Πολιτική
Ο
ο τ ά ι ρ α τ ε λ ο ρ π ο λ ε ρ υ Κο α ί ζ α υ ο ζ ρ υ ο π μ ο λ ε ρ υ ο και κ
όρος εμφανίζεται για πρώτη φορά στη «Γερμανική ιδεολογία», το 1845. «Λούμπενπρολεταριάτο»: εκείνο το κομμάτι της εργατικής τάξης που δεν διαθέτει «ταξική συνείδηση», άρα είναι άχρη- σ τ ο σ τ ο ν επαναστατικό αγώνα. Στη σημερινή Ελλάδα παρατηρείται, νομίζω, ένα καινούργιο κύμα λούμπεν-προλεταριοποίησης: η σχέση των τάξεων είναι, θα λέγαμε, διαλεκτική· το λούμπεν-προλεταριάτο αντιστοιχεί στην απουσία αστικής τάξης· δικαιολογείται και τροφοδοτείται από την ύπαρξη ενός ακαθόριστου στρώματος τυχοδιωκτών, μεγαλοφοροφυγάδων, «βδελυρών πλουσίων»· εν κατακλείδι, μιας τοπικής ποικιλίας της διεθνούς «λούμπεν-μπουρζουαζίας». Η λούμπεν-προλεταριοποίηση οφείλεται σε μερικές προφανείς αιτίες – στην εισροή μεταναστών από εύθραυστα κοινωνικά στρώματα χωρών του Τρίτου Κόσμου, στην πτώση του γενικού βιοτικού επιπέδου εξαιτίας της βίαιης ύφεσης, στο ανεπαρκές δίκτυο κοινωνικής αλληλεγγύης, στην κατάρρευση της παιδείας – καθώς και σε μερικές αιτίες λιγότερο προφανείς. Γίνεται πολύς λόγος για την «περιθωριοποίηση», για τη δημιουργία μιας πολυπληθούς «υπο-τάξης» που συνωστίζεται στις παρυφές του «προλεταριάτου». Δεν πρόκειται για εργάτες, δεν πρόκειται καν για ανέργους που υπήρξαν εργάτες· το φαινόμενο μοιάζει παγκόσμιο και εντείνεται σε χώρες με υψηλό ποσοστό λαθρομεταναστών εφόσον οι «ξένοι» δεν απολαμβάνουν του οικογενειακού και κοινωνικού ασύλου όπως οι ντόπιοι. Στην Ελλάδα, παρατηρείται «περιθωριοποίηση» όλων των αδυνάτων· κυρίως των ξένων, αλλά όχι μόνον των ξένων: η φτώχεια, η ανεργία (μαζί με την κληρονομούμενη φτώχεια), το διαλυμένο σχολείο και ο πολιτισμός της τηλεόρασης (μαζί με τη φτώχεια) καθώς και οι επακόλουθες ψυχολογικές καταστροφές (αλκοολισμός, τοξικομανία, κοινωνικό μίσος, σοβαρή παραβατικότητα, αναλφαβητισμός) δημιουργούν αυτό το καινούργιο λούμπενπρολεταριάτο, μια «τάξη» χωρίς συνείδηση αλλά γεμάτη αρνητικά συναισθήματα. Η περιθωριοποίηση οφείλεται σε συνδυ-
24 A.V. 2 - 8 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2010
φύλλου Της Σώτης Τριαντα
ασμ ό πρ ο σωπικού σφάλματος/ατυχίας και αδυναμίας του συνόλου να ελαχιστοποιήσει τις επιπτώσεις του σφάλματος και της ατυχίας. Δεν αναφέρομαι εδώ στην περιθωριοποίηση λόγω κοινωνικών προκαταλήψεων, όπως μπορεί να συμβεί σε gay πολίτες ή σε πολίτες με αναπηρίες, αλλά σ’ εκείνη τη διαδικασία του εξοστρακισμού με την οποία ολόκληροι πληθυσμοί απωθούνται εκτός πλαισίου της mainstream κοινωνίας: στέρηση