszczenia wtórnego. Jak zwykle „diabeł tkwi w szczegółach”, gdyż oprócz aplikacji substancji czynnych działających poprzez glebę w II i III zabiegu nalistnym, decydującą rolę odgrywa optymalny wzrost buraka cukrowego determinujący szybkie

zwarcie międzyrzędzi. Niestety, wszystkie nasze zabiegi mogą nie przynieść zamierzonego efektu w przypadku wystąpienia okresowych niedoborów wody. Chociaż burak cukrowy wyśmienicie daje sobie z nimi radę, to w okresie długotrwałej suszy reaguje zahamowaniem wzrostu oraz utratą liści (Rys. 2). W konsekwencji, nawet niewielkie opady deszczu, przy zredukowanym ulistnieniu oraz braku działania herbicydów doglebowych, spowodują kiełkowanie nowego pokolenia chwastów.

Inna alternatywa Niewątpliwie ten i poprzedni rok był korzystny dla technologii Conviso Smart. System ten z roku na rok zyskuje coraz większe grono zwolenników. Dwukrotna aplikacja herbicydem Conviso One łącznie z adiuwantem wielofunkcyjnym gwarantuje wysoką efektywność zwalczania między innymi komosy białej, samosiewów rzepaku, chwastów rumianowatych, fiołka polnego, tasznika pospolitego oraz burakochwastów. Kolejnym atutem tej technologii jest wnikanie foramsulfuronu przez liście chwastów a tym samym uniezależnienie efektywności działania od stopnia uwilgotnienia gleby. W latach suchych i gorących system ten wykazuje większą efektywność zwalczania komosy białej niż aplikacja mieszaninami substancji czynnych w odmianach klasycznych. Według etykiety herbicyd Conviso One ogranicza populację chwastnicy jednostronnej. Nie mniej jednak ostatnie lata wskazują, że nie jest to do końca prawda. W wielu przypadkach zachodzi konieczność zastosowania graminicydów.

Lepiej już było

Rys. 2. Zasychanie rozety liściowej buraka cukrowego (Foto: W. Miziniak)

Na szczęście, tak niekorzystne warunki do stosowania środków BURAK CUKROWY Zima 2023/24

nowość

Aztec Nowy standard odporności na żółtaczkę buraka

Rys. 3. Dziwny pokrój liści może zwiastować obecność mszyc (Foto: A. Ulatowska)

Rys. 4. Żółtaczki coraz częściej występują na polach buraczanych (Foto: A. Ulatowska)

chwastobójczych występowały jedynie w niektórych rejonach Polski (Kujawy, część Wielkopolski i Mazowsza). Natomiast w pozostałych częściach kraju ochrona plantacji buraka nie sprawiała większych problemów. Jedynym mankamentem wiosennej aury była wietrzna pogoda, która utrudniała przeprowadzenie planowanych zabiegów nalistnych. Jak wspomniałem na wstępie w ochronie buraka cukrowego lepiej już było a będzie tylko gorzej. W październiku bieżącego roku zapadła decyzja o niezatwierdzeniu do dalszego stosowania triflusulfuronu metylowego. Wycofanie tej substancji znacznie pogorszy możliwości zwalczania samosiewów rzepaku, rdestu ptasiego, rdestu plamistego, maruny bezwonnej, rumianku pospolitego, psianki czarnej oraz żółtlicy owłosionej.

W uprawach buraka cukrowego może występować kilkadziesiąt gatunków chwastów. W mijającym sezonie wegetacyjnym w niektórych rejonach Polski, plantacje były zachwaszczone przez przymiotno kanadyjskie. Gatunek ten jak dotychczas występował przeważnie w siedliskach ruderalnych oraz w uprawach roślin sadowniczych.

Przymiotno preferuje gleby piaszczyste, suche oraz nasłonecznione.

Według danych amerykańskich jedynym sposobem eliminacji chwastu w odmianach klasycznych jest aplikowanie etofumesatu w wysokich dawkach.

Jaka będzie przyszłość ochrony buraka cukrowego, trudno powiedzieć. Myślę, że w miarę wycofywania kolejnych substancji czynnych wzrośnie zainteresowanie technologią Conviso Smart. Oczywiście system ten ma swoje wady i zalety.

Nie mniej jednak dobrze radzi sobie z gatunkami rumianowatymi, samosiewami rzepaku a nawet komosą białą o ile jest aplikowany łącznie z adiuwantem wielofunkcyjnym.

Trudno w tym miejscu zająć jednoznaczne stanowisko dotyczące możliwości zwalczania przymiotna przez Conviso One (foramsulfuron i tienkabazon metylu). W etykiecie odpowiednika preparatu, zarejestrowanego w uprawie kukurydzy, brak takich danych. Podobna sytuacja dotyczy szarłatu szorstkiego.

Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

Coraz liczniejsze żółtaczki Na wielu plantacjach buraka, w sezonie 2023, obserwowano intensywne naloty mszycy burakowej,

Cechy odmiany: odmiana diploidalna w typie NZ wysoki plon technologiczny cukru odporność na rizomanię bardzo wysoka czystość soku naturalna tolerancja na 2 typy żółtaczek wirusowych: BMYV i BYV podwyższona odporność na chwościka buraka podwyższona tolerancja na mątwika burakowego i zgnilizny wywołane przez Aphanomyces cochlioides wysoka odporność na pośpiechy szybki wzrost i zakrywanie międzyrzędzi

Armesa

Attut

Aztec

Fronta

Vanilla

Valzer

Vinnare

www.hilleshog.com

14

Ochrona roślin rzadziej mszycy brzoskwiniowej.

Zasiedlanie upraw rozpoczyna się w maju, zazwyczaj w drugiej połowie. W ustaleniu tego momentu pomagają obserwacje gospodarzy zimowych, chociażby trzmieliny.

W krótkim czasie po pojawieniu się na krzewach form uskrzydlonych, migrantki rozpoczynają przeloty na plantacje. Gdy pogoda dopisuje, jest ciepło i bezdeszczowo liczba osobników z dnia na dzień rośnie lawinowo.

Obecność pluskwiaków zdradzają biedronki i ich larwy. Jeśli pojawiły się na polu, z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że występują także mszyce, nawet jeśli na pierwszy rzut oka ich nie widać.

Kolonii form bezskrzydłych należy szukać na najmłodszych liściach sercowych i pod spodem młodych liści. Osobniki dorosłe i larwy wysysają soki z tkanek liści, co powoduje marszczenie blaszek a ich brzegi podwijają się do wewnątrz (Rys. 3).

Ponadto mszyce przenoszą groźne wirusy wywołujące żółtaczki (Rys. 4).

W przypadku ich transmisji straty plonów mogą wynosić nawet 70%, jak to miało miejsce chociażby w niektórych rejonach Francji. Problemowi naprzeciw wyszedł sektor hodowlany. Opracowano odmianę o unikalnej kombinacji odporności i tolerancji na 3 wirusy żółtaczki: BMYV, BYV, BChV. SONIC VYtech®, została zarejestrowana w Danii i znajduje się już na liście UE. W nadchodzących latach koncern w ogóle planuje wprowadzić na rynek szereg odmian o zróżnicowanych profilach, by dostosować je do odmiennych warunków oraz rynków.

Co do zwalczania wektorów żółtaczek, najlepsze efekty uzyskuje się, gdy zabieg insektycydowy jest wykonany w momencie nalotu pierwszych mszyc uskrzydlonych.

Niestety po wycofaniu dimetoatu i tiachloprydu pozostał niewielki wybór. Dodatkowo, na zasadzie wy-

Rys. 5. W przypadku wątpliwości pułapkę lepową powinien obejrzeć specjalista (Foto: A. Ulatowska)

jątku w sezonie 2023 dopuszczono acetamipryd oraz spirotetramat, jednakże nie wiadomo czy w kolejnym będzie można liczyć na podobne rozwiązania. W tym miejscu powstaje pytanie o sens wycofywania preparatów, skoro później sytuacja zmusza do wydawania zezwoleń czasowych.

Stosowanie niechemicznych metod przeciwko mszycom, jak zwalczanie chwastów, przestrzenna izolacja plantacji od żywicieli pierwotnych czy zbilansowane nawożenie nie daje satysfakcjonujących rezultatów.

Ukryte zagrożenie Na identycznych zasadach można było zwalczać skośnika buraczaka. Umożliwiono tymczasowe stosowanie dwóch insektycydów opartych na chlorantraniliprolu (z adiuwantem) oraz acetamiprydzie i l-cyhalotrynie. Szkodnik ten nabiera na znaczeniu, o czym świadczy niemała liczba motyli wpadających do pułapek feromonowych (Rys. 5). Należy liczyć się z tym, że skośnik na trwałe wpisał się na listę szkodników buraka. Coraz cieplejsze lata, charakteryzujące się wyż-

Rys. 6. Klimatyczny Bilans Wodny, czerwiec 2023, sytuacja w maju i lipcu wyglądała podobnie (Źródło: https://agrometeo.imgw.pl/) BURAK CUKROWY Zima 2023/24

Ochrona roślin

Rys. 7. Przędziorki najlepiej widać pod powiększeniem (Foto: A. Ulatowska)

szymi temperaturami powietrza sprzyjają jego rozmnażaniu. W ciągu jednego sezonu, zwłaszcza suchego i ciepłego, potrafi wykształcić nawet cztery pokolenia. Według fachowców największe straty plonu występują, gdy licznie występujące gąsienice spowodują rozległe uszkodzenia główek roślin buraka.

