Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya: İstanbul Heterotopyaları, Elif Rüzgar

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya: İstanbul Heterotopyaları From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias in Istanbul Elif Rüzgar Stüdyo Yürütücüleri / Studio Instructors: Cem İlhan - Devrim Çimen AURA-İSTANBUL | BAHAR 2020

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

2

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

İçindekiler Özet Giriş

Contents 2 3

Summary Introduction

I. Bölüm Metropol-İstanbul-Heterojenlik Heterotopya Tanımı Farklılığın Mekanı Foucault’ya Göre Heterotopya Foucault’ya Göre Heterotopyanın 6 İlkesi Lefebvre’ye Göre Heterotopi

Part I 4 6 7 7

Metropol-Istanbul-Heterogeneity Definition of heterotopia Space of Difference Heterotopia According to Foucault 6 Principles of Heterotopia According to Foucault Heterotopy According to Lefebvre

9 10

II. Bölüm İstanbul’da Şimdinin Heterotopyaları Güncel-Kentsel Heterotopya İmgeleri Eşzamansal Süreç Oluşumu I.Perde: Geçmişin Ütopyası II.Perde: Şimdinin Heterotopyası III.Perde: Yeni Ütopya IV.Perde: Yeni Şehir

4 6 7 7 9 10

Part II 15 19 19 21 22 23 25

Heterotopias of the Present in Istanbul Current-Urban Heterotopia Images Simultaneous Process Formation Curtain I: Utopia of the Past Curtain II: Heterotopia of the Present Curtain III: New Utopia Curtain IV: New City

III. Bölüm

Part III

Mekansal Bağlamsal Çözümleme: Odaklar Eşzamansal Heterotopya Fiziksel Çevre Heterotopya Analizleri I.Galata II.Beşiktaş III.Zincirlikuyu IV.4. Levent V. Maslak

Spatial Contextual Analysis: Focal Points Simultaneous Heterotopia Physical Environment Heterotopia Analysis I. Galata II Beşiktaş III. Zincirlikuyu IV.4. Levent V. Maslak

25 26 29 29 31 31 33 35

Sonuç Yerine Heterotopyal Gelecek Tahayyülü:Zincirlikuyu Kaynakça

2 3

15 19 19 21 22 23 25

25 26 29 29 31 31 33 35

Instead of a Conclusion Heterotopyal Future Imagination: Zincirlikuyu References

37 38

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

3

37 38

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

4

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya: İstanbul Heterotopyaları

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias in Istanbul

Elif Rüzgar

Elif Rüzgar

Anahtar Kelimeler; heterotopya, öteki mekan, metropol, illüzyon, almaşık

Keywords; heterotopia, other space, metropolis, illusion, alternate

Şekil 1. Geçmişten Yok Yer’e kentsel heterotopya diyagram, Çizim: Rüzgar,E.,2020

Figure 1. Urban heterotopia diagram from the Past to No Ground, Drawning: Rüzgar, E.,2020

Özet

Summary

“İçinde bulunduğumuz dönem, belki de, daha ziyade, mekan dönemidir. Eşzamanlılığın dönemindeyiz, yan yana koyma dönemindeyiz. Yakın ve uzak döneminde, yan yananın, kopuk kopuğun dönemindeyiz”.1

“Perhaps the period we are in is more likely a period of space. We are in a period of concurrency, we are in a period of juxtaposition. In the near and distant period, we are in a period of side-by-side, disconnected. ”1

İstanbul metropolü geçirdiği tüm süreçleri fiziksel yapılanmasına taşıyarak dönüşürken içinde katmanlaşan hikayeler oluşturan bir kenttir. Farklılığın mekanını, ötekileşen, karşıtlaşan, dönüşen mekanlar üzerinden okuturken, Foucault’nun heterotopya kavramının mekansallaştığı kesitler sunar. Heterotopya kelimesi “diğer yer”, “öteki yer” ya da “farklı yer” olarak Türkçe’ye çevrilmektedir. Heterotopyalar, normal düzen sistematiğini reddeden ve kendi düzen sistematiğini yeniden oluşturan bir oluşum olarak tanımlanabilmektedir. Gündelik yaşamda bedenin “bezgin tutum” içinde yüzeysel olarak karşılaştığı kentsel odaklar, heterotopyanın kendi içinde dönüşümünü oluş-

Istanbul metropolitan is a city that creates stories that layered in it while transforming all the processes it has undergone to its physical structure.

While reading the space of difference through the othering, contrasting, transforming spaces, it presents sections where Foucault’s concept of heterotopia is spatialized. The word heterotopia is translated into Turkish as “other place”, “another place” or “different place”. Heterotopias can be defined as a formation that rejects normal order systematics and recreates its order systematics. Urban foci, which the body encounters superficially in the “weary attitude” in daily life, constitute the spaces that constitute the transformation of heterotopia in itself. In this study,

1. Foucault, 2011

1. Foucault, 2011

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

5

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

turan mekanları oluşturur. Bu çalışmada kentsel olarak heterotopyanın yansıdığı zemin, İstanbul üzerinden heterotopyayı kavramak, irdelemek, söküme uğratarak gelecek kentlerinde heterotopyanın görünürlüğünün bize ne söyleyebileceğini tartışmak amaçlanmıştır.

the ground on which heterotopia is reflected urbanly is aimed to grasp, examine, disassemble and dissect the visibility of heterotopia in future cities.

Giriş

Introduction

Metropolün aynılaştırma potansiyeline rağmen farklı kalmayı sürdürebilen bir organizma İstanbul. İlk bölümde bu farklılığın İstanbul’daki mekansal yansımaları yapılmıştır. Heterotopya tanımını güncel ve kentsel olarak irdeleyerek İstanbul özelinde izler görünür kılınmıştır.

Istanbul is an organism that can remain different despite the metropolitan’s potential to unify. In the first part, the spatial reflections of this difference in Istanbul were made. By examining the definition of heterotopia as up-to-date and urban, traces are made visible in Istanbul.

İkinci bölümde İstanbul’da irdelenen heterotopya kesitleri güncel ve kentsel olarak imgeleme yöntemi ile sembolize edilmiştir. Bu araştırmanın gündelik yaşam izinde sökümünü kolaylaştıracak modülü elde edilmesini sağlamıştır. Üçüncü bölümde heterotopyanın mekansal ve bağlamsal çözümlemesi yapılarak bir metropol insanın bir günde deneyimleyebileceği çizgide odaklar belirlenmiştir.

In the second part, the heterotopia sections examined in Istanbul are symbolized by the contemporary and urban imagery method. This research has provided the module to facilitate the disassembly of the daily life trail. In the third section, spatial and contextual analysis of heterotopia is made and foci are determined on the line that a metropolitan person can experience in one day.

Eşzamansal olarak deneyimlenen bu çizgide heterotopya tartışılarak fiziksel çevre yansımaları saptanmıştır. Fiziksel olarak oluşan heterotopyalar insan unsurunun hareketleri ve etkisi ile olduğu için merkezinde “beden” ve “görünürlük” ilkesini barındırır. Dördüncü bölümde bu çıkarımlar ışığında bir gelecek yaşam tahayyülü yapılarak heterotopyanın gelecek ütopyasına yansımasına eleştirel bir bakış getirilmiştir.

In this line, which is experienced simultaneously, heterotopia is discussed and physical environment reflections are determined. Since physically formed heterotopias are due to the movements and effects of the human element, it has the principle of “body” and “visibility” in its center. In the fourth chapter, in the light of these inferences, a critical view of the reflection of heterotopia on the future utopia has been made by making a dream of a future life.

I. Bölüm

Part I

Metropol-İstanbul-Heterojenlik

Metropol-Istanbul-Heterogeneity

İstanbul her zaman merkezi ve bölgesinde hakim bir şehir olmuştur. İstanbul’un aldığı yoğun göçlerle oluşan banliyölerin öncesinde, 1950’lere kadar, İstanbul’un çevresinde çok sınırlı bir banliyö gelişimi bulunmaktaydı. Otomobil kullanımının sıklaşması, boğaz köprülerinin inşası ve nüfusun

Istanbul has always been a dominant city in its center and region. Until the 1950s, there was a very limited suburban development around Istanbul before the suburbs that were formed by intense migrations. Illegal settlements that emerged as slum developments due to the tight-

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

6

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 2. İstanbul ve Heterojenlik Diyagramı, Çizim: Rüzgar, E.,2020 Figure 2. Istanbul and Heterogeneity Diagram, Drawing: Rüzgar, E., 2020

göçlerle gelen hızlı büyümesiyle gecekondu gelişimleri olarak ortaya çıkan yasadışı yerleşmeler şehrin çok hızlı şekilde mekansal büyümesine sebep olmuş, banliyö olarak tanımlanan yerleşmeler şehir içerisinde kalmışlardır. 2

ening of automobile use, the construction of the Bosphorus bridges and the rapid growth of the population with migrations caused the spatial growth of the city very quickly, and the suburban settlements remained in the city. 2

Gelişme sürecinde özel otomobil kullanımının artması, ulaşımın yaya ve toplu taşımayla yönlendirilmiş İstanbul şehir merkezininin ekonomik, kültürel ve fiziksel yapısına ters düşmüş, artan hava ve gürültü kirliliği eski MİA’nın çekiciliğini daha da azaltmıştır. Bunun sonucunda geleneksel MİA’nın dönüşmesi ve yeni taleplere cevap verecek merkezlerin gelişmesi kaçınılmaz olmuştur. Çok merkezlilik İstanbul’un yeni ütopya’sını oluşturmuş ve dönüşürken aynı kalan, farklılığını içinde barındırmaya devam eden eski merkezleri iş alanı olan pasajlarında, çarşılarında ilüzyon mekanlarının oluşumuna neden olmuştur.

