Atlantis #17.4 Leitmotif

ATLANTI

jaargang 17 nr. 4, november 2006

LEITMOTIF

LEITMOTIF

Van de redactie Raquel van Donselaar

Met het enigzins ongrijpbaar en filosofisch thema “leitmotif” sluiten we het jaar van polisbestuur (en Atlantis commissie) 17 af. Is het thema ongrijpbaar, zo ook de manier waarop het geschreven wordt. Is het nou leitmotif, leitmotief, of Leitmotiv? En is het leitmotif nou de stroming binnen de stedenbouwkunde, de rode draad of het steeds terugkerende fragment?

With this somewhat elusive and philosophical theme “leitmotif” we bring the year of polisboard (and Atlantis) 17 to an end. It turns out that not only the theme is elusive, but also the way it is written. Is it leitmotif, leitmotief or leitmotiv? And is leitmotif the ideology within urbanism, the red thread of the repetitive fragment?

De filosofische gedachte achter het thema is terug te zien in de artikelen. Verschillende benaderingen en denkwijzen over de ideeën achter de stedenbouwkunde en de invloed van de maatschappij hierop komen dan ook aanbod. Cor Wagenaar geeft in zijn artikel “Leitmotiv” een aardig overzicht van wat wij als redactie hebben verstaan onder leitmotif, de invloedrijke stromingen binnen de (Nederlandse) stedenbouw, welke gedurende verschillende periodes in de geschiedenis duidelijke principes, op zowel ontwerp als maatschappelijk gebied, voor de stedenbouwkundige discipline hebben opgeworpen.

In “Germania, het achtste wereldwonder”, is het wordt leitmotif opgevat als de unieke (stedenbouwkundige) ideologie van een persoon, en de invloed van dictatoriaal regime. In “Fading from red to pink” wordt het leitmotief verbeeld als de stedenbouw uit de tijd het communisme. Hoe gaan we om met de grote gebaren in de architectuur en stedenbouw, welke vervagen doordat ze gedurende de tijd hun functie en betekenis verloren hebben? Onze columnist ziet leitmotif meer als representatie voor stedenbouwkundige trends en Jeroen Kraaij, van het kenniscentrum grote steden, laat ons afvragen of de vraag of stedenbouwkunde een leitmotif nodig heeft überhaupt wel speelt op dit moment.

This philosophical notion behind the theme comes to the surface in the articles. Thus different approaches

Tenslotte willen wij, Atlantis commissie 17, graag alle auteurs die ons geholpen hebben om het afgelopen jaar weer een viertal interessante en gedifferentieerde Atlantissen te maken heel erg bedanken!

Wij hebben met erg veel plezier ervoor gezorgd dat er elk kwartaal een nieuwe Atlantis op de deurmat lag en wensen de nieuwe commissie evenveel plezier en een voorspoedige samenwerking!

Finally we, Atlantis commission 17, would like to thank all the authors which have helped us to make 4 interesting and differentiated Atlantisses over the past year! We have enjoyed making it possible that every quarter a new Atlantis could be found on the doormat and wish the new commission good luck in making the Atlantis and a pleasant collaboration!

•

From the editors

Atlantis -november 2006

and ways of thinking about the ideas behind urbanism and the influence of society on these ideas have been covered. However, we are sorry to say that many of these articles are solely in Dutch and so it will be kind of difficult to grasp these philosophical notions for all our English speaking readers.

The only English articles are the column, the article “Fading from red to pink” and the photo report about Tehran. We hope that the next group of editors will be able to increase the amount of English articles in the Atlantis and maybe even transform it into an all English magazine. In “Fading from red to pink” the leitmotif is portrayed as the architecture and urbanism of the communist area. How do we deal with these grand gestures which are fading due to their loss of function and meaning through time? Our columnist thinks more of leitmotif as a representation of the trends in urbanism and society. Do we have a choice to participate in trends or has not participating become a trend in itself. Does whether something is a leitmotif or not depend on the amount of people that follow the same line of thought?

•

INHOUD

Atlantis, tijdschrift voor stedenbouw, is een uitgave van POLIS, podium voor stedebouwkunde en verschijnt 4 maal per jaar.

17e jaargang, nummer 4, november 2006 oplage: 500 exemplaren Hoofdredacteur Raquel van Donselaar Redactie Annemarie Hatzman Gijs Veugen Laura de Bonth Mikel Knippenberg Monique Suksmaningsih Redactieadres Polis, Podium voor Stedebouwkunde Faculteit Bouwkunde Berlageweg 1, kab. 9.51 2628 CR Delft t.: 015-2784093 f.: 015-2783694 e.: polis@bk.tudelft.nl i.: http://www.polis.bk.tudelft.nl

Inhoud Contents 7

Germania, het achtste wereldwonder

12

Bouwen aan vitale steden

Laura de Bonth & Mikel Knippenberg

Stedenbouw als leitmotiv?

Jeroen Kraaij

20

Leitmotiv Cor wagenaar

Druk Thieme GrafiMedia Groep, Delft Advertenties Informatie via het redactieadres.

Artikelen Artikelen, mededelingen en reacties kunnen worden aangeboden aan het redactieadres. Auteursrichtlijnen zijn bij de redactie beschikbaar. Artikelen overnemen toegestaan met toestemming van auteurs en bronvermelding.

Abonnementen Polis-leden ontvangen de Atlantis gratis.

Polis-jaarlidmaatschap: Studenten € 10,Alumni/AIO € 15,Praktijkleden € 30,Bureauleden € 60,Losse nummers € 5,-

2

Van de redactie Raquel van Donselaar

26 Stad in eigen hand Een fundament voor Heijplaat Afstudeerproject Femke Visser

5

Van het bestuur Arjen Spijkerman

30 Fading from red to pink Workshop in Saint Petersburg

6

Introductie bestuur 18

Sandra Schijf

Erwin Stoffer

36 Agenda 10 16

Leitmotif Column A. Mandrekar

37 Partners van Polis

Photo Report Tehran

39 De Polisstelling

Anita de Zeeuw & Mohamad Sedighi

© 2006 Polis, Podium voor Stedebouwkunde ISSN 1387-3679

Kaft: Raquel van Donselaar

november 2006 - Atlantis

LEITMOTIF

Polis, Podium voor Stedebouwkunde Historie De vereniging Polis is in oktober 1989 opgericht door docenten en studenten Stedenbouwkunde aan de Faculteit der Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft. Het initiatief kwam voort uit de wens om de kwaliteit van het stedebouw onderwijs te handhaven en te versterken, onder druk van onderwijsherzieningen. Daarnaast werd en wordt het initiëren van een intenser contact tussen onderwijs, wetenschap en praktijk als een belangrijke doelstelling van Polis gezien.

Stedenbouwkunde Stedenbouwkunde is dynamisch, volgend en sturend.

De inhoud van het stedebouwkundige vak is steeds aan veranderingen onderhevig en onderwerp van discussie. Dit wordt aangestuurd door veranderingen in de maatschappij. Als stedenbouwkundige in zowel de praktijk als in de wetenschap is het belangrijk om van deze veranderingen kennis te nemen en met deze kennis als stedenbouwkundige een positie in de maatschappij in te nemen. De stedenbouwkundige kan dan vanuit zijn positie een visie op (ontwerp) opgaven in de maatschappij geven.

Podium Polis, Podium voor Stedenbouwkunde, wil voor stedebouwkundigen in zowel de praktijk als in de weten­schap een podium aanbieden waarop deze positiebepaling mogelijk is. Het doel van Polis is het verleiden van stedenbouwkundigen om het podium te beklimmen. Het verleiden gebeurt door het ontplooi­en van verschillende activiteiten. Zo worden er onder andere excursies, lezingen, debatten, symposia en prijsvragen georganiseerd. De periodiek Atlantis speelt hierbij een belangrijke rol. De Atlantis vormt een platform voor discussie.

Daarnaast geeft de Atlantis een goed overzicht van de Polis activiteiten.

Atlantis -november 2006

Overleg Polis vormt een schakel tussen wetenschap en praktijk. Polis onderhoudt contacten met verschil-lende partijen in de stedenbouw. Polis voert binnen de Faculteit op verschillende niveaus overleg over de kwaliteit van het onderwijs. De relevantie voor de wetenschap en praktijk is hierbij een belangrijk criterium. Om het bereik van Polis te vergroten wordt er binnen en buiten de Faculteit overleg gevoerd met verwante organisaties.

PolisFonds Het PolisFonds is in het leven geroepen door Polis, podium voor stedebouwkunde om individuele en kleinschalige initiatieven, die voortkomen uit de dagelijkse stedenbouwpraktijk of wetenschap te kunnen financieren. Neem voor een aanvraag contact op met Polis. In het PolisFonds hebben de volgende leden zitting: Roy Bijhouwer, Stedenbouwkundige Quadrat, atelier voor stedebouw, architectuur en landschap, Anthony Fuchs, vice-voorzitter Polis en student bouwkunde, Miranda Reitsma, redactie tijdschrift Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening, Maarten Schmitt, stadsstedebouwer Den Haag, Thom Wolf, adjunct directeur Dura Bouw Amsterdam.

Donaties blijven van harte welkom op gironummer: 8522358 o.v.v. Polis Fonds.

•

VAN HET BESTUUR

Van het bestuur Arjen Spijkerman

From the board

Ongelooflijk, wat kan een jaar snel gaan! Voor het huidige 17e bestuur is het nu nog maar een kwestie van aftellen, want al over een paar weken zal het plaats maken voor alweer het 18e Polis bestuur. ‘Growing Europe shrinking World’ was het thema van het afgelopen Polisjaar. De aanleiding van dit thema was de recente uitbreiding van de EU. Met dit thema in ons achterhoofd hebben we een kijkje genomen in de hoofdstad van een van onze nieuwe EU oosterburen, namelijk Praag. Onderdeel van deze excursie was een bezoek aan de Prague Technical University, alwaar wij een gezamenlijke workshop hebben georganiseerd.

Unbelievable how fast a year can go! The count down has started for the 17th board, that has to make place for already the 18th Polis board. ‘Growing Europe shrinking World’ was the theme during the past Polis year. The reason for this theme was the recent EU expansion.

With this theme in our minds, we have organized an excursion to Prague, the capital of the Czech Republic.

Part of the excursion was a visit to the Prague Technical University, where we organized a workshop together with Czech students.

In het kader van het verkleinen van de afstand tussen ‘de praktijk’ en de universiteit zijn er in totaal vier bureauexcursies georganiseerd. In Utrecht hebben we een aantal stedenbouwkundige bureaus bezocht. In Den Haag zijn we gaan kijken bij het ruimtelijk planbureau en het provinciehuis van Zuid-Holland. Deze laatste excursie is georganiseerd in samenwerking met onze stedenbouwkundige collega’s uit Eindhoven van de studievereniging ‘VIA Stedebouw’. De samenwerking tussen Polis en VIA gaat in de toekomst zeker verder uitgebreid worden. In samenwerking met ‘Stadsnetwerk’ en de ‘gemeente Delft’ is de biënnale workshop ‘OOR 2006’ gehouden. Dit is een driedaagse interdisciplinaire workshop waarin studenten van verschillende hogescholen en universiteiten samenwerken aan een case. De case van de workshop was het verbeteren van de verbinding, van openbare ruimtes, tussen de Delftse binnenstad en het recreatiegebied de ‘Delftse Hout’.

To decrease the distance between the Urbanism practice and the Urbanism students we have organized four bureau excursions. In Utrecht we have visited two urbanism companies and in The Hague we have visited some governmental organizations, namely the Spatial Development Company en the Province House of South-Holland. Last mentioned excursion was organized together with ‘VIA-stedebouw’, which is a study organization for Urbanism at the University of Eindhoven.

This cooperation between Polis and VIA will certainly be expanded in the future. In cooperation with ‘Stadsnetwerk’ and the council of Delft we organized ‘OOR 2006’.

OOR is an interdisciplinary three-day workshop where students from different Universities and disciplines work together on one case. The topic of the case for this year was to improve the connection of public spaces between the inner-city of Delft and the recreation area the ‘Delftse Hout’.

