Open mapping the city in regard to multiple subjects

ΑΝΟΙΧΤΗ

η πόλη ως προς

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ

πολλαπλά υποκείμενα Αθηνά Σταματοπούλου

επιβλέπων καθηγητής: Γιώργος Παρμενίδης επιτροπή/ σύμβουλοι: Παναγιώτης Τουρνικιώτης και Κώστας Μωραΐτης Διπλωματική Μεταπτυχιακή Εργασία ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονική - Σχεδιασμός του Χώρου (κατεύθυνση: Σχεδιασμός - Χώρος - Πολιτισμός) τμήμα Αρχιτεκτόνων, Ε.Μ.Π. Μάρτιος 2016 επικοινωνία: athinastamatopoulou@gmail.com

Το έργο αυτό αδειοδοτείται από την Creative Commons Αναφορά Δημιουργού 4.0 Διεθνές Άδεια. Για να δείτε ένα αντίγραφο της άδειας αυτής, επισκεφτείτε http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/.

περίληψη Η παρούσα διπλωματική ασχολείται με την χαρτογράφηση (mapping) της πόλης: με το πως χαρτογραφούμε στο πλαίσιο μιας διαδικασίας αστικού σχεδιασμού. Αντιμετωπίζοντας την πόλη ως πολλαπλό, διαρκώς μεταβαλλόμενο και ανοιχτό αντικείμενο ως προς τα πολλαπλά υποκείμενα που τη δημιουργούν διαδρώντας μαζί της και εκπορευόμενη από προβληματισμούς σχετικούς με τις διαδικασίες αστικού σχεδιασμού, η υπόθεση έρευνας εκκινεί από μια ερώτηση: πώς μπορούμε να συμπεριλάβουμε την πολλαπλότητα της πόλης ως προς τα υποκείμενά της σε μια διαδικασία διαχείρισης - σχεδιασμού - παρέμβασης; Iσχυριζόμενη ότι μια χαρτογράφηση (mapping) της πόλης μπορεί όχι μόνο να αναλάβει αυτή τη συμπερίληψη, αλλά να πάει και πέραν αυτής ελκόμενη από το στόχο μιας διαχείρισης της πολυπλοκότητας της πόλης ως προς τα υποκείμενά της, η διπλωματική στρέφεται επικεντρώνεται στο εξής ερευνητικό ερώτημα: πώς μπορούμε να κατασκευάσουμε μια χαρτογράφηση, η οποία να λειτουργεί ως μέσο για τη διαχείριση της πολυπλοκότητας της πόλης ως προς τα υποκείμενά της; Αυτό το ‘πως’ το αναλαμβάνει το αντικείμενο έρευνας, επιχειρώντας να κατασκευάσει μια μέθοδο - ένα εργαλείο ανοιχτής χαρτογράφησης της πόλης. Η ανοιχτότητα, που θέτουμε ως κύρια ιδιότητα του εργαλείου, αφορά και το περιεχόμενό του και την ίδια τη μέθοδο. Στο πλαίσιο αυτό, η κατασκευή στηρίζεται σε ένα ανοιχτό σχήμα, αποτελούμενο από τρία αμοιβαία συγκροτούμενα επίπεδα πράξεων. Το πρώτο αφορά τη συλλογή πολλαπλών χαρτογραφήσεων της πόλης από πολλαπλά υποκείμενα. Το δεύτερο διερευνά δυνατότητες συσχετισμών και συνεργειών μεταξύ των χαρτογραφήσεων. Το τρίτο δοκιμάζει τη λογική κατασκευής, μέσα από πλήθος πειραμάτων και προσκλήσεων σε εφαρμογές, προκαλώντας τη δυνατότητα γέννησης νέων τρόπων ανοιχτής χαρτογράφησης. Με αυτόν τον τρόπο, όπως το δοκιμάζουμε και κάνοντας ένα πείραμα και προσκαλώντας σε εφαρμογές, το τρίτο επίπεδο εξελίσσει - με όρους ανατροφοδότησης και διεύρυνσης - τη λογική κατασκευής, θέτοντας ξανά και ξανά το ερώτημα τι είδους χαρτογράφηση θέλουμε να κατασκευάσουμε: μέσα από μια διαδικασία θεωρητικής συγκρότησης της μεθόδου-σε-διάλογο-με-πράξεις, αναδεικνύεται περαιτέρω η δημιουργική δυναμική μιας χαρτογράφησης. Η διπλωματική αυτή, ως μια διαδικασία κατασκευής της επιδιωκόμενης μεθόδου χαρτογράφησης, κοιτά προς το σχηματισμό μεταβάσεων από τη δημιουργική της δυναμική προς μια λογική διαχείρισης της πόλης, θεωρημένης ως αποτελούμενης από υλικές και μη-υλικές σχέσεις, διαρκώς παραγόμενες και μεταβαλλόμενες, στον πληθυντικό και χωρίς τέλος.

“Abstraction is no longer that of the map, the double, the mirror or the concept.

Simulation is no longer that of a territory, a referential being or a substance.

It is the generation by models of a real without origin or reality: a hyperreal.

The territory no longer precedes the map, nor survives it.

Henceforth, it is the map that precedes the terrirory - PRECESSION OF SIMULACRA it is the map that engenders the territory and if we were to revive the fable today, it would be the territory whose shreads are slowly rotting across the map.

It is the real, and not the map, who vestiges subsist here and there, in the deserts which are no longer those of the Empire, but our own.

The desert of the real itself.�

Jean Baudrillard (1983: 2)

περιεχόμενα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

13

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

15

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

19

1. Η ΕΡΕΥΝΑ 1.1. Υπόθεση Έρευνας 2. ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ 2.1 Έννοιες & Ορολογία

21 21 29 29

2.1.1 Η πόλη

30

2.1.2 Προς την ανοιχτή χαρτογράφηση

33

2.1.3 Ανοιχτή χαρτογράφηση

35

2.1.4 Διαχείριση πόλης

37

2.2 Βιβλιογραφική & Θεωρητική Στήριξη Μεθοδολογίας

38

2.3 Ερευνητική Περιοχή

40

2.4 Προγενέστερη & Παράλληλη Έρευνα

48

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΗΜΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ 1.1 ΠΡΩΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ:

55 57

ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ 1.1.1. Κατευθύνσεις συλλογής χαρτογραφήσεων ως προς χρόνο

57

1.1.2 Κριτήρια συλλογής χαρτογραφήσεων

59

1.2 ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ:

73

ΔΥΝΗΤΙΚΟΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΕΙΕΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ 1.2.1 Λογική συσχετισμού

73

1.2.2 Λογική συνεργειών

77

1.3 ΤΡΙΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

81

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΤΡΟΠΟΙ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ

85

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ: ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ 2.1 Πείραμα χαρτογράφησης του δημόσιου χώρου

87

στο κέντρο της Αθήνας από 26 υποκείμενα 2.1.1 Πλαίσιο πειράματος

87

2.1.2 Πρώτο επίπεδο σχήματος στο πείραμα: συλλογή 1+26 χαρτογραφήσεων

94

2.1.3 Δεύτερο επίπεδο σχήματος στο πείραμα:

97

δημιουργία δυνατοτήτων συσχετισμών και συνεργειών μεταξύ των χαρτογραφήσεων 2.1.3.1 Κριτήρια ιδιοτήτων δυνάμει συσχετισμού συλλεγμένων χαρτογραφήσεων 2.1.3.2 Δημιουργία δυνατοτήτων συσχετισμών

97 163

μέσα από την κατασκευή ενός συστήματος πίνακα - αρχείου - χάρτη: ενός διαδραστικού χάρτη 2.1.4 Ο διαδραστικός χάρτης ως εργαλείο μετάβασης από το συσχετισμό

183

στη συνέργεια των χαρτογραφήσεων: σενάρια συνέχειας του πειράματος 2.2 Σενάρια πειραμάτων 2.2.1 Σενάρια επόμενων πειραμάτων

183 183

2.2.1.1 Σενάρια δοκιμής επιπέδου συνεργειών

183

2.2.1.2 Σενάρια παραλλαγών του πειράματος

185

2.2.2 Σενάριο οπτικοποίησης των πολλαπλών πειραμάτων:

187

1 γραμμή χρόνου + 1 γραμμή πειραμάτων 2.2.3 Αφετηρίες για νέα σενάρια άλλων πειραμάτων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΤΡΟΠΟΙ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ

189

195

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΥ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ: ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΙΣ ΣΕ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 3.1 Το πλαίσιο της πρόσκλησης σε εφαρμογές

197

3.1.1 Πλαίσιο μαθήματος

197

3.1.2 Πλαίσιο παρουσίασης

201

3.2 Ανίχνευση της λογικής κατασκευής στις εργασίες

202

3.3 Αποτίμηση της πρόσκλησης σε εφαρμογές στο μάθημα

216

3.3.1 Εξέλιξη της λογικής κατασκευης μέσα από την πρόσκληση σε εφαρμογές 3.3.2 Προς σενάρια άλλων προσκλήσεων

216

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΣΕΝΑΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

223

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΑΝΤΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ:

235

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΟΙΧΤΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

237

5.1 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ

239

5.2 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΔΙΠΛΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ

239

5.2.1 Από την ανάλυση στη δημιουργία: η δημιουργική δυναμική της ανάλυσης 5.2.1.1 Η δημιουργία σημείων ως δημιουργία τόπων-και-υποκειμένων

240

ή υποκειμένων-αντικειμένων 5.2.1.2 Η δημιουργία σημείων ως δημιουργία σχέσεων: προς μια σημειωτική υποκειμενο-τοπολογία

240

5.2.1.3 Η πολλαπλή μέτρηση της πόλης

241

5.2.1.4 Ο πολλαπλασιασμός των διαστάσεων της πόλης

242

5.2.1.5 Δημιουργία ενδεχόμενων δημιουργίας: προς μια αμβλύνουσα τοπολογία

243

5.2.2 τα υποκείμενα ως πολλαπλοί συγγραφείς 5.3 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ-ΤΟΠΟΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

245 246

ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ 5.3.1 Ανακατασκευές της πόλης

248

μέσα από τις δυνατότητες πολλαπλών διακρίσεων και συρραφών των τόπων της: η πόλη και ως τοπολογικό αντικείμενο 5.3.2 Η διαγραμματοποίηση της πόλης ως προς

250

τη σχέση φυσικού και σημειο-τοπολογικού αντικειμένου 5.3.3 Από το διάγραμμα στη διαχείριση

252

5.3.3.1 Η ανοιχτή χαρτογράφηση ως διάγραμμα μεταβολών του συμπλέγματος της πόλης 252 5.3.3.2 Από το διάγραμμα της μεταβολής στη διαχείριση

254

ΑΝΤΙ(ΕΠΙ)ΛΟΓΟΣ

263

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

267

ΛΕΞΙΚΟ

273

πρόλογος

Η παρούσα διπλωματική δε βρίσκεται μόνο στο παρόν τεύχος, αλλά σε όλη την ερευνητική διαδικασία που την οδηγεί στο σημείο αυτό. Η διαδικασία αυτή, επίμονη και απλωμένη στο χρόνο, έχει τρία σημεία (επαν)εκκινήσεων: το πιο κοντινό βρίσκεται στον Ιανουάριο του 2014, σχεδόν δυο χρόνια πριν, κατά την έναρξη της φοίτησής μου στο μεταπτυχιακό αυτό. Το δεύτερο και το πρώτο εντοπίζονται σε βάθος επτά χρόνων, όταν στις προπτυχιακές μου σπουδές άρχισα να εξερευνώ το πεδίο που λέγεται ‘χαρτογράφηση της πόλης’, αναρωτώμενη πως μπορούμε/ μπορώ να χαρτογραφήσουμε/χαρτογραφήσω την πόλη, πως χαρτογραφούμε/ χαρτογραφώ την πόλη που καλούμαστε/ καλούμαι να σχεδιάζουμε/ σχεδιάσω (;), αλλά κυρίως την πόλη την οποία κατοικούμε, που τη βιώνουμε καθημερινά, στον πληθυντικό. Στη διπλωματική αυτή κλείνει ένας από τους κύκλους της έρευνας, η οποία μένει σκοπίμως ανοιχτή. Μένει ανοιχτή σε διάθεση διαρκούς αμφισβήτησής της, και με όρους επαναπροσδιορισμών και ανατροπών και με όρους αυτοκριτικής των εκάστοτε ‘δεδομένων’ της, αρνούμενη να δει δεδομένα. Σε πνεύμα ερευνητικής ανοιχτότητας, πέραν αυτής που διατυπώνεται στην υπόθεσή της, η διπλωματική αυτή δεν έχει στόχο τέλους ούτε εξάντλησης, αλλά το αντίθετο: ο ρόλος της στην ερευνητική διαδικασία στην οποία εντάσσεται είναι να την διευρύνει, και να την ανοίξει, ώστε να μην παγιώνεται στους λιγότερο ή περισσότερο κλεισμένους κύκλους της. Αρθρωμένη κι η ίδια από άνω τελείες, εκκρεμότητες, αναμονές σε προγενέστερους κύκλους, η διπλωματική αφήνει κι αυτή τις δικιές της, καλλιεργώντας το έδαφος επόμενων κύκλων, που της επιτρέπουν να μην είναι μια άκαμπτη μοναχική ευθεία, αλλά να μπορεί να ταλαντώνεται, να στρίβει και να γεννά αποκλίνουσες ή παρεκκλίνουσες νέες ερευνητικές πορείες. Να μπορεί να συναντά κι’ άλλες ερευνητικές πορείες. Να μπορεί να συν+πορεύεται, να συν+διαλέγεται και να συν+πράττει. Ως εκ τούτου, το κλείσιμο του κύκλου εδώ δεν είναι παρά το άνοιγμά του σε επόμενους, αντιμετωπίζοντας την έρευνα ως μια διαδικασία που δεν μπορεί να εξαντληθεί, ειδικά όταν ασχολείται με δυναμικές συνθήκες, όπως είναι η πόλη, το υποκείμενο και με την ακόμα πιο δυναμική σχέση τους, τη διάδρασή τους. Για το λόγο αυτό, μια τέτοια έρευνα δεν μπορεί παρά να μένει διαρκώς ανοιχτή, εν εξελίξει. Αθηνά Σταματοπούλου, Μάρτιος 2016

13

ευχαριστίες

Σημαντικό μερίδιο στην ερευνητική διαδικασία, όπου ενσωματώνεται η παρούσα διπλωματική, έχει η ανά τόπους και χρόνους αλληλεπίδρασή μου με πολλούς ανθρώπους, από διαφορετικές θέσεις και με διαφορετικούς τρόπους. Ξεκινάω ευχαριστώντας τον Γιώργο Παρμενίδη, που είναι ο κύριος επιβλέπων της διπλωματικής αυτής και της δίχρονης διαδικασίας της. Η συμβολή του είναι πολύ ευρύτερη της επίβλεψής της. Την τροφοδότησε με ερεθίσματα, την υποστήριξε πολλαπλώς και ώθησε το άνοιγμα της προοπτικής της. Κρίσιμο ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, στην εξάχρονη διάστασή της ή κι από λίγο πιο πριν, έχει και ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης. Τον ευχαριστώ για όλο το δρόμο που φτάνει εδώ, περνά από εδώ και ξεπερνά αυτή την ερευνητική διαδικασία. Κάπου στο μεγάλο βάθος των έξι χρόνων, κοντά στο σημείο μηδέν της ερευνητικής αυτής διαδικασίας, ξεκινά και η συμβολή του Κώστα Μωραΐτη, ο οποίος κάποτε - γύρω στο 2009 με προέτρεψε να χαρτογραφήσω όλους τους υπαίθριους χώρους της Αθήνας, και πήγα και το έκανα. Με αυτόν τον τρόπο, είναι (χωρίς να το έχει καταλάβει) μαζί με τον Παναγιώτη Τουρνικιώτη και αυτός ηθικός αυτουργός της ‘χαρτογράφησης των υπαίθριων χώρων’, η οποία δίνει συχνά το παρόν σε όλο τον άξονα της ερευνητικής διαδικασίας, στην οποία εντάσσεται η παρούσα διπλωματική. Ο Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, ο Γιώργος Γυπαράκης, ο Κώστας Ντάφλος και ο Σταύρος Σταυρίδης, μέσα από τα μαθήματα του μεταπτυχιακού, μου έδωσαν καθοριστικά ερεθίσματα, προκαλώντας διευρύνσεις της έρευνάς μου τόσο σε επίπεδο μεθόδου όσο και περιεχομένου της, άλλοτε ως ωθήσεις και άλλοτε ως εμπόδια που με προκαλούσαν να τα υπερβώ και, έτσι να μπορέσω να προχωρήσω. Τα ίχνη της επιρροής τους φτάνουν μέχρι εδώ και γίνονται μέρος αυτής της διπλωματικής, όπως άλλα εκδηλώνονται σιωπηλά και άλλα πιο ηχηρά. Η Γιάννα Σταυρουλάκη έχει επίσης συνεισφέρει σημαντικά, με τα σχόλιά της ήδη από τις πρώτες δοκιμές συγκρότησης του ερευνητικού πλαισίου αυτής της διπλωματικής, καθώς και κατά τη διεξαγωγή και για το χειρισμό του πειράματος. Η Όλγα Ιωάννου είναι ένας ακόμη άνθρωπος που έχει συμβάλλει μέσα από το κομμάτι των προσκλήσεων σε εφαρμογές, έχοντας καθοριστικό μερίδιο στην ωρίμανση των κειμένων, της έρευνας και της επικοινωνίας τους.

15

Οφείλω ευχαριστίες και στους φοιτητές και τις φοιτήτριες που ενεπλάκησαν στις προσκλήσεις σε εφαρμογές και στο πείραμα της χαρτογράφησης, κατά το ακ. έτος 20152016: τη Μαρία Χριστοφή, τη Γιώτα Πασσιά, τον Παναγιώτη Ρούπα, το Χρήστο Κρητικό, τον Απόστολο Ζωγράφο, την Ιωάννα Φακίρη, τη Μαρούλα Μπαχαρίδου, τον Ορφέα Γενιά, τη Σοφία Ριζοπούλου, το Στέφανο Μανιάτη, τον Παναγιώτη Κουφό, την Ιωάννα - Ελευθερία Ζαχαριάδου, τη Νέλλα Στεφανάτου, την Κατερίνα Βούλγαρη, το Γιώργο Γεωργίου, την Ισμήνη Επιτρόπου, την Ειρήνη Κουμπαρούλη, τον Αλέξανδρο Πολυχρονόπουλο, τη Μαρία Τασσοπούλου, τη Μάρα Παπαβασιλείου, την Παναγιώτα Μπατάλια, το Σταύρο Κουμούτσο, την Ερνεστίνα Καρυστιναίου Ευθυμιάτου, τη Στέλλα Μπορούτζη, τη Μαρία Καραΐσκου, τον Χάρη Κρεκουκιώτη, τη Μαρία Παπαδοπούλου, και την Αλεξάνδρα Μεντεκίδου. Τους ευχαριστώ για τις ανταποκρίσεις και τις χαρτογραφήσεις τους και ειδικά τη Μαρία Χριστοφή, τη Γιώτα Πασσιά, τον Παναγιώτη Ρούπα και τον Ορφέα Γενιά και για τις ερωτήσεις τους. Μέρος αυτής της διαδικασίας αποτελεί και το μοίρασμα της περίπου διετούς φοίτησης στο μεταπτυχιακό με τους συμφοιτητές και τις συμφοιτήτριές μου. Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τη Δήμητρα Χαραλαμπίδου, το Νίκο Μαγουλιώτη, το Θανάση Φαραγγά, τη Λήδα Κρεμμύδα, την Κατερίνα Μπαλή και τον Κώστα Σφήκα, για τις συζητήσεις μας, για το διάλογο που μπόρεσαν να κάνουν οι διαφορετικές ερευνητικές εμμονές μας. Η ερευνητική αυτή διαδικασία δε θα υπήρχε, αν δεν είχα τη στήριξη της οικογένειάς μου. Τους ευχαριστώ, γιατί όπου κι αν βρίσκονται, είναι πάντα εκεί. Τέλος, ευχαριστώ τον Βασίλη για την υπομονή του και για τις κρίσιμες εποικοδομητικές προσγειώσεις, εντός και κυρίως εκτός της διαδικασίας αυτής, επιτρέποντάς της παράλληλα να αναστοχαστεί και από άλλες θέσεις.

16

εισαγωγή

(1). Η έρευνα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: η έρευνα

Η πόλη δημιουργείται και μεταβάλλεται από σχέσεις. Σχέσεις που λαμβάνουν χώρα σε γεωγραφικά ιστορικά και πολιτισμικά εντοπισμένο αστικό πεδίο. Προσεγγίζοντας την πόλη ως ανοιχτό σημαινόμενο, θέτουμε ως κεντρική παράμετρο δημιουργίας και μεταβολής της τα πολλαπλά υποκείμενα που τη βιώνουν και την κατοικούν˙ που τη δημιουργούν, όταν αλληλεπιδρούν με άλλες υλικές και μη-υλικές συνιστώσες της. Γενική περιοχή έρευνας της παρούσας διπλωματικής αποτελεί, αφενός, ο τρόπος προσέγγισης και ανάλυσης της πολλαπλότητας της πόλης ως προς το υποκείμενο και, αφετέρου, ο τρόπος διαχείρισης της πολυπλοκότητάς της ως προς την πολλαπλότητα αυτή.

1.1 ΥΠΟΘΕΣΗ ΕΡΕΥΝΑΣ η ανοιχτή χαρτογράφηση της πόλης ως προς υποκείμενα ως εργαλείο διαχείρισης Η υπόθεση έρευνας εκκινεί από ένα προβληματισμό σχετικό με διαδικασίες σχεδιασμού και παρέμβασης στην πόλη. Ο προβληματισμός αφορά το ρόλο της ανάγνωσης της πόλης σε διαδικασίες σχεδιασμού ή παρέμβασης και αναλύεται σε δυο σκέλη. Στο πρώτο, ασχολείται με τον τρόπο προσέγγισης της πόλης, σε επίπεδο ανάγνωσης και καταγραφής της, αυτό που εδώ ονομάζουμε χαρτογράφηση της πόλης. Στο δεύτερο επικεντρώνεται στο υποκείμενο της διαδικασίας χαρτογράφησης και σχεδιασμού ή παρέμβασης. Όταν η χαρτογράφηση αποτελεί μέρος μιας διαδικασίας σχεδιασμού ή παρέμβασης, τότε εκτιμάμε πως αυτή τείνει να εμφανίζεται ως ένα κλειστό σύστημα που, συνήθως, έχει ως υποκείμενό του ένα συγκεκριμένο και, κατ’ επέκταση, κλειστό σύνολο εμπλεκόμενων παραγόντων (π.χ. θεσμικοί φορείς, αρχιτέκτονες και πολεοδόμοι, κατασκευαστικές εταιρείες). Τοποθετούμαστε στο ζήτημα των διαδικασιών παρέμβασης και σχεδιασμού, αφενός, ως προς το ρόλο του υποκειμένου και, αφετέρου, ως προς το ρόλο της ανάγνωσης της πόλης. Τέτοιες διαδικασίες, έτσι όπως τις κατανοούμε και τις διαπραγματευόμαστε μέσα από την παρούσα έρευνα, έχουν δύο χαρακτηριστικά: πρώτον, συνίστανται από πράξεις ανάγνωσης-καταγραφής, δηλαδή πράξεις χαρτογράφησης, και από πράξεις σχεδιασμού ή παρέμβασης σε αμφίδρομες σχέσεις. Δεύτερον, δίνουν έμφαση στο ζήτημα των πολλαπλών υποκειμένων, του κάθε υποκειμένου που διαδρά με την πόλη.

21

Η έμφαση στρέφεται προς τρόπους σχεδιασμού ή παρέμβασης, θεωρημένων με όρους διαχείρισης [1], οι οποίες επιδιώκουν να ενσωματώσουν λογικές συμπερίληψης και εμπλοκής του υποκειμένου. Πώς μια διαδικασία αστικού σχεδιασμού ή παρέμβασης μπορεί να ενσωματώσει τη διαρκή μεταβλητότητα της πόλης ως προς την παράμετρο των πολλαπλών υποκειμένων; Ισχυριζόμαστε ότι μια χαρτογράφηση της πόλης μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο συμπερίληψης της πολλαπλότητας υποκειμένων σε μια διαδικασία διαχείρισης - σχεδιασμού - παρέμβασης στην πόλη ως προς το ακόλουθο επιχείρημα. Αρχικά, εκτιμάμε ότι μια χαρτογράφηση της πόλης από πολλά υποκείμενα, όχι μόνο αναπαριστά διαφορετικές ερμηνείες και σημασιοδοτήσεις της πόλης, αλλά ταυτόχρονα εκφράζει και διαφορετικές προσδοκίες και επιθυμίες για την πόλη (Cosgrove 1999: 2). Ως εκ τούτου, η ενσωμάτωση μιας τέτοιας χαρτογράφησης σε μια διαδικασία σχεδιασμού ή παρέμβασης μπορεί να συμβάλει στην συμπερίληψη πολλαπλότητας της πόλης ως προς τις ερμηνείες, τις επιθυμίες, τις πολλαπλές σημασιοδοτήσεις των υποκειμένων της.

Ερώτημα & Στόχος Το ερώτημα της έρευνας επικεντρώνεται στην αναζήτηση μιας μεθόδου χαρτογράφησης, η οποία να μπορεί να ανταποκριθεί στον παραπάνω ισχυρισμό, ως προς τον εξής στόχο. Στόχος της μεθόδου χαρτογράφησης δεν είναι μόνο να επιτρέπει συμπερίληψη υποκειμένων, ούτε και απλά να αναδεικνύει την πολλαπλότητα της πόλης ως προς υποκείμενα. Στόχος είναι μέσα από αυτή τη χαρτογράφηση η πόλη να μπορεί να αναλύεται διαρκώς, να γεννιούνται νέες συγκροτήσεις και νέες οργανώσεις της.

Αντικείμενο - Μεθοδολογία Έρευνας: ανοιχτή μέθοδος κατασκευής μιας ανοιχτής χαρτογράφησης της πόλης Αντικείμενο της έρευνας αποτελεί η κατασκευή μιας τέτοιας μεθόδου χαρτογράφησης: ενός εργαλείου χαρτογράφησης της πόλης ως προς πολλαπλά υποκείμενα.

[1]. Αναλύουμε στην πλαισίωση το πως εννοούμε τον όρο ‘διαχείριση’ σε σχέση με τους όρους ‘παρέμβαση’ και ‘σχεδιασμό’.

22

Δεδομένης της έμφασης στην πολλαπλότητα των υποκειμένων, επιδιώκουμε μια χαρτογράφηση ΕΙΣΑΓΩΓΗ: η έρευνα

που αποτελείται από πολλαπλές χαρτογραφήσεις, οι οποίες έχουν πολλαπλώς διατυπωμένες σχέσεις μεταξύ τους. Δίνουμε βαρύτητα στις σχέσεις των χαρτογραφήσεων, παρά στην καθεμιά ξεχωριστά ή στο πλήθος τους ως σύνολο, επειδή μας ενδιαφέρει η προοπτική συνέργειας μεταξύ τους˙ μια προοπτική που κρίνουμε ότι ανοίγει το δρόμο προς το στόχο. Ως κύρια ιδιότητα της χαρτογράφησης θέτουμε την ανοιχτότητά της. Αρχικά, η ανοιχτότητα αφορά τρεις κατευθύνσεις δυνατοτήτων της χαρτογράφησης: (1) τη δυνατότητα να δέχεται διαρκώς νέες χαρτογραφήσεις, επιτρέποντας και συμπερίληψη νέων υποκειμένων, (2) τη δυνατότητα να επιτρέπει και κυρίως να προκαλεί πολλαπλούς συσχετισμούς μεταξύ των χαρτογραφήσεων, (3) δυνατότητες διάδρασης υποκειμένων αναγνωστών ή χειριστών της ανοιχτής χαρτογράφησης ως εργαλείο. Υποθέτουμε ότι αυτή η διαδραστικότητα αποτελεί το κομβικό σημείο που δύναται να κάνει την ανοιχτή χαρτογράφηση εργαλείο. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε πάμε πέρα από τη συμπερίληψη: η ανοιχτότητα, συνδυασμένη με τη διαδραστικότητα και επενδύοντας στην παραγωγική προοπτική της συνέργειας, δύναται να προσδώσει στην χαρτογράφηση που κατασκευάζουμε μια μεταβλητότητα δημιουργική. Στηρίζουμε την κατασκευή της ανοιχτής χαρτογράφησης σε ένα σχήμα που αποτελείται από δύο συν ένα επίπεδα πράξεων. Το πρώτο επίπεδο αφορά τη συλλογή πολλαπλών χαρτογραφήσεων και το δεύτερο διερευνά δυνατότητες συσχετισμού και συνέργειας μεταξύ τους. Τα δυο αυτά επίπεδα συνδιαμορφώνονται (εικ. 1): συλλέγοντας χαρτογραφήσεις, έχουμε υπόψη την επιδίωξη συσχετισμού και συνέργειάς τους.

1 επίπεδο ο

ΣΥΛΛΟΓΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ

2ο επίπεδο ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ

εικ. 1: σχέση πρώτου & δεύτερου επιπέδου σχήματος κατασκευής ανοιχτής χαρτογράφησης

23

Το τρίτο επίπεδο περιλαμβάνει πειράματα και προσκλήσεις σε εφαρμογές που δοκιμάζουν και ανατροφοδοτούν τη λογική του κάθε επιπέδου και της μεταξύ τους σχέσης: δηλαδή, πειράματα συλλογής, συσχετισμού και συνέργειας μεταξύ συγκεκριμένων χαρτογραφήσεων και προσκλήσεις εφαρμογής της λογικής κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης ή στοιχείων της, αντιστοίχως. Οι προσκλήσεις σε εφαρμογές είτε προκαλούν συγκεκριμένες εφαρμογές του εργαλείου ή της λογικής του είτε δίνουν αφορμές για να σκεφτούμε σενάρια εφαρμογών. Εκτός από το στόχο των δοκιμών, το τρίτο επίπεδο φέρνει τη θεωρητική συγκρότηση κατασκευής του εργαλείου σε διάλογο με την πράξη. Με αυτό τον τρόπο, ενσωματώνεται στην ίδια τη λογική κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης η δυνατότητα συγχρονικής συνδιαμόρφωσής της με ενδεχόμενες εφαρμογές και χρήσεις της εντός συγκεκριμένου πλαισίου ανάλυσης και μελέτης ή σχεδιασμού και παρέμβασης στην πόλη.

2ο επίπεδο

1ο επίπεδο

ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ

ΣΥΛΛΟΓΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ

3ο επίπεδο ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ & ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

εικ. 2: τρία επίπεδα σχήματος κατασκευής

24

Η αμφίδρομη σχέση των δυο πρώτων επιπέδων με το τρίτο καθιστά το σχήμα κατασκευής ΕΙΣΑΓΩΓΗ: η έρευνα

ανοιχτό (εικ. 3). Είναι ανοιχτό, επειδή ενημερώνεται, τροποποιείται και εξειδικεύεται, ώστε να προσαρμοστεί στο εκάστοτε πλαίσιό του. Μέσα από διαφορετικούς τρόπους χρήσης, διαφορετικές εφαρμογές και χειρισμούς της λογικής του, μέσα από την αλληλεπίδραση με διαφορετικές πλαισιώσεις και διαφορετικούς σκοπούς - προθέσεις, τα πειράματα και οι προσκλήσεις σε εφαρμογές προκαλούν τη διεύρυνση της λογικής κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης: το τρίτο επίπεδο προκαλεί τη δημιουργία παραλλαγών της μεθόδου - τρόπων ανοιχτής χαρτογράφησης και, κατ’ επέκταση, γεννά νέα σχήματα κατασκευής. Επομένως, μέσα από το τρίτο επίπεδο του σχήματος επιδιώκουμε ανοιχτότητα της χαρτογράφησης και (4) σε επίπεδο μεθόδου, κάτι που καθιστά και το σχήμα κατασκευής ανοιχτό.

νέο σχήμα/ παραλλαγή 1

νέο σχήμα/ παραλλαγή 2

νέο σχήμα/ παραλλαγή 3

2ο επίπεδο

1ο επίπεδο

ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ

ΣΥΛΛΟΓΗ

3ο επίπεδο ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ & ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

εικ. 3: ανοιχτό σχήμα κατασκευής

νέο σχήμα/ παραλλαγή 4

νέο σχήμα/ παραλλαγή ν

25

Διάρθρωση κεφαλαίων έρευνας Η έρευνα οργανώνεται σε πέντε κεφάλαια. Στο πρώτο αναπτύσσουμε το σχήμα κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης. Στο δεύτερο, ξεκινάμε με ένα πείραμα χαρτογράφησης που πραγματοποιήσαμε, εμβαθύνοντας περαιτέρω στο σχήμα κατασκευής και κλείνουμε με σενάρια επόμενων και άλλων πειραμάτων. Το τρίτο περιγράφει μια πρόσκληση σε εφαρμογές που απευθύναμε και προτείνει κατευθύνσεις άλλων προσκλήσεων. Με αφορμή τα αποτελέσματα της πρόσκλησης, προχωράμε στο τέταρτο κεφάλαιο, όπου παραθέτουμε σενάρια εφαρμογών του εργαλείου. Κλείνουμε, με το πέμπτο κεφάλαιο, κοιτώντας τις δημιουργικές προοπτικές του εργαλείου προς μια λογική διαχείρισης της πόλης: επιχειρούμε να αναδείξουμε μια μετάβαση από την ανοιχτή χαρτογράφηση ως εργαλείο συμπερίληψης και ανάδειξης της πολλαπλότητας της πόλης ως προς υποκείμενα στην ανοιχτή χαρτογράφηση ως εργαλείο για τη διαχείριση της πολυπλοκότητας της πόλης.

26

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: η έρευνα

(2). Πλαισίωση

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

2.1 ΕΝΝΟΙΕΣ & ΟΡΟΛΟΓΙΑ Η εννοιολογική πλαισίωση της έρευνας αρθρώνεται από μια διπλή μεταφορά σχετικά με την πόλη. H μεταφορά στηρίζεται στην άποψη ότι η πόλη είναι πολιτισμικά [2], κοινωνικά, ιδεολογικά συγκροτούμενο αντικείμενο και αντλεί όρους και ιδέες από το πεδίο της σημειωτικής ως λογικής και της σημειωτικής προσέγγισης του αστικού χώρου (urban semiotics). Δίνοντας έμφαση στην παράμετρο των πολλών δρώντων υποκειμένων της πόλης, κάνουμε τη μία μεταφορά: η πόλη είναι ανοιχτό σημαινόμενο ως προς το ανεξάντλητο των δυνατοτήτων σημασιοδότησής της από πολλαπλά υποκείμενα. Ερμηνεύοντας τις σημασιοδοτήσεις ως δυνάμει σχετιζόμενες μεταξύ τους, κάνουμε μια παράλληλη μεταφορά: η πόλη είναι υπερκείμενο που όχι μόνο γράφεται, αλλά και ανασυντάσσεται διαρκώς. Και οι δύο μεταφορές επικεντρώνονται στην πόλη, όχι για να δηλώσουν έναν ορισμό της, αλλά για να χαράξουν οδούς προσέγγισής της.

ανεξάντλητες δυνατότητες σημασιοδότησης πόλης

ανεξάντλητες δυνατότητες συσχετισμού σημασιοδότησεων πόλης

παραστάσεις + αναπαραστάσεις αναγνώσεις + καταγραφές = χαρτογράφηση

ΠΟΛΗ

ανοιχτό σημαινόμενο

υπερκείμενο

εικ. 4: σχήμα διπλής μεταφοράς κατά την εννοιολογική πλαισίωση

[2]. Κάνουμε μια σύμβαση που ισχύει για όλη την έρευνα: με τον όρο πολιτισμικά/ό, αναφερόμαστε περισσότερο σε μια συνθήκη διαπολιτισμού, παρά σε ένα πολιτισμό ή σε ένα πλαίσιο, καθότι δε μιλάμε για ένα πολιτισμό ή για ένα άθροισμα πολιτισμών, ειδικά στο πεδίο μιας πόλης. Η κινητικότητα που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη δυτική σφαίρα (Cresswell 2006), καθώς και το διαδίκτυο επιτρέπουν χρονικά κοντικές ή ακόμα και συγχρονικές συναντήσεις διαφορετικών πολιτισμικών πλαισίων-σε-σχέσεις.

29

2.1.1 Η πόλη: α. ως ανοιχτό σημαινόμενο Η έννοια του ανοιχτού σημαινόμενου, όπως την εννοούμε εδώ, αναφέρεται στην απειρία των δυνατοτήτων σημασιοδότησης ενός αντικειμένου (εν προκειμένω της πόλης), αντλώντας από θεωρίες σημειολογίας. Έχοντας υπόψη τη γλωσσολογική προσέγγιση του Saussure (1979 [1916]) για τη δυαδική συγκρότηση του σημείου από σημαίνον και σημαινόμενο [3], προσανατολιζόμαστε στη διαφοροποιημένη θεώρηση της σημειωτικής ως ένα κλάδο της λογικής: στο τριαδικό μοντέλο που αντιπαραβάλλει η θεωρία των σημείων του Pierce [4]. Η προσέγγισή της θεωρίας του Pierce γίνεται μέσα από τη συλλογή των φιλοσοφικών γραπτών του μεταξύ 1893 - 1913 (Pierce and Houser 1998), από τη σύνοψη που κάνει ο Nöth (1990 [1985]) και το Φιλοσοφικό Λεξικό του Cambridge (Audi 2011 [1995]: 885-888). Το σημείο είναι οι τριαδικές σχέσεις μεταξύ τριών όρων. Ο πρώτος όρος (representamen) είναι μια (ανα) παράσταση του δεύτερου όρου (object), όπως αυτή καθορίζεται από έναν τρίτο (interpretant). Ο πρώτος όρος ‘representamen’ (εκτός από ‘representamen’, εμφανίζεται και ως ‘represenation’ ή ‘ground’ κατά τον Nöth) είναι (ανα)παράσταση [5] του αντικειμένου. Πρόκειται για την κατανόηση του αντικειμένου (perceptible object) κατά τη διαδικασία της σημείωσης. Μπορούμε να θεωρήσουμε τον πρώτο όρο ως κάτι περίπου αντίστοιχο με το ‘σημαίνον’ του Saussure. Ο δεύτερος όρος είναι το (αναφερόμενο) αντικείμενο [6] (object/ referent), αυτό στο οποίο αναφέρεται ο πρώτος όρος, η (ανα)παράσταση. Ο τρίτος όρος είναι το ερμηνεύον στοιχείο (interpretant ή interpretation ή significance ή signification), το νόημα - η σημασία του σημείου. Κατά το φιλοσοφικό λεξικό του Cambridge, “το ερμηνεύον ενός σημείου είναι ένα άλλο σημείο

[3]. Κατά τον Saussure (1979 [1916]), το σημείο (sign) συντίθεται από ένα σημαίνον (signifier) και από το σημαινόμενο (signified) που είναι η έννοια την οποία το σημαίνον σημασιοδοτεί.

[4]. Ο Charles Chanders Pierce (1839-1914) ήταν Αμερικάνος φιλόσοφος, επιστήμονας και μαθηματικός, συνδεδεμένος με το κίνημα του ‘πραγματισμού’.

[5]. Το μεταφράζουμε ως παράσταση, βάσει και της μετάφρασης του φιλοσοφικού λεξικού του Cambridge.

[6].Ο Pierce διακρίνει το αντικείμενο σε άμεσο (immediate) και σε μεσολαβημένο ή δυναμικό (dynamical) αντικείμενο. To άμεσο αντικείμενο είναι το αντικείμενο, όπως το σημείο το (ανα)παριστά (Pierce and Houser, 1998: 482), ‘το αντικείμενο μέσα στο σημείο’ (Nöth, 1990: 43). Το δυναμικό αντικείμενο είναι το αντικείμενο ‘έξω από το σημείο’ (Nöth, 1990: 43). Σε αυτή την περίπτωση, το αντικείμενο κατευθύνει το σημείο από την άποψη ότι θέτει παραμέτρους στο τι θα (ανα)παραστήσει.

30

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

που, με τη σειρά του, έχει ένα άλλο ερμηνεύον (ή ερμηνεύοντα)” (Audi 2011: 887). Αυτή η διαδοχή ερμηνευόντων τείνει να είναι αδιάκοπη (Nöth, 1990), επιτρέποντας στη διαδικασία της σημείωσης να μη σταματά ή τουλάχιστον να επιδιώκει να μην έχει τέλος. Το α-τελείωτο αυτής της διαδικασίας εξαρτάται από το αν και πόσο ανεξάντλητα είναι τα ερμηνεύοντα στοιχεία εντός του εκάστοτε πολιτισμικο-ιστορικο-κοινωνικού πεδίου, όπου η σημείωση λαμβάνει χώρα.

3ος όρος: ερμηνεύον στοιχείο interprentant

σημείο = διαδικασία σημείωσης

2ος όρος: αναφερόμενο αντικείμενο object

1ος όρος: (ανα)παράσταση αντικειμένου representamen 1ος όρος ως άλλος 3ος όρος: ερμηνεύον στοιχείο interprentant

δυνάμει νέος 1ος όρος: ή νέα (ανα)παράσταση αντικειμένου

εικ. 5: διάγραμμα δύο διαδοχικών σημειώσεων

Στην προσέγγισή μας, ο ρόλος του ερμηνεύοντος στοιχείου είναι κομβικός και προσδιορίζει το πως εννοούμε την ‘ερμηνεία’ ως διαδικασία και ως πράξη. Το ερμηνεύον στοιχείο, εκτός από το ότι καθιστά το σχήμα συγκρότησης του σημείου ανοιχτό προς μια ‘απειρία σημειώσεων’ (Nöth 1990 [1985]) και, κατ’ επέκταση, σημείων, είναι ένας τρίτος όρος - μια πράξη, με την οποία αντικείμενο παίρνει τη σημαίνουσα μορφή που της δίνει ένα υποκείμενο. Οι πράξεις αυτές μπορούν να νοηθούν και ως πράξεις ομοίωσης, διάκρισης και μεταφοράς [7].

[7]. Παραπέμποντας στους Lakoff και Johnson (2005 [1980]), η μεταφορά δε νοείται μόνο ως ένα χαρακτηριστικό της γλώσσας, αλλά και μια ιδιότητα της ‘σκέψης και της πράξης’.

31

Στο σχήμα του Pierce δεν αναδεικνύεται μόνο ο καταλυτικός ρόλος της ερμηνείας κατά τη σημασιοδότηση, αλλά και το ότι είναι εμπρόθετη και εντοπισμένη, δηλαδή πλαισιωμένη κοινωνικά, πολιτισμικά, ιδεολογικά και ιστορικά. Με βάση τα παραπάνω, κατανοούμε τη σημασιοδότηση ως μια διάδραση μεταξύ αναπαραστάσεων, αντικειμένων (ή ‘κομματιών’ του αντικειμένου) και ερμηνειών, όπου η διάδραση έχει υποκείμενο και είναι ρήμα. Η δυνατότητα της ερμηνείας να αντιμετωπιστεί και ως αναπαράσταση επιτρέπει διαδοχικές ‘σημειώσεις’, σημασιοδοτήσεις, καθιστώντας τη διαδικασία της σημασιοδότησης ανοιχτή, πληθυντική και παραγωγική/ δημιουργική. Από αυτή τη δυνατότητα αρθρώνεται η κατανόηση της πόλης ως ανοιχτό σημαινόμενο, ως ανοιχτή σε ερμηνείες, οι οποίες μπορούν να γίνονται αναπαράστασεις της, σε μια διαρκή διαπραγμάτευση του αντικειμένου. Πρόκειται για μια διαπραγμάτευση που δύναται να πολλαπλασιάζει το αντικείμενο μέσω του πολλαπλασιασμού των σημείων του. Ξαναδιαβάζοντας τους όρους σημαίνον και σημαινόμενο του Saussure υπό το πρίσμα της τριαδικής λογικής, όπου το αντικείμενο, η ερμηνεία του και η (ανα)παράστασή του αλληπροσδιορίζονται, η διαχωριστική τους γραμμή αρχίζει να θολώνει. Το ένα διεισδύει στο άλλο. Στο πλαίσιο αυτό, η θεώρηση της πόλης ως ανοιχτό [8] σημαινόμενο, συγκλίνει προς μια θεώρησή της και ως ανοιχτό σημαίνον (είτε με τους όρους του Saussure είτε με τους όρους του Pierce ως αντίστοιχο του representamen). Αν οι αναφορές στο αντικείμενο είναι ανεξάντλητες, τότε είναι και το αντικείμενο πολλαπλό, ώστε το ανοιχτό σημαινόμενο να συγκλίνει και με την κατανόηση της πόλης ως ανοιχτό αντικείμενο (object), ως ανοιχτή πολλαπλότητα σημείων.

β. ως υπερκείμενο Για την έννοια του υπερκειμένου αντλούμε από τη σκέψη του Landow (Landow 1992a και Landow 1992b) και από τη διατριβή του Neumüller (2003). Το υπερκείμενο είναι ένας τρόπος μηγραμμικής οργάνωσης της πληροφορίας. Η λογική του υπερκειμένου επιτρέπει τη συγκρότηση δικτύων ετερογενών πληροφοριών, σε μια λογική ανοιχτότητας. Ένα υπερκείμενο μπορεί να έχει περισσότερους διακριτούς ‘συγγραφείς’, ενώ η πλοήγηση σε αυτό εξαρτάται από τις επιλογές του κάθε αναγνώστη του συστήματός του. Το υπερκείμενο περιλαμβάνει συνδέσεις μεταξύ σημείων του, οι οποίες ονομάζονται υπερσύνδεσμοι.

[8]. Διευκρινίζουμε ότι το ανοιχτό σημαίνον στη συνάντησή του με την πόλη (ως συνθήκη κοινωνικά και πολιτισμικά προσδιοριζόμενη) είναι πλαισιωμένα ανοιχτό, λόγω της πολιτισμικής, ιστορικής και κοινωνικής πλαισίωσης των διαδικασιών σημασιοδότησης καθώς και του υποκειμένου τους.

32

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

Η μεταφορά ‘η πόλη είναι υπερκείμενο’ αποτελεί ένα τρόπο εμβάθυνσης στη θεώρηση της πόλης ως “ένα σύνολο αλληλοσυσχετίσεων και αλληλεπιδράσεων μεταξύ υποκειμένων και αντικειμένων” (Greimas 1974: 41) Η μεταφορά αυτή ενσωματώνει την άποψη ότι η πόλη είναι κείμενο που γράφεται-και-μιλιέται καθημερινά από υποκείμενα. Την άποψη αυτή την εντοπίζουμε στο έργο ‘Επινοώντας την καθημερινή πρακτική’ του De Certeau (2010 [1984]), στη σημειολογική προσέγγιση του Barthes στο δοκίμιο ‘Semiology and urbanism’ (1967) της συλλογής ‘The semiotic challenge’ (Βarthes 1994 [1985]) και στη συλλογή άρθρων υπό τον τίτλο ‘The City and the Sign’ των Gottdiener and Lagopoulos (1986). Κατανοώντας το ‘κείμενο’ με όρους διακειμενικότητας (Barthes 1994 [1985] και 2007a [1970] και Barnes and Duncan1992), σκεφτόμαστε την πόλη ως ένα κείμενο ανοιχτό και ετερογενές, αποτελούμενο από πολλά διαφορετικά κείμενα, τα οποία συναντιούνται ανά σημεία μεταξύ τους. Ο συλλογισμός αυτός, συγχρονιζόμενος, αφενός, με το ‘ιδανικό κείμενο των πολλών αλληλεπιδρώντων δικτύων και του γαλαξία σημαινόντων’ του Barthes, όπως περιγράφεται στο έργο S/Z (2007 [1970]: 16), και, αφετέρου, με τις προοπτικές ‘δυνητικοποίησης του κειμένου’ του Lévy (1999 [1995]: 45-64), μας οδηγεί στη λογική του υπερκείμενου. Συνοψίζοντας, η πόλη ως υπερκείμενο - ως ανοιχτό δίκτυο κειμένων, χωρίς κέντρο - διαβάζεται, μιλιέται και γράφεται, ανασυντάσσεται διαρκώς, μη-γραμμικά, αποσπασματικά και με πολλούς τρόπους.

2.1.2 Προς την ανοιχτή χαρτογράφηση Τους πολλούς τρόπους ανάγνωσης-ομιλίας-γραφής της πόλης τους καταλαβαίνουμε ως απειρία ερμηνειών που γεννούν αντίστοιχα άπειρες παραστάσεις και αναπαραστάσεις της. Υπό τους όρους της τριαδικής λογικής, κάθε παράσταση της πόλης προκύπτει από πράξεις ερμηνείας και δύναται να γίνει αναπαράσταση. Κατανοούμε κάθε παράσταση της πόλης ως μια ανάγνωσή της και κάθε αναπαράσταση ως μια περιγραφή της, η οποία ενίοτε αποτυπώνεται, είναι καταγραφή.

ανάγνωση πόλης Με τον όρο ανάγνωση της πόλης αναφερόμαστε στην προσέγγιση της πόλης, υπό το πρίσμα ερμηνειών της που κάνει συγκεκριμένο υποκείμενο. Χρησιμοποιούμε τον όρο ανάγνωση και μεταφορικά: αναφερόμαστε στην ανάγνωση κατανοημένη και ως γραφή, παρακολουθώντας πως η απόπειρα του Barthes (2007 [1970]) να ξανα-διαβάσει τον Σαραζίνο του Μπαλζάκ, στο S/Z, αναδεικνύει τη δημιουργική δυναμική μιας ανάγνωσης. Αυτή η κατεύθυνση κατανόησης της ανάγνωσης θεμελιώνεται και στα σχετικά επιχειρήματα του Lévy για ‘μια ανάγνωση ως ενεργοποίηση κειμένου’ (Lévy 1999 [1995]: 45-48). Από αυτή τη σκοπιά και με βάση την διπλή μεταφορά που αναπτύξαμε πιο πάνω, η ανάγνωση της πόλης ενσωματώνει και ενέργειες γραφής της, με όρους δημιουργίας της.

33

καταγραφή πόλης Με τον όρο καταγραφή της πόλης εννοούμε κάθε γραπτή - γραμμένη περιγραφή της, δηλαδή αναπαράστασή της. Κάθε καταγραφή συγκροτείται μέσα από μια σειρά ενεργειών που κάνει το υποκείμενό της: πυροδοτείται από κάποια αφορμή ή αιτία, στηρίζεται σε ερμηνείες και σε παραστάσεις της πόλης, έχει - λιγότερο ή περισσότερο συνειδητό - σκοπό. Ως εκ τούτου, αντιμετωπίζουμε κάθε καταγραφή, αφενός, ως εμπρόθετη και, αφετέρου, ως συμπλεκόμενη με πράξεις ανάγνωσης. Η ανάγνωση ενσωματώνεται στην καταγραφή, όπως και ο σκοπός της, ακόμα κι αν τα ίχνη τους δεν είναι διακριτά στο αποτέλεσμά της (π.χ. σε μια φωτογραφία). Η καταγραφή μαζί με την ανάγνωση, ως αναπόσπαστες μεταξύ τους σειρές πράξεων, συγκροτούν αυτό που εννοούμε ως χαρτογράφηση.

υποκείμενο Υπό το πρίσμα θεωριών αμφισβήτησης της διχοτομίας αντικειμένου-υποκειμένου (ενδεικτικές πηγές: Kwinter, 2003 και Lakoff and Johnson 2005 [1993]), αντιμετωπίζουμε το υποκείμενο ως αμοιβαία συγκροτούμενο με το αντικείμενο κατά τη διάδρασή τους, κάτι που προαναγγέλλεται και από την εννοιoλογική προσέγγιση της πόλης πιο πάνω. Ο Massumi (2011: 6) δηλώνει πως δεν υπάρχει ούτε αντικείμενο ούτε υποκείμενο, παρά μόνο συμβάντα (events). Σε ανάλογη τροχιά κινείται και ο Badiou (2015 [1988] και 2013 [2006]), κατά την οντολογική σκοπιά του οποίου, το ‘σύγχρονο υποκείμενο’ μπορεί να υπάρξει μόνο στο συγκείμενο συγκεκριμένων διαδικασιών (2015: 3) ή αλλιώς, “το υποκείμενο είναι μια έμμεση και δημιουργική σχέση μεταξύ ενός συμβάντος και ενός κόσμου [9]” (2013: 79). Κάθε άτομο είναι δυνάμει πολλαπλό υποκείμενο ως προς τις διαφορετικές ιδιότητες που φέρει, ως προς τους πολλαπλούς του ρόλους και τις διαφορετικές του ταυτότητες. Επιπλέον, κάθε υποκείμενο δρα σε προσδιορισμένο ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο και αντιμετωπίζεται ως ενσώματο. Στο πλαίσιο αυτό, το ‘υποκείμενο’ μιας χαρτογράφησης μπορεί να αναφέρεται σε ένα ή σε περισσότερα άτομα, τα οποία τα αντιμετωπίζουμε ως ένα ‘υποκείμενο χαρτογράφησης’ ή ‘υποκείμενο διάδρασης με την πόλη’.

[9]. Σε έναν ορισμό που δίνει ο Badiou για τον ‘κόσμο’ (world), περιλαμβάνει την εξήγηση ότι “είναι ο τόπος όπου αντικείμενα μπορούν να εμφανιστούν” (Badiou, 2013: 598). Με τον όρο αντικείμενα εννοεί “το όνομα μιας γενόσημης μορφής του εμφανίζεσθαι (appearing) μιας συγκεκριμένης πολλαπλότητας” (Βadiou, 2013: 589).

34

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

χαρτογράφηση = ανάγνωση + καταγραφή από υποκείμενο Ο όρος ‘χαρτογράφηση’ χρησιμοποιείται ως αντίστοιχος του αγγλικού mapping [10]. Δίνουμε έμφαση στην κατανόησή της ως διαδικασία (Corner 1999, Cosgrove 1999), ως ρήμα. Υπό αυτό το πλαίσιο, η χαρτογράφηση περιλαμβάνει πράξεις ανάγνωσης και πράξεις περιγραφής ή καταγραφής που κάνει ένα υποκείμενο. Είναι εμπρόθετη, επειδή οι πράξεις ανάγνωσης και οι πράξεις καταγραφής είναι εμπρόθετες, καθώς και η συμπλοκή τους. Η χαρτογράφηση δεν περιορίζεται στην ανίχνευση, στον εντοπισμό ή στην επικοινωνία, αλλά δημιουργεί. Για τη δημιουργική προοπτική της χαρτογράφησης, στην οποία και στηρίζεται η υπόθεση έρευνας, αντλούμε από τη συλλογή άρθρων των Dodge, Kitchin και Perkins (2011α και 2011β), από την εισαγωγή του Cosgrove (1999) στο βιβλίο ‘Mappings’ που επιμελείται και από το κείμενο του Corner (1999) ‘The agency of mapping’. H ανοιχτή χαρτογράφηση που επιχειρούμε να κατασκευάσουμε απομακρύνεται από τη λογική ενός ορισμού της χαρτογράφησης και αποτελεί η ίδια μια διαπραγμάτευσή της, ως έννοια και ως πρακτική, μέσα από το τι μπορεί να κάνει μια χαρτογράφηση.

2.1.3 Ανοιχτή χαρτογράφηση: Η ανοιχτή χαρτογράφηση αποτελείται από πολλαπλές χαρτογραφήσεις, τις οποίες κάνουν πολλαπλά υποκείμενα και οι οποίες έχουν πολλαπλώς διατυπωμένες σχέσεις μεταξύ τους, μέσα από τις δυνατότητες συσχετισμών και συνεργειών.

πολλαπλότητα Ο όρος πολλαπλότητα προσδιορίζει την απειρία και την ετερογένεια των χαρτογραφήσεων, των υποκειμένων και των σχέσεων που συγκροτούν την ανοιχτή χαρτογράφηση. Η έννοια της ‘πολλαπλότητας’ αντλεί από την ιδέα του ριζώματος που εισάγουν οι Deleuze και Guattari (2013 [1987]) στο ‘A Thousand Plateaus’. Οι ‘πολλαπλότητες’, σύμφωνα με τους Deleuze και Guattari, ‘είναι ριζωματικές’. Το ‘ρίζωμα’ (μετα)σχηματίζεται, ‘χωρίς αρχή και τέλος’, μέσα από ‘αδιάκοπες’ και μη-πεπερασμένες ‘συνδέσεις’. Στο πλαίσιο αυτό, η έννοια του ριζώματος, όπως

[10]. Διαφοροποιούμε τον όρο ‘mapping’ από τον όρο ‘cartography’. Κατανοούμε τον όρο cartography ως χαρτογραφία, ως περισσότερο προσανατολισμένο σε μια επιστημονική γραφή - σύνταξη χαρτών, την επιστήμη συγκρότησης χαρτών. Τον όρο mapping τον αντιλαμβανόμαστε, αφενός, ως πιο ευρύ και, αφετέρου, στεκόμαστε στο ότι είναι ρήμα, ρήμα που έχει υποκείμενο και αναφέρεται σε πράξεις, παρά στο αποτέλεσμά τους.

35

ενσωματώνεται στην έννοια της πολλαπλότητας, ενημερώνει περαιτέρω τη φιλοσοφία της επιδιωκόμενης ανοιχτής χαρτογράφησης.

υποκείμενο + ανοιχτή χαρτογράφηση Αναφερόμαστε με τρεις τρόπους στο υποκείμενο, στη βάση της γενικής τοποθέτησης που εξηγήσαμε πιο πάνω: το υποκείμενο μιας χαρτογράφησης, το υποκείμενο της ανοιχτής χαρτογράφησης και το υποκείμενο διάδρασης με την ανοιχτή χαρτογράφηση. Το υποκείμενο μιας χαρτογράφησης είναι ένα από τα πολλαπλά υποκείμενα μιας από τις πολλαπλές χαρτογραφήσεις. Το υποκείμενο της ανοιχτής χαρτογράφησης είναι το υποκείμενο που συγκροτεί την ανοιχτή χαρτογράφηση, το υποκείμενο που συλλέγει χαρτογραφήσεις, θέτει δυνατότητες συσχετισμών και συνεργειών, το υποκείμενο που κάνει πειράματα ή εφαρμόζει το εργαλείο. Το υποκείμενο διάδρασης με την ανοιχτή χαρτογράφηση είναι το υποκείμενο που τη διαβάζει και την χειρίζεται ως ήδη συγκροτημένο εργαλείο. Σε κάθε περίπτωση από αυτές, θεωρούμε ότι το υποκείμενο συγκροτείται αμοιβαία με την πόλη κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησής του, αλλά και με την ανοιχτή χαρτογράφηση κατά τη διάδραση με αυτή (π.χ. μέσα από τη διαδικασία χειρισμού του εργαλείου).