εργασίας, ασφάλισης, πολιτικών δικαιωμάτων, στέγης· κοντολογίς «τυχάρπαστη» και επισφαλής ύπαρξη χωρίς κοινωνικό συμβόλαιο. Έτσι, έχουμε, από τη μια, ένα διαρκώς διογκούμενο λούμπεν-προλεταριάτο, τα μέλη του οποίου δεν εργάζονται σε ταξικά καθορισμένες θέσεις –βιομηχανία, γη, υπηρεσίες υπό τη σύγχρονη έννοια – αλλά βγάζουν τα προς το ζην είτε στη μαύρη αγορά εργασίας, είτε στον χώρο της παρανομίας, είτε παραμένουν παρασιτικά προσκολλημένα στην οικογένεια. Η διόγκωση αυτής της υπο-τάξης συνοδεύεται, όπως προανέφερα, από την ανάπτυξη μιας αντίστοιχης τάξης που επίσης βγάζει τα προς το ζην –και με το παραπάνω– από τη μαύρη αγορά εργασίας και από την παρανομία: η λούμπεν-μπουρζουαζία πλουτίζει παραβιάζοντας ή αγνοώντας το κοινωνικό συμβόλαιο. Αμφότερες οι τάξεις εκθέτουν και δοκιμάζουν τη δημοκρατία η οποία καλείται να βρει τρόπους για την επιβολή των νόμων και για τη διεύρυνση της κοινωνικής αλληλεγγύης (το δεύτερο είναι αδύνατον χωρίς το πρώτο). Μεταξύ άλλων, το κουρελοπρολεταριάτο και η κουρελομπουρζουαζία «ρυπαίνουν» την κοινωνία, οξύνοντας τις αντιθέσεις. Η ρύπανση και η όξυνση των αντιθέσεων αποτελούν μέθοδο και στόχο των παλαιοαριστερών που προσβλέπουν σε «σοσιαλιστική» επανάσταση: το παρόν θυσιάζεται για ένα μακρινό, αβέβαιο μέλλον. Τίποτα «θετικό» δεν θεωρείται εφικτό μέσα στα πλαίσια της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας: το λούμπενπρολεταριάτο χρησιμοποιείται σαν φόβητρο
πράγματα ως ισ τορικός των ΗΠΑ, περίπου ως εξής: διανύουμε την αμερικανική δεκαετία του ’70· μια παραλλαγή της. Οργανώσεις όπως οι Μαύροι κι από τις δύο άκρες του πολιτιΠάνθηρες και οι Young Lords, που συγκέκού φάσματος· να τι μπορείς να πάθεις! Και: ντρωναν μέλη του λούμπεν-προλεταριάτου, να ποια είναι η αληθινή φύση του κοινωνικού βρίσκονται σε ένα είδος επαναστατικής επασυστήματος! γρύπνησης και καθαγιάζονται στο συλλογικό Αυτό που μοιάζει επικίνδυνο σήμερα είναι, φαντασιακό. Οι άνεργοι συγχέονται με τους εκτός από τη χρήση του φοβήτρου, η παράλαέργους, οι «δεξιοί» τρομοκράτες με τους ληλη κολακεία του λούμπεν-προλεταριάτου «αριστερούς» (τρομοκράτες), οι διαδηλωκαι η ανάδειξή του σε επαναστατική δύναμη. τές με τους χούλιγκανς, οι αναρχικοί με τους Κι όμως, οι άνθρωποι χωρίς κοινωνικό συμληστές και τους δολοφόνους, οι επαναστάβόλαιο είναι επιρρεπείς στις πιο σκοταδιστιτες με τους βανδάλους, οι ελευθεριακοί με κές ιδεολογίες· στις πιο ακραίες και αήθεις τους κομουνιστές· οι τελευταίοι έχουν μάλιπράξεις. Ο φασισμός του Μουσολίνι δεν γενστα επιδοθεί σε