The increase in the use of private cars in the development process was contrary to the economic, cultural and physical structure of the Istanbul city center, which was directed by pedestrian and public transportation, and the increased air and noise pollution further reduced the attractiveness of the old CBD. As a result, the transformation of the traditional CBD and the development of centers that will respond to new demands have become inevitable. (CBD : central business district ) Polycentrism has created the new utopia of Istanbul and caused the formation of illusion spaces in its passages and bazaars, which remain the same while transforming, and whose old centers continue to contain their differences.

2. Dökmeci, Berköz, 2000

2. Dökmeci, Berköz, 2000

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

7

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 3. Pasajlar, Çarşılar, Merkezler diyagramı, Çizim: Rüzgar, E.,2020 Figure 3. Passages, Bazaars, Centers diagram, Drawing: Ruzgar, E., 2020

İllüzyon mekanları, mekanın toplumsal meselelere göre değişmesi veya toplumun mekanların değişimine göre dönüşmesi ya da uyum sağlaması sonucu ortaya çıkmaktadır. İlüzyon ve almaşık mekanların sıkça görüldüğü İstanbul’un eski merkezleri kültür endüstrileşmesi gibi durumlarla da karşılaştıkça nitelik olarak farklılığını koruyarak metropol aynılaşmasına direnmiştir. Metropol kentinde farkılaşma artarken İstanbul bir metropol olmasına rağmen homojenliği, bu eski merkezlerde turizm veya haftasonu kültürü etkisiyle de olsa da az görülmektedir. (Şekil 3)

Illusion spaces arise when the space changes according to social issues or the society transforms or adapts according to the change of spaces. As the old centers of Istanbul, where illusion and alternate places are frequently seen, as well as situations such as cultural industrialization, the metropolis has resisted the unification of the metropolis by maintaining its difference in quality.

Although differentiation increases in the metropolitan city, although Istanbul is a metropolitan city, its homogeneity is rarely seen in these old centers, albeit with the effect of tourism or weekend culture. (Figure 3)

Heterotopya Tanımı

Definition of Heterotopia

Şekil 4. M.Foucault’ya göre zamansal mekan analizi, Çizim: Rüzgar, E.,2020 Figure 3. Temporal space analysis according to M. Foucault, Drawing: Ruzgar, E., 2020

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

8

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Farklılığın Mekanı

Space of Difference

Kent içerisinde, giderek artan bir biçimde, kentlinin özgür kullanımının dışına itilen mekanlarla karşılaşmaktayız. Özgür kentsel kullanımın terkedilmeye zorlanması anlamını taşıyan bu itiliş, aynı zamanda iktidar aygıtlarının kontrolü altındaki mekanlar ya da mekansal donatılar tarafından işgal edilen gündelik hayattır. Bu durum erkin, kent içinde bir tür türdeş ve sıkıcı mekanlar oluşturma girişimi olarak değerlendirilebilir. Erk, çeşitlilikten arındırılmış, sayısal kontrol mekanizmaları ile fiziksel takibin olası kılındığı ve her türlü sosyal etkileşim derinliğinin azaltıldığı, doğrudan fiziksel erişimin engellendiği bir mekanlar dizisi ya da kent düzlemi oluşturma eğilimindedir. Erk tarafından kurgulanan bu türdeş mekanlar farklılıkların indirgenmesi kamusallık düzeyinin azaltılması sonucunu doğurmaktadır.

Farklılığın mekanı olarak da bilinen “Heterotopik” mekanların, erk tarafından sönümlendirilmesi girişimiyle karşı karşıya kalındığı aşikardır. Foucault ve Lefebvre’in aralarında derin ayrılıklar içerecek biçimde kullandıkları “Heterotopya”-Fransızca da “hétérotopie”- kavramı farklılığın mekanını tarifler ve erkin düzen koyucu, sterilize eden ve türdeşleştiren yaklaşımlarına karşı duran mekanlar olarak belirirler.

In the city, we are increasingly encountering places that are pushed out of the free use of the citizen. This impulse, which means that free urban use is forced to be abandoned, is also the daily life occupied by places under the control of power devices or spatial equipment. This situation can be considered as an attempt by the power to create a kind of homogeneous and boring spaces in the city. Power tends to create a series of spaces or urban planes that are free from diversity, where numerical control mechanisms make physical tracking possible, and any depth of social interaction is reduced, and direct physical access is blocked. These homogeneous spaces, which were constructed by Power, result in the reduction of the differences and the decrease in the level of publicity. It is obvious that the “Heterotopic” spaces, also known as the space of difference, are faced with the attempt to dampen power. The concept of “Heterotopia” -French “hétérotopie” used by Foucault and Lefebvre with deep separations between them, describes the space of difference and appears as places that stand against the orderly, sterilizing and homogenizing approaches of power.

Foucault’a Göre Heterotopya

Heterotopia According to Foucault

“Mekanın, bize mevkilendirme ilişkileri biçiminde sunulduğu bir dönemde yaşıyoruz.”3

“We live in a period when the space is presented to us in the form of positioning relations.”

3

Foucault’ya göre (2011), mekanın teorik olarak kutsallıktan arındırılması süreci yaşanmış olmasına rağmen, pratik olarak mekan kutsallıktan tamamen arınmamıştır. Foucault, fenomenologların özellikle de Bachelard’ın bahsettiği mekanların boş, homojen mekanlar olmadığını, algısal ve düşsel bazı içkin niteliklere de sahip olan mekanlar olduğunu savunmakta, fakat bu mekanların iç mekanlar (inner space) olduğunu eklemektedir. Kendi dış mekan (outer space) tarifi ise

According to Foucault (2011), although the process of theoretically sanctifying the space has taken place, practically, the space is not completely sanctified. Foucault argues that phenomenologists, especially Bachelard’s places, are not empty, homogeneous spaces, but spaces with some perceptual and imaginary inherent qualities, but add that these spaces are inner spaces. The outer space description is as follows: “The place we

3. Foucault, 2011

3. Foucault, 2011

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

9

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 5. Nedimeler Tablosu, Velazquez ve Picasso Figure 5. Bridesmaids Table, Velazquez and Picasso

live in, which attracts us outside, especially where our life, time and history is eroded, this space that gnaws us and erodes us, is a heterogeneous space.” 44 Two types of concepts with these heterogeneous spaces gives reference: Utopias and heterotopias.

şöyledir: “İçinde yaşadığımız, bizi kendi dışımıza çeken, özellikle yaşamımızın, zamanımızın ve tarihimizin erozyona uğradığı mekan, bizi kemiren ve aşındıran bu mekan, heterojen bir mekandır.”4 Bu heterojen mekanlar ile iki tür kavrama referans vermektedir: Ütopyalar ve heterotopyalar. Ütopyalar, gerçek yeri olmayan mevkilerdir. Bunlar toplumun gerçek mekanıyla doğrudan ya da tersine dönmüş, genel bir analoji ilişkisi sürdüren mevkilerdir. (…) Yine ve muhtemelen bütün kültürlerde, bütün uygarlıklarda gerçek yerler, fiili yerler vardır, bizzat toplumun kurumlaşmasında yer alan ve karşı-mevki türleri olan, fiilen gerçekleşmiş ütopya türleri olan yerler vardır. (…) Bu yerler, yansıttıkları ve sözünü ettikleri tüm mevkilerden kesinlikle farklı olduklarından, bunlar, ütopyalara karşıt olarak heterotopya diye adlandırıyorum; ve sanıyorum ki, ütopyalarla kesinlikle başka olan bu mevkiler, bu heterotopyalar arasında kuşkusuz bir tür karma, ortak deneyim vardır ki bu aynadır. 5

Utopias are positions without real place. These are positions that are directly or reversed with the real space of society, maintaining a general analogy relationship. (…) Again, and possibly in all cultures, in all civilizations, there are real places, actual places, there are places that are actualized utopia types, which are in the institutionalization of society and which are counter-position types. (…) Since these places are absolutely different from all the positions they reflect and mention, they call them heterotopia as opposed to utopias; And I think that there is certainly some kind of mixed, common experience between these utopias and these positions, these heterotopias, which is the mirror. 5

Kişi aynada kendini olmadığı yerde gördüğünden ayna bir ütopyadır; fakat ayna nedeniyle kişi kendini aynanın içinde gördüğünden, bulunduğu yerde olmadığını keşfeder. Fakat bakışlarını tekrar kendi üzerine getirdiğinde gerçekte bulunduğu yerdeki varlığını yeniden oluşturur. Hem kişinin

Since the person sees himself in the mirror where he is not, the mirror is a utopia; But because of the mirror, one discovers that he is not in the place where he is, since he sees himself in the mirror.