Prowadzą one do wystąpienia infekcji grzybowych i pojawienia się zgnilizn korzeni. Wówczas można spodziewać się nawet o połowę niższego plonu korzeni, który nie nadaje się do przechowywania i przerobu w cukrowni. Zawartość cukru w korzeniach buraka zmniejsza się o kilka procent. W walce z tym

szkodnikiem kluczowe jest eliminowanie wiosennych osobników, ponieważ to one decydują o wzroście populacji i liczebności kolejnych pokoleń, których szkodliwość „nawarstwia się” w późniejszych fazach wzrostu buraka, proporcjonalnie do czasu narażenia. W opinii specjalistów, w celu zapewnienia ochrony plantacji konieczne jest zaprawianie nasion, najlepiej neonikotynoidem, co uniemożliwi szkodnikowi żerowanie na młodych roślinach buraka i osiągnięcie liczebności zagrażającej późniejszemu rozwojowi plantacji. Stosowanie metod agrotechnicznych, w tym głębokiej orki oraz prawidłowej rotacji ma niewielki wpływ na tego szkodnika.

Susza pogłębia problem

Fot. 8. Szarka niełatwo wypatrzeć na tle gleby (Foto: A. Ulatowska) Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

W ubiegłym sezonie zwłaszcza w Polsce centralnej oraz północno-zachodniej stwierdzono liczne występowanie przędziorka chmielowca.

Liderem od wielu lat jest województwo wielkopolskie i kujawsko-pomorskie (Rys. 6). Tam deficyt wody rokrocznie jest duży, co sprzyja rozwojowi tego sucholubnego agrofaga. To i wysokie temperatury są powodem szybkiego rozmnażania szkodnika. Na wielu polach można było obserwować przejaśnienia blaszek liściowych, ich żółknięcie,

pomarańczowienie, a następnie zasychanie. Roztocza generują co najmniej kilka pokoleń w sezonie a nawarstwienie objawów następuje w sierpniu. To efekt wysysania soków z tkanki liściowej. Powyższe symptomy w pierwszej kolejności występują na skrajach pól, zwłaszcza od strony dzikiej roślinności. W celu stwierdzenia obecności szkodnika należy zebrać kilkadziesiąt liści i obejrzeć pod powiększeniem (Rys. 7). Wprawne oko nie potrzebuje pomocy, szkodnika widać gołym okiem, chociaż jest niewielkich rozmiarów. Poza tym dolna część blaszki liściowej zasiedlonych roślin jest przybrudzona i zakurzona na skutek osadzania się zanieczyszczeń na drobnych pajęczynkach wytwarzanych przez przędziorki. Do ochrony buraka jest obecnie zarejestrowany jeden preparat zawierający fenpiroksymat.

Szkodzi wschodom Od około 10 lat zadomowił się w Polsce na dobre. Obecnie szarek komośnik posiada status głównego szkodnika wschodów. Chrząszcze obgryzają części zielone, niekiedy przy samej ziemi. Ich żerowanie w początkowych fazach rozwojowych nie rokuje dobrze, prowadzi do spadku obsady, a w skrajnych przypadkach nawet do zniszczenia plantacji i konieczności wykonania przesiewu. Służby surowcowe cukrowni w dalszym ciągu prowadzą intensywny monitoring zagrożenia.

Jesienią wykonywane są odkrywki glebowe i liczone stadia rozwojowe szkodnika. Ich ilość jest prognozą na przyszły rok. Według koncernu Südzucker wiele wskazuje na to, że w sezonie 2024 niekoniecznie będzie stanowił duże zagrożenie, przynajmniej w tamtym rejonie kontraktacyjnym, ponieważ ilość odkrywanych osobników była znikoma. Na szczęście, w razie wystąpienia problemów szarka można

15

16

Aktualności zwalczać insektycydami. Dodatkowo dobre rezultaty dają pułapki feromonowe oraz wkopane w glebę ceowniki, wychwytujące osobniki spacerujące po podłożu.

Dziurawią liście Lustrując plantacje buraka cu-

krowego coraz częściej obserwuje się liczne, mające nieregularny kształt, wyżerki w blaszkach liściowych. Zwiastują one problemy z błyszczkami i piętnówkami. Te drugie potrafią żerować nawet do końca października, co doskonale widać podczas wykopków. Na podłożu można znaleźć mnóstwo

strąconych osobników. O obecności gąsienic informują też ciemne odchody pozostawione na liściach.

Chemiczna ochrona plantacji przed tymi szkodnikami nie jest możliwa.

Przypuszcza się, że problemy z żerowaniem gąsienic będą narastać ze względu na prefererowane przez nie wysokie temperatury.

Podsumowanie sezonu 2023 w Nordzucker Polska Tegoroczny sezon rozpoczął się chłodną i mokrą wiosną. Wielu Plantatorów nerwowo spoglądało na prognozy pogody opóźniając, w miarę możliwości siewy.

W odpowiednim momencie Gospodarstwa (szczególnie duże) musiały bardzo szybko reagować na możliwość wjazdu w pole. Uprawa przedsiewna często przeprowadzana była na zimnej, zbyt wilgotnej – nie obeschniętej jeszcze glebie, przez co jej struktura nie była odpowiednia dla kiełkujących roślin. Czynnik ten w wielu rejonach przyczynił się do opóźnionych wschodów (Ry. 1), a co za tym idzie, większej presji ze strony zgorzeli siewek, w skrajnych przypadkach do zaskorupienia wierzchniej warstwy gleby i przesiewów. W momencie zwierania międzyrzędzi spotkaliśmy się z niedoborem wody, tak potrzebnej w tym okresie. W lipcu również pojawił się problem optymalnego rozłożenia opadów – 2 tygodnie bez znaczących opadów przy wysokich temperaturach nie miały dobrego wpływu na rośliny. Pogoda podczas wzrostu buraka cukrowego nie była sprzyjająca w rejonie plantacyjnym cukrowni w Opalenicy. Stosunkowo niskie temperatury w sierpniu miały znaczny wpływ na gromadzenie się cukru. Zaznaczyć należy, że w tym miesiącu wystąpił znaczny opad jednak wystąpił on jednora-

zowo według danych ze stacji meteo około 100 mm w jeden dzień w pierwszej dekadzie sierpnia. Lokalnie suma opadów w tym miesiącu mogła sięgać około 200 mm.

Zjawisko takie poprawiło chwilowo kondycję roślin, jednak przy takiej ilości jednorazowego opadu atmosferycznego pojemność wodna gleby szybko się zapełniła i większość z niej spłynęła powierzchniowo.

W przypadku areału plantacyjnego cukrowni w Chełmży przebieg pogody miał nieco inny wpływ na ilość i jakość dostarczanego surowca. Na obszarze tym zauważamy wyższą polaryzację, przy nieco niższym plonie ilościowym w stosunku do obszaru Opalenickiego. Porównywując natomiast obecną sytuację

do roku poprzedniego, stwierdzić można, że surowiec zarówno pod kątem zawartości cukru jak i ilości ton zebranych z hektara jest na nieco niższym poziomie.

Podsumowując, według naszych obserwacji największy wpływ na niską zawartość cukru w burakach miał przebieg sezonu wegetacyjnego. Chłód wiosną, niedobory wody i upały wczesnym latem przy braku optymalnego rozkładu opadów w kluczowych momentach rozwoju buraków skutkuje niższą niż w zeszłym roku (o tej porze roku) polaryzacją. Jesienne słońce i wyższa (od średniej z wielolecia) temperatura mogą mieć korzystny wpływ na polaryzację w późno dostarczanym surowcu (Marek Drzewiecki).

Rys. 1. Opóźnione wschody spowodowane niekorzystnymi owarunkami atmosferycznymi (Foto: M. Drzewiecki) BURAK CUKROWY Zima 2023/24

Ochrona roślin

Fuzariozy w uprawie buraka cukrowego dr hab. Ewa Moliszewska, prof. UO, Uniwersytet Opolski Gnicie korzeni buraka jest jednym z najpoważniejszych problemów w uprawie tej rośliny. Do gnicia dochodzi wskutek porażenia patogenami glebowymi. Wśród ważnych patogenów glebowych powodujących zgnilizny korzeni wyrośniętych roślin należy wymienić Aphanomyces cochlioides, Rhizoctonia solani i Fusarium oxysporum wraz z kompleksem innych gatunków rodzaju Fusarium. Do poważnych incydentów związanych z masowym gniciem/zniszczeniem korzeni dochodzi rzadko i zazwyczaj w związku ze splotem specyficznych okoliczności takich jak: warunki środowiskowe, cechy odmianowe buraka oraz wystąpienie wysokiego potencjału infekcyjnego patogena.

W artykule omówiono fuzariozy korzeni buraka cukrowego.

Sprawca choroby (Fusarium oxysporum, Fusarium spp.)

Sprawcami fuzarioz, bo tak ogólnie się nazwa porażenia grzybami tego rodzaju, są grzyby rodzaju Fusarium, przy czym jako gatunek porażający buraka wymienia się Fusarium oxysporum. Gatunek ten znany jest od dawna. W poprzednich latach był często dzielony na tzw. formy specjalne (f.) lub odmiany (var.) zdolne do porażeń konkretnych grup lub gatunków roślin.

