bài chòi
bài chòi
01
nguồn gốc hình thành
02
giới thiệu bộ bài chòi
04 một số nghệ nhân
03 05
cách tổ chức cách chơi
ý nghĩa truyền đạt
bài chòi
nguồn gốc
&
hình thành “ Rủ nhau chơi hội bài chòi Để cho con trẻ khóc lòi rốn ra ”
V
ùng đất Vijaya trở thành lãnh thổ Việt Nam từ năm 1471, dân các tỉnh phía Bắc vào định cư còn thưa thớt, nơi đây rừng núi rậm rạp đan xen với chuỗi đồng bằng nhỏ hẹp, việc trồng tỉa thường bị tàn phá bởi thú hoang. Trên những vạt đất khai khẫn phải dừng nhiều chòi có người canh giữ, bảo vệ hoa màu.Để an toàn các chòi phải vững chắc,sàn cao quá tầm tấn công của mãnh thú và bố trí theo hình vuông, chữ nhật tùy theo địa hình.Trên mỗi chòi đều có thanh có thanh la, mỏ, trống, khi thú rừng kéo đến, các âm thanh đồng loạt vang lên rung chuyển cả rừng núi, dã thú dù gan lì đến đâu cũng phải khiếp sợ bỏ chạy, và không dám bén mảng đến. Rồi có những đêm trăng thanh gió mát,đổi cảnh sinh tình, giữa các chòi người ta dùng loa nói chuyện hay ca hát đối đáp nhau cho giải buồn, dần trở thành một mô hình sinh hoạt văn nghệ ở vùng rừng rẫy. Theo như các nghệ nhân bài chòi lớn tuổi kể lại là chính Đào Duy Từ (1572 - 1634), người Thanh Hóa vào Bình Định lập nghiệp đã dựa theo mô hình văn nghệ ở các chòi canh miền núi mà sáng lập ra hội bài chòi.
giới thiệu
chòi
bộ bài
Bộ thẻ bài chòi gốm 27 cặp, được chia thành ba
Tùy vào vùng miền mà số lượng thẻ cũng khác
pho có tên như sau:
nhau, Quãng Nam thì có 30 thẻ, Tên gọi thẻ bài
+ Pho Văn: Nhất Gối, Nhì Bánh, Ba Bụng, Tứ Tượng,
và hình ảnh cũng khác nhau. Có thêm 3 thẻ Yêu
Ngũ Rốn,Sáu Xưởng, Bãy Liễu, Tám Miễng, Chín Cu.
ở 3 Pho. Pho vạn có con Thái Tử, Pho Sách có
+ Pho Vạn: Nhất Trò, Nhì Bí, Tam Quăng, Tứ Ghế, Ngũ
Đỏ Mỏ, Pho văn thì Ông Ầm.
Trượt, Lục Trạng, Thất Vung, Bát Bồng, Cữu Chùa.
Hình ảnh trên con bài được vẽ theo kiểu siêu
+ Pho Vạn: Nhất Nọc, Nhì Nghèo, Ba Gà, Tứ Xách,
thực, mang đến cảm giác mới lạ cho người chơi
Ngũ Dụm, Sáu Hường, Bãy Thưa, Tám Dây, Cữu Điều.
từ dân Việt Nam cho đến quan khách nước ngoài.
Trong bài chòi, tên con bài đôi khi khác nhau. Như trong pho Văn: Nhất Gối thì còn được gọi là chín gối, Nhì Bánh tức là Hai Bánh rồi đảo ngược anh hiệu với thẻ bài
là Bánh Hai, Ngũ Rốn gọi trại Ngũ Rún hay gọi khác là Ngũ Ruột, Tám Miểng gọi là Tám Miếu.
cách thức tổ chức
Làng xã nào muốn tổ chức cuộc chơi bài
một đàn cò, một kèn, một sanh, một trống
phải tìm đến những gánh bài chòi nổi tiếng
chiến (nhỏ hơn trống chầu và lớn hơn
mới lôi cuốn được đông người tham gia và
trống tum, có dây mang trước ngực khi
có thể kéo dài trong nhiều ngày. Vào thập
di chuyển).
niên 1930, ở vùng An Nhơn và Tuy Phước có gánh bài chòi Sáu Cóc được nhiều người hâm mộ hơn cả. Trong tỉnh có nhiều cô, chú Hiệu tài hoa, đến nay còn truyền tụng, như các chú Bùng, Ðốc, Kim, Kích, Miệt, Ngô Quang Thắng, Tuấn Phong, Tư Liên... và các cô Ðạm, Hương, Liễu, Nhảy.. . Một gánh bài chòi có ban hô bài gồm một chuẩn bị trước ngày hội
Hiệu chính và một hoặc hai Hiệu phụ, trong đó có đủ nam nữ thì diễn xuất mới linh hoạt. Ban nhạc thường chỉ gồm bốn người:
CÁCH CHƠI
M
ột bộ bài chòi, ngoài số người đến đánh bài và
Câu cuối bao giờ cũng có chữ chỉ định tên con bài vừa
thân nhân của họ, còn có số người đến xem, có
rút được. Chẳng hạn tên con bài là Ngũ Trượt thì hô:
thể lên đến vài trăm người. Một đám hát trống, người
“Trời mưa làm ướt sân đình
xem thường có mặt từ lúc dạo tuồng đến khi vãn tuồng.