But when he brings his gaze back on himself, he

4. Foucault, 2011,sf.294

4. Foucault, 2011,sf.294

5. Foucault, 2011

5. Foucault, 2011

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

10

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

içindeki gerçekdışı yansıması, aynanın bir heterotopya gibi işlemesine neden olur.Heterotopyalar aynı zamanda, kültürün içinde yer alan tüm diğer gerçek mevkilerin tartışılma, temsil edilme ve tersine çevrilme alanıdır.6

really recreates his presence in his place. The unreal reflection of the person causes the mirror to function like a heterotopia. Heterotopias are also the area of discussion, representation and reversal of all other real positions within the culture.6

Foucault’ya Göre Heterotopya’nın 6 ilkesi

6 Principles of Heterotopia According to Foucault

Heterotopya kavramına, felsefi, sosyolojik, morfolojik vs. yaklaşmak mümkündür. Ancak bu çalışma, heterotopyaların kent ölçeğinde ve gündelik yaşam dizgesinde irdelenmesini ve eşzamanlı süreç oluşumunda heterotopyaların geçirdiği süreçleri, değişimi ele almayı amaçlamaktadır.

Bu yüzden güncel ve kentsel olarak yeniden düşünülen heterotopya kavramı bu çağın gerekliliklerine ve çizdiği çerçeveye göre aktarılmıştır.

Post-endüstriyel dönemden günümüze kadar, daha önceki dönemlere ait morfolojik ve sosyolojik düzenin dışında kalan mekanlar oluşmaktadır. Bu mekanlar, kentsel teorilerin dönüşümünden, farklı morfolojilerin hakimiyetinden veya post-endüstriyel çağın ve enformasyon çağının getirdiği yeni yaklaşımlardan dolayı ortaya çıkmıştır, ve tanımlanmalarında zorluklar oluşmaktadır.

It is possible to approach to the concept of heterotopia like philosophical, sociological, morphological etc. However, this study aims to examine the heterotopias on the urban scale and the daily life system, and to address the processes and changes that heterotopias undergo in the formation of simultaneous processes. Therefore, the concept of heterotopia, which is reconsidered contemporary and urban, has been conveyed according to the requirements of this era and the framework it draws. From the post-industrial period to the present, spaces outside the morphological and sociological order of the previous periods are formed. These spaces emerged due to the transformation of urban theories, the dominance of different morphologies, or new approaches brought by the post-industrial era and the information era, and difficulties in their identification.

Kentsel ve mimari ölçekte, şu ana kadar derlenen heterotopik mekanlar için şöyle bir seçkiden bahsedilebilir.

On the urban and architectural scale, these selections can be mentioned for heterotopic spaces compiled so far.

• versatile consumption venues that can meet different needs at a time when various lifestyle and economic conditions are dominant.

• çeşitli yaşam tarzı ve ekonomik durumların egemen olduğu bir dönemde, farklı ihtiyaçlara karşılık verebilen, çok yönlü tüketim mekanları •toplumdan itelenmiş, farklılaşmış grupların mesken tuttuğu öteki mekanlar

• other places where differentiated groups reside that excluded from society

• belirli bir sosyal gruba ait prestij mekanları • prestige venues belonging to a particular social group • ait olmadığı bir kentsel imajı veya senaryoyu mekansal h ileler ile yansıtmaya çalışan illüzyon mekanlar

• illusion spaces that try to reflect an urban image or scenario that they do not belong to with spatial tricks

6. Foucault, 2011

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

6. Foucault, 2011

11

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

• kentsel palimpsestler, mimari palimpsestler,

• urban palimpsests, architectural palimpsests

• geçici anın mekanları (pazar, panayır, olimpiyat köyü vb.)

• places of temporary moment (market, fair, olympic village, etc.)

• zaman biriktiren mekanlar (kültürel birikim mekanları, müzeler, ritüel mekanları vb.)

• time-saving places (cultural places of accumulation, museums, ritual sites, etc.)

Bu bağlamda heterotopyalar, günümüzdeki kentsel teorilerin dönüştüğü ve kent deneyimi anlayışının değiştiği bu dönemde, yeniden farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Bu tanımları, Foucault’nun heterotopyalar hakkında ortaya koyduğu altı özelliği üzerinden yeniden yorumlanması, İstanbul heterotopyalarını biçimlendirmede analiz altlığı olacaktır. İrdelenecek heterotopya tipleri altıya ayrılmaktadır:

In this context, heterotopias are redefined in different ways in this period when urban theories are transformed and the understanding of urban experience changes. Reinterpretation of these definitions over the six characteristics Foucault has revealed about heterotopias will be the basis for analysis in shaping Istanbul heterotopias. The types of heterotopia to be examined are divided into six:

• Karşı mekanlar: Sapma heterotopyaları

• Opposite spaces: Deviation heterotopias

• Dönüşen mekanlar: İşlev değişimi ve kentsel boşluk

• Transforming spaces: Functional change and urban space

• Almaşık mekanlar: Tutarsızlıkların birlikte bulunması

• Alternate spaces: Coexistence of inconsistencies • Heterochronic spaces: The coexistence of different experiences

• Heterokronik mekanlar: Farklı yaşanmışlıkların biraradalığı

• Places that cannot be easily penetrated: Opening-closing system

• Kolayca nüfuz edilemeyen mekanlar: Açılma-kapanma sistemi

• Perfected spaces: Illusion heterotopias7 • Mükemmelleştirilmiş mekanlar: İllüzyon heterotopyaları7 Lefebvre’e Göre Heterotopi

Heterotopy According to Lefebvre

Lefebvre’deki heterotopi tanımı ile tıpta kullanılan “Heterotopi” terimi arasında bir benzerlik bulunduğu savlanabilir. Tıpta heterotopi terimi, özgün yerinde olmayan dokular için kullanılır.

Düzenin dışında, atipik yerleşim anlamına gelir.

It can be argued that there is a similarity between the definition of heterotopia in Lefebvre and the term “heterotopia” used in medicine. In medicine, the term heterotopia is used for tissue that is not in its original place.

7. Zamansallık ve Mekansallık Bağlamında Heterotopyaların

7.Heterotopias in the Context of Temporality and Spatiality

Sentatik ve Semantik İrdelenmesi, Toprak,İ.,2018

Syntatic and Semantic Investigation, Toprak,İ.,2018

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

12

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Bu tanım Foucault’dan çok, Lefebvre’in tanımına yakınsar; Foucault’nun anlayışındaki “Heterotopya” bir “yerinden olmuşluk” tan (dislocation) çok “konumsuzluk” (no-location) tarifler; hatta ötekinin istenmeyen konumlanışı hakimdir, bu biçim tabanlı değil, içerik tabanlı bir durumdur.

Halbuki Lefebvre’in heterotopi kavramı tamamiyle bir yerinden olmuşluk durumuna denk düşer; planlanmış olanın ötesine geçen, olaysallık barındıran mekansallaşmadır. Bu bağlamda, heterotopik mekansallaşmalara odaklanıldığında, Lefebvre’in farklılık mekanları anlayışının üretim tarzı koşullarındaki kentsel biçimlenişlerle ilgili olduğu görülür. Lefebvre’deki bu kentsel biçimlenişler, “farklılığın biçimsiz oluşları” olarak tariflenebilir.8

Out of order, it means atypical settlement. This definition is closer to the definition of Lefebvre than Foucault; “Heterotopia” in Foucault’s understanding describes “no-location” rather than a “dislocation”; even the other’s undesirable positioning prevails, this is not a format-based but a content-based situation. However, Lefebvre’s concept of heterotopia coincides entirely with displacement; it is spatialization that goes beyond what is planned and includes eventuality. In this context, when focusing on heterotopic spatializations, it is seen that Lefebvre’s understanding of difference spaces is related to urban formations in the conditions of production style. These urban configurations in Lefebvre can be described as “formlessness of difference”.8

Bu çalışmada heterotopya ve heterotopi tanımlamalarından şimdinin mahal ve mekanlarının karşılığı olan ifadeler ve imgeler kullanılmıştır.

In this study, expressions and images that are equivalent to the places and places of heterotopia and heterotopia are used.