Zatem tak, został wyodrębniony, w odniesieniu do sprawcy porażeń buraka, grzyb Fusarium oxysporum f. betae. Nazwa ta została po raz pierwszy użyta w 1940 roku przez Snydera i Hansena na łamach American Journal of Botany. Wcześniej ten grzyb był opisany jako Fusarium conglutinans var. betae przez Stewarta (Phytopathology, 1931), choć F. oxysporum jako gatunek opisano po Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

raz pierwszy w 1824 roku. Grzyby rodzaju Fusarium występują pospolicie w środowisku glebowym i nie wszystkie ich formy oraz gatunki są jednakowo patogeniczne. Niektóre z nich mogą produkować mykotoksyny mające za zadanie ułatwienie im zasiedlenia konkretnego środowiska.

Fuzaria mogą powodować u buraka cukrowego porażenia we wczesnych fazach rozwojowych, tzn. siewek (Rys. 1), choć na tym etapie rośliny powinny być chronione przez fungicydy otoczki nasiennej. Często z siewek z objawami porażenia są izolowane różne gatunki rodzaju Fusarium, przy czym nie wszystkie należy uznać za sprawców porażeń siewek. Są one także izolowane ze zdrowych roślin. Decyzja o ewentualnym sprawstwie choroby powinna być podjęta po przeanalizowaniu wszystkich otrzymanych z izolacji z porażonych siewek gatunków i po wykonaniu testów infekcyjnych, czyli po wypełnieniu tzw. reguł Kocha. Zwykle na etapie siewek, u buraka cukrowego fuzaria nie stanowią istotnego problemu.

W późniejszych fazach rozwojowych buraka porażenia nie występują często, jednak w ostatnich latach pojawiały się informacje o

Rys. 1. Zgorzel siewek buraka (Foto: E. Moliszewska)

dr hab. Ewa Moliszewska, prof. UO

zgniliznach przypominających fuzaryjne gnicie korzeni. Zwykle występowały one w dość istotnym nasileniu na niektórych plantacjach.

Przyczyn silnych porażeń należy upatrywać najprawdopodobniej we współistnieniu sprzyjających okoliczności takich jak warunki pogodowe (ciepło, dostatek wody) oraz biologiczne (wysoki potencjał inokulacyjny grzyba w glebie, podatne rośliny). Występowaniu tego patogena sprzyjają temperatury wyższe od przeciętnych utrzymujące się w rejonach uprawy, a takie warunki mają miejsce w ostatnich latach.

Porażenie buraka przez Fusarium sp. zwykle rozpoczyna się od dolnych części korzenia (Rys. 2), ale może także rozpocząć się od tzw. wrót infekcyjnych, np. drobnych uszkodzeń skórki korzenia (Rys. 3). Rośliny z korzeniami zakażonymi przez Fusarium sp. cechuje uszkodzenie wiązek przewodzących korzenia. Naczynia wiązek przewodzących są zasiedlane przez grzyba, gdzie następuje także zarodnikowanie. W tworzących się wewnątrz pustych przestrzeniach oraz na powierzchni zgnilizn pojawia się grzybnia (Rys. 4). Pojawiają się także mikrokonidia, które mogą być transportowane do wyżej położonych partii rośliny. Skutkuje to porażeniami liści objawiającym się jako żółknięcia (Rys. 5). Żółknięcie liści jest także efektem zaburzenia przewodzenia wody w roślinie. Objawy na korzeniach przyjmują obraz

17

18

Ochrona roślin

Rys. 2. Fuzaryjne gnicie buraka od wierzchołka korzenia (Foto: E. Moliszewska)

uzależniony od sposobu i rozmiaru porażenia. Widoczne są gnilne plamy jako czarne nekrozy, często rozwijające się od wierzchołka korzenia buraka, a na jego przekroju – zbrunatniałe wiązki przewodzące (Rys. 4).

Z takich plam, z korzeni buraka, najczęściej izolowane są F. oxysporum oraz F. solani (Rys. 6). Oba gatunki wytwarzają mikrokonidia i występują pospolicie w glebach.

Obok nich występują także inne gatunki tego rodzaju.

Biologia i występowanie Fusarium oxysporum oraz Fusarium solani rozprzestrzeniają się w glebie głównie jako strzępki wegetatywne zasiedlając resztki roślinne. Ich cykl życiowy wiąże się z wytwarzaniem zarodników (konidiów). Oba gatunki tworzą dwa rodzaje zarodników, mikrokonidia i makrokonidia (Rys. 5), różniące się rozmiarem i liczbą komórek, z których są zbudowane. Mikrokonidia składają się zwykle z jednej lub dwóch komórek i mają kształt owalny lub lekko fasolkowaty, natomiast makrokonidia mogą zawierać nawet do pięciu komórek i mają kształt sierpa. Stąd też wywodzi się polska nazwa rodzaju Fusarium – Sierpik. Konidia

Rys. 3. Fuzaryjne gnicie buraka, infekcja rozwinięta od bocznego uszkodzenia (Foto: E. Moliszewska)

umożliwiają reprodukcję grzyba na szeroką skalę oraz jego rozprzestrzenianie się wraz z wiatrem i pyłem glebowym, wodą, np. z opadów oraz cząstkami gleby transportowanymi np. przez maszyny rolnicze.

Grzyby te są zdolne do tworzenia także struktur zwanych chlamydosporami, które są mają zdolność do dłuższego zalegania w środowisku w warunkach niesprzyjających rozwojowi grzyba. Chlamydospory umożliwiają fuzariom zimowanie, pełnią zatem funkcję przetrwalników. Chlamydospory mogą stanowić zlepek kilku komórek bądź być pojedynczą komórką. Przeżywają w

glebie przez wiele lat, a trwałość zapewnia im zwolniony metabolizm poprzez odwodnienie cytoplazmy i gruba ściana komórkowa. Oba gatunki są pasożytami wielożywnymi mogącymi porażać różnorodne rośliny, mają także dużą zdolność do bytowania saprotroficznego na resztkach roślinnych. Zapewnia im to duże możliwości przetrwania.

Ochrona Aktualnie brak jest w Polsce zarejestrowanych odmian buraka z odpornością lub tolerancją na fuzariozy. Zatem ochrona przed tego typu

Rys. 4. Zgnilizna (typ suchej zgnilizny) wiązek przewodzących i widoczna grzybnia wewnątrz (na prawo) i na powierzchni plamy gnilnej (na lewo) (Foto: E. Moliszewska) BURAK CUKROWY Zima 2023/24

Ochrona roślin

Rys. 5. Objawy fuzaryjnego żółknięcia liści (Foto: E. Moliszewska)

porażeniami wiąże się ze starannym przygotowaniem stanowiska pod uprawę. W tym kontekście ważne jest zadbanie o prawidłową strukturę gleby oraz płodozmian, czyli przestrzegania przerwy w uprawie tego samego gatunku na tym samym stanowisku. W przypadku wystąpienia fuzariozy pomocne mogą być zabiegi, przeprowadzane w związku z innymi chorobami, np. tebukonazolem (triazol). Jest to środek wykazujący aktywność inhibitora ergosterolu, działa do 2 tygodni. Innym fungicydem działającym ograniczająco na wzrost fuzariów jest azoksystrobina (strobiluryna), która hamuje procesy energetyczne na poziomie komórkowym, działa do 8 tygodni, jednak wiele szczepów może wykazywać na nią odporność.

Nie ma możliwości ochrony roślin i zwalczania patogena w zaawansowanym stadium rozwojowym

buraka. Dlatego niezwykle ważne jest zadbanie także o stan mikrobiomu glebowego znacznie wcześniej, utrzymywanie prawidłowej struktury gleby oraz zrównoważone nawożenie, które wpływając na prawidłowy rozwój roślin, pośrednio zmniejszają ich podatność na patogeny.

Z przeprowadzonych badań wynika, że mulcz z żyta, a także z wyki sprzyjają zwiększonemu występowaniu grzyba F. oxysporum w porażonych siewkach buraka, a jednocześnie tam gdzie wyodrębniano więcej grzybów rodzaju Trichoderma i Penicillium częstotliwość występowania F. oxysporum była niższa. Grzyby rodzaju Trichoderma i Penicillium wykazują aktywność antagonistyczną w stosunku do rodzaju Fusarium. Zatem dbałość o odpowiedni przedplon oraz warunki glebowe sprzyjają ochronie środowiska glebowego przed nadmier-

Rys. 6. Odporność może pojawić się placowo na części pola (Foto: M. Drzewiecki) Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

ną kolonizacją przez patogeniczne grzyby rodzaju Fusarium.

Pomiędzy odmianami buraka prawdopodobnie występują różnice w podatności na zgnilizny fuzaryjne, jednak informacje na ten temat nie są dostępne. Z tego powodu, zdarzają się spontaniczne silne porażenia plantacji przy jednoczesnym wystąpieniu sprzyjających warunków środowiskowych. Brak wiedzy dotyczącej indywidualnej wrażliwości odmian na fuzariozy sprawia, że nawet spełnienie wszystkich warunków ograniczających rozwój fuzarioz może być niewystarczające do zapobieżenia porażeniu przez grzyby rodzaju Fusarium.

Podsumowanie Grzyby rodzaju Fusarium, a w szczególności Fusarium oxysporum i F. solani mogą powodować poważne zagrożenie dla plonu korzeni buraka. Wiąże się to ze zmianami klimatycznymi, a także nowoczesnymi systemami uprawy. Istotne jest także to, że współcześnie uprawiane w Polsce odmiany buraków mają nieznany poziom wrażliwości/ odporności na fuzariozy. Podjęcie wcześniejszych działań prewencyjnych, idące w parze z dokładną znajomością swojego pola jak i parametrów rośliny, pomogą w zapobieganiu tego typu problemom.

Istotne jest również zadbanie o ograniczenie występowania uszkodzeń korzeni przez owady bytujące w glebie, gdyż mogą się one przyczyniać do wnikania grzybów patogenicznych do tkanek korzenia.