συσχετισμός χαρτογραφήσεων της ανοιχτής χαρτογράφησης Οι συσχετισμοί αφορούν τις δυνατότητες σχέσεων μεταξύ των πολλαπλών χαρτογραφήσεων ως προς κοινές ιδιότητές τους και ως προς κοινές αναφορές τους στην πόλη. Οι δυνατότητες συσχετισμών είναι κριτήρια ταξινόμησης και κόμβοι υπερσύνδεσης, που θέτει κάθε φορά όποιο υποκείμενο συγκροτεί και διαχειρίζεται την ανοιχτή χαρτογράφηση. Για να ενεργοποιηθεί ένας συσχετισμός, προϋποτίθεται η διάδραση ενός οποιουδήποτε υποκειμένου με το εργαλείο της ανοιχτής χαρτογράφησης και, ειδικότερα, με το αρχείο των χαρτογραφήσεων.

συνέργεια χαρτογραφήσεων της ανοιχτής χαρτογράφησης Οι συνέργειες είναι ενεργοποιήσεις δυνατοτήτων συσχετισμών, είτε μόνο μεταξύ χαρτογραφήσεων του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης είτε μεταξύ υφιστάμενων και μη-υφιστάμενων στο αρχείο χαρτογραφήσεων, οι οποίες εξελίσσονται σε παραγωγή νέων χαρτογραφήσεων. Συνέργειες μπορούν να προκληθούν από οποιοδήποτε υποκείμενο διαδρά με την ανοιχτή χαρτογράφηση.

36

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

2.1.4 Διαχείριση πόλης Στη βάση ότι η πόλη μεταβάλλεται ως προς πολλαπλές παραμέτρους, η έννοια της διαχείρισης της πόλης αναφέρεται σε ενέργειες διαχείρισης της συνθήκης διαρκούς μεταβολής της (π.χ. διαχείριση παραμέτρων και κυρίως σχέσεων παραμέτρων) και της πολυπλοκότητάς της. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να έχει πολλές εκφάνσεις. Από τη μία, η διαχείριση δεν είναι κατ’ ανάγκη σχεδιαστική ή έστω δεν περιορίζεται σε αρχιτεκτονικό ή πολεοδομικό ή αστικό σχεδιασμό. Η διαχείριση μπορεί να φορά ευρύτερη λήψη αποφάσεων για την πόλη ή άλλες υλικές και μη-υλικές παρεμβάσεις. Από την άλλη, αυτό δεν αποκλείει μια κατανόηση της διαχείρισης ως μέρος μιας διαδικασίας σχεδιασμού ή παρέμβασης στην πόλη, χωρίς να είναι πάντα διακριτή ενέργεια. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να έχουμε σχεδιασμό μιας διαχείρισης παραμέτρων, αλλά και η διαχείριση των παραμέτρων μπορεί να αποτελεί απευθείας μια παρέμβαση στην πόλη. Η διαχείριση, ο σχεδιασμός και η παρέμβαση μπορεί να είναι μέρη/ φάσεις/ εργαλεία μιας ευρύτερης διαδικασίας. Στο πλαίσιο αυτό, όταν αναφέρουμε διαχείριση, εννοούμε την πιο γενική ενασχόληση με το ζήτημα της πόλης - και του αστικού χώρου - ως συνθήκης, αφήνοντας ανοιχτό το αν μια τέτοια διαδικασία περιλαμβάνει πράξεις σχεδιασμού ή παρέμβασης.

παρέμβαση στην πόλη Αντιλαμβανόμαστε την παρέμβαση ως την πράξη αλλαγής μιας οποιασδήποτε υφιστάμενης και καθιερωμένης κατάστασης. Η παρέμβαση μπορεί να αφορά και αλλαγή του τρόπου, με τον οποίο παράγεται ο χώρος, δηλαδή, της λογικής της διαδικασίας, με την οποία μετασχηματίζεται, είτε σε βάθος χρόνου είτε καθημερινά.

- υλική παρέμβαση Με τον όρο υλική παρέμβαση αναφερόμαστε σε οποιασδήποτε κλίμακας παρέμβαση σε υλικές συνιστώσες που επηρεάζουν, είτε άμεσα είτε έμμεσα, την ευρύτερη υλικότητα του πεδίου, με την οποία κάθε φορά ένα υποκείμενο αλληλεπιδρά και δημιουργεί χώρο (π.χ. υλική διαμόρφωση ενός υπαίθριου χώρου) και, κατ’ επέκταση, πόλη. Μια έμμεση επιρροή, η ισχύς και η εμβέλεια της οποίας είναι τέτοια, ώστε να παρεμβαίνει στην υλικότητα του πεδίου, αφορά παρεμβάσεις που δε γίνονται επί του εκάστοτε πεδίου αλλά εκτός αυτού. Σε κάθε περίπτωση, η υλική παρέμβαση αποτελεί μια μεταβολή της υλικότητας, που επηρεάζει ανάλογα την αλληλεπίδραση υποκειμένων με αυτήν (π.χ. όταν μια υλική διαμόρφωση ενός υπαίθριου χώρου είναι ικανή να προκαλέσει μεταβολές στην περιφέρεια του πεδίου της). Mια υλική παρέμβαση προκαλεί και μη-υλικές παρεμβάσεις σε ένα πεδίο και μόνο μέσα από τις αλλαγές, που προκαλεί στις δυνατότητες αλληλεπίδρασης.

37

- μη-υλική παρέμβαση Η μη-υλική παρέμβαση αφορά μεταβολές που ξεκινούν ως μη-υλικές και αφορούν το μη-υλικό επίπεδο των σχέσεων. Μη-υλικές μπορούν να θεωρηθούν και παρεμβάσεις στις σχέσεις που παράγουν την πόλη.

Σχεδιασμός της πόλης ή σχεδιασμός στην πόλη Με τον όρο σχεδιασμό αναφερόμαστε στο σχεδιασμό της πόλης, στον πολεοδομικό και στον αστικό σχεδιασμό ή ακόμα και στο σχεδιασμό υλικών πραγμάτων (π.χ. υλικών υποδομών πόλης, κτιρίων κ.α.) στο πλαίσιο μιας συγκρότησης στρατηγικής σχεδιασμού ή διαχείρισης της πόλης.

Mια διαδικασία σχεδιασμού μπορεί να σχεδιάζει/ οργανώνει και παρεμβάσεις στην πόλη σε κλίμακα πιο εστιασμένη (π.χ. σε ένα δρόμο, πλατεία κ.α.). Με τον όρο σχεδιασμό δεν εννοούμε υποχρεωτικά υλικές διαμορφώσεις, αλλά και το σχεδιασμό των συνθηκών ή των δυνατοτήτων χωρικών σχέσεων.

2.2 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ & ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΣΤΗΡΙΞΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ Κύρια θεωρητική στήριξη στη συγκρότηση της μεθοδολογίας κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης προσφέρει η αντιμετώπιση της πόλης ως ένα σύστημα σημείων - ως γλώσσα, η τριαδική λογική και η λογική του υπερκειμένου. Επιπλέον πηγή αποτελεί περιεχόμενο των δύο μαθημάτων ‘Αρχιτεκτονική ως Αντικείμενο Έρευνας Ι: Περί του Εννοιολογικού Υποβάθρου της Έρευνας και της Κατασκευής των Εννοιολογικών Εργαλείων και του Σώματος της Έρευνας’ και ‘Αρχιτεκτονική ως Αντικείμενο Έρευνας ΙΙ: Περί της Κατασκευής και Αποτίμησης των Εννοιολογικών Εργαλείων και του Σώματος της Έρευνας δια του Σχεδιασμού’, όπως παρακολουθήθηκαν κατά το ακαδημαϊκό έτος 2013-2014.

Λογική σχήματος κατασκευής Η μεθοδολογία κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης στηρίζεται στην αντιμετώπιση της πόλης με όρους γλώσσας: όπως διαπιστώνει ο Barthes (Barthes 1994 [1985]: 195-196), όταν μιλάμε για γλώσσα της πόλης κάνουμε μια μεταφορά. Για να μεταβούμε σε μια γλώσσα της πόλης, ο Barthes προτείνει τις δυνατότητες της σημειολογίας. Η σημειολογία, κατά τον Barthes, μπορεί να συμβάλλει, «πρώτον, στο διαχωρισμό του κειμένου της πόλης σε επιμέρους ενότητες, δεύτερον, στη διανομή των ενοτήτων αυτών σε τάξεις και, τρίτον, στην εύρεση των κανόνων για το συνδυασμό και μετασχηματισμό αυτών των ενοτήτων και αυτών των μοντέλων».

38

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

Εστιάζοντας στους χειρισμούς που προτείνει ο Barthes, σκεφτόμαστε τις σημασιοδοτήσεις της πόλης ως κάτι αντίστοιχο των ‘ενοτήτων’ (units), καταλαβαίνοντας αυτές ως συστατικά της πόλης μη-σταθερά και άπειρα, υπό την έννοια ότι παράγονται και μεταβάλλονται διαρκώς. Τη διανομή των ‘ενοτήτων’ αυτών σε τάξεις την επιχειρούμε θέτοντας κριτήρια, που μπορούν να προσδιορίσουν τέτοιες τάξεις. Η ‘εύρεση κανόνων για συνδυασμό και μετασχηματισμό των ενοτήτων’ μπορεί να αντιστοιχηθεί στο δεύτερο επίπεδο του σχήματος, όπου ο συνδυασμός είναι ο συσχετισμός και ο μετασχηματισμός αφορά την προοπτική της συνέργειας. Η γλώσσα ως εργαλείο λογικής και όχι απλά ως ένα μέσο έκφρασης της σκέψης, όπως προσεγγίζεται από τον Boole, τροφοδοτεί τα σενάρια συνέργειας. Ο Boole στο κεφάλαιο ‘Signs and their laws’ από το έργο του ‘Αn Investigation of the Laws of Thought on Which are Founded the Mathematical Theories of Logic and Probabilities’ (Βoole 1854: 24-38), σημειώνει ότι το σύστημα των σημείων συντίθεται, πρώτον, από κυριολεκτικά σύμβολα, δεύτερον, από χειρισμούς, που στοχεύουν σε συναρτήσεις και, τρίτον, από ισότητες, που συσχετίζουν και παράγουν προτάσεις. Το σχήμα κατασκευής επηρεάζεται και από την τριαδική λογική, ως προς το πως θέτουμε τρία επίπεδα και ως προς το πως αυτά αλληλο-συγκροτούνται σε αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ τους. Το τρίτο επίπεδο, αυτό των πειραμάτων και των εφαρμογών, είναι ο παράγοντας - κάτι αντίστοιχο του ‘τρίτου όρου’ - που κάθε φορά προσδιορίζει το περιεχόμενο και τη σχέση των άλλων δύο επιπέδων. Επίσης, το τρίτο επίπεδο, στην ίδια λογική με αυτήν της ‘ατελείωτης διαδικασίας σημείωσης’ του Pierce, είναι ο ‘τρίτος όρος’, που επιτρέπει στο σχήμα να είναι ανοιχτό και πολλαπλασιάσιμο.

Σχέση πρώτου και δεύτερου επιπέδου σχήματος κατασκευής Η σχέση των δύο πρώτων επιπέδων του σχήματος κατασκευής συνδυάζει τη λογική της βάσης δεδομένων [11] (οργανωμένη συλλογή δεδομένων) με τη λογική του υπερκειμένου. Ως εκ τούτου, όταν μιλάμε για αρχείο, το εννοούμε περισσότερο ως μια βάση δεδομένων. Οι σημειωτικές δυνατότητες του υπερκειμένου (Neumüller, 2003) ενισχύουν μιας οργάνωση των δεδομένων (εν προκειμένω των χαρτογραφήσεων) με σημειωτικές προοπτικές. Η έμφαση στη

[11]. H Karen O’ Rourke (2013) διακρίνει μια κατηγορία χαρτογραφίας, την οποία ονομάζει ‘database cartography’. Όπως σημειώνει, “παρόλο που ο χάρτης είναι επιλεκτικός, η βάση δεδομένων μπορεί να ενσωματώσει περισσότερες από μία σχέσεις με ένα συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο” (...), επιτρέποντας “στο χάρτη να γίνει ένα έδαφος προς εξερεύνηση” (O’ Rourke, 2013: 177).

39

σχέση συνδιαμόρφωσης μεταξύ πρώτου και δεύτερου επιπέδου του σχήματος κατασκευής θεμελιώνεται στο μεγαλύτερο ερευνητικό βάρος που δίνουμε στο συσχετισμό (και στη συνακόλουθη προοπτική συνέργειας) των συλλεγμένων χαρτογραφήσεων, διευκρινίζοντας τον πρωτίστως εργαλειακό ρόλο του αρχείου.

Δεύτερο επίπεδο σχήματος κατασκευής Το δεύτερο επίπεδο του σχήματος, όσον αφορά τη διερεύνηση των τρόπων συσχετισμού των χαρτογραφήσεων, αντλεί από την τριαδική λογική του Pierce και τη λογική του υπερκειμένου. Αρχικά, κάθε συλλεγόμενη χαρτογράφηση αντιμετωπίζεται ως μια αναπαράσταση της πόλης, βασισμένη σε τουλάχιστον μία παράσταση και σε ερμηνεύοντα στοιχεία - τρίτους όρους - που θέτει το υποκείμενό της. Παράλληλα, αντιμετωπίζουμε το σύνολο των χαρτογραφήσεων ως ένα νέο αντικείμενο (δεύτερο όρο), που δύναται να παράξει νέες (ανα)παραστάσεις ως προς τρίτους όρους: η αναζήτηση των δυνατοτήτων συσχετισμού μετατίθεται στην αναζήτηση όρων, που μπορούν να λειτουργήσουν ως τρίτοι όροι δυνατοτήτων (βλ. κριτήρια ιδιοτήτων ετερογένειας) για εκ νέου ‘σημειώσεις’. Αυτοί οι όροι αναζητώνται παράλληλα και μέσα από τη λογική του υπερκειμένου και τη λογική των δικτύων, δίνοντάς τους ρόλους και ονόματα ‘υπερσυνδέσμων’ και ‘κόμβων’, αντιστοίχως.

Τρίτο επίπεδο σχήματος κατασκευής Η έμφαση του μαθήματος ‘Αρχιτεκτονική ως Αντικείμενο Έρευνας ΙΙ: Περί της Κατασκευής και Αποτίμησης των Εννοιολογικών Εργαλείων και του Σώματος της Έρευνας δια του Σχεδιασμού’ στην έρευνα δια του σχεδιασμού, μαζί με την ιδέα ‘της σκέψης-κατά-την πράξη’ ή της‘γνώσηςκατά-την πράξη’ του Donald Schön (1983) αποτέλεσαν ερεθίσματα για το τρίτο επίπεδο, των πειραμάτων και των προσκλήσεων σε εφαρμογές, στο σχήμα κατασκευής. Με άλλα λόγια, ο ‘τρίτος όρος’, που όχι μόνο δοκιμάζει αλλά και προσδιορίζει το σχήμα κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης, είναι η σχέση του με την πράξη.

2.3 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ H παρούσα έρευνα κινείται στην τομή τριών γενικών περιοχών έρευνας και πρακτικής. Η πρώτη αφορά άλλα εργαλεία ανοιχτής χαρτογραφήσης. Η δεύτερη περιλαμβάνει λογικές εναλλακτικών (ως προς την εκάστοτε κυρίαρχη λογική) χαρτογραφήσεων, που πειραματίζονται με τον τρόπο σύνταξης του χάρτη μιας πόλης ως προς την παράμετρο του υποκειμένου. Η τρίτη περιοχή περιλαμβάνει εγχειρήματα ενσωμάτωσης πολλαπλών λογικών περιγραφής ή πολλαπλών υποκειμένων σε διαδικασίες διαχείρισης - σχεδιασμού -παρέμβασης.

40

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

Εργαλεία ανοιχτής χαρτογράφησης & χαρτογράφησης από πλήθος υποκειμένων To πλήθος των εργαλείων χαρτογράφησης, που κινούνται ή θεμελιώνονται σε λογική ή πρόθεση ανοιχτότητας, είναι αρκετά μεγάλη και εκτείνεται από το πεδίο της τέχνης μέχρι πιο επιστημονικά και τεχνικά εγχειρήματα. Στην περιοχή αυτή εντάσσονται και τα συστήματα γεωγραφικών πληροφοριών, γνωστά ως GIS (Geographic Information Systems), καθώς και εφαρμογές κατασκευής ‘διαδραστικών’ χαρτών στο διαδίκτυο, όπως για παράδειγμα το mapbox [12]

και το crowdmap [13].

εικ. 6: στιγμιότυπο εισαγωγικής εικόνας στο ‘crowdmap’

[12]. < https://www.mapbox.com/ > (τελ. επίσκεψη: 14/2/2016) [13]. < https://crowdmap.com > (τελ. επίσκεψη: 14/2/2016)

41

Η Karen O’ Rourke (2013) συγκεντρώνει πλήθος τρόπων χαρτογράφησης στο βιβλίο ‘Walking and Mapping: Artists as Cartographers’, προσανατολιζόμενη κυρίως προς πιο καλλιτεχνικές ή εικαστικές δοκιμές. Κατηγορίες περιπτώσεων που ξεχωρίζουμε είναι οι ακόλουθες (O’ Rourke 2013: 187-196): οι ‘δυναμικοί χάρτες’, όπου καλλιτέχνες εμπλέκουν το κοινό και ‘καθιστούν ορατά πράγματα που δεν είναι ορατά’, η ‘συνεργατική χαρτογράφηση’ (participative mapping) που στηρίζεται σε διαδραστική πρόσβαση των χρηστών στην πληροφορία και οι ‘χάρτες, στους οποίους εσύ είσαι ο χαρτογράφος’ (maps in which you are the cartographer). H τελευταία κατηγορία περιλαμβάνει εγχειρήματα [14], όπου οι χρήστες σημειώνουν πάνω σε υφιστάμενους χάρτες, προσθέτοντας περιεχόμενο, αλλά χωρίς να μπορούν να παρέμβουν στη μορφή και στη δομή τους. Επιπλέον εγχειρήματα [15], που η O’ Rourke εντάσσει σε αυτή την κατηγορία, αφορούν κοινότητες, οι οποίες δημιουργούν από κοινού τους χάρτες τους στο διαδίκτυο, εγχειρήματα ‘συλλογικής χαρτογράφησης’ βασισμένα στη λογική του crowdsourcing [16] και παρεμφερή σε αυτή της wikipedia, όπως είναι το OpenStreetMap [17]. Προς αυτή την κατεύθυνση βλέπουμε να κινείται και το Google Maps [18] μέσα από δυο υπηρεσίες. Μέσα από την υπηρεσία ‘my maps’ μπορεί οποιοσδήποτε χρήστης - υπό την προϋπόθεση ότι έχει λογαριασμό στη google - να δημιουργήσει και να επεξεργαστεί ‘δικούς του χάρτες’ σημειώνοντας σημεία, διαδρομές με δυνατότητα προσθήκης κειμένου, εικόνας και βίντεο, οργανώνοντάς τα σε επίπεδα (layer). To 2008 η google προσθέτει την υπηρεσία ‘Google Map Maker’ [19]. H υπηρεσία προσκαλεί χρήστες να ‘εμπλουτίσουν’ τους χάρτες του google με την ‘γνώση τους για τόπους’. O εμπλουτισμός μπορεί να γίνει με τους εξής τρόπους: με προσθήκη ή επεξεργασία τοποθεσιών, με προσθήκη δρόμων και με αξιολόγηση προσθηκών ή επεξεργασιών, τις οποίες έχουν κάνει άλλοι χρήστες.

[14]. Αναφέρεται στα εξής εγχειρήματα: City of Memory < http://www.cityofmemory.org/map/index.php > (τελ. επίσκεψη: 14/2/2016), Urban Tapestries < http://urbantapestries.net/ > (τελ. επίσκεψη: 14/2/2016) και PDPal <http://www.o-matic.com/play/pdpal/ > (τελ. επίσκεψη: 14/2/2016) [15]. Αναφέρεται στο ‘London Free Map project’ των Jo Walsh, Schuyler Erle και Steve Coast.

[16]. Ο όρος crowdsourcing (crowd + outsourcing) αναφέρεται στη συλλογή υπηρεσιών, ιδεών ή περιεχομένου από συμβολές πλήθους ατόμων κυρίως στο πεδίο του διαδικτύου. Βλ. < http://www.merriam-webster.com/dictionary/crowdsourcing > (τελ. επίσκεψη: 14/2/2016).

[17]. < https://www.openstreetmap.org/ > (τελ. επίσκεψη: 14/2/2016) [18]. < https://www.google.gr/maps > (τελ. επίσκεψη: 14/2/2016) [19]. < https://www.google.com/mapmaker > (τελ. επίσκεψη: 14/2/2016)

42

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

εικ. 7: στιγμιότυπο από δυνατότητες επεξεργασίας χαρτών στο open street maps

εικ. 8: στιγμιότυπα από google map maker

εικ. 9. Guide psychogéographique de Paris, Guy Debord και Asger Jorn, 1956 πηγή: Sadler 1998: 21

εικ. 19. Naked City, Guy Debord και Asger Jorn, 1957 πηγή: Sadler 1998: 60

44

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

Εναλλακτικές τεχνικές χαρτογράφησης της πόλης ως προς το υποκείμενο Κάποια από τα παραπάνω εργαλεία μπορούν να θεωρηθούν και ως εντασσόμενα σε ένα πεδίο εναλλακτικών τρόπων χαρτογράφησης και ανάγνωσής της πόλης ως προς την κυρίαρχη λογική του στατικού δισδιάστατου χάρτη που τυπώνεται σε χαρτί και εποπτεύει ολόκληρη την πόλη. Ο James Corner στο άρθρο του ‘The Agency of Mapping’ διακρίνει “τέσσερις θεματικούς τρόπους μέσα από τους οποίους νέες πρακτικές χαρτογράφησης αναδύονται στο σύγχρονο αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό σχεδιασμό” (Corner 1999: 231). Πρόκειται για τις τεχνικές του ‘drift’ [20], του ‘layering’, του ‘game-board’ και του ‘rhizome’. Παραθέτει για καθεμιά από αυτές ορισμένα παραδείγματα, από τα οποία θα σταθούμε ενδεικτικά στην τεχνική του ‘drift’ και στη, συνδεόμενη με αυτή, λογική του ψυχογεωγραφικού χάρτη.

H λογική του ‘drift’, ή αλλιώς ‘dérive’, συνδεόμενη με την ψυχογεωγραφία [21], προσφέρει νέους τρόπους αναπαράστασης - χαρτογράφησης του αστικού χώρου, όπως εκδηλώνεται μέσα από τους ψυχογεωγραφικούς χάρτες του Παρισιού (Sadler, 1999): τον ‘Ψυχογεωγραφικό Οδηγό του Παρισιού’ (Guide psychogéographique de Paris) και την ‘Naked City’ που δημιουργoύν το 1956 και το 1957, αντιστοίχως, ο Guy Debord με τον Asger Jorn. Πρόκειται για μια λογική κοψίματος του χάρτη σε κομμάτια και σημείωσης, με βέλη, δυνατοτήτων εκ νέου συρραφών των κομματιών αυτών. Το κόψιμο και οι ενδεχόμενες συρραφές, βασισμένες σε βιώματα των συντακτών τους, αναπαριστούν τις διαφορετικές ψυχογεωγραφικές επιδράσεις και τις κινήσεις στην πόλη που αυτές προκάλεσαν, ή όπως παρατηρεί ο Corner (1999: 231),”αντανακλούν επιθυμίες του υποκειμένου, όπως αυτές γεννιώνται στο πεδίο του δρόμου, και αισθητηριακές εντυπώσεις, παρά μια συνοπτική εποπτεία του αστικού ιστού”. Παραθέτοντας και άλλα σχετικά παραδείγματα, ο Corner (1999: 234) καταλήγει πως στην τεχνική του ‘drift’ ο χάρτης χρησιμοποιείται ως ένα εργαλείο ανάδειξης “διαφορετικών, απωθημένων ή μη-διαθέσιμων τοπογραφιών”, ενώ στήνεται μέσα από “ερμηνευτικές και συμμετοχικές πράξεις”.

[20]. Aναφέρεται στη θεωρία της dérive που εισάγει το 1958 ο Guy Debord στο δεύτερο τεύχος των κειμένων των Σιτουασιονιστών. Η dérive ορίζεται ως “πειραματικός τρόπος συμπεριφοράς δεμένος με τις συνθήκες της αστικής (urbaine) κοινωνίας: τεχνική γρήγορου περάσματος μέσα από ποικίλες ambiances. Λέγεται επίσης, ειδικότερα, για να προσδιορίσει τη διάρκεια μιας συνεχούς άσκησης αυτής της εμπειρίας” (Internationale Situationniste 1979 [1958-1969]: 7).

[21]. Η ψυχογεωγραφία είναι “η μελέτη των συγκεκριμένων επιδράσεων του, συνειδητά ή όχι, διαμορφωμένου γεωγραφικού περιβάλλοντος, που επηρεάζει άμεσα τη συναισθηματική συμπεριφορά των ατόμων” (Internationale Situationniste 1979: 7).

45

Εγχειρήματα ενσωμάτωσης πολλαπλών λογικών περιγραφής από πολλαπλά υποκείμενα σε θεωρίες ή/ και πρακτικές διαδικασιών διαχείρισης της πόλης Η περιοχή αυτή είναι ιδιαίτερα εκτενής, περιλαμβάνοντας πειραματισμούς στηριγμένους σε ρητορική περί συμμετοχικού ή/και συνεργατικού σχεδιασμού, όπως εμφανίζεται πιο έντονα γύρω από τη δεκαετία του ’60 στον αρχιτεκτονικό και στον πολεδομικό σχεδιασμό και τη δεκαετία του ’20 στην τέχνη (Bishop 2006). Eνδεικτικές περιπτώσεις, από το πεδίο της σχεδιαστικής ή θεωρητικής ενασχόλησης με την πόλη, στις οποίες δε θα επεκταθούμε [22] είναι: η ιδέα της Ενωτικής Πολεοδομίας (Unitary Urbanism) που αναπτύσσεται στα μέσα του ’50 στο πλαίσιο της Situationist International, το όραμα της Νέας Βαβυλώνας (1956 -1974) του Constant Nieuwenhuys, αυτό της χωρικής πόλης ‘Spatial City’ του Yona Friedman, το όραμα που αναπτύσσουν στο κείμενο ‘Non-Plan: An Experiment in Freedom’ οι Reyner Banham, Paul Barker, Peter Hall και Cedric Prize. Άλλη περίπτωση είναι η θεωρία για ‘μια γλώσσα προτύπων’ (pattern language) που αναπτύσσει το 1977 ο Christopher Alexander, μαζί με το ‘Timeless Way of a Building’, καθώς και η ιδέα των ‘Design Methods’: και οι δυο περιπτώσεις βασίζονται σε προβληματισμούς σχετικά με τη μέθοδο σχεδιασμού, εστιάζοντας, αφενός, στη διαδικασία του σχεδιασμού και στη διεπιστημονικότητά του και, αφετέρου, σε ζητήματα ανάμειξης μηειδικών (σε θέματα σχεδιασμού) υποκειμένων και στο ρόλο του χρήστη/ κάτοικου/ πολίτη. Άλλο δείγμα από τη δεκαετία του ’70 αποτελούν τα Community Aid Centers (CTACs), καθώς και τα Community Design Centers, τα οποία στοχεύουν σε διεπιστημονική ανάπτυξη κοινοτήτων σε λογική ανάμειξης και της κοινότητας - των πολιτών. Η διεπιστημονική διάθεση και η έμφαση στην εμπλοκή πολιτών εντάσσει και την πιο σύγχρονη (αρχές ’90) πρακτική της ομάδας (ή του συλλογικού υποκειμένου όπως αυτοσυστήνεται) Stalker [23] σε αυτή την περιοχή. Μια άλλη περίπτωση είναι το κίνημα της Ομότιμης Πολεοδομίας [24] στο πλαίσιο του δικτύου Peer2Peer Foundation που ιδρύεται το 2010. Εγχώρια εγχειρήματα με διάθεση συμπερίληψης πολλαπλών υποκειμένων είναι οι περιπτώσεις του συμμετοχικού σχεδιασμού στον προσφυγικό συνοικισμό της Θήβας (1984-1992), ενώ πιο πρόσφατες απόπειρες μπορούν να θεωρηθούν το ‘Re-activate Athens’ και η πλατφόρμα ‘Imagine the City’.

[22]. Κύρια πηγή άντλησης που περιλαμβάνει πιο εκτεταμένες αναφορές είναι το βιβλίο Spatial Agency: Other Ways of Doing Architecture’ και η ιστοσελίδα - βάση δεδομένων <http://www.spatialagency.net> (τελ. επίσκεψη: 19/2/2016). Και το βιβλίο και την ιστοσελίδα έχουν επιμεληθεί οι Awan, Schneider και Till (2011).

[23]. βλέπε <http://www.osservatorionomade.net/> (τελ. επίσκεψη: 19/2/2016) [24]. βλέπε < http://p2pfoundation.net/Ομότιμη_Πολεοδομία > (τελευταία επίσκεψη: 19/2/16)

46

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

Περίπτωση, στην οποία στεκόμαστε, είναι η μεθοδολογία που αναπτύσσει το ερευνητικό γραφείο Chora [25], όπως την προσεγγίζουμε μέσα από τις αναφορές του Corner (1999) και τη συμπερίληψή της στο βιβλίο ‘Spatial Agency: Other Ways of Doing Architecture’ (Awan et al.

2011) [26]. Αντιμετωπίζοντας την πόλη ως δυναμική και πολλαπλή, το Chora αναπτύσσει μια μεθοδολογία για να διαχειρίζεται τις σύνθετες συνθήκες ενός αστικού πεδίου. Η μεθοδολογία αυτή αποτελείται από μια διαδικασία τεσσάρων σταδίων: μια βάση δεδομένων, πρότυπα δείγματα (prototypes), σενάρια παιχνιδιών και σχέδια πράξεων (action plans). Όπως εξηγούν οι Awan, Schneider και Till (2011: 118), η βάση δεδομένων συλλέγει πληροφορίες σχετικές με τα άτομα, τους τόπους και τους οργανισμούς που με κάποιο τρόπο σχετίζονται με το εκάστοτε πρότζεκτ. Τα prototypes είναι σχέδια ή οργανωτικές δομές που απευθύνουν τα ζητήματα που συγκεντρώνονται στη βάση δεδομένων. Τα σενάρια παιχνιδιών αποτελούν ένα τρόπο προσομοίωσης και δοκιμής των διαφορετικών συνθηκών μέσα στις οποίες τα prototypes μπορούν να λειτουργήσουν. Τα σενάρια των παιχνιδιών, όπως διευκρινίζουν, συχνά παίρνουν τη μορφή ταμπλώ παιχνιδιών, τα οποία παίζουν άτομα προερχόμενα από διαφορετικές πλευρές σύγκλισης ή/ και σύγκρουσης ενδιαφερόντων και συμφερόντων, όπως για παράδειγμα πολίτες, θεσμικοί και κρατικοί φορείς, τοπικές επιχειρήσεις, βιομήχανοι. Το παιχνίδι, εξηγούν, “λειτουργεί ως μια πλατφόρμα για να δοκιμάσουν ιδέες και συνθήκες, ενώ ταυτόχρονα αποκτά ρόλο διαμεσολάβησης που φέρνει μαζί διαφορετικές ή ακόμα και συνδεδεμένες ομάδες” (Awan et al., 2011: 118). Τα σχέδια δράσης ή πράξεων (action plans) αναλαμβάνουν τη συγκρότηση της στρατηγικής για την εφαρμογή επιλεγμένων prototypes και σεναρίων. Αυτό που υπογραμμίζουμε, προσεγγίζοντας αυτή τη μεθοδολογία και συμφωνώντας με την σχετική παρατήρηση των Awan, Schneider και Till (2011: 119), είναι ότι απομακρύνονται από λογικές σχεδιασμού αντικειμένων και επικεντρώνονται σε μια λογική σχεδιασμού διαδικασιών, διαδράσεων και οργανωτικών δομών. Πρόκειται, δηλαδή, για μια μετάβαση προς αυτό που εννοούμε εδώ διαχείριση της πόλης. Άλλη περίπτωση ενδεικτική της τρίτης περιοχής αποτελεί το ερευνητικό πρόγραμμα “Διερεύνηση Στρατηγικών για τη Δικτύωση Αστικών Παρεμβάσεων στο Μητροπολιτικό κέντρο Αθηνών” (Παρμενίδης 2013). Αντικείμενο του ερευνητικού ήταν η συγκρότηση “ενός σύνθετου πλέγματος δράσεων που θα συμβάλλουν στη βελτίωση των συνθηκών κατοίκησης του αστικού

[25]. To ‘Chora’ ιδρύεται από τον Raoul Bunschoten το 1993. <http://www.chora.org/> (τελ. επίσκεψη: 19/2/2016) [26]. Διαθέσιμη πρόσβαση στην πληροφορία και στο διαδίκτυο: < http://www.spatialagency.net/database/ why/political/chora > (τελ. επίσκεψη: 19/2/2016)

47

χώρου σε στρατηγικά επιλεγμένες περιοχές του Πολεοδομικού Συγκροτήματος της Αθήνας και ειδικότερα στο Μητροπολιτικό του Κέντρο” (Παρμενίδης 2013: 6). Σκοπός ήταν η δημιουργία εργαλείων, με τα οποία η Περιφέρεια Αττικής να μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις για παρεμβάσεις. Στο ερευνητικό αυτό πρόγραμμα εργάστηκε πλήθος διαφορετικών ερευνητών, που συμμετείχαν σε διαφορετικές ερευνητικές ομάδες, καθεμιά από τις οποίες εστίαζε σε διαφορετικά επιμέρους ερευνητικά αντικείμενα, συγκροτώντας διαφορετικές προτάσεις παρέμβασης και με διαφορετικές μεθόδους (Κρεμμύδα 2015).

2.4 ΠΡΟΓΕΝΕΣΤΕΡΗ & ΠΑΡΑΛΛΗΛΗ ΕΡΕΥΝΑ Η παρούσα έρευνα βασίζεται σε δύο προηγούμενες έρευνες, αποτελώντας συνέχειά τους. Η πρώτη έρευνα, με τίτλο ‘Αθήνα 2010: 9+1 διαδρ-αστικές αναγνώσεις’ (Σταματοπούλου, 2011), ασχολείται με το θέμα μιας πολλαπλής χαρτογράφησης της πόλης. Η δεύτερη, με τίτλο ‘Η ανάγνωση της πόλης, εργαλείο σχεδιασμού της: Αθήνα’ (Σταματοπούλου, 2012), πειραματίζεται με τον τρόπο ενσωμάτωσης μιας ανάγνωσης - χαρτογράφησης της πόλης στη λογική μιας διαδικασίας αστικού σχεδιασμού, όπου ο αστικός σχεδιασμός κατανοείται με όρους συγκρότησης στρατηγικής παρεμβάσεων στην πόλη. Επιπλέον, παράλληλα με την αρχική συγκρότηση της υπόθεσης έρευνας και του σχήματος κατασκευής, πραγματοποιήθηκε η εργασία με τίτλο ‘Το ανάγλυφο του εδάφους ως εμπειρία σε καταγραφές της πόλης: μια μέθοδος ανίχνευσης του Ιλισ(σ)ού στο χαρτί’, η οποία λειτούργησε υποστηρικτικά ως προς το κομμάτι της μεθόδου.

Αθήνα 2010: 9+1 διαδρ-αστικές αναγνώσεις Η έρευνα ‘Αθήνα 2010: 9+1 διαδρ-αστικές αναγνώσεις’ (Σταματοπούλου, 2011) εκπονήθηκε στο πλαίσιο των προπτυχιακών σπουδών της συγγράφουσας ως ερευνητική εργασία (διάλεξη) με την επίβλεψη του Παναγιώτη Τουρνικιώτη. Στην έρευνα αυτή, εκπορευόμενοι από αντίστοιχα ερωτήματα σχετικά με τις διαδικασίες αστικού σχεδιασμού, πειραματιστήκαμε με δέκα διαφορετικούς τρόπους καταγραφής (χαρτογραφήσης) [27] της πόλης: συγκροτήσαμε οκτώ καταγραφές και πλάνα για άλλες δύο, εστιάζοντας στην ευρύτερη περιοχή του ιστορικού κέντρου της Αθήνας μέσα από το φίλτρο του υπαίθριου και του δημόσιου [28] χώρου. Οι δέκα

[27. Διατηρούμε τον όρο καταγραφές, που χρησιμοποιούμε και στην έρευνα εκείνη. Διευκρινίζουμε ότι οι καταγραφές, συνδεόμενες με πράξεις ανάγνωσης και έχοντας ρητή διατύπωση πρόθεσης, νοούνται ως κάτι αντίστοιχο αυτού που εννοούμε εδώ ως χαρτογράφηση.

[28]. Υπαίθριος και δημόσιος χώρος αντιμετωπίζονται ως συνθήκες διαφορετικές ως προς το ότι ο υπαίθριος χώρος κρίνεται ως το πεδίο δυνάμει ανάδυσης δημόσιου χώρου.

48

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

καταγραφές είναι παραπληρωματικές μεταξύ τους, μπορούν να διαβαστούν είτε ολόκληρες είτε και αποσπασματικά. Ταυτόχρονα με τη γραμμική παράθεσή τους, υπερσυνδέονται μέσω σημείων του γραπτού λόγου, συγκροτώντας ένα υπερκείμενο. Τα σημεία υπερσύνδεσης παρεμβάλλονται στο γραπτό λόγο, επιτρέποντας στη μία καταγραφή να παραπέμπει σε σημεία μιας ή περισσότερων άλλων καταγραφών. Ως σημεία υπερσύνδεσης θέσαμε αναφορές στην πόλη (τοποθεσίες, περιοχές και τοπόσημα, π.χ. Αθήνα, Λυκαβηττός, οδός Ασκληπού), έννοιες (π.χ. δημόσιος χώρος, αστικός ιστός, αστικοποίηση) και αναφορές σε γεγονότα. Κατά την οργάνωση αυτή, οι δέκα καταγραφές μπορούν να διαβαστούν και μη-γραμμικά, με οποιαδήποτε σειρά και όχι υποχρεωτικά με τη σειρά που παρατίθενται. Επιπλέον, σε κάθε καταγραφή, δεδομένης μιας θεώρησής τους ως μη-εξαντλούμενες, περιλαμβάνονται περαιτέρω κατευθύνσεις - προτροπές - για νέες καταγραφές, που είτε εμβαθύνουν είτε διευρύνουν το πλαίσιο της καθεμιάς. Την έρευνα αυτή τη θεωρούμε ως μια δοκιμή συγκρότησης μεθόδου χαρτογράφησης. Καταρχάς, συναντάμε έναν πρώτο πειραματισμό με τη λογική του πολλαπλού - ετερογενούς περιεχομένου, ως προς την πολλαπλότητα του ίδιου υποκειμένου καταγραφής. Επίσης, συναντάμε στοιχεία της ιδέας της ανοιχτότητας, αφενός, μέσα από την πρόθεση το πλήθος των δέκα καταγραφών να μπορεί, σε επόμενη φάση, να αυξηθεί και, αφετέρου, μέσα από τη δυνατότητα ο αναγνώστης να μπορεί να διαβάσει το σύνολό τους μη-γραμμικά, όπως αυτός θέλει, ως έναν ‘άλλο χάρτη της πόλης’. Με αυτόν τον τρόπο οι καταγραφές επιτρέπουν δυνατότητες ανασύνταξής τους από τις πράξεις ανάγνωσης του αναγνώστη. Παράλληλα, πρόκειται και για μια πρώτη δοκιμή διαχείρισης και οργάνωσης της ετερογένειας των περιγραφών της πόλης, με τρόπο που να μπορούν να συσχετιστούν. Στην παρούσα διπλωματική, βλέπουμε αυτή την πολλαπλότητα να ανοίγεται προς την πολλαπλότητα διαφορετικών υποκειμένων ‘καταγραφής’ - χαρτογράφησης, προκαλώντας ακόμα πιο ετερογενές περιεχόμενο. Επιπλέον, εξελίσσουμε τη λογική συσχετισμού και οργάνωσης του περιεχομένου της χαρτογράφησης προς μια κατεύθυνση δυνατοτήτων συνέργειας, με όρους ενός εργαλείου. Με αυτόν τον τρόπο, εκτιμάμε ότι ενισχύουμε την εστίαση στο μεθοδολογικό κομμάτι της χαρτογράφησης, παρά στην πληροφορία του περιεχομένου της.

49

Η ανάγνωση της πόλης, εργαλείο σχεδιασμού της: Αθήνα Η ανάγνωση της πόλης της προαναφερθείσας εργασίας, εστιάζοντας στην παράμετρο της τοπογραφίας (στο ανάγλυφο του εδάφους), επιλέγει αποσπάσματα καταγραφών και κάνει μερικές ακόμα, επιδιώκοντας να λειτουργήσει ως ένα εργαλείο σχεδιασμού της πόλης, στην Αθήνα. Πρόκειται για τη διπλωματική εργασία (Σταματοπούλου 2012) που κάναμε στο πλαίσιο των προπτυχιακών σπουδών, με επιβλέποντες καθηγητές την Μπούκη Μπαμπάλου - Νουκάκη και τον Παναγιώτη Τουρνικιώτη. Η ‘ανάγνωση’ της πόλης νοείται ως εργαλείο σχεδιασμού διπλά. Αφενός, επιχειρείται η ενσωμάτωση της ‘ανάγνωσης’ (με όρους καταγραφής - χαρτογράφησης βασισμένης σε πράξης ανάγνωσης) στη διαδικασία συγκρότησης μιας σχεδιαστικής πρότασης: ή αλλιώς, η συγκρότηση μιας μεθοδολογίας αστικού σχεδιασμού, όπου η ανάγνωση της πόλης έχει κεντρικό ρόλο. Αφετέρου, η ανάγνωση της πόλης γίνεται η ίδια παρέμβαση: εδώ αναφερόμαστε σε μια ενθάρρυνση της ανάγνωσης της πόλης που είναι στόχος της στρατηγικής σχεδιασμού. Εκτιμώντας την παράμετρο του ανάγλυφου του εδάφους ως ειδοποιό ιδιότητα του κέντρου της Αθήνας και το περπάτημα ως μια πρακτική ανάγνωσης της πόλης, το αντικείμενο της διπλωματικής διατυπώθηκε ως εξής: μια συγκρότηση στρατηγικών αναζήτησης διαδρομών ενθάρρυνσης του περπατήματος με αφορμή τις σχέσεις των λόφων στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας. Η ανάγνωση, με όρους πράξεων συνδεδεμένων με πράξεις καταγραφής, πρώτον, έχει κεντρικό ρόλο κατά τη συγκρότηση της στρατηγικής που στηρίζεται σε μια οργάνωση διαφορετικών χαρτογραφήσεων, και, δεύτερον, στήνει τη βάση για την αναζήτηση διαδρομών ενθάρρυνσης του περπατήματος. Η έρευνα αυτή αποτελεί μια επιπλέον δοκιμή συγκρότησης μεθόδου σχεδιασμού, όπου ο σχεδιασμός γίνεται αντιληπτός ως συγκρότηση ενός συστήματος αστικών παρεμβάσεων. Πρόκειται, δηλαδή, περισσότερο για το σχεδιασμό μιας στρατηγικής, μιας διαδικασίας, παρά για αρχιτεκτονικό ή πολεοδομικό σχεδιασμό της πόλης με την επικρατούσα έννοια του. Ως εκ τούτου, προσανατολιζόμαστε σε αυτό που εννοούμε εδώ ως ‘διαχείριση’ της πόλης. Το σημείο σύνδεσης της έρευνας αυτής με την παρούσα διπλωματική βρίσκεται στον κοινό προβληματισμό και προσανατολισμό προς διαδικασίες διαχείρισης, καθώς και στην πρόθεση ενσωμάτωσης μιας συστηματοποιημένης χαρτογράφησης σε μια τέτοια διαδικασία.

50

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

Το ανάγλυφο του εδάφους ως εμπειρία σε καταγραφές της πόλης: μια μέθοδος ανίχνευσης του Ιλισ(σ)ού στο χαρτί Μια έρευνα, την οποία επεξεργαστήκαμε παράλληλα με την αρχική θεωρητική συγκρότηση του εργαλείου ανοιχτής χαρτογράφησης που κατασκευάζουμε, είναι η μεταπτυχιακή εργασία ‘Το ανάγλυφο του εδάφους ως εμπειρία σε καταγραφές της πόλης: μια μέθοδος ανίχνευσης του Ιλισ(σ)ού στο χαρτί’ (Σταματοπούλου 2014), στο πλαίσιο του μαθήματος ‘Ανάλυση του Γραπτού και του Σχεδιασμένου Αρχιτεκτονικού Λόγου’ με υπεύθυνο καθηγητή τον Παναγιώτη Τουρνικιώτη. Αντικείμενο έρευνας της εργασίας αυτής είναι η συγκρότηση μιας μεθόδου χαρτογράφησης της σχέσης μεταξύ της αντίληψης του ανάγλυφου του εδάφους και της πόλης. Για τη συγκρότηση της μεθόδου εστιάσαμε στην περίπτωση μελέτης της ευρύτερης περιοχής του ιστορικού κέντρου της Αθήνας και, ειδικότερα, στο έντονο ανάγλυφο του περιβάλλοντος του ίχνους ροής του ποταμού Ιλισού. Η μέθοδος που προτείναμε αποτελούταν από τρεις κατευθύνσεις έρευνας. Η μία ασχολούταν με την αντίληψη της διερευνώμενης σχέσης στον παρόντα χρόνο μέσα από επιτόπιες βιωματικές ‘καταγραφές’ (χαρτογραφήσεις), τις οποίες κάνουν ένα ή περισσότερα υποκείμενα περπατώντας στην πόλη. Η δεύτερη και η τρίτη στρέφονταν προς την αρχαιολογία της διερευνώμενης σχέσης: η δεύτερη την προσέγγιζε μέσα από την εποπτεία του χρονολογικού εύρους καταγραφών της πόλης στον άξονα ολόκληρης της χρονολογικής εξέλιξής της και η τρίτη, βασιζόμενη στην δεύτερη, στόχευε σε σημειακές εμβαθύνσεις στην εποπτεία, είτε για σκοπούς σημειακών διευρύνσεων χρονολογικών περιόδων της εποπτείας είτε για σκοπούς συγκριτικών θεωρήσεων (π.χ. μεταξύ καταγραφών ως προς το περιεχόμενό τους ή μεταξύ καταγραφών ως προς τις μεθόδους καταγραφής ή μεταξύ χρονολογικών περιόδων). Από αυτές τις κατευθύνσεις, εστιάσαμε στη δεύτερη, περιγράφοντας την πρώτη και την τρίτη σε προγραμματικό επίπεδο. Η μέθοδος χαρτογράφησης της σχέσης, ως προς την αρχαιολογία της, αποτελούταν από δύο επίπεδα πράξεων: το ένα αφορούσε τη συλλογή καταγραφών και το άλλο αφορούσε την παράθεση και την οργάνωση των συλλεγμένων καταγραφών. Όσον αφορά το ένα επίπεδο, συλλέξαμε υφιστάμενες δημοσιευμένες χαρτογραφήσεις της Αθήνας, που έχουν κάνει διαφορετικά υποκείμενα σε διαφορετικά πολιτισμικά και ιστορικά πλαίσια και με διαφορετικούς σκοπούς. Η συλλογή των χαρτογραφήσεων δεν ήταν εξαντλητική, αλλά δειγματοληπτική, με κύριο κριτήριο τη συγκρότηση ενός εύρους καταγραφών ικανών να παρακολουθήσουν το χρονολογικό εύρος εξέλιξης της πόλης. Εκτός από τον χρόνο, επιπλέον κριτήριο αποτέλεσε η ετερογένεια των καταγραφών ως προς το πολιτισμικό πλαίσιο των υποκειμένων τους (π.χ. συλλέξαμε καταγραφές από περιηγητές) και ως προς ιδιότητες, όπως τα μέσα και οι τρόποι

51

προσέγγισης (ανάγνωσης) και καταγραφής της πόλης, κρίνοντας πως δίνουν πρόσβαση σε στοιχεία για την αντίληψη του ανάγλυφου του εδάφους. Όσον αφορά το άλλο επίπεδο, οργανώσαμε τις καταγραφές σε ένα πίνακα (εικ.11) που συνοδευόταν από ένα ευρετήριο (εικ.12). Στον οριζόντιο άξονα του πίνακα παραθέσαμε κατά χρονολογική σειρά τους τίτλους των καταγραφών, μαζί με το όνομα του υποκειμένου τους και το έτος συγκρότησής τους. Στον κάθετο άξονα συγκεντρώσαμε ορισμένες ιδιότητες σχετικές με τα μέσα και τους τρόπους προσέγγισης και καταγραφής και αντιστοιχίσαμε τις καταγραφές σε ιδιότητες.

εικ. 11: πίνακας οργάνωσης χαρτογραφήσεων (Σταματοπούλου 2014: 44-45)

52

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: πλαισίωση

Στο ευρετήριο συμπεριλάβαμε το σύνολο των τίτλων των καταγραφών κατ’ αλφαβητική σειρά, παραθέτοντας ενδεικτικές (ως προς την ανίχνευση της διερευνώμενης σχέσης) εικόνες ή αποσπάσματα από το γραπτό τους λόγο.

εικ. 12: εικόνα από συμπαράθεση αποσπασμάτων ευρετηρίου (Σταματοπούλου 2014: 46-91)

Η εργασία αυτή λειτούργησε και ως ένα πρώτο πείραμα δοκιμής της λογικής κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης. Η συγκρότηση του πίνακα και του ευρετήριου πραγματοποιήθηκε παράλληλα με τη συλλογή, ενισχύοντας τον προσανατολισμό μας προς μια συγχρονική συνδιαμόρφωση των δύο πρώτων επιπέδων του σχήματος. Ειδικότερα, συνέβαλε στην εξέλιξη του δεύτερου επιπέδου του σχήματος κατασκευής (δυνατότητες συσχετισμού και συνέργειας χαρτογραφήσεων), κυρίως όσον αφορά την οργάνωση των καταγραφών, με τρόπο που να μπορούν να συσχετιστούν. Αυτό έγινε μέσα από την επεξεργασία του πίνακα ως τρόπου συμπαράθεσης και οργάνωσης ετερογενούς υλικού. Ειδικότερα, ο ρόλος του κάθετου άξονα ήταν καταλυτικός, καθότι άρχισε να δείχνει το δρόμο για ένα τρόπο συσχετισμού των χαρτογραφήσεων μέσω κοινών ιδιοτήτων τους και κοινών συνδυασμών ιδιοτήτων τους.

53

κεφάλαιο 1 ανοιχτό σχήμα κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης

1ο επίπεδο ΣΥΛΛΟΓΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ: - άντληση υφιστάμενων ή/και - πρόκληση νέων

2ο επίπεδο ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ

3ο επίπεδο ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ & ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

εικ. 13: το πρώτο επίπεδο στο σχήμα κατασκευής | συλλογή ως προς χρόνο

Στο κεφάλαιο αυτό εμβαθύνουμε στη θεωρητική συγκρότηση του σχήματος κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης. Αναλύουμε τη λογική του κάθε επιπέδου ξεχωριστά. Ξεκινάμε με το πρώτο επίπεδο, που αφορά τη συλλογή χαρτογραφήσεων. Συνεχίζουμε με το δεύτερο επίπεδο, 1: σχήμα κατασκευής

όπου αναπτύσσουμε τη λογική των δυνατοτήτων συσχετισμών και συνεργειών μεταξύ τους και κλείνουμε με το τρίτο επίπεδο, όπου παρουσιάζουμε τη λογική των πειραμάτων και των προσκλήσεων σε εφαρμογές.

1.1 ΠΡΩΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ: ΛΟΓΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ Η ανοιχτή χαρτογράφηση συνίσταται από χαρτογραφήσεις - καθεμιά από τις οποίες κάνει ένα υποκείμενο - και από τις μεταξύ τους σχέσεις. Το πρώτο επίπεδο αναλαμβάνει τη συλλογή των χαρτογραφήσεων, δηλαδή τη συγκρότηση ενός αρχείου (με όρους βάσης δεδομένων) χαρτογραφήσεων, λαμβάνοντας υπόψη την επιδίωξη σχέσεων.

1.1.1 Κατευθύνσεις συλλογής χαρτογραφήσεων ως προς χρόνο Η συλλογή των χαρτογραφήσεων μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα από δύο κατευθύνσεις, ως προς την παράμετρο του χρόνου. Η μία αφορά άντληση από υφιστάμενες δημοσιευμένες [29] χαρτογραφήσεις

της πόλης, ενώ η άλλη προκαλεί (π.χ. μέσω προσκλήσεων, εργαστηρίων)

νέες αναγνώσεις που αποτυπώνονται σε νέες χαρτογραφήσεις. Η πρώτη κατεύθυνση συλλογής εξασφαλίζει χρονικό βάθος, έχοντας τη δυνατότητα επαφής με μια αρχαιολογία περιγραφών της πόλης [30]. Η δεύτερη κατεύθυνση συλλογής επικεντρώνεται στον παρόντα χρόνο και στο επί τόπου. Ως εκ τούτου, η πρώτη κατεύθυνση δίνει δυνατότητα τομών στη διαχρονικότητα σημασιοδοτήσεων της πόλης και η δεύτερη κοιτάζει προς συγχρονικές πράξεις σημασιοδότησης. Οι δυο κατευθύνσεις δεν αναιρούν η μία την άλλη: αφενός, μια προκαλούμενη χαρτογράφηση στο ‘τώρα’ μπορεί να αναφερθεί - να βασιστεί (σε) ή να

[29]. Διευκρινίζουμε ότι η συλλογή μπορεί να αφορά και αυτό που εννοούμε ως ‘καταγραφές’ της πόλης, τις οποίες στο παρόν σχήμα τις αντιμετωπίζουμε ως εμπρόθετες χαρτογραφήσεις, όπου δεν είναι ανιχνεύσιμα στοιχεία των πράξεων ανάγνωσης.

[30]. Βλέπε ενδεικτικό πειραματισμό διερεύνησης τρόπων συλλογής και οργάνωσης καταγραφών στην μεταπτυχιακή εργασία ‘Το ανάγλυφο του εδάφους ως εμπειρία σε καταγραφές της πόλης’ (Σταματοπούλου 2014), για την οποία κάνουμε λόγο και στην πλαισίωση.

57

ΚΥΡΙΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΣΥΛΛΟΓΗΣ: ετερογένεια υποκειμένων-και-χαρτογραφήσεων, ικανή να προκαλεί πολλαπλούς συσχετισμούς

1ο επίπεδο ΣΥΛΛΟΓΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ: - άντληση υφιστάμενων ή/και - πρόκληση νέων

2ο επίπεδο ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ

3ο επίπεδο ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ & ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

εικ. 14: το πρώτο επίπεδο στο σχήμα κατασκευής | κύριο κριτήριο συλλογής

58

ενσωματώσει χαρτογραφήσεις από το παρελθόν και, αφετέρου, ένα σενάριο πειράματος ή εφαρμογής μπορεί να συνδυάσει και τις δυο κατευθύνσεις συλλογής, ανάλογα με το πλαίσιο και την πρόθεσή του.

1.1.2 Κριτήρια συλλογής χαρτογραφήσεων 1: σχήμα κατασκευής

Σε κάθε κατεύθυνση, η συλλογή χαρτογραφήσεων δεν έχει πρόθεση να είναι εξαντλητική: συλλέγουμε πλήθος χαρτογραφήσεων από πλήθος υποκειμένων. Ως γενικό κριτήριο συλλογής θέτουμε τη συγκρότηση ενός εύρους πολλαπλότητας και ετερογένειας υποκειμένων και χαρτογραφήσεων, ικανού να επιτρέπει και να προκαλεί πολλαπλούς συσχετισμούς μεταξύ τους. Στην επιδίωξη αυτής της ετερογένειας θεμελιώνεται η συνδιαμόρφωση του πρώτου και του δεύτερου επιπέδου του σχήματος: η ετερογένεια αφορά τη διαφοροποίηση των χαρτογραφήσεων-και-των-υποκειμένων τους ως προς ιδιότητές τους. Η δυνατότητα διαφοροποίησης δίνει τη δυνατότητα συσχετισμού - διάκρισης ή ομοίωσης - των χαρτογραφήσεων, ζήτημα με το οποίο ασχολείται το δεύτερο επίπεδο του σχήματος. Πέραν της αναμενόμενης ετερογένειας που θα έχουν διαφορετικές χαρτογραφήσεις από διαφορετικά υποκείμενα, μπορούμε ήδη από το επίπεδο της συλλογής χαρτογραφήσεων να προβλέψουμε και να προκαλέσουμε στοχευμένη ετερογένεια και αντίστοιχα στοχευμένο εύρος της. Πως: θέτοντας οι ίδιοι, ως διαχειριστές της ανοιχτής χαρτογράφησης, τα κριτήρια, βάσει των οποίων συλλέγουμε - αντλούμε ή προκαλούμε - χαρτογραφήσεις. Ωστόσο, αν δεν υπάρχει περιθώριο πρόκλησης ετερογένειας κατά τη συλλογή ή αν δεν θέλουμε να προδιαθέσουμε το τι χαρτογραφήσεις θα πάρουμε σε πνεύμα πιο τυχαίας συλλογής, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις χαρτογραφήσεις ως ετερογενείς - και πάλι βάσει κριτηρίων που εμείς θέτουμε - στο δεύτερο επίπεδο του σχήματος. Το ποια είναι τα συγκεκριμένα κριτήρια ετερογένειας, το ποιες είναι οι σχέσεις τους και η ενδεχόμενη ιεράρχησή τους προσδιορίζεται από το πλαίσιο του κάθε πειράματος και εφαρμογής. Ωστόσο, μέσα από την ανοιχτότητα του περιεχομένου της ανοιχτής χαρτογράφησης, ο οποιοσδήποτε προσδιορισμός κριτηρίων ετερογένειας καθίσταται επαναπροσδιορίσιμος και ανοιχτός, καθώς η προσθήκη νέων χαρτογραφήσεων δύναται να προκαλέσει τροποποίηση κριτηρίων ή εισαγωγή νέων.