II. Bölüm Part II İstanbul’da “Şimdi’nin Heterotopyalar”ı “Now Heterotopias” in Istanbul “Ötekiliğin pratikleri ve mekanı ile örülü durumların “gündeliğin icatçı teatralliği” ile buluşması farklılığın kentsel-aralıklarını somutlaştıracaktır.”9

“The meeting of the practices and space of otherness with the“ inventive theatricalness of everyday ”situations will embody the urban-ranges of difference.”9

Heterotopik durumlar, heterogenez ile yeniden üretim iç içe geçtiğinde ortaya çıkar. Bu bağlamda toplumsal bireyselleşme sallantılı bir zeminde gerçekleşir. Böylece heterotopyalar; süreksizlik alanları olarak, yani mekan ve zamanın kalıba dökücü sınıflandırılmalarındaki çatlaklar olarak, yeni doğan toplumsal ilişkilere alan açan süreçlerde bir araya gelen intizamsız mekan ve zaman fragmanları olarak doğarlar.

Heterotopic states occur when heterogenesis and reproduction intertwine. In this context, social individualization takes place on a shaking ground.

Thus heterotopias; They arise as areas of discontinuity, i.e. cracks in the molding classifications of space and time, as non-intense space and time fragments that come together in processes that open space for new-born social relationships.

8. Zamansallık ve Mekansallık Bağlamında Heterotopyaların

8.Heterotopias in the Context of Temporality and Spatiality

Sentatik ve Semantik İrdelenmesi, Toprak,İ.,2018

Syntatic and Semantic Investigation, Toprak,İ.,2018

9. Stavrides,S.

9. Stavrides,S.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

13

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 7. Tabloda heterotopyaların tipleri ve örnekleri gösterilmiştir, Çizim: Rüzgar,E.,2020 Figure 7. The table shows the types and examples of heterotopias, Drawing: Rüzgar,E.,2020

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

14

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

15

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 8. Haritada kentsel heterotopyalar deneyimleri geçicilik, ötekilik, eşiktelik ilkelerine bağlı zonlar yardımıyla belirlenen heterotopya altlıklarınca irdelenerek analizlenmiştir, Çizim: Rüzgar, E., 2020 Figure 8. Urban heterotopia experiences on the map were analyzed by analyzing heterotopia bases determined by zones based on the principles of transience, otherness and threshold. Drawing: Rüzgar, E.,2020

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

16

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 9. Lejant, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 9. Legend, DrawingRüzgar, E. 2020.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

17

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 10. Gündelik Yer Değiştirme Diyagramı ve Heterotopya Aksı, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 10. Daily Displacement Diagram and Heterotopia Axle, Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Böylece heterotopyaları ötekilik alanları değil ötekiliği açılan geçitler olarak düşünebiliriz.

Geçitte olma hali, ötekiliğe yaklaşma ve karşılaşma hali İstanbul’un gündelik yaşam grafiği incelendiğinde mekansal-zamansal olarak süreksizliği barındıran bir süreci simgeler. İstanbul’da insan ve mekan süreksizdir. Gündelik yaşam ritmi ötekilikle ve süreksizlikle kesilerek kendi döngüsünü her özne için tekrar tekrar oluşturur.

Thus, we can think of heterotopias as passages that open otherness, not otherness areas. The state of being in the transition, approaching and encountering otherness symbolizes a process that spatially-temporally discontinuities when Istanbul’s daily life graph is examined. In Istanbul, people and space are impermanent. The daily rhythm of life is interrupted with otherness and discontinuity, and it creates its own cycle for each subject repeatedly.

İstanbul’da pasajların, ana caddelerin, çarşıların ve eski merkezlerinin yoğunlaşma alanları, aynı zamanda gündelik yaşam ritminde yer değiştirmenin yoğunlaştığı alanları karşılar. Buna göre heterotopya mekanlarının Foucault’nun yorumlanan ilkeleri ve Lefebvre’nin olaysal heterotopi kavramının kapsamında irdelenmesi ile bir analiz derlemesi yapıldı. Bu analizin en sağında görünen renklendirme grafiği İstanbul’un bölgesel olarak farklı heterotopyaları barındırdığını ifade ediyor. Taksim meydanı ve çevresinde ise hemen hemen eşit bir dağılım olduğu görülüyor. Maslak’a ve 4. Levent’e doğru yükseldikçe ise açılma-kapanma sistemine, almaşıklığa, dönüşüm heterotopyasına çeşitlenen heterotopyalar gündelik yaşam eşzamanlılığında oldukça farklılılaşan, karşılaşan, ötekileşen, yansıyan heterotopyaları içinde barındırıyor.

The areas of concentration of the passages, main streets, bazaars and old centers in Istanbul meet the areas where the displacement is concentrated in the daily rhythm of life. Accordingly, an analysis compilation was made by examining the interpreted principles of the heterotopia spaces within the scope of Foucault and Lefebvre’s concept of eventual heterotopia. The coloring graphic that appears at the far right of this analysis states that Istanbul accommodates different heterotopias regionally. It is seen that there is almost an equal distribution in and around Taksim square. As it rises towards Maslak and 4. Levent, heterotopias, which diversify into opening-closing system, amenity, transformation heterotopia, contain highly differentiating, encountering, marginalizing and reflected heterotopias.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

18

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Güncel-Kentsel Heterotopya İmgeleri

Current-Urban Heterotopia Images

Düzen’in hakimiyeti ve kentsel fantazmagorya’nın fetişleşmesini temsil eden durumlar İstanbul’un görünürlüğünü yeniden ele almayı gerektiriyor. İçinde birçok “ütopya”yı barındıran geçmişe sahip İstanbul aynı zamanda ötekiliği ve yanılsamayı oluşturan kimliklere de sahip. Modern kentsel kimlikerin, bölümlenmiş kent deneyimini bölünlenmiş kimlikler deneyimine aktaran pratiklere göre zamansal ve mekansal olarak çerçevelendiği söylenebilir.1 Metropol adacıklarının kentinden soyutlanarak kendi içinde devinen mekanları oluşturduğu gözlenebilir. Sosyal bir olgu olan mekan, bilgi akışının kaotik yapısı içinde kendini yeniden şekillendiren ve konumlandıran özneyle şekillenir. Özne’nin karar verdiği mekansallaşmalara tanıklık eden kent, özgün heterotopik imgelere sahiptir. Bu çalışmada imgeleme yöntemi ile eşzamansal süreçte izi sürülen heterotopya’yı Deleuze’ün ifade ettiği diyagramın toplumsal alanda eşzamanlı olarak izinin sürülmesine olanak veren imkanlılığı kullanılıyor.

Situations that represent the domination of the Order and the fetishization of urban fantasmagoria require to reconsider the visibility of Istanbul. Istanbul, which has many “utopias” in its past, also has identities that constitute otherness and illusion. It can be said that the modern urban identity is framed temporally and spatially according to the practices that transfer the segmented urban experience to the experience of divided identities. It can be observed that the metropolitan islets are abstracted from the city and form venues in itself. Space, which is a social phenomenon, is shaped by the subject who reshapes and replaces itself within the chaotic structure of the information flow. The city, which has witnessed the spatializations decided by the subject, has unique heterotopic images. In this study, the possibility that Deleuze expresses the heterotopia, which is traced in the simultaneous process with the imagination method, allows the possibility of simultaneous tracing in the social field.

Eşzamansal Süreç Oluşumu

Simultaneous Process Formation

“Olaylar, genelde bir yanda nedensellik zinciriyle ve öte yanda, bir tür anlamlı çapraz bağlantı yoluyla birbirlerine bağlıdır.”10 İşte bu fiziksel prensibe Jung, “eşzamanlılık “adını verdi. Bir tiyatro sahnesinin bölümlere ayrılıp eşzamanlı olarak sahnelerde oyunun dönmesi gibi bir yöntemle izlenebilecek İstanbul heterotopyaları aynı toplumsal zaman içerisinde bir döngüde geçmişin ütopyasını ve yeni ütopyasını barındırır.

“Events are usually linked by a chain of causality on the one hand and a kind of meaningful cross-link on the other.” This is the physical principle that Jung called “concurrency”.10 Istanbul heterotopia, which can be divided into parts of a theater scene and followed by the method of rotating the scenes simultaneously, contains the utopia of the past and the new utopia in a cycle in the same social time.

Eminönü’nde yıllardır olduğu gibi bir ritüelle balık ekmek yenirken aynı anda Maslak’ta bir gökdelenin 32. Katında birazdan bineceği metronun yoğunluğu düşünülüyor başka bir özne tarafından. Bankalar caddesinden yavaşça yürüyerek cephelerin ayrıntılarına boğulurken hemen yerin birkaç metre altında bir sonraki metro aktarmasına yetişmek için koşturuluyor.

While eating fish bread with a ritual like in years in Eminönü, the density of the subway that will be boarded on the 32nd floor of a skyscraper in Maslak is considered by another subject. It is rushed to the next subway transfer just a few meters below the ground as slowly walk down the banks street and burst into the details of the facades. Looking at all

10. Jung,C.

10. Jung,C.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

19

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 11. Güncel-kentsel heterotopya imgeleri haritada gösterilmiştir. Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 11. Current-urban heterotopia images are shown on the map. Drawing: Rüzgar, E. 2020.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

20

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 12. Heterotopya İmgeleri, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 12. Imagery of Heterotopias,Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

21

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 13. Zamansal akış diyagramı ve Geçmişin ütopyası olarak Prost Planı:İstanbul, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 13. Temporal flow diagram and Prost Plan as the utopia of the past: Istanbul,Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Tüm bunlara teatral bir bakışla bakıldığında aynı tiyatro sahnesinde apayrı durumların katmanlaşmasını izlemek gibi bir görünüm halini alıyor.