De laatste jaren is een duidelijke stijging te zien van het aantal internationale Stedenbouwkunde studenten. Het vorige bestuur is al begonnen met de internationalisering van de Atlantis. Wij zijn hiermee doorgegaan met als resultaat dat vaak bijna driekwart van de artikelen in de Atlantis in het engels verschijnen en dat ook de website een Engelstalige impuls heeft gekregen.

During the last years the number of international Urbanism students has clearly increased. The last board already begun the internationalization of the Atlantis.

We have continued this process with the result that often as much as three-quarters of the articles in the Atlantis are in English and even the website has gotten an international impuls.

Onze laatste activiteit is de stedenbouwweek. Deze zal van 9 t/m 13 oktober worden gehouden. Voor het programma verwijzen we je door naar de Polis website: www.polis.bk.tudelft.nl.

Our last activity will be the Urbanism Week. This will take place from the 9th till the 13th of October. For the program you can check the Polis website: www.polis. bk.tudelft.nl.

We kunnen terugkijken op een leerzame en leuke tijd waarin we veel mensen hebben leren kennen. We willen daarom het nieuwe vijf koppige 18e Polis bestuur, bestaand uit Erwin Stoffer, Mohamad Sedighi, Alexander van Zweeden, Hoda khazen, Yasaman Khaje Karimeddini en de heren uit de praktijk André van der Eijk en Bart Stoffels heel veel succes wensen!

We can look back on an informative and nice Polis year, where we had the privilege to meet a lot of nice people.

We want to wish the new 18th polis board; Erwin Stoffer, Mohamad Sedighi, Alexander van Zweeden, Hoda khazen, Yasaman Khaje Karimeddini the gentleman of practice; André van der Eijk en Bart Stoffels good luck!

•

•

november 2006 - Atlantis

LEITMOTIF

Introductie bestuur 18 Erwin Stoffer

2006-2007 POLIS bestuur/board: Voorzitter/Chairman: Penningmeester/Treasurer: Secretaris/Secretary: Vice-voorzitter/Vice-chairman:

Praktijkleden/Members of Practice:

Het oude bestuur is nog druk met het organiseren van de stedenbouwweek terwijl het nieuwe bestuur vanaf de zijlijn toekijkt en staat te trappelen om in te vallen.

Op 16 oktober vindt de bestuurswisseling plaats. Vanaf dat moment is er een nieuw Polisbestuur!

The old board is still busy with organizing the urbanism week while the new board is observing from the sideline and can’t wait to start. On 16 October the board change will take place. From that moment on the 18th Polis board will take charge!

Elk jaar heeft het bestuur een nieuw thema, dat als paraplu dient voor het organiseren van activiteiten.

Waar de afgelopen jaren voornamelijk naar een groter schaalniveau is gekeken, met Growing Europe – Shrinking World en Megalopolis, willen we ons dit jaar meer oriënteren op de lagere schaalniveaus. Think small - be big is dan ook het motto. Hoe kan een relatief klein stedenbouwkundig element in de stadsplattegrond, zoals plein, boulevard, passage of park belangrijk zijn voor de organisatie van de stad en de ruimtelijke beleving daarvan? Een andere insteek kan zijn; wat is het belang van een strategisch project op een lager schaalniveau, voor de ontwikkeling van grotere regio’s? Op welke aspecten is de architectuur van invloed op de stedenbouw en vice versa? Relatief kleine ingrepen, objecten, landen kunnen veel invloed hebben op hogere schaalniveaus. Dat is de achterliggende gedachte achter het thema.

Each year the board has a theme that serves as an umbrella for organizing activities. The Polis boards of the last years where mainly focusing on a larger scale, this with themes like; Growing Europe – Shrinking World and Megalopolis. This year we will focus more on a lower scale level. ‘Think small - be big’ will be the motto of the new polis board! How can a relatively small urban element in the city plan, like a square, boulevard, passage, park be important for the organization of the city and it’s spatial perception? Another aspect can be: what is the importance of a strategic project on a lower scale level, fore the development of large regions? On which aspects is architecture of influence on urbanism and vice versa? Relatively small interventions, objects, countries could have a large influence on higher scale levels. That the is the underlying thought behind the theme.

Op dit moment staat er al een reis gepland naar Iran in de zomer van 2007, maar natuurlijk komen daar nog meer leuke activiteiten bij. De verschillende excursies en workshops die we organiseren zullen zoveel mogelijk aanhaken op dit thema Think small – be big. Verder hebben we als nieuw bestuur het doel om het vak stedenbouw nog sterker te promoten in de bachelorfase. Ook zou het goed zijn om de relatie met andere studieverenigingen en de Stedenbouw-afdeling op de faculteit te versterken.

At this moment we are already planning an excursion to Iran in the summer of 2007, but of course there will be other amusing activities. We will try to link our activities to our theme ‘Think small – be big’, as much as possible. Another goal will be to enlarge the promotion of urbanism in the bachelor. It is also important to strengthen the relation with other study associations related to the urban discipline and the urbanism division of the faculty.

Onze dank gaat uit naar het Polisbestuur van vorig jaar, de Atlantis redactie en alle actieve leden. Ook in het nieuwe Polisjaar hopen we weer veel leuke activiteiten te kunnen organiseren om de stedenbouwkundige discipline te promoten.

We want to thank the Polis board from last year, the Atlantis-editors and all active members. Also in the new Polis year, we hope to organize a lot of entertaining activities to promote urbanism!

•

Erwin Stoffer Mohamad Sedighi Hoda Khazen Alexander van Zweeden Yasaman Khaje Karimeddini Andre van der Eijk Bart Stoffels

Atlantis -november 2006

•

GERMANIA, HET ACHTSTE WERELDWONDER

Germania, het achtste wereldwonder Laura de Bonth & Mikel Knippenberg

In maart 1942 stond Hitlers Reich voor een nieuwe oorlog. Het Europese conflict van september 1939 tot december 1941 was – door deelname van de Verenigde Staten en Japan – een wereldconflict geworden. In het dorpje Gierloz – vlakbij Rastenburg – in de toenmalige Duitse provincie Oost-Pruisen vond een belangrijke ontmoeting plaats tussen de kopstukken van het Nazi-regime, onder de codenaam ‘Germania’. Zelfs Adolf Hitler had de moeite genomen naar zijn Wolfsschanze te komen om te luisteren naar de presentatie van Adolf Speer over het nieuwe Berlijn.

“Dames en heren - mijn Führer - U bent vast wel bekend met de zeven klassieke wereldwonderen.

Voor diegenen waarbij geen bellen gaan rinkelen, zal ik ze nog een keer opnoemen. De piramide van Cheops, de kolossus van Rhodos, de hangende tuinen van Babylon, het Mausoleum van Halicarnassus, de Pharos van Alexandrië, het beeld van Zeus te Olympia en de tempel van Artemis te Efeze. Welnu, na de Endsieg is Germania de nieuwe naam voor Berlijn. Dit wordt de hoofdstad van de wereld en zal de hiervoor genoemde zeven wereldwonderen doen verbleken. Twee enorme boulevards zullen van oost naar west en van noord naar zuid door de stad lopen. Dit worden onze boulevards waar we onze overwinningen op kunnen vieren. Het nieuwe centrum zal gestalte krijgen in de vorm van een reusachtige hal. Met een hoogte van 320 meter zal de ´Halle des Volkes´ de Sint Pieterskerk te Rome in het niet doen vallen. Ons Derde Rijk zal na de Endsieg de gehele wereld omvatten, welke via ‘Breitspurbahnen’, met een spoorbreedte van 9 meter, te bereiken zijn voor de Übermenschen. In Germania de toekomstige ‘Welthauptstadt’ komen alle autowegen en spoorwegen samen. Voor onze Führer bouwen we een paleis dat 150 maal zo groot wordt als de residentie van oud-president Otto von Bismarck.

Wie hier binnen komt krijgt het gevoel op bezoek te zijn bij de heerser van de wereld. Verder bouwen we een triomfboog van 120 meter hoog. De Arc de

Triomphe in Parijs past hierin en alle slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog worden erin gegraveerd.

Vliegveld Tempelhof vormt tenslotte de luchtbrug met alle continenten van ons machtige Reich. Welnu, dames en heren, wat vindt U ervan?”

Het model voor ‘Germania’

Das Zusammentreffen De op 19 maart in Manheim geboren Albert Speer, treedt op jonge leeftijd in de voetsporen van zijn vader en grootvader, als derde generatie Neoclassicistische architect. In 1925 wordt hij toegelaten op Technische Hogeschool Berlijn-Charlottenburg, waar hij studeert onder Professor Heinrich Tessenow.

Als zijn assistent wordt Speer beïnvloed door de overtuigingen van de professor, die niet geloofde in een internationale kunst en cultuurstroming, aangezien het tegen onze natuur om van het vaderland te houden inging. Hierin stond Tessenow op gelijke voet met het Nationaal Socialisme, maar weigerde bondgenoot te worden van de Nazi partij.

november 2006 - Atlantis

LEITMOTIF

De führer controleert het model voor de World Expo, in Parijs 1937.

Schets van Hitler gemaakt jaren voordat de Nazi-partij de macht over Duitsland kregen. Speer moest hierop gebaseerd zijn ontwerp maken. De maten van de arch worden zichtbaar door de massa mensen getekend onderaande poort.

Na het lezen van Oswald Spengler’s, ‘Der Untergang des Abendlandes’, was Speer er van overtuigd dat Duitsland in dezelfde staat van verval was als het late Romeinse Rijk, wat hem zeer ontstemde. In 1931 was hij getuige van een toespraak van Hitler.

Ondanks Speer aanvankelijk sceptisch was over Hitlers reputatie en ruwe verschijning, maakte het enthousiasme van de menigte, Hitlers beleefde en bescheiden voorkomen en de vreedzame historische lezing die hij gaf, immense indruk. Hitler gaf hoop op economisch herstel en verwierp hiermee Spengler’s cynisme en daarmee Speers angst voor verval. De orde en discipline in de Weimar Republiek zou hersteld worden. Speer was overtuigd en werd lid van de Partij, zonder waarde te hechten aan Hitlers antisemitische uitspraken over de Joden. Antisemitische was volgens hem een ongelukkige kinderziekte van het instituut, dat wel zou verdwijnen.

Speer bleef werken op de universiteit omdat het in de grimmige economie niet mogelijk voor hem was werk te vinden. Met opdrachten voor de partij als het verbouwen van de ambtswoning van Goebels, het inrichten van het nieuwe kantoor van de NSDAP in Berlijn en het opknappen van de door de partij gehuurde villa rolt hij langzaam de genadeloze wereld binnen. In 1933 werd hem gevraagd de meivieringen van de partij vorm te geven. Hij construeerde een magistrale ‘koepel van licht’ boven het paradeveld, door grote zoeklichten omhoog te laten schijnen.

Deze gelegenheid bood Speer de kans Hitler te ontmoetten, die als mislukte architectuur student, alle architectuur plannen zelf goedkeurde. De gedeelde passie voor architectuur bracht Hitler en Speer dichter tot elkaar.

De ‘ ambities’ van een architect Toen Hitlers toenmalige ‘Hofarchitect’, de uit München afkomstige Paul Ludwig Troost, in 1934 overleed

Blauwdruk en model van het nieuwe Rijksdaggebouw.

Atlantis -november 2006

nam Speer diens taken over. Daarnaast werd hij de chef van de onderafdeling van de Rijkspropagandaleiding en verantwoordelijk voor de stedenbouw in de staf van Rudolf Hess. Speer bewees een goede projectleider en organisator te zijn, in een recordtempo werd het nieuwe Rijksdaggebouw neergezet.