Tego typu zjawisko miało miejsce bardzo powszechnie w 2006 roku w wyniku wystąpienia ekstremalnie wysokich temperatur, wysokiego poziomu drutowców i związanych z ich bytowaniem uszkodzeń korzeni, co dało efekt w postaci gnicia wywołanego przez grzyba Rhizopus arrhizus. W normalnych warunkach jest to grzyb niezdolny do infekcji.

19

20

Ochrona roślin

Monitoring chwościka buraka – system eDWIN – jak to działa?

Maciej Zacharczuk1, dr inż. Magdalena Jakubowska2 W dzisiejszym dynamicznym świecie rolnictwa, monitorowanie i kontrola chorób i szkodników jest kluczowym elementem, skutecznego zarządzania uprawami. Jedną z chorób, która stwarza wyzwanie dla rolników, jest chwościk buraka.

Jest to patogen, który stanowi poważne zagrożenie dla uprawy buraków cukrowych na całym świecie.

O platformie eDWIN

Infekcja liści spowodowana chwościkiem buraka może znacząco wpłynąć na wielkość i jakość plonu.

Jednym z dostępnych w Polsce narzędzi do monitorowania i kontroli choroby w burakach jest platforma doradcza eDWIN. Wspomaga ona rolników w zapewnieniu optymalnej ochrony upraw buraków cukrowych przed patogenem.

Platforma Doradcza eDWIN (edwin.gov.pl) jest to zestaw narzędzi i aplikacji, za pomocą których świadczone są bezpłatne publiczne e-usługi doradcze dla rolników: – wirtualne gospodarstwo, – śledzenie pochodzenia produktów rolnych, – raportowanie zagrożeń, – dane agrometeorologiczne.

Maciej Zacharczuk

dr inż. Magdalena Jakubowska

Podstawową aplikacją dla rolników jest Wirtualne Gospodarstwo.

Służy ono rolnikom jako narzędzie pomocne przy zarządzaniu gospodarstwem. Co ważne, usługa jest dostępna zarówno w wersji aplikacji mobilnej, jak i przeglądarki na komputerach. Każda uprawa wprowadzona do systemu „Wirtualnego gospodarstwa” jest monitorowana. Dlatego, w przypadku wystąpienia zagrożenia zniszczenia uprawy przez chorobę lub szkodnika, system informuje użytkownika. Ponadto, jedną z możliwości „Wirtualnego gospodarstwa” jest wspomaganie decyzji rolników czy i, kiedy stosować środki do ochrony uprawy.

Ważną cechą platformy doradczej eDWIN jest też możliwość współpracy z lokalnym doradcą publicznego ośrodka doradztwa.

Chwościk jako poważne zagrożenie dla plantacji buraków

Strona główna platformy doradczej eDWIN (Foto: M. Zacharczuk)

Chwościk buraka (Cercospora beticola Sacc.) to grzyb z rodziny Mycosphaerellaceae, który atakuje buraki cukrowe. Choroba objawia się w postaci charakterystycznych plam na liściach roślin. Początkowo są to małe, szarobrunatne, a później srebrzystoszare, nekrotyczne plamki o średnicy 2–4 mm, otoczone czerwoną lub czerwonobrunatną obBURAK CUKROWY Zima 2023/24

Ochrona roślin żenia roślina może stracić do 80% liści okółkowych, co ma wpływ na wielkość plonu korzeni.

Patogen zimuje na porażonych resztkach roślin pozostawionych na polu po zbiorze. W okresie wiosny ze splotów grzybniowych wyrastają trzonki, na których tworzą się konidia. Zarodniki bezpośrednio po dostaniu się na liście kiełkują, a ich strzępki wnikają przez szparki do tkanek liścia. Patogen rozprzestrzenia się przez wiatr, opady deszczu lub przez owady. Optymalne warunki rozwoju sprawcy choroby zapewnia temperatura z zakresu od 25°C do 35°C przy wilgotności względnej powietrza od 90% do 95%. W temperaturach poniżej 15°C nowe infekcje nie następują.

W okresie wegetacji wytwarzają się 3–4 generacje patogena. Rozwój jednej generacji trwa 3–4 tygodnie.

Dlatego też, choroba najintensywniej rozwija się w wilgotnych warunkach, opady deszczu i obfite rosy mogą sprzyjać rozwojowi infekcji chwościka buraka.

Porażenie chwościkiem (Foto: M. Zacharczuk) obserwowane pole

doradca

doradca

baza danych eDWIN

Wirtualne Gospodarstwo

rolnik

Sygnalizacja agrofagów IOR

Schemat monitoringu chwościka i przepływu informacji (Foto: M. Zacharczuk)

wódką. W miarę rozwoju choroby liczba plam szybko zwiększa się i może objąć znaczną powierzchnię blaszki liściowej. Przy silnym porażeniu zewnętrzne liście zaczynają przebarwiać się na kolor żółty, a później brunatny, marszczą się i zamierają. Porażona roślina wytwarza nowe liście co powoduje charakterystyczne, stożkowate wyciągnięcie się „głowy” korzenia. W miarę rozwoju choroby, liście obumierają, co wpływa na zdolność roślin do fotosyntezy. W przypadku silnego poraZima 2023/24 BURAK CUKROWY

Słodkie odmiany buraka cukrowego

CR NT

pulitzer Typ N/C

CR NT

Nowość

august Typ N/C

Strube Polska Sp. z.o.o. | ul. Szczęśliwa 38A/2 53-418 Wrocław | T +48 (0) 600 073 396 info@strube.pl | www.strube.pl

Monitoring chwościka Monitorowanie jest kluczowym krokiem w zarządzaniu ochroną przed chwościkiem buraka, ponieważ pozwala na szybką reakcję na wystąpienie choroby i podejmowanie odpowiednich działań interwencyjnych. Warto również być świadomym, że wystąpienie choroby na plantacji może różnić się w zależności od regionu, w którym wystąpiła infekcja oraz panujących warunków klimatycznych.

Monitorowanie chwościka ma kilka kluczowych celów: 1. Identyfika-

21

22

Ochrona roślin

Widok z systemu monitoringu i zagrożeń agrofagami w Wirtualnym Gospodarstwie (Foto: M. Zacharczuk)

cja wczesnych objawów choroby.

Wczesne wykrycie infekcji, zanim choroba zdąży się rozprzestrzenić na całą plantację, jest kluczowe w kontrolowaniu choroby i skutecznej ochronie plantacji. Optymalnym byłoby natomiast wykrycie choroby przed pojawieniem się pierwszych wizualnych efektów infekcji.

W Polsce od wielu lat funkcjonuje system Sygnalizacji Agrofagów (SA), prowadzony przez Instytut Ochrony Roślin-PIB (agrofagi. com.pl). W ramach systemu, doradcy Ośrodków Doradztwa Rolniczego wykonują systematyczne obserwacje terenowe (polowe) w ponad tysiącu miejsc. Monitoringiem objęte są między innymi pola buraków cukrowych pod kątem występowania chwościka buraka.

W sezonie 2023 monitoringiem objęto 47 punktów w Polsce i wykonano 1870 obserwacji. Podobnie będzie w roku 2024. Dane z sygnalizacji agrofagów trafiają jednocześnie do systemu eDWIN, który to dystrybuuje je do zainteresowanych rolników. Gospodarstwa, na mapie, wprowadzają do Systemu pola i rodzaj uprawianej rośliny. W

ten sposób system znajduje najbliższe punkty monitorowane i informuje rolników o wykrytych na nich zagrożeniach. Informacje, alerty i powiadamiania rolnik może otrzymać z różnych źródeł: od swojego doradcy, z aplikacji Wirtualnego Gospodarstwa (np. na smartfona) lub z systemu Sygnalizacji Agrofagów Instytutu Ochrony Roślin-PIB.

Ryzyko

występowania

chwościka

–

2. Ocena ryzyka infekcji. Monitoring chorobowy uwzględnia czynniki abiotyczne tj. warunki meteorologiczne, zwłaszcza opady deszczu i wilgotność powietrza, które sprzyjają rozwojowi infekcji chwościka buraka. W momencie, kiedy rozwój choroby jest silnie powiązany z aktualnie panującymi warunkami meteorologicznymi na danym polu, istnieje możliwość modelowania komputerowego rozwoju dalszej infekcji.

W systemie eDWIN został uruchomiony System Wspomagania Decyzji (SWD). Opiera się on na wypracowanym przez naukowców algorytmie – wzorze matematycznym symulującym biologiczny rozwój chwościka. Mamy więc możliwość komputerowej oceny i wglądu w ryzyko wystąpienia choroby na naszym polu. Jest to możliwe dzięki gęstej siatce pomiarowej stacji meteorologicznych w Polsce. W ramach systemu eDWIN funkcjonuje ponad 500 takich stacji, zlokalizowanych na obszarach rolniczych. Są to średnio 2 stacje w powiecie.

Dzięki temu istnieje możliwość, wyprzedzająco, prognozowania

system

wspomagania

decyzji

eDWIN

(Foto: M. Zacharczuk)

BURAK CUKROWY Zima 2023/24

Ochrona roślin wystąpienia choroby w momencie gdy jeszcze nie widać jej na polu.

Skuteczność prognozowania wynosi ponad 90%. Była ona oceniana podczas budowy platformy eDWIN przez doradców z pięciu Ośrodków Doradztwa Rolniczego oraz Naukowców z Instytutu Ochrony Roślin-PIB. 3. Planowanie działań ochronnych (interwencyjnych). Na podstawie wyników monitoringu rolnicy mogą skuteczniej planować i wdrażać działania ochronne, takie jak opryski fungicydami czy praktyki zapobiegawcze wystąpieniu infekcji chwościkiem buraka.