59

Σενάριο δύο συνόλων κριτηρίων ετερογένειας Αναπτύσσουμε ένα σενάριο κριτηρίων ετερογένειας χαρτογραφήσεων-και-υποκειμένων, όπως αρθρώνεται από τις ακόλουθες θέσεις της πλαισίωσης της έρευνας. Πρώτον, υποκείμενο, πόλη και χαρτογράφηση, ως έγχρονη διάδραση (Kwinter 2003) συν-συγκροτούνται αμοιβαία, κατά τη διαδικασία της εκάστοτε χαρτογράφησης. Δεύτερον, το υποκείμενο της χαρτογράφησης είναι πολιτισμικά και κοινωνικά προσδιοριζόμενο. Αντίστοιχα πολιτισμικά και κοινωνικά, αλλά και ιδεολογικά προσδιοριζόμενες είναι και οι πράξεις χαρτογράφησης που το υποκείμενο κάνει. Η θέση αυτή θεμελιώνεται περαιτέρω στη θεώρηση ότι οι πράξεις πλαισιώνονται από τη συνάντηση πολιτισμικά και κοινωνικά εντοπισμένων συνηθειών (Mauss 2004 [1934], Bourdieu 2006 [1986]) και ιδεολογικά υποκινούμενων προθέσεων και ερμηνειών (Gadamer 1960). Ως εκ τούτου, προσεγγίζουμε κάθε χαρτογράφηση ως πλαισιωμένη από το πλαισιωμένο υποκείμενό της και από τις περαιτέρω πλαισιωμένες πράξεις του. Τρίτον, κάθε χαρτογράφηση ως παράσταση και αναπαράσταση της πόλης ως προς ερμηνείες αποτελεί μια πλαισιωμένη σημασιοδότηση, ή - με τους όρους του Pierce - είναι ένα πλαισιωμένο σημείο της πόλης. Στη βάση αυτή, διακρίνουμε δύο γενικά σύνολα κριτηρίων ιδιοτήτων. Το πρώτο (Α) αφορά το στάδιο πλαισίωσης, το οποίο περιλαμβάνει την πλαισίωση του υποκειμένου και την πλαισίωση και την εννοιοδότηση της χαρτογράφησης, από τις πράξεις που κάνει το υποκείμενό της. Το δεύτερο στάδιο (Β) επικεντρώνεται στη σημασιοδότηση της πόλης από τις πράξεις (διάδρασης με την πόλη), που κάνει το υποκείμενο κατά την χαρτογράφηση.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΤΕΡΟΓΕΝΕΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ-ΚΑΙ-ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΩΝ Α. ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ πλαισίωση υποκειμένου πλαισίωση & εννοιοδότηση χαρτογράφησης

Β. ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ (ΠΟΛΗΣ) κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησης (ή διάδρασης υποκειμένου-πόλης)

Κρίνουμε σημαντική τη συμπερίληψη της φάσης εννοιοδότησης, διότι αναδεικνύει την κάθε σημασιοδότηση μαζί με το κοινωνικό - ιδεολογικό - πολιτισμικό πλαίσιό της, από το οποίο εξαρτάται και το οποίο την προσδιορίζει περαιτέρω. Κάτι τέτοιο εκτιμάμε ότι είναι ακόμα πιο κρίσιμο στην περίπτωση της συλλογής υφιστάμενων χαρτογραφήσεων από μεγαλύτερο βάθος χρόνου (πρώτη κατεύθυνση συλλογής ως προς χρόνο), διότι αναδεικνύει και ιδιότητες του

60

εκάστοτε χρονολογικού και ιστορικού πλαισίου. Όπως αναφέρουν οι Gottdiener και Lagopoulos (1986: 19) από μια κοινωνιο-σημειωτική (socio-semiotic) σκοπιά, “τα σημειωτικά συστήματα δεν εμφανίζονται από μόνα τους”, αλλά “είναι ριζωμένα (rooted) στις υλικές (...), στις κοινωνικές, στις πολιτικές και στις οικονομικές πρακτικές της κοινωνίας”, στις οποίες προσθέτουμε και την παράμετρο του πολιτισμού και της ιδεολογίας. Στη βάση αυτή, αντιμετωπίζουμε κάθε σημασιοδότηση ως πλαισιωμένη, ανεξάρτητα από το αν μπορούμε να διακρίνουμε σχετικά 1: σχήμα κατασκευής

ίχνη. Κατ’ επέκταση, τα δύο σύνολα ή τα δύο στάδια πράξεων δεν είναι χωρισμένα ούτε με όρους διαδοχικών πράξεων, ούτε και με όρους μιας διαχωριστικής γραμμής, ειδικά υπό το πρίσμα της τριαδικής λογικής του Pierce. Παρότι στη συνέχεια παραθέτουμε και αναλύουμε τα στάδια διαδοχικά, τα σκεφτόμαστε να τρέχουν μαζί σε σχέση αμοιβαίου προσδιορισμού (Greimas 1986). Οι πράξεις εννοιοδότησης δεν επηρεάζουν απλά τη σημασιοδότηση, αλλά αποτελούν κομμάτι της.

61

Α ΣΤΑΔΙΟ: ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΤΕΡΟΓΕΝΕΙΑΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ & ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ Το πρώτο στάδιο αποτελείται από δύο κατηγορίες κριτηρίων ιδιοτήτων του υποκειμένου σε σχέση με το αντικείμενο της χαρτογράφησης, δηλαδή, την πόλη. Η μία κατηγορία (Α1) περιλαμβάνει ιδιότητες του πλαισίου και του υπόβαθρου του υποκειμένου ως προς τη σχέση του με την πόλη ως φυσικό αντικείμενο και ως συνθήκη, πέραν της διαδικασίας της χαρτογράφησης. Η άλλη κατηγορία (Α2) εστιάζει σε ιδιότητες της πλαισίωσης και της εννοιοδότησης της χαρτογράφησης από το υποκείμενο.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΤΕΡΟΓΕΝΕΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ-ΚΑΙ-ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΩΝ Α. ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ πλαισίωση υποκειμένου πλαισίωση & εννοιοδότηση χαρτογράφησης

Β. ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ (ΠΟΛΗΣ) κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησης (ή διάδρασης υποκειμένου-πόλης)

Α1. πλαίσιο υπόβαθρο υποκειμένου ως προς σχέση του με πόλη ως:

Β1. Πράξεις αναφοράς στο χώρο-χρόνο χαρτογράφησης - φυσική ή διαμεσολαβημένη σχέση - φάσμα ‘πάνω’ ‘κάτω’ ‘μέσα’ ‘έξω’

Α1.1 φυσικό αντικείμενο - πως κατοικεί πεδίο χαρτογράφησης (ρόλος κατοίκησης) (χρονικότητα/ συχνότητα/ ρυθμός) - πολιτισμικό πλαίσιο - εθνότητα - κοινωνική τάξη - ηλικία - φύλο Α1.2 ως συνθήκη - επιστημονική εξοικείωση & εξειδίκευση Α2. πλαισίωση & εννοιοδότηση χαρτογράφησης - έννοιες - όροι - νοήματα - θεματολογία - βιβλιογραφία - προθέσεις

62

Β2. Πράξεις αναφοράς στα μέσα & στους τρόπους αναπαράστασης Β3 Πράξεις αναφοράς στην πόλη - είδος αναφορών - πλήθος αναφορών - λογική συσχετισμού αναφορών

Α1 Πλαισίωση υποκειμένου χαρτογράφησης ως προς τη σχέση του με την πόλη Μια τέτοια ιδιότητα είναι το πως το υποκείμενο κατοικεί το πεδίο της χαρτογράφησής του, πέραν της διαδικασίας της χαρτογράφησης. Το ‘πως κατοικεί’ έχει να κάνει, για παράδειγμα, με το αν το υποκείμενο διαμένει στο πεδίο που χαρτογραφεί, αν εργάζεται εκεί, αν το επισκέπτεται και για ποιο λόγο, αν δεν έχει καμία βιωματική σχέση με αυτό. Το πως κατοικεί ένα υποκείμενο 1: σχήμα κατασκευής

το πεδίο της χαρτογράφησης έχει να κάνει με το ρόλο ή τους ρόλους, με τους οποίους το κατοικεί. Επίσης, μπορούμε να σκεφτούμε πως διαφορετικά αναμένουμε να προσεγγίζει την πόλη κάποιος τουρίστας από κάποιον μόνιμο κάτοικο και διαφορετικά από κάποιον που την επισκέπτεται ανά περιόδους: αυτό εισάγει μια άλλη ιδιότητα σχετική με τη συχνότητα - το ρυθμό και τη χρονικότητα της κατοίκησης του πεδίου της χαρτογράφησης.

Άλλες ιδιότητες είναι το πολιτισμικό πλαίσιο και η εθνότητα, η κοινωνική τάξη, η ηλικία και το φύλο του υποκειμένου, καθότι αποτελούν παραμέτρους συγκρότησης της σχέσης ενός ατόμου με την πόλη και, κατ’ επέκταση, είναι παράγοντες που προσδιορίζουν το πλαίσιο των πράξεων εννοιοδότησης και σημασιοδότησης της πόλης. Επιπλέον, αναμένουμε πως διαφορετικά θα προσεγγίζει την πόλη κάποιος, αν είναι π.χ. αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, πολιτικός, υδραυλικός, έμπορος κ.ο.κ. Σχετικό κριτήριο διαφοροποίησης αποτελεί η επιστημονική - επαγγελματική εξοικείωση και εξειδίκευση του υποκειμένου της χαρτογράφησης σε σχέση με την πόλη ως συνθήκη - ως επιστημονικό ή ερευνητικό ή σχεδιαστικό αντικείμενο - και, ειδικότερα, σε σχέση με ζητήματα μελέτης ανάλυσης και διαχείρισής της.

Α2 Πλαισίωση και εννοιοδότηση της χαρτογράφησης από το υποκείμενό της Η διαφοροποίηση των χαρτογραφήσεων ως προς τις διαφορετικές πλαισιώσεις και εννοιοδοτήσεις τους αφορά τις διαφορετικές ιδεολογίες και τις προθέσεις των υποκειμένων τους, καθώς και τις διαφορετικές επιστημονικές περιοχές στις οποίες κινούνται. Ειδικότερα, αναφερόμαστε στις διαφορετικές έννοιες, όρους και νοήματα, στις διαφορετικές θεματολογίες τους, στις διαφορετικές θεωρίες και στη βιβλιογραφία που μπορεί μια χαρτογράφηση να χρησιμοποιεί.

63

Β ΣΤΑΔΙΟ: ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΤΕΡΟΓΕΝΕΙΑΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΠΟΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Σε αυτό το σύνολο κριτηρίων συγκεντρώνουμε όλες τις ιδιότητες που αφορούν τη σημασιοδότηση της πόλης, όπως δημιουργείται μέσα από πράξεις διάδρασης του υποκειμένου και του αντικειμένου - της πόλης - κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησης. Η σημασιοδότηση, σε σύνδεση με την πλαισίωση, συγκροτείται μέσα από πράξεις αναφορών, που κάνει το

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΤΕΡΟΓΕΝΕΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ-ΚΑΙ-ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΩΝ Α. ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ πλαισίωση υποκειμένου πλαισίωση & εννοιοδότηση χαρτογράφησης

Β. ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ (ΠΟΛΗΣ) κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησης (ή διάδρασης υποκειμένου-πόλης)

Α1. πλαίσιο υπόβαθρο υποκειμένου ως προς σχέση του με πόλη ως:

Β1. Πράξεις αναφοράς στο χώρο-χρόνο χαρτογράφησης - φυσική ή διαμεσολαβημένη σχέση - φάσμα ‘πάνω’ ‘κάτω’ ‘μέσα’ ‘έξω’

Α1.1 φυσικό αντικείμενο - πως κατοικεί πεδίο χαρτογράφησης (ρόλος κατοίκησης) (χρονικότητα/ συχνότητα/ ρυθμός) - πολιτισμικό πλαίσιο - εθνότητα - κοινωνική τάξη - ηλικία - φύλο Α1.2 ως συνθήκη - επιστημονική εξοικείωση & εξειδίκευση Α2. πλαισίωση & εννοιοδότηση χαρτογράφησης - έννοιες - όροι - νοήματα - θεματολογία - βιβλιογραφία - προθέσεις

64

Β2. Πράξεις αναφοράς στα μέσα & στους τρόπους αναπαράστασης Β3 Πράξεις αναφοράς στην πόλη - είδος αναφορών - πλήθος αναφορών - λογική συσχετισμού αναφορών

υποκείμενο κατά την χαρτογράφηση. Διακρίνουμε τρεις κατηγορίες σχετικών κριτηρίων. Η πρώτη περιλαμβάνει πράξεις αναφοράς στον χώρο -χρόνο της χαρτογράφησης, η δεύτερη πράξεις αναφοράς στα μέσα και στους τρόπους αναπαράστασης - καταγραφής κάθε χαρτογράφησης και η τρίτη σε πράξεις αναφοράς στην πόλη.

Β1 Πράξεις αναφοράς στο χώρο και στο χρόνο της χαρτογράφησης 1: σχήμα κατασκευής

Οι ιδιότητες της πρώτης κατεύθυνσης αφορούν την αναφορά στη σχέση, που το υποκείμενο αναπτύσσει με την πόλη κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησης, δεδομένου ότι πρόκειται για μια έγχρονη πράξη. Ένα πρώτο κριτήριο αφορά το αν η ανάγνωση της πόλης γίνεται μέσα από την φυσική παρουσία του υποκειμένου στο αστικό πεδίο ή αν είναι διαμεσολαβημένη (π.χ. από κάποιο μέσο, άλλες αναπαραστάσεις ή άλλο υποκείμενο). Για παράδειγμα, αν στεκόμαστε σε κάποιο λόφο και βλέπουμε την περιοχή που χαρτογραφούμε από ψηλά ή αν περπατάμε στους δρόμους που χαρτογραφούμε, τότε έχουμε μια προσέγγιση που στηρίζεται σε ‘φυσική σχέση’ μας με το πεδίο της χαρτογράφησης. Αντίστοιχα, αν προσεγγίζουμε το πεδίο της χαρτογράφησης μέσα από κάποιο ηλεκρονικό μέσο στο σπίτι μας/ σε ένα μουσείο/ στο γραφείο μας (χωρίς φυσική παρουσία στο γεωγραφικό περιβάλλον του πεδίου χαρτογράφησης), τότε πρόκειται για μια ‘διαμεσολαβημένη σχέση’. Το ίδιο διαμεσολαβημένη είναι και μια ανάγνωση προσέγγιση της πόλης, για παράδειγμα, μέσα από φωτογραφίες σε κάποιο βιβλίο. Προχωράμε σε ένα δεύτερο κριτήριο, στο οποίο και θα σταθούμε. Αναλύουμε τη σχέση μεταξύ ανάγνωσης και καταγραφής της πόλης χωρικά και χρονικά: στήνουμε ένα σχήμα (εικ.15), το οποίο δημιουργεί ένα φάσμα, αφενός, διαφορετικών τρόπων ανάγνωσης και διαφορετικών τρόπων καταγραφής και, αφετέρου, διαφορετικών τρόπων μετάβασης από την ανάγνωση στην καταγραφή. Το φάσμα αποτελείται από δύο ζεύγη πόλων - τους πόλους ‘πάνω’ και ‘κάτω’ που είναι χωρικοί και τους πόλους ‘μέσα’ και ‘έξω’ που είναι χρονικοί - και από τις προθέσεις ‘από’ και ‘προς’. Με τους όρους ‘πάνω’ και ‘κάτω’, αρχικά σκεφτόμαστε τα δίπολα ‘από πάνω προς τα κάτω’ (top-down) και ‘από κάτω προς τα πάνω’ (bottom-up). Ωστόσο, εδώ δίνουμε έμφαση, αφενός, στις προθέσεις ‘από’ και ‘προς’ και, αφετέρου, στο ενδιάμεσο πεδίο του. Το ‘από’ αναφέρεται στο σημείο λήψης της πληροφορίας κατά την ανάγνωση της πόλης, ενώ το ‘προς’ παραπέμπει στο τι και στο που στοχεύει - τι δείχνει μια καταγραφή και που είναι αυτό που δείχνει.

65

ΑΠΟ:

ανάγνωση

ΠΡΟΣ: ΜΕΣΑ καταγραφή

ΕΞΩ

ΠΑΝΩ

ΠΑΝΩ Δ1

Δ3

Δ2

ΜΕΣΑ

ΠΡΟΣ:

ανάγνωση

ΕΞΩ

καταγραφή

ΚΑΤΩ

ΚΑΤΩ

ΑΠΟ:

ΧΩΡΟΣ: χωρική απόσταση & απόσπαση υποκειμένου από πεδίο χαρτογράφησης

ΧΡΟΝΟΣ: χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής

ΧΡΟΝΟΣ: χρονική απόσταση ανάγνωσης από βίωση πόλης σε πραγματικό χρόνο εικ. 15: διάγραμμα φάσματος ‘πάνω’, ‘κάτω’, ‘μέσα’, ‘έξω’

66

Οι πόλοι δεν αντιμετωπίζονται ως αντιθετικοί, αλλά ως παραπληρωματικοί. Εμφανίζονται ως συνδυασμοί παρά ως δίπολα. Κάθε χαρτογράφηση συσχετίζει αυτούς τους πόλους, εμπλουτίζοντας το φάσμα, με την θέση που παίρνει μέσα σε αυτό. Κάθε θέση είναι μια διαβάθμιση μεταξύ των πόλων. Στο πλαίσιο αυτό, έχουμε συχετισμό διαβαθμίσεων μεταξύ των πόλων, όπου ο συσχετισμός γίνεται με τις προθέσεις ‘από’ και ‘προς’, χωρικά-και-χρονικά. Στην εικόνα 15 παραθέτουμε ένα διάγραμμα του φάσματος, το οποίο θα εξηγήσουμε σταδιακά στη 1: σχήμα κατασκευής

συνέχεια. Το διάγραμμα αποτελείται από τέσσερις μπάρες, στα άκρα των οποίων είναι οι πόλοι. Οι διαβαθμίσεις μεταξύ των πόλων είναι κάθε πιθανή θέση μέσα στις μπάρες αυτές. Οι κίτρινες γραμμές μέσα στις μπάρες είναι θέσεις τέτοιων ενδεικτικών διαβαθμίσεων.

(οι πόλοι ‘πάνω’ - ‘κάτω’) Οι διαβαθμίσεις μεταξύ των πόλων ‘πάνω’ και ‘κάτω’ προσδιορίζουν την χωρική απόσπαση και απόσταση του υποκειμένου και της ματιάς του από το πεδίο που χαρτογραφεί. Ο πόλος ‘πάνω’ έλκει περιπτώσεις μέγιστης χωρικής απόσπασης και απόστασης. Για παράδειγμα, όλες οι περιπτώσεις εποπτικών θεωρήσεων και αναπαραστάσεων ενός πεδίου χαρτογράφησης έλκονται από τον πόλο ‘πάνω’. Ο πόλος ‘κάτω’ έλκει περιπτώσεις που προσεγγίζουν την πόλη από το πεδίο της βιωμένης εμπειρίας της ή περιπτώσεις καταγραφών, που αναπαριστούν το εκάστοτε πεδίο της βιωμένης εμπειρίας. Όσο πιο μικρή η χωρική απόσταση και απόσπαση του υποκειμένου από το πεδίο της χαρτογράφησης τόσο πιο κοντά στον πόλο κάτω βρίσκεται. Για παράδειγμα, αν ένα υποκείμενο προσεγγίζει την πόλη περπατώντας στο δρόμο ή βλέποντας φωτογραφικές απεικονίσεις της από το δρόμο και το πεδίο της χαρτογράφησής του είναι το πεδίο του δρόμου, τότε τείνει σε διαβαθμίσεις μιας ‘από κάτω ανάγνωσης προς κάτω καταγραφής’. Στο διάγραμμα του φάσματος (εικ.15), οι δυο μπάρες του κάθετου άξονα αφορούν τη χωρική σχέση της χαρτογράφησης με το πεδίο της: η μία (αριστερά) αφορά τη χωρική απόσταση του υποκειμένου από το πεδίο που χαρτογραφεί κατά την ανάγνωση και η άλλη (δεξιά) την απόσταση της απεικόνισης από το εκάστοτε πεδίο της βιωμένης εμπειρίας.

(οι πόλοι ‘μέσα’ - ‘έξω’) Οι πόλοι ‘έξω’ και ‘μέσα’ προσδιορίζουν δυο πράγματα: πρώτον, την χρονική απόσταση της ανάγνωσης της πόλης από τη βίωσή της σε πραγματικό χρόνο (κάτω μπάρα οριζόντιου άξονα διαγράμματος) και, δεύτερον τη χρονική απόσταση μεταξύ ανάγνωσης και καταγραφής της πόλης (πάνω μπάρα οριζόντιου άξονα διαγράμματος). Ο πόλος ‘έξω’ έλκει μεγάλες χρονικές αποστάσεις, ενώ ο πόλος ‘μέσα’ μικρότερες. Για παράδειγμα, μια ανάγνωση της πόλης από χαρτογραφήσεις που έχουν γίνει σε παρελθόντα χρόνο έλκεται από τον πόλο ‘έξω’. Το πόσο παρελθών είναι αυτός ο χρόνος καθορίζει και τη

67

ΑΠΟ:

ανάγνωση

ΠΡΟΣ: ΜΕΣΑ καταγραφή

ΕΞΩ

ΠΑΝΩ

ΠΑΝΩ

Δ1

Δ2

Δ3

ΜΕΣΑ

ΠΡΟΣ:

ανάγνωση

ΕΞΩ

καταγραφή

ΚΑΤΩ

ΚΑΤΩ

ΑΠΟ:

ΧΩΡΟΣ: χωρική απόσταση & απόσπαση υποκειμένου από πεδίο χαρτογράφησης

ΧΡΟΝΟΣ: χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής

ΧΡΟΝΟΣ: χρονική απόσταση ανάγνωσης από βίωση πόλης σε πραγματικό χρόνο εικ. 16: διάγραμμα φάσματος ‘πάνω’, ‘κάτω’, ‘μέσα’, ‘έξω’ | διανύσματα συσχετισμών διαβαθμίσεων πόλων

68

διαβάθμιση μεταξύ των πόλων. Μια ανάγνωση της πόλης, όπου το υποκείμενο περπατά στο δρόμο και ταυτόχρονα καταγράφει, τείνει στον πόλο μιας ‘από μέσα ανάγνωσης’ και μιας ‘από μέσα καταγραφής’. Όσον αφορά τη χρονική απόσταση μεταξύ ανάγνωσης και καταγραφής, οι διαβαθμίσεις μεταξύ των πόλων αντιστοιχούν και σε διαφορετικούς βαθμούς ασυγχρονίας μεταξύ ανάγνωσης και καταγραφής. Ο πόλος ‘έξω’ έλκει μέγιστες χρονικές αποστάσεις μεταξύ ανάγνωσης και καταγραφής, ενώ ο πόλος ‘μέσα’ ελάχιστες.

1: σχήμα κατασκευής

Λογική εντοπισμού θέσης στο φάσμα Συνοψίζοντας, οι ιδιότητες των χαρτογραφήσεων, που σχετίζονται με αυτό το δεύτερο κριτήριο, είναι συνδυασμοί διαβαθμίσεων μεταξύ των τεσσάρων πόλων, σε ενδιάμεσες ή πιο ακραίες θέσεις του φάσματος. Η θέση κάθε χαρτογράφησης στο φάσμα δεν είναι ένα ή περισσότερα σημεία, αλλά ένα ή περισσότερα διανύσματα που συνδέουν σημεία διαβαθμίσεις, εκκινώντας από έναν πόλο (από την πρόθεση ‘από’) με κατεύθυνση προς έναν άλλο πόλο (προς την πρόθεση ‘προς’). Κάθε κίτρινη γραμμή στο διάγραμμα (εικ.16) αντιστοιχεί και σε διαφορετικό συνδυασμό. Το από που ξεκινά (σημειώνεται με κύκλο στο διάγραμμα) καθορίζεται από την αντιστοίχιση στις θέσεις της αριστερά μπάρας (πόσο κοντά στον πόλο πάνω ή στον κάτω είναι) και από τις θέσεις που προσδιορίζει η χρονική της απόσταση από τη βίωση της πόλης σε πραγματικό χρόνο (κάτω μπάρα). Για παράδειγμα, η περίπτωση Δ1 έχει μεγαλύτερη χρονική απόσταση από τη βίωση της πόλης σε πραγματικό χρόνο από την περίπτωση Δ3 και ακόμα μεγαλύτερη από την περίπτωση Δ2. Το προς τα που κατευθύνεται εξαρτάται από την αντιστοίχιση στις θέσεις της δεξιά μπάρας και από τις θέσεις που προσδιορίζει η χρονική απόσταση μεταξύ ανάγνωσης και καταγραφής (πάνω μπάρα). Για παράδειγμα, η περίπτωση Δ1 έχει μικρότερη χρονική απόσταση μεταξύ ανάγνωσης-καταγραφής, συγκριτικά με την Δ3. Γενικεύοντας όλα αυτά, θα μπορούσαμε να τυποποιήσουμε τις περιπτώσεις ανάλογα με το μήκος και την κλίση του κάθε διανύσματος ως διαφορετικούς προσδιορισμούς χωρο-χρονικών σχέσεων με την πόλη κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησης. Μια χαρτογράφηση μπορεί να έχει περισσότερα από ένα διανύσματα, υπό την έννοια ότι μπορεί να προσεγγίζει την πόλη από περισσότερες θέσεις ανάγνωσης ταυτόχρονα (π.χ. αν περπατάμε στην πόλη και ταυτόχρονα κοιτάμε τον οδικό χάρτη ή το gps) ή να καταγράφει διαφορετικές απόψεις - θεάσεις της (π.χ. φωτογραφίες δρόμου μαζί με πανοραμικές φωτογραφίες από κάποιο λόφο). Επομένως, μια χαρτογράφηση μπορεί να συνδυάζει ταυτόχρονα διαφορετικές διαβαθμίσεις, ανοίγοντας το πεδίο πιο σύνθετων περαιτέρω υβριδικών διαβαθμίσεων.

69

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΤΕΡΟΓΕΝΕΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ-ΚΑΙ-ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΩΝ Α. ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ πλαισίωση υποκειμένου πλαισίωση & εννοιοδότηση χαρτογράφησης

Β. ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ (ΠΟΛΗΣ) κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησης (ή διάδρασης υποκειμένου-πόλης)

Α1. πλαίσιο υπόβαθρο υποκειμένου ως προς σχέση του με πόλη ως:

Β1. Πράξεις αναφοράς στο χώρο-χρόνο χαρτογράφησης - φυσική ή διαμεσολαβημένη σχέση - φάσμα ‘πάνω’ ‘κάτω’ ‘μέσα’ ‘έξω’

Α1.1 φυσικό αντικείμενο - πως κατοικεί πεδίο χαρτογράφησης (ρόλος κατοίκησης) (χρονικότητα/ συχνότητα/ ρυθμός) - πολιτισμικό πλαίσιο - εθνότητα - κοινωνική τάξη - ηλικία - φύλο Α1.2 ως συνθήκη - επιστημονική εξοικείωση & εξειδίκευση Α2. πλαισίωση & εννοιοδότηση χαρτογράφησης - έννοιες - όροι - νοήματα - θεματολογία - βιβλιογραφία - προθέσεις

70

Β2. Πράξεις αναφοράς στα μέσα & στους τρόπους αναπαράστασης Β3 Πράξεις αναφοράς στην πόλη - είδος αναφορών - πλήθος αναφορών - λογική συσχετισμού αναφορών

Β2 Πράξεις αναφοράς στα μέσα και στους τρόπους αναπαράστασης της πόλης Στη δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται ιδιότητες σχετικές με τις πράξεις αναφοράς στα μέσα και στους τρόπους αναπαράστασης. Με το μέσο της αναπαράστασης αναφερόμαστε στο αν, για παράδειγμα, η καταγραφή μιας 1: σχήμα κατασκευής

χαρτογράφησης στήνεται με εικόνες, γραπτό λόγο - λέξεις, ήχο, βίντεο, υλικά πράγματα (π.χ. μακέτα, γλυπτό) ή συνδυασμούς τους. Με βάση αυτό το κριτήριο, οι χαρτογραφήσεις δεν διαφοροποιούνται μόνο ως προς τα διαφορετικά μέσα αναπαράστασης που χρησιμοποιούν, αλλά και ως προς τους διαφορετικούς συνδυασμούς τους. Σχετικά με τους τρόπους αναπαράστασης, μια ιδιότητα είναι ο τρόπος ανάγνωσης της χαρτογράφησης (από κάποιο άλλο υποκείμενο - αναγνώστη της) ως προς το αν διαβάζεται γραμμικά ή μη-γραμμικά. Για παράδειγμα, ένας χάρτης διαβάζεται μη-γραμμικά, ενώ ένα άρθρο γραμμικά. Μια χαρτογράφηση μπορεί να συνδυάζει και τις δυο λογικές, όπως λόγου χάρη, όταν έχει τη μορφή μιας αφήγησης που παραθέτει χάρτες. Κάθε χαρτογράφηση την αντιμετωπίζουμε ως μια διαδικασία, που άλλοτε φανερώνεται δηλώνεται ή υπονοείται στην καταγραφή και άλλοτε όχι. Το αν είναι διακριτή και το πως καθίσταται διακριτή η διαδικασία της χαρτογράφησης στην καταγραφή αποτελεί ένα επιπλέον κριτήριο ετερογένειας ως προς τους τρόπους αναπαράστασης.

Β3 Πράξεις αναφοράς στην πόλη Η τρίτη κατηγορία κριτηρίων εστιάζει στις αναφορές κάθε καταγραφής στην πόλη, κάνοντας την παραδοχή ότι κάθε χαρτογράφηση περιλαμβάνει μία ή περισσότερες αναφορές στην πόλη. Η διαφοροποίηση των χαρτογραφήσεων στο κριτήριο αυτό έχει να κάνει: πρώτον, με τα είδη των αναφορών κάθε χαρτογράφησης στην πόλη, ως προς το αν είναι σημεία (π.χ. πλατεία Συντάγματος), περιοχές (π.χ. Εξάρχεια), δρόμοι (π.χ. οδός Ασκληπιού). Δεύτερον, με το πλήθος των αναφορών στην πόλη (π.χ. αν είναι μία, δέκα ή εκατό). Τρίτον, με τη λογική συσχετισμού τους, δηλαδή αν έχουμε παράθεση ή σύνθεση συνόλου ή δικτύωση αναφορών.

71

1ο επίπεδο ΣΥΛΛΟΓΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ:

2ο επίπεδο

- άντληση υφιστάμενων ή/και - πρόκληση νέων

ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ

3ο επίπεδο ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ & ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

εικ. 17: το δεύτερο επίπεδο του σχήματος ως προς το συσχετισμό: δυο επίπεδα δυνατοτήτων συσχετισμών

1.2 ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ: ΔΥΝΗΤΙΚΟΙ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΕΙΕΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ Το δεύτερο επίπεδο του σχήματος κατασκευής αφορά τη λογική συσχετισμού και συνέργειας μεταξύ των πολλαπλών χαρτογραφήσεων. Κάθε χαρτογράφηση είναι μια διαφορετική λογική περιγραφής της πόλης ή, αν το σκεφτούμε με όρους γλώσσας, ένα διαφορετικό σύστημα 1: σχήμα κατασκευής

σημείων: πώς μπορούμε να κάνουμε διαφορετικές λογικές περιγραφής να επικοινωνήσουν και να συμπράξουν; Δίνουμε έμφαση στον πολλαπλό δυνητικό συσχετισμό των πολλαπλών χαρτογραφήσεων, κρίνοντας πως αποτελεί το κομβικό σημείο μετάφρασης μεταξύ των διαφορετικών λογικών περιγραφής και μετάβασης στα ενδεχόμενα συνέργειας. Συγκεκριμένα, η δυνατότητα συσχετισμού βασίζεται στη δυνατότητα συγκρότησης πολλαπλών συνόλων ή πολλαπλών δικτύων μεταξύ των χαρτογραφήσεων, όπως αυτή προετοιμάζεται κατά τη συγκρότηση του εργαλείου. Η συνέργεια γίνεται μέσα από τη διάδραση ενός οποιουδήποτε υποκειμένου, που όχι μόνο διαβάζει, αλλά επιχειρεί και να χειριστεί την ανοιχτή χαρτογράφηση ως ήδη συγκροτημένο εργαλείο, παράγοντας νέες χαρτογραφήσεις. Πιο αναλυτικά:

1.2.1 Λογική συσχετισμού Η δυνατότητα συσχετισμού γίνεται σε δύο επίπεδα: το πρώτο αφορά ένα πλέγμα πολλαπλών δυνητικών συσχετισμών των χαρτογραφήσεων και το δεύτερο προβολές αυτού του πλέγματος των συσχετισμών στον χάρτη του γεωγραφικού πεδίου της πόλης.

ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΩΝ ΣΕ 2 ΕΠΙΠΕΔΑ:

πρώτο επίπεδο συσχετισμών ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΙ ΜΕΤΑΞΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ ως προς κριτήρια 1β. υπερσυνδέσεις ετερογένειας 1α. ταξινομήσεις

δεύτερο επίπεδο συσχετισμών (δυνατότητα) ΠΡΟΒΟΛΗΣ (δυνατοτήτων) ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΩΝ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΧΑΡΤΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

εικ. 18: διάγραμμα σχέσης δυο επιπέδων συσχετισμών

73

πρώτο επίπεδο συσχετισμών: συσχετισμοί μεταξύ των χαρτογραφήσεων Ο συσχετισμός μεταξύ των χαρτογραφήσεων μπορεί να γίνει με δύο τρόπους: πρώτον, μέσα από ταξινομήσεις τους σε σύνολα και, δεύτερον, μέσα από την υπερσύνδεση - δικτύωσή τους ως προς κοινά τους σημεία. Μέσα από τη δυνατότητα ταξινόμησης, δίνεται η δυνατότητα συγκρότησης συνόλων χαρτογραφήσεων που έχουν μία ή περισσότερες κοινές ιδιότητες. Για παράδειγμα, μπορούμε να έχουμε σύνολο χαρτογραφήσεων, που περιλαμβάνουν και αναφέρονται σε ένα σημείο/ περιοχή της πόλης ή σύνολο χαρτογραφήσεων, οι οποίες περιλαμβάνουν μια συγκεκριμένη έννοια αλλά και συνδυασμούς ιδιοτήτων. Η δυνατότητα υπερσύνδεσης αφορά τη δυνατότητα συσχετισμού - δικτύωσης των χαρτογραφήσεων μέσω ενός ‘τρίτου όρου’. Βάσει της τριαδικής λογικής του Pierce, που είδαμε στην εισαγωγή, το πλήθος των χαρτογραφήσεων κάθε φορά μπορεί να αποκτήσει μια δικτυακή συγκρότηση ως προς μια παράμετρο, ένα ‘τρίτο όρο’ ή αλλιώς ως προς έναν υπερσύνδεσμο κόμβο (εικ. 18).

τρίτος όρος/ παράμετρος/ κόμβος υπερσύνδεσμος

πλήθος

δυνητική

χαρτογραφήσεων

δυκτιακή συγκρότηση χαρτογραφήσεων

εικ. 19: διάγραμμα λογικής υπερσύνδεσης μεταξύ χαρτογραφήσεων, βασισμένο στην τριαδική λογική του Pierce

74

Και στην περίπτωση της ταξινόμησης και στην περίπτωση της δικτύωσης, ο συσχετισμός γίνεται μέσα από κάποια παράμετρο, που λειτουργεί είτε ως κριτήριο ταξινόμησης είτε ως υπερσύνδεσμος - κόμβος, αντιστοίχως. Τέτοιες παράμετροι μπορούν να είναι και οι ιδιότητες των χαρτογραφήσεων, όπως αυτές που αναπτύξαμε στα κριτήρια ετερογένειας. Τόσο οι ταξινόμησεις όσο και οι υπερσυνδέσεις διαχειρίζονται το αίτημα της μετάφρασης 1: σχήμα κατασκευής

επικοινωνίας μεταξύ των διαφορετικών λογικών περιγραφής, κάνοντας ομοιώσεις ως προς ιδιότητές τους. Επιπλέον, η λίστα των κριτηρίων ετερογένειας, που έχουμε θέσει στο σενάριο που αναπτύξαμε στην περιγραφή της λογικής του πρώτου επιπέδου, λειτουργεί και ως ένα σχήμα ανάλυσης της κάθε χαρτογράφησης στα σημεία (ιδιότητες) και στις σχέσεις των σημείων (συνδυασμός ιδιοτήτων) της μεθόδου της. Με άλλα λόγια, τα κριτήρια αυτά αποτελούν ένα μηχανισμό κωδικοποίησης των χαρτογραφήσεων ως προς σημεία τους, η οποία επιτρέπει τη μεταξύ τους μετάφραση.

δεύτερο επίπεδο συσχετισμών: συσχετισμοί των συσχετισμών χαρτογραφήσεων με το γεωγραφικό πεδίο Όταν το εργαλείο της χαρτογράφησης εφαρμόζεται ή τίθεται προς πειραματισμό σε ένα ορισμένο πεδίο μελέτης, οι χαρτογραφήσεις αναμένεται να περιλαμβάνουν κάποια αναφορά στο γεωγραφικό υπόβαθρο του αντίστοιχου πεδίου. Αυτή η αναφορά μπορεί να είναι από το όνομα μιας ολόκληρης πόλης ή μιας συνοικίας μέχρι και πιο συγκεκριμένες περιοχές, σημεία, δρόμοι, τοπόσημα. Η αναφορά μπορεί να είναι και κάποιο γεγονός (π.χ. μια γιορτή σε ένα δρόμο, ένα θεατρικό δρώμενο, μια διαμαρτυρία), η οποία και πάλι έχει θέση στο γεωγραφικό πεδίο, είτε ως σημείο είτε ως διαδρομή ή ακόμα και ως περιοχή. Σε αυτό το επίπεδο των συσχετισμών, τα δίκτυα και τα σύνολα/ ταξινομήσεις των χαρτογραφήσεων προβάλλονται στον χάρτη του γεωγραφικού πεδίου της πόλης. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε αναφορά στην πόλη π.χ. σημείο, περιοχή, δρόμος - μπορεί να αποτελέσει επιπλέον παράμετρο ταξινόμησης και υπερσύνδεσης των χαρτογραφήσεων, εκτός από τις ιδιότητες που αναφέραμε πριν. Μέσα από αυτό το επίπεδο συσχετισμών, η ανοιχτή χαρτογράφηση μπορεί να καταστήσει διακριτές και να αναδείξει τοπολογικές μη-υλικές σχέσεις μεταξύ σημείων - τόπων που υφαίνουν την πόλη, πέραν των γεωγραφικών γειτνιάσεων.

75

1ο επίπεδο ΣΥΛΛΟΓΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ:

2ο επίπεδο

- άντληση υφιστάμενων ή/και - πρόκληση νέων

ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ

3ο επίπεδο ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ & ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

εικ. 17: το δεύτερο επίπεδο του σχήματος ως προς τη συνέργεια

76

1.2.2 Λογική συνεργειών Η ανοιχτή χαρτογράφηση, μέσα από την ανοιχτή της λογική και την πρόθεσή της να είναι διαδραστική, επιτρέπει συνέργειες μεταξύ των χαρτογραφήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, οι δυνάμει πολλαπλοί συσχετισμοί ανοίγονται σε δυνατότητες συνεργειών.

1: σχήμα κατασκευής

Πώς μπορούμε να πετύχουμε συνέργεια μεταξύ των χαρτογραφήσεων; Συνέργειες μπορούν να γεννηθούν μέσα από πράξεις διάδρασης της ανοιχτής χαρτογράφησης, ως εργαλείο - σύστημα, με οποιοδήποτε υποκείμενο τη διαβάζει και επιχειρεί να τη χειριστεί Κάθε πράξη ανάγνωσης της ανοιχτής χαρτογράφησης είναι μια πράξη που, αρχικά, είτε διαβάζει μία χαρτογράφηση είτε συσχετίζει περισσότερες χαρτογραφήσεις, ενεργοποιώντας δυνατότητες συσχετισμών. Η διάδραση που μπορεί να προκαλέσει συνέργειες δεν περιορίζεται ούτε στη δυνατότητα ανάγνωσης χαρτογραφήσεων ούτε στη δυνατότητα ενεργοποίησης δυνητικών συσχετισμών, αλλά πάει ένα βήμα πέρα από αυτό: κάθε διάδραση παράγει τουλάχιστον μία νέα χαρτογράφηση. Η συνέργεια, δηλαδή, είναι παραγωγή μίας ή περισσότερων νέων χαρτογραφήσεων που προστίθεται στο πλήθος των συλλεγμένων χαρτογραφήσεων της ανοιχτής χαρτογράφησης.

Εκδοχές διάδρασης H διάδραση με το εργαλείο της ανοιχτής χαρτογράφησης δεν είναι μόνο κάθε διάδραση με το αρχείο της - τις συλλεγμένες χαρτογραφήσεις - αλλά μπορεί να είναι και διάδραση με αυτήν ως εργαλείο. Διακρίνουμε τρεις εκδοχές διάδρασης με την ανοιχτή χαρτογράφηση. πρώτη εκδοχή διάδρασης: Στην πρώτη εκδοχή το υποκείμενο εισάγει μία ή περισσότερες νέες χαρτογραφήσεις, που δεν προϋπήρχουν στο πλήθος των συλλεγμένων χαρτογραφήσεων. Εδώ το υποκείμενο δεν διαδρά με το αρχείο της ανοιχτής χαρτογράφησης, παρά μόνο με το σύστημά της.

1.εισαγωγή νέας χαρτογράφησης

2. νέο πλήθος χαρτογραφήσεων

εικ. 20: διάγραμμα διαδικασίας πρώτης εκδοχής διάδρασης

77

δεύτερη εκδοχή διάδρασης: Στη δεύτερη εκδοχή το υποκείμενο αναθεωρεί, ξαναγράφει, μετασχηματίζει μία ή περισσότερες χαρτογραφήσεις, χωρίς να τις συσχετίζει. Σε αυτή την εκδοχή ο μετασχηματισμός μπορεί να αφορά είτε ολόκληρες χαρτογραφήσεις είναι αποσπάσματά τους. Κάθε διαφορετικός μετασχηματισμός εισάγεται ως νέα χαρτογράφηση στο αρχείο.

2. αναθεώρηση/ μετασχηματισμός

3.προσθήκη αναθεωρημένης χαρτογράφησης στο αρχείο

1.επιλογή χαρτογράφησης προς αναθεώρηση

4. νέο πλήθος χαρτογραφήσεων

εικ. 21: διάγραμμα διαδικασίας δεύτερης εκδοχής διάδρασης

τρίτη εκδοχή διάδρασης: Στην τρίτη εκδοχή η παραγωγή χαρτογραφήσεων αφορά το συσχετισμό χαρτογραφήσεων: είτε συσχετισμό υφιστάμενων χαρτογραγραφήσεων αποκλειστικά εντός του συστήματος είτε συσχετισμό υφιστάμενων, αναθεωρημένων (συμπερίληψη και δεύτερης εκδοχής διάδρασης) και αμιγώς νέων χαρτογραφήσεων (συμπερίληψη και πρώτης εκδοχής διάδρασης).

2. ταξινόμηση σε νέο σύνολο = νέα χαρτογράφηση 1.επιλογή υφιστάμενων χαρτογραφήσεων προς συσχετισμό + εισαγωγή νέας χαρτογράφησης

εικ. 22: διάγραμμα διαδικασίας ενδεικτικού χειρισμού κατά την τρίτη εκδοχή διάδρασης 78

3. προσθήκη νέας χαρτογράφησης στο αρχείο

Στην τρίτη εκδοχή, παράγεται ένα υβρίδιο, το οποίο προκύπτει είτε ως ενεργοποιημένος συσχετισμός υφιστάμενων χαρτογραφήσεων είτε ως σύνθεση που συνδυάζει τον ενεργοποιημένο συσχετισμό με μετασχηματισμένες και νέες χαρτογραφήσεις. Κάθε περίπτωση άντλησης από το υφιστάμενο αρχείο μπορεί να αφορά, είτε σύνολα συναρτημένων χαρτογραφήσεων είτε δίκτυά τους είτε μεμονωμένες χαρτογραφήσεις είτε αποσπάσματά τους. Κάθε νέα χαρτογράφηση από την τρίτη εκδοχή διάδρασης ενσωματώνει και καταγραφή της 1: σχήμα κατασκευής

διαδικασίας και της λογικής συσχετισμού των χαρτογραφήσεων. τρεις εκδοχές συνέργειας = τρεις τρόποι ανοιχτότητας του περιεχομένου Οι τρεις εκδοχές διάδρασης είναι διαβαθμίσεις συνέργειας με την ανοιχτή χαρτογράφηση: στην πρώτη έχουμε συνέργεια μόνο με το εργαλείο, στη δεύτερη και στην τρίτη έχουμε συνέργεια και με το εργαλείο και με το αρχείο της ανοιχτής χαρτογράφησης. Στην τρίτη εκδοχή έχουμε μεγαλύτερο βαθμό συνέργειας με την ανοιχτή χαρτογράφηση, επειδή περιλαμβάνει αφενός, πράξεις πιο σύνθετες από αυτές της δεύτερης εκδοχής και, αφετέρου, πράξεις που συσχετίζουν χαρτογραφήσεις. Μέσα από τις δυνατότητες των συνεργειών εντείνεται η ανοιχτότητα της χαρτογράφησης που κατασκευάζουμε. Κάθε εκδοχή διάδρασης εξασφαλίζει διαφορετικές εκφάνσεις ανοιχτότητας της ανοιχτής χαρτογράφησης. Η πρώτη επιτρέπει την είσοδο νέου υλικού, που δεν κατευθύνεται από τις υφιστάμενες στο πλήθος χαρτογραφήσεις και είναι ανεξάρτητο από αυτές. Η δεύτερη δίνει τη δυνατότητα μιας κριτικής δημιουργίας, η οποία μπορεί είτε να ενισχύσει, να εμπλουτίσει και να εμβαθύνει στο υφιστάμενο υλικό είτε να το αμφισβητήσει. Η τρίτη, στο ίδιο πνεύμα μιας δυνάμει κριτικής δημιουργίας, περιλαμβάνει τη δυνατότητα σύμπραξης των προοπτικών των δύο πρώτων εκδοχών.

Η συνέργεια ως παράγοντας διεύρυνσης της ανοιχτής χαρτογράφησης Συνοψίζοντας, σε κάθε διάδραση - συνέργεια, η ανοιχτή χαρτογράφηση προκαλεί την ανοιχτότητά της και κατ’ επέκταση και τη μεταβολή της. Κάθε νέα χαρτογράφηση προστίθεται στο πλήθος των χαρτογραφήσεων και το μεταβάλλει. Στην λογική κατασκευής που συγκροτούμε δεν προβλέπεται η δυνατότητα εξόδου κάποιας χαρτογράφησης από το αρχείο. Ωστόσο, μέσω μιας οποιασδήποτε νέας χαρτογράφησης μπορεί ένα υποκείμενο να ασκήσει κριτική και να αμφισβητήσει μία ή περισσότερες άλλες χαρτογραφήσεις. Έστω ότι θέλουμε να ασκήσουμε κριτική σε μια χαρτογράφηση. Αυτό μπορούμε να το κάνουμε ως εξής: ένας τρόπος είναι να δημιουργήσουμε ένα μετασχηματισμό της χαρτογράφησης αυτής και να τον εισάγουμε ως νέα χαρτογράφηση στο αρχείο (βλ. λογική δεύτερης εκδοχής διάδρασης). Άλλος τρόπος είναι να στήσουμε μια εξ ολοκληρου δικιά μας νέα χαρτογράφηση που θα έχει κοινά σημεία

79

δυνητικής υπερσύνδεσης με αυτήν στην οποία θέλουμε να ασκήσουμε κριτική (βλ. λογική πρώτης εκδοχής διάδρασης). Η κριτική μπορεί να γίνει και με πιο σύνθετες πράξεις και μέσα από πράξεις που εμπίπτουν στην τρίτη εκδοχή διάδρασης. Εδώ η δυνατότητα συσχετισμού και συνέργειας δεν αφορά μια συμφωνία απόψεων, αλλά μια σύγκρουση που βρίσκει θέση στον χάρτη. Με αυτόν τον τρόπο εισάγεται μια επιπλέον έκφανση ανοιχτότητας και μεταβλητότητας του περιεχομένου της ανοιχτής χαρτογράφησης, την οποία βλέπουμε ως διεύρυνση της ανοιχτής χαρτογράφησης. Αυτή η διεύρυνση δεν αφορά μόνο το ότι με κάθε προσθήκη χαρτογράφησης στο αρχείο αλλάζει το πλήθος τους. Κάθε νέα χαρτογράφηση μπορεί να εισάγει, εκτός από νέες αναφορές στην πόλη, και νέες ιδιότητες ή ακόμα και κατηγορίες ιδιοτήτων: δηλαδή, κάθε νέα χαρτογράφηση δύναται να μεταβάλει και τις παραμέτρους υπερσύνδεσης και ταξινόμησης των χαρτογραφήσεων ή αλλιώς τις παραμέτρους των πολλαπλών συσχετισμών των χαρτογραφήσεων. Μέσα από το δεύτερο επίπεδο, η ανοιχτή χαρτογράφηση γίνεται διαρκώς ανοιχτή και διαρκώς μεταβαλλόμενη, κάτι που ενισχύεται περαιτέρω από το τρίτο επίπεδο του σχήματος, αυτό των πειραμάτων και των εφαρμογών.

συσχετισμός ως προς μια παράμετρο από Α’

συνέργεια Α’ προσθήκη νέας χαρτογράφησης στο αρχείο

πλήθος χαρτογραφήσεων & δυνατότητες συσχετισμών Α

ενεργοποίηση συσχετισμού

νέα χαρτογράφηση

νέο πλήθος & νέες δυνατότητες συσχετισμών & συνεργειών

διάστημα μεταβολής της ανοιχτής χαρτογράφησης

εικ. 23: διάγραμμα μεταβολής αρχείου & παραμέτρων δυνατοτήτων συσχετισμών σε μια ενδεικτική σειρά ενεργειών της τρίτης εκδοχής διάδρασης/ συνέργειας

80

1.3 ΤΡΙΤΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ: ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Το τρίτο επίπεδο έχει το ρόλο να δοκιμάσει συνεχώς την ανοιχτή χαρτογράφηση τόσο ως θεωρία και ως εργαλείο όσο και ως λογική. Αυτό επιχειρείται μέσα από πειράματα και μέσα από προσκλήσεις σε εφαρμογές.

1: σχήμα κατασκευής

Τα πειράματα αφορούν είτε δοκιμές της συνολικής λογικής, δηλαδή ολόκληρου του σχήματος που έχουμε αναπτύξει, είτε δοκιμές της λογικής του κάθε επιπέδου του σχήματος είτε δοκιμές της λογικής των μεταξύ τους σχέσεων. Κάθε πείραμα αφορά τη συλλογή (άντληση ή πρόκληση), το συσχετισμό και τη συνέργεια συγκεκριμένων χαρτογραφήσεων ακολουθώντας τη λογική, που έχουμε αναπτύξει ή δοκιμάζοντας τροποποιήσεις και εξειδικεύσεις της, όπως θα δούμε πιο αναλυτικά στο επόμενο κεφάλαιο. Τα πειράματα τα κάνουμε εμείς που κατασκευάζουμε το εργαλείο της ανοιχτής χαρτογράφησης, με στόχο τη βελτίωση της λογικής και κυρίως τη διεύρυνσή της με όρους δημιουργίας παραλλαγών τρόπων - σχημάτων ανοιχτής χαρτογράφησης. Μέσω των πειραμάτων μπορούμε να προκαλέσουμε τη γέννηση περισσότερων εργαλείων ανοιχτής χαρτογράφησης. Οι προσκλήσεις σε εφαρμογές έχουν να κάνουν με παρουσιάσεις της λογικής του εργαλείου της ανοιχτής χαρτογράφησης. Σε αυτή την περίπτωση, προσκαλούμε σε εφαρμογές της γενικής λογικής ή στοιχείων της από άλλα υποκείμενα. Εδώ δίνεται έμφαση στη γενική λογική, ως μια λογική διαχείρισης πολλαπλοτήτων. Δηλαδή, οι προσκλήσεις σε εφαρμογές δεν περιορίζονται κατ’ ανάγκη στην εφαρμογή της λογικής για σκοπούς χαρτογράφησης και διαχείρισης της πόλης, όπως θέτουμε στο δεδομένο πλαίσιο της έρευνάς μας. Η πρόσκληση σε εφαρμογές έχει δυο στόχους. Πρώτον, την επαφή της θεωρητικής συγκρότησης της λογικής με την πράξη, την χρήση της. Δεύτερον, την απόσπαση της λογικής αυτής από το παρόν πλαίσιο, στο οποίο γεννήθηκε και την απόπειρα εφαρμογής σε διαφορετικά πλαίσια (π.χ. έρευνας, ανάλυσης, σχεδιασμού και διαχείρισης) θεωρίας ή πράξης, όχι απαραίτητα προσκολλημένων στη συνθήκη της πόλης. Όπως και τα πειράματα, και οι προκλήσεις σε εφαρμογές συμβάλλουν σε παραλλαγές του σχήματος κατασκευής με έναν διαφορετικό, ωστόσο, τρόπο. Παρατηρώντας την ενσωμάτωση της λογικής ή στοιχείων της σε άλλες λογικές εφαρμογών, μπορούμε να πάρουμε αφορμές ανατροφοδότησης, βελτίωσης ή διεύρυνσης της λογικής, και να τις προβάλλουμε πίσω στη λογική κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης. Και σε αυτό το επίπεδο προκρίνουμε το εύρος ετερογένειας και πολλαπλότητας των πειραμάτων, κάτι που μπορούμε να επιδιώξουμε. Αντίστοιχο εύρος προσδοκούμε και για

81

τις εφαρμογές, αλλά αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να ελέγξουμε στον ίδιο βαθμό που μπορούμε στα πειράματα, δεδομένου ότι εξαρτάται από τις ανταποκρίσεις στην πρόσκληση και από τα υποκείμενά τους. Επομένως, στο τρίτο επίπεδο του σχήματος δεν προτείνεται ένα πείραμα και μια πρόσκληση σε εφαρμογές, αλλά επιδιώκεται πλήθος διαφορετικών δοκιμών, επιδιώκοντας ανοιχτότητα της χαρτογράφησης και σε επίπεδο λογικής - μεθόδου.

1ο επίπεδο ΣΥΛΛΟΓΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ: - άντληση υφιστάμενων ή/και - πρόκληση νέων

2ο επίπεδο ΣΥΣΧΕΤΙΣΜΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΕΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ

3ο επίπεδο ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ: πλήθος διαφορετικών πειραμάτων & ΠΡΟΣΚΛΗΣΕΙΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ: πλήθος διαφορετικών προσκλήσεων

εικ. 25: το τρίτο επίπεδο του σχήματος

82

1: σχήμα κατασκευής

κεφάλαιο 2 τρόποι της ανοιχτής χαρτογράφησης μέσα από το τρίτο επίπεδο του σχήματος κατασκευής: πειράματα

Το σχήμα κατασκευής είναι ενδεικτικό όσον αφορά το ειδικότερο περιεχόμενό του (π.χ. τι χαρτογραφήσεις συλλέγουμε και με τι κριτήρια) και τις σχέσεις των τριών επιπέδων. Αυτό, εκτός από το ότι προδιαγράφεται ήδη από την πρόθεση ανοιχτότητας του εργαλείου σε επίπεδο περιεχομένου και λογικής - μεθόδου, εντείνεται στο τρίτο επίπεδο. Κάθε διαφορετικό πείραμα μπορεί να τροποποιήσει, αφενός, τη λογική του καθενός από τα δυο πρώτα επίπεδα (συλλογή + συσχετισμός και συνέργεια) και της μεταξύ τους σχέσης και, αφετέρου, τη λογική του τρίτου επιπέδου (πειράματα και προσκλήσεις σε εφαρμογές). Η επίδραση της τροποποίησης μπορεί να αγγίζει ακόμα και τον ρόλο του ίδιου του πειράματος στο σχήμα κατασκευής. Αυτό εξαρτάται από το πως το κάθε πείραμα επαναπροσδιορίζει και εξειδικεύει το σχήμα κατασκευής, 2: πειράματα

αλλά ακόμα και μέσα από το πως μπορεί να ενσωματώνει εντός του πλαισίου του επιπλέον πειράματα χαρτογράφησης. Στο κεφάλαιο αυτό θα εμβαθύνουμε σε τέτοιες δυνατότητες των πειραμάτων, αρχικά, περιγράφοντας ένα πείραμα που πραγματοποιήσαμε και, στη συνέχεια, αναπτύσσοντας σενάρια παραλλαγών του και σενάρια διαφορετικών πειραμάτων.

2.1 Πείραμα χαρτογράφησης του δημόσιου χώρου στο κέντρο της Αθήνας από 26 υποκείμενα 2.1.1 Πλαίσιο πειράματος Το πείραμα που επιχειρήσαμε πραγματοποιήθηκε από τον Ιούνιο μέχρι τον Οκτώβριο του 2015 στο πλαίσιο του μαθήματος εαρινού εξαμήνου ‘Η Αρχιτεκτονική ως Αντικείμενο Έρευνας ΙΙ: Περί της Κατασκευής και Αποτίμησης των Εννοιολογικών Εργαλείων και του Σώματος της Έρευνας δια του Σχεδιασμού’’ [31]. Το πείραμα ήταν ένα κάλεσμα σε χαρτογραφήσεις του δημόσιου χώρου της Αθήνας από τους σπουδαστές που παρακολουθούσαν το μάθημα και είχε τη μορφή άσκησης για το μάθημα [32]. Το κάλεσμα ξεκίνησε με το υλικό μιας χαρτογράφησης υπαίθριων χώρων στην Αθήνα, όπως παρατίθεται στις επόμενες σελίδες (εικ.26-28).

[31]. Το μάθημα αυτό εντάσσεται στο ίδιο πρόγραμμα, στο πλαίσιο του οποίου γίνεται και η παρούσα διπλωματική: στην κατεύθυνση ‘Σχεδιασμός - Χώρος - Πολιτισμός’ του μεταπτυχιακού προγράμματος ‘Αρχιτεκτονική - Σχεδιασμός του Χώρου’ του τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ.