Speer leverde een monsterklus door binnen een jaar een nieuw regeringsgebouw op te trekken. Speer had zich niet bekommerd om de kosten of de mankracht, in wisseldiensten werden bouwvakkers aan het werk gezet. Speer werd beloond voor zijn werk en nieuwe opdrachten stroomden binnen. Hij bouwde verschillende bunkers, in het Taunusgebergte, waaruit Hitler de slag om Frankrijk leidde en in Oost Pruissen, gebruikt voor de inval in de Sovjet-Unie in 1941. In

GERMANIA, HET ACHTSTE WERELDWONDER

de loop van de tijd had Speer steeds minder tijd om zich aan zijn oorspronkelijke werk te wijden, door zijn succes klom hij hoger en hoger in de naziehiërarchie.

De vraag blijft spelen? Hoe kon een iemand op één van de hoogste posities binnen de partij, met een belangrijke rol in Hitlers oorlogsvoering zeggen dat hij niets wist van de onmenselijke wreedheden. ‘Ik was Hitlers architect, politieke gebeurtenissen interesseerden me niet. Mijn taak was echter en alleen imposante achtergronden te creëren voor dergelijke evenementen. Dit gevoel werd dagelijks versterkt, aangezien Hitler me alleen om hulp vroeg voor architectonische vragen.’ 1 Albert Speer, Inside The Third Reich Speers professionele ambitie was sterker dan zijn geweten. Dit werd nog duidelijker toen hij in 1941 zeggenschap kreeg over het oorlogstransportwezen, als minister van bewapening en oorlogsproductie.

Speers uitzonderlijke planningstalent maakte het mogelijk de oorlogsproductie op peil te houden. Hij liet massaal mensen aan het werk zette, waaronder gevangen uit de concentratiekampen, om het tekort aan mankracht te compenseren. Hij zorgde er wel voor dat zijn mankrachten adequaat voedsel en onderdak kregen, een factor die meespeelde bij zijn veroordeling tijdens het Neurenbergproces.

Tijdens het proces werd hij schuldig verklaard voor oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid, waarvoor hij veroordeeld werd tot 20 jaar in de Spandau-gevangenis.

Leidmotief Het leidmotief van de ontwerpen valt terug te brengen tot drie woorden, reusachtig, onmenselijk en kolossaal. Albert Speer stond onder invloed van het gedachtegoed van Hitler. Hitler wilde vooral bouwen, bouwen en nog eens bouwen, zo groot en machtig mogelijk. Hij wilde kolossale constructies laten verrijzen die in al 4000 jaar niet meer gemaakt werden, waarbij alles dat ooit gebouwd was in het niet zou vallen. Speer kon de ideeën van Hitler vertalen in concrete bouwtekeningen. ‘Germania het achtste wereldwonder’ was de wens van Hitler die door Albert Speer vormgegeven werd. Het leidmotief van Albert Speer was Adolf Hitler. Een absolute dictator, maar met een ideaal, om grootse plannen van de grond te krijgen.

De droom van een ‘führer’ verwezenlijken was de taak van Albert Speer, maar had hij een eigen stedenbouwkundige visie, een eigen architectonisch leidmotief? Wellicht telde bij het verwezenlijken van zijn ambitie, architectonische onsterfelijkheid,

Albert Speer tijdens het Neurenbergproces. Hij pleitte zichzelf schuldig, door spijt en schuld te tonen.

zijn eigen mening niet. De kwaliteiten van Speer als ontwerper zijn terug te brengen tot het uittekenen van verlangens en het organiseren van de bouwactiviteiten. Mogen wij hieruit een les trekken voor de hedendaagse situatie? De bestuurlijke macht is in handen van overheidsinstanties, de financiële macht is in handen van de ontwikkelaars, de leeftrends in hand van de media, welke macht heeft de ontwerper?

Zijn wij ook tekenaars en organisatoren van de het systeem? Als we als ontwerpers zelf geen sterk ruimtelijk leidmotief hebben gaat onze kracht verloren.

•

Bronnen: - http://nl.wikipedia.org/wiki/Albert_Speer - Kuiper, Rik, Architect van Hitler Quest, september 2006 - Krupa, Frederique, Albert Speer: An Architect’s Social Responsi bility April 29, 1992 - Speer, Albert, Inside the Third Reich, memoires Simon & Schuster Inc. 1970, New York Foto’s: - http://www.dataphone.se/~ms/speer/welcom.htm

Laura de Bonth en Mikel Knippenberg zijn beiden studenten aan de faculteit bouwkunde van de TU Delft. Laura volgt op dit moment de MSC3 Stedenbouwkunde en Mikel staat op het punt om af te studeren. Tevens loopt hij stage bij de Gemeente Amsterdam.

november 2006 - Atlantis

LEITMOTIF

Leitmotif Column Abhijit Mandrekar

“But it doesn’t suit you at all Mike” I said.

“Well! You know something? Abhijit, - It may sound a little queer but I know that it doesn’t suit me.”

“Well, then why…??..”

“But this is what they have these days in the shops.

I can not buy anything else even if I want to. It’s the fashion, you know”.

principle that sounded almost a perfect method to organise a society-structure, most of today’s world has adopted an organisational method to structure the society that is based mainly on the capitalistic principles. But capitalism is not a self-sustaining system and needs to depend on other factors to survive.

This conversation took place say about a few years ago when the colours in fashion were predominantly greys and blacks. Mike who is very dark in colour

One of the basic factors is production. The root of success of adopting this system to organise the human society is essentially based on continuous production on all fronts. This also implies constant attempts at breeding continuous interests to keep the entire society almost drugged under the bombardments of new concepts pertaining to production and the possibilities to a relentless exploration of new horizons and irresistibly attractive products.The most effective medium of the Western society, the Television, showers people everyday with the advertisements about new products. Things from milk to house-cleaning devices to the most prestigious of Banks are made to appear extremely reachable and approachable for an average consumer. And then again, each product carries with it its own world. If one takes a glimpse into a product like a washing powder one is amazed to discover an entire world associated with washing powders and that each particle of the washingpowder-world is taking the responsibility of making a product which appears to be a simple household product costing a few coins. In short, the nucleus

was completely lost in these depressively coloured clothes. The clothes-fashion or the furniture-fashion or any other commodity in Europe or in the Western part of the world depends decidedly on a trend.

The fashion decides what people should or should not ware. But this phenomenon is not restricted to fashion. This concept applies to all Designing fields.

Or shall we say, - all fields.

When we talk about humans as social beings, the systems to organise a society play a very important roll in determining the progress and the welfare of the entire society. Many a great men developed various theories in order to structure the human society.

Each society develops its own methods and searches for its own strong points, mostly inherently available in that particular society. Many societies find this to be the best way to organise themselves. To organise a society through politics is predominantly a Western concept. The ancient societies of the East and the Far East and the Egyptians and the Incas had other methods to organise themselves before the Western dominance and colonialism. Carl Marx anticipated the possible future of the human society and suggested a method of organisation that is commonly known as communism. Similarly there are theories available promoting several other type of ‘ism’s’ and ‘non-ism’s’ - such as capitalism, socialism, imperialism etc. All these theories have one thing in common, - intention to organise human society in the most effective way. After Russia’s partly successful half-a-century-attempt to organise a society as per the theories of Marx and due to the unexpected and unforeseen complexities in the implementation of a

10

Atlantis -november 2006

of the whole theory could be exploded to form the tiniest particles that are necessary to run the society; particles that penetrate into a common household to the largest of the Multinationals.

These particles could be generalised in two wordsFashions and Trends.

Offering no exception, Urban Planning is simply one such particle. And like mentioned earlier, houses within it, its own world.

Fashions and Trends numb and disengage the most effective faculties of the human brain, - the ability to reason, the ability to think in a critical way, the

COLUMN

ability to analyse and the ability to conclude. It triggers off the most blind and the most sluggish of all properties, - the intention to follow. This is the strongest faculty of an average or even an above average human mind. This faculty is non-existent and unknown to the geniuses and is most frequently applied by the non-thinkers.

This is the secret of the entire Media-world. To put people on wheels and eventually determine what they ‘should’ think.

How often do we question the articles in the newspaper? How often are we critical? If we are not critical in other fields how can we be critical in Urban Planning?

If we are not critical, are we then just average minds?

Why does this question hurt so much? If we are not the average minds and if we are not the Geniuses what minds are we then?

The complete evolutional history in the field of Urban Planning and the works of the long gone geniuses and followers alike, talks volumes about trends.

The interesting question is whether one stands at the beginning of a trend, in the middle of it or at the end of it? There are very few of the geniuses who do not become victims of the trends they themselves set.

This and only this can separate the original thinking pattern from the adapted versions. The Urban Planning particle can be further split into endless subparticles. This means innumerable explorations in fashions and trends in Urban Planning. Rem Koolhaas, one of the geniuses of the present time presented the world of the then prevailing almost sleepy and lethargic world of Urban Planning, a gift of critical thinking. The whole essence of his approach was to start a trend with no trend. A trend in the form of neutrality; indifference that could make a difference, a nonchalant critical view that would involve the entire profession of not only Architecture and Urban Planning but also the world of politics and economics, the stock markets and many more fields that, in a conventional definition of the field of Urban Planning were considered not to be a part of the world of the profession of Urban Planning and Architecture.

Like always, some time elapsed before the world of Urban Planning knew what Rem Koolhaas really was doing. Earlier it was easier for the followers to adopt a trend by copying a style or a product.

But how does one copy a creative thinking?

The intelligent followers on the prowl, when they got the hang of it, immediately took over the message and a new trend in Urban Planning was born.

Today, the position is such that since everybody is stimulated by this fascinating concept of critical approach and since almost everybody has adopted the trend to create a new trend and since everybody thinks that he or she, is not and does not have to be a follower and tries to set their own trend, this approach itself has become a new trend in Urban Planning.

This means Designing without a ‘real’ context.

One’s own approach is the context in one’s own explanations of a project. A project without an explanation becomes a so called, ‘depthless’ project. Since the context has become no context, I mean the meaning of context such as we knew it to be, context in the context of classical Urban Planning approach before the no-context revolution, context as a conventional word with a conventional Dictionary- explanation, Designing in a context of no context has become a trend.

It is extremely interesting to have a critical view of a condition of a trend of no trend. It is interesting because all suggestions regarding this concept of ‘trend with no trend’ will be amusing since all suggestions and theories will be speculations and can not be verified. It can be an idea to start a new trend, to start the trend of brain storming sessions at the Institutional levels like the Universities and perhaps also a trend to start a different trend of the workshops pertaining to what the next new trend will be and how do we come out of this complex cobweb of Urban Planning without a trend. This would perhaps lead to a new trend less trend that would end the trend of the trend without a trend and the new trend will have replaced the present trend of trend with no trend.

Mike has switched over to whites.

•

Abhijit Mandrekar, born on march 3rd, 1961 in Bombay, India, earned his bachelors degree in Architecture at the university of Bombay and his building engineer degree at the TU Delft. After his graduation he worked on a broad variety of projects, such as interior, housing, industrial and urban projects and was also active as a (architecture) consultant. He has worked in India, Africa and the Netherlands. From 1995 till 2003 Mandrekar has, alongside his many other activities, filled several teaching positions at the TU Delft, ranging from tutor architectonic design to tutor urban/landscape design. In 2003 he was a tutor for Indesem (International Design Seminar). Since 2003 he works as manager architect/urban planner for ArchSpaceM, office for Architecture and Design. He describes himself, among other things, as: “rebellious, travel-addicted, intense, indifferent, attached, involved, vulnerable to all beautiful things, scientific, analytical, critical, superstitious, sentimental, strong-willed, undisciplined and despises manipulative behaviour”.

november 2006 - Atlantis

11

LEITMOTIF

Stedenbouw heeft een leitmotiv nodig omdat dat op dit moment ontbreekt. Afgezien van de vraag of dit niet een vorm is van een probleem creĂŤren dat wellicht niet speelt, blijft stedenbouw een belangrijke rol in nemen in de ontwikkeling van Nederland. Nadenken over de toekomst daarvan kan nooit kwaad. Dit artikel probeert deze vraag te beantwoorden vanuit de invalshoek van het grotestedenbeleid en het Kenniscentrum Grote Stedeni.