Analizując dane z systemu eDWIN, zarówno z Sygnalizacji Agrofagów oraz systemu wspomagania decyzji, rolnicy mają możliwość wyznaczenia optymalnych terminów wykonywania zabiegów ochrony roślin. Jest to o tyle istotne, że zwiększa skuteczność ochrony roślin, zmniejsza koszty oraz wpływa pozytywnie na wielkość i jakość zebranego plonu. W Wirtualnym Gospodarstwie system pozwala na monitorowanie zagrożeń oraz planowanie i ewidencje zabiegów.

Jak skorzystać z elektronicznej Platformy eDwin?

Platforma znajduje się pod adresem: edwin.gov.pl.

Aby rozpocząć korzystanie z systemu warto wybrać Wirtualne Gospodarstwo, zarejestrować się w systemie, podać lokalizację gospodarstwa i wybrać doradcę. System sam dobierze najbliższą stację meteorologiczną. Dobrym i przydatnym rozwiązaniem, polecanym dla początkujących użytkowników jest też załadowanie danych dotyczących swoich pól uprawnych z

Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

Widok karty pola Wirtualne Gospodarstwo (Foto: M. Zacharczuk)

eWnioskuPlus. W razie pytań i problemów warto również wspomóc się bezpłatną pomocą najbliższego doradcy rolnego, którego dane są dostępne w systemie.

Platforma Doradcza eDWIN została opracowana w ramach projektu „Internetowa Platforma Doradztwa i Wspomagania Decyzji w Integrowanej Ochronie Roślin” w ramach Działania 2.1 „Wysoka dostępność i jakość e-usług publicznych” II Osi priorytetowej „E-administracja i otwarty rząd” Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa na lata 2014– 2020.

Platforma doradcza eDWIN, została nagrodzona Złotym Medalem Grupy Międzynarodowych Targów Poznańskich. Nagroda jest przyznawana produktom wyróżniającym się innowacyjnością w oparciu o autorskie rozwiązania.

Podsumowanie Monitoring odgrywa kluczową rolę w ochronie plantacji buraków cukrowych. Dzięki systematycznym lustracjom pól rolnicy mogą wcześniej reagować na obecność cho-

roby, oceniać ryzyko wystąpienia infekcji i planować odpowiednie działania ochronne. W erze technologii cyfrowych, narzędzia takie jak aplikacje internetowe, mobilne oraz bazy danych stają się coraz bardziej dostępne i precyzyjne dla producentów rolnych, co przyczynia się do skuteczniejszej ochrony plantacji i zapewnienia stabilności produkcji buraków cukrowych.

Monitoring to pierwszy i kluczowy krok w zapobieganiu stratom powodowanym przez chwościka buraka i zachowaniu jakości plonu korzeni oraz wysokiej polaryzacji. kierownik projektu eDWIN, kieruje działem teleinformatyki w Wielkopolskim Ośrodku Doradztwa Rolniczego w Poznaniu 2 Instytut Ochrony Roślin w Poznaniu-Państwowy Instytut Badawczy 1

23

24

Agrotechnika

Oszczędność wody w burakach cukrowych dr inż. Adam Zych Przygotowanie stanowiska pod buraki cukrowe wymaga należytej staranności, ze względu na duże wymagania wodne tej rośliny.

Wszelkie działania związane z uprawą roli powinny być nakierowane na stworzenie maksymalnych warunków do gromadzenia wody a z drugiej ograniczenia strat.

Przed każdym sezonem rolnicy zadają sobie pytanie: Czy w tym roku wystąpi susza? Niestety od kilku lat za każdym razem można było odpowiedzieć twierdząco już przed rozpoczęciem wegetacji. Zmienia się tylko jej nasilenie, termin wystąpienia i długość trwania. Plantatorzy buraka cukrowego świetnie sobie z tego zdają sprawę. Stąd tak rosnąca popularność metod bezorkowych.

dr inż. Adam Zych

Wymagania wodne buraków

Rys. 1. Podstawową zasadą agrotechniki przeciwerozyjnej (która równocześnie ogranicza straty wody) jest niedopuszczenie do powstania grudy, a więc odpowiednie terminy zabiegów. Wielką bryłę można co prawda mechanicznie rozkruszyć, ale niszczona jest wtedy struktura połączeń organiczno-mineralnych, które właśnie odpowiadają za jej jakość (Foto: A. Zych)

Wymagania wodne buraka cukrowego określane na 700 mm opadów rocznie są tak duże z wielu przyczyn. Po pierwsze znaczny plon zbliżający się już do 100 t/ha (razem z liśćmi) musi generować potrzebę poboru wody na wytworzenie masy.

Z drugiej zaś strony jest to uprawa szerokorzędowa – w której w tradycyjnych systemach uprawy gleba jest odsłonięta praktycznie aż do czerwca. Ten często pomijany fakt, znacząco wpływa na straty wody, szczególnie w kwietniu i w maju, gdy zaczyna operować coraz bardziej słońce, a temperatury bliskie 30°C również coraz częściej się zdarzają.

W tradycyjnej uprawie płużnej jedynym działaniem jakie może niwelować skutki tego zjawiska jest wyrównanie pola. Zadanie to powinno się wykonywać już podczas wykonywania orki przedzimowej.

Obecnie mamy bogatą ofertę wałów

wgłębnych ciągnionych za pługiem lub bezpośrednio przymocowanych do każdej słupicy osobno. Orka wysztorcowana powinna zostać całkowicie wyeliminowana. Takie stanowisko dużo łatwiej przygotować pod siew wiosną. Ostatnimi czasy wraca się do włókowania.

Jest to bardzo dobra praktyka, pod warunkiem, że wykonywana w odpowiednim momencie. Po pierwsze nie może być na polu mokro, gdyż zapadający się ciągnik ubija głębsze warstwy gleby, choć mimo wilgoci pole wygląda jak na stole.

W trakcie wegetacji później obserwuje się nierównomierne wschody.

Włókowanie można nazwać zabiegiem minutowym (tak jak gleby), który ma tylko sens w określonych przypadkach. Jest najbardziej uzasadnione, gdy mamy do czynienia z ociepleniem się na przedwiośniu już w lutym. Obsychające grzbiety

skib faktycznie lepiej „ściąć” włóką.

Ciekawym rozwiązaniem mogą być wały kruszące z przednią włóką regulowaną hydraulicznie. Można wtedy dobrać stopień ingerencji włóki do danego fragmentu pola.

Nigdy natomiast włókowanie nie jest wystarczającą metodą przygotowania stanowiska pod siew, dlatego jeśli obserwując prognozy pogody i naturę widzimy, że za 10–14 dni planowany jest siew buraka cukrowego z włókowania można zrezygnować.

Podstawowym celem wyrównywania orki przed zimą jest wykorzystanie wiosenne agregatu uprawowego tylko na głębokość siewu. Tak by było optymalnie, natomiast rzadko to się w praktyce udaje. W przypadku buraka cukrowego, który jest przecież siany dość wcześnie, dwa zabiegi uprawowe powinny wystarczać do przeprowadzenia siewu.

Generalnie agregaty uprawowe działają bardzo intensywnie na

Rys. 2. Orka przedzimowa powinna być już jesienią wstępnie wyrównana (Foto: A. Zych)

BURAK CUKROWY Zima 2023/24

Agrotechnika wcześniej wspomniano musi być on wykonany maksymalnie płytko, aby wypośrodkować ogrzanie gleby z przesuszaniem.

Wiosenne spulchnianie gleby

Rys. 3. Zniszczona struktura gleby na skutek kilkudziesięciokrotnego przejazdu broną talerzową (Foto: A. Zych)

glebę. Co jest niewątpliwie bardzo dużą ich zaletą, gdyż w ten sposób kruszą glebę i ją osuszają. Sam proces osuszania warstwy siewnej, nie można nazwać negatywnym, szczególnie w marcu, gdy gleba nie jest wystarczająco ogrzana, ale jak już

Wiosenne spulchnianie gleby szybko się zagęszcza naturalnie, więc standardowym agregatem uprawowym nie ma możliwości wpływać na głębsze warstwy gleby, w których później formować się będą przyszłe korzenie. Działanie spulchniające ma orka, która tworzy agregaty, równej frakcji w całej głębokości. Jest to kolejny powód dlaczego powinno się ograniczać głębokość pracy agregatów przedsiewnych. Zabiegiem, który również można nazwać powrotem do przeszłości jest wałowanie posiewne.

Priorytetem zawsze powinno być umieszczenie nasion w stabilnym podłożu, które zapewnia podsiąk

Rys. 4. Aby międzyplon spełniał swoją funkcję musi generować wysoką biomasę.

W praktyce oznacza to konieczność siewu bezpośrednio po żniwach, gdyż na jego bujny wzrost oprócz dostępności wody ma wpływ długość dnia (Foto: A. Zych)

wody kapilarnej. Podczas rozmów z rolnikami, można spotkać się z opinią, że wały służą do równania powierzchni. To narzędzie zasad-

BIOFORTYFIKACJA

pl.timacagro.com

NAWOŻENIE I BIOSTYMULACJA

Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

25

26

Agrotechnika niczo do tego jednak nie służy, stąd tak dużą wagę należy przykuć do wyrównania powierzchni pola.