Anh đi cho khéo trợt uỳnh xuống đây
Nhưng ở Bài Chòi, người xem có thể đến rồi ra về bất
Trợt quơi (ơi), Ngũ Trợt! ”
cứ lúc nào tùy thích, và không có lệ phí vé vào xem.
Chòi nào có con bài ấy sẽ đáp trả bằng ba hồi mỏ.
Trống chầu một hồi ba tiếng vang lên, giàn nhạc tiếp
Hiệu trao thẻ bài cho người chạy bài đem đến chòi
theo phụ hoạ, cuộc chơi bắt đầu. Những người chơi bắt
trúng con bài ấy sẻ được gắm lên cây chuối hoặc bó
đầu lên chòi ngồi do ban tổ chức sắp xếp. Ban Hiệu
rơm trên chòi. Cứ thế Hiệu cứ lắc ống tre và hô cho
ra sân, thường thì một nam và một nữ. Hiệu hai tay
đến khi có chòi trúng đủ 3 tấm thẻ bài tức là chòi đó
ôm lấy ống tre đựng những thẻ bài lắc mạnh nhiều lần,
chấm dứt ván, chòi sẻ đáp trả bằng một hồi mỏ dài.
cho đến khi các con bài đã trộn lẫn vào nhau, Hiệu
Lúc ấy, ở rạp ban tổ chức, một hồi trống chầu được
rút một thẻ bài bất kì, anh ta múa may, Cất giọng hô
vang lên, báo hiệu xong một ván bài. Lúc này Hiệu sẻ
điệu bài chòi bằng hai câu thơ hoặc cả bài lục bát tùy.
đến trao khay tiền và lá cờ đuôi cho chòi chiến thắng.
một số
Nghệ nhân Hoàng Việt là hạt nhân nòng cốt, tích cực bảo tồn di sán trên địa bàn, Anh vẫn luôn vui tươi sãn
nghệ nhân
khoai trong công việc và cuộc sông để bảo tốn di sản của dân tộc.
V
ợ chồng ông Trần Rí sau hơn nữa thế kỷ đi diễn và truyền
dạy vẫn sống đời sống đơn sơ, đạm bạc. Bài chòi xuất phát từ tầng lớp bình dân, tạo nên cuộc sống tinh thần cho mỗi con dân Việt Nam.
Nghệ nhân Nguyễn An Pha và Nguyễn Minh Tú cũng không thể thiếu trong danh sách này vì tâm huyết và sự cống hiến của hai cô chú cho nghệ thuật bài chòi.
ý nghĩa truyền đạt
Bài chòi cho ta thấy tính cộng đồng,vừa là chủ thể
Ngoài ra bài chòi còn phãn ánh những việc bất công
sáng tạo, vừa là người tham gia, thưởng thức bài chòi.
trong cuộc sống, cái xấu cái tốt...
Bài chòi vừa là một trò chơi, vừa là nghệ thuật trình
Chơi bài chòi người chơi sẽ chìm trong tính nghệ thuật,
dễn, vừa tạo cho ta một không gian hứng khởi, nói đến
trong hương cảm của rừng núi của cuộc sống của
bài chòi là nói đến sự kết hợp của hai yếu tố quan
những người dân quê chất phát. Bài chòi không có tính
trọng trong đời sống của người Việt, đó là tính sáng
sát phạt như các thể loại bài khác, như một bài học
tạo và tính cộng đồng. Còn nói tới tính cộng đồng hay
lớn mà ông cha ta để lại cho những người người con
là nột không gian mở, đầy cơ hội cho tất cả người
dân của tổ quốc, phần quà mà ông cha ta đã chắt
tham gia, bài chòi cũng rất công bằng phù hợp với tất
chiêu truyền dạy cho con cháu chúng ta, Bài chòi được
cat người tham gia. Bài chòi cho thấy rõ về hình ảnh
công nhận là di sản văn hóa phi vật thể do UNESCO ghi
đất nước Việt Nam, về tình bằng hữu trong xã hội, tình
danh vào ngày 25/08/2014.
đồng đội, đồng chí giữa con người với con người,đó là
Mỗi con dân chúng ta nên tiếp tục lưu truyền và phát
sự liên kết chặt chẽ nhưng rất cỡi mỡ với du khách.
triển loại hình nghệ thuật này mãi và về sau.
bài chòi bình định Project Bai Choi ĐỖ Bá Ân DPI K40