Bouwen aan vitale steden stedenbouw als leitmotiv?

Jeroen Kraaij Research- en webredacteur Kenniscentrum Grote Steden

12

Volgens cijfers van de OECDii woonde in 2004 85% van de Nederlands bevolking in stedelijke gebieden.

Dit percentage is de afgelopen jaren gestaag toegenomen en de verwachting is dat deze trend zich blijft doorzetten. 2006 is het laatste jaar dat een groter percentage van de wereldbevolking op het platteland woont dan in de stad. Steden zijn brandpunten van zowel positieve, als negatieve, ontwikkelingen binnen de politieke, economische, sociale en culturele netwerken van landen. Het grotestedenbeleid (GSB) is ontwikkeld om de grote steden in Nederland te ondersteunen bij de aanpak van specifiek grootstedelijke problemen. Stedenbouw kan een bijdrage leveren aan het bestrijden van de drie voornaamste problemen waar grote steden nu en in de toekomst mee te maken hebben:

Achterstand & Uitval Steden, en op grotere schaal de G4iii (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) en de G27iv (de middelgrote gemeenten in het GSB), ondervinden veel problemen door uitval. Die manifesteert zich bijvoorbeeld onder de jeugd, in de vorm van schooluitval en een mismatch op de arbeidsmarkt.

Maar ook arbeidsmarktuitval, uitval van kansarmen, uitval van allochtonen en uitval van buurten zijn een probleem. Een voorbeeld van de aanpak van deze problemen zijn bijvoorbeeld de interventieteams in de Rotterdamse wijk Feijenoord.

Achterstand & uitval

Verloedering van wijken en buurten

Atlantis -november 2006

Verloedering van wijken en buurten Achterstandswijken in (onder andere) grote steden zijn gevangen in een vicieuze cirkel. Desinteresse,

BOUWEN AAN VITALE STEDEN

onverschilligheid en vandalisme leiden tot vervuiling en verkrotting. De verslechterde sfeer in de wijk zorgt voor een uitstroom van hogere inkomens en een instroom van lagere inkomens. De nieuwe bewoners zijn, nog afgezien van hun intenties, niet bij machte om de situatie in de wijk te verbeteren, waardoor de wijk verder afzakt. De combinatie van een verpauperde wijk en wijkbewoners met weinig goede vooruitzichten zorgt voor een voedingsbodem voor criminaliteit en vandalisme. Herstructurering en het weerbaar maken van mensen kunnen helpen om de problemen aan te pakken. Hiervoor is echter een regioaanpak nodig zodat de problemen zich niet simpelweg verplaatsen naar een andere buurt, wijk of stad.

Economie & Bereikbaarheid De positie van grote steden binnen economische netwerken blijft zonder uitzondering sterk. De concentratie van afnemers en toeleveranciers, arbeidskrachten, en voorzieningen biedt bedrijven veel voordelen. De uitdaging voor de stedelijke economieĂŤn is echter de positie ten opzichte van

andere (netwerken van) stedelijke economieĂŤn te verbeteren of verstevigen. De toenemende internationale concurrentie vereist dat de stedelijke economie weerbaar is en inspeelt op actuele ontwikkelingen. Voor steden zijn hierbij vooral het midden- en kleinbedrijf van belang.

Gemeenten moeten kleinschalige bedrijfsruimtes aanbieden en starters te stimuleren om impulsen te genereren voor de hele stedelijke economie. De rol van overheden ligt vooral bij het uitvoeren van voorwaardenscheppend beleid. Voorbeelden zijn het zorgen voor een aantrekkelijke woonomgeving, heldere en niet-belemmerende regelgeving en een goede bereikbaarheid. Vooral bij de bereikbaarheid is ook de rol van de nationale overheid van belang.

De bereikbaarheid van en in steden is een speerpunt van het kabinetsbeleid. Door slimmere oplossingen voor verkeersvraagstukken in de binnenstad (zoals bijvoorbeeld de stedelijke distributie) en door investeringen in een hoogwaardig en dekkend openbaar vervoer, kan de aantrekkelijkheid van een stad voor bedrijven toenemen.

Economie & bereikbaarheid

november 2006 - Atlantis

13

LEITMOTIF

Een speciaal aandachtspunt hierbij is de luchtkwaliteit.

De recente ontwikkelingen in Nederland zijn een voorbode van grotere problemen bij ongewijzigd beleid. Het gevoel in Nederland is dat de problemen nog wel meevallen. De prikkel om de auto te laten staan is daarom nog niet zo groot. De huidige kwaliteit van het openbaar vervoer draagt hier aan bij. In vergelijking met andere hoogstedelijke regio’s als Londen en Parijs blijft het openbaar vervoer in Nederland achter qua bereik, frequentie en kosten.

Hier liggen kansen voor overheden. De HSL kan een eerste stap in de goede richting betekenen. Voor het vervolg wordt het essentieel om de Randstad als één netwerk te beschouwen. Een recent manifest van de ‘Holland Acht’v (de burgemeesters van de G4 en de commissarissen van de Koningin van Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht en Flevoland), pleit voor eenzelfde schaalvergroting op besluitvormingsgebied. Alleen dan is de schaal van zo’n aard dat er mogelijkheden bestaan voor grootschalige infrastructurele projecten. Voorbeelden hiervan zijn te vinden in het boek ‘The Metropolitan World Atlas’ van Arjen van Susterenvi, waarin 101 metropolen met elkaar worden vergeleken.

Beleidsinstrumenten Om de problemen te bestrijden staan gemeenten diverse beleidsinstrumenten ter beschikking, die op meer en minder grote schaal al worden ingezet: • Nadruk op de uitvoering. Grote steden moeten in hun beleid doelgericht te werk gaan en door het formuleren van SMART doelstellingen concrete resultaten nastreven.

• De ontwikkeling van meer lerend vermogen binnen de hele gemeentelijke organisatie.

• De ‘broken window’ methode. Kort gezegd komt dit er op neer dat als er ergens om wat voor reden dan ook ‘een raam sneuvelt’, de verantwoordelijke dit zo snel mogelijk repareert. Door dit consequent te doen, ook als het drie dagen na elkaar gebeurt, geef je verloedering geen kans.

In het verlengde hiervan liggen de aanspreekbaarheid en de zichtbare aanwezigheid van de overheid voor de burger. Een goed voorbeeld van hoe een overheid aanspreekbaar en zichtbaar kan zijn is New York.

In 2003 heeft de gemeente New York vierduizend nummers van gemeentelijke diensten vervangen door één telefoonnummer. Als een burger de gemeente iets wil vragen of melden, belt hij 3-1-1.

Een ambtenaar staat hem te woord en verbindt hem binnen vier minuten door met de juiste persoon, of het nu gaat om een visvergunning, loszittende tegels op een fietspad of een groep hangjongeren.

14

Atlantis -november 2006

Rol stedenbouw Stedenbouw heeft een eigen rol in het oplossen bestrijden en voorkomen van problemen in grote steden. Momenteel bevat de database van het Kenniscentrum Grote Steden een aantal voorbeelden van onderzoeken en praktijkvoorbeelden waarbij stedenbouw een rol speelt.

Dit zijn onder andere: • H e t on d e rzoe k ‘ Ee n d u u rza a m le e fb a re woonomgeving’vii van Machiel van Dorst, waarin onderzocht is hoe de inrichting van een wijk een positieve bijdrage kan leveren aan het sociale klimaat.

• Het actieplan voor sociale kwaliteit in Den Haagviii.

Hierin staat beschreven hoe de gemeente Den Haag van Den Haag Zuidwest een aantrekkelijk woon- en werkgebied kan maken, en de strijd kan aanbinden met achteruitgang en verloedering. Actiepunten zijn verdeeld over verschillende portefeuilles waaronder wonen en ruimtelijke ordening en openbare ruimte.

Ook zijn er diverse wijkontwikkelingsprojecten beschreven, onder andere in Groningen en Den Bosch, waarbij ook de aanpak van de fysieke woonomgeving een belangrijke factor is. Verder is in de Sociale Staat van Nederland 2003ix, een onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP), voor het eerst de maat voor de fysieke woonomgevingskwaliteit gepresenteerd. Deze ‘maat’ is een meetinstrument voor de woonomgevingskwaliteit. Als deze maat wordt verbonden met sociale kenmerken van wijken blijkt dat de fysieke kwaliteit een duidelijke invloed heeft op zaken als onveiligheidsgevoelens en criminaliteit.

Een ander thema is ‘Groen in en om de Stad’. In het beleidsadvies ‘Recht op groen’x uit 2005 stelt de Raad voor het Landelijk gebied (RLG) het volgende: Door het huidige tekort aan groene kwaliteit gaan voor de bewoners potentiële belevingswaarde, gezondheidswaarde, economische waarde en natuurwaarde verloren. De groene kwaliteit van de openbare ruimte is wezenlijk voor de leefbaarheid via het bevorderen van sociaal contact, speelmogelijkheden voor kinderen, architectonische vormgeving en dagelijkse natuurbeleving. De gezondheid wordt bevorderd door (lunch)wandelen, joggen, fietsen, betere verwerking van stress en het vastleggen van o.a. (fijn) stof. De economie wordt gestimuleerd door verbetering van het economisch vestigingsklimaat, hogere omzet van het toeristisch en recreatief bedrijfsleven, hogere waarde van woningen en verminderd ziekteverzuim. De groene

BOUWEN AAN VITALE STEDEN

kwaliteit draagt bij aan de biodiversiteit.

Maar ook op thema’s als bedrijventerreinen, binnenstadsmanagement, grondbeleid, functiemenging en city marketing is stedenbouw van belang.

Toekomst Na 10 jaar GSB ontstaat bij de betrokken partijen de vraag of er op dezelfde manier nog een nieuwe periode begonnen moet worden. De G4 en de G27 hebben hier verschillende ideeën over, maar waar ze het over eens zijn is dat er ruimte moet zijn voor maatwerk. Elke stad is uniek, met eigen problemen, infrastructuur, politieke situatie en cultuur. Om één beleid te ontwikkelen dat aan alle problemen in alle steden evenveel recht doet, is onrealistisch.

Stedenbouw kan in het bestrijden van de problemen van grote steden duidelijk een rol spelen. Door aandacht voor de specifieke situatie te koppelen aan een voorwaardenscheppend kader met mogelijkheden voor eigen initiatief en een duidelijke verantwoordelijkheid wint de uitvoering aan kracht en efficiency. Stedenbouw heeft hierbij mijns inziens ook een opvoedkundige taak. Nog beter dan nu zouden alle partijen doordrongen moeten zijn van de meerwaarde die stedenbouw kan hebben bij de aanpak van problemen in grote steden. Echter, hier is geen sprake van éénrichtingsverkeer. Een multidisciplinaire aanpak heeft gunstige resultaten tot gevolg. Voorop moet staan het versterken van de economische en sociale kracht van steden. Een voorbeeld van deze benadering is de werkwijze van het Maatschappelijk Topinstituut voor de steden, het NICISxi. Door een probleem vanuit meerdere invalshoeken, achtergronden, denkwijzen en theoretische raamwerken te benaderen kan het probleem niet alleen beter aangepakt worden, maar ontstaat ook de mogelijkheid om van andere disciplines te leren.

Idealiter zou stedenbouw (en alle andere betrokken disciplines) op alle terreinen, thema’s en niveaus doordrongen moeten zijn van het belang van vitale steden in het grote stedelijke netwerk dat Nederland heet.

• Jeroen Kraaij werkt als research- en webredacteur bij het Kenniscentrum Grote Steden. Het KCGS voorziet steden en departementen van praktische en wetenschappelijke kennis over stedelijke vraagstukken. Het bevordert de uitwisseling van kennis en ervaring over grotestedenbeleid tussen de steden en departementen. De hoogwaardige kennisoverdracht vindt plaats via de DOCBANK, bijeenkomsten en publicaties (www.kcgs.nl). Jeroen Kraaij is opgeleid als drs. in de economische geografie en internationale economie aan de Universiteit Utrecht.