Wałowanie w okolicy siewu buraka cukrowego (przed lub po) niesie za sobą duże ryzyko nadmiernego zagęszczenia. Bezpieczniejsze jest zastosowanie przedsiewne, choć w uprawianych całopowierzchniowo zbożach ozimych po siewie wałuje coraz większa rzesza rolników.

Masa posiadanego wału, rodzaj pierścieni a przede wszystkim lokalne warunki glebowe powinny być wyznacznikiem czy można użyć w danym sezonie wałów.

Uproszczenia w uprawie roli Jednym z ważniejszych powodów w poszukiwaniu uproszczeń w uprawie roli była oszczędność paliwa oraz robocizny. Nawet kosztem gorszej jakości przygotowanego stanowiska pod siew. Skutkowało to niższą obsadą, przez co uzyskiwano niższe plony korzeni. Wspomniane oszczędności nie rekompensowały strat w plonie i w bardzo wielu przypadkach po pierwszych próbach z tzw. siewem w mulcz rolnicy wracali do orki. Zmiany klimatu jednak na nowo spotęgowały działania naukowców i samych rolników na rzecz metod uprawy, które umożliwią siew buraka cukrowego bez przesuszającej glebę orki. Polska jest ewenementem na skalę światową, pod względem rolników-konstruktorów, którzy wdrożyli swoje pomysły na maszyny uprawowe do sprzedaży. W zdecydowanej większości są to maszyny do uprawy pasowej. Motorem napędowym był również niewystarczający rynek usług tej metody uprawy.

Jest to specyficzna metoda i musi być przeprowadzona w optymalnych warunkach wilgotnościowych gleby. W zbyt wilgotnych warunkach należy poczekać, aż gleba obeschnie, gdyż w innym przypadku zniszczymy strukturę gleby, a

tej rośliny bez żadnej uprawy, aczkolwiek jest to metoda w maksymalnym stopniu ograniczająca zasoby wody glebowej.

Pod noszen ie jakości gleby Osobną kwestią związaną z oszczędnością Rys. 5. Siew buraka cukrowego w mokrych warunkach to nie tylwody w burako problem z zamknięciem szczeliny siewnej itd. Poruszanie się kach cukrowych ciągnikiem w takich warunkach prowadzi od degradacji struktujest trwałe podry gleby, która szybko się zaskorupia. W takich warunkach opady noszenie jakości deszczu zamiast wnikać w głąb profilu glebowego stagnują na pogleby. Jako, że wierzchni (Foto: A. Zych) nie ma możliwschody mogą być niewyrównane. wości na szeroką skalę stosowania Nieuprawiona głębiej gleba dłu- minerałów posiadających zdolnożej obsycha i często było szybciej ści wiążące wodę, ten temat należy uprawić glebę kilkukrotnie całopo- pominąć, choć lokalnie może być wierzchniowo i posiać tradycyjnie. sensowne stosowanie niektórych Rodziło to konflikty na linii rol- odpadowych kopalin. Jedyną dronik-usługodawca. Stąd również do gą, która trwale poprawi zdolności uprawy pasowej zmieniło się podej- sorpcyjne stanowiska jest zwiększaście. Pierwotnie w Polsce (około 10 nie zasobności w próchnicę. Podstalat temu) dominowała praktyka jed- wowym źródłem w naszym klimacie norazowego siewu buraków w pozo- jest materia organiczna pochodząstawione już od żniw ściernisko lub ca z upraw (plony uboczne) oraz z w bezpośrednio w międzyplon. Dziś międzyplonów. Niestety okres ich zaleta w postaci możliwości wyko- wysiewu przypada na środek lata, a nania uprawy, nawożenia i siewu w więc na szczyt suszy. Dlatego rówjednym przejeździe odeszła nieco nież i do tego zagadnienia należy na dalszy plan. Wynika to właśnie z podchodzić indywidualnie, w zależryzyka opóźnienia siewu, gdy gleba ności od warunków. Jeśli warunki nie będzie w żaden sposób ruszona. wilgotnościowe to umożliwiają naDlatego można spotkać się z prak- leży siać możliwie wcześnie, ale w tyką niszczenia mechanicznego przypadku skrajnej suszy lepiej z międzyplonów narzędziem uprawo- ich wysiewu zrezygnować. Procesy wym już jesienią lub kilka dni przed wbudowywania materii organicznej uprawą pasową połączoną z sie- w mineralne frakcje gleby zachowem. Daje to pewnego rodzaju za- dzą w warunkach tlenowych przy bezpieczenie, choć nie jest zgodne z udziale mikroorganizmów. Stąd natematem niniejszego artykułu. Jak wozy naturalne oraz wspomniane dotąd technologia z jesiennym roz- międzyplony powinny być płytko dzieleniem uprawy pasowej od wio- mieszane z glebą, a najlepiej jeśli zosennego siewu buraka cukrowego w staną na powierzchni gleby. Mulcz Polsce nie przyjęła się. Jak również odbijający promieniowanie słonecztechnologia siewu bezpośredniego ne będzie ograniczał straty wody.

BURAK CUKROWY Zima 2023/24

Aktualności

Podsumowanie sezonu 2023 w Südzucker Polska S.A. Zbigniew Izdebski, Südzucker Polska S.A. Kończy się rok 2023, to dobry moment aby dokonać pierwszych podsumowań, ocen minionego czasu, zastanowić się co można było zrobić lepiej.

Ten sezon dla buraka cukrowego w rejonie działania Südzucker Polska należy zaliczyć do bardzo udanych. Koniunktura w rolnictwie tak się ułożyła, że burak stał się bardzo ważną składową płodozmianu. Presja chorób, szkodników była mniejsza w porównaniu do lat poprzednich, również dużo lepiej plantatorzy poradzili sobie z likwidacją zachwaszczenia w tej uprawie.

Problemem, z którym zderzamy się od kilku lat, przy długich kampaniach i wczesnych dostawach, jest niestabilna, relatywnie niska polaryzacja. Tak było również w tym roku – szczególnie w dostawach wrześniowych. Jak można to wytłumaczyć? Co zrobić? Jakie elementy dla tego parametru są ważne?

Przyczyn takiego stanu rzeczy jest zapewne wiele, o kilku chciałabym wspomnieć.

Jednym z ważniejszych parametrów oceniających sezon jest długość okresu wegetacji i pogoda w okresie od wschodów do zbioru (opady, temperatury, nasłonecznienie). W minionym roku wiosna była zimna i mokra, przez to siewy buraków się wydłużyły. Średnie temperatury maja i czerwca były niższe od września. W takich warunkach start wegetacji został opóźniony. Procesy fizjologiczne buraka zostały zakłócone. W momencie, kiedy nastąpiły korzystne warunki do wzrostu, trzeba było na wybranych plantacjach kończyć wegetację bo rozpoczęła się kampania.

Kolejnym ważnym elementem wpływającym na polaryzację była Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

zdrowotność liści – porażenie chwościkiem. Dla prawidłowego przebiegu procesu fotosyntezy bardzo ważny jest zdrowy, prawidłowo odżywiony liść, wówczas ta "fabryka" dobrze pracuje (następują przyrosty masy i polaryzacji).

Dodatkowo dla buraka bardzo ważna jest pogoda w miesiącach kiedy kończy się wegetacja (wrzesień, październik). Jeśli te miesiące są słoneczne, a noce chłodne to roślina "dostaje od środowiska sygnał" do gromadzenia cukru – odkładania zapasów, bo kończy się wegetacja.

Niestety tegoroczny wrzesień nie dawał takich impulsów, był rekordowo ciepły, dlatego też dojrzałość technologiczna korzeni przyszła później.

Nie bez znaczenia dla gromadzenia cukru w burakach był i będzie dobór odmian i ich kod genetyczny. Są odmiany o tendencjach ukierunkowanych bardziej na plon albo na jakość. To ważne cechy, które powinny być uwzględniane i brane pod uwagę przy planowaniu uprawy buraków. Tutaj z pomocą przychodzą wyniki doświadczeń ścisłych, własne spostrzeżenia z lat poprzednich i doradztwo służb surowcowych.

Wrześniowy zbiór buraków (Foto: Z. Izdebski)

I wreszcie jeszcze jeden ważny element uprawy, a mianowicie termin, forma i dawka nawożenia azotem.

Burak potrzebuje tego pierwiastka w początkowym okresie wegetacji.

Bardzo ważny jest czas jaki musi upłynąć aby wniesiony azot, który występuje w formie amidowej, amonowej i azotanowej był dostępny roślinie. Proces mineralizacji azotu z nawozów sztucznych i resztek organicznych dobrze przebiega w wysokiej wilgotności i odpowiednich temperaturach gleby ok. 10– 15°C. Sytuacja na rynku nawozów w minionym sezonie była taka, że bardzo często ze względu na dostępność i ceny na ostatnią dawkę azotu rolnicy wybierali mocznik. Ta forma azotu (amidowa) aby przejść w dostępną burakowi (amonową) potrzebuje czasu (ok. 3–4 tyg.) i wilgotnej gleby. Niestety pod koniec maja, a także w czerwcu i lipcu w wielu rejonach brakowało wody.

Dopiero sierpniowe opady w pełni uruchomiły azot zalegający w glebie, który pobudził wegetację buraków, rozwinął rozetę liściową, niestety negatywnie wpłynął na polaryzację. Myślę, że była to jedna z głównych przyczyn niskiej polaryzacji na początku kampanii.