Bakışı ve ilerleyişi heterotopyal bir altlıkta toparlamak için bu bölüm “perdeler” olarak anlatılacaktır.

of these with a theatrical view, it looks like watching the stratification of different situations in the same theater scene. This section will be described as “curtains” to gather the look and progress on a heterotopial base.

Mekan ve zamanların karşılaştırılmasından doğan eşzamansal süreç, metropol insanının deneyimlediği aşamaları tarifler. Geçmişin ütopyası, şimdinin heterotopyası, yeni ütopya, yeni şehir olarak 4 perdede incelenmektedir

The synchronous process that arises from the comparison of space and time, describes the stages experienced by the metropolitan people. The utopia of the past, the heterotopia of the present, the new utopia and the new city are examined on 4 curtains.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

22

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

I.Perde: Geçmişin Ütopyası

Curtain I: Utopia of the Past

Toplumun bilinçaltındaki öğelerin “yeni” nosyonuyla buluşması ütopyaları doğurur. Ütopyaların izdüşümleri kalıcı yapılardan geçici modalara dek her yerde izi sürülebilir hâldedir.

Başka biçimde söylersek, şimdi heterotopya olarak gördüğümüz şeyler bizden bir veya birkaç önceki nesil üyelerinin, arkaik geçmişe ilişkin bilinçaltı arzularının yeninin hükmü altında, yaşanılan çağın kılıfı içerisinde, bir ütopya projesi suretinde sunulup gerçekleşmesinden başka bir şey değildir.

Heterotopyaları gerçekleşmiş ama belli bir yıpranma payını da içeren ütopyalar olarak düşünebiliriz: “Çünkü her çağ, bir sonrakini düşlemekle kalmaz, ama düş kurarak uyanışa da zorlar. Sonunu kendi içinde taşır ve –daha önce Hegel’in saptadığı gibi bu sonu kurnazlıkla hazırlar”.11

The meeting of the subconscious elements of the society with the “new” notion gives rise to utopias. The projections of the utopias are traceable everywhere from permanent structures to temporary fashion. In other words, what we now see as heterotopia is nothing more than the presentation of the subconscious desires of the members of one or several previous generations of us, archaic past, under the rule of the new, as a project of a utopia. Heterotopias have been realized but we can think of them as utopias including a certain amount of wear: “Because every age not only dreams the next, but also forces them to awaken by dreaming. It carries its end in itself and — as Hegel had previously determined, repares this end with subtlety ”.11

11. Benjamin,W

11. Benjamin,W

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

23

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

II.Perde: Şimdinin Heterotopyası

Curtain II: Heterotopia of the Present

“Geçmiş veya gelecek yoktur; hepsi ‘şimdi’de yer almaktadır.” 12

“There is no past or future; all of them are located in ‘now’.12

Pasajlar’ın göstermek istediği, XIX. yüzyılın uyanılması gereken bir düş, etkisi kırılmadığı sürece bugünün/şimdinin üzerinde baskısını hissettirecek bir karabasan olduğudur. Benjamin bu karabasanı ortadan kaldırmak için özel bir mekândan, o yüzyılın diğer mekânlarından apayrı bir yerden başlaması gerektiğini biliyordu. XIX. yüzyılı sarsmak için ihtiyaç duyduğu dayanak noktasını ise dönemin hâkim ideolojisinin kristalleşmiş biçimi olan Paris pasajlarında bulur. Foucault ile arasındaki “antagonistik” ayrım, Foucault’nun aksine Benjamin’in hâlâ bir tarihsellik ve zaman fikrine bağlı oluşudur. Ancak Foucault mekânı nasıl kavrıyorsa, Benjamin de tarihi benzer biçimde kavrıyordur, yani Foucault’nun eş-uzamsallığına benzer biçimde bir eşzamanlılık olarak: “Tarih, yerini homojen ve boş zamanın değil, şimdikizaman’la dolu bir zamanın oluşturduğu bir kurgunun konusudur. Örneğin Robespierre için Antik Roma, tarihin akışından koparıp aldığı, şimdikizamanla dolu bir geçmişti. Fransız Devrimi, geri dönen bir Roma olarak anlaşılıyordu. Eski Roma’yı alıntılıyordu”.

The passages that XIX wants to show. A dream that the century must be awakened is that it is a nightmare that will make its pressure on the present / now unless its effect is broken. Benjamin knew that in order to eliminate this nightmare, he had to start from a special place, a different place from other venues of that century. He finds the mainstay he needs to shake the XIX century in the Paris passages, the crystallized form of the dominant ideology of the time. The “antagonistic” distinction between Foucault is that, unlike Foucault, Benjamin still adheres to an idea of historicity and time. However, just as Foucault grasps space, Benjamin is grasping history in a similar way, that is, as a synchronicity similar to Foucault’s co-spatiality: “History is the subject of a fiction formed by time, not homogeneous and free time. For Robespierre, for example, Ancient Rome was a past full of time that it took away from the flow of history. The French Revolution was understood as a returning Rome. It was quoting Old Rome ”.

Burada şimdi, eşzamansallığın merkezi imgelemini oluşturur. Mekan-zamanda şimdi, geleceğe ve geçmişe bağlılığıyla heterotopyaların algılanan mekanını oluşturur.

Here it now forms the central imagination of synchronicity. Space-time now forms the perceived space of heterotopias with its commitment to the future and the past.

III.Perde: Yeni Ütopya

Curtain III: New Utopia

“Yeni, üretilmeye ihtiyaç duyulandır.”13Mimarlığı içeren veya içermeyen sayısız siyasi ütopyanın yanında kuvvetli ideolojiler barındıran mimari ütopyaların üretildiği 4 yüzyılı geçkin sürenin, sayısız Rönesans ve 19. Yy ütopyası gerçekleştirme çabasının modernistler, rasyonalistler, konstrük-

“New is needed to be produced.”13 The efforts of the 4-century period where architectural utopias, which have strong ideologies, with or without architecture, were produced, and the efforts to realize the utopias of the 19th century, are concentrated between the two wars, namely

12. Benjamin,W

12. Benjamin,W

13. Modernite ve Yeni Ütopya, TMMOB,2018

13. Modernite and New Utopia, TMMOB,2018

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

24

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

tivistler gibi isimlerle anılacak iki savaş arasında yoğunlaşan güçlü utopist vizyon sahibi birçok denemenin ardından, 1968 değişiminden önce mutlakçılığı ve totaliterliği reddeden hali hazırda yeni ütopyalar üretilir. Modernite ile barışık ancak bazılarınca post-modernizm olarak müjdelenen bir anti ütopya ve bir anti ütopyalar bütünü üretilir: New Babylon ve Archigram.

modernists, rationalists, and constructivist utopias, which are concentrated between two modernist, utopian wars. After many attempts, new utopias are produced, which reject absolutism and totalitarianism before the 1968 change. An anti-utopia and a whole of anti-utopias, which are peaceful with modernity but are heralded as postmodernism by some, are produced: New Babylon and Archigram.

Bu çalışmada “yeni ütopya” kavramı zamansal ve mekansal modernitenin kent yaşamına zuhur ettiği aralığa çizilen bölüm olarak yer alır. Kavramsal ve bünyesinde barındırdığı gerçeklikle anlatılmaya çalışılan heterotopyaların geçmişten geleceğe atılan her modernite köprüsünde dönüşen kimliklerin ve mekanın içine işlemiş olduğudur.

In this study, the concept of “new utopia” takes place as the section drawn in the interval in which temporal and spatial modernity appears in urban life. The conceptual and the reality that it contains is that the heterotopies that are tried to be explained are embedded in the identities and space transformed in every bridge of modernity thrown from the past to the future.

IV. Perde: Yeni Şehir “Yeni şehir her zaman gökkuşağının sonundaki hayali mükafattı”14

Curtain IV : New City ‘’The new city has always been the dream reward at the end of the rainbow.’’14

Yeni şehir hareketi 20.yy sonrası atılan ütopyacı yazarların muğlak retoriğinin vardığı en son nokta olarak “daha iyi bir yer ve yaşam tarsi” düşüncesini salık vermiştir. ABD kaynaklı bu hareket “yeni” yi zorunlu kılan ve değişmeyen kentlerin yok olmaya mahkum olduğunu savunan Le Corbusier’in modernist düşüncesini somutlaştıran bir metafordur. Bahçeşehir fantezileri gibi kenti “şimdi”nin ütopik dünyasına çevirmeye iten tüm bu fikirler metropollerin transit, geçiş mekanlarıyla dolu havasını solumaya itti.