Bron: Schouw, A.G., (2006). Van grotestedenbeleid naar grotestedenkennis. Aanpak verloedering, uitval en economie. Vitale Stad, vakblad voor stedelijke vernieuwing en leefbaarheid, Jaargang 9, Nummer 2, februari 2006.

Voetnoten: i http://www.hetkenniscentrum.nl ii http://www.oecd.org iii http://www.grotevier.nl iv http://www.g27.nl v Manifest Holland Acht, (2005). http://www.randstadholland.com vi Susteren, A. van, (2005). The metropolitan world atlas. vii Dorst, M. van, (2005). Een duurzaam leefbare woonomgeving. viii Gemeente Den Haag, (2005). Actieplan sociale aanpak Den Haag Zuidwest. ix Sociaal Cultureel Planbureau, (2004). Sociale staat van Nederland 2003. x Raad voor het landelijk gebied, (2005). Recht op groen, Deel I, beleidsadvies. xi http://www.nicis.nl

november 2006 - Atlantis

15

LEITMOTIF

Tehran, with its 9 million inhabitants (14 million including the outskirts) is one of the biggest metropolises of the world. It is situated at the foot of the Alborz mountain range. The city stretches over a surface of more than 200km2. It is the capital of Iran, as well as the cultural and economical centre and has grown into a huge city in less that a century.

Tehran has an immense network of highways. The traffic is famous, for it’s very dangerous and there seem to be no rules. Although the city has a metro system, the car is by far the most important means of transportation. The biggest city axis have been designed by Americans before the revolution. The Shah invited several western architects and engineers to make Tehran a modern western city in the Middle East. This is still visible in the extensive developments of the road network. Because of the intensive traffic, Tehran suffers from extremely serious traffic congestion and pollution problems.

Besides the economical and industrial image of Tehran, we can also appreciate the historical and cultural values. The city has numerous large museums, monuments, art centers, palace complexes and cultural centers, as well as nearly 50 major colleges and universities in total in Greater Tehran. Tehran city is built up out of several districts. In the north we find modern living areas consisting of numerous modern high-rise buildings and in the centre, the more traditional buildings like the Bazaar, several Mosques, palaces, and all government residents.

The south of Tehran is characterized by a poorer quality of living.

The first thing you see when arriving from the Mehrabad International Airport is the Azadi Tower.

This landmark has become an icon for Tehran and a national symbol of freedom. Iranians, based on

Photo Report

Tehran

Anita de Zeeuw Mohamad Sedighi

16

Atlantis -november 2006

Persian belief, try to create paradise on earth. This is why the government invests a lot in public space.

In spring, the plantation is best appreciated. An ingenious irrigation system keeps the city green.

The parks and public space are used extensively; everywhere families are picnicking, drinking tea or smoking a water pipe. This makes the city very lively, especially in the evenings. One of the attractions for the citizens of Tehran is the mountain region in the north (the ‘roof of Tehran’), a place to relax and breathe fresh air. This is also a popular meeting place for young couples in love.

•

The pictures were taken last spring, on an excursion to discover Persia, by: W. van den Brand, F. Gouwetor, B. Groothuijse, M. Grootveld, E. Grunter, L. Hartnack, M. Krijger, A. Spijkerman, D. Struik, A. de Zeeuw.

Traffic jam

The Freedom Tower, built in 1971 by Hossein Amanat

City Outskirts

The skyline of Tehran, with Milad Tower (435m)

november 2006 - Atlantis

17

LEITMOTIF

View on the Alborz mountain range

Quran Quotes on the viaduct

Golestan Palace

18

Sculpture in La-Leh park

Street image

Modernist building

Atlantis -november 2006

Southern Tehran

Bazaar

City Life

november 2006 - Atlantis

19

LEITMOTIF

Leitmotiv Cor Wagenaar

A few years ago, Karl Schlögel published a book that attracted widespread attention among sociologists, historians, architectural historians and geographers, and also struck a cord in the public mind: Im Raume lesen wir die Zeit. Über Zivilisationsgeschichte und Geopolitik. This book, actually a collection of essays, identifies the emergence of a ‘spatial turn’. Trying to come to grips with the complex phenomena we see around us, two ways are open to us: we can either focus on time, or on space – though by far the best tool to grasp the essence of the historical processes that shape our world is to combine the two approaches. Since the 19th century, however, the spatial component has been neglected. Concentrating solely on time, we have become accustomed to structuring

20

Atlantis -november 2006

almost everything according to chronological series of events. These identify causes and effects, using various methods to explain the way they relate to each other. They make the world comprehensible.

The world has become a text. Though Schlögel is not urging us to put aside this way of thinking, he does stress the need to rediscover space as a knowledge provider. What distinguishes space from the usual textual approaches analyses of the historical world is that it accepts simultaneity, the presence of phenomena from the past. We see many things at the same time; we see the physical manifestation of decisions taken sometimes ages before, cause, reasons, ambitions are not hidden in the remote past, they are manifested in the landscape, the cities, the

Plan J.D. Zocher 1829

LEITMOTIV

villages, everywhere around us. Paradoxically, this may well lead to a new Leitmotiv in architecture and town planning as well. At first glance, this may seem rather strange: isn’t space what these disciplines are all about? How can urbanism forget the spatial qualities of design? Obviously, it never completely did - but it definitely did get under the spell of what one may describe with the word factory: a conveyor belt of texts that eventually frames everything town planning can do.

Schlögel’s book leads back to the late eighteenth century - and that is where our short survey on Leitmotive takes us too. Sometimes, the helicopter view reveals more than microscopic analyses, and occasionally a movie shown at double speed demonstrates patterns of change more clearly than when played in slow motion. For practical reasons, we focus on Dutch examples, which, obviously, reflect international trends and tendencies. Zocher’s extension plan for Utrecht (1827), for instance, is strongly influenced by the ideas of the Enlightenment and, in this respect at least, reminiscent of the work of John Nash and C.N. Ledoux. If one were to define a Leitmotiv for town planning in the first half of the nineteenth century, it would be the idea that cities and nature should reflect the universal laws of nature; the urbanist’s role model, then, would be the natural philosopher. Since spatial design should unveil the essential characteristics of nature, space equaled time in importance. Social and natural phenomena were seen as determined by the same laws. The ultimate ambition of architects and town planners was to make society - the city - more natural, and nature more civilized. In both cases this required design: nature could only manifest its inherent qualities if it was redesigned - here we touch upon the strategy of the picturesque -and the city should be redesigned in full compliance with the ‘natural’

notions of the time, the plan is also surprisingly pragmatic: it tries to make use of the emergence of an economic space unhampered by tolls and custom barriers. This was something new and a result of the liberal revolution that swept across Europe in those day. Long before most of the superfluous political borders disappeared as well - Germany alone counted dozens of tiny states - economic unification reshaped the European continent, triggering an unprecedented economic boom that , eventually, had a worldwide impact. Around 1850, the fortifications surrounding most Dutch cities lost their function as a custom barrier: cities now became part of the undivided economic space. Since the fortifications had already lost their military use, they now only served recreational purposes for the citizens, who used them as a promenade. After 1874, when a law was passed that allowed their demolition, most cities transformed them into parks. Zocher’s plan for Utrecht anticipated these fundamental changes.

Since the 1850s, the town planner’s Leitmotiv was the wish to clear and clean the city; the engineer became his role model. As cities started to grow, hygienic conditions deteriorated. From a ‘mechanical’ point of view, cities did not do very well: they lacked effective sewage systems, the provision of clean drinking water was a problem, and since traffic by road became more important, many cities felt the

Rotterdam, Rose, Coolpolderplan 1866

social order - a view that mirrors the idea of the convenience. Zocher endowed Utrecht with extensive parks and greenery, and included a fair amount of social housing to ensure that in his ideal city the lower classes could also find a way to live. Typical for Dutch town planning in these years is the attempt to recreate the seventeenth-century city, and the wish to benefit from the economic revival of Germany.

Zocher’s plan for Utrecht is one of the first to mark the end of two centuries of decline that followed the unique outburst of energy around 1600, when most Dutch cities realized big extension plans. The one for Utrecht never materialized, but in the 1820s it did foster the ambition to rebuild and expand the city.

While reflecting the most influential philosophical

november 2006 - Atlantis

21

LEITMOTIF

need to experiment with new types of pavement. All these efforts culminated in the design of new street networks; these networks coincided with increasingly complex underground networks of tubes and cables - the origin of the intangible mazes of today. At the same time, the networks of streets were also meant to facilitate the housing market. They should attract investors willing to literally build the city, exemplifying the cooperation between the private and the public domain. These years witnessed the evolution of a completely new phenomenon: the metropolis London, Paris, Berlin, Barcelona, Budapest, Vienna, Madrid, Chicago, New York, St. Petersburg, Moscow.

They were the fruit of unlimited capitalist expansion, each expressing its own specific genetic code: a combination of the networks of streets and the building regulation (which often led to a specific housing typology). No metropoles were built in Holland and the only city that experienced substantial growth was Rotterdam. That probably explains why Rotterdam was the only Dutch city to appear in J. Stübben’s Der Städtebau (1890) - an encyclopedic overview that was milestone in the evolution of town planning as a mature discipline. The plans by G.J. Jongh are typical for this period. While introducing the networks that guaranteed at least some improvement of the devastating hygienic conditions, they respected the parceling structure that is so characteristic for the Dutch polder landscape. From now on, space was

22

Atlantis -november 2006

reduced to the passive recipient of historical processes and analyzed in terms of these processes; in this respect space became one-dimensional.

The late nineteenth century may have provided cities with sewage systems, minimum housing standards, and building regulations - the idyllic, harmonious world of Zocher was lost. Public Housing, for instance, was seen as incompatible with the free market and therefore almost completely abandoned. Only when the labor forces succeeded in accumulating sufficient power, founding labor unions and political parties, did public housing once more become an important issue. The construction of housing estates is the lifeblood of rapidly growing cities and since housing estates for the lower classes account for most of a city’s building stock, public housing provides architects and town planners with a unique opportunity to reshape the city as a huge work of art, a true Gesamtkunstwerk. Here, the Austrian theoretician, Camillo Sitte, had a tremendous impact. In his book he focused on the use of monuments as educational devices that endow the city with reference points to what all citizens should feel to be their common background. In this way Der Städtebau nach seinen künstlerischen Grundsätzen (1889), he underlined the need for shared values. Transforming cities into works of civic art now became the new Leitmotiv, Richard Wagner, composer of a huge repertoir of

Amsterdam, Berlage, Plan Zuid, 1915

LEITMOTIV

opera’s, served as a role model for architects and urbanists such as H.P. Berlage. Taking advantage of the possibilities offered by the Dutch Public Housing Law of 1901, Berlage used monumentalized, expressive housing estates of the Amsterdam School to recreate the Dutch capital city as one big, festive work of art. Even today, the extensions built on the basis of his plans for southern Amsterdam attract visitors from all over the world.

Rotterdam, AUP, Green

The medical doctor became the town planner’s role model in the years following the First World War. Confronted with the collapse of European culture and everything it represented, there was a widespread feeling that fundamental changes were needed.

Cities should become healthy organisms - organism is a word continuously used in this period. That was the new Leitmotiv. Everything that had an effect on the way a city functioned should be incorporated in town planning. This implied a huge increase in the scale of planning: cities are the centers of regions, so planning had to scale up to the regional level.

Housing may be the most important aspect of urban growth, if the town planner wishes to create cities that really function he should be aware of all the social, economic and cultural tendencies embedded in them - scientific surveys have to become part of modern town planning. SchlĂśgel may be right in asserting the loss of the spatial dimension in our ways to understand historical events, this process was certainly not a linear one. We can even argue that in town planning in the Netherlands the 1920s and

1930s marked the return of space as a device that disclosed and structured knowledge and expertise on a wide variety of social, economic and cultural phenomena. Van Lohuizen, for instance, conducted many of his surveys while crossing the city and the surrounding landscape on a bike, putting down his findings in small maps that he stored in a database. It is quite clear that Dutch town planners used careful spatial analysis as a tool to understand may of the phenomena that later have become integrated in the realm of economic and social planning. The most fascinating plan that demonstrates all that is typical for this period is undoubtedly the general extension plan for Rotterdam, completed by W.G. Witteveen in 1927.