[32]. Ως άσκηση για το μάθημα, όπως ξεκίνησε κατά το ακαδημαϊκό έτος 2014 - 2015, είχε σκοπό να λειτουργήσει ως μια διαδικασία υποστήριξης της μεθοδολογίας της έρευνας του κάθε σπουδαστή, στο πλαίσιο παρότρυνσης της ‘έρευνας δια του σχεδιασμού’, .

87

χάρτης υπαίθριων χώρων (autocad αρχείο)

εικ. 26: στιγμιότυπο από autocad αρχείο χάρτη υπαίθριων χώρων

στο τ ές το πεζ εζό εζ ζόδρομοι πλατε τεί τε εε ίς ίε κ άσει ες λόφων ελεύθερες εκτ κτ ει πάρκα αρχαιολογικοί ο χώροι οί νησί σδ σί ί ες ίδ πλατώματα (μεταξύ επιλογών και δυνατο τ τήτων) το ν ν) “δυνητιτιτκοί οί κήποι”ι”ι ο αυλές-πρασσιές αδόμητα οικόπεδα ακάλυπτο τ ι το εργοτάξι ξα ξι ερεί επ εί ί ια ίπ Αγ.Κω

ν/νου

λέως

Αχιλ

+ 20.00

εικ. 27: χάρτης υπαίθριων χώρων σε μορφή pdf (από Σταματοπούλου 2012: 28-29)

η

ρν

Μά

Πατησ ίων

χάρτης υπαίθριων χώρων (pdf αρχείο)

λεωφ

. Αλ εξ

άνδρ

λε

ωφ

.

Βα

σ.

Σο

φί

ας

ας

ω

φ.

λε

σ.

Βα

υ

νο

ν/

Κω

B.

κλίμακα 1:5000 * oι ισοϋψείς καμπύλες της τοπογραφίας είναι [η πύκνωσή τους] ανά 5μ.

τρύπες - στάσεις (επιλογές)

σχισμές - ροές (επιλογές) > Γραμμικές, ελεύθερες από υλική οικoδόμηση, εκτάσεις μεταξύ των οικοδομικών τετραγώνων (Ο.Τ.).

B.

> Στο χάρτη τονίζονται, στις οποίες επικρατεί η δυνατότητα να κυκλοφορεί ο πεζός έχοντας προτεραιότητα, ως πιο ξεκάθαρη και διαθέσιμη (λόγω συνθηκών) επιλογή, ανεξάρτητα με το πως, πόσο και αν εν τέλει αξιοποιούνται από αυτόν (πεζόδρομοι, στοές, σκαλιά).

1000 μ.

1000 μ.

> Η πιο πυκνή και πολυσύχναστη έκφανση των υπαίθριων επιλογών της πόλης.

> Ελεύθερες από υλική οικοδόμηση εκτάσεις, σχετικά διαμορφώμενες για κοινή χρήση, με όρους ή χωρίς - οι πιο γνωστές και καθιερωμένες επιλογές υπαίθριων χώρων της Αθήνας.

B.

> Το σύνολό τους ποσοτικά εμφανίζει μια δυνητική συνέχεια συγκροτούμενη από τη γραμμή και τους σταθμούς του μετρό, και από την αλληλουχία των πυκνώσεών τους, δημιουργώντας ένα μικρό τόξο στα ανατολικά. > Κύριοι πόλοι: Λυκαβηττός, Ακρόπολη-Φιλοπάππου και Εθνικός κήπος - Ζάππειο, αποτελώντας και τους μεγαλύτερους υπαίθριους χώρους - τρύπες του χάρτη του ιστορικού κέντρου αφενός, λόγω του ποιοτικού τους μεγέθους και, αφετέρου, λόγω της απήχησης στη συλλογική αντίληψη (ανεξαρτήτως) καθημερινής χρήσης.

Η πυκνωση αυτής της επιλογής, ως σύνολο, εμφανίζεται πιο πυκνή: - βόρεια του εμπορικού τριγώνου (Μεταξουργείο, Βάθη, Εξάρχεια, Νεάπολη), δημιουργώντας μια εν δυνάμει βόρεια συνέχεια από τα ανατολικά στα δυτικά, κυρίως μέσω των διάφορων στοών - μεταξύ Μεταξουργείου - Ψυρρή - Πλάκας - Ζάππειου, νότια του εμπ. τριγώνου

πλατείες

δρόμοι - πεζοδρόμια ροές μετακίνησης στην πόλη για οχήματα και ανθρώπους

ελεύθερες από υλική οικοδόμηση εκτάσεις μεταξύ των O.T

χρήσεις τα πεζοδρόμια: εκτός από υποδομές μετακίνησης- στάσης και ανθρώπους που περπατούν, συχνά καταλαμβάνονται από οχήματα, σκουπίδια, άλλα υλικά αντικείμενα και εμπόριο

χρήσεις οι περισσότερες πλατείες αποτελούν και κέντρα περιοχών, ενώ συνηθίζουν να συγκεντρώνουν εμπορικές χρήσεις στην περιφέρειά τους

διαμορφωμένες για στάση και διερχόμενη κίνηση - διασπαρτες επιλογές, με αραιή, χαμηλή ή καθόλου φύτευση

Τα πεζοδρόμια είναι παράλληλες στους δρόμους ροές, πλακοστρωμένες, για κίνηση/ στάση πεζών, ενίοτε με συστοιχίες φύτευσης και άλλα υλικά αντικείμενα που τα εξοπλίζουν.

διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα χωρίς όρους, όταν οι εμπορικές υπαίθριες χρήσεις αφήνουν τον απαραίτητο χώρο ή δεν επιβάλλουν οικονομικούς όρους προσβασιμότητας και διαθεσιμότητας

διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα εκτός από τις περιπτώσεις που η συσσώρευση/ συνωστισμός ή η ταχύτητα διαπραγματεύονται τη διαθεσιμότητά τους, οι ροές είναι χωρίς όρους διαθέσιμες

πυκνώσεις στο χάρτη: οι μεγάλες και κεντρικότερες πλατείες: πόλωση εντός και στη στενή περιφέρεια εμπορικού τριγώνου

ελεύθερες εκτάσεις λόφων

στοές

ελεύθερες από υλική οικοδόμηση εκτάσεις σε λόφους

ημιστεγασμένοι γραμμικοί χώροι που διασχίζουν ή περιγράφουν ολόκληρα τα οικοδομικά τετράγωνα ή τμήματά τους

διαμορφώσεις υποδομές στάσης - κίνησης και προσθήκη πυκνής φύτευσης στα μεγαλύτερα τμήματα των βράχων

Περάσματα που είτε είναι παράλληλα των πεζοδρομίων είτε τέμνουν τα Ο.Τ. διασχίζοντας το εσωτερικό τους πεδίο.

χρήσεις συνήθως λειτουργούν αντίστοιχα με τα πάρκα (αναψυχή, μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής)˙ ιδίως οι περιπτώσεις που έχουν ή γειτνιάζουν με αρχαιολογικό ενδιαφέρον και είναι τοπόσημα

χρήσεις κυρίως εμπόριο και ευκαιριακά καταφύγιο για άστεγους διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα στην περίμετρο των Ο.Τ. συνήθως εμφανίζονται χωρίς όρους διαθέσιμες, ενώ αυτές που εισέρχονται στο εσωτερικό του Ο.Τ. είναι πιο περιορισμένης προσβασιμότητας

διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα χωρίς όρους, εκτός από κάποια από τα τμήματα με αρχαιολογικό περιεχόμενο

πυκνώσεις στο χάρτη εντός του εμπορικού τριγώνου, με μια εξάπλωση βορειοδυτικά προς Βάθη/ Μεταξουργείο, στο διάσελο μεταξύ λόφου Στρέφη και λόφου Λυκαβηττού και στο Κουκάκι

πυκνώσεις στο χάρτη: βορειοανατολικά Λυκαβηττός και Στρέφης και νοτιοανατολικά Φιλοπάππου Ακρόπολη, πιο έντονη πύκνωση λόγων ποιοτικών παραμέτρων χρήσης επιλογών

πάρκα

πεζοδρόμοι υπαίθριοι φυτεμένοι χώροι μεγάλης έκτασης

ροές με προτεραιότητα στη μετακίνηση πέζων

διαμορφώσεις διαμορφώσεις για στάση και περίπατο

χρήσεις εκτός από υποδομές για στάση και κίνηση πεζών, ευκαιριακά συγκεντρώνουν εμπορικές χρήσεις διαφόρων εντάσεων

χρήσεις προορισμός μεγάλης διάρκειας παραμονής, πιθανή επιλογή αναψυχής

διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα εκτός από τις περιπτώσεις όπου η συσσώρευση [κατανάλωσης κυρίως] και η φόρτιση αποτελούν όρια, οι περισσότεροι πεζόδρομοι είναι χωρίς όρους διαθέσιμοι

διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα σε κάποιες περιπτώσεις πάρκων (ανατολή-δύση ηλίου)

πυκνώσεις στο χάρτη εντός του εμπορικού τριγώνου στου Ψυρρή, χαρακτηριστική πόλωση στην Πλάκα και μια αραιή συγκέντρωση στα Εξάρχεια

(Εθνικός

Κήπος),

υπάρχουν

χρονικοί

όροι

πυκνώσεις στο χάρτη: ανατολικά (Εθνικός Κήπος), πάρκο Ριζάρη, Ευαγγελισμού, Ελευθερίας

αρχαιολογικοί χώροι

σκαλιά

ελεύθερες εκτάσεις αρχαιολογικού ενδιαφέροντος

βαθμιδωτές ροές μεταξύ των O.Τ.

διαμορφώμένες υποδομές για στάση και περιήγηση στο χώρο

χρήσεις καμία περισσότερη χρήση/ διαμόρφωση, εκτός από τη διευκόλυνση της μετάβασης εκεί, όπου η κλίση του εδάφους αυξάνεται

χρήσεις τουριστικό, αρχαιολογικό, πολιτιστικό ενδιαφέρον

διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα χωρίς όρους διαθέσιμες ροές

διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα έλεγχος από οικονομικούς και χρονικούς όρους για τις περισσότερες περιπτώσεις

πυκνώσεις στο χάρτη στην περιφέρεια των λόφων, κυρίως του Λυκαβηττού και του Στρέφη

πυκνώσεις στο χάρτη: νότια εμπορικού τριγώνου (Ακρόπολη, Κεραμεικός) πλ. Συντάγματος

πλ. Ομονοίας πλ. Μοναστηρακίου

Τρίτη Πλατεία

πλ. Συντάγματος

πλ. Ομονοίας πλ. Μοναστηρακίου

Τρίτη Πλατεία

δημόσια διαθεσιμότητα

-

από επιλογές σε δυνατότητες * ως όριο μεταξύ Δύσης-Ανατολής θεωρείται η σχέση μεταξύ των πλατειών Ομόνοιας και Μοναστηρακίου * oι ισοϋψείς καμπύλες της τοπογραφίας είναι ανά 5μ.

εικ. 28: πίνακας κατηγοριοποίησης υπαίθριων χώρων & επεξήγηση κατηγοριών (από Σταματοπούλου 2012: 24-27)

χάρτης πυκνώσεων υπαίθριου δυναμικού (πίνακας κατηγοριοποίησης υπαίθριου χώρου)

τρύπες - στάσεις

τρύπες - στάσεις/ (δυνατότητες)

( μεταξύ επιλογών και δυνατοτήτων)

1000 μ.

> Eυκαιρίες μικρού μεγέθους, διάσπαρτες στον αθηναϊκό ιστό, κυρίως στις περιφέρειες των λόφων του Λυκαβηττού, του Στρέφη και του Φιλοπάππου.

> Το σύνολο των δυνατοτήτων, εμφανίζεται ιδιαίτερα πυκνό και διασκορπισμένο σε όλη την έκταση της αθηναϊκής υλικά οικοδομημένης μάζας, σχεδόν περιγράφοντας τις κατευθύνσεις της ρυμοτομίας και κατ’ επέκταση, σχηματίζοντας και τις μεγάλες τρύπες των επιλογών του υπαίθριου δυναμικού.

B.

1000 μ.

> Aμήχανες περιπτώσεις/ ούτε σαφείς επιλογές υπαίθριου χώρου, αλλά ούτε εντελώς ανεκμετάλλευτες για να θεωρηθούν δυνατότητες: νησίδες, αυλές και πρασσιές, μαζί με τα πλατώματα που δεν έχουν κανένα ίχνος χρήσης ή διαμόρφωσης.

B.

> Έντονη πύκνωση: δυτικά, στον Κεραμεικό και στο Μεταξουργείο με τη συμβολή των πολλών ερειπίων και των αδόμητων οικοπέδων εκεί, ενώ μια μικρή συγκριτική αραίωση εμφανίζεται εντός του εμπορικού τριγώνου.

> Χαρακτηριστική επιπλέον περίπτωση: τα υπαίθρια περιβάλλοντα - μεγάλης έκτασης - διάφορων δημόσιων χρήσεων, τα οποία εμφανίζουν μια έντονη πύκνωση βορειοανατολικά, σχεδόν σχηματίζοντας το ανατολικό περίγραμμα του Λυκαβηττού.

αδόμητα οικόπεδα

νησίδες χαμηλά φυτεμένες εκτάσεις & πρανή - παρτέρια

εκτάσεις χωρίς υλική οικοδόμηση σε εσοχές των O.T

χρήσεις καμία, εκτός από το ότι διαχωρίζουν τις ροές σε δρόμους και σε διασταυρώσεις

χρήσεις όσοι χρησιμοποιούνται: αποθηκευτικοί χώροι, πάρκινγκ, γήπεδα και κάποιοι είναι διαμορφωμένοι από πρωτοβουλία κατοίκων ή άλλων ομάδων, προσεγγίζοντας την έννοια του κήπου

Μη διαμορφωμένοι χώροι, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.

Διαμορφωμένες με χαμηλές φυτεύσεις και περιφράξεις.

διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα όσες είναι αξιοποιημένες είναι καθόλου

δυνάμει διαθέσιμοι, ενώ οι υπόλοιπες σχεδόν

διαθεσιμότητα μερικώς διαθέσιμοι όσοι είναι αξιοποιημένοι, ενώ οι υπόλοιποι σχεδόν καθόλου

πυκνώσεις στο χάρτη στις ροές των μεγάλων αρτηριών

πυκνώσεις στο χάρτη οι μη αξιοποημένοι: ανατολικά του εμπορικού τριγώνου στο Μεταξουργείο/ Κεραμεικό, ενώ στου Ψυρρή/ Εξάρχεια οι περισσότεροι λειτουργούν ως υπαίθρια πάρκινγκ

ακάλυπτοι

πλατώματα μη υλικά οικοδομημένος όγκος στο εσωτερικό των O.T

ελεύθερες από υλική οικοδόμηση εκτάσεις μεταξύ των O.T. ή στις υποχωρήσεις της οικοδομικής γραμμής

Μη διαμορφωμένοι χώροι, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις.

Μη διαμορφωμένες ευκαιρίες, χωρίς τυπικές χρήσεις. χρήσεις καμία

χρήσεις όσοι χρησιμοποιούνται: αποθηκευτικοί χώροι, πάρκινγκ, καφενεία ή μπαρ και εμπόριο

διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα χωρίς όρους

διαθεσιμότητα όσοι δεν είναι καφενεία, μπαρ ή εμπόριο δεν είναι διαθέσιμοι (με όρους) σε όλους

πυκνώσεις στο χάρτη πολύ αραιές πυκνώσεις στα Πετράλωνα/ Νεάπολη

πυκνώσεις στο χάρτη πιο έντονα εκτός του εμπορικού τριγώνου και με εξαίρεση τους ακάλυπτους στο Μεταξουργείο/ Κεραμεικό, σχηματίζουν τις κατευθύνσεις της ρυμοτομίας

εργοτάξια

δυνητικοί κήποι υπαίθριες εκτάσεις που είναι υπό κατασκευή

υπαίθριο περιβάλλον κτιρίων με χρήσεις δημόσιου ενδιαφέροντος

Μη ή ελάχιστα διαμορφωμένες ευκαιρίες (εκτός από την Τεχνόπολη και το Πολυτεχνείο). Ως κτίρια με χρήσεις δημόσιου ενδιαφέροντος έχουν σημειωθεί τα εξής: νοσοκομεία, εκπαιδευτικές και πολιτιστικές χρήσεις (+μουσεία, θέατρα).

χρήσεις καμία διαθεσιμότητα καμία

χρήσεις καμία εκτός από κάποιες ευκαιριακές πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Τεχνόπολη, εκτός από την όποια καθημερινή χρήση από τους ανθρώπους που σχετίζονται με τις περιεχόμενες χρήσεις των κτιρίων διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα πολύ περιορισμένη και στις περισσότερες περιπτώσεις καθόλου πυκνώσεις στο χάρτη ανατολικά μεταξύ Λυκαβηττού και Βασ. Σοφίας

ερείπια

αυλές - πρασσιές υπαίθριες εκτάσεις ανάμεσα ή παράλληλα στην υλική οικοδόμηση Ηπια ή καθόλου διαμορφωμένες ευκαιρίες.

ερειπωμένη υλικά οικοδομημένη μάζα υπό αποκατάσταση, αποκαταστάσιμη, κατεδαφίσιμη

χρήσεις καμία, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις

χρήσεις καμία και σπάνια καταφύγιο άστεγων/ τοξικομανών

διαθεσιμότητα & προσβασιμότητα πολύ περιορισμένη έως καθόλου

διαθεσιμότητα περιορισμένη λόγω φόρτισης, ερήμωσης και ενίοτε υλικά περιφραγμένοι χώροι, ειδικά όσοι είναι υπό αποκατάσταση

πυκνώσεις στο χάρτη στις περιφέρειες Λυκαβηττού/ Στρέφη/ Φιλοπάππου/ Ακρόπολης και σχέση με τη γραμμικότητα των σκαλιών στις περιφέρειες των λόφων

πυκνώσεις στο χάρτη τα κατεδαφίσιμα ερείπια πυκνώνουν έντονα στο Μεταξουργείο/Κεραμεικό και ελαφρώς στο Κουκάκι/ Πετράλωνα πλ. Συντάγματος

Τρίτη Πλατεία

πλ. Ομονοίας πλ. Μοναστηρακίου

πλ. Συντάγματος

πλ. Ομονοίας πλ. Μοναστηρακίου

Τρίτη Πλατεία

2.1.2 Πρώτο επίπεδο σχήματος στο πείραμα: συλλογή 1+26 χαρτογραφήσεων Το υλικό αυτό αντλείται από μια χαρτογράφηση των υπαίθριων χώρων στην ευρύτερη περιοχή του ιστορικού κέντρου της Αθήνας, την οποία είχαμε κάνει επιτόπια μεταξύ 2010 και 2011 [33].

Το υλικό που πρώτα παρουσιάστηκε [34] και στη συνέχεια δόθηκε στους σπουδαστές

ήταν ένας χάρτης των υπαίθριων χώρων - σε μορφή autocad (εικ.26) και σε μορφή pdf (εικ.27) - αναλυμένος σε επίπεδα (layers) ειδών υπαίθριων χώρων, βάσει της κατηγοριοποίησης, που παρουσιάζεται στον πίνακα (εικ.28). Κρίνοντας τους υπαίθριους χώρους ως δυνάμει δημόσιους, ζητήθηκε από τους σπουδαστές ‘να χαρτογραφήσουν τον δημόσιο χώρο της πόλης’, στο πεδίο μελέτης της Αθήνας. Ωστόσο, δεν ήταν υποχρεωτικό να λάβουν υπόψη τους ούτε το περιεχόμενο του χάρτη των υπαίθριων χώρων ούτε και τα όρια του υπόβαθρού του. Καθένας μπορούσε να κάνει ό,τι χαρτογράφηση ήθελε, όπως (με όποια μέσα και τρόπους) ήθελε και όπου ήθελε (εντός ή εκτός των ορίων του υπόβαθρου του χάρτη, σε τμήμα του ή σε ολόκληρο το πεδίο του). Συγκεκριμένα, το ‘ό,τι’ ήθελε και το ‘όπως’ ήθελε καθοριζόταν από τα πιο ειδικά ερευνητικά ενδιαφέροντα [35] του κάθε σπουδαστή, όπως επηρεαζόταν και από το υπόβαθρο των σπουδών του. Στο κάλεσμα ανταποκρίθηκαν 26 από τους σπουδαστές, εισάγοντας στο σύστημα της ανοιχτής χαρτογράφησης 26 διαφορετικές χαρτογραφήσεις. Ειδικότερα, στο πλαίσιο της θεώρησης της πληροφορίας σε επίπεδα (layer), καθεμιά από τις 26 χαρτογραφήσεις εισήγαγε διαφορετικά σύνολα layer, όπως αναλύουμε παρακάτω.

[33]. Η χαρτογράφηση είχε γίνει στο πλαίσιο των προπτυχιακών σπουδών της συγγράφουσας και αποτελεί μέρος της προγενέστερης έρευνας (Σταματοπούλου, 2011 και Σταματοπούλου 2012), που παρουσιάζεται στη σχετική ενότητα της πλαισίωσης στην εισαγωγή. Τα όρια της περιοχής χαρτογράφησης είναι οι εξής δρόμοι: λεωφ. Αλεξάνδρας, Πατησίων, Μάρνη, Κων/πόλεως, Χαμοστέρνας, Καλλιρόης, Βασ. Κων/νου, Βασ. Σοφίας.

[34]. Η παρουσίαση αφορούσε μόνο το υλικό της χαρτογράφησης των υπαίθριων χώρων (επεξήγηση του περιεχομένου του και της λογικής οργάνωσής του σε layer), χωρίς να περιλαμβάνει νύξη στη λογική του εργαλείου που κατασκευάζουμε. Ωστόσο, σημειώνουμε ότι κάποιοι από τους σπουδαστές είχαν ακούσει την πρόσκληση σε εφαρμογές, που εξηγούμε στο επόμενο κεφάλαιο.

[35]. Προκειμένου η άσκηση να ενισχύει την έρευνα κάθε σπουδαστή στο μεταπτυχιακό σε μεθοδολογικό επίπεδο, προτάθηκε από τους διδάσκοντες του μαθήματος ένα ενδεικτικό υπόμνημα για κάθε χαρτογράφηση ως μια ιδέα του τι θα μπορούσε καθένας να κάνει.

94

2: πειράματα

εικ. 29: δύο στιγμιότυπα τυχαίων συμπαράθεσεων 26 χαρτογραφήσεων στη μορφή που παραδόθηκαν

Α. ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Α1. ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Α1.1 ως προς σχέσεις κατοίκησης με πόλη ως φυσικό αντικείμενο Α1.2 ως προς σχέσεις με τη συνθήκη πόλης ως επιστημονικό αντικείμενο Α2. ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ Α2.1 ως προς σχέσεις με πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο Α2.2 ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο & διαχειρίσιμο αντικείμενο Α2.3 ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο Α2.4 ως προς σχέσεις με επιστημονική περιοχή

Β. ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΠΟΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ Β1. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ layer χάρτη υπαίθριων χώρων Β2. ΠΡΑΞΕΙΣ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Β2.1 πράξεις αναφοράς ή συμπερίληψης άλλων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων Β2.2 πράξεις διεύρυνσης του αρχείου: εισαγόμενα νέα layer/ τόποι - διακριτές χωρικότητες Β2.3 πράξεις διεύρυνσης των ορίων του υπόβαθρου του χάρτη Β2.4 πράξεις μετασχηματισμού του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης Β3. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ - ΧΡΟΝΟ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Β3.1 ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης Β3.2 ως προς χωρική-και-χρονική σχέση πράξεων χαρτογράφησης με πεδίο χαρτογράφησης Β3.2.1 χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης πεδίου χαρτογράφησης Β3.2.2 χρονική απόσταση από βίωση πόλης real-time Β3.2.3 χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής Β4. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ & ΣΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ Β4.1 μέσα αναπαράστασης Β4.2 τρόποι αναπαράστασης χαρτογράφησης Β4.2.1 ως προς τρόπο ανάγνωσης της καταγραφής Β4.2.2 ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής Β4.2.3 ως προς διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης Β5. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Β5.1 ως προς ελάχιστη συστατική μονάδα αναφορών Β5.2 ως προς είδη αναφορών Β5.3 ως προς πλήθος συστατικών αναφορών Β5.4 ως προς λογική συσχετισμού αναφορών

εικ. 30: συνοπτική λίστα ιδιοτήτων 96

2.1.3 Δεύτερο επίπεδο σχήματος στο πείραμα: δημιουργία δυνατοτήτων συσχετισμών και συνεργειών μεταξύ των χαρτογραφήσεων Στο δεύτερο επίπεδο του σχήματος παραθέτουμε και οργανώνουμε τις χαρτογραφήσεις με στόχο να δημιουργήσουμε δυνατότητες συσχετισμού και συνέργειας μεταξύ τους. Πριν προχωρήσουμε στο πως θα το επιχειρούμε αυτό μέσα από την κατασκευή ενός διαδραστικού χάρτη (2.1.3.2), προσδιορίζουμε τους όρους βάσει των οποίων μπορούμε να διαβάσουμε και να χειριστούμε τις 26 χαρτογραφήσεις ως ετερογενείς (2.1.3.1). Συγκεκριμένα, θέτουμε κριτήρια ετερογένειας που λειτουργούν ως κριτήρια δυνατοτήτων διάκρισης και ομοίωσης των χαρτογραφήσεων: ως κριτήρια συσχετισμού, δηλαδή ως παράμετροι ταξινόμησης και ως κόμβοι υπερσύνδεσης.

2: πειράματα

2.1.3.1 Κριτήρια ιδιοτήτων δυνάμει συσχετισμού συλλεγμένων χαρτογραφήσεων Τα κριτήρια δυνατοτήτων συσχετισμού των χαρτογραφήσεων παρακολουθούν το σενάριο των δύο συνόλων κριτηρίων ετερογένειας, που αναπτύξαμε στο πρώτο κεφάλαιο. Στη λίστα που ακολουθεί εξειδικεύουμε τις κατηγορίες, που περιέχονται στα δυο σύνολα και συμπληρώνουμε συγκεκριμένες ιδιότητες και εκδοχές τους, βάσει και αφορμών από τις 26 χαρτογραφήσεις. Κάθε χαρτογράφηση αντιστοιχίζεται σε εκδοχές. Παράλληλα, κάθε ιδιότητα προσδιορίζει και βαθμούς [36] μέτρησης ποιοτήτων των χαρτογραφήσεων, ενώ προτείνουμε και βαθμούς, που μπορούν να προσδιορίσουν συνδυαστικές θεωρήσεις ιδιοτήτων. Ως εκ τούτου, κάθε εκδοχή ιδιότητας είναι και μια διαβάθμιση. Στην εικόνα 30 παραθέτουμε μια συνοπτική εκδοχή λίστας, στην οποία περιλαμβάνονται οι γενικές κατηγορίες και οι ιδιότητες. Τις εκδοχές των ιδιοτήτων και τους αντίστοιχους βαθμούς θα τους προσθέτουμε σταδιακά, κατά τη ροή της εκτενούς ανάλυσης της κάθε κατηγορίας και ιδιότητας που ακολουθεί.

[36]. Η ιδέα για βαθμονόμηση, καθώς και αφορμές για ορισμένες ιδιότητες που θέτουμε εμπνέονται και από το περιεχόμενο της ενότητας ‘Η διαχείριση του φυσικού χώρου. Το Απέραντο: Η κατασκευή του ατελούς, το άπειρο της αφήγησης και η αισθητική της μη-συναίνεσης’ του μαθήματος του μεταπτυχιακού ‘Η Αρχιτεκτονική ως αντικείμενο έρευνας ΙΙ’. Η ενότητα αυτή έχει συνταχθεί από τον Γιώργο Παρμενίδη σε συνεργασία με την Άννα Λάσκαρη και την Ιφιγένεια Μάρη.

97

Α. ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ: βαθμός πλαισίωσης Α1. ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ: βαθμός πλαισίωσης υποκειμένου Α1.1 ως προς σχέσεις κατοίκησης με πόλη ως φυσικό αντικείμενο Α1.2 ως προς σχέσεις με τη συνθήκη πόλης ως επιστημονικό αντικείμενο Α2. ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ: βαθμός πλαισίωσης εννοιοδότησης Α2.1 ως προς σχέσεις με πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο Α2.2 ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο & διαχειρίσιμο αντικείμενο Α2.3 ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο Α2.4 ως προς σχέσεις με επιστημονική περιοχή

Β. ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΠΟΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ Β1. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ layer χάρτη υπαίθριων χώρων Β2. ΠΡΑΞΕΙΣ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Β2.1 πράξεις αναφοράς ή συμπερίληψης άλλων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων Β2.2 πράξεις διεύρυνσης του αρχείου: εισαγόμενα νέα layer/ τόποι - διακριτές χωρικότητες Β2.3 πράξεις διεύρυνσης των ορίων του υπόβαθρου του χάρτη Β2.4 πράξεις μετασχηματισμού του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης Β3. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ - ΧΡΟΝΟ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Β3.1 ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης Β3.2 ως προς χωρική-και-χρονική σχέση πράξεων χαρτογράφησης με πεδίο χαρτογράφησης Β3.2.1 χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης πεδίου χαρτογράφησης Β3.2.2 χρονική απόσταση από βίωση πόλης real-time Β3.2.3 χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής Β4. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ & ΣΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ Β4.1 μέσα αναπαράστασης Β4.2 τρόποι αναπαράστασης χαρτογράφησης Β4.2.1 ως προς τρόπο ανάγνωσης της καταγραφής Β4.2.2 ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής Β4.2.3 ως προς διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης Β5. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Β5.1 ως προς ελάχιστη συστατική μονάδα αναφορών Β5.2 ως προς είδη αναφορών Β5.3 ως προς πλήθος συστατικών αναφορών Β5.4 ως προς λογική συσχετισμού αναφορών

A ΣΤΑΔΙΟ: ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ (βαθμός πλαισίωσης χαρτογράφησης/ σημασιοδότησης) Το πλαίσιο του πειράματος προκαθορίζει κάποιες κοινές ιδιότητες όλων των υποκειμένων-καιτων-χαρτογραφήσεων, τις οποίες δεν χρησιμοποιούμε ως όρους διάκρισης. Ωστόσο, όλες οι κοινές ιδιότητες αποτελούν ένα σύνολο παραμέτρων που καθιστούν τις 26 χαρτογραφήσεις δυνάμει σύνολο ή δίκτυο που μπορεί να συσχετιστεί με άλλες χαρτογραφήσεις εκτός του πλαισίου του πειράματος. Όσον αφορά τα υποκείμενα των χαρτογραφήσεων: όλα έχουν την ιδιότητα του σπουδαστή στο συγκεκριμένο μεταπτυχιακό του τμήματος αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ. Η ιδιότητα αυτή 2: πειράματα

προδιαθέτει και τουλάχιστον έναν από τους ρόλους με τον οποίο χαρτογραφούν. Τα περισσότερα υποκείμενα έχουν δίπλωμα αρχιτέκτονα μηχανικού, εκ των οποίων μία είναι και ηθοποιός, ενώ τα υπόλοιπα έρχονται από σχολές καλών τεχνών: τα δεδομένα αυτά κρίνουμε ότι προδιαθέτουν εξοικείωση με ζητήματα της πόλης, εκτός από το ότι αυτό ενισχύεται περαιτέρω από την εμπλοκή τους σε ένα μεταπτυχιακό και στο ευρύτερο κλίμα μιας αρχιτεκτονικής σχολής. Επίσης, όλα τα υποκείμενα ήταν μόνιμοι κάτοικοι Αθήνας κατά την περίοδο διεξαγωγής του πειράματος. Όλα εντάσσονται σε κοινό πολιτισμικό πλαίσιο όσον αφορά την καταγωγή, πλην μιας σπουδάστριας με καταγωγή από την Κύπρο. Επιπλέον, όλα τα υποκείμενα κινούνται σε ηλικιακό εύρος μεταξύ 23-50: εν προκειμένω, το εύρος αυτό το αντιμετωπίζουμε ως ομοιογενές από την άποψη ότι όλα τα υποκείμενα είναι ενήλικες, σε ηλικία άνω της ελάχιστης ενός απόφοιτου προπτυχιακών σπουδών (άνω των 23) και δεν είναι συνταξιούχοι ή ηλικιωμένοι. Όσον αφορά τις χαρτογραφήσεις, το πλαίσιο του πειράματος προσδιορίζει τη γενική πρόθεση των χαρτογραφήσεων να ανταποκριθούν στο κάλεσμα/ άσκηση. Αυτός ο σκοπός πλαισιώνει τις ειδικότερες προθέσεις της κάθε χαρτογράφησης. βαθμός πλαισίωσης χαρτογράφησης Το πλήθος των αντιστοιχίσεων σε όλες τις ιδιότητες του Α’ σταδίου μπορεί να υποδείξει τον βαθμό πλαισίωσης της κάθε χαρτογράφησης και, κατ’ επέκταση, της σημασιοδότησης, που αφορά το πόσες είναι οι διαφορετικές ιδιότητες που την πλαισιώνουν. Ο βαθμός πλαισίωσης καθορίζεται, αφενός, από το πόσο πλαισιωμένο είναι το υποκείμενο της χαρτογράφησης ως προς τη σχέση του με την πόλη (ιδιότητες Α1: βαθμός πλαισίωσης υποκειμένου χαρτογράφησης) και, αφετέρου, από το πόσο το ίδιο το υποκείμενο πλαισιώνει (π.χ. εννοιολογικά, ιδεολογικά, θεωρητικά) την χαρτογράφησή του (ιδιότητες Α2: βαθμός πλαισίωσης εννοιοδότησης).

99

Α1. Πλαισίωση του υποκειμένου της χαρτογράφησης ως προς τη σχέση του με την πόλη (βαθμός πλαισίωσης του υποκειμένου της χαρτογράφησης)

Α1.1 ως προς σχέσεις κατοίκησης με πόλη ως φυσικό αντικείμενο Α1.2 ως προς σχέσεις με τη συνθήκη πόλης ως επιστημονικό αντικείμενο

Διακρίνουμε δυο ιδιότητες σχέσης του υποκειμένου με την πόλη: πρώτον, ως φυσικό αντικείμενο (Α1.1) και, δεύτερον, ως επιστημονικό (ερευνητικό, σχεδιαστικό) αντικείμενο (Α1.2). Και οι δύο ιδιότητες έχουν να κάνουν με το πλαίσιο - υπόβαθρο του υποκειμένου ως προς την ευρύτερη σχέση του με την πόλη, πέραν της διαδικασίας χαρτογράφησης κατά τη διεξαγωγή του πειράματος. Οι δυο ιδιότητες είναι παραπληρωματικές μεταξύ τους: η συνδυαστική θεώρηση των ιδιοτήτων είναι αυτή που προσδιορίζει το πως η σχέση του υποκειμένου χαρτογράφησης, αφενός, με το συγκεκριμένο πεδίο που χαρτογραφεί (σε βιωματικό επίπεδο) και, αφετέρου, με την πόλη ως συνθήκη (σε επιστημονικό επίπεδο) πλαισιώνει το υποκείμενο της χαρτογράφησης.

Α1.1 ως προς σχέσεις (κατοίκησης) με την πόλη ως φυσικό αντικείμενο Η πρώτη ιδιότητα (Α1.1) αφορά τη σχέση του υποκειμένου χαρτογράφησης με το πεδίο που χαρτογραφεί, ως προς το πως το κατοικεί. Το ‘πως’ το αντιμετωπίζουμε ως συνάρτηση της αιτίας κατοίκησης - την οποία συνδέουμε με το ρόλο ή τους ρόλους με τους οποίους το υποκείμενο της χαρτογράφησης κατοικεί το πεδίο - και της χρονικότητας της κατοίκησης του πεδίου της χαρτογράφησης. Βάσει αυτών των κριτηρίων, θέτουμε δυο σύνολα εκδοχών της ιδιότητας, ο συνδυασμός των οποίων προσδιορίζει τη συγκεκριμένη ιδιότητα του κάθε υποκειμένου χαρτογράφησης. Κάθε εκδοχή ιδιότητας είναι γενίκευση ενός εύρους εκδοχών που έχει περιθώριο πιο λεπτομερούς εξειδίκευσης.

ΑΙΤΙΑ - ΡΟΛΟΙ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ Σχετικά με την αιτία κατοίκησης, επικεντρωνόμαστε σε διαφορετικές εκδοχές ρόλων με τους οποίους το υποκείμενο κατοικεί το πεδίο. Η πρώτη εκδοχή ρόλων συγκεντρώνει υποκείμενα, που διαμένουν στο πεδίο που χαρτογραφούν. Η δεύτερη εκδοχή ρόλων περιλαμβάνει περιπτώσεις σχέσεων με το πεδίο της χαρτογράφησης για επαγγελματικούς και εργασιακούς λόγους και η τρίτη για εκπαιδευτικούς λόγους. Η τέταρτη εκδοχή αφορά όλες οι περιπτώσεις σχέσεων που συνδέονται με οποιεσδήποτε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου (π.χ. ψυχαγωγία,

100

διασκέδαση, συνάντηση με φίλους κ.α.). Οι αντιστοιχίσεις στις περιπτώσεις των ρόλων μπορούν να είναι πολλαπλές, αποκαλύπτοντας το πλήθος των διαφορετικών ρόλων με τους οποίους το υποκείμενο της χαρτογράφησης σχετίζεται με το φυσικό αντικείμενο.

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ - ΧΡΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ Όσον αφορά την χρονικότητα, αυτή έχει να κάνει με τον ρυθμό και τη συχνότητα της κατοίκησης του πεδίου. Θέτουμε τις εξής περιπτώσεις εύρους εκδοχών: την καθημερινή σχέση (κανονικότητα περιοδικότητας ρυθμού - κυκλικότητα ρυθμού, π.χ. κάθε μέρα ή πέντε μέρες της εβδομάδας), την περιστασιακή σχέση (μη-κανονικότητα ρυθμού και αραιή συχνότητα σχέσης τύπου ‘μία στο τόσο’), την προσωρινή σχέση (όταν η σχέση με το πεδίο έχει συμβεί για μια μόνο φορά) και καμία προηγούμενη σχέση.

2: πειράματα

Α1.1 ως προς σχέσεις κατοίκησης με πόλη ως φυσικό αντικείμενο βαθμός βιωματικής εξοικείωσης με φυσικό αντικείμενο

(ΑΙΤΙΑ - ΡΟΛΟΙ) βαθμός πολλαπλότητας ρόλων

ρόλοι σχετικοί με διαμονή ρόλοι σχετικοί με εργασία/ επάγγελμα ρόλοι σχετικοί με εκπαίδευση ρόλοι σχετικοί με ελεύθερο χρόνο

(ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ) βαθμός πολλαπλότητας παραστάσεων

καθημερινή σχέση περιστασιακή σχέση προσωρινή σχέση καμία προηγούμενη σχέση

βαθμός βιωματικής εξοικείωσης Ο βαθμός βιωματικής εξοικείωσης αφορά το πόσο εξοικειωμένο είναι το υποκείμενο με το πεδίο που χαρτογραφεί και χωρικά και χρονικά: δηλαδή, ως προς την πολλαπλότητα των ρόλων με το οποίο το έχει κατοικήσει/το κατοικεί και ως προς τον χρόνο με όρους μνήμης και πλήθους προηγούμενων παραστάσεων. Κάθε χαρτογράφηση αντιστοιχίζεται σε κανέναν ρόλο (αν δεν το υποκείμενο δεν έχει προηγούμενη σχέση με το πεδίο που χαρτογραφεί) ή σε έναν ή σε περισσότερους ρόλους. Το πλήθος των ρόλων προσδιορίζει και αντίστοιχους βαθμούς βιωματικής εξοικείωσης του υποκειμένου με όρους πολλαπλότητας - και, κατ’ επέκταση, ετερογένειας - βιωμάτων ως προς την πολλαπλότητα των διαφορετικών ρόλων (βαθμός πολλαπλότητας ρόλων).

101

Όσον αφορά το βαθμό βιωματικής εξοικείωσης ως προς το χρόνο (βαθμός πολλαπλότητας παραστάσεων): οι εκδοχές χρονικότητας της κατοίκησης είναι ταυτόχρονα και διαβαθμίσεις βιωματικής εξοικείωσης του υποκειμένου χαρτογράφησης με το πεδίο που χαρτογραφεί, όπως αυτή προκύπτει από το πλήθος και τη μνήμη προηγούμενων παραστάσεων του υποκειμένου στο ίδιο πεδίο με αυτό που χαρτογραφεί. Ο βαθμός βιωματικής εξοικείωσης δίνει την πληροφορία, αφενός, του αν η χαρτογράφηση πλαισιώνεται και από προηγούμενες παραστάσεις και, αφετέρου, του πόσο γνωστό ή άγνωστο, πόσο συνηθισμένο, μέσα από πρακτικές κατοίκησης και βιώματα είναι το πεδίο στο υποκείμενο. Σε όλες τις εκδοχές σχέσεων που θέτουμε ο βαθμός εξοικείωσης μπορεί να αποκτήσει περαιτέρω διαβαθμίσεις και από την πιο συγκεκριμένη συχνότητα κατοίκησης, δηλαδή του πόσο καθημερινή (π.χ. όλες τις ημέρες της εβδομάδας, τις περισσότερες αλλά όχι όλες τις μέρες της εβδομάδας, λίγες μέρες της εβδομάδας), πόσο περιστασιακή (ανάλογα με το πόσο αραιός και ακανόνιστος είναι ο ρυθμός) και πόσο προσωρινή (χρονική διάρκεια της μιας φοράς) είναι η σχέση. Η καθημερινή σχέση αντιστοιχεί σε μεγαλύτερο βαθμό βιωματικής εξοικείωσης και η καμία προηγούμενη σχέση σε μικρότερο.

Α1.2 ως προς σχέσεις υποκειμένου με την πόλη ως επιστημονικό αντικείμενο (βαθμός επιστημονικής εξειδίκευσης στη διαχείριση της πόλης) Η δεύτερη ιδιότητα (Α1.2) εστιάζει στο ρόλο (ή στους ρόλους) που τροφοδοτείται από το επαγγελματικό και επιστημονικό υπόβαθρο του υποκειμένου της χαρτογράφησης ως προς την εξοικείωση και την εξειδίκευσή του σε ζητήματα θεωρίας, μελέτης - ανάλυσης και κυρίως διαχείρισης (π.χ. σχεδιασμού, παρέμβασης) της πόλης [37]. Τα υποκείμενα των χαρτογραφήσεων διαφοροποιούνται ως προς τα επαγγέλματα και τα επιστημονικά υπόβαθρά τους. Οι εκδοχές ιδιοτήτων προσδιορίζουν και διαβαθμίσεις επιστημονικής εξειδίκευσης του υποκειμένου χαρτογράφησης σε ζητήματα διαχείρισης της πόλης. Η πρώτη εκδοχή περιλαμβάνει περιπτώσεις επιστημονικών υπόβαθρων που προδιαθέτουν και εξοικείωση και αίσθημα εξειδίκευσης του υποκειμένου της χαρτογράφησης σε σχέση με ζητήματα πόλης. Προσαρμόζοντας τις εκδοχές στο εύρος των υποβάθρων των υποκειμένων του πειράματος, στην πρώτη διαβάθμιση περιλαμβάνονται επαγγέλματα/ επιστημονικά

[37]. Οι διαβαθμίσεις δεν αντιστοιχούν και σε πρόθεση ιεράρχησης υποκειμένων χαρτογράφησης σε σχέση με την επιστημονική εξοικείωση και εξειδίκευση, που προδιαθέτει το επάγγελμα και οι σπουδές τους. Σημειώνονται ως ιδιότητες της πλαισίωσης. Το ίδιο ισχύει και για τις διαβαθμίσεις (Α1.1), που αφορούν τη σχέση κατοίκησης και την εξοικείωση με το πεδίο χαρτογράφησης.

102

υπόβαθρα άμεσα σχετιζόμενα και με τη μελέτη και με τη διαχείριση της πόλης (π.χ. αρχιτέκτονες-πολεδόμοι) [38]. Στην επόμενη διαβάθμιση περιλαμβάνονται επιστημονικά υπόβαθρα, που συμβάλλουν μόνο σε μια εξοικείωση με ζητήματα μελέτης και διαχείρισης της πόλης: ως τέτοια αντιμετωπίζουμε υπόβαθρα υποκειμένων με σπουδές καλών - εικαστικών τεχνών. Η τελευταία διαβάθμιση συγκεντρώνει επιστημονικά υπόβαθρα, που δεν συμβάλλουν ούτε σε επιστημονική εξοικείωση ούτε σε εξειδίκευση του υποκειμένου χαρτογράφησης σε ζητήματα πόλης.

Α1.2 ως προς σχέσεις με τη συνθήκη πόλης ως επιστημονικό αντικείμενο βαθμός επιστημονικής εξειδίκευσης στη διαχείριση της πόλης

και επιστημονική εξοικείωση και επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης επιστημονική εξοικείωση με ζητήματα πόλης

2: πειράματα

ούτε επιστημονική εξοικείωση ούτε επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

Ενδιάμεσες διαβαθμίσεις, πέραν του πειράματος, θα μπορούσαν να προκύψουν με βάση τους όρους ‘θεωρία’ και ‘μελέτη’, εκτός από τους όρους εξοικείωση και εξειδίκευση. Ενδεικτικές τέτοιες διαβαθμίσεις θα ήταν: επιστημονική εξειδίκευση σε μελέτη πόλης, επιστημονική εξοικείωση σε μελέτη πόλης κ.ο.κ. Στο πείραμα κάνουμε την παραδοχή πως όλα τα υποκείμενα έχουν μικρότερη ή μεγαλύτερη εξοικείωση με θέματα πόλης και μόνο μέσα από την φοίτησή τους στο συγκεκριμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα.

[38]. Μια υπο-διαβάθμιση, την οποία δεν εντοπίζουμε στο πείραμα, θα μπορούσε να αφορά άλλες περιπτώσεις (τοπογράφοι μηχανικοί, πολιτικοί μηχανικοί, μηχανολόγοι μηχανικοί) που μπορεί να θεωρηθούν πως έχουν μια σχετική εξειδίκευση σε ζητήματα μελέτης (π.χ. τοπογράφοι μηχανικοί) και διαχείρισης (π.χ. πολιτικοί μηχανικοί - συγκοινωνιολόγοι) της πόλης.

103

Α2 Πλαισίωση & εννοιοδότηση της χαρτογράφησης από το υποκείμενό της (βαθμός πλαισίωσης εννοιοδότησης χαρτογράφησης από υποκείμενο) Τα κριτήρια της κατηγορίας αυτής έχουν να κάνουν με το πως το υποκείμενο της χαρτογράφησης την πλαισιώνει και την εννοιοδοτεί, παίρνοντας και θέση ως προς τις επικρατούσες αναπαραστάσεις της πόλης ως ιδεολογικό αντικείμενο και ως επιστημονικό ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο. Θέτουμε τέσσερις υποκατηγορίες.

Α2.1 ως προς σχέσεις με πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο Α2.2 ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο & διαχειρίσιμο αντικείμενο Α2.3 ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο Α2.4 ως προς σχέσεις με επιστημονική περιοχή

Α2.1 ως προς σχέσεις με την πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο (βαθμός ιδεολογικής πλαισίωσης) Η πρώτη υποκατηγορία (Α2.1) αφορά τις έννοιες (π.χ. τοπίο, δημόσιος χώρος) που χρησιμοποιεί μια χαρτογράφηση. Οι έννοιες, καθώς και τα νοήματα (επικρατέστερες προτάσεις - συνδυασμός λέξεων), μπορούν να ανιχνευτούν [39] με δυο τρόπους: ο ένας είναι μέσα από λέξεις-κλειδιά, που το ίδιο το υποκείμενο της χαρτογράφησης προσδιορίζει ως τέτοιες και ο δεύτερος μέσα από τον εντοπισμό [40] των πιο συχνά χρησιμοποιούμενων λέξεων και των αντίστοιχα κυρίαρχων συνδυασμών λέξεων στο σύνολο του γραπτού λόγου [41] μιας χαρτογράφησης.

[39]. Οι έννοιες που παραθέτουμε στην παρούσα φάση της έρευνας είναι ενδεικτικές ορισμένων περιπτώσεων, χωρίς να προκύπτουν από συστηματική ανάλυση των κειμένων.

[40]. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μέσω κάποιου εργαλείου ανάλυσης κειμένων, κάτι που δεν υφίσταται μέχρι στιγμής για την ελληνική γλώσσα.

[41]. Ως γραπτό λόγο στην πλαισίωση της κάθε χαρτογράφησης δε θεωρούμε μόνο το γραπτό λόγο, ο οποίος περιλαμβάνεται στις καταγραφές των χαρτογραφήσεων, αλλά και τον γραπτό λόγο των δοκιμίων

104

Α2.1 ως προς σχέσεις με πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο βαθμός ιδεολογικής πλαισίωσης

(ΕΝΝΟΙΕΣ) δημόσιος χώρος

μνήμη

τεχνολογία αυξημένης

τριτογενοποίηση

επιτέλεση

σώμα

οικείο

τακτικές

κοινά

μετεωρισμός

ανοίκειο

city branding

ουτοπία

υπερβατικότητα

γενόσημο

υποκείμενο

τοπίο

συνθετική δομή

χωρική συρραφή

ανέστιος/ ανεστιότητα

ταυτότητα

objectile

ετεροτοπίες

χάρτης

ετερότητα

δυναμικό πεδίο

γλώσσα

μνήμη

συμβάν

διάγραμμα

λόγος

κατάσταση εξαίρεσης

βαθμός ιδεολογικής πλαισίωσης 2: πειράματα

Από τις κυρίαρχες λέξεις, μπορούμε να μετρήσουμε τις έννοιες και τα νοήματα που έχουν ιδεολογική χροιά ή ιδεολογικό υπόβαθρο (π.χ. κατάσταση έκτακτης ανάγκης, κοινά, ετεροτοπία), αυτές που με τους όρους του Gadamer (1960) δηλώνουν τη συμμετοχή σε μια παράδοση σκέψης. Ο βαθμός της ιδεολογικής πλαισίωσης δεν αξιολογεί ούτε ποιες ούτε πόσες είναι αυτές ανά χαρτογράφηση. Ο βαθμός ιδεολογικής πλαισίωσης καθορίζεται από το πλήθος χρήσης τέτοιων εννοιών ή νοημάτων, στο βαθμό που αυτός είναι διακριτός και ανιχνεύσιμος.

Α2.2 ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο και διαχειρίσιμο αντικείμενο (βαθμός πλαισίωσης από εργαλεία ή θεωρίες ανάλυσης) Στην δεύτερη υποκατηγορία (Α2.2) συγκεντρώνουμε όλες τις θεωρίες (π.χ. θεωρία pattern language, θεωρία ομοιοστατικών συμπλεγμάτων ή θεωρίες που πλαισιώνουν εργαλεία χαρτογράφησης, που μια χαρτογράφηση χρησιμοποιεί - π.χ. space syntax), τις οποίες ανιχνεύουμε [42] στην καταγραφή κάθε χαρτογράφησης. Και σε αυτή την περίπτωση, η ανίχνευση γίνεται μέσω του γραπτού λόγου μιας χαρτογράφησης. Α2.2 ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο & διαχειρίσιμο αντικείμενο βαθμός πλαισίωσης από εργαλεία ή θεωρίες ανάλυσης

(ΘΕΩΡΙΕΣ & ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ) pattern language oμοιοστατικά συμπλέγματα space syntax G.I.S

[42]. Όπως και στην περίπτωση των εννοιών, για την παρούσα φάση αρκούμαστε στη σημείωση ορισμένων ενδεικτικών της ιδιότητας αυτής.

105

βαθμός πλαισίωσης από εργαλεία και θεωρίες ανάλυσης Το πλήθος των διαφορετικών εργαλείων ή θεωριών ή σχημάτων ανάλυσης της πόλης που μια χαρτογράφηση μπορεί να χρησιμοποιεί καθορίζει τον εν λόγω βαθμό πλαισίωσής της. Αυτός ο βαθμός αφορά μόνο τις χαρτογραφήσεις, που χρησιμοποιούν τέτοια εργαλεία, θεωρίες ή σχήματα ανάλυσης της πόλης. Εδώ, δηλαδή, εντάσσονται οι θεωρίες, οι οποίες χρησιμοποιούνται εργαλειακά για να υποστηρίξουν τη μέθοδο της χαρτογράφησης και όχι για να προσδιορίζουν το νοηματικό περιεχόμενό της. Ταυτόχρονα, ορισμένες από αυτές ενδέχεται να δίνουν ίχνη της ιδεολογικής (π.χ. σχήμα τριμερούς διαλεκτικής της χωρικότητας του Lefebvre), αλλά και της επιστημονικής (π.χ. χρήση GIS) ροπής μιας χαρτογράφησης.

Α2.3 ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο (βαθμός πλαισίωσης από προθέσεις) Η τρίτη υποκατηγορία (Α2.3) περιλαμβάνει τις γενικές προθέσεις της χαρτογράφησης και τις ειδικές. Οι γενικές προθέσεις στην περίπτωσή μας καθορίζονται από το πλαίσιο του πειράματοςκαι αντιστοιχίζονται όλες οι χαρτογραφήσεις στην εκδοχή ‘χαρτογράφηση ως άσκηση - εργασία σε πλαίσιο σπουδών’. Mια περίπτωση χαρτογράφησης, αυτή της Φακίρη με τίτλο ‘Μεθοδολογία και στρατηγική σχεδιασμού πράσινων διαδρόμων’, που στοχεύει στη συγκρότηση μιας ‘διαγραμματικής πρότασης μπορεί να αντιστοιχιθεί και στην εκδοχή ‘χαρτογράφηση για συγκρότηση πρότασης σχεδιασμού ή παρέμβασης στην πόλη’. Οι ειδικές προθέσεις αφορούν τις πιο συγκεκριμένες ερευνητικές προθέσεις κάθε χαρτογράφησης εντός του γενικού πλαισίου της άσκησης. Αυτές εντοπίζονται - αν εντοπίζονται ως ρητές διατυπώσεις ή αν υπονοούνται - στο σύνολο του γραπτού λόγου, που μπορεί να περιλαμβάνει μια χαρτογράφηση σε συνδυασμό με την ανάλυση της κάθε χαρτογράφησης. Κάποιες προθέσεις μπορούμε μόνο να τις υποθέσουμε από το πως παρατηρούμε να προσεγγίζει και να οργανώσει μια περίπτωση το ‘χάρτη’ της.

Α2.3 ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο βαθμός πλαισίωσης από προθέσεις

(ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ) χαρτογράφηση ως έρευνα - ανάλυση - μελέτη πόλης σε πλαίσιο επαγγελματικό/ εργασιακό χαρτογράφηση ως άσκηση - εργασία σε πλαίσιο σπουδών χαρτογράφηση για συγκρότηση πρότασης σχεδιασμού ή παρέμβασης στην πόλη χαρτογράφηση για συγκρότηση αρχείου

(ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ) βλ. υπομνήματα layer 26 χαρτογραφήσεων

106

βαθμός πλαισίωσης από προθέσεις Ο βαθμός πλαισίωσης από προθέσεις εξαρτάται από το πόσες είναι οι διαφορετικές προθέσεις της κάθε χαρτογράφησης. Κρίνουμε ότι μια χαρτογράφηση δεν έχει ένα σκοπό, αλλά περιλαμβάνει περισσότερους, δηλωμένους και συνειδητούς ή μη. Βγαίνοντας εκτός του πλαισίου του πειράματος, μια χαρτογράφηση μπορεί να αντιστοιχίζεται σε περισσότερες γενικές προθέσεις. Επιπλέον, οι ειδικές ερευνητικές προθέσεις μπορούν να αναλυθούν ακόμα περισσότερο. Για παράδειγμα, στο πείραμα, ορισμένες χαρτογραφήσεις εισήγαγαν ένα σύνολο layer και άλλες περισσότερα, όπου κάθε σύνολο oργανώνεται ως προς τον ειδικότερο ερευνητικό του σκοπό. Δηλαδή, η ερευνητική πρόθεση αναλύεται σε περισσότερες ακόμα πιο ειδικές προθέσεις. Μπορούμε να μετρήσουμε το βαθμό πλαισίωσης από προθέσεις, μετρώντας το πλήθος των διακριτών γενικών και ειδικότερων προθέσεων κάθε χαρτογράφησης. Στο πείραμα, το πλήθος των ειδικότερων προθέσεων προσδιορίζεται από το πλήθος των 2: πειράματα

διαφορετικών συνόλων layer που εισάγουν (βλ. παρακάτω layer των 26 χαρτογραφήσεων).

Α2.4 ως προς σχέσεις με την επιστημονική περιοχή χαρτογράφησης Η τέταρτη υποκατηγορία (Α2.4) εστιάζει στα επιστημονικά πεδία, από τα οποία αντλεί η πλαισίωση της κάθε χαρτογράφησης, όπως τα εντοπίζουμε στην αναφερόμενη βιβλιογραφία. Για παράδειγμα, άλλες χαρτογραφήσεις χρησιμοποιούν βιβλιογραφία πολιτικών επιστημών, άλλες φιλοσοφίας, άλλες αρχιτεκτονικής και άλλες συνδυασμούς επιστημονικών πεδίων. Σημειώνουμε μια λίστα με επιστημονικά πεδία και αντιστοιχίζουμε κάθε περίπτωση χαρτογράφησης σε ένα ή περισσότερα από αυτά.

Α2.4 ως προς σχέσεις με επιστημονική περιοχή (βαθμός διεπιστημονικότητας) & (βαθμός πλαισίωσης από επιστημονικά πεδία)

αρχιτεκτονική και πολεοδομική θεωρία αρχιτεκτονική και πολεοδομική εργογραφία ιστορία πολιτική θεωρία κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες βιολογία - ιατρική ψυχολογία φιλοσοφία εθνογραφία - λαογραφία λογοτεχνία, ποίηση, θέατρο

107

βαθμός διεπιστημονικότητας & βαθμός πλαισίωσης από επιστημονικά πεδία: Το πλήθος των αντιστοιχίσεων αποκαλύπτει αφενός, το βαθμό (πρόθεσης [43]) διεπιστημονικότητας των χαρτογραφήσεων και, αφετέρου, το βαθμό πλαισίωσης της χαρτογράφησης από τα διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Ο βαθμός διεπιστημονικότητας της χαρτογράφησης στη συνδυαστική θεώρησή του με το βαθμό επιστημονικής εξειδίκευσης του υποκειμένου της χαρτογράφησης στη διαχείριση της πόλης (βλ. ιδιότητα Α1.2) προκαλεί περαιτέρω διαβαθμίσεις επιστημονικής εξειδίκευσης με όρους τάσης διεπιστημονικής διεύρυνσής της. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να εμβαθύνουμε σε βαθμονομήσεις διεπιστημονικής διεύρυνσης της επιστημονικής εξειδίκευσης του υποκειμένου της χαρτογράφησης.