The new city movement recommended the idea of a “better place and life style” as the last point reached by the vague rhetoric of utopian writers thrown after the 20th century. This movement originating from the USA is a metaphor that embodies the modernist thought of Le Corbusier, which necessitates the “new” and defends that the constant cities are doomed to disappear. All these ideas that pushed the city into the utopian world of “now”, such as Bahçeşehir fantasies, pushed the air of the metropolises full of transit and transit places.

Çalışmada “yeni şehir” olarak adlandırılan mekansal-zamansal ayrım eskinin üzerine eklektik bir şekilde var olmadan köklerini 20.yydan alan kent adacıklarını işaret ediyor.

The spatial-temporal distinction, referred to as the “new city” in the study, marks the city islets that have their roots from the 20th century, without being eclectically present over the past.

14. Putting Utopia to Life, Wakeman, R.

14. Ütopyayı Hayata Geçirmek, Wakeman, R.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

25

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 14. Mekansal Analiz Diyagramı, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 14. Analyse of Space Diagram,Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Şekil 15. İmgelerin Mekan İzdüşümleri, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 15. Spatial Projections of Images, Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

Şekil 16. Zamansal Akış Diyagramına Göre Odaklar, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 16. Focal Points According to the Temporal Flow Chart,Drawing:Rüzgar, E. 2020.

26

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

III. Bölüm

Part III

Mekansal Bağlamsal Çözümleme:Odaklar

Spatial Contextual Analysis: Focus

Geçmişin ütopyası ile başlayan ve yeni şehir bölümüyle biten eşzamansal süreç mekansal bağlamda eş zamanlı olarak bir mekan diziliminde bir çizgide deneyimletilerek açıklanacaktır. Prost İstanbul’un büyük bir kısmını planladığında, İstanbul’un metropol kente dönüşümü başlamıştı.

Modernite bir ütopya olarak kente “yeni” yi getiriyor ve büyük yıkımlara neden oluyordu. Ütopya Haliç kıyısından Beşiktaş’a kadar İstanbul’u yeni yüzüne kavuşturuyordu. Yeni ütopya’ya doğru giden eşzamansal çizgi bu modernite adımıyla Karaköy’de başlamış bulunuyor. Eşzamanlı heterotopya incelemesinde geçmişin ütopyası olarak adlandırılan bölge Galata’dır. Bellek mekanları, geçirdiği süreçlerin görünürlüğü, illüzyon mekanları “geçmiş”i okutur. Zincirlikuyu bölgesi yürüme ediminin kendini araçsallığa bıraktığı ve 4. Levent, Maslak bölgelerine ulaştıran Büyükdere Caddesi mekan karşılaşmasını devam ettiren çizgiyi oluşturur. Buna göre mekansal dizilim grafikte olduğu gibi gerçekleşmiştir.

The synchronous process, which starts with the utopia of the past and ends with the new city section, will be explained simultaneously in a spatial context by experiencing it in a line sequence. When Prost planned a large part of Istanbul, Istanbul’s transformation into a metropolitan city began. Modernity brought the “new” to the city as a utopia and caused great destructions. Utopia was bringing Istanbul to its new face from the shore of Golden Horn to Beşiktaş.

The synchronic line going to the new utopia has started in Karaköy with this step of modernity. In the simultaneous heterotopia study, the region called the utopia of the past is Galata. Memory spaces, the visibility of processes, illusion spaces read the “past”. Büyükdere Street, which takes action in the Zincirlikuyu area and leaves the 4th Levent, Maslak regions, forms the line that continues the venue. Accordingly, spatial alignment was realized as in the graph.

Foucault defines heterotopias as ‘’A kind of counter-settlement, which is embedded in the

Foucault heterotopyaları “Toplum yapısının kendisine nakşedilmiş bir tür karşı yerleşme ve -içinde

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

27

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

bir kültürde bulunabilecek gerçek yerleşmelerin, diğer tüm gerçek yerleşmelerin “eşzamanlı” olarak temsil edildiği, çekişme konusu yapıldığı ve tersine çevrildiği- bir tür fiiliyata geçirilmiş ütopyalar niteliğindeki gerçek, fiili mekanlar” olarak tanımlar.

social structure, and real, de facto places that are a kind of de facto utopias, in which real settlements that can be found in a culture, all other real settlements are represented “simultaneously”, the subject of contention is made and reversed.’’

Eşzamansal Heterotopya: İstanbul

Simultaneous Heterotopia: Istanbul

“Mekan her türlü iktidar uygulamasındaki temel unsurdur.”15

“The venue is in all kinds of power practices is the main element. ”15

Mekansal karşılaşmaların tesadüfi olarak gerçekleşmesi ve bu karşılaşma alanlarının iktidarın “düzen” olarak zorunlu kıldığı farklılaşmalar sistemini meydana getirdiği kent içinde, sürekli olarak kendini üretir. Şimdi-Geçmiş-Gelecek zamansal ve mekansal olarak birbirinin üzerine kurulurken, bir süreksizlik hafızası içinde yakınlık ve uzaklık tezahürleri olarak varlığını sürdürür.

Birbirine geçen tüm bu ilişkiler yakınlığın ve uzaklığın, görünür olmanın biçimsel altlığı olarak “eşik” ler oluşturarak birbirlerini dönüştürmeden, içinde veya dışında olmadan eşiktelik halini sürdürür. İstanbul’da tüm bu ilişkileri tek bir güzergahta yürüme edimi içinde tiyatro sahnelerini izler gibi deneyimlemek mümündür. “Göz”ün farklılığı ve içinde bulunduğu mekanları algılama biçimi sürekli değiştiği ve uyaranların farklılığı bir düzenden uzak olarak belirdiği için Simmel’in belirttiği “bezgin tutum” tam olarak ifadesine erişemez. Ötekilikle harmanlanan İstanbul gerçeklikleri “ötekiliği açılan geçit heterotopyaları” nı korumayı başararak kendi gibiliğini sürdürebilmiş bir heterotopyayı oluşturur.

It continually produces itself in the city, where spatial encounters occur by chance and the system of differentiation enforced by these encounters as the “order” of power. While the present-past-future is temporally and spatially built upon each other, it exists as manifestations of proximity and distance in a memory of discontinuity. All these interconnected relationships form the threshold of closeness and distance, being visible, creating “thresholds”, and maintaining the threshold state without transforming, inside or outside of each other. It is possible to experience all these relationships in Istanbul as you watch theatrical scenes in the act of walking on a single route. Since the difference of the “eye” and the way of perceiving the spaces it is in is constantly changing and the difference of the stimuli appears far from an order, the “tired attitude” stated by Simmel cannot reach the exact expression. Istanbul realities blended with otherness constitute a heterotopia that has been able to maintain its own likeness by succeeding in preserving “parade heterotopias”.

Eşzamansal heterotopya çelişkisini yaşatabilmek için ötekilik alanlarına açılan geçitler ve geçitte-eşikte olma hali tüm bu organizasyonu kurgular.

Heterotopyaları tanımlayan şey, tuhaf ve rahatsız edici bir belirsizliktir: Farklı taksonomilere ait parçaların bir aradalığıyla nitelendirilir. Düzenlerin birbirine paralel gerçekleşen doğumu ve red-

The passages that open to the fields of otherness and the state of being in the passage-threshold constitute this whole organization in order to maintain the contradiction of asynchronous heterotopia.

What defines heterotopias is a strange and disturbing uncertainty: it is characterized by a combination of pieces of different taxonomies. It becomes a place that can be defined by the birth and rejection of or-

15. Foucault,2011

15. Foucault,2011

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

28

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

diyle tanımlanabilecek yer haline gelir. “Öteki” yerin imkansızlığının tartışıldığı bu noktada heterotopyalar düzenin bozulması olarak belirir. Bu mümkün düzenler çokluğunun farklılıklar üretmeye devam etmesi heterotopyaları askıya alınmış ötekilik mekanları olarak ortaya çıkarır.

ders occurring parallel to each other. At this point where the impossibility of the “other” place is discussed, heterotopias appear as disruption of order.

Continuing to produce differences in the plurality of these possible orders reveals heterotopias as places of suspended otherness.

Şekil 17. Eşzamansal Kolaj: Talimhane-Taksim, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 17. Asynchronous Collage,Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

29

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 18. Eşzamansal Sürecin İstanbul üzerinden kolaj yöntemiyle okuması, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 18. Reading the Simultaneous Process via collage method over Istanbul, Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

30

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 19. Galata Kolajı, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 19. Collage of Galata, Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Fiziksel Çevre Heterotopya Analizleri I.Galata

Physical Environment Heterotopia Analysis I.Galata

Heterotopyaların dördüncü özelliği olan “heterokroniler”, zamanı biriktiren mekanlar veya geçici etkinliklere ev sahipliği yapan mekanlar olarak betimlenmiştir. Pek çok zaman diliminin bir arada yaşanabildiği kentsel mekanlar da bu bağlamda bir heterokroni olarak değerlendirilebilirler.