Designed to transform Rotterdam into a metropolis of 2.5 million inhabitants, its most striking feature is probably the luxurious system of parkways.

The Second World War finished what had started during the first: Europe definitely lost is leading position in the world. It was divided in two sections, one dominated by the Soviet Union, the other by the USA. During the Cold War, both sides represented two political systems competing with each other. The main issue was which one of them was most effective in promoting the interests of the lower classes: the Welfare State or the Communism. For a short time, Communism seemed on the winning side, offering the working classes palaces like those lining the Stalin Allee in Berlin. In the end the Welfare State won and as soon as it did both models disappeared. Though the differences between the two systems were quite outspoken, they also had a lot in common. Planning and management were at the heart of both of them.

The manager now became the new role model of town planning, and the Leitmotiv was the ambition to transform cities into well-run, businesslike organizations, stripping them of everything that had no rational or functional necessity. Aesthetics, often heavily debated in the decades before, was one of the first to go. Demolition of entire neighborhoods that Rotterdam, Pendrecht

november 2006 - Atlantis

23

LEITMOTIF

were seen as obsolete was part of the game - even in Germany, post-war planning destroyed more than the bombs had done during the war. What distinguishes the urban policies in this period form those of the 1920s and 1930s is the emergence of integral planning and, consequently, the development of powerful planning and survey agencies outside the realm of town planning. Seen from the perspective of the urbanist, the findings of these agencies were not filtered according to their relevance for spatial planning. Part of what Dutch town planners before the Second World War had seen as their domain was now incorporated in the realm of other disciplines, most notably those of economic planning. Working with abstract data, economic surveys and policies appeared to be more scientific and therefore a more reliable field of planning, and that explains why economic planning – at the time a relatively new phenomenon in the Netherlands – was seen as a much more efficient tool to shape and reshape society. Even so, town planning did not give up its claim to mold the city of tomorrow. The concept of the neighborhood unit, for instance, wanted to educate people s that they would never again form a mass that threatened society – this, of course, was a direct reference to the causes of the Second World War. It is tempting to see the political activist as the role model for town planners in the 1960s and 1970s.

Inspired by J. Bakema and A. van Eyck, they protested against the ‘technocratic’ attitude of their predecessors. Their criticism echoed the conclusions of earlier surveys. Medizin und Städtebau (1957), for instance, claimed that the transition to the modern housing estates in the 1950s caused more psychiatric damage than the air raids during the war had done. The new generation of town planners and architects urged for a social, anti-technological approach, stressing the need for small-scale communities that, ideally, gave each of its inhabitants the opportunity to have a say in everything that effected his life. The Leitmotiv was to develop planning strategies that allowed citizens to express their personal wishes, and they wanted to preserve quite al lot of precisely those urban areas their predecessors planned to demolish. In the vision of the younger generation, what made these areas specifically valuable was their capacity to allow a large degree of variety on the basis of a well-defined urban tissue. Apart from urban renewal projects, these ideas manifested themselves in the low-rise housing estates of the late 1970s and 1980s, often characterized by simple brick buildings embedded in a pattern of winding streets. Though the younger generation left its mark in practically every Dutch

24

Atlantis -november 2006

city – Groningen, for instance, boasts two neighborhoods from the late 1970s, Beijum and Lewenborg, that allegedly echo the spirit of the hippy movement – they did not manage to re-conquer the domains town planning had to evacuate when economic and social planning emerged. Once part of the administrative system, the planning and survey institutes that now occupied these fields tended to consolidate their position. Attacking them from outside – which is what the critical generation professed to do, appeared to be rather unsuccessful.

In the 1990s the Welfare State was scaled down, most of the housing market was handed over to private companies and many cities outsourced at least part of town planning to private offices. The Leitmotiv of town planning can probably be summarized as the goal to provide private investors with the opportunities to create houses allegedly tailor-made for a wide variety of lifestyle groups, in an urban setting that was ideally rich and varied; the art director provides the most likely role model. An art director delegates part of the creative work, and so does the contemporary town planner. Apparently, his job has become quite hybrid and the field in which he has to work rather fragmented: different private and public parties deal with survey work, formulate programs, define building envelopes, and carry out the actual design work; the part of this machinery that produces verbal planning policies seems to have become disproportionately big compared with those parts that actually deal with space. In Holland, this even led to the widespread belief that the physical and visual aspects of space are completely determined by ideas expressed in the never ending avalanche of planning documents. The implication is, obviously, that space has completely lost its autonomous meaning. Since it is not seen as a means to get to know what is really going on, it often isn’t seen at all. It has become interchangeable with policies and surveys, paperwork best studied sitting behind a desk.

Not surprisingly, the discrepancies between the paper work world of policymakers and the niche disciplines that fuel their imagination on the one hand, and on the other hand the physical world outside have become quite striking. Which brings us back to the paradox at the beginning of this short essay: the unmistakable fact that space has lost its self-evident position in spatial planning. Here, too, however, the signs of a ‘spatial turn’ have become clear, and it is telling that they have originated in town planning practice, not in the realm of policymaking. The design of Leidsche Rijn, for instance,

LEITMOTIV

the largest housing estate now under construction in the Netherlands, is based on a careful analysis of the existing spatial qualities and the reasons, motives and causes that created the landscape. Even archaeological sites have been incorporated in the plans.

Of course, this is not enough to forge a new way of thinking – that implies a change of mind in the entire planning apparatus, which will be hard to achieve. If Schlögel’s assumption is right, however, it will only be a matter of time before a new Leitmotiv, one that focuses on the exploration of space as a means to distract meaning and direction from the world we see around us. It that happens, the role model could be provided by the journalist, the reporter, and that would echo the work of the pioneering town planners of the 1920s and 1930s, C. van Eesteren and W.G. Witteveen. It would demonstrate that town planning has once again found its proper place in the world.

•

Cor Wagenaar is architecture historian and Works for the Institute of History of Art, Architecture and Urbanism (IHAAU) in Delft. He also gives lectures on urban history in the urbanism master program of the Faculty of Architecture of the TU Delft.

november 2006 - Atlantis

25

LEITMOTIF

Het liberaliseren van de stedebouw vormt de basis van het afstudeerproject van Femke Visser. Door de opgave te projecteren op een concrete locatie is doormiddel van ontwerpend onderzoek gezocht naar een nieuwe balans tussen sturing en vrijheid. Dit heeft geresulteerd in een stedebouwkundig ontwerp dat de basis vormt voor de ontwikkelingsstrategie op Heijplaat, Rotterdam.

Stad in eigen hand een fundament voor Heijplaat Femke Visser Stedelijkheid ontstaat met de tijd. Een stad heeft tijd nodig om tot haar recht te komen, om de afwisseling in vorm en functie te brengen die stedelijkheid maakt. Daarin is ruimte voor toeval en spontaniteit noodzakelijk, omdat de stad zich zo kan aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen en wensen van de gebruikers. Een stad is dynamisch, dus is er ook behoefte aan dynamiek in de stedebouw.

De hedendaagse nieuwbouwwijk is echter een kanten-klaar product die het liefst gisteren al sleutelklaar had moeten worden opgeleverd. De wijken zijn tot op de stoeptegel nauwkeurig ontworpen, wat resulteert in een enorme uniformiteit en een zeer eenzijdig programma. Wie meer wil of iets anders, moet de stad uit, veel geld hebben of op zoek naar een plek op een volkstuincomplex. Ondanks inspraakavonden en welstandsvrije hoekjes is de keuzevrijheid en zeggenschap van bewoners in en over hun omgeving beperkt. Actuele trends wijzen echter in de richting van een grotere behoefte aan persoonlijke ruimte.

Mensen willen steeds meer zelf vorm kunnen geven aan hun bestaan.

De strategie voor het creëren van een levendige en duurzame stad is een stedebouwkundig kader – het fundament – dat, op verschillende schaalniveaus, ruimte laat voor individuele expressie – vrijheid – in beeld en gebruik. Kortom het liberaliseren van de stedebouw!

Heijplaat, Rotterdam Vanwege de bijzondere ligging ten opzichte van de stad en het eigenzinnige karakter van de plek is gekozen voor Heijplaat als ontwerplocatie.

Heijplaat ligt op de linker Maasoever, aan drie kanten begrensd door water: de Nieuwe Maas, de Waalhaven en de Eemhaven. Het gebied komt rond 1900 in ontwikkeling door de vestiging van de Rotterdamse Droogdok Maatschappij, een grote scheepswerf die inmiddels niet meer in gebruik is. Omdat de werf snel

26

Atlantis -november 2006

groeit, maar de afstand tot de stad erg groot is, wordt er in 1913 een fabrieksdorp voor de havenarbeiders gesticht: het tuindorp Heijplaat.

Met de aanleg van de Eemhaven en het vergroten van de Waalhaven verandert het polderlandschap rondom Heijplaat in een pierenlandschap. Heijplaat isoleert zich van de stad Rotterdam. De karakteristiek van het gebied wordt bepaald door de schaal, het gebruik, de onverwachte vergezichten en de grote contrasten.

Samen met de Merwehaven en Vierhavens maakt Heijplaat deel uit van de Stadshavens Rotterdam. In dit gebied zal de komende jaren veel gaan veranderen als gevolg van de aanleg van de tweede Maasvlakte.

Een deel van de nu aanwezige havenactiviteiten zal verschuiven naar het westen, waardoor er ruimte vrijkomt voor nieuwe functies. Met de transformatie van het gebied ontstaat een unieke kans om Heijplaat te versterken als bijzondere plek aan de Maas.

Visie Voor een geleidelijke en spontane stedelijke groei is het van belang de druk op het gebied zo laag mogelijk te houden. Dit genereert vernieuwing en initiatieven.

Om Heijplaat als zodanig te kunnen ontwikkelen is een visie opgesteld voor het stadshavensgebied.

Vanaf het centrum van Rotterdam staat de Nieuwe Maas in open verbinding met de zee. Dit benadrukt de aanwezigheid van (stads)havens in de stad. Het betekent ook dat de linker en rechter Maasoever los van elkaar kunnen worden ontwikkeld. De ruimte die vrijkomt op de rechter Maasoever als gevolg van verplaatsing van havenactiviteiten, kan worden benut om de stad tussen Rotterdam en Schiedam te complementeren. Op de linker oever spelen echter meerdere factoren. De Eemhaven zal vanwege de gunstige ligging aan de A15 en de Betuwelijn voorlopig blijven functioneren als

Heijplaat

containerhaven. In de Waalhaven zal vooral aan de oostkant van de haven ruimte vrijkomen voor nieuwe functies. Er bestaat een goede mogelijkheid om dit havengebied aan te sluiten op het achterliggende stedelijke netwerk. Dit betekent nieuwe impulsen voor Charlois. Het oostelijke deel van de Waalhaven kan zich ontwikkelen in de lijn van Kop van Zuid en Katendrecht.

Door te investeren in de randen kan het rivierfront van Heijplaat zich verder ontwikkelen als onderdeel van een levendige en duurzame stad.

ontoegankelijke van de haven is gebruikt als basis voor de samenhang en de hoofdontsluiting. Door zichtlijnen en een indirecte routing wordt er optimaal gebruik gemaakt van de ruimtelijke kwaliteit van het gebied.

Het langgerekte stuk land tussen de Waalhaven en Eemhaven vormt de ruggengraat van het gebied, de centrale pier. Ondanks de ligging tussen de havens is de directe relatie tussen Heijplaat en het water vrijwel verdwenen. Het water is niet of nauwelijks ‘Stad aan het water’

‘Manhattan aan de Maas’

Shortsea Eemhaven

Het fundament Ultieme vrijheid zou betekenen: zet een groot hek om Heijplaat en zoek het maar uit…

Vrijheid is echter meer dan alles kunnen doen wat je wilt. Totale vrijheid gaat ten koste van het algemeen belang. Het fundament is daarom een soort spel, dat bestaat uit een speelbord en spelregels. Het speelbord vindt zijn oorsprong in het landschap, waarbij ontwerpingrepen de karakteristiek van de plek benadrukken. Vanuit de stad zijn hier spelregels aan toegevoegd die de ontwikkelingsstrategie van het gebied bepalen.