27

28

Aktualności

Historia cukrowni Opalenica (część I) Marek Drzewiecki, Nordzucker Polska S.A. Pierwszymi doniesieniami o planach budowy i rozwoju cukrowni w Wielkopolsce spotkać się możemy już w 1820 r., kiedy to Józef Mycielski uruchomił pierwszą z nich (na tym terenie) w Gałowie koło Szamotuł.

W kolejnych kilkunastu latach powstało ich 10, o różnym przerobie, a całkowity, z 11 szacuje się na około 7–10 tysięcy ton buraków cukrowych rocznie, co przełożyło się na 260 ton cukru. Cukrownia w Opalenicy, pracująca po dziś dzień, której głównymi udziałowcami byli ziemscy właściciele: Hardy z Wąsowa, Hildebrant ze Śliwna, Jacobi z Trzcianki, Kazimierz Pluciński ze Strzępinia, Pflug z Bród, Tempelhoff z Dąbrówki, Wandelt z Sadzina oraz Tiedeman z Jeziorek, pierwszą kampanię rozpoczęła 13 października 1884 r.. Budowę tego obiektu rozpoczęto w 1881 r., a najstarsza pocztówka wysłana z cukrowni datowana jest na 1897 r. (Rys. 1). Korzystne położenie geograficzne, na szlaku Poznań-Berlin pozwoliło na budowę bocznicy kolejowej, którą to w kolejnych latach zwożony był węgiel i wapno, a w późniejszych latach surowiec na plac fabryczny (Rys. 2). Pierwszym dyrektorem cukrowni został Jan Kettler – powo-

łany przez Radę Nadzorczą. Kampania tego roku zakończyła się po przerobieniu 232 840 q buraków, przy dziennym przerobie 2 692 q, a areał z jakiego surowiec został zwieziony to niespełna tysiąc hektarów. W kolejnych latach areał zwiększał się, a odpowiednia kultura rolna wpłynęła na wysokość i jakość plonów. Sama Opalenica, z małej wsi dzięki fabryce stała się miastem rolniczym, a co idzie w parze, wzrosła też jakość życia lokalnej społeczności. Okres do wybuchu I Wojny Światowej to kolejne udoskonalenia w zakresie technologii i techniki procesów związanych z produkcją cukru. Po niecałych pięciu latach powstała druga fabryka (Fabryka II), zwiększająca przerób o kolejne 4 tysiące q buraków dziennie. Po 1910 r. zakłady w Opalenicy były największymi z cukrownii ze wszystkich działających w ówczesnym województwie Poznańskim, przy ponad dziesięciokrotnie większym przerobie dobowym w stosunku do kampanii 1884 r. Wybuch I Wojny Światowej to spowolnienie prac w cukrowni, ze względu na brak odpowiedniej siły roboczej. Do pracy w wielu przypadkach zmuszani byli jeńcy – Rosjanie i Francuzi, co odbiło się na wydajności i jakości pracy. Szacuje się, że na przestrzeni

Rys. 1. Najstarsza pocztówka wysłana z cukrowni Opalenica 1897 r. (Foto: Autor nieznany)

lat 1914–1918 przerobiono ponad 31% mniej surowca niż w latach 1910–1914 (Rys. 3, 4). Odzyskanie niepodległości to okres, w którym również zmagano się z wyzwaniami, takimi jak brak „rąk do pracy” oraz węgla – w 1920 r. z tej przyczyny kampania została wstrzymana i zakończona dopiero 13 marca (Rys. 5, 6, 7). W 1931 r. dyrektorem fabryki został pierwszy w historii Polak – Hipolit Liciński. Jego strategicznym planem było zwiększenie produkcji na Fabryce II i zlikwidowanie Fabryki I. Pomimo podjętych działań związanych z przeniesieniem procesów produkcyjnych do jednej fabryki, zaplanowanego przerobu na poziomie 30 tysięcy q na dobę nie udało się tego osiągnąć aż do 1939 r. W czasie działań wojennych, po wkroczeniu hitlerowców do Opalenicy 9 września, siłę roboczą uzupełniono pracownikami ze zbombardowanej cukrowni z Wrześni. Pozostały sprzęt na I Fabryce wywieziono, a tak powstałą „halę” przeznaczono na magazyny wojskowe. W 1943 r. zainstalowano nowe urządzenia hydrauliczne, defraktor soku dyfuzyjnego, turbiny parowe oraz przebudowano między innymi saturację i ustawiono nowe segregatory do białego cukru.

Podczas okupacji na lokalnych rol-

Rys. 2. Transport surowca – wąskotorówka (Foto: Autor nieznany)

BURAK CUKROWY Zima 2023/24

Aktualności

Rys. 3. Opalenica ok. 1912 r. (Foto: Autor nieznany)

ników nałożono obowiązek dostarczenia określonych ilości surowca po ustalonej cenie. Osoby niewywiązujące się z tych wolumenów prześladowano i w konsekwencji wywożono do obozów. 20 stycznia 1945 r. rozpoczęła się ewakuacja niemieckich rodzin pracowników cukrowni, natomiast w południe 25 stycznia podpalono dawną Fabrykę I. W wyniku pożaru ucierpiał między innymi magazyn cukru, biura administracyjne, remiza i mieszkania pracownicze. Spłonęło również około 18 tysięcy q cukru. W kolejnych dniach cukrownię przejęła Armia Czerwona, adoptując pozostałe budynki na warsztaty naprawcze i magazyny broni. Zmiany ustrojowe sprawiły, że przemysł cukrowniczy stał się częścią sektora państwowego. Wiosną 1945 r. powołano komitet organizacyjny i wybrano Radę Zakładową. Porozumienie z władzami radzieckimi pozwoliło na

Rys. 6. Opalenica 1915 r. (Foto: Autor nieznany) Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

Rys. 4. Opalenica ok. 1914 r. (Foto: Martha Klemm)

uprzątnięcie terenu zakładu oraz przywrócenie jego funkcjonalności.

Tego roku kampania zaczęła się na

początku listopada i trwała do połowy grudnia.

Serdeczne podziękowania dla Pana Eugeniusza Rychtera za pomoc w dotarciu do informacji źródłowych. Źródła: 1. Głos Wielkopolski z dn. 11 VII 1983 r.

2. Józef Tułasiewicz; Wczoraj i dziś cukrowni „Opalenica” 1884 – 1984, Opalenica 1984 r.

3. Głos Wielkopolski Nr. 279 z dn. 26 XI 1984 r.

4. Głos Wielkopolski Nr. 57 z dn. 08 III 1995 r.

5. Głos Wielkopolski Nr. 204 z dn. 02 IX 1997 r.

6. Głos Wielkopolski Nr. 137 z dn. 13/14 VI 1998 r.

7. Miejska i powiatowa biblioteka Publiczna w Nowym Tomyślu; Opalenica w dawnej pocz tówce; Nowy Tomyśl 2004 r.

8. Arkadiusz Buda; Przeobrażenia i rozwój cu krowni „Opalenica” w latach 1945 – 1995; Poznań 2005 r.

9. Kronika Wielkopolska; praca zbiorowa; 125 lat opalenickiej cukrowni – Janusz Nożewnik 2008 r.

10. Kazimierz Drążkiewicz; 125 lat Cukrowni w Opalenicy 2009 r.

11. Echa Opalenickie Nr. 10 (304) 2014; 130 lat produkcji cukru 12. Archiwum Nordzucker Polska S.A.

Rys. 5. Opalenica ok. 1914 r. (Foto: Martha Klemm)

Ciąg dalszy w gazecie Burak Cukrowy 2/2024 Wiosna

Rys. 7. Opalenica ok. 1914–1920 r. (Foto: Autor nieznany)

29

30

Słodka strona Aktualności

Makowiec gwiazda Składniki na ciasto drożdżowe 4 szklanki mąki pszennej – 640 g pełna szklanka ciepłego mleka – 250 ml 6 żółtek średnich jajek 2 saszetki suchych drożdży – 14 g lub 50 g świeżych pół kostki masła – 100 g 1/3 szklanki cukru – około 100 g szczypta soli Składniki na masę makową 250 g niebieskiego maku 50 g drobnych rodzynek 25 g orzechów włoskich 50 g kandyzowanej skórki z pomarańczy 2 łyżki miodu 50 g drobnego cukru 2 białka jajek Wykonanie Do dużej miski wsyp cztery szklanki mąki pszennej (640 gramów) np. wrocławskiej lub tortowej. Dodaj szczyptę soli oraz dwie saszetki suszonych drożdży i 1/3 szklanki cukru (100 gramów cukru). Do miski z suchymi składnikami dodaj 6 żółtek średnich jajek, pół kostki (100 g) roztopionego i przestudzonego masła oraz szklankę lekko ciepłego mleka. Ciasto wymieszaj a następnie zacznij wyrabiać. Na początku ciasto wyrób chwilę dłońmi a następnie przenieś pod mikser z hakami do ciasta drożdżowego.

Ciasto wyrabiaj całe 5 minut. Ciasto będzie trochę klejące. W takiej formie zostaw je do wyrośnięcia.

Ciasto przykryj ściereczką bawełnianą lub folią i odstaw do wyrastania na pełną godzinę. Po godzinie ciasto powinno pięknie wyrosnąć.

Ciasto wyjmij na czysty blat lub stolnicę obsypaną mąką. Ciasto lekko się klei, więc mąka jest niezbędna. Ciasto podziel na dwie równe części. Uformuj dwie kule ciasta.

Papier do pieczenia połóż na for-

mie, na której będzie się piekła gwiazda makowa.

Jedną kulę rozwałkuj na placek o średnicy około 30 cm i przenieś na blaszkę wyłożoną papierem.