[43]. Παρατηρούμε πως η παρατιθέμενη βιβλιογραφία δεν εντάσσεται σε όλες τις περιπτώσεις κειμένων, ούτε εξηγείται πως χρησιμοποιείται και αναφέρεται ως προτεινόμενη. Για το λόγο αυτό, την αντιμετωπίζουμε ως ενδεικτική πρόθεση της κάθε περίπτωσης για διεπιστημονική προσέγγιση.

108

2: πειράματα

Α. ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Α1. ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Α1.1 ως προς σχέσεις κατοίκησης με πόλη ως φυσικό αντικείμενο Α1.2 ως προς σχέσεις με τη συνθήκη πόλης ως επιστημονικό αντικείμενο Α2. ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ Α2.1 ως προς σχέσεις με πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο Α2.2 ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο & διαχειρίσιμο αντικείμενο Α2.3 ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο Α2.4 ως προς σχέσεις με επιστημονική περιοχή

Β. ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΠΟΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ Β1. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ layer χάρτη υπαίθριων χώρων Β2. ΠΡΑΞΕΙΣ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Β2.1 πράξεις αναφοράς ή συμπερίληψης άλλων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων Β2.2 πράξεις διεύρυνσης του αρχείου: εισαγόμενα νέα layer/ τόποι - διακριτές χωρικότητες Β2.3 πράξεις διεύρυνσης των ορίων του υπόβαθρου του χάρτη Β2.4 πράξεις μετασχηματισμού του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης Β3. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ - ΧΡΟΝΟ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Β3.1 ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης Β3.2 ως προς χωρική-και-χρονική σχέση πράξεων χαρτογράφησης με πεδίο χαρτογράφησης Β3.2.1 χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης πεδίου χαρτογράφησης Β3.2.2 χρονική απόσταση από βίωση πόλης real-time Β3.2.3 χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής Β4. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ & ΣΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ Β4.1 μέσα αναπαράστασης Β4.2 τρόποι αναπαράστασης χαρτογράφησης Β4.2.1 ως προς τρόπο ανάγνωσης της καταγραφής Β4.2.2 ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής Β4.2.3 ως προς διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης Β5. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Β5.1 ως προς ελάχιστη συστατική μονάδα αναφορών Β5.2 ως προς είδη αναφορών Β5.3 ως προς πλήθος συστατικών αναφορών Β5.4 ως προς λογική συσχετισμού αναφορών

Β ΣΤΑΔΙΟ: ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ ΔΙΑΔΡΑΣΗΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ Τα κριτήρια του δεύτερου συνόλου εστιάζουν στο στάδιο της σημασιοδότησης της πόλης, που δημιουργείται μέσα από πράξεις διάδρασης του υποκειμένου με την πόλη κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησης. Τα δεδομένα του πειράματος εισάγουν δύο επιπλέον κατηγορίες ιδιοτήτων, σε σχέση με αυτές που θέτουμε στο προηγούμενο κεφάλαιο: τις πράξεις συνέργειας με το αρχείο της ανοιχτής χαρτογράφησης και τις πράξεις διεύρυνσής του, ανάλογα με τα layer που κάθε χαρτογράφηση του πειράματος εισάγει. Επομένως, έχουμε πέντε κατευθύνσεις κριτηρίων. Οι δυο πρώτες (Β1 και Β2) περιλαμβάνουν ιδιότητες σχετικές με πράξεις συνέργειας 2: πειράματα

με την ανοιχτή χαρτογράφηση και πράξεις διεύρυνσής της. Η τρίτη (Β3) επικεντρώνεται σε ιδιότητες πράξεων αναφοράς στον χώρο-χρόνο της χαρτογράφησης. Οι ιδιότητες της τέταρτης κατεύθυνσης (Β4) έχουν να κάνουν με πράξεις αναφοράς στα μέσα και στους τρόπους χαρτογράφησης - αναπαράστασης και της πέμπτης κατεύθυνσης (Β5) με πράξεις αναφοράς στο φυσικό πεδίο της πόλης.

111

Β1 Πράξεις αναφοράς στο αρχείο της ανοιχτής χαρτογράφησης (βαθμός συνέργειας με το αρχείο) Οι ιδιότητες της πρώτης κατηγορίας επικεντρώνονται στη σχέση της κάθε χαρτογράφησης με το σύστημα της ανοιχτής χαρτογράφησης. Οι ιδιότητες αυτές αφορούν μόνο το περιεχόμενο του αρχείου, δηλαδή, τα layer του χάρτη των υπαίθριων χώρων. Παραθέτουμε το αρχικό αρχείο της ανοιχτής χαρτογράφησης, δηλαδή τα layer του χάρτη των υπαίθριων χώρων, όπως δόθηκε κατά το κάλεσμα σε χαρτογραφήσεις. Κάθε χαρτογράφηση αντιστοιχίζεται σε όποια layer του χάρτη αναφέρεται, αν αναφέρεται σε ένα ή περισσότερα από αυτά. Β1. layer χάρτη υπαίθριων χώρων βαθμός συνέργειας με το αρχείο

αδόμητο οικόπεδο αδόμητο οικόπεδο σε χρήση εμπορική αδόμητο οικόπεδο διαμορφωμένος κήπος ακάλυπτος πολυκατοικιών αδιαμόρφωτος ακάλυπτος πολυκατοικιών σε εμπορική χρήση - διαμορφωμένος αρχαιολογικός χώρος αυλή & πρασιά οικοδομημένο (built) οικοδομημένο με ειδική δημόσια χρήση οικοδομημένο υπό κατασκευή διάβαση υπέργεια διάβαση υπόγεια δώμα ισόπεδο με επίπεδο δρόμου εργοτάξιο γήπεδο υπαίθριο ημιυπαίθρια αγορά λόφος (υπαίθρια έκταση λόφου) νησίδα σε ροές κυκλοφορίας όριο πεζοδρομίου πάρκο πλατείες πλάτωμα (μεταξύ επιλογής & δυνατότητας) ροές ροές πεζόδρομος ροές πλακοστρωμένο & ειδική υφή ροές σκάλες στάση τραμ σταθμός μετρό στοά ημιυπόγεια στοά υπόγεια στοά ισόγεια υπαίθριο περιβάλλον δημόσιου κτιρίου

112

βαθμός συνέργειας με το αρχείο της ανοιχτής χαρτογράφησης Το πλήθος των αναφορών σε διαφορετικά layer της χαρτογράφησης των υπαίθριων χώρων καθορίζει και το βαθμό συνέργειας με το αρχείο [44]: όσο πιο πολλά αναφερόμενα layer τόσο μεγαλύτερος και ο βαθμός συνέργειας.

Β2 Πράξεις διεύρυνσης της ανοιχτής χαρτογράφησης (βαθμός διεύρυνσης της ανοιχτής χαρτογράφησης) Οι ιδιότητες των πράξεων διεύρυνσης αφορούν την εισαγωγή νέας πληροφορίας που διευρύνει το αρχείο και τα επίπεδα του (layer). Η νέα πληροφορία μπορεί να είναι είτε αμιγώς νέα ως προς το ήδη συλλεγμένο υλικό είτε να αποτελεί μετασχηματισμό ή συσχετισμό των layer του χάρτη των υπαίθριων χώρων, δηλαδή εισαγόμενα νέα layer. Η αμιγώς νέα πληροφορία μπορεί 2: πειράματα

να είναι υφιστάμενες χαρτογραφήσεις της πόλης, εκτός του αρχικά συλλεγμένου αρχείου ή νέα πληροφορία, που εισάγουν οι χαρτογραφήσεις του πειράματος, χωρίς αυτή να προκύπτει από οποιαδήποτε εκδοχή διάδρασης με τα layer του χάρτη των υπαίθριων χώρων.

Β2.1 πράξεις αναφοράς ή συμπερίληψης άλλων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων βαθμός διεύρυνσης αρχείου ανοιχτής χαρτογράφησης

Β2.2 πράξεις διεύρυνσης του αρχείου: εισαγόμενα νέα layer/ τόποι - διακριτές χωρικότητες βαθμός διεύρυνσης επιπέδων/ layer ανοιχτής χαρτογράφησης

Β2.3 πράξεις διεύρυνσης των ορίων του υπόβαθρου του χάρτη βαθμός διεύρυνσης ορίων πεδίου ανοιχτής χαρτογράφησης

Β2.4 πράξεις μετασχηματισμού του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης βαθμός μετασχηματισμού αρχείου ανοιχτής χαρτογράφησης

βαθμός διεύρυνσης της ανοιχτής χαρτογράφησης Ο βαθμός διεύρυνσης της ανοιχτής χαρτογράφησης εξαρτάται από το βαθμό διεύρυνσης και το βαθμό μετασχηματισμού του αρχείου, το βαθμό διεύρυνσης των επιπέδων/ layer της ανοιχτής χαρτογράφησης και το βαθμό διεύρυνσης των ορίων του υπόβαθρου του χάρτη, όπως θα τους εξηγήσουμε στη συνέχεια.

[44]. Διευκρινίζουμε ότι ο βαθμός συνέργειας με το αρχείο δεν αντιστοιχεί σε βαθμό γενικής συνέργειας με την ανοιχτή χαρτογράφηση, δεδομένου ότι και τη μη-συνέργεια με το αρχείο (βλ. πρώτη εκδοχή διάδρασης) τη θεωρούμε συνέργεια με την ανοιχτή χαρτογράφηση ως σύστημα.

113

Β2.1 Πράξεις αναφοράς ή συμπερίληψης άλλων υφιστάμενων αναπαραστάσεων της πόλης (βαθμός διεύρυνσης του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης) Η ιδιότητα αυτή αφορά την ενσωμάτωση άλλων υφιστάμενων αναπαραστάσεων της πόλης. Συγκεκριμένα, έχει να κάνει με το αν οι χαρτογραφήσεις αναφέρονται και σε αναπαραστάσεις της πόλης που ήδη υπάρχουν, εκτός του συλλεγμένου αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης και με το αν τις ενσωματώνουν. Μια τέτοια περίπτωση είναι η χαρτογράφηση της Τασσοπούλου, η οποία παίρνει αποσπάσματα από υφιστάμενες χαρτογραφήσεις της πόλης (διαφορετικούς χάρτες της Αθήνας, από διαφορετικές χρονικές περιόδους και γραπτούς λόγους για την Αθήνα - διαφορετικές γλώσσες), συντάσσει μια διαδοχική παράθεσή τους και καταλήσει σε ‘συντονισμό’ αποσπασμάτων τους.

v

εικ. 30: αποσπάσματα από χαρτογράφηση που συμπεριλαμβάνει άλλες υφιστάμενες χαρτογραφήσεις της πόλης πηγή: © χαρτογράφηση Μαρίας Τασσοπούλου, 2015 (τίτλος: Από τον Μύθο στον Λόγο: Η Γλώσσα του Διαγράμματος)

Μια άλλη περίπτωση αποτελούν οι χαρτογραφήσεις της Κουμπαρούλη και του Κρητικού: και οι δυο στηρίζονται σε πληροφορίες από το ερευνητικό πρόγραμμα ‘Μεταλλασσόμενοι Χαρακτήρες και Πολιτικές στα Κέντρα Πόλης Αθήνας και Πειραιά’, το οποίο εν προκειμένω μπορούμε να

114

αντιμετωπίσουμε ως μια χαρτογράφηση της πόλης. Και οι τρεις περιπτώσεις χειρίζονται τις αναπαραστάσεις και τις πληροφορίες που αντλούν, παράγοντας κάτι νέο. Η Τασσοπούλου ενσωματώνει και χειρίζεται την αναπαράσταση, ακριβώς όπως την αντλεί, ενώ ο Κρητικός και η Κουμπαρούλη ενσωματώνουν και χειρίζονται την πληροφορία που αντλούν, είτε συνδυάζοντάς την με άλλες υφιστάμενες χαρτογραφήσεις είτε με δικιές τους, αντιστοίχως. Στο πλαίσιο αυτό, θέτουμε τις εξής εκδοχές: 1. χαρτογραφήσεις που στηρίζονται πλήρως σε άλλες χαρτογραφήσεις (περίπτωση Κρητικού), 2.χαρτογραφήσεις που συμπεριλαμβάνουν και ενσωματώνουν υφιστάμενες αναπαραστάσεις (π.χ. χαρτογράφηση Τασσοπούλου), 3. χαρτογραφήσεις που αναφέρονται και παραπέμπουν σε άλλες υφιστάμενες χαρτογραφήσεις (π.χ. χαρτογράφηση Κουμπαρούλη) και περιπτώσεις, όπου δεν εντοπίζουμε - τουλάχιστον, βάσει των σχετικών αναφορών και παραπομπών ή των γνώσεών μας - χρήση άλλων (εκτός 2: πειράματα

αρχείου) χαρτογραφήσεων.

Β2.1 πράξεις αναφοράς ή συμπερίληψης άλλων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων βαθμός διεύρυνσης αρχείου ανοιχτής χαρτογράφησης

πλήρης στήριξη σε άλλες χαρτογραφήσεις συμπερίληψη άλλων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων αναφορά σε υφιστάμενες χαρτογραφήσεις καμία αναφορά σε άλλες χαρτογραφήσεις

βαθμός διεύρυνσης του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης Ο βαθμός αυτός εξαρτάται από το αν μια χαρτογράφηση αναφέρεται ή στηρίζεται σε άλλες υφιστάμενες χαρτογραφήσεις της πόλης, διευρύνοντας με αυτόν τον τρόπο το αρχείο των περιλαμβανόμενων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων της πόλης. Οι εκδοχές που θέτουμε αποτελούν και διαβαθμίσεις διεύρυνσης, κρίνοντας πως η ‘καμία αναφορά σε άλλες χαρτογραφήσεις’ δε διευρύνει το αρχείο των υφιστάμενων χαρτογραφήσεων και η ‘συμπερίληψη υφιστάμενων χαρτογραφήσεων’ είναι μια ζώνη μέγιστων δυνατών διευρύνσεων. Ξεχωρίζουμε τη ‘συμπερίληψη’ από την ‘αναφορά’ κρίνοντας πως η πρώτη περίπτωση αποτελεί μια ξεκάθαρη ενσωμάτωση υφιστάμενης χαρτογράφησης, ενώ η αναφορά δεν ταυτίζεται και με ενσωμάτωση και, από αυτή την άποψη, αποτελεί συγκριτικά χαμηλότερο βαθμό διεύρυνσης. Οι δύο πρώτες διαβαθμίσεις αποτελούν περιοχές βαθμών διεύρυνσης που έχουν περιθώριο περαιτέρω διαβαθμίσεων. Μπορούμε να προσδιορίσουμε πιο συγκεκριμένες διαβαθμίσεις αν μετρήσουμε το πλήθος των διακριτών υφιστάμενων χαρτογραφήσεων που μια χαρτογράφηση συμπεριλαμβάνει ή στις οποίες αναφέρεται. Για παράδειγμα, διαφορετική διεύρυνση προκαλεί μια χαρτογράφηση που συμπεριλαμβάνει τρεις υφιστάμενες χαρτογραφήσεις της πόλης από μια χαρτογράφηση που συμπεριλαμβάνει μία.

115

Β2.2 Πράξεις αναφοράς στη διεύρυνση του αρχείου: νέα layer που εισάγουν οι 26 χαρτογραφήσεις (βαθμός διεύρυνσης των επιπέδων/ layer της ανοιχτής χαρτογράφησης) Παρατίθενται τα layer που εισάγει καθεμιά από τις 26 χαρτογραφήσεις, οργανωμένα σε σύνολα όπως προκύπτει από τις ερευνητικές προθέσεις της κάθε χαρτογράφησης, βάσει του πως διατυπώνονται ή πως τις υποθέτουμε (όταν δεν είναι διατυπωμένες ρητά). Πρώτα, σημειώνουμε την ερευνητική πρόθεση της χαρτογράφησης και στη συνέχεια τα σύνολα layer (ένα ή περισσότερα) που εισάγει η καθεμιά. Κάθε περίπτωση συνοδεύεται και από ένα δείγμα προβολής της στο χάρτη, ώστε να δώσει μια πρώτη εικόνα που εντοπίζονται τα εκάστοτε εισαγόμενα layer ως αναφορές στην πόλη, καθώς και πως διασπείρονται στο γεωγραφικό πεδίο. Ανεξάρτητα από το πως κάθε χαρτογράφηση σημειώνει τις αναφορές στην πόλη της στο γραπτό της λόγο ή στις εικόνες που περιλαμβάνει, τις κωδικοποιούμε και τις μεταφέρουμε στο χάρτη ως εξής: τις αναφορές σε συγκεκριμένες τοποθεσίες, όπως π.χ. σε πλατείες ή σε κτίρια ή σε οικοδομικά τετράγωνα, τις αντιμετωπίζουμε ως σημεία και τις σημειώνουμε με κύκλο. Τις γενικές ή πιο συγκεκριμένες (ως προς το ότι προσδιορίζεται το όριό τους) αναφορές σε περιοχές τις σημειώνουμε με ακανόνιστο σχήμα (ενδεικτικά, βλ. χαρτογράφηση Ζωγράφου και Χριστοφή), ανάλογο της έκτασης της αναφερόμενης περιοχής. Τις αναφορές σε ροές (π.χ. σε δρόμους, πεζόδρομους) τις σημειώνουμε με γραμμές. Όλες οι αναφορές των χαρτογραφήσεων σημειώνονται με μαύρο χρώμα πάνω στο γκρι ουδετεροποιημένο υπόβαθρο του χάρτη της πόλης. βαθμός διεύρυνσης των επιπέδων/ layer της ανοιχτής χαρτογράφησης: Κάθε χαρτογράφηση αντιστοιχίζεται στα layer που εισάγει - προσθέτει στην ανοιχτή χαρτογράφηση. Το πλήθος των διαφορετικών εισαγόμενων layer κάθε περίπτωσης προσδιορίζει το βαθμό διεύρυνσης των επιπέδων της ανοιχτής χαρτογράφησης.

116

(ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ)

διάκριση και συρραφή τόπων ως προς δημόσιο - ιδιωτικό - κοινό χαρακτήρα τους (διακριτές χωρικότητες ως προς βαθμό δυνητικής μετατροπής τους σε κοινές) • η παρηκμασμένη ταράτσα • η παρηκμασμένη ταράτσα • εγκαταλελειμένη ταράτσα • η ταράτσα εργοστάσιο • η ταράτσα εκδηλώσεων • το φυτεμένο δώμα • οι συνεχείς ταράτσες • η ταράτσα με πισίνα • ταράτσα εστίαση • η ταράτσα με θερινό σινεμά 2: πειράματα

(ΟΡΦΕΑΣ - ΚΩΝ/ΝΟΣ ΓΕΝΙΑΣ)

διάκριση και συρραφή τόπων ως προς διαφορετικές χωρικότητες δυνητικής έκθεσης σώματος (διακριτές χωρικότητες ως προς βαθμό εκθεσιμότητας σώματος) • πλατεία Αργεντινής • πλατεία Ομονοίας

(ΓΙΩΡΓΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ)

διάκριση και συρραφή τόπων ως προς διαφορετική εμπειρική βίωση του χώρου • περίπατος • ερεθίσματα (διακριτές χωρικότητες ως προς ανοίκεια ή οικεία βίωση περίπατου) • ανοίκειο οικείο περιβάλλον περίπατου • ανοίκειο οικείο περιβάλλον περίπατου • ανοίκειο οικείο αξιοθέατο • οικείο περιβάλλον περίπατου • οικείο περιβάλλον περίπατου • ξένο περιβάλλον περίπατου

117

(ΙΣΜΗΝΗ ΕΠΙΤΡΟΠΟΥ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή διακρίσεων των καταγεγραμμένων κοινών ως ενεργοποιημένων διατάξεων δυνητικής συσχέτισης του διπόλου δημόσιο - ιδιωτικό Ι. (διάκριση χωρικοτήτων ως ενεργοποιημένων συμβάντων πρόκλησης της σχέσης διπόλου ιδιωτικής - συλλογικής διαχείρισης) • Πεδίο Άρεως, συλλογικότητες, παιχνίδια • Στρέφης, κάτοικοι, δράσεις • προσφυγικά • στέκι μεταναστών • μηχανουργείο, κατάληψη • πλατεία Αγ. Κων/ νου, χώρων συνεύρεσης μεταναστριών • κοινωνικό κέντρο Nosotros • Λυκαβηττός, δημόσιες συνευρέσεις • πάρκο Ναυαρίνου, συλλογική διαχείριση • Πανεπιστήμιο, απεργία πείνας • Πανεπιστημίου, υπαίθρια αυτοσχέδια αγορά μεταναστών • σπόρος, μη διαμετακομιστικό εμπόριο • σκόρος, ανταλλαγές • Σύνταγμα, διαμαρτυρία • Σύνταγμα, φόβος, ελπίδα • ένωση αποφοίτων ΑΣΚΤ • κάτοικοι Ρουφ - Γκάζι Κεραμεικού • ενδεικτική θέση - αδέσποτα ζώα (προς Γκάζι - Κεραμεικό) • Athens Wireless Metropolitan Network (AWMN) • bookcrossing, διασταυρώσεις βιβλίων • freeday ποδηλατιστές-παρασκευές • ενδεικτικά - αφίσες • σημαία κατάληψης • ενδεικτική θέση-ανεξάρτητο δίκτυο ενημέρωσης indymedia • διεθνές φεστιβάλ θεάτρου • το μουσείο ως κοινό • ενδεικτική θέση για τον κοινό χώρο της ομιλίας • άλσος Παγκρατίου, συλλογικότητα ΙΙ. διάκριση χωρικοτήτων ως προς πλέγμα των σχέσεών των στοιχείων τους στο δίπολο ιδιωτικής - δημόσιας διαχείρισης • σχέσεις συμβίωσης - αρμονική συνύπαρξη/πλήρης ένταξη • σχέσεις διάδρασης - αυτόνομα στοιχεία σε διαρκή εμπλοκή • σχέσεις αλληλοεξάρτησης - σχέσεις αμοιβαίας πραγμάτωσης ΙΙΙ. διάκριση χωρικοτήτων ως προς το μετασχηματισμό ταυτοτήτων των ενεργών υποκειμένων • αποκλεισμός/διαφορά προηγούμενης ταυτότητας στο δίπολο • συνδιαμόρφωση με προηγούμενη ταυτότητα • συνεχής κατάσταση μετεωρισμού

118

(ΙΩΑΝΝΑ - ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΖΑΧΑΡΙΑΔΟΥ)

διάκριση και συρραφή διακρίσεων τόπων ως προς τις μεταλλάξεις του οικείου - ανοίκειου χώρου του υποκειμένου διακριτές χωρικότητες του οικείου ως προς επισκέπτες • περιοχή κίνησης - διαδρομή τουριστών προς τα μνημεία • σημείο εκκίνησης - ξενοδοχεία • μεγάλα εμπορικά καταστήματα διακριτές χωρικότητες του οικείου ως προς τους αγοραστές και τους εμπόρους • μικρά καταστήματα • μεγάλα εμπορικά καταστήματα διακριτές χωρικότητες του οικείου ως προς τους επισκέπτες των χώρων πολιτισμού 2: πειράματα

• μικρά θέατρα - γκαλερί • Εθνικό Θέατρο διακριτές χωρικότητες του οικείου ως προς τους εργαζόμενους και τους επισκέπτες υπηρεσιών • γραφεία • υπηρεσίες (ΙΚΑ, Εφετείο κλπ) • Σημεία τομής οικείας χωρικής εμπειρίας των υποκειμένων - Ανοίκειο (ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή τόπων ως προς τη συμβολή τους στη συγκρότηση του συγκείμενου κατά την προσέγγιση μιας περιοχής στόχου από ένα υποκείμενο (διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικά χαρακτηριστικά συγκείμενου ) • περιοχή στόχος • περιοχή • αστικό μόρφωμα • δρόμος • μετρό

119

(ΜΑΡΙΑ ΚΑΡΑΪΣΚΟΥ)

διάκριση τόπων και διαδοχική συρραφή τους ως προς τη διαφορετικότητα τους ως τοπόσημα-σημεία παραγωγής μετασχηματισμών της εικόνας διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικές λογικές μετασχηματισμού • Ι. πλήρης μετασχηματισμός με ακέραια αναφορά στο πρωτότυπο • ΙΙ. μερικός μετασχηματισμός δια της παρέμβασης στα επιμέρους στοιχεία της εικόνας • ΙΙΑ. αφαίρεση στοιχείων προκειμένου να καλυφθούν σχεδιαστικές ανάγκες του προϊόντος • ΙΙΒ. αναδιάταξη στοιχείων πρωτότυπης εικόνας • ΙΙΓ. αλλοίωση στοιχείων της πρωτότυπης εικόνας • ΙΙΔ. ‘αισθητικού’ τύπου παρέμβαση στην εικόνα • ΙΙΙ. επαναπροσδιορισμός του καλλιτεχνικού ιδιώματος λόγω αλλαγής της φέρουσας επιφάνειας (ΕΡΝΕΣΤΙΝΑ ΚΑΡΥΣΤΙΝΑΙΟΥ - ΕΥΘΥΜΙΑΤΟΥ)

διάκριση τόπων και διαδοχική συρραφή τους ως προς τη διαφορετικότητα της επίσημης και της ανεπίσημης κατοίκησής τους διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικές δυνατότητες κατοίκησης του ίδιου υλικού πεδίου • κήπος Α: κλειστός • κήπος Β’: Εθνικός κήπος, Ανοιχτός, σαν πάρκο • κήπος Γ’: Κήπος πέρασμα - διάδρομος • κήπος Δ’: πολλοί κήποι, σκοτεινοί, αναμνήσεων, πόθων, ετεροτοπικός

120

(ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΟΥΜΟΥΤΣΟΣ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή τόπων ως προς τη διαφορετικότητά τους στην κατάδειξη της μεθόδου της συνθετικής δομής διακριτές χωρικότητες ως προς τη διαφορετικότητα της συνθετικής δομής • 1Α. Το ‘απόσπασμα’ του πραγματικού: πλατεία • 1Β. Το ‘απόσπασμα’ του πραγματικού: στοά • 2Α. Η συρραφή του ‘πραγματικού’: αίθριο + στοά • 2Β. Η απομόνωση του ‘πραγματικού’: αίθριο + στοά • 2Γ. Η εννοιοδότηση του ‘πραγματικού’: αίθριο + στοά • 2Δ. Ο έλεγχος του ‘πραγματικού’: αίθριο + στοά

2: πειράματα

• 3Α. Ο χώρος του ‘πραγματικού’: αίθριο + στοά • 3Β. Η επιβεβαίωση του ‘πραγματικού’: αίθριο + στοά • 3Γ. Η επιβεβαίωση του ‘πραγματικού’: αίθριο + στοά • 4. H συνάρτηση (ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΚΡΕΚΟΥΚΙΩΤΗΣ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή τόπων ως προς τη διαφορετικότητά του είδους της ελάχιστης συνθετικής αφηγηματικής μονάδας διακριτές χωρικότητες ως προς τη διαφορετική εκφραστική συνθήκη/ μέσο νοηματοδότησης του δημόσιου χώρου • ρομαντικός περίπατος, άσκοπη περιπλάνηση μύθημα: εγώ + εσύ + νύχτα + άδεια ρομαντικός μύθος ουτοπία ρομαντικού έρωτα • δυαδικότητα, μαγεία, λαβύρινθος μύθημα: Εγώ 1 + εγώ 2 + πραγματικότητα + όνειρο σουρεαλιστικός μύθος ουτοπία ονείρου • ενότητα, πανηγύρι, διονυσιασμός μύθημα: εγώ + οι άλλοι + τελετουργικό παγανιστικός μύθος ουτοπία φύσης παράδοσης

121

(ΕΙΡΗΝΗ ΚΟΥΜΠΑΡΟΥΛΗ)

διακρίσεις και διαδοχικές συρραφές τόπων ως προς τη σκηνική και ως προς τη δραματική ανάγνωση του δημόσιου χώρου ως θεατρικού χώρου διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικές διαφορετικές σκηνικές οργανώσεις βάσει διαφορετικών τυπολογιών αιτιωδών σχέσεων δράσης - θέασης σώματος υποκειμένου • ηθοποιοκεντρική σκηνή: θέατρα, εκθ. χώροι, σινεμά, χώροι συναυλιών, αυθόρμητες σκηνές • σκηνή σύμβαση: εμπόριο, υπηρεσίες, υπηρεσίες μαζί με κατοικία • χωρική καταγραφή του φίλτρου διαχείρισης των εντυπώσεων: σημεία σταθερής παρουσίας αστυνομικής δύναμης, ΕΛΛΑΣ, κάμερες διαχείρισης κυκλοφορίας • κοινοκεντρική σκηνή: ελ. χώροι, πλατείες, αναψυχή, δίκτυο δρόμων και πεζόδρομων • ιερή σκηνή: εκκλησία, άτυπο τζαμί, δημόσια ομαδική προσευχή, μνημεία, διαδρομή παρέλασης διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικούς τύπους σωματικής κατοίκησης βάσει διαφορετικών τυπολογιών σχέσης ταυτότητας - ετερότητας στις διαφορετικές σκηνικές οργανώσεις του δημόσιου χώρου • το μεταμφιεσμένο σώμα + ηθοποιοκεντρική σκηνή • το μεταμφιεσμένο σώμα + σκηνή σύμβαση • το μεταμφιεσμένο σώμα + κοινοκεντρική σκηνή • το μεταμφιεσμένο σώμα + ιερή σκηνή • το εν διαχύσει σώμα + ηθοποιοκεντρική σκηνή • το εν διαχύσει σώμα + σκηνή σύμβαση • το εν διαχύσει σώμα + κοινοκεντρική σκηνή • το εν διαχύσει σώμα + ιερή σκηνή • το σκηνικά διαμελισμένο σώμα + ηθοποιοκεντρική σκηνή • το σκηνικά διαμελισμένο σώμα + σκηνή σύμβαση • το σκηνικά διαμελισμένο σώμα + κοινοκεντρική σκηνή • το σκηνικά διαμελισμένο σώμα + ιερή σκηνή • το διαμεσολαβημένο σώμα + ηθοποιοκεντρική σκηνή • το διαμεσολαβημένο σώμα + σκηνή σύμβαση • το διαμεσολαβημένο σώμα + κοινοκεντρική σκηνή • το διαμεσολαβημένο σώμα + ιερή σκηνή

122

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΦΟΣ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή τόπων ως προς την προβολή διαφορετικών προτάσεων παραδειγματικών υποκειμένων κατοίκησης της διακριτές χωρικότητες ως προς το διαφορετικό συνδυασμό διαφημίσεων διαφορετικών προτάσεων παραδειγματικών υποκειμένων κατοίκησης της πόλης • υπηρεσίες εκπαίδευσης + είδη ένδυσης + φαγητό + λοιπά + πολιτιστικές εκδηλώσεις + τραπεζικές συναλλαγές + τουρισμός (περιοχή γύρω από την πλατεία Συντάγματος) 2: πειράματα

• είδη ένδυσης + πολιτιστικές εκδηλώσεις + λοιπά + υπηρεσίες εκπαίδευσης + επικοινωνίες (περιοχή γύρω από το μετρό Πανεπιστήμιο) • λοιπά + είδη ένδυσης + φαγητό + επικοινωνίες + τουρισμός + πολιτιστικές εκδηλώσεις + υπηρεσίες εκπαίδευσης (περιοχή γύρω από την πλατεία Ομονοίας) • είδη ένδυσης + φαγητό + λοιπά + τουρισμός + πολιτιστικές εκδηλώσεις (περιοχή γύρω από την πλατεία του Μοναστηράκι) • πολιτιστικές εκδηλώσεις (περιοχή γύρω από το Θησείο) • πολιτιστικές εκδηλώσεις + λοιπά (περιοχή γύρω από το μετρό του Κεραμεικού)

123

(ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή τόπων ως προς τον μετασχηματισμό των μνημείων/ τοποσήμων διακριτές χωρικότητες ως προς τις διαφορετικές αξιοδοτήσεις διατηρητέων κτιρίων - ερειπίων στην πόλη • διατηρητέα κτίρια σε κακή κατάσταση σύμφωνα με ερευνητικό πρόγραμμα ΕΜΠ • εκτιμώμενα ως διατηρητέα κτίρια από απόψεις στο διαδίκτυο

(ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΜΕΝΤΕΚΙΔΟΥ)

διάκριση και συρραφή τόπων που η συγκρότησή τους αναφέρεται σε διαφορετικά είδη τυπολογίας υποκειμένου - αρχιτέκτονα διακριτές χωρικότητες ως προς το κατακερματισμένο, το σαδιστικό, το συνεχιστικό υποκείμενο, που τις δημιούργησε εντός των αρχιτεκτονικών κωδίκων της εποχής του • διατηρητέα κτίρια σε κακή κατάσταση σύμφωνα με ερευνητικό πρόγραμμα ΕΜΠ • εκτιμώμενα ως διατηρητέα κτίρια από απόψεις στο διαδίκτυο

124

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΜΠΑΤΑΛΙΑ)

η πόλη ως σύμπλεγμα μεταλλασσόμενων συμβόλων διακριτές χωρικότητες ως προς το μετασχηματισμό των σημασιών αστικών συμβόλων

2: πειράματα

• σύμβολο εξουσίας (κρατικοί φορείς, τράπεζες) • σύμβολο πολιτισμού (αρχ. χώροι, μουσεία, αγάλματα-προτομές) • σύμβολο παιδείας (πανεπιστήμια) • σύμβολο πίστης (χώροι θρησκευτικής λατρείας) • σύμβολο δημ. χώρου (πλατείες) • σύμβολο εικόνας της πόλης - αυτοπροσδιοριζόμενο - εφήμερο (graffiti, tags, αφίσες) (ΜΑΡΟΥΛΑ ΜΠΑΧΑΡΙΔΟΥ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή τόπων ως προς διαφορετικές ιδιότητες διεπιφανειών μεταξύ παρατηρητή και δομημένου περιβάλλοντος διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικές υλικότητες δομημένου περιβάλλοντος • σημεία τομής ανάλυσης συστατικής υλικότητας διεπιφανειών στην οδό Ερμού

125

(ΣΤΕΛΛΑ ΜΠΟΡΟΥΤΖΗ)

η πόλη ως σύμπλεγμα χωρικών μετασχηματισμών: διακρίσεις και διαδοχικές συρραφές τόπων ως προς τη συμπλοκή οριοθετήσεων και διαφορετικών πρακτικών χωρικών μετασχηματισμών στο δημόσιο χώρο της πόλης διακριτές χωρικότητες ως προς οριοθετήσεις χωρικών μετασχηματισμών • Μασσαλίας - Καπλάνων - Στάικου • Γριβαίων - Δελφών - Πρασσά • Βαλτετσίου • Ναυαρίνου - Τζαβέλλα - Μεσολογγίου διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικές πρακτικές προκαλούν χωρικούς μετασχηματισμούς • ιδιοποίηση • παράνομο παρκάρισμα • γράφιτι • ναρκωτικά • πέρασμα • συλλογικές δράσεις • άστεγοι • στάσεις πεζών (ΜΑΡΑ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή τόπων ως προς διαφορετική πορεία πρώτων υλών από τη χονδρική διακίνηση έως τον τελικό προορισμό του εστιατορίου διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικά δείγματα εστιατορίων • εστιατόριο α μικροί διακινητές χονδρικής + απευθείας από εξωτερικό • εστιατόριο β μεγάλοι διακινητές λιανικής • εστιατόριο γ αγορά Ρέντη + οδός Αθηνάς - οδός Ευριπίδου - Βαρβάκειος Αγορά +μεγάλοι διακινητές χονδρικής • εστιατόριο δ μεγάλοι διακινητές χονδρικής διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικές πηγές προμηθειών • οδός Αθηνάς - οδός Ευριπίδου • Βαρβάκειος Αγορά • αγορά Ρέντη • μικροί διακινητές χονδρικής • μεγάλοι διακινητές λιανικής • μεγάλοι διακινητές χονδρικής • απευθείας από εξωτερικό

126

(ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή τόπων ως προς διαβαθμίσεις της δυνατότητας ιδιωτικοποίησης του δημόσιου χώρου διακριτές χωρικότητες ως προς μετασχηματισμό ιδιοτήτων του δημόσιου χώρου σε σχέση με την αναγνώριση κοιλοτήτων ιδιοτικότητας • γέφυρα • χλωρίδα διαφορετικού ύψους • οδός Ηλία Ηλιού • διαδρομή τραμ • σπηλοριδείς χώροι κτιρίων

2: πειράματα

(ΓΙΩΤΑ ΠΑΣΣΙΑ)

η πόλη ως συρραφή τόπων που η συγκρότησή τους αναφέρεται σε διαφορετικά είδη χωρικής τυπολογίας διακριτές χωρικότητες ως προς την κατανόηση/ κατασκευή/ αναπαράσταση του γένους όπου ανήκουν • activity pockets • countryards which live • eccentric nucleous • zen view • common areas at the heart

127

(ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή τόπων ως προς θεωρήσεις του αστικού χώρου μέσα από τις συνθήκες της μετα-αποικιοποίησης, της τριτογενοποίησης και της κατάστασης εξαίρεσης διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικά είδη αστικού δημόσιου χώρου, όπως προκαλούνται από τις συνθήκες της μετα-αποικιοποίησης, της τριτογενοποίησης και της κατάστασης εξαίρεσης • τοπόσημα ιστορικού τριγώνου • ιστορικό τρίγωνο • δρόμοι ιστορικού τριγώνου • περιοχές κατοικίας υπό διωγμό, άτυπο καθεστώς • περιοχές αναπαραγωγής στο δημόσιο χώρο • περιοχές χρήσεων ψυχαγωγίας • περιοχές άτυπου πλανώδιου εμπορίου • περιοχές αποθηκών & χονδρικής πώλησης • περιοχές τυπικού εμπορίου

(ΜΑΡΙΑ ΤΑΣΣΟΠΟΥΛΟΥ)

διάκριση και διαδοχική συρραφή τόπων ως προς τη διαφορετικότητα του ‘Αρχιτεκτονικού Λόγου, την παράσταση των μορφών & την αναπαράσταση του χώρου’ διακριτές χωρικότητες ως προς τον μετασχηματισμό της σχέσης μεταξύ παράστασης των μορφών & αναπαράστασης του χώρου • λόγος 1: διάγραμμα - χάρτης (οριοθέτηση περιοχής μελέτης) • λόγος 2: διάγραμμα - εικόνα (η θέση και η αφήγηση) • λόγος 3: διάγραμμα - Αρχιτεκτονικός λόγος (ο περίπατος) • λόγος 4: συντονισμός των γλωσσών

128

(ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΡΟΥΠΑΣ)

διάκριση τόπων και διαδοχική συρραφή τους ως προς η διαφορετικές οργανώσεις βάσει ιδιοτήτων τους διακριτές χωρικότητες ως ταξινομήσεις βάσει ιδιοτήτων • ακάλυπτοι πολυκατοικιών (μορφολογικά χαρακτηριστικά) • αδιαμόρφωτοι ακάλυπτοι πολυκατοικιών με εμβαδόν >500μ2 (μετρικά χαρακτηριστικά) • ακάλυπτοι με κέντρο βάρους που δεν περικλείεται στο σχήμα (γεωμετρικά χαρακτηριστικά) • ακάλυπτοι βάσει διαγράμματος isovist από κέντρο βάρους (συντακτικά χαρακτηριστικά) • αδιαφοροποιημένα κενά: ακάλυπτοι συρραμμένοι με γειτνιάζοντες δρόμους 2: πειράματα

διακριτές χωρικότητες ως συμπλέγματα βάσει ιδιοτήτων • αδιαμόρφωτοι ακάλυπτοι πολυκατοικιών σε άμεση σύνδεση με το δρόμο • ακάλυπτοι πολυκατοικιών με εμβαδόν >500μ2 • ακάλυπτοι με οπτική διασύνδεση με δρόμο • αδιαφοροποιημένα κενά με παρακείμενους δρόμους διακριτές χωρικότητες ως συμπλέγματα βάσει ιδιοτήτων • αδιαμόρφωτοι ακάλυπτοι πολυκατοικιών σε άμεση σύνδεση με το δρόμο • αδιαμόρφωτοι ακάλυπτοι πολυκατοικιών με εμβαδόν >500μ2 • δίκτυο ελάχιστης διαδρομής μεταξύ ακάλυπτων με οπτική διασύνδεση με τον δρόμο • συμπλοκή ακάλυπτων ως προς παραμέτρους: 1.άμεσης σύνδεσης με δρόμο 2.οπτικής διασύνδεσης με τον δρόμο 3.με εμβαδόν > 500m2 • ακάλυπτοι που πληρούν δυο παραμέτρους • ακάλυπτοι που πληρούν όλες τις παραμέτρους διακριτές χωρικότητες ως phase space ιδιοτήτων • ακάλυπτοι Ο.Τ αδιαφοροποιημένων κενών Ο.Τ

129

(ΝΕΛΛΑ ΣΤΕΦΑΝΑΤΟΥ)

διάκριση τόπων και διαδοχική συρραφή τους ως προς ως προς διαφορετικούς τρόπους ανάδειξης της ταυτότητας της πόλης και κατασκευής της εικόνας της διακριτές χωρικότητες ως προς δυο διαφορετικές κλίμακες και λογικές επέμβασης στην πόλη • bottom-up προσεγγίσεις - στρατηγικές - δράσεις στον αστικό χώρο - διαδρομές στην Αθήνα - εθελοντικές ομάδες: ΑΜΕΑ ανθρώπινα δικαιώματα ανταλλαγή προϊόντων και υπηρεσιών διάφορα παρεμβάσεις στον αστικό χώρο δράσεις για το παιδί δράσεις στη γειτονιά εκπαίδευση οργανώσεις εξαρτημένων ατόμων παροχή ειδών πρώτης ανάγκης περιβάλλον συναντήσεις στην πόλη τέχνη και πολιτισμός υγεία φιλοζωικές • top-down προσεγγίσεις - τακτικές - ανάπλαση όψεων κτηρίων - ανάπλαση πλατειών - ανάπλαση οδών του ιστορικού κέντρου - πεζοδρομήσεις - διαμόρφωση νέων δημόσιων χώρων - πλατειών

130

(ΙΩΑΝΝΑ ΦΑΚΙΡΗ)

διάκρισεις τόπων και διαδοχικές συρραφές τους ως προς ως προς το διαφορετικό τους ρόλο στη διαδικασία δημιουργίας ενός δικτύου ανάπτυξης πρασίνου διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικές παραμέτρους συγκρότησης ψηφιδωτών για το δίκτυο πρασίνου: 1η Γεωβάση • ως προς παράμετρο αστικού χώρου - δυνητικοί χώροι πρασίνου - ψηφιδωτό 1: αδόμητοι διαμορφωμένοι κήποι, ακάλυπτοι με πρόσβαση σε οδικά δίκτυα, αδόμητα οικόπεδα, πλατώματα ροές με δυνατότητες - πολιτιστικοί χώροι - ψηφιδωτό 2: κοινωφελείς χώροι, χώροι πολιτισμού - ζώνη κτισμένου - ψηφιδωτό 3 2: πειράματα

• ως προς παράμετρο περιβάλλοντος - τοπικό πράσινο - ψηφιδωτό 4: πλακόστρωτο, αυλή και πρασιά, ροές πεζόδρομος - πράσινοι χώροι - ψηφιδωτό 5: αρχαιολογικοί χώροι, λόφος, πλατείες, πάρκα - βασικό δίκτυο υδατορεμάτων - ψηφιδωτό 6: 1η - 2η τάξη ρεμάτων 2η - 3η τάξη ρεμάτων • ως προς παράμετρο κινητικότητας - κυκλοφοριακός φόρτος - ψηφιδωτό 7 - προσβασιμότητα δρόμων και ακάλυπτων χώρων - ψηφιδωτό 8 διακριτές χωρικότητες ως προς διαφορετικούς περιβαλλοντικούς δείκτες σύνταξης των ψηφιδωτών: 2η Γεωβάση • δείκτης πρασίνου • δείκτης ανάγκης των Ο.Τ από πράσινο • δείκτης περιβαλλοντικής τρωτότητας και πλημμυρογενούς συμπεριφοράς • δείκτης συγκέντρωσης υδάτων • δείκτης μέσου κυκλοφοριακού φόρτου • δείκτης ηχορύπανσης διακριτές χωρικότητες ως προς επανακατηγοριοποίηση (μεταστροφή) ψηφιδωτών βάσει σύνθεσης δεικτών: 3η Γεωβάση • δείκτης πρασίνου + δείκτης ανάγκης των Ο.Τ από πράσινο + δείκτης συγκέντρωσης υδάτων • δείκτης μέσου κυκλοφοριακού φόρτου + δείκτης ηχορύπανσης

131

(ΜΑΡΙΑ ΧΡΙΣΤΟΦΗ)

η πόλη ως συρραφή κατά την συν-εμπλοκή ετεροτήτων σε διαδικασίες χρονικότητας, μνήμης, χωρικότητας, διάδρασης ετερότητες • κυρίαρχα περιβάλλοντα - πόλοι • χώροι μουσείων και πολιτιστικών δράσεων • χώροι πρασίνου διακριτές χωρικότητες ως διαφορετικούς τύπους συν-εμπλοκής • diffusion - επιταχυντές για diffusion - επιβραδυντές για diffusion - περιοχή αγωγού diffusion • symbiosis - επιταχυντές για symbiosis - επιβραδυντές για symbiosis - περιοχή αγωγού symbiosis • interaction - επιταχυντές για interaction - επιβραδυντές για interaction - περιοχή αγωγού interaction

132

2: πειράματα

Β2.3 Πράξεις διεύρυνσης των ορίων του υπόβαθρου του χάρτη (βαθμός διεύρυνσης ορίων πεδίου ανοιχτής χαρτογράφησης) Όσον αφορά τη σχέση με τα όρια του υπόβαθρου του χάρτη, θέτουμε τις ακόλουθες εκδοχές.

Β2.3 Πράξεις διεύρυνσης των ορίων του υπόβαθρου του χάρτη βαθμός διεύρυνσης ορίων του πεδίου ανοιχτής χαρτογράφησης

εκτός ορίων (μη-σχέση με όρια υπόβαθρου) διάχυση ορίων υπόβαθρου πλήρης ταύτιση με όρια υπόβαθρου τμηματική ταύτιση με όρια υπόβαθρου εντός ορίων: τμήμα/ τμήματα μη εφαπτόμενα με τα όρια του υπόβαθρου

Στην ‘εκτός ορίων’ εκδοχή, η χαρτογράφηση βγαίνει εντελώς εκτός των ορίων του υπόβαθρου του πεδίου του χάρτη του υπαίθριου δυναμικού (π.χ. χαρτογράφηση Παπαδοπούλου). Στην εκδοχή ‘διάχυση ορίων’ η χαρτογράφηση γίνεται και στο πεδίο του υπόβαθρου (σε ολόκληρο ή σε τμήμα/τα του), αλλά βγαίνει και εκτός αυτού (π.χ. χαρτογράφηση Στεφανάτου). Στην ‘πλήρη ταύτιση με όρια υπόβαθρου’ έχουμε πλήρη ταύτιση των ορίων του πεδίου χαρτογράφησης με όλο το περίγραμμα των ορίων του υπόβαθρου και, κατ’ επέκταση, το πεδίο της χαρτογράφησης ταυτίζεται με το όλο το πεδίο του υπόβαθρου. Τέτοια περίπτωση είναι η χαρτογράφηση της Φακίρη, το πεδίο χαρτογράφησης της οποίας ταυτίζεται με αυτό της ανοιχτής χαρτογράφησης και επεκτείνεται μέσω των layer που αναφέρονται σε υδατορέματα. Στην ‘τμηματική ταύτιση με τα όρια του υπόβαθρου’ τμήμα των ορίων του πεδίου της χαρτογράφησης συναντά τα όρια του υπόβαθρου. Η εκδοχή ‘εντός ορίων: τμήμα/ τμήματα μη εφαπτόμενα με τα όρια του υπόβαθρου’ περιλαμβάνει χαρτογραφήσεις, που γίνονται στο εσωτερικό των ορίων, χωρίς σημείο επαφής με τα όρια του υπόβαθρου του χάρτη των υπαίθριων χώρων. βαθμός διεύρυνσης ορίων πεδίου ανοιχτής χαρτογράφησης Οι εκδοχές που θέτουμε αποτελούν και διαβαθμίσεις διεύρυνσης των ορίων του πεδίου της ανοιχτής χαρτογράφησης. Οι δυο πρώτες εκδοχές αποτελούν κοντινές διαβαθμίσεις διεύρυνσης που εξαρτώνται περαιτέρω από το πόσο ‘έξω’ βρίσκονται και από το πόσο μεγάλη είναι η έκταση την οποία χαρτογραφούν. Παρατηρούμε ότι οι χαρτογραφήσεις, που αντιστοιχίζονται στη διαβάθμιση εκτός ορίων, βγαίνουν αρκετά ‘πιο εκτός’ από αυτές, οι οποίες αντιστοιχίζονται στη διάχυση ορίων υπόβαθρου, καθότι ανεξαρτητοποιούνται πλήρως από τα όρια του υπόβαθρου. Η ανεξαρτητοποίηση - αποκόλληση έχει ως αποτέλεσμα οι χαρτογραφήσεις αυτές να τείνουν να ‘φεύγουν’ αρκετά μακρύτερα από τα όρια του υπόβαθρου, σε σχέση με εκείνες που βρίσκονται μεταξύ ‘εντός και εκτός’ ορίων (εκδοχή: διάχυση ορίων υπόβαθρου) και οι οποίες είναι μερικώς εξαρτημένες από αυτά.

134

εκτός ορίων (μη-σχέση με όρια υπόβαθρου)

Μαρία Παπαδοπούλου

διάχυση ορίων υπόβαθρου

Μαρία Τασσοπούλου

Ισμήνη Επιτρόπου

πλήρης ταύτιση με όρια υπόβαθρου

Ιωάννα Φακίρη

τμηματική ταύτιση με όρια υπόβαθρου

Απόστολος Ζωγράφος

Ειρήνη Κουμπαρούλη

Μαρία Χριστοφή

εντός ορίων: τμήμα/ τμήματα μη εφαπτόμενα με τα όρια του υπόβαθρου

Παναγιώτης Ρούπας

Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος

εικ. 31: δείγματα διευρύνσεων πεδίου ανοιχτής χαρτογράφησης

Παναγιώτα Μπατάλια

2: πειράματα

Νέλλα Στεφανάτου

Προοπτικές περαιτέρω βαθμονομήσεων συνέργειας και διεύρυνσης: συν ένας βαθμός εμβάθυνσης Μια συνδυαστική θεώρηση όλων των παραπάνω ιδιοτήτων (Β1 και Β2) μπορεί να υποδείξει πιο εξειδικευμένες λογικές συνέργειας και διεύρυνσης της ανοιχτής χαρτογράφησης. Επιπλέον, η συνδυαστική θεώρηση των δύο βαθμών (βαθμός συνέργειας και βαθμός διεύρυνσης) μπορεί να δημιουργήσει και ένα ακόμη βαθμό, το βαθμό εμβάθυνσης [45] των layer του αρχείου

Β1. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ βαθμός συνέργειας με το αρχείο

Β2. ΠΡΑΞΕΙΣ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ βαθμός διεύρυνσης της ανοιχτής χαρτογράφησης

Β2.1 πράξεις αναφοράς ή συμπερίληψης άλλων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων βαθμός διεύρυνσης αρχείου ανοιχτής χαρτογράφησης

Β2.2 πράξεις διεύρυνσης του αρχείου: εισαγόμενα νέα layer/ τόποι - διακριτές χωρικότητες βαθμός διεύρυνσης επιπέδων/ layer ανοιχτής

Β2.3 πράξεις διεύρυνσης των ορίων του υπόβαθρου του χάρτη βαθμός διεύρυνσης ορίων πεδίου ανοιχτής

Β2.4 πράξεις μετασχηματισμού του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης βαθμός μετασχηματισμού αρχείου ανοιχτής χαρτογράφησης

Αν θεωρήσουμε ότι ο αρχικός χάρτης, το αρχείο, αποτελείται από ορισμένα επάλληλα στρώματα layer πληροφορίας, τότε όταν μια χαρτογράφηση εστιάζει σε κάποιο ή κάποια από αυτά και προσθέτει πληροφορία, δίνει περαιτέρω βάθος στα αντίστοιχα επίπεδα και δεν διευρύνει απλά το αρχείο. Ο βαθμός εμβάθυνσης μπορεί να προσδιοριστεί από το πόσα νέα layer εισάγει η κάθε χαρτογράφηση αναλογικά με το σε πόσα layer του αρχείου αναφέρεται. Ενδεικτικές περιπτώσεις που εμβαθύνουν είναι, οι χαρτογραφήσεις του Γενιά, της Πασσιά, του Ρούπα και της Καρυστιναίου. Με διαφορετικό τρόπο η κάθε περίπτωση εμβαθύνει στις ‘δοσμένες’ κατηγοριοποιήσεις των υπαίθριων χώρων και προσθέτει επιπλέον πιο εξειδικευμένες κατηγορίες. Η Πασσιά και ο Ρούπας εστιάζουν σε ορισμένους ακάλυπτους (περιοχή Εξαρχείων - Νεάπολης) και προσθέτουν επιπλέον κατηγοριοποιήσεις τους, ο Γενιάς προσθέτει επιπλέον επίπεδα σε δυο πλατείες και η Καρυστιναίου προσθέτει επίπεδα στον Εθνικό Κήπο (σε μια περίπτωση του layer πάρκα του χάρτη των υπαίθριων χώρων..

[45]. Δεν παρατίθεται στην παρούσα λίστα, παρά μόνο αναφέρεται ως προοπτική μιας επόμενης θεώρησής της.

136

Β2.4 Πράξεις μετασχηματισμού του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης (βαθμός μετασχηματισμού του αρχείου) Όλες οι παραπάνω πράξεις αναφοράς, συνέργειας και διεύρυνσης (Β1 και Β2.1, Β2.2, Β2.3) είναι και πράξεις μετασχηματισμού του αρχείου της χαρτογράφησης. Ανασύροντας τις τρεις εκδοχές διάδρασης που θέτουμε στο σχήμα κατασκευής, τις αναδιατάσσουμε και τις διευρύνουμε, ώστε να θέσουμε εκδοχές πράξεων μετασχηματισμού.

Β2.4 πράξεις μετασχηματισμού του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης βαθμός μετασχηματισμού αρχείου ανοιχτής χαρτογράφησης

παραθετική εισαγωγή αμιγώς νέων layer που δεν υπήρχαν στο αρχείο συσχετιστική εισαγωγή νέων layer που δεν υπήρχαν στο αρχείο

2: πειράματα

μη-συσχετιστικός μετασχηματισμός υφιστάμενων στο αρχείο layer συσχετιστικός μετασχηματισμός υφιστάμενων στο αρχείο layer συσχετιστικός μετασχηματισμός και εισαγωγή αμιγώς νέων layer στο αρχείο

Στην ‘παραθετική εισαγωγή αμιγώς νέων layer’, που δεν υπήρχαν στο αρχείο, έχουμε εισαγωγή layer που δεν υπήρχαν στο χάρτη του υπαίθριου δυναμικού. Με τον όρο παραθετική εισαγωγή εννοούμε πως γίνεται παράθεση μεμονωμένων layer, χωρίς διακριτή πράξη συσχετισμού τους. Πράξεις συσχετισμού αμιγώς νέων layer που δεν υπήρχαν στο σύστημα περιλαμβάνει η διαβάθμιση ‘συσχετιστική εισαγωγή νέων layer, οι οποίες δεν υπήρχαν στο αρχείο’ (π.χ. χαρτογράφηση Επιτρόπου, βλ. εικ. 32.). Οι δυο επόμενες εκδοχές αφορούν πράξεις μετασχηματισμού layer, που υπήρχαν στο αρχείο, χωρίς εισαγωγή κάποιας νέας χαρτογράφησης. Η μία από αυτές, ο ‘μη-συσχετιστικός μετασχηματισμός υφιστάμενων στο αρχείο layer’, αφορά παράθεση μεμονωμένων μετασχηματισμών, ενώ η άλλη, ο ‘συσχετιστικός μετασχηματισμός υφιστάμενων στο αρχείο layer’ αναφέρεται σε πράξεις μετασχηματισμού χαρτογραφήσεων, που συσχετίζονται (ως μετασχηματισμένες) μεταξύ τους. Ενδεικτικοί χειρισμοί συσχετιστικού μετασχηματισμού υφιστάμενων στο αρχείο layer είναι αυτοί που κάνει η χαρτογράφηση της Πασσιά (εικ. 33). Η τελευταία εκδοχή ‘συσχετιστικός μετασχηματισμός και εισαγωγή αμιγώς νέων layer στο αρχείο’ περιλαμβάνει κάθε εκδοχή συνδυασμού όλων των πράξεων των παραπάνω εκδοχών. Η χαρτογράφηση της Φακίρη (εικ. 34) και αυτή της Χριστοφή αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της εκδοχής. Συγκεκριμένα, η Χριστοφή αποσπά περιπτώσεις από τα layer πάρκα, αρχαιολογικοί χώροι, προσθέτει επιπλέον άλλες περιπτώσεις (εκτός αρχείου), τις ξαναοργανώνει σε δυο layer, τους ‘χώρους πρασίνου’ και τους ‘χώρους μουσείων και πολιτιστικών δράσεων’, και πειραματιζόμενη με διαφορετικούς συσχετισμούς τους ως διάφορα κριτήρα, δημιουργεί νέες περιοχές στο χάρτη (εικ. 35).