+

=

De basis van het fundament is afgeleid van de morfologie van het havenlandschap: de pieren en havenbassins. Het onsamenhangende en het

Visie stadshavensgebied

zichtbaar, noch toegankelijk. Toch is het water van grote invloed op de kwaliteit van het gebied. Door de centrale pier, die geblokt wordt door de enorme RDM loodsen, te laten afbuigen kan de connectie met de rivier worden hersteld. Het rivierfront van Heijplaat is van belang in relatie tot de stad, maar vooral voor de grip op de ruimtelijke structuur en de schaal van het plangebied. Deze wordt bepaald door de link tussen de drie rivierkoppen en het knikpunt van de centrale pier.

De centrale pier vormt de publieke as van waaruit alle pieren worden ontsloten. De ligging ten opzichte van de centrale pier bepaalt de bereikbaarheid en daarmee het isolement van de zijpieren. Door het verschil in ruimtelijke kenmerken tussen de pieren kan het gebied worden opgedeeld in een aantal autonome deelgebieden, die zijn verankert aan de centrale pier.

november 2006 - Atlantis

27

LEITMOTIF

Impressie Eemhavenpier

RDM pier De RDM pier vormt de basis van het plangebied.

De pier heeft een zeer sterke eigen karakteristiek met het RDM terrein en het tuindorp Heijplaat, die bepalend zijn voor nieuwe ontwikkelingen. Nieuwe ontwikkelingen zullen zich concentreren rond het RDM terrein en volgen het ruimtelijk principe van de bestaande bebouwing: grote objecten in een open ruimte.

Ruimtelijk principe RDM pier

Eemhavenpier De Eemhavenpier kan ruimtelijk worden onderscheiden in drie gebieden. De Kop van de Eemhaven maakt deel uit van het rivierfront van Heijplaat en heeft aldus een structuurbepalende functie. Hierdoor zijn de spelregels gebonden aan schaal, plaats en beeld.

De Eemhavenkade betreft het smalste deel van de Eemhavenpier. Het ruimtelijk principe bestaat uit gesloten bouwblokken, die refereren aan de bestaande volumes. De pols van de Eemhavenpier, de Heij, is een samenvoeging van de uitbreidingswijk De Heij en het oostelijke deel van de Eemhavenkade.

De spelregels worden dan ook bepaald door de combinatie van wonen en werken.

Doorsnede publieke ruimte

28

Atlantis -november 2006

Q-eiland De karakteristiek van het Q-eiland wordt bepaald door de oorspronkelijke functie van het gebied als quarantaine inrichting. De groene enclave staat in schril contrast met de omliggende haven. Door het gebied opnieuw in quarantaine te plaatsen, kan het eiland zich ontwikkelen tot soort culturele vrijstaat waar een minimum aan regels geldt en een maximum aan creativiteit.

Waalhavenpier 6 Het isolement en de wijdheid van de Waalhavenpier sluiten aan bij het ruimtelijke karakter van het tuindorp Heijplaat, dat daarmee het uitgangspunt vormt voor de nieuwe ontwikkelingen op deze pier.

Het tuindorp is echter als één geheel ontworpen.

Door gebruik te maken van een modulaire kavelmaat kunnen verschillende typologieën ontstaan, zonder deze op voorhand vast te leggen.

Eemhavenpier

AFSTUDEERPROJECT

Ontwikkelingsstrategie Tijd speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van Heijplaat en dus in het ontwerp. Niet alles is op voorhand vastgelegd. Eén van de motoren achter de toekomstige ontwikkelingen op Heijplaat is het RDM terrein. Dit terrein is als eerste beschikbaar voor nieuwe functies en voorzieningen die het gebied kunnen verlevendigen en daarmee Heijplaat op de kaart van Rotterdam zetten. Te denken valt aan het organiseren van grootschalige evenementen in en rondom het voormalige haventerrein, zoals de Wereldhavendagen. Ook op kleinere schaal kunnen ‘tijdelijke’ functies bijdragen aan het activeren van het gebied. Bijvoorbeeld het Maritiem Museum met een werkplaats in één van de enorme loodsen en aanmeerplekken in de Dokhaven, een vestiging van de NOW&WOW in de voormalige ketelgieterij, ateliers in de oude havenkantoren of een ‘vaste’ wekelijkse markt op het sorteerterrein ten westen van het tuindorp. Voorlopig ligt er op Heijplaat een goede basis wat betreft ruimte en infrastructuur. Wanneer de belangstelling voor het gebied groter wordt kunnen ingrepen de kwaliteit van het gebied vergroten, zoals de aanleg van de publieke as. Dit vormt het begin van

de formele ontwikkeling van Heijplaat. Het proces bepaald uiteindelijk het ‘eindbeeld’. Dit betekent dat bepaalde delen misschien als haven blijven functioneren of dat de spelregels na verloop van tijd moeten worden aangepast om andere invullingen mogelijk te maken.

Door de ruimtelijke opzet van het gebied is het mogelijk om op iedere pier een ander spel te spelen. De oplossing is niet eenduidig, zoals blijkt uit de verschillende deelgebieden waar steeds andere varianten en niveaus van sturing gelden.

De balans tussen sturing en vrijheid is afhankelijk van de context, het stedebouwkundig ontwerp als interpretatie van de locatie. De context bepaalt het specifieke, unieke speelbord en de generieke, maar flexibele spelregels die daarop van toepassing zijn.

• Femke Visser studeerde af in maart 2006 in het afstudeerlab Urban Compositions. Haar mentorenteam bestond uit ir. Jaap van den Bout, dr. ir. Machiel van Dorst, ir. Hein de Haan en ir. Leo van den Burg.

Femke is nu werkzaam bij Veenenbos en Bosch landschapsarchitecten, in Arnhem.

Speelbord Heijplaat RDM pier

Q-eiland

Waalhavenpier 6

november 2006 - Atlantis

29

LEITMOTIF

Urban renewal, redevelopment, individualization, commercialization, privatization, compartmentalization. Developments which are not only taking place in the Netherlands, but also in Russia.

Every year more Dutch offices are designing in Russia. Competitions, commissions and realizations are becoming a routine experience for quite some Dutch internationally oriented offices.

Fading from red to pink Workshop in Saint Petersburg Sandra Schijf

Thinking of Russia, stereotypes like Stalinist architecture, hammer and sickle, plattenbau, constructivism and enormous Lenins on huge pedestals, come to mind. And it is all there, but there’s more.

Saint Petersburg is known as the Venice of the Eastern Bloc, filled with palaces. Its majestic appearance is achieved through a variety of architectural details including long, straight boulevards, vast spaces, gardens and parks, decorative wrought-iron fences, monuments and decorative sculptures.

Once you’re in Russia, you might as well go to Moscow. It is always nice to expand your knowledge about architecture, urbanism and culture in general, and the built heritage of the Eastern Bloc countries and their modern development is worth studying.

Not only therefore, but also because it is very interesting to design together with students from another culture, the Department of Urbanism, Chair of Landscape Architecture, of our faculty and the Saint Petersburg State University of Architecture and Civil Engineering (SPSUACE) organized a study tripworkshop to Saint Petersburg and Moscow.

Saint Petersburg. 5 days sightseeing, 3 days workshop. Moscow. 3 days sightseeing.

What an experience!

So, we went, after we dealt with a lot of organizational, bureaucratic things. Not just from the Russian side, but to a large extent at our own faculty. It seems not to be very easy to arrange al the money-, funds- and ects- stuff. Participating were 10 students from Delft, 5 students from the Academy of Architecture Groningen, 9 from SPSUACE and 1 student from Moscow Architectural Institute. Assistants were

30

Atlantis -november 2006

FADING FROM RED TO PINK

Anatoly Travin, architect in Amsterdam and main organiser, Katya Larina from SPSUACE, Olesza Lopukhova, architect in Moscow, Bart Aptroot, architect in Amsterdam, Yko Buursma, architect and tutor at the Academy of Architecture Groningen, and Sandra Schijf, assistant from TUDelft.

Prejudice I used to think it was always very cold in Russia.

I thought no-one would speak English and that the people were very distant. That sounds quite interesting, but not very appealing. Except for the Hermitage, and that the name of the city used to be Leningrad, I have to admit that I did not know a lot more about Saint Petersburg, before I was asked to be an assistant for the workshop by Bastiaan Kwast1.

During my studies I have participated in several workshops abroad, and I thought it would be interesting to experience it from the other side now.

So…, as I said, we went, not really knowing where to end up, and what to expect from the Russian students. Our trip proved the opposite of my prejudices.

The minimum temperature during the days we were there was 25 degrees, and once you get to know the people they are very warm as well.

Mutations of the environment Big urban renewal projects and redevelopment are taking place in Russia. Since the 90’s, a lot has been built in Moscow, which totally changed the city. Now it is Saint Petersburg’s turn. As if they are in a hurry,

there is often no urban plan involved. The genius loci is not really taken into account. Just start from scratch and build something new. Tabula rasa. Money and power are shaping the public realm. Since the 18th century there have been strict regulations for the outlay of the city. Until the 80’s there has been strived for coherence in the city. Typical for Saint Petersburg are big ensembles with large boulevards.

In the inner courts of these ensembles, nowadays, small vinex-like neighbourhoods arise.

Slowly, the western world crawls into the Russian cities; the buildings, streets, city quarters and parks.

On all kinds of locations throughout the whole city of Saint Petersburg this is taking place. The (red) soviet appearances step aside for newer hipper features.

Therefore the theme of the workshop was; fading from red to pink. This fading takes place in all scales and typologies. The assignment was to recognise and designate this fading at a particular site. How should we deal with this as an architect or urban planner?

Organism A city is an organism, its trees and parks are lungs, the streets are arteries and veins, and the sewerage the intestines.

I am a living organism. Fifteen years ago I could not take care of myself. There were two people who did that for me. They cooked, paid, and did my laundry.

As the years passed by, they taught me how to do this myself. And now I see those people maybe once every two months.

Our environment is constantly changing like a living

november 2006 - Atlantis

31

LEITMOTIF

organism. Living organisms should be handled with care. Sometimes they need their rest…or an injection. They have to adapt slowly. How can we guide these mutations? How can we manage transitions?

How can we keep room for changes?

As an urban planner or architect the temptation is big to design everything and say what should happen where and how people should behave. But people will almost never sit down where you expected them to.

32

is a small amount of simple rules that all fish know and that come from within the group. Bottom up. If a ‘leader-fish’ would stand up and tell them that from now on everything will be different and they all have to obey (top down), some fish would rebel, stand up against the leader and start their own little group.

Compartmentalization, privatization and individualization are a result of top down regulated systems.

Things work better if its system is self organizing.

Think about the difference between a crossing with its traffic lights and a lot of difficult top down regula-

End-stage Do we want these things to happen? How should we deal with them? Maybe we should not want to plan the end-stage but just think about the effects that certain interventions can have. Think about the

ted rules, and a roundabout which is self organizing, bottom up, with just two simple rules. The traffic flows are excellent, where in the top down traffic light alternative you often ask yourself what you are waiting for. Formal networks are planned and regulated top down. To create a fast and a flexible organization it should be regulated bottom up. Rules should be made on a level where they are relevant.

A bottom up regulated network needs a community sense and collective aim.

potentials. How can we guide mutations? How can we manage transitions? How can we keep room for changes? How can we keep identity, traces of the past? How can we give an urban injection? What is flexibility? What is the backbone of the city or the building? Is it the people? The individual unit? The city grid? What happens in the worst case scenario?

What is the essence? What do we aim for? How do we want this? What are the effects? And what are the in between stages?