Masa makowa Jeśli posiadasz mak mielony zalej go wrzątkiem i odstaw do przestudzenia. Do odciśnięcia nadmiaru wody użyj gazy lub zwykłej bawełnianej ściereczki kuchennej. Najlepiej umieść ją na szerokim garnku lub misce i przelej całą masę na środek. Połącz końce ścierki, dobrze zawiń i porządnie odciśnij masę nad garnkiem lub zlewem. Mętną wodę wylej.

Do gotowego maku dodaj resztę składników. Pokruszone lub poszatkowane orzechy, miód i cukier, masło, dowolne rodzynki (większe można pokroić na kawałki) oraz kandyzowana skórka z pomarańczy, cytryny lub też cytronu. Można zmieszać rodzynki z żurawiną (50 g rodzynek i 50 g żurawiny). Białka ubij na półsztywno ze szczyptą soli.

Wszystko dokładnie wymieszaj.

Na placku z ciasta drożdżowego rozłóż przygotowaną masę makową. Nie rozkładaj jej na całej powierzchni. Zostaw do 2 cm wolnego ciasta wokół brzegu placka.

Rozwałkuj drugi placek i umieść go na pierwszym placku z masą makową. Lekko dociśnij oba placki do siebie. Możesz dłońmi spróbować poprawić kształt i ułożenie placków.

Na sam środek placka przyłóż na chwilę szklankę lub wykrawaczkę do ciastek czy pierogów. Zostaw odbity ślad rantów. W ten prosty spo-

sób wyznacz sobie środek gwiazdy.

Ostrym nożykiem podziel ciasto "na pół" pomijając ślad po szklance, czyli nie nacinaj ciasta w miejscu wyznaczonym przez szklankę/wykrawaczkę. Wykonaj dwa osobne nacięcia. Następnie wykonaj kolejne nacięcie, by ciasto podzielić równo na 4 części (na krzyż).

Każdy kawałek dziel znów na pół i jeszcze raz na pół. Otrzymasz wówczas 16 równych odcinków ciasta.

Dwa sąsiadujące ze sobą kawałki ciasta wywiń dwa razy do środka: Jedną dłonią złap za jeden koniec ciasta a drugą za drugi koniec. Zakręć oba kawałki dwa razy kierując świderki ciasta do siebie. Tę samą czynność wykonaj po kolei z kolejnymi parami kawałków ciasta.

Gwiazda makowa jest już prawie gotowa do pieczenia. Małe jajko rozbełtaj w miseczce i pędzelkiem wysmaruj nim całą gwiazdę makową. Piecz w nagrzanym piekarniku góra/dół w temperaturze 170 °C ok. 30 do 35 minut. Po upieczeniu uchyl drzwi piekarnika. Po kilku minutach wyjmij formę z upieczoną gwiazdą makową.

Zimne ciasto można polukrować.

Smacznego (www.aniagotuje.pl) BURAK CUKROWY Zima 2023/24

Aktualności

Informacja kampanijna z Südzucker Polska

Przed sezonem nasi specjaliści dokonali oceny stanu technicznego kombajnów i wybraliśmy firmy, które były rekomendowane do świadczenia dobrej usługi zbioru. Również przed kampanią i w jej trakcie przeprowadzono serię warsztatów poświęconych tematyce ograniczania strat podczas zbioru. Spotkania cieszyły się dużym zainteresowaniem i aktywnością uczestników.

Okres planowania dostaw zbiegł się z kontraktacją buraków na kolejny sezon i zamawianiem nasion pod przyszłoroczne zasiewy.

Pod koniec sierpnia Komisja Porozumiewawcza zaakceptowała warunki nowej umowy oraz przyjęła listę 23 odmian z 9 firm, rekomendowanych plantatorom do siewu w 2024 roku. Po przeprowadzonych przez Komisję negocjacjach cen nasion z firmami nasiennymi, plantatorzy podpisywali umowy i wybierali w oparciu o posiadaną wiedzę odmiany z listy jakie chcą wysiać w przyszłym sezonie.

Wynik kontraktacji i wybór odmian świadczy o tym, że nasi plantatorzy potrafią kalkulować opłacalność upraw i wybierają najlepsze odmiany o wysokim potencjale plonowania. Biorąc pod uwagę stan plantacji, prognozy wynikające z pobieranych prób już 06 września rozpoczęliśmy kampanię w cukrowni Cerekiew i Strzelin, 07 września w Świdnicy i 23 września w Ropczycach. Oczekujemy długiej ponad 130 dniowej kampanii, którą planujemy zakończyć pod koniec stycznia. Warunki pogodowe Zima 2023/24 BURAK CUKROWY

do trzeciej dekady listopada były korzystne, nie było problemów ze zbiorem i transportem, a buraki w miarę upływającego czasu przybierały na masie i polaryzacji. Pod koniec listopada nastąpiło załamanie pogody, duże opady deszczu i śniegu spowolniły zbiór i pogorszyły jego jakość. Na obecną chwilę pozytywnie oceniamy skoordynowanie zbioru z załadunkiem, transportem i przerobem buraków. Do połowy listopada nie mieliśmy nadmiaru wykopanych buraków, co zaowocowało dobrymi parametrami plonu i jakości. Na początek grudnia pozostaje jeszcze do wykopania ok. 10% plantacji, niestety lokalnie duże opady śniegu i zalegająca okrywa śnieżna utrudnia jego dokończenie. Stało się tradycją, że duża część plantatorów kopie buraki na bieżąco rezygnując z długookresowego przechowalnictwa.

Formalnie od 20 listopada rozpoczęliśmy przechowalnictwo buraków informując i przygotowując do tego plantatorów. Jak pokazał przebieg pogody w kolejnych dniach, spadki temperatur nocą poniżej zera, była to dobra decyzja.

Większość pryzm przechowalniczych jest prawidłowo okryta włók-

Z.P.H. Agromix Hilleshög Sp. z o. o.

Strube Polska Sp. z o. o.

Timac Agro Polska Sp. z o. o.

11 13 21 25

niną. Z uwagi na długą kampanię, podobnie jak w latach poprzednich, mamy założone doświadczenie, w którym testujemy różne warianty okrycia. Termin, jakość zbioru, formowanie i zabezpieczenie pryzm, są ważnymi elementami kształtującymi plon i jakość. Bezproblemowo pracuje centralne laboratorium w Strzelinie, oceniające jakość dostarczanych buraków.

Wyniki z zakończonych dostaw dotyczące plonów i jakości pokazują zróżnicowane w ramach rejonów i plantatorów. Analizując średnie dane należy stwierdzić, że ten sezon będzie lepszy jak ubiegły.

Mamy nadzieję, że pogoda w grudniu i styczniu będzie łaskawa, co pozwoli na sprawne dokończenie kampanii, czego sobie i wszystkim zainteresowanym życzymy (Zbigniew Izdebski).

Nazwa odbiorcy

Wydawnictwo Bartens Sp. z o. o. ul. Sienkiewicza 11, 69-100 Słubice Numer rachunku odbiorcy

17 1090 1115 0000 0000 1101 9937

Kwota: 63,00 złote – słownie: sześćdziesiąt trzy złote-zero groszy Numer rachunku zleceniodawcy (przelew) / kwota słownie wpłata .....................................................................................................................................................................................................

Adres wysyłki ...................................................................................................................................................................................

Adres wysyłki ....................................................................................................................................................................................

Tytułem

Prenumerata gazety Burak Cukrowy – Gazeta dla Plantatorów Tytułem

od nr 1/2024 (Zima) do 4/2024 (Jesień)

Pieczęć, data i podpis zleceniodawcy

....................................

Opłata

Odcinek dla poczty /banku wpłacającego

We wrześniu rozpoczął się okres planowania dostaw, a po nim pierwsze wykopki buraków pod zabezpieczenie potrzeb przerobowych czterech naszych cukrowni.

Spis reklam i ogłoszeń

31

Krzyżówka plantatora 6

2 8 10 1

4

11

12

5

13 3

9

1

2

3

4

5

6

Poziomo: 2. Kopiec, w którym składowane są korzenie buraków cukrowych 4. Nazwa materii organicznej podnosząca żyzność gleby 8. Ciasto z makiem wypiekane na Święta Bożego Narodzenia 9. Choroba siewek buraków powodowana przez Aphanomyces cochlioides 10. Nawóz azotowy posiadający w składzie formę amidową 12. Nazwa choroby wirusowej, która powoduje żółknięcie liści buraków 13. Nazwa środka chwastobójczego zawierającego Glyphosat 14. Najgroźniejszy gatunek chwastu w uprawie buraków

7

8

7

9

10

11

12

13

15. Konsumpcja cukru inaczej 17. Niedobór wody na plantacji buraków cukrowych 18. Typ odmian buraków chroniących plantację przed chwościkiem buraka Pionowo: 1. Nazwa nowej odmiany buraków firmy Hilleshög z odpornością na żółtaczkę burakową 2. Uproszczona metoda uprawy roli 3. Nazwa platformy doradczej do świadczenia e-usługi dla rolników 4. Roczne zamówienie gazety Burak Cukrowy

6. Nazwa cukrowni w Wielkopolsce należąca do Nordzucker Polska S.A. 7. Nazwa odmiany firmy KWS typu CR+ 11. Nazwa rodzaju grzybów powodujący zgnilizny korzeni buraków cukrowych 16.Biokondycjoner gleby firmy Timac Agro wpływający na poprawę parametrów gleby i fizjologię roślin Litery z pól oznaczonych cyframi od 1 do 13 utworzą rozwiązanie krzyżówki. Życzymy dużo przyjemności.