The fourth feature of heterotopias, “heterocronies”, are described as time-saving venues or venues that host temporary events. Urban spaces where many time periods can coexist can also be considered as a heterocroni in this context.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

31

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 20. Beşiktaş Kolajı, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 20. Collage of Beşiktaş, Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Tarihe ait farklı izleri taşıyan, yazılan, silinen ve tekrar yazılan yazı anlamına gelen palimpsest kavramı, kentsel literatüre bu noktada girmiştir.

Kentsel palimpsest kavramı, heterokronik yaklaşımla bu anlamda ortak yönler taşımaktadır.

Galata örneğinde gündelik yaşam devam ederken zamanın biriktirdiği unsurlar da aynı zaman diliminde deneyimlenmektedir. Bu yüzden heterokronik heterotopya olarak karşımıza çıkar. Aynı zamanda ilüzyon mekanlarını da içinde barındırır.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

The concept of palimpsest, which means the different traces of history, written, deleted and rewritten, entered the urban literature at this point.

The concept of urban palimpsest has common aspects in this sense with the heterocronic approach. In the example of Galata, while the daily life continues, the elements accumulated by time are experienced in the same time period. Therefore, we come across heterocronic heterotopia. It also contains illusion spaces.

32

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

II. Beşiktaş

II. Beşiktaş

• Karma kullanım, yani birden fazla fonksiyon barındıran ve karmaşık sosyalkültürel ilişkiler içeren mekanlar,

• Mixed-use, that is, spaces with more than one function and complex social-cultural relations, • Urban node points,

• Kentsel düğüm noktaları, • Neighborhoods that host groups of multiple cultures, races, religions or languages

• Birden çok kültüre, ırk, din veya dile mensup gruplara ev sahipliği yapan mahalleler almaşık heterotopyaları gördüğümüz yerlerdir. Beşiktaş, Taksim ve Maçka burada görünen mekanları bulundurmaktadır. Kolajda da ifade edildiği gibi birçok mekanın bir araya gelerek yeni bir kültürü doğurması gözlenir. Yansıma ve illüzyon mekanları kentin yeni ütopyaya yolculuğunda karşılaştığı simülatif mekanları oluşturur.

Beşiktaş müze, saraylar gibi zamanın biriktiği mekanlarla heterokroni heterotopyası da barındırır.

are the places where we see alternate heterotopias. Beşiktaş, Taksim and Maçka contain the places that appear here. As stated in the collage, it is observed that many places come together to give birth to a new culture. Reflection and illusion spaces constitute the simulative spaces that the city encounters on its journey to the new utopia. Beşiktaş also hosts heterokroni heterotopia with places where time accumulates, such as museums and palaces.

Özellikle açılma-kapanma mekanizmaları ve mekana kolayca nüfuz edememe konusunda çekişme mekanları zaman zaman bir heterotopyayı temsil edebilmektedir. İstanbul’da Taksim Gezi Parkı üzerinde oluşan baskı ile toplumun ayaklanması ve alanı sahiplenmesi, bölgeyi bir çekişme mekanı haline getirmiştir.

Especially the opening-closing mechanisms and the places of contention about not being able to penetrate the space easily may represent a heterotopia from time to time. With the pressure on Taksim Gezi Park in Istanbul, the uprising and ownership of the society has made the region a place of contention.

III. Zincirlikuyu

III. Zincirlikuyu

Zincirlikuyu yeni ütopya çizgisinde bir düğüm noktasıdır. Yürüme edimi yerini araç trafiğine ve geniş yollara bırakır. Zeminde görünür olmayan insan kalabalığı artık döngüsünü yeraltında devam ettirmektedir. Ayna metaforunda olduğu gibi yer altında gerçekleşen dönüşüm yansıma ve illüzyon mekanı olarak seyreder. Sapma heterotopyası olarak Zincirlikuyu Mezarlığı ikonik bir mekansallık barındırırken Zincirlikuyu almaşıklık, açılma-kapanma sistemiyle bir kontrol mekanizması ve mükemmeleştirilmeye odaklı yapısıyla ilüzyon heterotopyalarını da içine alır.

Zincirlikuyu is a nodal point in the new utopia line. The act of walking leaves its place to vehicle traffic and wide roads. The crowd of people, which is not visible on the ground, now continues its cycle underground. The transformation that takes place underground, as in the metaphor of the mirror, is a place of reflection and illusion.

While the Zincirlikuyu Cemetery as an aberration heterotopia contains an iconic spatiality, Zincirlikuyu alternation also includes illusion heterotopias with its opening-closing system, a control mechanism and its focus on perfection.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

33

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 21. Zincirlikuyu Kolajı, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 21. Collage of Zincirlikuyu, Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Kentsel düğüm noktaları kentin önemli nirengi noktalarında meydana gelen birçok işlevi, sosyal ve kültürel aktiviteyi barındırma, günün her diliminde farklı amaçlar hizmet etme özellikleri taşırlar. Bu tür kentsel mekanlar veya binalar kentte bir ya da birden çok kentsel aktörün ortaya koyduğu çok işlevli komplekslerdir. Kentte çeşitli büyüklükler ve türlerde bulunabilirler. Kentsel düğüm noktalarının birer heterotopya olduğunu ve bu tip heterotopyaların zaman içinde evrime uğradığını belirtmektedir. Bu bağlamda, parçalı

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

Urban nodes have many functions, social and cultural activities occurring at important triangulation points of the city, and they serve different purposes in every part of the day. Such urban spaces or buildings are multifunctional complexes created by one or more urban actors in the city.

They can be found in various sizes and types in the city. He states that urban nodes are heterotopias and that such heterotopias evolve over time. In this context, as part of the fragmented metropolis approach, heterotopias are ambiguous and

34

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

metropolis yaklaşımının bir parçası olarak heterotopyalar Shane’e göre farklı zamanlarda, farklı ölçeklerde çalışan kentsel alanları birleştiren belirsiz ve kompozit binalardır. Günümüzdeki anlayış kentsel düğüm noktalarının, kentin merkezi veya nodal noktalarına hem ulaşım hattı ile direkt ilişki içerinde olan, hem de farklı amaçlara hizmet eden nirengi noktaları olduklarıdır. Bu bağlamda Zincirlikuyu yer altında bibirine bağlanan pasaj, alışveriş merkezi bu düğümü oluşturur.

composite buildings that combine urban areas working at different scales at different times, according to Shane. The current understanding is that the urban nodes are the triangulation points that are both in direct contact with the transportation line to the city’s central or nodal points, and serve different purposes. In this context, the passage and the shopping mall connected to each other under the Zincirlikuyu form this node.

IV. 4. Levent IV. 4. Levent 4. Levent presents a contradiction in which the concept of boundary is embedded in the body and a section in which the opposite space is differentiated from the concept of heterotopia to the physical environment in an area where othering is inhaled. While just behind a line where skyscrapers explode is filled with slums, Büyükdere Street has opposite thresholds with closed sites and planned formations that cross each other like a knife.

4. Levent sınır kavramının bedene büründüğü çelişkiyi ve karşı mekanın, ötekileşmenin solunduğu bir bölgede heterotopyanın kavramsallığından fiziksel çevreye sıyrıldığı bir kesit sunuyor. .Gökdelenlerin patladığı bir çizginin hemen arkası gecekondu mahalleleriyle doluyken Büyükdere Caddesi’nin karşısı kapalı sitelerle, planlı oluşumlarla birbirini bıçak gibi kesen eşiklere sahiptir. İllüzyon heterotopyaları, Foucault tarafından zaman ve mekanın istek üzerine oluşturulabildiği ve davranış kodları ve modanın çok hızla değişebildiği mekanlar olarak tanımlanır (Shane, 2008). Ana akımdan kopma ve çevresindeki gerçekleri yansıtmama açısından bağlamdan uzaklaşma gibi özellikleri diğer pekçok heterotopik özelliklerle örtüşmektedir; ama en çok sapma heterotopyaları ile ortak özellik taşımaktadır.

Illusion heterotopias are defined by Foucault as places where time and space can be created on demand, and codes of behavior and fashion can change very quickly. (Shane, 2008). Its features such as detachment from the mainstream and its divergence in terms of not reflecting the surrounding facts overlap with many other heterotopic features; however, it has the most common feature with deviation heterotopias.

İllüzyon heterotopyalarında, simule etme durumu söz konusudur. Baudrillard’ın Beaubourg-etkisi olarak tanımladığı, Disneyland hiper-gerçekliğini Paris’in ortasına getiren Georges Pompidou binası ile eleştirileri de bu yöndedir (Shane, 2008), simulakra ve simulasyon kavramları ile bu illüzyonu tariflemeyi amaçlar (Baudrillard,2011). Gerçeklikten kopma, tarihten ve özden uzaklaşma gibi unsurların ötesinde, illüzyon heterotopyaları markalaşma gibi eğilimleri de beraberinde getirmektedir.