Fish How does a school of fish swim and stay together? As far as I know there is not one Führer-fish who tells the others to stay together when the enemy comes and to slow down if they have to take a corner. There

Workshop Analyses and designs of case studies with different scales and characters. There were four different sites; public building, street, city quarter, and park.

Atlantis -november 2006

FADING FROM RED TO PINK

1 The public building: a Palace of Culture; a palace for the workers. Once the workers, apart from getting involved into political activities, learned their ballroom dances here. Now it is being filled with all kinds of commercial programs: casinos, strip-clubs and retail stores.

2 Street: a ceremonial avenue; a theatrical representation of the Stalin Empire. Now billboards are covering its vast façades; triumphant and slow moving trolleys gave way to private transport, predominantly Mercedes’ and BMWs that are parked on fenced and guarded parking lots all around.

3 City quarter: ‘Plattenbau’ mass housing; euphoria of pragmatism. Over-exaggeratedly spacious, yet temporary housing blocks of the 6o’s appeared to be as permanent as all temporary things are. Today prefab quarters are densified and extended according to new fashions: brick cladding is a must, infrastructure is underfinanced.

4 Park: promises broken. Grande plans abandoned.

What the ‘plattenbau’ inhabitants actually got wasn’t much; an apartment of very modest size and quality.

The rest was to be envisaged by the public parks, but in practice remained a mere declaration. Today being either unfinished or neglected, public gardens are further strangled by commercial development.

The locations were visited, photo’s and drawings were made, schemes were drawn and models and SWOT analyses (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) were made. A lot of talking was done and a great deal of questions arose.

Is a Cultural Palace something of the 21st century?

How can we fade boundaries between commercial & culture and public & collective? Can we ‘just’ put the car under the ground? How should it look? Do we want gated communities? What is fading? Is it social, spatial, functional, architectural or a combination?

What is the difference between collective and semi public space? How does it look? How can we increase connections? How can we define a framework for injections, interventions? Does an elevated pedestrian route make sense? Can we make movable islands? What are the in between phases? How could we cooperate with politicians? And as designers, is this our cup of tea at all?

It’s always good to think about issues like these more consciously, and discuss them with people with a different background, whether you can solve the

november 2006 - Atlantis

33

LEITMOTIF

dark cafés. The enormous squares. The big water and snow drainage systems. Blini; small pancakes they sell on the streets. Gorodki, a weird game where you have to throw a heavy stick to some trunks of wood.

The Peter and Paul Fortress, where the city was founded. A lot of Lada’s and BMW’s.; no middle-class cars. Nicely dressed women with a lot of jewellery. A lot of beautiful women and less beautiful men. Large statues, large parks, large buildings, large streets. A lot of men in uniforms. The train to Moscow, a lot of drinks with Russians. The Kremlin. The Red Square, the mausoleum of Lenin. Melnikov house, and a lot, A LOT of enormous new buildings that look old.

But in the end it just comes down to this; visit Russia yourself. Be there before globalisation has turned it into the same as the countries you already know. Next year we will arrange a new workshop in Russia.

problems or not. Whether the solutions are even possible or not. Everything we design at our faculty is fictive, so we are used to impossible solutions, but we have to make sure not to get stuck in our own tunnel vision.

So what’s there to see?

For a nice description about the city it is better to read a good tourist-guide or architecture book. But what did we see? What made our stay so nice? A short summary: The subway! So deep underground that you can’t even see the end of the escalator. The people in the subway! The Hermitage! The Neva; the big river that flows through the city, comparable with the Amstel in Amsterdam. The bridges over the Neva that open during the night. The fact that you can’t read anything written on the signs. The palaces. Peterhof, the Versailles of Peter the Great. The obscure, small and

34

Atlantis -november 2006

Want to know more?

By the end of November there will be a booklet with all results of the workshop in the library of the faculty of Architecture.

•

Noten 1 ) Bastiaan Kwast works for the Chair of Landscape Architecture and gives architectural tours through the city of Saint Petersburg. He organized the greatest part of the workshop together with Anatoly Travin. He is, together with the international office, setting up a collaboration between our University and the Saint Petersburg State University of Architecture and Civil Engineering, so that in the future students can study in Russia with a Erasmus scholarship, and the other way around.

Sandra Schijf is a Master student architecture, ready to start her final project. She was one of the assistants during the workshop fading from red to pink, St.Petersburg case, that took place from the 5th until the 17th of July.

Currently she is doing an internship at architects’ office CEPEZED in Delft.

(advertentie)

.

PolisFonds voor stedebouw

De oprichting Polis, podium voor stedebouwkunde heeft in 2000 het PolisFonds opgericht tijdens de viering van het tweede lustrum van Polis in het NAi. Het PolisFonds Het PolisFonds is een fonds dat individuele en kleinschalige initiatieven, die voortkomen uit de dagelijkse stedebouwpraktijk of de wetenschap financiert. Dat betekent dat ook initiatieven van buiten Polis een plek krijgen op het podium voor stedebouwkunde. Bij de initiatieven valt te denken aan publicaties, onderzoeken op basis van actuele vraagstukken of tentoonstellingen.

Subsidies worden toegekend aan aanvragen die aansluiten op de doelstellingen van Polis, zoals het stimuleren van het vakgebied stedebouwkunde en het bevorderen van contact en uitwisseling tussen wetenschap en praktijk. Op het podium van Polis zullen de initiatieven hun weerklank vinden in onder andere lezingen, symposia, excursies, studiereizen en de stedebouwweek. Het magazine Atlantis zal een belangrijke en aanvullende rol spelen in het verder uitdragen van de activiteiten mogelijk gemaakt door het PolisFonds Opzet van het PolisFonds De subsidieaanvragen kunnen worden ingediend met behulp van een aanvraagformulier dat verkrijgbaar is bij Polis, Podium voor stedebouwkunde. Een commissie, bestaande uit mensen met verschillende stedebouwkundige invalshoeken, beoordeelt de aanvragen. Deze commissie verandert jaarlijks van samenstelling maar heeft een vaste opbouw qua discipline.

- een bestuurslid van het algemeen bestuur van Polis, Anthony Fuchs (vice-voorzitter Polis) - een stedebouwkundige uit het onderwijs, Miranda Reitsma (redactie tijdschrift Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening) - een projectontwikkelaar, Thom Wolf (adjunct-directeur Dura Vermeer Amsterdam) - een overheidsstedebouwkundige, Maarten Schmitt (stadsstedebouwer gemeente Den Haag) - een bureaustedebouwkundige, Roy Bijhouwer (stedebouwkundige Quadrat, atelier voor stedebouw, architectuur en landschap, Rotterdam)

Het PolisFonds ondersteunen!

Polis heeft een klein startkapitaal vrij kunnen maken voor het PolisFonds. Dit is slechts het begin!

Wil het PolisFonds succesvol zijn, dan is uiteraard ook uw donatie noodzakelijk! Als het mede mogelijk maken van kleinschalige stedebouwkundige initiatieven u aanspreekt, dan kunt u een bijdrage overmaken op girorekeningnummer 8522358 o.v.v. PolisFonds.

Hiermee zal een vakinhoudelijke verdieping en verbreding tot stand gebracht kunnen worden zowel binnen de wetenschap als de praktijk.

november 2006 - Atlantis

35

LEITMOTIF

Agenda Agenda

36

Activities Urbanism

Activities NAI

Activities Elsewhere

The Memory of the City Cultural History & Urban Design

Spectacular City Photographing the Future

13 October - 9 November 2006

23 september 2006 - 7 january 2007

International Conference Re-inventing the Urban Identity

Location: Blokkenhal The exhibition “The Memory of the City: Cultural History and Urban Design” provides an overview of the design tools used by urban designers in relation to history and the built environment.

Since the middle of the nineteennineties, this field has attracted a

The best architecture is not so much built nowadays as projected in glossy images. New spectacular photographs portray the beauty and potential of urban landscapes, iconic buildings and deserted interiors. The NAI is about to explore this visual realm of lyrical, large-format photographs. Not just the new cities

‘Modernization & Regionalismre-inventing the urban identity’ is the title of an international conference that will take place in Beijing. The theme of the conference is the increasing contradiction between the modernization of cities and regions on the one hand, the cultural iden-

lot of attention. Yet, the historical development of landscapes and cities has been a core theme in modern urbanism from the start.

The six offices which participate in this exhibition (Crimson, la4sale, Eric Luiten, HKB stedenbouwkundigen, De Nijl Architecten, Rein Geurtsen & partners).

of China, but a perfectly ordinary German street corner scene and a highway intersection come across in these illustrations as a revelation of what mankind has made. Artists and photographers train their cameras on cities, on remarkable buildings, and on neglected corners of the existing environment.

tity and sustainability of these places on the other.

The conference will be organized by the international forum on urbanism, collaboration between TU delft, Tsinghua University Bijing and NTU Taipei.

Atlantis -november 2006

18 -20 October 2006

PARTNERS VAN POLIS

november 2006 - Atlantis

37

LEITMOTIF

38

Atlantis -november 2006

DE POLISSTELLING

BESTUUR Voorzitter: Arjen Spijkerman Vice Voorzitter: Anthony Fuchs Penningmeester: Lisette Meijer Secretaris: Anita de Zeeuw Bureauleden: Atelier Dutch B.V. Atelier Quadrat BGSV Boom-Duijvestein bv BRO BugelHajema ADV. b.v.

Buro 5 Maastricht Bureau B+B Bureau Nieuwe Gracht Buro MA.AN CH & Partners CUSVELLERstedebouwkundige bv De Ruimtestudio DN Urbland DS+V Enno Zuidema Stedebouw Gemeente Almelo Gemeente Almere Gemeente Amsterdam Gemeente Eindhoven Gemeente Apeldoorn Gemeente Assen Gemeente Breda Gemeente Zoetermeer Grontmij Advies & Techniek Grontmij Nederland BV HKB Holland Railconsult HzA Stedebouw & Landschap KOW-S Kraaijvanger Urbis Metropolis NAI bibliotheek OD 205 Palmboom & Van den Bout Provincie Gelderland Rein Geurtsen & Partners BV Reitsma stedebouw ontwerp S.A.B. Holding SVP architecten & stedebouw Swets Information Services VVK architectuur & stedenbouw bv Zandbelt&vandenBerg

De Polisstelling

The polisstatement

To keep the discussion in the field of urbanism going and most of all lively, the idea has arisen to include a statement in the Atlantis.

Anyone who would like to react on the statement and open the discussion, can do so by sending a reaction to polis@bk.tudelft.nl.

Reactions will be printed in the new Atlantis.

The first thing we do, when making a new design for a landscape, is searching for the spots’ identity, it’s “genius loci”. That identity frequently refers to its historical characteristics. But why do we constantly refer to the historical situation of the landscape? Not surprisingly, the typical Dutch flat polder landscapes, with their endless poplar lanes, are so boring! First we have to ask ourselves the following question; for whom are we actually making the landscape?

The answer to this question is the citizen, but do people still want the same boring landscape that thee needed in the earlier days? No, the citizen wants to see an un-Dutch landscape, why would we otherwise travel for hundreds of kilometers to admire mountains or exotic gardens!

A good example of a much appreciated landscape is the manmade hills in the north of Holland; an artificial teletubby landscape made from a rubbish dump.

A second example is the immense crater landscape in Germany near the border with Limburg. This landscape is the result of open pit mining1 where enormous lignite excavators ploughed the landscape.

The result is a moon landscape without any context, the ideal landscape for Urbanists and landscape architects to be inspired to create new attractive living and leisure landscapes.

For this reason the proposition is; Eat the landscape.

The future Dutch landscape must be radically put to the question and make place for innovation and a totally new landscape! stelling/statement

EAT the landscape!

1) Open-pit mining, or opencast mining, refers to a method of extracting rock or minerals from the earth by their removal from an open pit or borrow. The term is used to differentiate this form of mining from extractive methods that require tunneling into the earth.

(Source: http://en.wikipedia.org/wiki/Open_pit_mining)

november 2006 - Atlantis

39