137

εικ. 32: δείγμα συσχετιστικής εισαγωγής layer που δεν υπήρχαν στο αρχείο | πηγή: © χαρτογράφηση Ισμήνης Επιτρόπου, 2015

2: πειράματα

εικ. 33: δείγμα συσχετιστικού μετασχηματισμού υφιστάμενων στο αρχείο layer | πηγή: © χαρτογράφηση Γιώτας Πασσιά, 2015

εικ. 34: δείγμα συσχετιστικού μετασχηματισμού-και-εισαγωγής αμιγώς νέων layer στο αρχείο | πηγή: © χαρτογράφηση Ιωάννας Φακίρη, 2015

εικ. 35: δείγμα συσχετιστικού μετασχηματισμού-και-εισαγωγής αμιγώς νέων layer στο αρχείο | πηγή: © χαρτογράφηση Μαρίας Χριστοφή, 2015

βαθμός μετασχηματισμού του αρχείου Οι εκδοχές αυτές είναι διαβαθμίσεις μετασχηματισμού του αρχείου, κατά αύξοντα αριθμό από την αρχή προς το τέλος της λίστας. Διευκρινίζουμε ότι το ζεύγος των δυο πρώτων διαβαθμίσεων δεν έχει μικρότερη απόκλιση βαθμού μετασχηματισμού σε σχέση με το πόσο έχουν τα ζεύγη μεταξύ τους. Το ίδιο ισχύει και για το επόμενο ζεύγος. Η διαφοροποίηση των βαθμών εντός των ζευγών αφορά τη μεγαλύτερη μετασχηματιστική ισχύ που κρίνουμε πως έχουν οι πράξεις συσχετισμού σε σχέση με τις πράξεις παράθεσης. Ο βαθμός μετασχηματισμού εξαρτάται περαιτέρω και από το βαθμό συνέργειας με το αρχείο της ανοιχτής χαρτογράφησης. Για παράδειγμα, αν δυο χαρτογραφήσεις έχουν την ιδιότητα του ‘συσχετιστικού μετασχηματισμού υφιστάμενων στο αρχείο layer’, αλλά η μια αλληλεπιδρά με τρία layer του χάρτη του υπαίθριου δυναμικού και η άλλη με όλα τα layer, τότε η τελευταία 2: πειράματα

περίπτωση χαρτογράφησης κρίνουμε ότι προκαλεί μεγαλύτερο βαθμό μετασχηματισμού στο αρχείο απ’ ό,τι η άλλη. Ως εκ τούτου, ο βαθμός μετασχηματισμού γίνεται ακόμα πιο ακριβής, κατά την θεώρησή του σε σχέση και με το βαθμό συνέργειας με το αρχείο.

Β3 Πράξεις αναφοράς στον χώρο-χρόνο της χαρτογράφησης Οι ιδιότητες της τρίτης κατεύθυνσης εστιάζουν στη σχέση που υποκείμενο και πόλη αναπτύσσουν κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησης. Β3.1 ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης Β3.2 ως προς χωρική-και-χρονική σχέση πράξεων χαρτογράφησης με πεδίο χαρτογράφησης Β3.2.1 χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης πεδίου χαρτογράφησης Β3.2.2 χρονική απόσταση από βίωση πόλης real-time Β3.2.3 χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής

Μια ιδιότητα (Β3.1) αφορά την αμεσότητα της σχέσης με το φυσικό αστικό πεδίο κατά την ανάγνωση - προσέγγιση της πόλης. Οι υπόλοιπες ιδιότητες (Β3.2) που θέτουμε είναι αυτές οι οποίες σχετίζονται με το φάσμα ‘πάνω’ ‘κάτω’ ‘μέσα’ έξω’, που αναπτύξαμε στο σχήμα κατασκευής στο προηγούμενο κεφάλαιο.

Β3.1 ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης (βαθμός αμεσότητας σχέσης υποκειμένου-πόλης) Η ανάγνωση της πόλης μπορεί να γίνει με φυσική ενσώματη παρουσία του υποκειμένου στο περιβάλλον του πεδίου χαρτογράφησης, αλλά μπορεί να είναι διαμεσολαβημένη (π.χ. από κάποιο μέσο ή άλλο υποκείμενο). Για παράδειγμα, αν στεκόμαστε σε κάποιο λόφο και βλέπουμε

141

την περιοχή που χαρτογραφούμε από ψηλά ή αν περπατάμε στους δρόμους που χαρτογραφούμε, τότε έχουμε μια προσέγγιση που στηρίζεται σε ‘φυσική σχέση’ [46] με το πεδίο της χαρτογράφησης. Αν προσεγγίζουμε το πεδίο της χαρτογράφησης μέσα από ηλεκρονικό μέσο στο σπίτι μας/ σε ένα μουσείο/ στο γραφείο μας (χωρίς φυσική παρουσία στο γεωγραφικό περιβάλλον του πεδίου χαρτογράφησης), τότε πρόκειται για μια ‘διαμεσολαβημένη σχέση’. Το ίδιο διαμεσολαβημένη είναι και μια ανάγνωση της πόλης, π.χ., μέσα από φωτογραφίες.

Β3.1 ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης βαθμός αμεσότητας σχέσης υποκειμένου - πόλης

αμιγώς φυσική σχέση ταυτόχρονα και φυσική και διαμεσολαβημένη σχέση αμιγώς διαμεσολαβημένη σχέση

Στο πλαίσιο αυτό, διακρίνουμε διαβαθμίσεις αμεσότητας της σχέσης υποκειμένου-πόλης ως προς το πόσο φυσική ή διαμεσολαβημένη είναι: την ‘αμιγώς φυσική σχέση’ (π.χ. προσεγγίζω την πόλη περπατώντας στο δρόμο), την ‘ταυτόχρονα φυσική και διαμεσολαβημένη σχέση’ (π.χ. προσεγγίζω την πόλη περπατώντας στο δρόμο και ταυτόχρονα βλέποντας εποπτείες της από το χάρτη του googlemaps) και την ‘αμιγώς διαμεσολαβημένη σχέση’ (π.χ. προσεγγίζω την πόλη μόνο βλέποντας το χάρτη του googlemaps). βαθμός αμεσότητας σχέσης υποκειμένου-πόλης Οι εκδοχές που θέτουμε είναι και διαβαθμίσεις αμεσότητας της σχέσης υποκειμένου-πόλης. Η ‘αμιγώς διαμεσολαβημένη σχέση’ αντιστοιχεί σε χαμηλότερο βαθμό, ενώ η ‘αμιγώς φυσική σχέση’ σε μεγαλύτερο.

[46]. Όρος που εισάγουμε για την σύντομη αναφορά σε προσεγγίσεις, οι οποίες γίνονται μέσα από σχέσεις στηριγμένες στην φυσική παρουσία του υποκειμένου στο γεωγραφικό περιβάλλον του πεδίου προς χαρτογράφηση. Τονίζουμε ότι μια ‘φυσική σχέση’ δε προϋποθέτει την άμεση φυσική μας σωματική επαφή/ εγγύτητα με το πεδίο προς χαρτογράφηση. Μόνη προϋπόθεση είναι η οποιαδήποτε φυσική παρουσία του υποκειμένου στο ευρύτερο περιβάλλον του πεδίου που χαρτογραφεί. Με άλλα λόγια, μια ‘φυσική σχέση’ προσδιορίζεται από το ότι δε διαμεσολαβείται από κάποιο μέσο (π.χ. οθόνη, βιβλίο) ή άλλο υποκείμενο.

142

Β3.2 ως προς χωρική-και-χρονική σχέση πράξεων χαρτογράφησης με πεδίο χαρτογράφησης: φάσμα ‘πάνω’ ‘κάτω’ ‘μέσα’ έξω’ Β3.2.1 χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης του πεδίου χαρτογράφησης Όσον αφορά τις ιδιότητες που είναι σχετικές με τη γεωγραφική απόσταση της προσέγγισης από το πεδίο της χαρτογράφησης, έχουμε προαναγγείλει στο προηγούμενο κεφάλαιο μια ανοιχτότητα του φάσματος, κατά την οποία οι ίδιες οι χαρτογραφήσεις διαμορφώνουν το πλήθος των διαβαθμίσεων. Ωστόσο, για λόγους διευκόλυνσης δοκιμών ταξινόμησης στο πλαίσιο του πειράματος, εισάγουμε οριοθετήσεις περιοχών διαβαθμίσεων. Ορίζουμε έξι 2: πειράματα

περιοχές διαβαθμίσεων μεταξύ ‘πάνω’ και ‘κάτω’ και για την πρόθεση ‘από’ και για την πρόθεση ‘προς’.

Β3.2.1 χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης πεδίου χαρτογράφησης (ΑΝΑΓΝΩΣΗ/ ΑΠΟ:) κάθετη οπτική επαφή προς πεδίο χαρτογράφησης υπό κλίση οπτική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (bird’s eye view) υπό κλίση οπτική και δυνάμει ηχητική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης) υπό κλίση οπτική, ηχητική και δυνάμει οσφρητική επαφή σε διαφορά ύψους < 50μ. από πεδίο χαρτογράφησης δυνάμει πλήρης αντιληπτική και άμεση οριζόντια συνεπίπεδη σχέση με πεδίο χαρτογράφησης σώμα υποκειμένου που χαρτογραφεί = πεδίο χαρτογράφησης

(ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ/ ΠΡΟΣ:) αναπαράσταση άνω όψης πεδίου χαρτογράφησης αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (bird’s eye view) αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης) αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτοργάφησης, μέγιστης διαφοράς ύψους 50μ. αναπαράσταση οριζόντιας οπτικής σχέσης με πεδίο χαρτογράφησης αναπαράσταση σώματος υποκειμένου που χαρτογραφεί ως το πεδίο χαρτογράφησης

Η πρώτη (‘κάθετη οπτική επαφή προς πεδίο χαρτογράφησης’), πιο ακραία, περιοχή (κοντά στον πόλο ‘πάνω’) περιλαμβάνει όλες τις περιπτώσεις που προσεγγίζουν την πόλη από εποπτείες του πάνω της σε κάθετη προβολή της ματιάς προς το οριζόντιο πεδίο της πόλης. Τέτοιες περιπτώσεις είναι, για παράδειγμα, ο δορυφορικός χάρτης (π.χ. google maps), ο οδικός χάρτης, πολεοδομικός χάρτης). Αυτή είναι και η μεγαλύτερη δυνατή γεωγραφική απόσταση προσέγγισης - θέασης και στηρίζεται αποκλειστικά στην οπτική σχέση με το πεδίο χαρτογράφησης. Αντίστοιχα, για την πρόθεση ‘προς’, η διαβάθμιση είναι ‘αναπαράσταση άνω όψης πεδίου χαρτογράφησης’.

143

Οι επόμενες δύο περιοχές, η δεύτερη και η τρίτη, περιλαμβάνουν όλες τις περιπτώσεις που και πάλι προσεγγίζουν την πόλη από εποπτείες του πάνω της, αλλά σε υπό κλίση προβολή της ματιάς προς το οριζόντιο πεδίο της πόλης. Η μία (‘υπό κλίση οπτική επαφή με πεδίο χαρτογράφηση - bird’s eye view’) είναι υπό κλίση οπτικές επαφές τύπου bird’s eye view. H άλλη (‘υπό κλίση οπτική και δυνάμει ηχητική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης - πανοραμικές απόψεις πόλης’) αφορά περιπτώσεις πανοραμικών οπτικών σχέσεων με το πεδίο της χαρτογράφησης. Και στις δύο περιπτώσεις η σχέση με το πεδίο χαρτογράφησης είναι κυρίως οπτική: στην δεύτερη εκδοχή η σχέση είναι αποκλειστικά οπτική και στην τρίτη, στην περίπτωση των πανοραμικών απόψεων, δεν αποκλείεται να υπάρχουν και ίχνη ακουστικής/ ηχητικής σχέσης. Αυτή η παρατήρηση είναι επιπλέον λόγος, για τον οποίο διακρίνουμε τις παραπάνω διαβαθμίσεις σε περιπτώσεις, όπου η σχέση είναι μόνο οπτική και σε περιπτώσεις, όπου η χωρική απόσταση επιτρέπει συνέργεια οπτικής και ηχητικής-ακουστικής σχέσης με το πεδίο της χαρτογράφησης. Αντίστοιχα για την πρόθεση ‘προς’ έχουμε τις διαβαθμίσεις ‘αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (bird’s eye view)’ και ‘αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)’. Ακολουθεί η τέταρτη περιοχή (‘υπό κλίση οπτική, ηχητική και δυνάμει οσφρητική επαφή σε διαφορά ύψους < 50μ. από πεδίο χαρτογράφησης’), που περιλαμβάνει όλες τις περιπτώσεις όπου το σώμα βρίσκεται σε σχετικά μικρότερα διαφορά ύψους από το πεδίο της χαρτογράφησης, όπως για παράδειγμα, όταν βρισκόμαστε σε μια ταράτσα/ δώμα ή πάνω σε σκαλιά και καταγράφουμε το πεδίο που φαίνεται από εκεί. Σε αυτή την περίπτωση η σχέση συνεχίζει να είναι οπτική, συνδυάζοντας δυνατότητες πρόσληψης ήχων και μυρωδιών, αλλά και χωρίς να υπάρχει δυνατότητα απτικής σχέσης με το πεδίο της χαρτογράφησης. Ως μέγιστη υψομετρική διαφορά, για να αντιστοιχηθεί μια προσέγγιση στη διαβάθμιση αυτή, θέτουμε τα πενήντα μέτρα. Για την πρόθεση ‘προς’ η διαβάθμιση είναι ‘αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης, μέγιστης διαφοράς ύψους 50μ.’. Η πέμπτη περιοχή (‘δυνάμει πλήρης αντιληπτική και άμεση οριζόντια σχέση με πεδίο χαρτογράφησης’) περιλαμβάνει όλες εκείνες τις περιπτώσεις, όπου υπάρχει η δυνατότητα άμεσης απτικής σχέσης του υποκειμένου με το πεδίο της χαρτογράφησης. Σε κάθε τέτοια περίπτωση προσέγγισης βρισκόμαστε στο ίδιο επίπεδο (υψομετρικά) με ό,τι χαρτογραφούμε και δυνητικά μπορούμε να το αντιληφθούμε με όλα τα αντιληπτικά μας συστήματα, συμπεριλαμβανομένου και του απτικού και του συστήματος προσανατολισμού - στη μεταξύ τους συνέργεια. Για την πρόθεση ‘προς’ η διαβάθμιση είναι ‘αναπαράσταση οριζόντιας οπτικής σχέσης με πεδίο χαρτογράφησης’.

144

Η έκτη περιοχή (σώμα υποκειμένου που χαρτογραφεί = πεδίο χαρτογράφησης) περιλαμβάνει περιπτώσεις, όπου το ίδιο το σώμα του υποκειμένου είναι και το πεδίο της χαρτογράφησης. Αντίστοιχα, η διαβάθμιση για την πρόθεση προς είναι η ‘αναπαράσταση του σώματος του

2: πειράματα

ΧΩΡΟΣ: χωρική απόσταση & απόσπαση υποκειμένου από πεδίο χαρτογράφησης

υποκειμένου, που χαρτογραφεί ως το πεδίο της χαρτογράφησης’.

ΑΠΟ:

ανάγνωση

ΠΑΝΩ

ΠΡΟΣ:

καταγραφή

ΠΑΝΩ

κάθετη οπτική επαφή

αναπαράσταση άνω όψης πεδίου

υπό κλίση οπτική επαφή - bird’s eye view

υπό κλίση αναπαράσταση - bird’s eye view

υπό κλίση οπτική επαφή - πανόραμα

υπό κλίση αναπαράσταση - πανόραμα

υπό κλίση οπτική ηχητική οσφρητική επαφή σε απόσταση < 50μ.

υπό κλίση αναπαράσταση σε απόσταση < 50μ.

οπτική ηχητική οσφρητικη & δυνάμει απτική άμεση οριζόντια επαφή

αναπαράσταση συνεπίπεδης σχέσης υποκειμένου-πεδίου

σώμα υποκειμένου χαρτογράφησης = πεδίο χαρτογράφησης

αναπαράσταση σώματος υποκειμένου που χαρτογραφεί

ΚΑΤΩ

ΚΑΤΩ

εικ. 36: οι διαβαθμίσεις μεταξύ ‘πάνω’ και ‘κάτω’ στο φάσμα ‘πάνω’, ‘κάτω’, ‘μέσα’, ‘έξω’

145

(παράδειγμα) Η εικονιζόμενη περίπτωση χαρτογράφησης αποτελείται από ανάγνωση και από καταγραφή που έλκονται από τον πόλο ‘πάνω’: προσεγγίζει την πόλη από τη διαβάθμιση ‘κάθετη προβολή της ματιάς του υποκειμένου στο ευρύτερο πεδίου του πεδίου της χαρτογράφησης’ και η καταγραφή αναπαριστά/ δείχνει την ‘άνω όψη του πεδίου της χαρτογράφησης’.

(έλξη από πόλο ‘από πάνω’)

(έλξη από πόλο ‘προς πάνω’)

ΑΝΑΓΝΩΣΗ (ΑΠΟ):

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ (ΠΡΟΣ):

‘κάθετη προβολή ματιάς υποκειμένου στο πεδίο της χαρτογράφησης’

‘αναπαράσταση άνω όψης πεδίου χαρτογράφησης’

εικ. 37: δείγμα εποπτικής θεώρησης και εποπτικής αναπαράστασης του πεδίου χαρτογράφησης πηγή: © από χαρτογράφηση Παναγιώτη Ρούπα, 2015

βαθμός διαισθητηριακότητας ανάγνωσης: Και σε αυτή την περίπτωση μπορούμε να σκεφτούμε βαθμονομήσεις ως προς την διαισθητηριακότητα [47] της αντίληψης του αστικού πεδίου κατά τις πράξεις ανάγνωσης, υπό την προϋπόθεση ότι πρόκειται για μια ανάγνωση στηριγμένη πλήρως ή μερικώς σε ‘φυσική σχέση’ (βλ. ιδιότητα Β3.1). Μια τέτοια συνδυαστική θεώρηση μας επιτρέπει να μιλήσουμε για βαθμό διαισθητηριακότητας της ανάγνωσης ή για βαθμό βιωματικότητας της ανάγνωσης,

[47]. Η διαισθητηριακότητα (intersensoriality: βλ. Howes and Classen, 2001:5) αφορά την αλληλεπίδραση των αισθητηριακών ερεθισμάτων, με τρόπο που δεν είναι διακριτές οι όποιες κατηγοριοποιήσεις των αισθήσεων.

146

όπου η βιωματικότητα θα ήταν πιο έντονη όσο πιο διαισθητηριακή ήταν η προσέγγιση της πόλης. Για παράδειγμα, αν έχουμε μια περίπτωση ‘φυσικής σχέσης’ με ανάγνωση αντιστοιχισμένη στην εκδοχή ‘από το σώμα του υποκειμένου που χαρτογραφεί’, τότε τείνουμε σε μια διαβάθμιση μέγιστης διαισθητηριακότητας της ανάγνωσης. Αν έχουμε μια ‘φυσική σχέση’ συνδυασμένη με ‘κάθετη οπτική επαφή προς πεδίο χαρτογράφησης’, τότε πρόκειται για μια διαβάθμιση ελάχιστης διαισθητηριακότητας της ανάγνωσης.

Β3.2.2 + Β3.2.3 Χρονικές αποστάσεις: οι πόλοι μέσα - έξω Β3.2.2 Χρονική απόσταση ανάγνωσης από βίωση πόλης σε πραγματικό - παρόντα χρόνο (βαθμός παρελθόντα χρόνου ανάγνωσης) 2: πειράματα

+ Β3.2.3 Χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής (βαθμός ασυγχρονίας μεταξύ ανάγνωσης και καταγραφής πόλης) Β3.2.2 χρονική απόσταση ανάγνωσης από βίωση πόλης σε πραγματικό - παρόντα χρόνο βαθμός παρελθόντα χρόνου ανάγνωσης

χρονική απόσταση < μιας εβδομάδας χρονική απόσταση μεταξύ μιας εβδομάδας και πέντε μηνών χρονική απόσταση μεταξύ πέντε μηνών και τεσσάρων χρόνων χρονική απόσταση = ~ πέντε χρόνων χρονική απόσταση μεταξύ πέντε και πενήντα χρόνων χρονική απόσταση > πενήντα χρόνων

Β3.2.3 χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής βαθμός ασυγχρονίας μεταξύ ανάγνωσης και καταγραφής της πόλης

χρονική απόσταση < μιας εβδομάδας χρονική απόσταση μεταξύ μιας εβδομάδας και πέντε μηνών χρονική απόσταση μεταξύ πέντε μηνών και τεσσάρων χρόνων χρονική απόσταση = ~ πέντε χρόνων χρονική απόσταση μεταξύ πέντε και πενήντα χρόνων χρονική απόσταση > πενήντα χρόνων

Όπως έχουμε αναφέρει, οι πόλοι ‘μέσα’ και ‘έξω’ είναι χρονικοί. Οι διαβαθμίσεις τους αφορούν τη χρονική απόσταση της ανάγνωσης από τη βίωση της πόλης σε πραγματικό χρόνο (Β3.2.2), καθώς και τη χρονική απόσταση της καταγραφής από την ανάγνωση της πόλης (Β3.2.3). Και για τις δύο περιπτώσεις και ειδικότερα στην πρώτη, οι αντιστοιχίσεις γίνονται εφόσον έχουμε στοιχεία των πράξεων ανάγνωσης και είναι, άμεσα ή έμμεσα, διακριτή η σχετική πληροφορία στην καταγραφή της κάθε χαρτογράφησης.

147

Όσον αφορά την χρονική απόσταση ανάγνωσης και καταγραφής: όταν οι πράξεις ανάγνωσης ταυτίζονται με τις πράξεις καταγραφής, η χρονική τους απόσταση τείνει να είναι μηδενική. Αυτό συμβαίνει, όταν ταυτόχρονα διαβάζουμε και καταγράφουμε την πόλη. Κάθε διαφορετική χρονική απόσταση εισάγει και μια νέα διαβάθμιση μεταξύ των πόλων ‘μέσα’ και ‘έξω’. Στη γενική λογική του σχήματος, οι διαβαθμίσεις είναι σχετικές των χαρτογραφήσεων. Δηλαδή, το πόσο ‘μέσα’ ή το πόσο ‘έξω’ είναι μια ανάγνωση και ως προς τη σχέση της με τον παρόντα χρόνο και ως προς την χρονική απόσταση από την καταγραφή, εξαρτάται και από τις υπόλοιπες περιπτώσεις χαρτογραφήσεων του συστήματος και τις σχετικές τους θέσεις στο φάσμα. Για τις ανάγκες των δοκιμών στο πλαίσιο του πειράματος, θέτουμε έξι περιοχές διαβαθμίσεων, που είναι ίδιες και για την χρονική απόσταση της ανάγνωσης από τη βίωση της πόλης σε πραγματικό χρόνο και για τη χρονική απόσταση ανάγνωσης και καταγραφής. Κεντρικά κριτήρια προσδιορισμού των διαβαθμίσεων αποτελούν η χρονική περίοδος που έλαβε χώρα το πείραμα (Μάιος - Οκτώβριος 2015) και η περίοδος της χαρτογράφησης των υπαίθριων χώρων, που δόθηκε ως αρχείο αρχικών χαρτογραφήσεων του συστήματος (2010-2011). Η πρώτη περιοχή περιλαμβάνει όλες τις περιπτώσεις, όπου η χρονική στιγμή της ανάγνωσης τείνει να ταυτίζεται με τη χρονική στιγμή της πρωτογενούς χαρτογράφησης. Ως μέγιστο χρονικό διάστημα ταύτισης ορίζουμε τη χρονική περίοδο της μιας εβδομάδας. Στη δεύτερη περιοχή ανήκουν χρονικές αποστάσεις μεταξύ ανάγνωσης και καταγραφής μεγαλύτερες της μιας εβδομάδας και μικρότερες ή ίσες του διαστήματος διεξαγωγής του πειράματος, δηλαδή των πέντε μηνών. Τονίζουμε πως η ένταξη σε αυτές τις δύο περιοχές ισχύει μόνο για πρωτογενείς χαρτογραφήσεις που κάνει το ίδιο το υποκείμενο. Δηλαδή, δεν αξιολογούμε ως τέτοιες χαρτογραφήσεις παρελθόντα χρόνου (είτε του ίδιου του υποκειμένου της χαρτογράφησης είτε άλλου) που χρησιμοποιεί - χειρίζεται το υποκείμενο της χαρτογράφησης. Αν, για παράδειγμα, σημειώνουμε σημεία/ περιοχές στο χάρτη του google ή στον οδικό χάρτη ή στο υπόβαθρο του χάρτη του υπαίθριου δυναμικού ή σε κάποιο υπόβαθρο, που είχαμε κάνει κάποτε στο παρελθόν (σε διάστημα μεγαλύτερο της μιας εβδομάδας ή των πέντε μηνών), τότε η ανάγνωση δεν έλκεται από τον πόλο ‘από μέσα’ αλλά από τον πόλο ‘από έξω’. Με αυτόν τον τρόπο, συμπεριλαμβάνουμε στη θεώρηση της διαβάθμισης και την χρονική απόσταση που επιβάλλει μια ενσωματωμένη χαρτογράφηση, η οποία έχει γίνει σε παρελθόντα χρόνο. Για παράδειγμα, στην περίπτωση που μια χαρτογράφηση χρησιμοποιεί το χάρτη των υπαίθριων χώρων, η πρωτογενής χαρτογράφηση θεωρείται η χαρτογράφηση των υπαίθριων χώρων και όχι η χαρτογράφηση που κάνει το υποκείμενο.

148

Η τρίτη περιοχή περιλαμβάνει περιπτώσεις χρονικής απόστασης ανάγνωσης και καταγραφής μικρότερης του διαστήματος μεταξύ της χρονικής περιόδου του πειράματος και της χρονικής περιόδου της χαρτογράφησης των υπαίθριων χώρων, δηλαδή μικρότερης των τεσσάρων χρόνων και μεγαλύτερης των πέντε μηνών. Η τέταρτη περιοχή περιλαμβάνει περιπτώσεις χρονικής απόστασης όσης είναι αυτή μεταξύ της χρονικής περιόδου του πειράματος και της χρονικής περιόδου της χαρτογράφησης των υπαίθριων χώρων, δηλαδή πέντε χρόνων. Η πέμπτη περιοχή περιλαμβάνει περιπτώσεις χρονικής απόστασης μεγαλύτερης των πέντε χρόνων (έως 50 χρόνων). Η έκτη περιοχή περιλαμβάνει περιπτώσεις χρονικής απόστασης μεγαλύτερης των πενήντα χρόνων. Θέτουμε αυτό το όριο, κρίνοντας πως πρόκειται για περιπτώσεις, που ξεπερνούν το ηλικιακό εύρος των υποκειμένων, τα οποία μετέχουν στο πείραμα.

2: πειράματα

μεταξύ 5 μηνών - 4 χρόνων

μεταξύ 1 εβδομάδας - 5 μηνών

μεταξύ 5 μηνών - 4 χρόνων

μεταξύ 1 εβδομάδας - 5 μηνών

< 1 εβδομάδα

μεταξύ 4 - 5 χρόνων μεταξύ 4 - 5 χρόνων

ΜΕΣΑ

< 1 εβδομάδα

μεταξύ 5 - 50 χρόνων μεταξύ 5 - 50 χρόνων

ΕΞΩ

> 50 χρόνων

ΕΞΩ

> 50 χρόνων

ΧΡΟΝΟΣ: χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής

ΜΕΣΑ

ΧΡΟΝΟΣ: χρονική απόσταση ανάγνωσης από βίωση πόλης σε πραγματικό χρόνο εικ. 38: οι διαβαθμίσεις μεταξύ ‘μέσα’ και ‘έξω’ στο φάσμα ‘πάνω’, ‘κάτω’, ‘μέσα’, ‘έξω’

149

βαθμός παρελθόντα χρόνου ανάγνωσης Οι εκδοχές χρονικής σχέσης της ανάγνωσης με την βίωση της πόλης σε πραγματικό χρόνο είναι διαβαθμίσεις το πόσο παρελθόντα χρόνου είναι η ανάγνωση. Όσο πιο μεγάλη η χρονική απόσταση τόσο πιο παρελθόντας και ο χρόνος της ανάγνωσης. βαθμός ασυγχρονίας μεταξύ ανάγνωσης και καταγραφής πόλης Οι εκδοχές χρονικής σχέσης των πράξεων ανάγνωσης με των πράξεων καταγραφής είναι και διαβαθμίσεις μεταξύ τους ασυγχρονίας. Όσο μεγαλύτερη ή μικρότερη η χρονική τους απόσταση τόσο μεγαλύτερος ή μικρότερος, αντιστοίχως, και ο βαθμός ασυγχρονίας. Υβριδικές διαβαθμίσεις Μια χαρτογράφηση μπορεί να συνδυάζει διαφορετικές καταγραφές ή να βασίζεται σε περισσότερες αναγνώσεις (είτε του ίδιου υποκειμένου είτε άλλων). Τέτοιες χαρτογραφήσεις συνδυάζουν διαφορετικές χρονικές και γεωγραφικές αποστάσεις ανάγνωσης και καταγραφής, με αποτέλεσμα να έχουμε συνδυασμό διαβαθμίσεων χρονικών πόλων ή/και γεωγραφικών/

εικ. 39: περίπτωση καταγραφής που συνδυάζει ταυτόχρονα διαβάθμιση προς ‘αναπαράσταση άνω όψης πεδίου χαρτογράφησης’ και διαβάθμιση προς ‘αναπαράσταση οριζόντιας συνεπίπεδης σχέσης υποκειμένου με πεδίο χαρτογράφησης’ πηγή: © από χαρτογράφηση Ιωάννας - Ελευθερίας Ζαχαριάδου, 2015

150

χωρικών πόλων. Σε αυτές τις περιπτώσεις έχουμε υβρίδια των διαβαθμίσεων που έχουμε θέσει, όπως προκύπτουν ως οι συνδυασμοί τους. Οι συνδυασμοί διαβαθμίσεων μπορούν να αποτελέσουν περαιτέρω διαβαθμίσεις (που δε σημειώνονται άμεσα στην παρούσα λίστα). Οι συνδυασμοί εξειδικεύονται περαιτέρω, αν θεωρηθούν μαζί και με τις διαβαθμίσεις του βαθμού αμεσότητας.

Β4 Πράξεις αναφοράς στα μέσα και στους τρόπους αναπαράστασης (βαθμός ανοιχτότητας χαρτογράφησης)

Β4.1 μέσα αναπαράστασης Β4.2 τρόποι αναπαράστασης χαρτογράφησης 2: πειράματα

Β4.1 Μέσα αναπαράστασης (βαθμός πολυμεσικότητας αναπαράστασης) Η κατεύθυνση αυτή αφορά ιδιότητες σχετικές με τα μέσα αναπαράστασης, που χρησιμοποιεί η κάθε χαρτογράφηση στην καταγραφή της. Αρχικά, διακρίνουμε τα μέσα σε γραπτό λόγο (π.χ. κείμενα, λεζάντες, τίτλοι), εικόνα, βίντεο, ήχο και υλικά πράγματα [48]. Στις εικόνες εντάσσονται φωτογραφίες, σκίτσα και σχέδια, χάρτες, διαγράμματα. Περιπτώσεις υλικών πραγμάτων, όπως και ήχου, δεν εντοπίζονται στο πλαίσιο του πειράματος. Ωστόσο, δεν εξετάζουμε μόνο το ποια μέσα χρησιμοποιεί μια χαρτογράφηση, για να επικοινωνήσει την περιγραφή της, αλλά και το πλήθος των διαφορετικών μέσων, τους διαφορετικούς συνδυασμούς τους. Στον πίνακα υπάρχει η δυνατότητα πολλαπλής αντιστοίχισης, ώστε να φαίνονται οι συνδυασμοί των μέσων περιγραφής που χρησιμοποιεί η κάθε χαρτογράφηση.

Β4.1 μέσα αναπαράστασης βαθμός πολυμεσικότητας αναπαράστασης

εικόνα βίντεο ήχος γραπτός λόγος υλικά πράγματα

[48]. Μέσο περιγραφής, που είναι υλικό πράγμα μπορεί να είναι, για παράδειγμα, μια μακέτα της πόλης ή ένα γλυπτό. Διευκρινίζουμε ότι εδώ δεν εντάσσονται απεικονίσεις υλικών πραγμάτων (π.χ. η απεικόνιση μιας μακέτας), αλλά τα ίδια τα υλικά πράγματα ως αναπαραστάσεις της πόλης.

151

εικ. 40: περίπτωση συνδυασμού διαφορετικών αναπαράστασης της καταγραφής πηγή: © από χαρτογράφηση Μαρούλας Μπαχαρίδου, 2015

εικ. 41: περίπτωση συνδυασμού διαφορετικών αναπαράστασης της καταγραφής πηγή: © από χαρτογράφηση Αλεξάνδρας Μεντεκίδου, 2015

βαθμός πολυμεσικότητας αναπαράστασης Το πλήθος των διαφορετικών μέσων αναδεικνύει διαφορετικούς βαθμούς πολυμεσικότητας των αναπαραστάσεων των χαρτογραφήσεων. Όσο μεγαλύτερος ο αριθμός των διαφορετικών μέσων, τόσο μεγαλύτερος και ο βαθμός πολυμεσικότητας.

Β4.2 Τρόποι αναπαράστασης χαρτογράφησης (βαθμός ανοιχτότητας χαρτογράφησης) Β4.2.1 ως προς τρόπο ανάγνωσης της καταγραφής Β4.2.2 ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής Β4.2.3 ως προς διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης 2: πειράματα

Μια ιδιότητα των τρόπων αναπαράστασης είναι το πόσο ανοιχτή είναι η σημασιοδότηση, που κάνει κάθε χαρτογράφηση ή αλλιώς, το πόσο ανοιχτά σημαινόμενη είναι, δηλαδή, πόσο επιτρέπει ή ακόμα και προτρέπει στην επανασημασιοδότησή της. Θέτουμε διαβαθμίσεις ανοιχτότητας ως προς τις εξής παραμέτρους: 1. από το αν είναι γραμμικά (π.χ. παρουσίαση σε διαδοχή σελίδων/ εικόνων) ή μη-γραμμικά αναγνώσιμη (π.χ. πίνακας, διάγραμμα, autocad, google maps), 2. από το αν είναι επεξεργάσιμη και, κατ’ επέκταση, μετασχηματίσιμη ως αρχείο (επεξεργάσιμο ή μη-επεξεργάσιμο φορμάτ αρχείου) και 3. ως προς τη διακριτότητα της διαδικασίας της.

Β4.2.1 ως προς τρόπο ανάγνωσης καταγραφής (βαθμός υπερκειμενικότητας αναπαράστασης) Όσον αφορά τη γραμμική και τη μη-γραμμική ανάγνωση διακρίνουμε λογικές περιγραφής, που καθοδηγούν τον αναγνώστη μέσα από τη γραμμική αφήγηση σε διαδοχή σελίδων (π.χ. παρουσίαση σε pdf), και σε λογικές περιγραφής, οι οποίες δεν καθοδηγούν την ανάγνωση, αλλά που η ροή της ανάγνωσης είναι ανοιχτή, δυνάμει πολλαπλή και καθορίζεται από τον ίδιο τον αναγνώστη (π.χ. χαρτογράφηση Πασσιά, Ρούπα, Ζαχαριάδου, Παπαβασιλείου). Οι μη-γραμμικής ανάγνωσης καταγραφές κινούνται στη λογική του υπερκείμενου.

B4.2.1 ως προς τρόπο ανάγνωσης της καταγραφής βαθμός υπερκειμενικότητας αναπαράστασης

γραμμική ανάγνωση καταγραφής γραμμική ανάγνωση καταγραφής με περιεχόμενες αναπαραστάσεις μη-γραμμικής λογικής μη-γραμμική ανάγνωση καταγραφής

153

βαθμός υπερκειμενικότητας αναπαράστασης Όσο αυξάνεται η μη-γραμμικότητα της δομής μιας καταγραφής, τόσο πιο υπερκειμενική και, κατ’ επέκταση, ανοιχτή θεωρούμε την χαρτογράφηση, καθώς επιτρέπει μεγαλύτερη πολλαπλότητα ερμηνειών σε σχέση με την πιο σφιχτή πλαισίωση που θέτει μια πιο γραμμική δομή. Ωστόσο, μια καταγραφή μπορεί να είναι γραμμικής ανάγνωσης, αλλά να περιλαμβάνει στοιχεία που ως μεμονωμένα διαβάζονται και μη-γραμμικά, όπως για παράδειγμα συμβαίνει στην περίπτωση, κατά την οποία μια παρουσίαση pdf περιλαμβάνει ένα χάρτη ή ένα διάγραμμα. Για το λόγο αυτό συμπεριλαμβάνουμε διαβαθμίσεις γραμμικής ανάγνωσης, που ενσωματώνουν αναπαραστάσεις μη-γραμμικής ανάγνωσης. Σε αυτή την εκδοχή αντιστοιχίζονται οι περισσότερες χαρτογραφήσεις του πειράματος. Κάθε χαρτογράφηση δεν αντιστοιχεί μόνο σε κάποια από τις τρεις διαβαθμίσεις, αλλά μπορεί να συνδυάζει. Αυτό διαφοροποιείται από την περίπτωση της γραμμικής ανάγνωσης με περιεχόμενες αναπαραστάσεις μη-γραμμικής λογικής και αφορά περιπτώσεις χαρτογραφήσεων, που αποτελούνται από περισσότερα αρχεία (π.χ. από μια σειρά σελίδων pdf και από ένα αρχείο autocad, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της χαρτογράφησης του Κρητικού). Με τη δυνατότητα πολλαπλής αντιστοίχισης των χαρτογραφήσεων στις διαβαθμίσεις αυτές, ο κάθε διαφορετικός συνδυασμός αντιστοιχεί και σε διαφορετικό βαθμό υπερκειμενικότητας των δυνατοτήτων ανάγνωσης. Αν έχουμε αντιστοίχιση στην τρίτη εκδοχή ή και στην δεύτερη και στην τρίτη, τότε πρόκειται για μια χαρτογράφηση που τείνει σε μεγαλύτερο βαθμό υπερκειμενικότητας. Αν έχουμε αντιστοίχιση μόνο στην πρώτη περίπτωση έχουμε υπερκειμενικότητα, που τείνει στο μηδέν.

Β4.2.2 ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής (βαθμός επεξεργασιμότητας αναπαράστασης) Η ιδιότητα αυτή αφορά τη δυνατότητα επεξεργασίας του περιεχομένου της καταγραφής. Αυτό αρχικά έχει να κάνει με το αν είναι σε ψηφιακή ή σε έντυπη μορφή. Στην περίπτωση του πειράματος όλες οι χαρτογραφήσεις είναι σε ψηφιακή μορφή. Διακρίνουμε τις εξής περαιτέρω περιπτώσεις: Β4.2.2 ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής βαθμός επεξεργασιμότητας αναπαράστασης

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο με στοιχεία μη-επεξεργάσιμου φορμάτ συνδυασμός επεξεργάσιμου και μη-επεξεργάσιμου αρχείου μη-επεξεργάσιμο αρχείο

154

Η πρώτη εκδοχή ‘επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο’ αφορά περιπτώσεις, όπου το φορμάτ του (ψηφιακού) αρχείου επιτρέπει άμεση άντληση, μεταφορά και επεξεργασία της πληροφορίας. Η τελευταία εκδοχή ‘μη-επεξεργάσιμο αρχείο’ έχει να κάνει με περιπτώσεις, στις οποίες οι δυνατότητες επεξεργασίας δεν είναι άμεσες. Για παράδειγμα, αν μια καταγραφή είναι σε μορφή autocad (π.χ. χσρτογράφηση Πασσιά και Ρούπα) ή σε μορφή illustrator ή word, τότε έχουμε τη δυνατότητα άμεσης μεταφοράς της πληροφορίας, όπως ακριβώς αυτή αναπαριστάται, αλλά κυρίως έχουμε τη δυνατότητα μετασχηματισμού του ίδιου του περιεχομένου της επί-τόπου. Σε καταγραφές που βρίσκονται σε μη-επεξεργάσιμα και μη-ανοιχτά φορμάτ, όπως είναι μια σειρά εικόνων σε pdf ή εικόνες jpeg, οι δυνατότητες επεξεργασίας είναι πιο έμμεσες και πιο περιορισμένες. Ωστόσο, μπορεί μια χαρτογράφηση να είναι σε επεξεργάσιμο φορμάτ, αλλά να περιλαμβάνει κομμάτια που δεν είναι επεξεργάσιμα (π.χ. ένα autocad αρχείο που περιλαμβάνει χάρτες σε φορμάτ jpeg): αυτή είναι η εκδοχή ‘επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο με στοιχεία μη2: πειράματα

επεξεργάσιμου φορμάτ. Η εκδοχή ‘συνδυασμός επεξεργάσιμου και μη-επεξεργάσιμου αρχείου’ αφορά περιπτώσεις χαρτογραφήσεων που αποτελούνται από περισσότερα διακριτά αρχεία, από τα οποία κάποια είναι επεξεργάσιμα και κάποια όχι. βαθμός επεξεργασιμότητας χαρτογράφησης

Οι εκδοχές που θέτουμε είναι και διαβαθμίσεις ‘επεξεργασιμότητα της αναπαράστασης’. Η πρώτη εκδοχή είναι ένας μέγιστος βαθμός επεξεργασιμότητας, ενώ η τελευταία χαμηλότερος.

Β4.2.3 ως προς τη διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης (βαθμός αποσπασιμότητας πράξεων χαρτογράφησης) Η ιδιότητα αυτή αφορά τη δυνατότητα επεξεργασίας του περιεχομένου της καταγραφής. Αυτό αρχικά έχει να κάνει με το αν είναι σε ψηφιακή ή σε έντυπη μορφή. Στην περίπτωση του πειράματος όλες οι χαρτογραφήσεις είναι σε ψηφιακή μορφή. Διακρίνουμε τις εξής περαιτέρω περιπτώσεις: Β4.2.3 ως προς διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης βαθμός αποσπασιμότητας πράξεων χαρτογράφησης

ρητή περιγραφή διαδικασίας χαρτογράφησης υπονοούμενη διαδικασία χαρτογράφησης μη-διακρίσιμη διαδικασία χαρτογράφησης

Η τρίτη παράμετρος αφορά τη διακριτότητα της διαδικασίας της χαρτογράφησης - της σειρά ενεργειών -, ανάλογα με το αν και πόσο αυτή φανερώνται στην καταγραφή. Πιο απλά, η διακριτότητα έχει να κάνει με το πόσο αναλυτικά περιγράφεται η διαδικασία της

155

χαρτογράφησης στην καταγραφή - πόσο αναλυμένη στις συστατικές ενέργειες και στις μεταξύ τους σχέσεις είναι. Από μια άποψη, η περιγραφικότητα της διαδικασίας μπορεί να καθοδηγεί την ανάγνωση - κατανόηση της χαρτογράφησης και να περιορίζει την πολλαπλότητα των ερμηνειών. Από μια άλλη άποψη, στην οποία και στεκόμαστε, η φανέρωση της διαδικασίας επιτρέπει χειρισμούς (από αναγνώστες-χειριστές της ανοιχτής χαρτογράφησης) μετασχηματισμού της διαδικασίας (π.χ. διάλυση και ανασύνταξή της με άλλη σειρά ενεργειών ή απόσπασης ενεργειών της). Από αυτή την οπτική θέτουμε εκδοχές, ανάλογα με το αν σε μια καταγραφή περιγράφεται με ρητό τρόπο η διαδικασία της χαρτογράφησης, αν αυτή υπονοείται μέσα από την διαδοχή και τη σχέση κειμένων, εικόνων ή των φύλλων μιας παρουσίασης ή αν δεν φαίνεται καθόλου κάποιο ίχνος της διαδικασίας της χαρτογράφησης (περίπτωση μηδιακρίσιμης διαδικασίας χαρτογράφησης). βαθμός αποσπασιμότητας πράξεων χαρτογράφησης Οι εκδοχές αυτές είναι και διαβαθμίσεις αποσπασιμότητας των πράξεων της χαρτογράφησης (από άλλους αναγνώστες - χειριστές). Η ρητή περιγραφή της σειράς των ενεργειών, τις καθιστά διακρίσιμες και προσδιορίζει ένα μέγιστο βαθμό δυνατότητας απόσπασής τους. Αντίστοιχα, η ‘μη-διακρίσιμη διαδικασία χαρτογράφησης’ είναι ένας ελάχιστος βαθμός αποσπασιμότητας των ενεργειών. Ο βαθμός αποσπασιμότητας μπορεί να θεωρηθεί και ως βαθμός ανασυνταξιμότητας της χαρτογράφησης ως προς τη δυνατότητα ανασύνταξης των ενεργειών που τη συγκρότησαν. βαθμός ανοιχτότητας χαρτογράφησης Ο βαθμός ανοιχτότητας προσδιορίζεται από όλους τους βαθμούς που αναλύσαμε: αφενός, από το βαθμό υπερκειμενικότητας και από το βαθμο επεξεργασιμότητας, που αφορούν την αναπαράσταση - καταγραφή της χαρτογράφησης και, αφετέρου, από το βαθμό αποσπασιμότητας των πράξεων της χαρτογράφησης, που έχει να κάνει με την διαδικασία της χαρτογράφησης. Επιπλέον, στο βαθμό ανοιχτότητας συμβάλλει και η αναγνωσιμότητα της χαρτογράφησης από συγκεκριμένο - περιορισμένο ή από ευρύ πλήθος αναγνωστών - χειριστών, όπως αυτή καθορίζεται από ιδιότητες της πλαισίωσης, όπως η διεπιστημονικότητα (βλ. παραπάνω ιδιότητες), οι κυρίαρχες έννοιες - το λεξιλόγιο μιας χαρτογράφησης. Η επικράτηση ειδικής ορολογίας, π.χ. από το πεδίο της θεωρίας της αρχιτεκτονικής ή άλλα επιστημονικά πεδία, θέτει και όρια στην κατανόηση της καταγραφής από αναγνώστες, που έχουν ανάλογες γνώσεις: υπάρχουν, δηλαδή, προϋποθέσεις επιστημονικών γνώσεων ή γνώσης ειδικής ορολογίας για την ανάγνωση της καταγραφής. Ευρύτερα, δεδομένου ότι έχουμε να κάνουμε με πλαισιωμένες σημασιοδοτήσεις, ο βαθμός ανοιχτότητας εξαρτάται και από το βαθμό πλαισίωσης της χαρτογράφησης. Κρίνουμε ότι όσο πιο πλαισιωμένη είναι μια χαρτογράφηση τόσο πιο μικρός είναι και ο βαθμός ανοιχτότητάς

156

της σε νέες σημασιοδοτήσεις, από την άποψη ότι η πλαισίωση περιορίζει το εύρος των δυνατοτήτων νέων σημασιοδοτήσεων, είτε με όρους καθοδήγησής τους είτε με όρους δυνατότητας απόσπασης της σημασιοδότησης από το πλαίσιό της.

Β5 Πράξεις αναφοράς στην πόλη (βαθμός αποδόμησης πόλης) & (βαθμός ανασυγκρότησης πόλης) Β5.1 ως προς ελάχιστη συστατική μονάδα αναφορών Β5.2 ως προς είδη αναφορών Β5.3 ως προς πλήθος συστατικών αναφορών Β5.4 ως προς λογική συσχετισμού αναφορών

2: πειράματα

Κάθε χαρτογράφηση περιλαμβάνει μία ή περισσότερες αναφορές στην πόλη, τις οποίες και σημειώνει - δείχνει με κάποιο τρόπο. Στις χαρτογραφήσεις του πειράματος παρατηρούμε διαφόρων ειδών αναφορές. Ενδεικτικά: αναφορές σε συγκεκριμένα σημεία (π.χ. πλατεία Μοναστηρακίου), αναφορές σε σύνολα σημείων (π.χ. σε όλες τις πλατείες), αναφορές σε δρόμους (π.χ. οδός Αθηνάς), αναφορές σε σύνολα δρόμων (π.χ. δρόμοι όπου γίνονται παρελάσεις), αναφορές σε περιοχές (π.χ. Κεραμεικός), αναφορές σε σύνολα περιοχών (π.χ. περιοχές όπου συγκεντρώνονται εστίες αναψυχής) έως και πιο σύνθετες αναφορές σε σύνολασημείων και περιοχών και δρόμων. Όλα αυτά είναι είδη αναφορών, άλλα πιο απλά και άλλα πιο σύνθετα. Τα σημεία, τις περιοχές και τους δρόμους τις ξεχωρίζουμε ως ελάχιστες συστατικές μονάδες των αναφορών, που έχουμε εντοπίσει, ως την ελάχιστη οντότητα αποδόμησης ή αποσύνθεσης της πόλης ως φυσικό αντικείμενο και ανα-συγκρότησής της ως σημασιοδοτημένο αντικείμενο. Στη βάση αυτής της παραδοχής, οι ιδιότητες αυτής της κατηγορίας αφορούν την ελάχιστη συστατική μονάδα των αναφορών (Β5.1), τα είδη των διακριτών αναφορών (Β5.2), τις σχέσεις αυτών σε κάθε χαρτογράφηση (Β5.3) καθώς και το πλήθος τους (Β5.4).

157

Β5.1 ως προς ελάχιστη συστατική μονάδα αναφορών (βαθμός μεγέθους αποδομητικής μονάδας) Κάθε χαρτογράφηση μπορεί να αντιστοιχιθεί σε περισσότερες ιδιότητες ανάλογα με τα διαφορετικά είδη αναφορών της. Στις εικόνες 42 και 43 βλέπουμε δυο περιπτώσεις χαρτογραφήσεων που αναφέρονται στην πόλη συνδυάζοντας διαφορετικές ‘ελάχιστες συστατικές μονάδες αναφορών. Η πάνω εικόνα, από τη χαρτογράφηση της Μπατάλια αναφέται σε σημεία και σε περιοχές, ενώ η κάτω, της Στεφανάτου, αναφέρεται σε σημεία και σε ροές κίνησης (γραμμές)

Β5.1 ως προς ελάχιστη συστατική μονάδα αναφορών (βαθμός μεγέθους αποδομητικής μονάδας)

σημεία δρόμοι περιοχές

βαθμός μεγέθους αποδομητικής μονάδας: Για να εξηγήσουμε το βαθμό αυτό, κάνουμε μια υπόθεση: η αναπαριστώμενη πόλη κάθε χαρτογράφησης είναι ένα παζλ που είναι τεμαχισμένο σε διαφορετικά κομμάτια, τα οποία διαφέρουν και ως προς το μέγεθός τους. Ο βαθμός μεγέθους αποδομητικής μονάδας προσδιορίζει πόσο μικρά ή πόσο μεγάλα είναι τα κομμάτια στα οποία η κάθε χαρτογράφηση τεμαχίζει την πόλη της. Εδώ μας ενδιαφέρει, αν η ελάχιστη αποδομητική μονάδα μιας χαρτογράφησης είναι σημεία (μικρότερος μέγεθος) ή αν είναι περιοχές (μεγαλύτερο μέγεθος). Αν μια χαρτογράφηση περιλαμβάνει αναφορές, που είναι και σημεία και περιοχές, τότε μας αρκεί ότι περιλαμβάνει σημεία και την αντιμετωπίζουμε ως έχουσα μικρότερο βαθμό μεγέθους αποδομητικής μονάδας. Αν οι αναφορές είναι μόνο περιοχές, τότε έχουμε μεγαλύτερο βαθμό μεγέθους αποδομητικής μονάδας.

158

2: πειράματα

εικ. 42: δείγμα σημείωσης αναφορών - σημεία + περιοχές πηγή: © από χαρτογράφηση Παναγιώτας Μπατάλια, 2015

εικ. 43: δείγμα σημείωσης αναφορών - σημεία + δρόμοι πηγή: © από χαρτογράφηση Νέλλας Στεφανάτου, 2015

Β5.2 είδη αναφορών (βαθμός πολυπλοκότητας αποδόμησης πόλης) (βαθμός υβριδικότητας αποδόμησης πόλης)

Β5.2 ως προς είδη αναφορών (βαθμός πολυπλοκότητας αποδόμησης πόλης) & (βαθμός υβριδικότητας αποδόμησης πόλης)

μεμονωμένες ίδιες συστατικές μονάδες σύνολα ίδιων συστατικών μονάδων μεμονωμένες διαφορετικές συστατικές μονάδες σύνολα διαφορετικών συστατικών μονάδων δίκτυα ίδιων συστατικών μονάδων δίκτυα διαφορετικών συστατικών μονάδων

Συμπληρωματικά με όσα αναφέρουμε πιο πάνω, τα είδη των αναφορών έχουν να κάνουν με το ποιες είναι οι διακριτές αναφορές, που κάνει η καταγραφή κάθε χαρτογράφησης στην πόλη. Σε αρκετές περιπτώσεις χαρτογραφήσεων στο πείραμα, οι διακριτές αναφορές αντιστοιχούν και σε layer. Αν μια χαρτογράφηση αναφέρεται μόνο σε σημεία, χωρίς να προσδιορίζει κάποιο είδος σχέσης μεταξύ τους, τότε αποτελεί περίπτωση που εντάσσεται στην εκδοχή ‘μεμονωμένες ίδιες συστατικές μονάδες’. Τέτοιες αναφορές δεν έχουν ούτε ετερογενή ούτε και σύνθετη σύσταση. Άλλη διακριτή αναφορά μπορεί να είναι ένα σύνολο σημείων (βλέπε ενδεικτικά χαρτογράφηση Επιτρόπου) ή ένα σύνολο δρόμων (εκδοχή ‘σύνολο ίδιων συστατικών μονάδων) ή ένα σύνολο σημείων και δρόμων (εκδοχή διαφορετικών συστατικών μονάδων). Αναφορές που είναι σύνολα διαφορετικών συστατικών μονάδων κάνει η χαρτογράφηση της Στεφανάτου, απόσπασμα της οποίας είδαμε στην εικόνα 43: παρατηρούμε ότι κάνει αναφορές που έχει διακρίνει, όπως απεικονίζονται με διαφορετικό χρώμα. Όλα τα μπλε, όλα τα κόκκινα και όλα τα πράσινα είναι αυτό που εννοούμε εδώ διακριτές αναφορές και έχουν ετερογενή σύσταση, γιατί αποτελούνται από διαφορετικές συστατικές μονάδες (σημεία και ροές). Κάθε διακριτή αναφορά τεμαχίζει, αποδομεί την πόλη, προσδιορίζεται ως ένα απόσπασμά της, ένα κομμάτι της. Κάθε απόσπασμα - κομμάτι έχει διαφορετική πολυπλοκότητα και υβριδικότητα ως προς την ετερογένεια των συστατικών του (π.χ. αν είναι μόνο σημεία ή σημεία, δρόμοι και περιοχές) και την πολυπλοκότητα των συντακτικών τους σχέσεων. Την εκδοχή των ‘δικτύων διαφορετικών συστατικών μονάδων’ (π.χ. δίκτυα περιοχών, σημείων, δρόμων) την κατανοούμε ως ένα απόσπασμα με ετερογενή συστατικά στοιχεία σε μεταξύ τους ήδη προσδιορισμένες σχέσεις. Μια χαρτογράφηση μπορεί να αντιστοιχιθεί σε περισσότερες ιδιότητες ανάλογα με το είδος των διακριτών αναφορών της.

160

βαθμός πολυπλοκότητας αποδόμησης πόλης/ βαθμός υβριδικότητας αποδόμησης πόλης: Στη βάση της παραπάνω σκέψης, οι ιδιότητες των ειδών αναφορών που παραθέτουμε είναι και διαβαθμίσεις πολυπλοκότητας και διαβαθμίσεις υβριδικότητας. Ο βαθμός πολυπλοκότητας προσδιορίζεται από την πολυπλοκότητα των όποιων σχέσεων συγκροτούν την διακριτή αναφορά: δηλαδή, εξαρτάται από το αν είναι αναφορά είναι κάτι το μεμονωμένο (προς χαμηλό βαθμό πολυπλοκότητας), αν είναι σύνολο ή αν είναι δίκτυο (προς μέγιστο βαθμό πολυπλοκότητας). Ο βαθμός υβριδικότητας αφορά το πόσο ετερογενή είναι τα συστατικά στοιχεία κάθε διακριτής αναφοράς, δηλαδή, από πόσες διαφορετικές ελάχιστες συστατικές μονάδες αποτελείται: αν έχουμε μόνο ίδιες συστατικές μονάδες (π.χ. μόνο σημεία ή μόνο περιοχές ή μόνο δρόμους), τότε δεν έχουμε υβριδικότητα, ενώ αν έχουμε αναφορά που περιλαμβάνει διαφορετικές συστατικές μονάδες (π.χ. και σημεία και δρόμους και περιοχές ή δυο από αυτά), αγγίζουμε μια μέγιστη υβριδικότητα.

2: πειράματα

Β5.3 ως προς πλήθος συστατικών αναφορών (βαθμός πρόθεσης αποδόμησης πόλης)

Β5.2 ως προς πλήθος συστατικών αναφορών (βαθμός πρόθεσης αποδόμησης πόλης)

1 αναφορά 2 έως 10 αναφορές 11 έως 30 αναφορές πάνω από 30 αναφορές

Η ιδιότητα αυτή αφορά το πόσες ελάχιστε συστατικές αναφορές στην πόλη κάνει κάθε χαρτογράφηση. Διακρίνουμε τις εξής τάξεις μεγέθους πλήθους αναφορών: τη μία αναφορά, τις δύο έως δέκα αναφορές (π.χ. χαρτογράφηση Βούλγαρη), τις έντεκα έως τριάντα αναφορές και τις αναφορές που ξεπερνούν τις τριάντα (π.χ. χαρτογράφηση Κουμπαρούλη)

Κατερίνα Βούλγαρη

Παναγιώτης Κουφός

Ειρήνη Κουμπαρούλη

εικ. 44: δείγματα διαφορετικών τάξεων μεγέθους πλήθους αναφορών

161

βαθμός πρόθεσης αποδόμησης Ο βαθμός αυτός προσδιορίζει την πρόθεση του υποκειμένου να αποδομήσει την πόλη σε λιγότερα ή περισσότερα κομμάτια, βάσει του πλήθους των σημείων, των ροών ή των περιοχών που αναφέρεται. Το πως και πόσο αποδομεί προσδιορίζεται συναρτήσει των αντιστοιχίσεων στις υπόλοιπες ιδιότητες της κατεύθυνσης Β5.