ανταγωνισμό με τους πρώνήθηκε μόνον στα βάθη της μικροαστικής τους: ποιος είναι άραγε ο πιο επαναστάτης; οικογένειας και του στρατού, αλλά στις συμΠρόκειται για φαινόμενο της αμερικανικής μορίες του λούμπεν-προλεταριάτου, ενός κοινωνίας των αρχών της δεκαετίας του ’70· πληθυσμού χωρίς αξίες, με χαμηλό ηθικό, υπενθυμίζω ότι στη συνέχεια ενέσκηψε η χωρίς ταξική ταυτότητα. Στην ίδια ιδεολογία προεδρία Ρέιγκαν και αναβίωσε η είναι επιρρεπής η λούμπεν-μπουρζουαζία χριστιανική άκρα δεξιά. που μοιάζει με ένα κοινωνικά «επιτυχημένο» Εξάλλου, η κρίση της εσώτερης πόλούμπεν-προλεταριάτο: ο στοιχηλης, η ανομία, η «περιθωματζής στον οποίον χαμογέλασε Μοιάζει ριοποίηση»/γκετοποίηση η τύχη, ο high-class προαγωγός, ο επικίνδυνη (όπως συνηθίζουμε να λέμε μεγαλέμπορος κόκας, ο μεγαλοαπατεώνας (σε αντιδιαστολή με η ανάδειξη στην Ελλάδα), ολόκληρων τον μικροαπατεώνα). του λούμπεν μητροπολιτικών θυλάκων Η μαρξική απόρριψη του λούμπενπρολεταρι- αποτελούν φαινόμενα και προβλήματα εκείνης της εποπρολεταριάτου, ιδιαίτερα όπως άτου σε επα- χής. Το πώς λύθηκαν, όσο λύτο περιγράφει ο Μαρξ στην «18η ναστατική θηκαν, είναι μια άλλη ιστορία. Μπρυμέρ του Λουδοβίκου Βοναδύναμη Τέλος, επικρατεί αντίληψη μεπάρτη», ακούγεται σήμερα σαν τα-αποικιοκρατική· η Ελλάδα εκδήλωση κοινωνικού ρατσιβλέπει τον εαυτό της στη χοσμού. Αντιθέτως, η άποψη του ρεία των αποικιοκρατούμενων Μπακούνιν αναδύεται κυρίαρχη: η «επαόπου, για ιστορικούς και οικονομικούς νάσταση» θα προέλθει από «τη μορφωλόγους, το λούμπεν-προλεταριάτο είχε μένη, άνεργη νεολαία, από περιθωριακούς πάντα μεγαλύτερη βαρύτητα από το «προκάθε τάξης, συμμορίτες, ληστές, φτωχές μάλεταριάτο»· οι πληθυσμοί ήταν εξαθλιωμέζες, κι όσους δραπέτευσαν ή αποκλείστηκαν νοι. Από πολλές απόψεις βρίσκεται πράγμααπό την πειθαρχημένη εργασία... κοντολοτι ανάμεσα στους αποικιοκρατούμενους: η γίς από όσους ο Μαρξ ορίζει ως “λούμπενκουρελομπουρζουαζία της, παρότι δηλώνει προλεταριάτο”». Σημειώνεται επίσης εντυ«πατριωτική», αποτελεί την εμπροσθοφυπωσιακή διάδοση της ιδέας του Μπακούνιν λακή ενός οικονομικού συστήματος εξάρτηγύρω από την ενδογενή επαναστατικότητα σης λατινοαμερικανικού τύπου (το οποίο, το των χωρικών: ο Μαρξ διαφωνούσε· η ιστορία 1972, ο Α. Γκ. Φρανκ ονόμασε –το αναφέρω νομίζω ότι τον έχει επιβεβαιώσει. Εμείς όμως παρεμπιπτόντως– “lumpen-development”) βρισκόμαστε πίσω από την ιστορία. και ενός κράτους που μπορεί εύκολα να θεωΗ κατάσταση στην Ελλάδα –κοινωνική και ρηθεί lumpenstate: κουρελοκράτος. A φαντασιακή– έχει, για μένα, που βλέπω τα