Bu bağlamda 4. Levent yeni ütopya oluşumuyla markalaşma eğilimini barındırıyor. Ancak gökdelen

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

In illusion heterotopias, there is a simulation situation. The criticism of the building of Georges Pompidou, which Baudrillard defined as the Beaubourg-effect, which brought the Disneyland hyper-reality to the middle of Paris, is also in this direction (Shane, 2008), and aims to describe this illusion with the concepts of simulara and simulation (Baudrillard, 2011). Beyond factors such as detachment from reality, distancing from history and essence, illusion heterotopias bring along tendencies such as branding. In this con-

35

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 22. 4. Levent Kolajı, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 22. Collage of 4.Levent, Drawing:Rüzgar, E. 2020.

bölgesini çevreleyen ve sınır oluşumuna neden oldurtan etkenler 4. Levent’i ötekilik, liminalite kavramlarıyla açıklamamızı gerektiriyor.

text, 4. Levent has the tendency to branding with the formation of a new utopia. However, the factors surrounding the skyscraper area and causing border formation require us to explain 4. Levent with the concepts of otherness and liminality.

Aynı zamanda Levent metro durağında bulunan pasaj ve alışveriş merkezini birleştiren geçiş bir düğüm heterotopyası özelliği katmaktadır.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

At the same time, the transition combining the passage and the shopping center at the Levent metro station adds a node heterotopia feature.

36

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 23. Maslak Kolajı, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 23. Collage of Maslak, Drawing:Rüzgar, E. 2020.

v. Maslak

v. Maslak

Yeni Şehrin oluşumu yüzyıllardır katmanlaşan olay örgüleri, bçimlenme, planlama, ütopya üretimlerinden kendini modernist ütopyanın kollarına bırakmıştır. Bir metropol insanının plazadaki beyaz yakalı işine bu alanda yer altı kotundan gökdelenlerinin en son katına kadar “hız” hakimdir. Hızın yarattığı geçirgenlik ağları, bağlantılar, araçsallık ve akışkanlık açılma kapanma heterotopyalarını oluşturur.

The formation of the New City has left itself to the arms of the modernist utopia from the events of stratification, partitioning, planning and utopia productions that have been stratified for centuries.

The white-collar work of a metropolitan person in the plaza is dominated by the “speed” from underground elevation to the last floor of the skyscrapers.

Permeability networks, connections, instrumenta-

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

37

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Daha önce bahsedilen almaşıklık, illüzyon heterotopyası, düğüm heterotopyası, açılma kapanma sistemi, kontrol mekanizması özelliklerini Maslak’ta da gözlemlemek mümkündür. Yeni Şehir olarak şimdinin görünürlüğünü ve zamanını anlayabilmekte fiziksel çevre parametrelerini güçlü bir şekilde sunan Maslak dönüşümün, yeni şehrin olmuşluğunu anlatırken gelecek kentlerinin ütopyasının temel ilkelerinden birinin “görünürlük” olduğunu anlatıyor. Cam vitrinler, plazaların cam ve çelikten olan cepheleri çıplaklığı ve görünürlüğü vurguluyor.

tion and fluidity created by velocity constitute the opening and closing heterotopias. It is also possible to observe the previously mentioned alternation, illusion heterotopia, knot heterotopia, opening-closing system and control mechanism features in Maslak. Maslak, which presents the physical environment parameters to understand the visibility and time of the present as a New City, explains that the transformation is the “visibility” of one of the basic principles of the utopia of the future cities.

Glass showcases and glass and steel facades of plazas emphasize the nudity and visibility.

Şekil 24. Gelecek tahayyülü için kullanılan araçlar, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 24. Tools for the future imagination, Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

38

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şekil 25. 4. Zincirlikuyu Gelecek Tahayyülü Kolajı, Çizim: Rüzgar, E. 2020.

Figure 25. Collage of Zincirlikuyu Future Imagine, Drawing:Rüzgar, E. 2020.

Sonuç Yerine

Instead Of Conclusıon

Heterotopyal Gelecek Tahayyülü: Zincirlikuyu

Heterotopial Future Imagination: Zincirlikuyu

Foucault, panoptikon hapishane metaforunu, sürekli görünür olmanın yarattığı baskıyla zihinlerde iktidarın devamlı pekişmesi ile bağlantılı olarak kullanmıştır. Sanal mekanın, sosyal medyanın ve simülasyonun ele geçirdiği bir yaşam düzeninde görünür olmak ve görememek durumları tersine çevrilerek her şeyin görüldüğü her şeyin görünür olduğu ancak zeminle ilişkinin kesilerek yaşamın form değiştirerek yer altında ve yer üstünde devam ettiği panoptikon kente dönüşür.

Bu dönüşüm bedenin yayılamacı tavrını önü kesilemez ve sonsuz olarak ifade eder. Gerçek artık simülasyonla yer değiştirmiş, anlam kaymasına uğramıştır. Yansımanın ve illüzyonun hüküm sürdüğü kontrol mekanizması olarak “göz” ün her şeye sahiplik güttüğü bir heterotopyal gelecek tahayyülü olarak Zincirlikuyu düğüm noktası, bellek mekanının yok-yer’e değişiminde başlangıç ifade etmesi nedeniyle bir “sınır” “ liminalite” ifadesi de barındırmaktadır.

Foucault used the panopticon prison metaphor in connection with the constant consolidation of power in the minds with the pressure created by being constantly visible. The visibility and invisibility of a living space captured by virtual space, social media and simulation are reversed and the panopticon turns into a city where everything is visible, but the relationship with the ground is interrupted and life continues underground and above ground. This transformation expresses the propagating attitude of the body in an uninterrupted way. The reality has now been replaced by simulation, and has undergone meaning shift. As a control mechanism in which reflection and illusion prevail, Zincirlikuyu node, as a vision of a heterotopial future in which the “eye” holds everything, also has a “limit” “limit” expression as it expresses the beginning in the change of memory space to no-place.

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

39

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Kaynakça References 1. Akpınar, I., “İstanbul’u (Yeniden) İnşa Etmek: 1937 Henri Prost Planı,” 2000’den kesitler II: Cumhuriyet’in Mekanları/Zamanları/Insanları, Doktora Araştırmaları sempozyumu kitabı, Ankara: Dipnot yayınları ve ODTU yayınevi, 2010, s.107-124.

8. Foucault, M., Kelimeler ve Şeyler, Çev.:Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Kitabevi,1994 9. Foucault, M.,Özne ve İktidar, Çev.:Işık Ergüden,İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000

2. Ay, S.(2018), Bir Kaçış Mekanı Olarak Heterotopya: Mode(Kadıköy) Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Ana Bilim Dalı, Bilecik

10. İğci,S.(2015), Postmodernist Kent ve Heterotopyalar, Yüksek Lisans Tezi,YTÜ, Fen Bilimleri Enstirüsü, Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı, Kentsel Tasarım ve Mekan Organizasyonu Programı, İstanbul

3. Candan Bartu, A.,Özbay,C., Yeni İstanbul Çalışmaları, İstanbul: Metis Yayınları, 2014

11. Karaman, Y.(2018), Benjamin, Foucault ve Heterotopya, FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi),26,sf:267-286.

4. Çavdar,R.(2018), Farklılığın Mekanı: Foucault ve Lefebvre’deki Heterotopya ve Heterotopi Ayrımı, İdeal Kent, Sayı 25, Cilt 9, s.941-959.

12. Mimarlıkta Eleştirel Okumalar(2012), Modernite ve Yeni Ütopyai Mimarlar Derneği 1927 ,Ankara

5. Derleyen:Çavdar, A., Tan,P, İstanbul:Müstesna Şehrin İstisna Hali, İstanbul:Sel Yayınları,2013

13. Stavros,S., Kentsel Heterotopya: Özgürleşme Mekanı Olarak Eşikler Kentine Doğru,Çev.:Ali Karatay, İstanbul:Sel Yayınları, 2000

6. Ekice,Ş.N.(2019), Heterotopyalar İçinde Bir Birey Nasıl Yaşayabilir?IBAD(Sosyal Bilimler Dergisi), Özel Sayı, (s. 466-485)

14. Toprak,İ.(2018), Zamansallık ve Mekansallı Bağlamında Heterotopyaların Sentatik ve Semantik İrdelenmesi, Doktora Tezi, İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Mimari Tasarım Programı, İstanbul

7. Foucault,M.,Of Other Spaces: Utopias and Heterotopias(1984), Architecture /Mouvement/ Continuité,Fransızca’dan Çev.:Jay Miskowiec

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya :İstanbul’un Heterotopyaları

15. Wakeman, R., Ütopyayı Hayata Geçirmek: Yeni Şehrin Düşünsel Tarihi, Ç.: Ümit Hüsrev Yolsal, İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2019

40

From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias of İstanbul

Şimdinin Heterotopyası’ndan Yeni Ütopya’ya: İstanbul Heterotopyaları From the Heterotopia of the Present to the New Utopia: Heterotopias in Istanbul Elif Rüzgar