Β5.4 ως προς λογική συσχετισμού αναφορών (βαθμός πολυπλοκότητας ανασυγκρότησης πόλης)

Β5.2 ως προς λογική συσχετισμού αναφορών (βαθμός πολυπλοκότητας ανασυγκρότησης πόλης)

παράθεση συνάρτηση δικτύωση

Στις χαρτογραφήσεις οι αναφορές περιγράφουν την πόλη μέσα από τρεις εκδοχές πράξεων συσχετισμών τους κατά τη διαδικασία συγκρότησης της καταγραφής: 1. μέσα από πράξεις παράθεσης διακριτών αναφορών, όπου δεν έχουμε κάποιο συσχετισμό, 2. μέσα από πράξεις συνάρτησης διακριτών αναφορών σε σύνολα και 3. μέσα από πράξεις δικτύωσης διακριτών αναφορών. Ενδεικτικά, χειρισμούς δικτύωσης κάνει η Μπατάλια στη χαρτογράφησή της (εικ. 42), σημειώνοντας σχέσεις μεταξύ των αναφορών. Άλλη περίπτωση που κάνει δικτύωση αναφορών είναι ο Ρούπας (εικ. 37). Συγκεκριμένα, ο Ρούπας δικτυώνει διαφορετικές συγκροτήσεις των αναφορών του, μέσα από την οργάνωσή τους σε ένα πίνακα - διάγραμμα. Τη λογική συσχετισμού των αναφορών μπορούμε να τη διακρίνουμε και μέσα από τη διαδοχή των εικόνων ή των σελίδων μιας χαρτογράφησης, παρακολουθώντας τη διαδικασία μέσα από την οποία συγκροτείται η χαρτογράφηση. βαθμός πολυπλοκότητας ανασυγκρότησης πόλης Αν διακρίνοντας αναφορές το υποκείμενο αποδομεί την πόλη, τότε το αν και πως τις συσχετίζει μπορεί να θεωρηθεί ως μια πράξη ανα-συγκρότησης και συρραφής της πόλης. Με βάση την παραδοχή αυτή, θεωρούμε ότι κάθε χαρτογράφηση ανασυγκροτεί την πόλη με λιγότερο ή περισσότερο πολύπλοκο τρόπο. Στο πλαίσιο αυτό, θέτουμε το βαθμό πολυπλοκότητας ανα-συγκρότησης της πόλης, κρίνοντας ότι οι πράξεις παράθεσης είναι μια ελάχιστη ανασυγκρότηση, οι πράξεις δικτύωσης τείνουν σε μια μεγαλύτερη πολυπλόκητα και οι πράξεις συνάρτησης (σύνθεσης συνόλων) βρίσκεται σε μια ενδιάμεση ζώνη.

162

2.1.3.2 Δημιουργία δυνατοτήτων συσχετισμών μέσα από την κατασκευή ενός συστήματος πίνακα - αρχείου - χάρτη: ενός διαδραστικού χάρτη Οι δυνατότητες συσχετισμών μεταξύ των χαρτογραφήσεων στηρίζονται σε όλα τα παραπάνω κριτήρια: όλες τις ιδιότητες που θέσαμε θα τις χρησιμοποιήσουμε ως παραμέτρους συσχετισμών. Συγκεκριμένα, δημιουργούμε δυνατότητες συσχετισμών μέσα από την οργάνωση των πολλαπλών χαρτογραφήσεων και των ιδιοτήτων τους ως ένα σύστημα πίνακα - αρχείου - χάρτη. Στο σύστημα αυτό, όπως θα αναλύσουμε στη συνέχεια, ο συσχετισμός γίνεται κυρίως μέσα από τη σχέση πίνακα και χάρτη. Το σύστημα επιδιώκει να λειτουργήσει ως ένας διαδραστικός χάρτης της πόλης, προσβάσιμος και χειρίσιμος από οποιοδήποτε πιθανό υποκείμενο διάδρασης με την ανοιχτή χαρτογράφηση.

2: πειράματα

διαδραστικός χάρτης

ΑΡΧΕΙΟ (>)

ΠΙΝΑΚΑΣ (Π)

ΧΑΡΤΗΣ (Χ)

πολλαπλών χαρτογραφήσεων

λίστα ιδιοτήτων ετερογένειας

αναφορές χαρτογραφήσεων στο γεωγραφικό υπόβαθρο της πόλης

ανάγνωση χαρτογράφησης από αρχείο

δυνατότητες συσχετισμών και συνεργειών

163

Λογική κατασκευής διαδραστικού χάρτη Πίνακας: ο πίνακας (εικ.46) αποτελείται από έναν οριζόντιο και έναν κάθετο άξονα. Στον οριζόντιο άξονα παραθέτουμε αναφορές στις 26 χαρτογραφήσεις (μέσω αναφοράς στο όνομα του υποκειμένου τους) και μια αναφορά στη χαρτογράφηση των υπαίθριων χώρων. Στον κάθετο άξονα αναπτύσσεται ολόκληρη η λίστα των κριτηρίων ιδιοτήτων ετερογένειας και των εκδοχών - διαβαθμίσεών τους, όπως τις έχουμε θέσει παραπάνω. Αρχείο: στο αρχείο, το οποίο οργανώνεται ως παράρτημα (βλ. παρατιθέμενο cd), συγκεντρώνουμε τις 26 χαρτογραφήσεις στη μορφή που παραδόθηκαν οι καταγραφές (άλλες σε μορφή autocad, άλλες σε pdf και άλλες σε jpeg) της καθεμιάς.

εικ. 45: αρχείο 26 χαρτογραφήσεων

164

λίστα ιδιοτήτων (και εκδοχών τους) ετερογένειας

ΚΑΘΕΤΟΣ ΑΞΟΝΑΣ

+ - x > Μαρία Χριστοφή

+ - x > Ιωάννα Φακίρη

+ - x > Μαρία Τασσοπούλου

+ - x > Νέλλα Στεφανάτου

+ - x > Παναγιώτης Ρούπας

+ - x > Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος

+ - x > Γιώτα Πασσιά

+ - x > Μαρία Παπαδοπούλου

+ - x > Μάρα Παπαβασιλείου

+ - x > Στέλλα Μπορούτζη

+ - x > Μαρούλα Μπαχαρίδου

+ - x > Παναγιώτα Μπατάλια

+ - x > Αλεξάνδρα Μεντεκίδου

+ - x > Χρήστος Κρητικός

+ - x > Χάρης Κρεκουκιώτης

+ - x > Παναγιώτης Κουφός

+ - x > Ειρήνη Κουμπαρούλη

+ - x > Σταύρος Κουμούτσος

+ - x > Ορφέας Γενιάς

αναφορές: χαρτογράφηση των υπαίθριων χώρων + 26 χαρτογραφήσεις

+ - x > Ερνεστίνα Καρυστιναίου

+ - x > Μαρία Καραΐσκου

+ - x > Απόστολος Ζωγράφος

+ - x > Ιωάννα - Ελευθερία Ζαχαριάδου

+ - x > Ισμήνη Επιτρόπου

+ - x > Γιώργος Γεωργίου

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

+ - x > Κατερίνα Βούλγαρη

+ - x > Αθηνά Σταματοπούλου

ΟΡΙΖΟΝΤΙΟΣ ΑΞΟΝΑΣ

ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ

Α1. ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ως προς σχέσεις κατοίκησης με πόλη ως φυσικό αντικείμενο ως προς σχέσεις με τη συνθήκη πόλης ως επιστημονικό αντικείμενο + -

και επιστημονική εξοικείωση και επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

+ -

επιστημονική εξοικείωση με ζητήματα πόλης

+ -

ούτε επιστημονική εξοικείωση ούτε επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

Α2. ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ως προς σχέσεις με πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο (ΕΝΝΟΙΕΣ) δημόσιος χώρος

+ -

επιτέλεση

+ -

κοινά

+ -

ουτοπία

+ -

τοπίο

+ -

ταυτότητα

+ -

ετερότητα

+ -

συμβάν

+ -

κατάσταση εξαίρεσης

+ -

υποκείμενο

+ -

τεχνολογία αυξημένης

+ -

οικείο

+ -

ανοίκειο

+ -

γενόσημο

+ -

χωρική συρραφή

+ -

ετεροτοπίες

+ -

γλώσσα

+ -

λόγος

+ -

μύθος

+ -

city branding

+ -

τακτικές

+ -

μνήμη

+ -

σώμα

+ -

στρατηγική

+ -

ανεστιότητα

+ -

δυναμικό πεδίο

ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο & διαχειρίσιμο αντικείμενο (ΘΕΩΡΙΕΣ & ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ) + -

pattern language

+ -

oμοιοστατικά συμπλέγματα

+ -

space syntax

+ -

G.I.S

ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο ως προς σχέσεις με επιστημονική περιοχή

ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΠΟΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ Β1. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ layer χάρτη υπαίθριων χώρων + -

αδόμητο οικόπεδο

+ -

αδόμητο οικόπεδο σε χρήση εμπορική

+ -

αδόμητο οικόπεδο διαμορφωμένος κήπος

+ -

ακάλυπτος πολυκατοικιών αδιαμόρφωτος

+ -

ακάλυπτος πολυκατοικιών σε εμπορική χρήση - διαμορφωμένος

+ -

αρχαιολογικός χώρος

+ -

αυλή & πρασιά

+ -

οικοδομημένο (built)

+ -

οικοδομημένο με ειδική δημόσια χρήση

+ -

οικοδομημένο υπό κατασκευή

+ -

διάβαση υπέργεια

+ -

διάβαση υπόγεια

+ -

δώμα ισόπεδο με επίπεδο δρόμου

+ -

εργοτάξιο

+ -

γήπεδο υπαίθριο

+ -

ημιυπαίθρια αγορά

+ -

λόφος (υπαίθρια έκταση λόφου)

+ -

νησίδα σε ροές κυκλοφορίας

+ -

όριο πεζοδρομίου

+ -

πάρκο

+ -

πλατείες

+ -

πλάτωμα (μεταξύ επιλογής & δυνατότητας)

+ -

ροές

+ -

ροές πεζόδρομος

+ -

ροές πλακοστρωμένο & ειδική υφή

+ -

ροές σκάλες

+ -

στάση τραμ

+ -

σταθμός μετρό

+ -

στοά ημιυπόγεια

+ -

στοά υπόγεια

+ -

στοά ισόγεια

+ -

υπαίθριο περιβάλλον δημόσιου κτιρίου

Β2. ΠΡΑΞΕΙΣ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ πράξεις αναφοράς ή συμπερίληψης άλλων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων

εικ. 46: απόσπαμα πίνακα

2: πειράματα

+ -

Xάρτης: όσον αφορά τον χάρτη, αποτελείται από ένα υπόβαθρο και σημειώσεις των αναφορών των 26 χαρτογραφήσεων πάνω σε αυτό. Το υπόβαθρό είναι ο χάρτης των υπαίθριων χώρων με όλα τα layer του και το περιβάλλον πεδίο του δήμου Αθηναίων [49]. Ουδετεροποιούμε όλα τα layer, δίνοντάς τους κοινό χρώμα.

εικ. 47: υπόβαθρο χάρτη

Πάνω στο υπόβαθρο σημειώνουμε τις αναφορές των 26 χαρτογραφήσεων στην πόλη. Όπως έχουμε αναφέρει και πιο πριν, έχουμε κωδικοποιήσει τις αναφορές σε σημεία, περιοχές και δρόμους. Όλα τα σημεία σημειώνονται με την ίδια ακτίνα κυκλου, ανεξάρτητα από την

[49]. Αυτό το κάνουμε, γιατί οι αναφορές που κάνουν στην πόλη οι 26 χαρτογραφήσεις εκτείνονται πέραν των ορίων του χάρτη των υπαίθριων χώρων.

166

έκταση της αναφερόμενης τοποθεσίας. Δηλαδή, ο κύκλος που αντιστοιχεί σε μια αναφορά στο λόφο του Λυκαβηττού είναι ίδιας ακτίνας με αυτό που αντιστοιχεί σε αναφορά σε ένα κτίριο εντός ενός οικοδομικού τετραγώνου. Οι περιοχές είναι ανάλογης έκτασης με αυτήν που προσδιορίζεται στην εκάστοτε χαρτογράφηση. Οι γραμμές που αντιστοιχούν σε περιπτώσεις ροών (π.χ. δρόμους, πεζόδρομους) έχουν το ίδιο πάχος, ανεξαρτήτως του πλάτους τους ή άλλων ιδιοτήτων τους (π.χ. ένταση κυκλοφορίας οχημάτων). Όλες οι αναφορές σημειώνονται με κοινό ίδιο χρώμα για όλες τις χαρτογραφήσεις. Οι περιοχές έχουν ένα ποσοστό διαφάνειας, ώστε να αναδεικνύονται οι συναντήσεις τους, δίνοντας πιο σκούρες αποχρώσεις στο χάρτη.

2: πειράματα

διάκριση και διαδοχική την αναπαράσταση τουσυρραφή χώρου' τόπων ως προς τη διαφορετικότητα του 'Αρχιτεκτονικού Λόγου, την παράσταση των μορφών και

εικ. 48: υπόβαθρο χάρτη + σημειώσεις αναφορών των 26 χαρτογραφήσεων στην πόλη

167

ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ Α1. ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ως προς σχέσεις κατοίκησης με πόλη ως φυσικό αντικείμενο ως προς σχέσεις με τη συνθήκη πόλης ως επιστημονικό αντικείμενο + -

και επιστημονική εξοικείωση και επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

+ -

επιστημονική εξοικείωση με ζητήματα πόλης

+ -

ούτε επιστημονική εξοικείωση ούτε επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

Α2. ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ως προς σχέσεις με πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο (ΕΝΝΟΙΕΣ) + -

δημόσιος χώρος

+ -

επιτέλεση

+ -

κοινά

+ -

ουτοπία

+ -

τοπίο

+ -

ταυτότητα

+ -

ετερότητα

+ -

συμβάν

+ -

κατάσταση εξαίρεσης

+ -

υποκείμενο

+ -

τεχνολογία αυξημένης

+ -

οικείο

+ -

ανοίκειο

+ -

γενόσημο

+ -

χωρική συρραφή

+ -

ετεροτοπίες

+ -

γλώσσα

+ -

λόγος

+ -

μύθος

+ -

city branding

+ -

τακτικές

+ -

μνήμη

+ -

σώμα

+ -

στρατηγική

+ -

ανεστιότητα

+ -

δυναμικό πεδίο

ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο & διαχειρίσιμο αντικείμενο (ΘΕΩΡΙΕΣ & ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ) + -

pattern language

+ -

oμοιοστατικά συμπλέγματα

+ -

space syntax

+ -

G.I.S

ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο ως προς σχέσεις με επιστημονική περιοχή

ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΠΟΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ Β1. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ layer χάρτη υπαίθριων χώρων + -

αδόμητο οικόπεδο

+ -

αδόμητο οικόπεδο σε χρήση εμπορική

+ -

αδόμητο οικόπεδο διαμορφωμένος κήπος

+ -

ακάλυπτος πολυκατοικιών αδιαμόρφωτος

+ -

ακάλυπτος πολυκατοικιών σε εμπορική χρήση - διαμορφωμένος

+ -

αρχαιολογικός χώρος

+ -

αυλή & πρασιά

+ -

οικοδομημένο (built)

+ -

οικοδομημένο με ειδική δημόσια χρήση

+ -

οικοδομημένο υπό κατασκευή

+ -

διάβαση υπέργεια

+ -

διάβαση υπόγεια

+ -

δώμα ισόπεδο με επίπεδο δρόμου

+ -

εργοτάξιο

+ -

γήπεδο υπαίθριο

+ -

ημιυπαίθρια αγορά

+ -

λόφος (υπαίθρια έκταση λόφου)

+ -

νησίδα σε ροές κυκλοφορίας

+ -

όριο πεζοδρομίου

+ -

πάρκο

+ -

πλατείες

+ -

πλάτωμα (μεταξύ επιλογής & δυνατότητας)

+ -

ροές

+ -

ροές πεζόδρομος

+ -

ροές πλακοστρωμένο & ειδική υφή

+ -

ροές σκάλες

+ -

στάση τραμ

+ -

σταθμός μετρό

+ -

στοά ημιυπόγεια

+ -

στοά υπόγεια

+ -

στοά ισόγεια

+ -

υπαίθριο περιβάλλον δημόσιου κτιρίου

Β2. ΠΡΑΞΕΙΣ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ πράξεις αναφοράς ή συμπερίληψης άλλων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων + -

πλήρης στήριξη σε άλλες χαρτογραφήσεις

+ -

συμπερίληψη υφιστάμενων χαρτογραφήσεων

+ -

αναφορά σε υφιστάμενες χαρτογραφήσεις

+ -

καμία αναφορά σε άλλες χαρτογραφήσεις

πράξεις διεύρυνσης του αρχείου: εισαγόμενα νέα layer/ τόποι - διακριτές χωρικότητες + -

ως προς τη δυνητική μετατροπή τους σε κοινές

+ -

ως προς διαφορετικό βαθμό έκθεσης σώματος

+ -

ως προς μετασχηματισμό ιδιοτήτων βιωματος μιας διαδρομής

+ -

ως προς διαφορετικούς ρόλους των καταγεγραμμένων κοινών στη συσχέτιση του διπόλου δημόσιο - ιδιωτικό

+ -

ως προς μεταλλάξεις του οικείου - ανοίκειου χώρου του υποκειμένου

+ -

ως προς συμβολή στη συγκρότηση του συγκείμενου κατά την προσέγγιση μιας περιοχής στόχου

+ -

ως προς διαφορετικότητα τοπόσημων παραγωγής μετασχηματισμών της εικόνας

+ -

ως προς διαφορετικότητα επίσημης και ανεπίσημης κατοίκησής τους

+ -

ως προς διαφορετικότητα συνθετικής δομής

+ -

ως προς τη σκηνική και ως προς τη δραματική ανάγνωση του δημόσιου χώρου ως θεατρικού χώρου

+ -

ως προς τη διαφορετική προβολή προτάσεων παραδειγματικών υποκειμένων κατοίκησης της πόλης

+ -

ως προς τη διαφορετική εκφραστική συνθήκη/ μέσο νοηματοδότησης του δημόσιου χώρου

+ -

ως προς τις διαφορετικές αξιοδοτήσεις διατηρητέων κτιρίων - ερειπίων στην πόλη

+ -

ως προς συγκρότηση που αναφέρεται σε διαφορετικά είδη τυπολογίας του υποκειμένου αρχιτέκτονά τους κατακερματισμένο υποκείμενο σαδιστικό υποκείμενο συνεχιστικό υποκείμενο

+ -

ως προς διαδικασία μετασχηματισμού σημασιών αστικών συμβόλων

+ -

ως προς διαφορετικές υλικότητες δομημένου περιβάλλοντος

+ -

ως μετασχηματισμοί χωρικοτήτων από οριοθετήσεις και πρακτικές στο δημόσιο χώρο της πόλης

+ -

ως προς διαφορετική πορεία πρώτων υλών προς εστιατόρια

+ -

ως προς μετασχηματισμό ιδιοτήτων δημόσιου χώρου σε σχέση με αναγνώριση κοιλοτήτων ιδιωτικότητας

+ -

ως προς συγκρότηση που αναφέρεται σε διαφορετικά είδη χωρικής τυπολογίας

+ -

ως προς διαφορετικότητα των ειδών δημόσιου χώρου βάσει της χρήσης τους

+ -

ως προς τις διαφορετικές οργανώσεις των ιδιοτήτων τους

+ -

ως προς τις διαφορετικές κλίμακες και λογικές επέμβασης στην πόλη

+ -

ως προς μετασχηματισμό της σχέσης μεταξύ της παράστασης των μορφών και της αναπαράστασης του χώρου

+ -

ως προς το διαφορετικό τους ρόλο στη διαδικασία δημιουργίας ενός δικτύου ανάπτυξης πρασίνου

σημεία τομής ανάλυσης συστατικής υλικότητας διεπιφανειών στην οδό Ερμού

+ -

ως προς διαφορετικούς τύπους συν-εμπλοκής ετεροτήτων

πράξεις διεύρυνσης των ορίων του υπόβαθρου του χάρτη + -

εκτός ορίων (μη-σχέση με όρια υπόβαθρου)

+ -

διάχυση ορίων υπόβαθρου

+ -

πλήρης ταύτιση με όρια υπόβαθρου

+ -

τμηματική ταύτιση με όρια υπόβαθρου

+ -

εντός ορίων: τμήμα/ τμήματα μη εφαπτόμενα με τα όρια του υπόβαθρου

πράξεις μετασχηματισμού του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης + -

παραθετική εισαγωγή αμιγώς νέων layer που δεν υπήρχαν στο αρχείο

+ -

συσχετιστική εισαγωγή νέων layer που δεν υπήρχαν στο αρχείο

+ -

μη-συσχετιστικός μετασχηματισμός υφιστάμενων στο αρχείο layer

+ -

συσχετιστικός μετασχηματισμός υφιστάμενων στο αρχείο layer

+ -

συσχετιστικός μετασχηματισμός και εισαγωγή αμιγώς νέων layer στο αρχείο

Β3. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ - ΧΡΟΝΟ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης + -

αμιγώς φυσική σχέση

+ -

και φυσική και διαμεσολαβημένη σχέση

+ -

αμιγώς διαμεσολαβημένη σχέση

χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης πεδίου χαρτογράφησης (ΑΝΑΓΝΩΣΗ/ ΑΠΟ:) + -

κάθετη οπτική επαφή προς πεδίο χαρτογράφησης

+ -

υπό κλίση οπτική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (bird’s eye view)

+ -

υπό κλίση οπτική και δυνάμει ηχητική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)

+ -

υπό κλίση οπτική, ηχητική και δυνάμει οσφρητική επαφή σε διαφορά ύψους < 50μ. από πεδίο χαρτογράφησης

+ -

δυνάμει πλήρης αντιληπτική και άμεση οριζόντια συνεπίπεδη σχέση με πεδίο χαρτογράφησης

+ -

σώμα υποκειμένου που χαρτογραφεί = πεδίο χαρτογράφησης

(ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ/ ΠΡΟΣ:) + -

αναπαράσταση άνω όψης πεδίου χαρτογράφησης

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (bird’s eye view)

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτοργάφησης, μέγιστης διαφοράς ύψους 50μ.

+ -

αναπαράσταση οριζόντιας συνεπίπεδης οπτικής σχέσης με πεδίο χαρτογράφησης

+ -

αναπαράσταση σώματος υποκειμένου που χαρτογραφεί ως το πεδίο χαρτογράφησης

χρονική απόσταση από βίωση πόλης real-time χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής + -

χρονική απόσταση < μιας εβδομάδας

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ μιας εβδομάδας και πέντε μηνών

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ πέντε μηνών και τεσσάρων χρόνων

+ -

χρονική απόσταση = ~ πέντε χρόνων

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ πέντε και πενήντα χρόνων

+ -

χρονική απόσταση > πενήντα χρόνων

Β4. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ & ΣΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ μέσα αναπαράστασης + -

εικόνα

+ -

βίντεο

+ -

ήχος

+ -

γραπτός λόγος

+ -

υλικά πράγματα

τρόποι αναπαράστασης χαρτογράφησης ως προς τρόπο ανάγνωσης της καταγραφής + -

γραμμική ανάγνωση καταγραφής

+ -

γραμμική ανάγνωση καταγραφής με περιεχόμενες αναπαραστάσεις μη-γραμμικής λογικής

+ -

μη-γραμμική ανάγνωση καταγραφής

ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής + -

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο

+ -

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο με στοιχεία μη-επεξεργάσιμου φορμάτ

+ -

συνδυασμός επεξεργάσιμου και μη-επεξεργάσιμου αρχείου

+ -

μη-επεξεργάσιμο αρχείο

ως προς διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης + -

ρητή περιγραφή διαδικασίας χαρτογράφησης

+ -

υπονοούμενη διαδικασία χαρτογράφησης

+ -

μη-διακρίσιμη διαδικασία χαρτογράφησης

Β5. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ως προς ελάχιστη συστατική μονάδα αναφορών + -

σημεία

+ -

γραμμές (ροές)

+ -

περιοχές

ως προς είδη διακριτών αναφορών + -

μεμονωμένες ίδιες συστατικές μονάδες

+ -

σύνολα ίδιων συστατικών μονάδων

+ -

μεμονωμένες διαφορετικές συστατικές μονάδες

+ -

σύνολα διαφορετικών συστατικών μονάδων

+ -

δίκτυα ίδιων συστατικών μονάδων

+ -

δίκτυα διαφορετικών συστατικών μονάδων

ως προς πλήθος συστατικών αναφορών + -

1 αναφορά

+ -

2 έως 10 αναφορές

+ -

11 έως 30 αναφορές

+ -

πάνω από 30 αναφορές

ως προς λογική συσχετισμού αναφορών + -

παράθεση

+ -

συνάρτηση

+ -

δικτύωση

+ - x > Μαρία Χριστοφή

+ - x > Ιωάννα Φακίρη

+ - x > Μαρία Τασσοπούλου

+ - x > Νέλλα Στεφανάτου

+ - x > Παναγιώτης Ρούπας

+ - x > Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος

+ - x > Γιώτα Πασσιά

+ - x > Μαρία Παπαδοπούλου

+ - x > Μάρα Παπαβασιλείου

+ - x > Στέλλα Μπορούτζη

+ - x > Μαρούλα Μπαχαρίδου

+ - x > Παναγιώτα Μπατάλια

+ - x > Αλεξάνδρα Μεντεκίδου

+ - x > Χρήστος Κρητικός

+ - x > Χάρης Κρεκουκιώτης

+ - x > Παναγιώτης Κουφός

+ - x > Ειρήνη Κουμπαρούλη

+ - x > Σταύρος Κουμούτσος

+ - x > Ερνεστίνα Καρυστιναίου

+ - x > Μαρία Καραΐσκου

+ - x > Απόστολος Ζωγράφος

+ - x > Ιωάννα - Ελευθερία Ζαχαριάδου

+ - x > Ισμήνη Επιτρόπου

+ - x > Γιώργος Γεωργίου

+ - x > Ορφέας Γενιάς

+ - x > Κατερίνα Βούλγαρη

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

+ - x > Αθηνά Σταματοπούλου

ΥΠΟΒΑΘΡΟ

πίνακας

χάρτης * απεικονίζονται όλες οι αναφορές των 26 χαρτογραφήσεων στην πόλη

διάκριση και διαδοχική την αναπαράσταση τουσυρραφή χώρου' τόπων ως προς τη διαφορετικότητα του 'Αρχιτεκτονικού Λόγου, την παράσταση των μορφών και

Χάρτης, πίνακας και αρχείο συνδέονται μεταξύ τους. Αυτό γίνεται μέσω των δυνατοτήτων που δίνουμε σε όποιο υποκείμενο επιχειρεί να διαδράσει (να διαβάσει και να χειριστεί, βλ. λογική συνεργειών στο πρώτο κεφάλαιο) με την ανοιχτή χαρτογράφηση να πατήσει κουμπιά στον πίνακα (ιδιότητες στον κάθετο άξονα και αναφορές σε χαρτογραφήσεις στον οριζόντιο άξονα) και αναφορές στην πόλη (στον χάρτη) και να προκαλέσει την ενεργοποίηση ενδείξεων στον χάρτη και στον πίνακα, αντιστοίχως, ή να μεταφερθεί στο αρχείο και από το αρχείο πίσω στον πίνακα και στο χάρτη. Έστω ότι βρισκόμαστε στη θέση ενός υποκειμένου, που επιχειρεί να διαδράσει με το σύστημα της ανοιχτής χαρτογράφησης, ας δούμε πιο αναλυτικά τι κινήσεις μπορούμε να κάνουμε:

Από τον πίνακα Ο πίνακας είναι κεντρικός, λειτουργεί ως πίνακας ελέγχου της ανοιχτής χαρτογράφησης, είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ χάρτη πίνακα και αρχείου. Μέσω του πίνακα μπορούμε να έχουμε πρόσβαση στο αρχείο και να ελέγξουμε τι βλέπουμε στον πίνακα και τι βλέπουμε και στον χάρτη.

Α (>)

ΧΑΡΤΗΣ (Χ)

ΠΙΝΑΚΑΣ (Π)

από τον πίνακα στο αρχείο Από τον πίνακα έχουμε πρόσβαση στο αρχείο (εικ.49), πατώντας πάνω στις αναφορές των ονομάτων των χαρτογραφήσεων στον οριζόντιο άξονα το κουμπί (>). Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να μεταφερθούμε στο περιεχόμενο της κάθε χαρτογράφησης ξεχωριστά.

170

από τον πίνακα στον πίνακα-και-στον χάρτη Μέσω του πίνακα μπορούμε να ελέγξουμε τι βλέπουμε στον πίνακα και τι βλέπουμε στον χάρτη. Συγκεκριμένα, αν πατήσουμε πάνω στις αναφορές στις χαρτογραφήσεις (στον οριζόντιο άξονα) μπορούμε να δούμε τα εξής: πρώτον, το σύνολο των αναφορών τους στο χάρτη και, δεύτερον, τις αντιστοιχίσεις των ιδιοτήτων τους στον πίνακα (εικ.50). Μπορούμε, επίσης, να πατήσουμε και πάνω σε ιδιότητες (κουμπιά + ή - στον κάθετο άξονα) και να δούμε ποιες χαρτογραφήσεις έχουν τις συγκεκριμένες ιδιότητες και στον πίνακα και στον χάρτη. Για παράδειγμα (εικ. 51): έστω ότι πατάμε πάνω στην ιδιότητα ‘επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο’. Στον πίνακα υπογραμμίζονται οι στήλες των χαρτογραφήσεων που έχουν αυτή την ιδιότητα και στον χάρτη ενεργοποιείται η ένδειξη των αναφορών όλων αυτών των χαρτογραφήσεων στην πόλη. Με αυτόν τον τρόπο, ως υποκείμενα διάδρασης με την ανοιχτή χαρτογράφηση, προκαλούμε τη συγκρότηση ενός συνόλου χαρτογραφήσεων ως προς μια ιδιότητά τους, το οποίο βλέπουμε ταυτόχρονα και στον πίνακα και στον χάρτη. Μέσα από τέτοιους χειρισμούς προκαλούμε υπερσυνδέσεις μεταξύ των χαρτογραφήσεων και, κατ’ επέκταση, συνδέσεις μεταξύ των αναφορών τους στην πόλη. Αυτό που βλέπουμε στο χάρτη είναι και δίκτυο. Πρόκειται για ένα δίκτυο που το έχουμε αναδείξει - και κατά μία έννοια δημιουργήσει - εμείς, ως υποκείμενα διάδρασης με την ανοιχτή χαρτογράφηση, ανεξάρτητα με τις πράξεις που έχουν κάνει τα υποκείμενα των 26 χαρτογραφήσεων. Αυτό που κρίνουμε σημαντικό εδώ, όπως θα αναλύσουμε και στο κεφάλαιο των συμπερασμάτων, είναι όχι τόσο το ότι δημιουργούμε μια συνάντηση χαρτογραφήσεων, αλλά ότι μπορούμε να διακρίνουμε πως η συνάντηση αυτή ξανασυγκροτεί τον χάρτη ή αλλιώς ‘την πόλη’. Με άλλα λόγια, έχοντας αρχίσει να απομακρυνόμαστε από την κάθε πόλη της κάθε χαρτογράφησης, προσανατολιζόμαστε προς μια πόλη, που βλέπουμε και συγκροτούμε εμείς, μέσα από το χειρισμό του εργαλείου της ανοιχτής χαρτογράφησης.

από τον χάρτη στον πίνακα Εκτός από τον πίνακα, μπορούμε να πατήσουμε και σημεία, δρόμους ή περιοχές στον χάρτη. Για παράδειγμα (εικ.52 και εικ. 53), πατάμε πάνω στην πλατεία Συντάγματος. Βλέπουμε στον πίνακα να τονίζονται όλες οι χαρτογραφήσεις, που περιλαμβάνουν αναφορά στο σημείο αυτό. Με αυτόν τον τρόπο υπονοείται ο συσχετισμός όλων αυτών των χαρτογραφήσεων ως προς την κοινή τους αναφορά σε ένα σημείο: και εδώ το συσχετισμό των προκαλούμε εμείς που διαδρούμε με την συγκεκριμένη οπτικοποίηση της ανοιχτής χαρτογράφησης. Μέσα από τον χάρτη, κάθε σημείο, περιοχή και γραμμή, δηλαδή κάθε αναφορά στην πόλη, λειτουργεί ως παράμετρος ταξινόμησης και υπερσύνδεσμος μεταξύ των χαρτογραφήσεων.

171

από τον πίνακα στο αρχείο

εικ. 49: σκηνοθετημένο στιγμιότυπο από πίνακα στο αρχείο > πατήσαμε πάνω στο κουμπί στο όνομα ‘Απόστολος Ζωγράφος’ στον οριζόντιο άξονα του πίνακα και ενεργοποιήσαμε την έμφανιση του αρχείου της χαρτογράφησής του, όπως την παρέδωσε κατά τη διεξαγωγή του πειράματος

+ - x > Μαρία Χριστοφή

+ - x > Ιωάννα Φακίρη

+ - x > Μαρία Τασσοπούλου

+ - x > Νέλλα Στεφανάτου

+ - x > Παναγιώτης Ρούπας

+ - x > Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος

+ - x > Γιώτα Πασσιά

+ - x > Μαρία Παπαδοπούλου

+ - x > Μάρα Παπαβασιλείου

+ - x > Στέλλα Μπορούτζη

+ - x > Μαρούλα Μπαχαρίδου

+ - x > Παναγιώτα Μπατάλια

+ - x > Αλεξάνδρα Μεντεκίδου

+ - x > Χρήστος Κρητικός

+ - x > Χάρης Κρεκουκιώτης

+ - x > Παναγιώτης Κουφός

+ - x > Ειρήνη Κουμπαρούλη

+ - x > Σταύρος Κουμούτσος

+ - x > Ερνεστίνα Καρυστιναίου

+ - x > Μαρία Καραΐσκου

+ - x > Απόστολος Ζωγράφος

+ - x > Ιωάννα - Ελευθερία Ζαχαριάδου

+ - x > Ισμήνη Επιτρόπου

+ - x > Γιώργος Γεωργίου

+ - x > Ορφέας Γενιάς

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

+ - x > Κατερίνα Βούλγαρη

+ - x > Αθηνά Σταματοπούλου

ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ Α1. ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ως προς σχέσεις κατοίκησης με πόλη ως φυσικό αντικείμενο ως προς σχέσεις με τη συνθήκη πόλης ως επιστημονικό αντικείμενο + -

και επιστημονική εξοικείωση και επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

+ -

επιστημονική εξοικείωση με ζητήματα πόλης

+ -

ούτε επιστημονική εξοικείωση ούτε επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

Α2. ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ως προς σχέσεις με πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο (ΕΝΝΟΙΕΣ) δημόσιος χώρος

+ -

επιτέλεση

+ -

κοινά

+ -

ουτοπία

+ -

τοπίο

+ -

ταυτότητα

+ -

ετερότητα

+ -

συμβάν

+ -

κατάσταση εξαίρεσης

+ -

υποκείμενο

+ -

τεχνολογία αυξημένης

+ -

οικείο

+ -

ανοίκειο

+ -

γενόσημο

+ -

χωρική συρραφή

+ -

ετεροτοπίες

+ -

γλώσσα

+ -

λόγος

+ -

μύθος

+ -

city branding

+ -

τακτικές

+ -

μνήμη

+ -

σώμα

+ -

στρατηγική

+ -

ανεστιότητα

+ -

δυναμικό πεδίο

ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο & διαχειρίσιμο αντικείμενο (ΘΕΩΡΙΕΣ & ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ) + -

pattern language

+ -

oμοιοστατικά συμπλέγματα

+ -

space syntax

+ -

G.I.S

ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο ως προς σχέσεις με επιστημονική περιοχή

ΣΗΜΑΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΠΟΛΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ Β1. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ layer χάρτη υπαίθριων χώρων + -

αδόμητο οικόπεδο

+ -

αδόμητο οικόπεδο σε χρήση εμπορική

+ -

αδόμητο οικόπεδο διαμορφωμένος κήπος

+ -

ακάλυπτος πολυκατοικιών αδιαμόρφωτος

+ -

ακάλυπτος πολυκατοικιών σε εμπορική χρήση - διαμορφωμένος

+ -

αρχαιολογικός χώρος

+ -

αυλή & πρασιά

+ -

οικοδομημένο (built)

+ -

οικοδομημένο με ειδική δημόσια χρήση

+ -

οικοδομημένο υπό κατασκευή

+ -

διάβαση υπέργεια

+ -

διάβαση υπόγεια

+ -

δώμα ισόπεδο με επίπεδο δρόμου

+ -

εργοτάξιο

+ -

γήπεδο υπαίθριο

+ -

ημιυπαίθρια αγορά

+ -

λόφος (υπαίθρια έκταση λόφου)

+ -

νησίδα σε ροές κυκλοφορίας

+ -

όριο πεζοδρομίου

+ -

πάρκο

+ -

πλατείες

+ -

πλάτωμα (μεταξύ επιλογής & δυνατότητας)

+ -

ροές

+ -

ροές πεζόδρομος

+ -

ροές πλακοστρωμένο & ειδική υφή

+ -

ροές σκάλες

+ -

στάση τραμ

+ -

σταθμός μετρό

+ -

στοά ημιυπόγεια

+ -

στοά υπόγεια

+ -

στοά ισόγεια

+ -

υπαίθριο περιβάλλον δημόσιου κτιρίου

Β2. ΠΡΑΞΕΙΣ ΔΙΕΥΡΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΟΙΧΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ πράξεις αναφοράς ή συμπερίληψης άλλων υφιστάμενων χαρτογραφήσεων

2: πειράματα

+ -

από τον οριζόντιο άξονα του πίνακα στον κάθετο άξονα του πίνακα και στο χάρτη

Έχουμε πατήσει το κουμπί ‘+’ στο όνομα Μαρία Χριστοφή: εμφανίζονται στον πίνακα (στο τμήμα που φαίνεται) οι ιδιότητες της χαρτογράφησής της. Έχουμε πατήσει το κουμπί ‘x’ στο όνομα Μαρία Χριστοφή: εμφανίζονται στο χάρτη οι αναφορές της χαρτογράφησής της στην πόλη. Έχουμε πατήσει το κουμπί ‘x’ στο όνομα Αθηνά Σταματοπούλου, ώστε να φαίνεται το υπόβαθρο

Β3. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ - ΧΡΟΝΟ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης + + + -

αμιγώς φυσική σχέση και φυσική και διαμεσολαβημένη σχέση αμιγώς διαμεσολαβημένη σχέση

χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης πεδίου χαρτογράφησης (ΑΝΑΓΝΩΣΗ/ ΑΠΟ:) + -

κάθετη οπτική επαφή προς πεδίο χαρτογράφησης

+ -

υπό κλίση οπτική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (bird’s eye view)

+ -

υπό κλίση οπτική και δυνάμει ηχητική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)

+ -

υπό κλίση οπτική, ηχητική και δυνάμει οσφρητική επαφή σε διαφορά ύψους < 50μ. από πεδίο χαρτογράφησης

+ -

δυνάμει πλήρης αντιληπτική και άμεση οριζόντια συνεπίπεδη σχέση με πεδίο χαρτογράφησης

+ -

σώμα υποκειμένου που χαρτογραφεί = πεδίο χαρτογράφησης

+ -

αναπαράσταση άνω όψης πεδίου χαρτογράφησης

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (bird’s eye view)

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτοργάφησης, μέγιστης διαφοράς ύψους 50μ.

(ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ/ ΠΡΟΣ:)

+ + -

αναπαράσταση οριζόντιας συνεπίπεδης οπτικής σχέσης με πεδίο χαρτογράφησης αναπαράσταση σώματος υποκειμένου που χαρτογραφεί ως το πεδίο χαρτογράφησης

χρονική απόσταση από βίωση πόλης real-time χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής + -

χρονική απόσταση < μιας εβδομάδας

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ μιας εβδομάδας και πέντε μηνών

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ πέντε μηνών και τεσσάρων χρόνων

+ -

χρονική απόσταση = ~ πέντε χρόνων

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ πέντε και πενήντα χρόνων

+ -

χρονική απόσταση > πενήντα χρόνων

Β4. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ & ΣΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ μέσα αναπαράστασης + -

εικόνα

+ -

βίντεο

+ -

ήχος

+ -

γραπτός λόγος

+ -

υλικά πράγματα

τρόποι αναπαράστασης χαρτογράφησης ως προς τρόπο ανάγνωσης της καταγραφής + + + -

γραμμική ανάγνωση καταγραφής γραμμική ανάγνωση καταγραφής με περιεχόμενες αναπαραστάσεις μη-γραμμικής λογικής μη-γραμμική ανάγνωση καταγραφής

ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής + -

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο

+ -

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο με στοιχεία μη-επεξεργάσιμου φορμάτ

+ -

συνδυασμός επεξεργάσιμου και μη-επεξεργάσιμου αρχείου

+ -

μη-επεξεργάσιμο αρχείο

ως προς διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης + -

ρητή περιγραφή διαδικασίας χαρτογράφησης

+ -

υπονοούμενη διαδικασία χαρτογράφησης

+ -

μη-διακρίσιμη διαδικασία χαρτογράφησης

εικ. 50: σκηνοθετημένο στιγμιότυπο από τον πίνακα σε αντιστοιχίσεις ιδιοτήτων στον πίνακα και προβολή αναφορών στον χάρτη

+ - x > Μαρία Χριστοφή

+ - x > Ιωάννα Φακίρη

+ - x > Μαρία Τασσοπούλου

+ - x > Νέλλα Στεφανάτου

+ - x > Παναγιώτης Ρούπας

+ - x > Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος

+ - x > Γιώτα Πασσιά

+ - x > Μαρία Παπαδοπούλου

+ - x > Μάρα Παπαβασιλείου

+ - x > Στέλλα Μπορούτζη

+ - x > Μαρούλα Μπαχαρίδου

+ - x > Παναγιώτα Μπατάλια

+ - x > Αλεξάνδρα Μεντεκίδου

+ - x > Χρήστος Κρητικός

+ - x > Χάρης Κρεκουκιώτης

+ - x > Παναγιώτης Κουφός

+ - x > Ειρήνη Κουμπαρούλη

+ - x > Σταύρος Κουμούτσος

+ - x > Ερνεστίνα Καρυστιναίου

+ - x > Μαρία Καραΐσκου

+ - x > Απόστολος Ζωγράφος

+ - x > Ιωάννα - Ελευθερία Ζαχαριάδου

+ - x > Ισμήνη Επιτρόπου

+ - x > Γιώργος Γεωργίου

+ - x > Ορφέας Γενιάς

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

+ - x > Κατερίνα Βούλγαρη

ΥΠΟΒΑΘΡΟ

+ - x > Αθηνά Σταματοπούλου

στο χάρτη. Αν το ξαναπατήσουμε, θα απενεργοποιηθεί η απεικόνισή του.

2: πειράματα

-

Β +

από τον κάθετο άξονα του πίνακα στον οριζόντιο άξονα του πίνακα και στο χάρτη

Έχουμε πατήσει το κουμπί ‘+’ στην ιδιότητα ‘επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο: στον οριζόντιο άξονα του πίνακα υπογραμμίστηκαν οι χαρτογραφήσεις που έχουν τη συγκεκριμένη εκδοχή ιδιότητας, μαζί με τις υπόλοιπες αντιστοιχίσεις τους. Παράλληλα, ενεργοποιήθηκαν οι

Β3. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ - ΧΡΟΝΟ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης + + + -

αμιγώς φυσική σχέση και φυσική και διαμεσολαβημένη σχέση αμιγώς διαμεσολαβημένη σχέση

χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης πεδίου χαρτογράφησης (ΑΝΑΓΝΩΣΗ/ ΑΠΟ:) + -

κάθετη οπτική επαφή προς πεδίο χαρτογράφησης

+ -

υπό κλίση οπτική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (bird’s eye view)

+ -

υπό κλίση οπτική και δυνάμει ηχητική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)

+ -

υπό κλίση οπτική, ηχητική και δυνάμει οσφρητική επαφή σε διαφορά ύψους < 50μ. από πεδίο χαρτογράφησης

+ -

δυνάμει πλήρης αντιληπτική και άμεση οριζόντια συνεπίπεδη σχέση με πεδίο χαρτογράφησης

+ -

σώμα υποκειμένου που χαρτογραφεί = πεδίο χαρτογράφησης

+ -

αναπαράσταση άνω όψης πεδίου χαρτογράφησης

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (bird’s eye view)

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτοργάφησης, μέγιστης διαφοράς ύψους 50μ.

(ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ/ ΠΡΟΣ:)

+ + -

αναπαράσταση οριζόντιας συνεπίπεδης οπτικής σχέσης με πεδίο χαρτογράφησης αναπαράσταση σώματος υποκειμένου που χαρτογραφεί ως το πεδίο χαρτογράφησης

χρονική απόσταση από βίωση πόλης real-time χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής + -

χρονική απόσταση < μιας εβδομάδας

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ μιας εβδομάδας και πέντε μηνών

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ πέντε μηνών και τεσσάρων χρόνων

+ -

χρονική απόσταση = ~ πέντε χρόνων

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ πέντε και πενήντα χρόνων

+ -

χρονική απόσταση > πενήντα χρόνων

Β4. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ & ΣΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ μέσα αναπαράστασης + -

εικόνα

+ -

βίντεο

+ -

ήχος

+ -

γραπτός λόγος

+ -

υλικά πράγματα

τρόποι αναπαράστασης χαρτογράφησης ως προς τρόπο ανάγνωσης της καταγραφής + + + -

γραμμική ανάγνωση καταγραφής γραμμική ανάγνωση καταγραφής με περιεχόμενες αναπαραστάσεις μη-γραμμικής λογικής μη-γραμμική ανάγνωση καταγραφής

ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής + -

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο

+ -

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο με στοιχεία μη-επεξεργάσιμου φορμάτ

+ -

συνδυασμός επεξεργάσιμου και μη-επεξεργάσιμου αρχείου

+ -

μη-επεξεργάσιμο αρχείο

ως προς διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης + -

ρητή περιγραφή διαδικασίας χαρτογράφησης

+ -

υπονοούμενη διαδικασία χαρτογράφησης

+ -

μη-διακρίσιμη διαδικασία χαρτογράφησης

εικ. 51: σκηνοθετημένο στιγμιότυπο από ιδιότητες στον πίνακα σε αντιστοιχισμένες χαρτογραφήσεις στον πίνακα και προβολή (των αναφορών) τους στον χάρτη

+ - x > Μαρία Χριστοφή

+ - x > Ιωάννα Φακίρη

+ - x > Μαρία Τασσοπούλου

+ - x > Νέλλα Στεφανάτου

+ - x > Παναγιώτης Ρούπας

+ - x > Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος

+ - x > Γιώτα Πασσιά

+ - x > Μαρία Παπαδοπούλου

+ - x > Μάρα Παπαβασιλείου

+ - x > Στέλλα Μπορούτζη

+ - x > Μαρούλα Μπαχαρίδου

+ - x > Παναγιώτα Μπατάλια

+ - x > Αλεξάνδρα Μεντεκίδου

+ - x > Χρήστος Κρητικός

+ - x > Χάρης Κρεκουκιώτης

+ - x > Παναγιώτης Κουφός

+ - x > Ειρήνη Κουμπαρούλη

+ - x > Σταύρος Κουμούτσος

+ - x > Ερνεστίνα Καρυστιναίου

+ - x > Μαρία Καραΐσκου

+ - x > Απόστολος Ζωγράφος

+ - x > Ιωάννα - Ελευθερία Ζαχαριάδου

+ - x > Ισμήνη Επιτρόπου

+ - x > Γιώργος Γεωργίου

+ - x > Ορφέας Γενιάς

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

+ - x > Κατερίνα Βούλγαρη

ΥΠΟΒΑΘΡΟ

+ - x > Αθηνά Σταματοπούλου

προβολές των αναφορών αυτών των χαρτογραφήσεων στο χάρτη.

2: πειράματα

-

Β +

από το χάρτη στον πίνακα

Έχουμε πατήσει την πλατεία Συντάγματος στο χάρτη και έχουν υπογραμμιστεί στον πίνακα

ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης + + + -

αμιγώς φυσική σχέση και φυσική και διαμεσολαβημένη σχέση αμιγώς διαμεσολαβημένη σχέση

χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης πεδίου χαρτογράφησης (ΑΝΑΓΝΩΣΗ/ ΑΠΟ:) + -

κάθετη οπτική επαφή προς πεδίο χαρτογράφησης

+ -

υπό κλίση οπτική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (bird’s eye view)

+ -

υπό κλίση οπτική και δυνάμει ηχητική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)

+ -

υπό κλίση οπτική, ηχητική και δυνάμει οσφρητική επαφή σε διαφορά ύψους < 50μ. από πεδίο χαρτογράφησης

+ -

δυνάμει πλήρης αντιληπτική και άμεση οριζόντια συνεπίπεδη σχέση με πεδίο χαρτογράφησης

+ -

σώμα υποκειμένου που χαρτογραφεί = πεδίο χαρτογράφησης

+ -

αναπαράσταση άνω όψης πεδίου χαρτογράφησης

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (bird’s eye view)

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτοργάφησης, μέγιστης διαφοράς ύψους 50μ.

(ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ/ ΠΡΟΣ:)

+ + -

αναπαράσταση οριζόντιας συνεπίπεδης οπτικής σχέσης με πεδίο χαρτογράφησης αναπαράσταση σώματος υποκειμένου που χαρτογραφεί ως το πεδίο χαρτογράφησης

χρονική απόσταση από βίωση πόλης real-time χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής + -

χρονική απόσταση < μιας εβδομάδας

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ μιας εβδομάδας και πέντε μηνών

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ πέντε μηνών και τεσσάρων χρόνων

+ -

χρονική απόσταση = ~ πέντε χρόνων

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ πέντε και πενήντα χρόνων

+ -

χρονική απόσταση > πενήντα χρόνων

Β4. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ & ΣΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ μέσα αναπαράστασης + -

εικόνα

+ -

βίντεο

+ -

ήχος

+ -

γραπτός λόγος

+ -

υλικά πράγματα

τρόποι αναπαράστασης χαρτογράφησης ως προς τρόπο ανάγνωσης της καταγραφής + + + -

γραμμική ανάγνωση καταγραφής γραμμική ανάγνωση καταγραφής με περιεχόμενες αναπαραστάσεις μη-γραμμικής λογικής μη-γραμμική ανάγνωση καταγραφής

ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής + -

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο

+ -

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο με στοιχεία μη-επεξεργάσιμου φορμάτ

+ -

συνδυασμός επεξεργάσιμου και μη-επεξεργάσιμου αρχείου

+ -

μη-επεξεργάσιμο αρχείο

ως προς διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης + -

ρητή περιγραφή διαδικασίας χαρτογράφησης

+ -

υπονοούμενη διαδικασία χαρτογράφησης

+ -

μη-διακρίσιμη διαδικασία χαρτογράφησης

εικ. 52: σκηνοθετημένο στιγμιότυπο από τον χάρτη στον πίνακα

+ - x > Μαρία Χριστοφή

+ - x > Ιωάννα Φακίρη

+ - x > Μαρία Τασσοπούλου

+ - x > Νέλλα Στεφανάτου

+ - x > Παναγιώτης Ρούπας

+ - x > Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος

+ - x > Γιώτα Πασσιά

+ - x > Μαρία Παπαδοπούλου

+ - x > Μάρα Παπαβασιλείου

+ - x > Στέλλα Μπορούτζη

+ - x > Μαρούλα Μπαχαρίδου

+ - x > Παναγιώτα Μπατάλια

+ - x > Αλεξάνδρα Μεντεκίδου

+ - x > Χρήστος Κρητικός

+ - x > Χάρης Κρεκουκιώτης

+ - x > Παναγιώτης Κουφός

+ - x > Ειρήνη Κουμπαρούλη

+ - x > Σταύρος Κουμούτσος

+ - x > Ερνεστίνα Καρυστιναίου

+ - x > Μαρία Καραΐσκου

+ - x > Απόστολος Ζωγράφος

+ - x > Ιωάννα - Ελευθερία Ζαχαριάδου

+ - x > Ισμήνη Επιτρόπου

+ - x > Γιώργος Γεωργίου

+ - x > Ορφέας Γενιάς

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

+ - x > Κατερίνα Βούλγαρη

ΥΠΟΒΑΘΡΟ Β3. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ - ΧΡΟΝΟ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ

+ - x > Αθηνά Σταματοπούλου

όσες χαρτογραφήσεις περιλαμβάνουν αναφορά στο σημείο αυτό.

2: πειράματα

-

Β +

από τον χάρτη στον πίνακα και πίσω στο χάρτη

Πατήσαμε το κουμπί ‘x’ στις χαρτογραφήσεις που περιλαμβάνουν αναφορά στην πλατεία Συντάγματος, όπως το είδαμε στην προηγούμενη εικόνα: ενεργοποιήθηκαν οι αναφορές τους στο χάρτη, αναδεικνύοντας σχέσεις της πλατείας Συντάγματος με άλλες περιοχές, σημεία, ροές, όπως προκαλούνται μέσω του συσχετισμού των χαρτογραφήσεων ως προς την κοινή τους

Β3. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ - ΧΡΟΝΟ ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ως προς είδος σχέσης υποκειμένου-πόλης κατά τις πράξεις ανάγνωσης + + + -

αμιγώς φυσική σχέση και φυσική και διαμεσολαβημένη σχέση αμιγώς διαμεσολαβημένη σχέση

χωρική απόσταση συναρτήσει των δυνατοτήτων αντίληψης πεδίου χαρτογράφησης (ΑΝΑΓΝΩΣΗ/ ΑΠΟ:) + -

κάθετη οπτική επαφή προς πεδίο χαρτογράφησης

+ -

υπό κλίση οπτική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (bird’s eye view)

+ -

υπό κλίση οπτική και δυνάμει ηχητική επαφή με πεδίο χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)

+ -

υπό κλίση οπτική, ηχητική και δυνάμει οσφρητική επαφή σε διαφορά ύψους < 50μ. από πεδίο χαρτογράφησης

+ -

δυνάμει πλήρης αντιληπτική και άμεση οριζόντια συνεπίπεδη σχέση με πεδίο χαρτογράφησης

+ -

σώμα υποκειμένου που χαρτογραφεί = πεδίο χαρτογράφησης

+ -

αναπαράσταση άνω όψης πεδίου χαρτογράφησης

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (bird’s eye view)

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτογράφησης (πανοραμικές απόψεις πόλης)

+ -

αναπαράσταση υπό κλίση άποψης πεδίου χαρτοργάφησης, μέγιστης διαφοράς ύψους 50μ.

(ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ/ ΠΡΟΣ:)

+ + -

αναπαράσταση οριζόντιας συνεπίπεδης οπτικής σχέσης με πεδίο χαρτογράφησης αναπαράσταση σώματος υποκειμένου που χαρτογραφεί ως το πεδίο χαρτογράφησης

χρονική απόσταση από βίωση πόλης real-time χρονική απόσταση μεταξύ πράξεων ανάγνωσης και πράξεων καταγραφής + -

χρονική απόσταση < μιας εβδομάδας

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ μιας εβδομάδας και πέντε μηνών

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ πέντε μηνών και τεσσάρων χρόνων

+ -

χρονική απόσταση = ~ πέντε χρόνων

+ -

χρονική απόσταση μεταξύ πέντε και πενήντα χρόνων

+ -

χρονική απόσταση > πενήντα χρόνων

Β4. ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΣΤΑ ΜΕΣΑ & ΣΤΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ μέσα αναπαράστασης + -

εικόνα

+ -

βίντεο

+ -

ήχος

+ -

γραπτός λόγος

+ -

υλικά πράγματα

τρόποι αναπαράστασης χαρτογράφησης ως προς τρόπο ανάγνωσης της καταγραφής + + + -

γραμμική ανάγνωση καταγραφής γραμμική ανάγνωση καταγραφής με περιεχόμενες αναπαραστάσεις μη-γραμμικής λογικής μη-γραμμική ανάγνωση καταγραφής

ως προς δυνατότητα επεξεργασίας καταγραφής + -

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο

+ -

επεξεργάσιμο ανοιχτό αρχείο με στοιχεία μη-επεξεργάσιμου φορμάτ

+ -

συνδυασμός επεξεργάσιμου και μη-επεξεργάσιμου αρχείου

+ -

μη-επεξεργάσιμο αρχείο

ως προς διακριτότητα διαδικασίας χαρτογράφησης + -

ρητή περιγραφή διαδικασίας χαρτογράφησης

+ -

υπονοούμενη διαδικασία χαρτογράφησης

+ -

μη-διακρίσιμη διαδικασία χαρτογράφησης

εικ. 53: σκηνοθετημένο στιγμιότυπο από τον χάρτη στον πίνακα | συνδέσεις της πλατείας Συντάγματος με άλλα σημεία, περιοχές και ροές μέσω της συσχέτισης των αναφερόμενων σε αυτή χαρτογραφήσεων ως προς την κοινή τους αναφορά στο σημείο αυτό

+ - x > Μαρία Χριστοφή

+ - x > Ιωάννα Φακίρη

+ - x > Μαρία Τασσοπούλου

+ - x > Νέλλα Στεφανάτου

+ - x > Παναγιώτης Ρούπας

+ - x > Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος

+ - x > Γιώτα Πασσιά

+ - x > Μαρία Παπαδοπούλου

+ - x > Μάρα Παπαβασιλείου

+ - x > Στέλλα Μπορούτζη

+ - x > Μαρούλα Μπαχαρίδου

+ - x > Παναγιώτα Μπατάλια

+ - x > Αλεξάνδρα Μεντεκίδου

+ - x > Χρήστος Κρητικός

+ - x > Χάρης Κρεκουκιώτης

+ - x > Παναγιώτης Κουφός

+ - x > Ειρήνη Κουμπαρούλη

+ - x > Σταύρος Κουμούτσος

+ - x > Ερνεστίνα Καρυστιναίου

+ - x > Μαρία Καραΐσκου

+ - x > Απόστολος Ζωγράφος

+ - x > Ιωάννα - Ελευθερία Ζαχαριάδου

+ - x > Ισμήνη Επιτρόπου

+ - x > Γιώργος Γεωργίου

+ - x > Ορφέας Γενιάς

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

+ - x > Κατερίνα Βούλγαρη

ΥΠΟΒΑΘΡΟ

+ - x > Αθηνά Σταματοπούλου

αναφορά στο συγκεκριμένο σημείο.

2: πειράματα

-

Β +

Οι πολλαπλοί δυνητικοί συσχετισμοί στο διαδραστικό χάρτη Συνοψίζοντας, στη συγκεκριμένη εκδοχή οπτικοποίησης του διαδραστικού χάρτη οι δυνητικοί συσχετισμοί είναι οι εξής περιπτώσεις: Στο πίνακα είναι: (1) κάθε δυνατότητα να πατήσουμε διαφορετικές ιδιότητες και (2) διαφορετικούς συνδυασμούς ιδιοτήτων στον κάθετο άξονα, (3) διαφορετικές αναφορές σε χαρτογραφήσεις και (4) διαφορετικούς συνδυασμούς τους στον οριζόντιο άξονα, και (5) κάθε δυνατότητα να πατήσουμε διαφορετικούς συνδυασμούς ιδιοτήτων και χαρτογραφήσεων ταυτόχρονα και στον οριζόντιο και στον κάθετο άξονα. Στον χάρτη είναι: (6) κάθε δυνατότητα να πατήσουμε διαφορετικές αναφορές (σημεία, περιοχές και γραμμές), αλλά και (7) διαφορετικούς συνδυασμούς αναφορών. Τα δύο επίπεδα δυνατοτήτων συσχετισμού - δικτύωσης που είδαμε το πρώτο κεφάλαιο (παραπομπή σε σελίδα στο τεύχος), τα αναλαμβάνει η σχέση χάρτη και πίνακα. Ειδικότερα: Όσον αφορά το πρώτο επίπεδο δικτύωσης, αυτό των πολλαπλών συσχετισμών μεταξύ των χαρτογραφήσεων, γίνεται στο επίπεδο του πίνακα. Γίνεται και μέσω του χάρτη: το γεγονός ότι πατώντας αναφορές στο χάρτη, τονίζονται οι ενδείξεις των σχετιζόμενων με αυτές (τις αναφορές) χαρτογραφήσεις, κάνει και τον χάρτη να περιλαμβάνει δυνατότητες συσχετισμών μεταξύ των χαρτογραφήσεων. Όσον αφορά το δεύτερο επίπεδο, αυτό του συσχετισμού των συσχετισμών των χαρτογραφήσεων (δηλαδή, του πρώτου επιπέδου δικτύωσης) με το γεωγραφικό πεδίο της πόλης, το αναλαμβάνει η σύνδεση του χάρτη με τον πίνακα. Με άλλα λόγια, μέσα από το διαδραστικό χάρτη που κατασκευάζουμε, τα δύο επίπεδα δικτύωσης συνδέονται μεταξύ τους και αλληλοεξαρτώνται: δηλαδή, δε μπορεί να λειτουργήσει ο χάρτης χωρίς στον πίνακα και ο πίνακας χωρίς τον χάρτη. Συνοψίζοντας, το σύστημα αρχείου, πίνακα, χάρτη είναι ένα σύστημα κωδικοποίησης (μέσω των ιδιοτήτων και των αναφορών) των διαφορετικών λογικών περιγραφής των χαρτογραφήσεων, που επιτρέπει τις μεταξύ τους μεταφράσεις (συσχετισμούς), χωρίς ωστόσο να παρεμβαίνει στις λογικές τους (δεδομένου ότι υπάρχει πρόσβαση στο αρχείο).

182

2.1.4 Ο διαδραστικός χάρτης ως εργαλείο μετάβασης από το συσχετισμό στη συνέργεια των χαρτογραφήσεων: σενάρια συνέχειας του πειράματος Το συγκεκριμένο πείραμα, που πραγματοποιήσαμε αποτελεί περισσότερο μια δοκιμή διερεύνησης του πως μπορούμε να δημιουργήσουμε δυνατότητες συσχετισμών, μέσα από την παραπάνω εκδοχή οπτικοποίησης της ανοιχτής χαρτογράφησης. Μια έμμεση δοκιμή της λογικής των συνεργειών προκύπτει από το πως οι 26 χαρτογραφήσεις διέδρασαν με τη χαρτογράφηση των υπαίθριων χώρων [50]. Αυτό το διαπιστώνουμε μέσα από το πως οι τρεις εκδοχές διάδρασης που είδαμε στο πρώτο κεφάλαιο, ενημερώνονται και προσδιορίζονται και με όρους διεύρυνσης της ανοιχτής χαρτογράφησης κατά την ενσωμάτωσή τους στην λίστα των κριτηρίων ετερογένειας (και, κατ’ επέκταση, στον πίνακα). Με ένα επόμενο πείραμα, θα μπορούσαμε να δοκιμάσουμε πιο στοχευμένα τη λογική των συνεργειών, όπως θα εξετάσουμε 2: πειράματα

στη συνέχεια μέσα από σχετικά σενάρια.

2.2 Σενάρια πειραμάτων Το πείραμα που κάναμε ήταν ένα μόνο πείραμα, μια δοκιμή. Η λογική του τρίτου επιπέδου του σχήματος κατασκευής προβλέπει πλήθος διαφορετικών πειραμάτων σε δύο κατευθύνσεις. Η μία αφορά πειράματα συνέχειας αυτού που κάναμε και η άλλη διαφορετικά πειράματα της λογικής του εργαλείου, από πιο γενικευτικές σκοπιές. Θα κλείσουμε το κεφάλαιο αυτό εξετάζοντας πρώτα, προοπτικές συνεχειών και παραλλαγών του πειράματος που κάναμε και, στη συνέχεια, αφετηρίες για σενάρια διαφορετικών πειραμάτων.

2.2.1 Σενάρια επόμενων πειραμάτων 2.2.1.1 Σενάρια δοκιμής επιπέδου συνεργειών πρώτο σενάριο επόμενου πειράματος για τη δοκιμή των συνεργειών Ένα σενάριο θα ήταν να ξανακαλέσουμε σε χαρτογραφήσεις διαφορετικά υποκείμενα, αλλά σε αντίστοιχο πλαίσιο (π.χ. άλλους σπουδαστές του μεταπτυχιακού), δίνοντάς τους ως βάση το διαδραστικό χάρτη, που κατασκευάσαμε με όλο το περιεχόμενο υλικό των 26 χαρτογραφήσεων

[50]. Οι δυνατότητες συσχετισμών στην χαρτογράφηση των υπαίθριων χώρων ήταν τα layer του χάρτη, αλλά χωρίς αυτό να δηλώνεται κατά την παρουσίαση του υλικού στους σπουδαστές. Αυτό που τονίστηκε, ωστόσο, είναι η δυνατότητα που είχαν να μη συσχετιστούν με την χαρτογράφηση των υπαίθριων χώρων, μη-λαμβάνοντας υπόψη ούτε την έκτασή του, ούτε τα όριά του, ούτε το περιεχόμενό του.

183

συν της χαρτογράφησης των υπαίθριων χώρων. Και σε αυτή την περίπτωση, θα είναι προαιρετικό το να λάβουν υπόψη τους το διαδραστικό χάρτη. Ωστόσο, σε αυτό το σενάριο ο ίδιος ο διαδραστικός χάρτης εκτιμάμε ότι θα ενθάρρυνε περισσότερο την προοπτική της συνέργειας σε σχέση με τον χάρτη των υπαίθριων χώρων: μέσα από το διαδραστικό χάρτη είναι πιο πολλοί και πιο σαφείς οι δυνητικοί συσχετισμοί, είναι περισσότερα τα ερεθίσματα που προσκαλούν το υποκείμενο σε συνέργειες μαζί τους. Αυτή η αυξημένη ενθάρρυνση αναμένουμε πρώτον, ότι θα πυροδοτούσε αύξηση στις περιπτώσεις νέων χαρτογραφήσεων, που θα προκαλούσαν συνέργειες και, δεύτερον, ότι θα αναδείκνυε πιο σύνθετες εκδοχές συνέργειας, εντός της δεύτερης και της τρίτης εκδοχής, όπως τις θέτουμε στο σχήμα κατασκευής στο πρώτο κεφάλαιο. Αντίστοιχα, όλα αυτά τα δεδομένα θα προκαλούσαν μεταβολή στη λίστα των κριτηρίων και των ιδιοτήτων ετερογένειας, τουλάχιστον στο στάδιο της σημασιοδότησης. Η μεταβολή αυτή δεν θα αφορούσε μόνο τις διαβαθμίσεις διάδρασης, συνέργειας και διεύρυνσης με την ανοιχτή χαρτογράφηση. Θα επηρέαζε και υπόλοιπες ιδιότητες, όπως αυτές που σχετίζονται με τις πράξεις αναφοράς στην πόλη, με τις πράξεις αναφοράς στο χώρο-και-στοχρόνο της χαρτογράφησης, προκαλώντας νέες εκδοχές και διαβαθμίσεις τους.

δεύτερο σενάριο επόμενου πειράματος για τη δοκιμή των συνεργειών Ένα άλλο σενάριο θα μπορούσε είναι τρία παράλληλα πειράματα. Σε αυτό το σενάριο, το γενικό πλαίσιο μένει το ίδιο όπως και στο πείραμα που κάναμε, χρησιμοποιώντας ως βάση το διαδραστικό χάρτη που κατασκευάσαμε. Κάθε πείραμα αναλαμβάνει να δοκιμάσει μια διαφορετική εκδοχή συνέργειας, θέτοντας αντίστοιχους κανόνες. Το πρώτο πείραμα αντιστοιχεί στην πρώτη εκδοχή συνέργειας, όπου το υποκείμενο εισάγει μια μη-υφιστάμενη στο σύστημα χαρτογράφηση. Στο πείραμα αυτό θα ήταν υποχρεωτικό να μη λάβουν οι σπουδαστές υπόψη τους το διαδραστικό χάρτη. Θα μπορούσαμε να το φανταστούμε και ως ένα παιχνίδι, όπου επιτρέπεται η ανάγνωση του διαδραστικού χάρτη, αλλά απαγορεύεται η αναφορά και η χρήση οποιουδήποτε συστατικού του στοιχείου: όχι μόνο των υφιστάμενων χαρτογραφήσεων, αλλά και των περισσότερων εκδοχών - διαβαθμίσεων των ιδιοτήτων τους. Σκοπός θα ήταν οι σπουδαστές να προσπαθήσουν να παράξουν νέες χαρτογραφήσεις που δεν υπάρχουν στο σύστημα της ανοιχτής χαρτογράφησης και μαζί με αυτές να προκαλέσουν και νέες εκδοχές - διαβαθμίσεις ιδιοτήτων ή ακόμα και νέες κατηγορίες. Το δεύτερο πείραμα αντιστοιχεί στη δεύτερη εκδοχή συνέργειας, όπου το υποκείμενο αναθεωρεί - μετασχηματίζει μια υφιστάμενη στο σύστημα χαρτογράφηση. Στο πείραμα αυτό θα ήταν υποχρεωτικό για το υποκείμενο να λάβει υπόψη του το διαδραστικό χάρτη, αναλόγως,

184

και να αναθεωρήσει - μετασχηματίσει - ξαναγράψει μια ή περισσότερες υφιστάμενες στο αρχείο χαρτογραφήσεις, χωρίς να τις συσχετίσει μεταξύ τους. Όπως έχουμε δει και στο πρώτο κεφάλαιο, η αναθεώρηση μπορεί να αφορά και άσκηση κριτικής και εμπλουτισμό - ενίσχυση. Το τρίτο πείραμα αντιστοιχεί στην τρίτη εκδοχή διάδρασης, όπου το υποκείμενο συσχετίζει χαρτογραφήσεις. Εδώ θα ήταν υποχρεωτικός ο οποιοσδήποτε συσχετισμός χαρτογραφήσεων: είτε συσχετισμός χαρτογραφήσεων που ήδη υπάρχουν στο σύστημα της ανοιχτής χαρτογράφησης, είτε συσχετισμός υφιστάμενων στο αρχείο, αναθεωρημένων και νέων χαρτογραφήσεων, είτε συσχετισμός αναθεωρημένων κ.ο.κ. Διευκρινίζουμε ότι σε αυτό το πείραμα δεν θα επιτρέπεται συσχετισμός μόνο νέων χαρτογραφήσεων που δεν υπάρχουν στο σύστημα, αλλά είναι υποχρεωτική η συμπερίληψη υφιστάμενων ή αναθεωρημένων χαρτογραφήσεων, είτε ολόκληρων είτε αποσπασμάτων τους.

2: πειράματα

Συνοψίζοντας, στο πρώτο πείραμα είναι υποχρεωτική η μη-συνέργεια με το αρχείο, αλλά η συνέργεια με το εργαλείο της ανοιχτής χαρτογράφησης αποφατικά. Στο δεύτερο και στο τρίτο πείραμα είναι υποχρεωτική η συνέργεια και με το αρχείο και με το εργαλείο της ανοιχτής χαρτογράφησης. Σε όλες τις περιπτώσεις δεν έχουμε μόνο συνέργεια ή μη-συνέργεια με τις χαρτογραφήσεις, αλλά και με τις ιδιότητες. Αυτό σημαίνει ότι, όπως και στο προηγούμενο σενάριο, αναμένουμε να προκληθούν μεταβολές και στις ιδιότητες ετερογένειας και κυρίως στις εκδοχές και στις διαβαθμίσεις τους. Ειδικότερα, αναμένουμε πιο πολλές μεταβολές σε όλη την κατηγορία των κριτηρίων ιδιοτήτων που αφορούν τη συνέργεια και τη διεύρυνση της ανοιχτής χαρτογράφησης. Τις μεταβολές που αναμένουμε σε αυτό το σενάριο εκτιμάμε πως θα είναι πιο έντονες, καθώς είναι πιο έντονη η πρόκληση που τους κάνουμε μέσα από τα τρία πειράματα. Τα παραπάνω σενάρια, εκτός από το ότι δοκιμάζουν τη λογική των συνεργειών που είναι και ο σκοπός τους, έμμεσα δοκιμάζουν και τη λογική συσχετισμών και τη λογική κατασκευής του διαδραστικού χάρτη.

2.2.1.2 Σενάρια παραλλαγών του πειράματος Ένα άλλο μέτωπο από το οποίο θα μπορούσαμε να (ξανα)δοκιμάσουμε το επίπεδο των συσχετισμών και έμμεσα των συνεργειών αποτελεί το πρώτο επίπεδο κατασκευής του σχήματος που αφορά τη συλλογή των χαρτογραφήσεων. Επηρεάζουν οι αρχικές χαρτογραφήσεις που συλλέγουμε αυτές που παράγονται κατά την ανοιχτή χαρτογράφηση;

185

Στο πείραμα που πραγματοποιήσαμε έχουμε εστιάσει στο δημόσιο χώρο μιας συγκεκριμένης πόλης, της Αθήνας και με συγκεκριμένο πυρήνα το πεδίο της χαρτογράφησης των υπαίθριων χώρων. Δώσαμε ένα συγκεκριμένο αρχικό υλικό, τη χαρτογράφηση των υπαίθριων χώρων και ζητήσαμε χαρτογράφηση του δημόσιου χώρου. Εκτιμάμε ότι οι χαρτογραφήσεις που θα παίρναμε, αν δίναμε ως αφετηρία μια φωτογραφία ή τον χάρτη του google maps ή σκέτο το όνομα Αθήνα ή ένα κείμενο - ζητώντας από τα ίδια ακριβώς υποκείμενα και στο ίδιο πλαίσιο μια χαρτογράφηση του δημόσιου χώρου -, θα ήταν διαφορετικές. Σενάρια που αρθρώνονται από αυτή την υπόθεση μπορούν να πειραματιστούν με τις χρονικές κατευθύνσεις της λογικής συλλογής χαρτογραφήσεων ή στο τι δίνουν ως αρχικό ερέθισμα - βάση για να προκαλέσουν χαρτογραφήσεις. Εκτός από τις εναλλακτικές επιλογές που αναφέρουμε πιο πάνω (φωτογραφίες, google map), θα μπορούσαμε να δώσουμε και άλλου τύπου αφετηρίες, όπως μέσα ανάγνωσης και μέσα καταγραφής (π.χ. μια φωτογραφική μηχανή, ένα μπλοκ με λευκά φύλλα γραφής κ.α.) ή θα μπορούσαμε να δώσουμε λέξεις-κλειδιά, έννοιες μέσα από τις οποίες θα προσεγγίσουν την πόλη. Άλλη επιλογή είναι να μη δώσουμε τίποτα, να μην υπάρχει τίποτα ως βάση, παρά μόνο ένα κάλεσμα προς χαρτογράφηση του δημόσιου χώρου της πόλης. Αυτό μπορεί να γίνει ακόμα πιο γενικό, αν καλέσουμε σε χαρτογραφήσεις της πόλης, βγάζοντας το φίλτρο ‘δημόσιος χώρος’. Η αυξημένη γενίκευση του καλέσματος κρίνουμε ότι αποτελεί έναν επιπλέον τρόπο πρόκλησης ετερογένειας και σε επίπεδο πλαισίωσης-εννοιοδότησης και σε επίπεδο σημασιοδότησης, ήδη από το πρώτο επίπεδο της συλλογής χαρτογραφήσεων: όσο πιο γενικό το κάλεσμα, τόσο πιο πολύ προσπαθεί να αποφύγει την όποια καθοδήγηση - προδιάθεση των χαρτογραφήσεων. Επιπλέον, το που - σε ποια υποκείμενα και υπό τι πλαίσιο - απευθύνουμε το κάλεσμα σε χαρτογραφήσεις αποτελεί μια επιπλέον παράμετρο που δύναται να ανοίξει ένα επιπλέον πεδίο δοκιμών. Όλες οι ιδιότητες και τα κριτήρια που έχουμε θέσει στο πείραμα που κάναμε, εκτιμάμε ότι τροφοδοτούνται και από το πλαίσιο του πειράματος και των υποκειμένων του: δηλαδή, κάποιες από τις εκδοχές και τις διαβαθμίσεις των ιδιοτήτων των χαρτογραφήσεων τροφοδοτούνται από το γεγονός ότι τα περισσότερα υποκείμενα είναι αρχιτέκτονες, από το ότι φοιτούν στο μεταπτυχιακό και έχουν ερεθίσματα από συγκεκριμένα μαθήματα και βιβλιογραφία ή ακόμα και από το ότι είναι μόνιμοι κάτοικοι Αθήνας σε συνδυασμό με το ηλικιακό τους εύρος. Αν δίναμε ακριβώς το ίδιο υλικό, τη χαρτογράφηση των υπαίθριων χώρων, σε προπτυχιακούς σπουδαστές αρχιτεκτονικής ή σε σπουδαστές άλλου επιστημονικού πεδίου, ή αν ζητούσαμε από παιδιά να κάνουν μια χαρτογράφηση, αυτό θα επηρέαζε τις διαβαθμίσεις και τις εκδοχές των κριτηρίων ετερογένειας που έχουμε θέσει; Θα επηρέαζε τις κατηγορίες των κριτηρίων; Εκτιμάμε πως η απάντηση είναι καταφατική και μας πάει απευθείας σε ένα επόμενο ερώτημα: πώς θα άλλαζε ο χάρτης και μαζί με αυτόν οι δυνατότητες και οι λογικές ανασυγκρότησης της πόλης;

186

Τέτοια ερωτήματα, καταρχάς, ενισχύουν το ότι τα κριτήρια ετερογένειας προσδιορίζονται από το πλαίσιο του κάθε πειράματος και της κάθε εφαρμογής, ενθαρρύνοντας την πρόθεσή μας για ανοιχτότητα του εργαλείου. Εκτός από αυτό, τέτοια ερωτήματα συνδεδεμένα με νέα πειράματα μπορούν να συμβάλλουν στην ενίσχυση της λίστας ιδιοτήτων που έχουμε θέσει και στη διεύρυνση της ανοιχτής χαρτογράφησης. Σχετικές ενδεικτικές δοκιμές θα μπορούσαν είναι είναι οι εξής: να απευθύνουμε ταυτόχρονα το ίδιο ακριβώς κάλεσμα χαρτογράφησης (δηλαδή, δίνοντας τη χαρτογράφηση των υπαίθριων χώρων) σε διαφορετικά σύνολα υποκειμένων και υπό διαφορετικά πλαίσια. Ταυτόχρονα, με βάση το ίδιο αρχικό υλικό, θα μπορούσαμε να κινηθούμε και προς μια όσο πιο τυχαία συλλογή χαρτογραφήσεων με ένα κάλεσμα ανοιχτό, π.χ. στο διαδίκτυο, χωρίς κάποιο περιορισμό συμμετοχής. Κάτι τέτοιο, σκεφτόμαστε ότι δε θα διεύρυνε μόνο τις διαβαθμίσεις - εκδοχές των ιδιοτήτων, αλλά θα έδινε αφορμές και για νέες κατηγορίες.

2: πειράματα

2.2.2 Σενάριο οπτικοποίησης των πολλαπλών πειραμάτων: 1 γραμμή χρόνου + 1 γραμμή πειραμάτων Όλα τα παραπάνω σενάρια συνέχειας τα σκεφτόμαστε σαν ένα ευρύτερο σύνολο πειραμάτων, ένα δίκτυο πειραμάτων. Όλα τα παραπάνω πειράματα αλληλοτροφοδοτούνται και ως σύνολο μπορούν να συμβάλλουν στην εξέλιξη της λογικής κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης. Πέρα από αυτό, μας δίνουν και μια αφορμή να σκεφτούμε, αρχικά, πως θα μπορούσαμε να οπτικοποιήσουμε το υλικό όλων αυτών και, παράλληλα, πως αυτό εξελίσσει και την οπτικοποίηση του διαδραστικού χάρτη που στήσαμε. Το σύνολο των πειραμάτων, εκτός από τις διευρύνσεις που αναφέρουμε πιο πάνω, τονίζει την παράμετρο του χρόνου. Κάθε πείραμα διεξάγεται για κάποιο χρονικό διάστημα. Σε κάποια από τα παραπάνω σενάρια προβλέπουμε ταυτόχρονα πειράματα, αλλά στο σύνολό τους τα πειράματα τα φανταζόμαστε να απλώνονται στο χρόνο: σε μια γραμμή χρόνου της ανοιχτής χαρτογράφησης που παρακολουθεί και τη γραμμή χρόνου της έρευνας κατασκευής της. Στο πλαίσιο αυτό, σε μια επόμενη οπτικοποίηση σκεφτόμαστε την προσθήκη μιας γραμμής χρόνου στο διαδραστικό χάρτη. Κουνώντας ένα κουμπί μέσα σε αυτή τη γραμμή χρόνου, θα μπορούσαμε να δούμε πως αλλάζει ο χάρτης ανά τους διαφορετικούς χρονικούς εντοπισμούς των πειραμάτων και των παραγόμενων χαρτογραφήσεων. Θα μπορούσαμε να δούμε διαφορές στις σημασιοδοτήσεις και ως προς το χρόνο που προκλήθηκαν. Παράλληλα, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και μια γραμμή πειραμάτων, ώστε να μετακινούμαστε από πείραμα σε πείραμα και να μπορούμε να δούμε πως αλλάζει όχι μόνο ο χάρτης, αλλά και ο πίνακας.

187

Για να βλέπαμε πως αλλάζει ο πίνακας, θα κρατούσαμε τις ίδιες γενικές κατηγορίες των συνόλων (στάδιο πλαισίωσης και εννοιοδότησης και στάδιο σημασιοδότησης) και τα κριτήρια ιδιοτήτων κατά το δυνατόν, επιτρέποντας, ωστόσο, την προσθήκη νέων κατηγοριών, νέων ιδιοτήτων και νέων διαβαθμίσεων. Κρατώντας σταθερές τις βασικές κατηγορίες κριτηρίων και, κατ’ επέκταση, τις ιδιότητες, θα μπορούσαμε να δούμε πως αλλάζουν ή διευρύνονται οι βαθμονομήσεις. Με την προσθήκη νέων κατηγοριών θα καταλαβαίναμε με ποιο τρόπο οι

γραμμή πειραμάτων

αλλαγές παραμέτρων από πείραμα σε πείραμα μας ωθεί να εισάγουμε νέους βαθμούς.

Α (>)

ΧΑΡΤΗΣ (Χ)

ΠΙΝΑΚΑΣ (Π)

γραμμή χρόνου

εικ. 54: διάγραμμα πιθανής προσθήκης γραμμών χρόνου και πειραμάτων σε επόμενη φάση της έρευνας

188

2.2.3 Αφετηρίες για νέα σενάρια άλλων πειραμάτων Επιχειρούμε να απομακρυνθούμε από το γενικό πνεύμα που καθιστά το πείραμα που κάναμε συγγενές με τα σενάρια συνέχειας και παραλλαγών που προτείνουμε και να ανιχνεύσουμε άλλες σκοπιές για πειράματα. Παρουσιάζουμε συνοπτικά μια σχετική δοκιμή που κάναμε και μερικές αφετηρίες για νέα σενάρια.

Σενάριο διαπραγμάτευσης της έννοιας του σκοπού μιας χαρτογράφησης Το πρώτο σενάριο που μπορεί να αποτελέσει μια αφετηρία, στήνεται πάνω σε μια δοκιμή που κάναμε να προσαρμόσουμε τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης στο πλαίσιο μιας διαφορετικής πρόκλησης [51]. Κατά τη δοκιμή αυτή συγκροτήσαμε την πρόταση μιας 2: πειράματα

ερευνητικής διαδικασίας εν εξελίξει, υπό τον τίτλο ο ‘ο σκοπός του άσκοπου’ (Σταματοπούλου 2015) [52]. Αντικείμενο του εγχειρήματος είναι η διαπραγμάτευση του αν και κατά πόσο μπορούμε, ως υποκείμενα που διαδρούμε με την πόλη, να απαλλαγούμε από τους σκοπούς [53] και

την ανάγκη για σκοπιμότητα. Με επιρροές από τη θεωρία της dérive [54], εργαλείο της

έρευνας αποτελούν διαδικασίες ενσώματων - βιωματικών καταγραφών (ή μιας χαρτογράφησης με τους όρους της παρούσας διπλωματικής) που κάνουν σε εντοπισμένο αστικό πεδίο, κρίνοντας πως είναι μέσα/ ευκαιρίες

[51]. Πρόκειται για την ανταπόκριση στο μάθημα ‘Πλαστική και Σύγχρονα Επικοινωνιακά Μέσα Απεικόνισης του Χώρου’ στο μεταπτυχιακό, με υπεύθυνους καθηγητές το Γιώργο Γυπαράκη, τον Κώστα Ντάφλο, τον Γιάννη Γρηγοριάδη και το Νίκο Λάσκαρη, μαζί με τη συμβολή του Λεωνίδα Παπαλαμπρόπουλου.

[52]. Η ιστοσελίδα προώθησης - δημοσιοποίησης του εγχειρήματος: http://skopos-tou-askopou.wix.com/ skopos-tou-askopou (τελ. επίσκεψη: 19/2/2016).

[53]. Στην έννοια του σκοπού, όπως τη θέτουμε στο πλαίσιο του εν λόγω εγχειρήματος, συμπεριλαμβάνουμε τις προθέσεις, τις συνήθειες, τις επιθυμίες και τη βούληση, τις ορμές, κάθετί που καθορίζει και πλαισιώνει τις πράξεις μας.

[54]. Τη θεωρία της dérive εισήγαγε ο Guy Debord στο δεύτερο τεύχος των κειμένων της Situationnist Internationale. Παραθέτουμε ένα απόσπασμα που περιγράφει τη λογική της dérive: “Ένα ή περισσότερα πρόσωπα που επιδίδονται στην dérive αρνούνται, για ένα μεγαλύτερο ή μικρότερο χρονικό διάστημα, τις καθιερωμένες, κοινά δεκτές, αιτίες μετατόπισης καί δράσης, τίς δικές τους σχέσεις, εργασίες καί διασκεδάσεις, γιά ν’ αφεθούν στις υποκινήσεις του πεδίου και τις συναντήσεις που αντιστοιχούν σε αυτό. Το μερίδιο της τύχης είναι, σ’ αυτή την περίπτωση, λιγότερο καθοριστικό άπ’ ό,τι πιστεύει κανείς: από την άποψη της dérive, υπάρχει ένα ψυχογεωγραφικό ανάγλυφο των πόλεων, με σταθερά ρεύματα, μόνιμα σημεία και στροβίλους που κάνουν την πρόσβαση ή την έξοδο από ορισμένες ζώνες πολύ δύσκολη.” (Ιnternationale Situationiste, 1958-1969: 29)

189

διάδρασης υποκειμένων - πόλης. Η έρευνα εδώ ξεκινά απευθείας με ανοιχτή πρόσκληση προς οποιοδήποτε ενδιαφερόμενο υποκείμενο θέλει να εμπλακεί στην ερευνητική διαδικασία του ‘σκοπού του άσκοπου’, κάνοντας μια ή περισσότερες άσκοπες καταγραφές στην Αθήνα. Υπό το πρίσμα μιας αποφατικής λογικής, ο μοναδικός κανόνας για την ανταπόκριση στο κάλεσμα ορίζεται από ένα εγχειρίδιο, το ‘εγχειρίδιο προς το άσκοπο’, το οποίο περιλαμβάνει κατηγορίες [55] απαγορεύσεων

κυρίαρχων και καθιερωμένων σκοπών που κάθε προσκαλούμενη απόπειρα

καταγραφής πρέπει να αποφύγει. Ωστόσο, αμφισβητώντας το άσκοπο των συγκροτούμενων καταγραφών ως προς την πλήρη αποδέσμευση από σκοπούς, ανιχνεύουμε τους ενδεχόμενους όποιους σκοπούς των καταγραφών και τους εισάγουμε στη λίστα των απαγορεύσεων του εγχειριδίου. Το εγχειρίδιο με αυτόν τον τρόπο ενημερώνεται διαρκώς, παρακολουθώντας τις καταγραφές που γίνονται. Μαζί με το εγχειρίδιο ενημερώνεται και η πρόσκληση που το ενσωματώνει. Αυτή η διαδικασία προβλέπεται ως διαρκής, χωρίς πρόθεση κάποιου χρονικού περιορισμού ή τέλους. Στο εγχείρημα αυτό, η πρόσκληση ξεκινά με συγκεκριμένους όρους συσχετισμού (τις απαγορεύσεις σκοπών) που επικεντρώνονται στους σκοπούς - προθέσεις ή ευρύτερα στο στάδιο της πλαισίωσης - εννοιοδότησης. Το εγχειρίδιο είναι μια εκδοχή του δεύτερου επιπέδου του σχήματος. Mέσα από το δεύτερο επίπεδο, ξεκινάμε να προκαλούμε τη συλλογή καταγραφών (με όρους χαρτογράφησης/ mapping). Ωστόσο, γίνεται ακόμα πιο έντονη η συνθήκη συνδιαμόρφωσης των δύο πρώτων επιπέδων του σχήματος, καθώς οι συλλεγόμενες καταγραφές αλλάζουν το περιεχόμενο του εγχειριδίου και, ταυτόχρονα, οι αλλαγές του εγχειριδίου δεν προκαλούν μόνο νέες συλλογές, αλλά επαναπροσδιορίζουν συνεχώς τους όρους συλλογής τους. Στην περίπτωση αυτή, αναδεικνύεται το ότι οι μεταβολές του ενός επιπέδου έχουν άμεση επίδραση στο άλλο. Γενικεύοντας, σκεφτόμαστε πως ένα τέτοιο σενάριο θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως πείραμα πρόκλησης όσο το δυνατόν μικρότερου [56] βαθμού πλαισίωσης. Προχωρώντας πέραν του πλαισίου του εγχειρήματος του ‘σκοπού του άσκοπου’, το σενάριο που αναπτύσσουμε εδώ επεκτείνεται, δίνοντας αντίστοιχο βάρος και στο πως οι καταγραφές

[55]. Θέτουμε γενικές κατηγορίες απαγορεύσεων (http://skopos-tou-askopou.wix.com/skopos-tou-askopou), αλλά και μια πιο αναλυτική λίστα απαγορεύσεων που σχηματίζουν τα πεδία των κατηγοριών: http:// skopos-tou-askopou.wix.com/skopos-tou-askopou#!mi-skopoi/c1bh1. (τελ. επίσκεψη: 19/2/2016).

[56]. Διευκρινίζουμε, όπως και στο πλαίσιο της διπλωματικής αυτής, και στο πλαίσιο της πρότασης του ‘σκοπού του άσκοπου’ εκτιμάμε ότι είναι αδύνατη η αποδέσμευση από όποια πλαισίωση και σκοπό, δεδομένου ότι κάθε υποκείμενο δρα σε κοινωνικά και πολιτισμικά εντοπισμένο πεδίο. Αυτή η εκτίμηση είναι που πυροδοτεί και το εγχείρημα.

190

σημασιοδοτούν την πόλη: στο τι σημασιοδοτήσεις προκαλούνται και στο πως αυτές επικοινωνούνται και αναπαριστώνται, πως διασπείρονται οι αναφορές τους στο πεδίο της πόλης, πως συναντιούνται και πως ξαναοργανώνουν την πόλη, στην προσπάθεια των υποκειμένων τους να αποδεσμευτούν αφενός, από τις πλαισιώσεις του υπόβαθρού τους και, αφετέρου, από παράγοντες που επιβάλλουν ή υποβάλλουν (άμεσα ή έμμεσα) τις πλαισιώσεις των πράξεών τους, εν προκειμένω των πράξεων διάδρασης με την πόλη και των πράξεων συγκρότησης μιας χαρτογράφησης (ή μιας καταγραφής αρθρωμένης από πράξεις ανάγνωσης).

Αφετηρίες για σενάρια της ανοιχτής χαρτογράφησης ως παιχνίδι Το προηγούμενο σενάριο κινείται προς τη λογική του παιχνιδιού, ανοίγοντάς μας ένα ορίζοντα σεναρίων όπου η ανοιχτή χαρτογράφηση γίνεται παιχνίδι. Η συνθήκη του παιχνιδιού, ως 2: πειράματα

κοινωνική και πολιτισμική συνθήκη [57], συνδέεται με την απόλαυση (Huizinga, 2010), την ‘ευχαρίστηση’, τη ‘διασκέδαση’ και την ‘επιθυμία’ (Caillois, 2001)˙ αποτελεί ένα ‘πορώδες σύνορο’ με την τρέχουσα ζωή που επιτρέπει σε ‘πολλαπλές πραγματικότητες να ολισθήσουν’ (Schechner, 2004). Στο πλαίσιο αυτό, εκτιμάμε ότι η συνθήκη του παιχνιδιού μπορεί να λειτουργήσει ως ένας δίαυλος ενίσχυσης της έκφρασης της επιθυμίας στις χαρτογραφήσεις. Σε ένα σενάριο, όπου η ανοιχτή χαρτογράφηση γίνεται παιχνίδι, αναμένουμε να αλλάζει ο φακός μέσα από τον οποίο το υποκείμενο βλέπει και βιώνει την πόλη, παίρνοντας αντίστοιχο ρόλο. Ακόμα κι αν μιλάμε για κάποιο σενάριο παιχνιδιού ρόλων, ο κάθε ρόλος βρίσκεται υπό συνθήκη παιχνιδιού, δηλαδή καθορίζεται από το ρόλο του παίζειν. Κατ’ επέκταση, σε τέτοια σενάρια αναμένουμε να συναντήσουμε και διαφορετικό εύρος λογικών συγκρότησης και παραγωγής χαρτογραφήσεων, καθότι ένα επιπλέον χαρακτηριστικό της συνθήκης του παιχνιδιού είναι ότι είναι ‘μη-παραγωγικό’, ή έστω δεν έχει ως αυτοσκοπό να παράξει κάτι εκτός του πλαισίου του να παράξει ‘πλούτο και αγαθά’ (Caillois, 2001 και Schechner, 2004). Ένα σενάριο της χαρτογράφησης ως παιχνίδι μπορεί να αναπτυχθεί ως αντίστοιχα προσαρμοσμένη παραλλαγή του σεναρίου διαπραγμάτευσης του σκοπού που περιγράψαμε πιο πάνω. Η συνθήκη του παιχνιδιού θα μπορούσε να αποτελέσει έναν άλλο τρόπο πειραματισμού με το στάδιο της πλαισίωσης, αλλά και με το στάδιο της σημασιοδότησης. Τα πιθανά σενάρια που μπορούμε να σκεφτούμε είναι πολλά. Ενδεικτικά, θα μπορούσε να αποτελεί όρο του παιχνιδιού να παραχθεί μια συγκεκριμένη σημασιοδότηση μέσα από διαφορετικές οδούς ή να παραχθεί μια σημασιοδότηση που προσπαθεί να κρύψει τα ίχνη της πλαισίωσής της ή να

[57]. Ενδεικτικές πηγές που προσεγγίζουν τη σωυνθήκη του παιχνιδιού ως πολιτισμική και κοινωνική συνθήκη είναι ο Caillois (2001 [1958]) και o Schechner (2004 [1993] και 2003 [1998]).

191

παραχθεί μια σημασιοδότηση που χρησιμοποιεί συγκεκριμένες πρώτες ύλες. Σε κάθε σενάριο, το παιχνίδι θα είχε μεν κάποιο σημείο χρονικής λήξης, αλλά θα μπορούσε να επαναληφθεί και να παιχτεί πολλές φορές. Από τη δυνατότητα της επανάληψης θα μπορούσε να αρθρωθεί μια σειρά πειραμάτων, δίνοντάς μας και πάλι όχι ένα πείραμα - μια δοκιμή, αλλά περισσότερες. Οι παραπάνω γενικές ιδέες ενδεικτικών αφετηριών για σενάρια παιχνιδιού μπορούν να στηθούν σε πνεύμα ατομικού παιχνιδιού και σε διατομικού. Αν κοιτάξουμε προς εκδοχές διατομικών παιχνιδιών, τότε μπορούμε να καλλιεργήσουμε και μια προοπτική ενίσχυσης της διυποκειμενικής αλληλεπίδρασης, με όρους ‘συνάντησης’ [58] υποκειμένων (Goffman, 1996). Ένα τέτοιο σενάριο θα μπορούσε εστιάσει τους κανόνες του παιχνιδιού στις δυνατότητες συσχετισμού και συνέργειας, δοκιμάζοντας διαφορετικούς κανόνες αλληλεπίδρασης μεταξύ των υποκειμένων. Οι αφετηρίες σεναρίων παιχνιδιού που έχουμε θέσει μέχρι εδώ είναι αρκετά γενικές, ώστε να είναι ανοιχτές σε διαφορετικές υλοποιήσεις - οπτικοποιήσεις. Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε και περιπτώσεις ψηφιακών παιχνιδιών και περιπτώσεις παιχνιδιών που έχουν λογική ενσώματης πρακτικής στο αστικό πεδίο και περιπτώσεις όπου η ανοιχτή χαρτογράφηση γίνεται υλικό πράγμα [59]. Η τελευταία εκδοχή παραπέμπει στη μεθοδολογία του ερευνητικού του γραφείου ‘Chora’ και στην τεχνική του ‘game-board’ [60] (βλ. και ανάλυση Corner, 1999). Σε αυτή την τεχνική, ο χάρτης γίνεται το ταμπλώ παιχνιδιού (game-board), πάνω στο οποίο μπορούν διαφορετικοί συντελεστές (π.χ. υποκείμενα, εταιρίες, θεσμικοί φορείς) “να συναντηθούν και να επεξεργαστούν τις διαφορές τους”, “να προσπαθήσουν να βρουν κοινό έδαφος μέσα από το παίξιμο ποικίλων σεναρίων” (Corner, 1999: 240). Επιπλέον, προτείνει το συνδυασμό αυτής της τεχνικής με τις τεχνικές του ‘drift’ και του ‘layering’, καθώς η “μία επιτρέπει προσωπική εμπλοκή μεταξύ του υποκειμένου που χαρτογραφεί και των συντελεστών και η άλλη έναν αναλυτικό διαχωρισμό των πολλαπλών ζητημάτων και προγραμμάτων” (Corner 1999: 240).

[58]. O Goffman διακρίνει δύο είδη αλληλεπίδρασης, τη μη-εστιασμένη και την εστιασμένη, την οποία αποκαλεί ‘συνάντηση’. Η μη-εστιασμενη αφορά την αλληλεπίδραση που προκύπτει από τη συνεύρεση ατόμων και τις σχέσεις αλληλοπαρατήρησης και προσαρμογής της συμπεριφοράς του καθενός σε αυτές. Η εστιασμένη αλληλεπίδραση, γράφει, “εκδηλώνεται, όταν οι άνθρωποι συμφωνούν να διατηρήσουν για ένα διάστημα μια μοναδική εστία νοητικής και οπτικής προσοχής” (Goffman, 1996: 62).

[59]. Στην αφορμή αυτής της σκέψης συνετέλεσε και η εργασία της Ριζοπούλου, στην οποία αναφερόμαστε στο επόμενο κεφάλαιο.

[60]. Όπως αναφέρουμε και στην εισαγωγή, η τεχνική του ‘game-board’ αποτελεί έναν από τους τέσσερις θεματικούς τρόπους νέων πρακτικών χαρτογράφησης στο σύγχρονο αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, κατά τον Corner. Oι άλλες τρεις τεχνικές είναι το ‘drift’, το ‘layering’ και το ‘rhizome’.

192

Με αφορμή αυτές τις αφετηρίες, μπορούμε να κάνουμε ένα άλμα και προς μια αφετηρία για εφαρμογή της ανοιχτής χαρτογράφησης ως παιχνίδι, όπου ο χάρτης και ο πίνακας είναι το ταμπλώ του παιχνιδιού και οι δυνατότητες συσχετισμού και συνέργειας θέτουν ανάλογους κανόνες δυνατοτήτων χειρισμών. Το ταμπλώ θα μπορούσε να είναι και μια ψηφιακή επιφάνεια αφής, ενσωματώνοντας στο παιχνίδι και τις δυνατότητες διάδρασης που θέτουμε στην εκδοχή της οπτικοποίησης του διαδραστικού χάρτη.

2: πειράματα 193

κεφάλαιο 3 τρόποι της ανοιχτής χαρτογράφησης μέσα από το τρίτο επίπεδο του σχήματος κατασκευής: προσκλήσεις σε εφαρμογές

Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε το τρίτο επίπεδο του σχήματος κατασκευής μέσα από τις προσκλήσεις σε εφαρμογές. Περιγράφουμε μια πρόσκληση σε εφαρμογές που απευθύναμε, μέσα από την παρουσίαση [61] της λογικής της κατασκευής του εργαλείου στο μάθημα ‘Σύγχρονα Πεδία Σχεδιασμού - Κατασκευής’ [62] του μεταπτυχιακού τον Απρίλιο του 2015. Στόχος της παρουσίασης ήταν να προκαλέσει εφαρμογές της λογικής από τους μεταπτυχιακούς σπουδαστές, που παρακολουθούσαν το μάθημα, κατά την εκπόνηση των εργασιών τους. Αρχικά, περιγράφουμε το πλαίσιο της πρόσκλησης, μετά ανιχνεύουμε στοιχεία της λογικής ή εφαρμογές της σε εργασίες των σπουδαστών και κλείνουμε με μια αποτίμηση της πρόσκλησης ως προς το πως ανατροφοδότησε το σχήμα κατασκευής, καθώς και με σκέψεις για επόμενες προσκλήσεις.

3.1 Το πλαίσιο της πρόσκλησης σε εφαρμογές Το πλαίσιο της πρόσκλησης προσδιορίζεται και από το πλαίσιο του μαθήματος, όπου ανοιχτής χαρτογράφησης.

3.1.1 Πλαίσιο μαθήματος

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

εντάσσεται, εκτός από το ειδικότερο πλαίσιο της παρουσίασης και της λογικής κατασκευής της

θεματική Το μάθημα χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο το αναλαμβάνει η ερευνητική ομάδα του Γιώργου Παρμενίδη, μαζί με τη Νέλλη Μάρδα, και το δεύτερο η ερευνητική ομάδα του Δημήτρη Παπαλεξόπουλου. Η θεματική του μαθήματος τροφοδοτείται από τα θέματα της ‘ατελούς μορφής’, του ‘απέραντου’, του ‘ατελούς αντικειμένου’ από την πλευρά του Παρμενίδη και του ‘περίπου αντικειμένου’ και των ‘δικτύων’ από την πλευρά του Παπαλεξόπουλου. Συνδεόμενο με το ερευνητικό πρόγραμμα ‘Διερεύνηση Στρατηγικών για τη Δικτύωση των Αστικών Παρεμβάσεων στο Μητροπολιτικό Κέντρο Αθηνών’ (2013-2014), το περιεχόμενο του μαθήματος συστήθηκε από δυο μέρη: τα Αστικά Ομοιοστατικά Συμπλέγματα (ΑΟΣ), που αφορούν τη

[61]. Η παρουσίαση αφορούσε τη μέχρι τότε πρώιμη θεωρητική συγκρότηση της λογικής κατασκευής, η οποία δεν περιλάμβανε ούτε το πείραμα (που ξεκίνησε να διεξάγεται δυο μήνες μετά), ούτε τις αφορμές από αυτό, παρά μόνο αναφορά στο πλάνο ενός ενδεικτικού πειράματος.

[62]. < http://www.arch.ntua.gr/course_instance/1147 > (τελ. επίσκεψη: 9/8/2015)

197

συμβολή της ομάδας του Παρμενίδη, και τα Αστικά Οικοσυστήματα Καινοτομίας (ΑΟΚ), με τα οποία ασχολείται η ομάδα του Παπαλεξόπουλου. Τα ΑΟΣ, αντιμετωπίζοντας την πόλη ως δίκτυο πολλαπλών σχέσεων, είναι ένα σύστημα δυνάμει δικτύωσης διαφορετικών λογικών ανάγνωσης, ερμηνείας και καταγραφής της πόλης: διαφορετικών εργαλείων χαρτογράφησής της. Τα ΑΟΚ [63] αφορούν δικτυωμένες ψηφιακές εφαρμογές - εργαλεία προς μια ‘εξυπνότερη πόλη’ [64].

οργάνωση μαθήματος Το μάθημα ξεκίνησε με παρουσιάσεις που εντάσσονται στα Αστικά Ομοιοστατικά Συμπλέγματα (ΑΟΣ) και συνέχισε με αυτές των Αστικών Οικοσυστημάτων Καινοτομίας (ΑΟΚ). Η παρουσίαση της λογικής κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης εντάχθηκε στα ΑΟΣ. Συγκεκριμένα, το πρώτο μέρος, υπό τον τίτλο ‘Μεθοδολογικά Εργαλεία Σχεδιασμού για τη Συγκρότηση Στρατηγικών Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης’, πειραματίστηκε και μια ειδικότερη οργάνωση: χωρίστηκε σε έξι γνωστικές ενότητες, καθεμιά από τις οποίες αφορούσε την παρουσίαση ενός διαφορετικού εργαλείου χαρτογράφησης που παρουσιαζόταν από διαφορετικό ερευνητή κάθε ξεχωριστή εβδομάδα.

1η εβδομάδα: Γιάννα Σταυρουλάκη | Space Syntax 2η εβδομάδα: Αθηνά Σταματοπούλου | Ανοιχτή, Μεταβαλλόμενη και Διαδραστική Χαρτογράφηση της πόλης 3η εβδομάδα: Όλγα Βενετσιάνου | Η Διάχυση της Προβολής στον Αστικό Ιστό: Η εξέλιξη της θέασης από τα αναλογικά στα ψηφιακά μέσα 4η εβδομάδα: Άννα Λάσκαρη | Αναγνώριση Ιδιοτήτων σε Χωρικά Άτυπους Σχηματισμούς 5η εβδομάδα: Εύα Ρεπούσκου | Το Διευρυμένο Πεδίο: Οι τοπικές παρεμβάσεις ως “bottom up” σχεδιαστική προσέγγιση 6η εβδομάδα: Νέλλη Μάρδα | Διερεύνηση Στρατηγικών για τη Δικτύωση των Αστικών Παρεμβάσεων στο Μητροπολιτικό Κέντρο Αθηνών

[63]. βλ. περισσότερα σελ. 41-56 στο τεύχος της τρίτης φάσης του ερευνητικού προγράμματος ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ - ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ 2013-2014 [64]. < http://uie.arch.ntua.gr/index.php/en/ > (τελευταία επίσκεψη: 12/8/2015).

198

Η Σταυρουλάκη παρουσίασε το εργαλείο space syntax, που αφορά την ανάλυση της σύνταξης των χωρικών διατάξεων και των χωρικών σχέσεων, και εστίασε σε δυνατότητες ανάλυσης του αστικού ιστού. Η Βενετσιάνου μίλησε για μια αντιμετώπιση της πόλης ως “ένα διαδραστικό έργο όπου εξελίσσονται ταυτόχρονα διαφορετικές σκηνές” και “όπου ο θεατής επιλέγοντας μια συγκεκριμένη πορεία μέσα στην πόλη, δημιουργεί (...) μια δική του εμπειρία κι ένα δικό του έργο”: μια “μεθοδολογία ανάλυσης του αστικού χώρου” που “θα οδηγούσε σε τρόπους χρήσης στρατηγικών της προβολής της εικόνας έτσι ώστε να οδηγήσουν σε συγκεκριμένες μεθόδους παρέμβασης” [65]. Η Λάσκαρη παρουσίασε μια “μεθοδολογία για την περιγραφή και τη συγκριτική ανάλυση χωρικά άτυπων σχηματισμών, μέσω της ταυτόχρονης αναπαράστασης πολλαπλών διαστάσεων της φυσικής μορφής και δομής τους” [66]. Η Ρεπούσκου επικεντρώθηκε σε “πρακτικές της τέχνης που εμπλέκονται στην κοινωνική πραγματικότητα” και επιχείρησε να δείξει “πως συνδέονται σαν μεθοδολογία και στόχοι με αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στον καθημερινό δημόσιο χώρο” [67]. Η τελευταία παρουσίαση της Μάρδα εστίασε σε κομμάτι του ερευνητικού προγράμματος ‘Διερεύνηση Στρατηγικών για τη Δικτύωση των Αστικών Παρεμβάσεων του Μητροπολιτικού Κέντρου Αθηνών’: ξεκίνησε παρουσιάζοντας “μια “στρατηγική δημιουργίας ενός πράσινου διαδρόμου που θα ένωνε τον Υμηττό, την Καισαριανή, της Αττικής” [68] και, μετά, εμβάθυνε στην ανάλυση της περιοχής του Ελαιώνα. Κάθε εργαλείο ήταν αρκετά διαφορετικής λογικής και μπορούσε να συμβάλει με διαφορετικό τρόπο σε μια συγκρότηση μεθοδολογίας αστικού σχεδιασμού ή παρέμβασης στην πόλη.

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

το περί-αστικό πράσινο του Δαφνιού και του όρους Αιγάλεω διασχίζοντας όλο το λεκανοπέδιο

Eργαλεία, όπως το space syntax, η ανοιχτή χαρτογράφηση και αυτό της Λάσκαρη, είναι κυρίως εργαλεία προσέγγισης και ανάλυσης με ανοίγματα προς το σχεδιασμό - παρέμβαση - διαχείριση της πόλης, ενώ αυτό της Βενετσιάνου και της Ρεπούσκου, προσανατολίζονται περισσότερο σε λογικές - τρόπους παρέμβασης. Η διαφορετικότητα των εργαλείων, όχι μόνο ως προς το περιεχόμενο, αλλά και ως προς τον ενδεχόμενο ρόλο τους σε μια διαδικασία σχεδιασμού ή παρέμβασης, αναδεικνύει, αφενός, τη δυναμική της παραπληρωματικότητάς τους και, αφετέρου, τη στενή σχέση ανάγνωσης ή ευρύτερα χαρτογράφησης της πόλης και πρακτικών σχεδιασμού ή παρέμβασης, όπως τη διαπραγματευόμαστε και στην παρούσα διπλωματική.

[65]. Διατυπώσεις της Βενετσιάνου κατά την παρουσίασή της.

[66]. Διατυπώσεις της Λάσκαρη κατά την παρουσίασή της.

[67]. Διατυπώσεις της Ρεπούσκου κατά την παρουσίασή της.

[68]. Διατυπώσεις της Μάρδα κατά την παρουσίασή της.

199

διαδικασία - τρόπος μαθήματος Οι παρουσιάσεις των εργαλείων έγιναν ως βιντεοσκοπημένες διαλέξεις, διαθέσιμες στην πλατφόρμα διαδικτυακών μαθημάτων MOOC ‘VERSAL’ [69]. Κάθε παρουσίαση, εκτός από τα βίντεο, περιλάμβανε παραπομπές σε βιβλιογραφία, σε άρθρα και σε διαδικτυακούς συνδέσμους και ορισμένες έκαναν αναφορές σε εφαρμοσμένα παραδείγματα, σε προγράμματα (software) και tutorials. Επιπλέον, κάθε παρουσίαση συνοδευόταν και από την ορολογία της, προσβάσιμη σε ένα ανοιχτό αρχείο google doc, το οποίο οι σπουδαστές εκτός από το να διαβάσουν, μπορούσαν και να το επεξεργαστούν, γράφοντας σχόλια-ερωτήσεις σε συγκεκριμένους όρους, εμπλουτίζοντάς τους με τις δικιές τους ερμηνείες ή/ και προσθέτοντας νέους. Η συμμετοχή στις παρουσιάσεις της πλατφόρμας ήταν ανοιχτή μόνο για τους εμπλεκόμενους στο μάθημα σπουδαστές, διδάσκοντες και ερευνητές. Κάθε βδομάδα εισάγονταν τα βίντεο μιας νέας ενότητας, την οποία οι φοιτητές καλούνταν να παρακολουθήσουν. Κάθε μάθημα στο φυσικό χώρο επικεντρωνόταν στη συζήτηση του εργαλείου, που οι σπουδαστές είχαν δει την προηγούμενη βδομάδα στα βίντεο, με τον ερευνητή που έκανε την παρουσίαση. Η παρουσίαση των εργαλείων μέσω της πλατφόρμας αύξησε τον χρόνο του μαθήματος, δίνοντας το περιθώριο οι εβδομαδιαίες φυσικές συναντήσεις να μπορούν να εμβαθύνουν περαιτέρω στις λογικές των εργαλείων και να υπάρχει περισσότερη αλληλεπίδραση μεταξύ σπουδαστών, διδασκόντων και ερευνητών. ζητούμενα του μαθήματος Η συμμετοχή των σπουδαστών στο μάθημα δεν περιοριζόταν στην παρακολούθηση των βίντεο και στη συμμετοχή στις συζητήσεις των εργαλείων. Ζητήθηκε η δημιουργία μιας ιστοσελίδας (μπλογκ) στο διαδίκτυο, όπου θα αναρτούσαν κάθε βδομάδα σκέψεις, σχόλια, συνδέσμοι σχετικοί με το εργαλείο που παρακολούθησαν ή σκέψεις για τις ασκήσεις τους. Το μπλογκ λειτούργησε ως ένα επιπλέον πεδίο διεύρυνσης της αλληλεπίδρασης, καθότι μέσω αυτού οι σπουδαστές είχαν τη δυνατότητα να μοιραστούν σκέψεις, να επικοινωνήσουν και να ανταλλάξουν οι ιδέες τους, να ανοίξουν θέματα προς συζήτηση. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε παρουσιαζόμενο εργαλείο μπορούσε από τη δική του πλευρά να δει πως νέες κατευθύνσεις του ερευνητικού ή πρακτικού προσανατολισμού του, βάσει του πως ειπράττεται και κατανοείται από τους σπουδαστές. Mετά την ολοκλήρωση των έξι παρουσιάσεων το πρώτο μέρος του μαθήματος έκλεισε με τη διεξαγωγή ενός τριήμερου workshop, όπου οι φοιτητές προχώρησαν και παρουσίασαν τη ζητούμενη άσκηση για το μάθημα.

[69]. < https://versal.com/c/jxaqv1 > (τελ. επίσκεψη: 20/2/2016) Την οργάνωση και τον συντονισμό των παρουσιάσεων, και, κατ’ επέκταση, μεγάλου μέρους του μαθήματος ανέλαβε η Ό. Ιωάννου.

200

3.1.2 Πλαίσιο παρουσίασης Η παρουσίαση της λογικής κατασκευής του εργαλείου είχε ως περιεχόμενο μια πρώιμη εκδοχή όσων αναπτύσσουμε στο πρώτο κεφάλαιο. Δόθηκε έμφαση στο σχήμα κατασκευής και στη γενική φιλοσοφία του εργαλείου. Η παρουσίαση χωρίστηκε σε δώδεκα ολιγόλεπτα βίντεο: 1. Εισαγωγή (3’:31’’) 2. Αντικείμενο και στόχος (2’:16’’) 3. Σχήμα μεθόδου κατασκευής της χαρτογράφησης (3’:32’’) 4. Α’ Μέρος: Συλλογή καταγραφών (2’:13’’) 5. Υποκείμενο και Θεματική (5’:26’’) 6. Μέθοδοι ανάγνωσης και καταγραφής, ‘πάνω’ - ‘κάτω’ (4’:09’’) 7. Μέθοδοι ανάγνωσης και καταγραφής, ‘μέσα’ - ‘έξω’ (2’:47’’) 8. Μέθοδοι ανάγνωσης και καταγραφής, ‘τρόποι καταγραφής’ (2’:37’’) 9. Β’ Μέρος: Συσχετισμοί και Συνέργειες (2’:54’’) 10. Δίκτυα συσχετισμών (4’:38’’) 12. Γ’ Μέρος: Πειραματισμοί Διαδραστικής Χαρτογράφησης & Επίλογος (4’:11’’)

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

11. Συνέργειες συσχετισμών (7’:39’’)

εικ. 55: στιγμιότυπο από το πρώτο βίντεο της παρουσίασης στην πλατφόρμα VERSAL

201

Στην ορολογία εξηγούσαμε πως εννοούμε τους κύριους όρους, που αναφέραμε στα βίντεο. Η συνάντηση κατά το τρίωρο του μαθήματος ξεκίνησε με ερωτήσεις - απορίες και σχόλια από τους σπουδαστές. Τα κύρια ζητήματα που τέθηκαν αφορούσαν το μέρος Α’ της συλλογής των καταγραφών [70] (χαρτογραφήσεων) καθώς και το φάσμα ‘πάνω’ ‘κάτω’ ‘μέσα’ έξω’ των μεθοδολογιών ανάγνωσης και καταγραφής της πόλης. Ειδικότερα, η συζήτηση πολώθηκε γύρω από το επίπεδο της συλλογής των καταγραφών, το ένα από τα τρία επίπεδα του σχήματος της κατασκευής του εργαλείου, η οποία είχε κατανοηθεί κυρίως ως συλλογή ενός αρχείου, του οποίου ο σκοπός δεν είχε γίνει σαφής. Αρχικά, εκτιμάμε πως αυτό αποπροσανατόλισε από την προσδοκώμενη εμβάθυνση στη συνολική λογική κατασκευής του εργαλείου. Επιπλέον, από την παρουσίαση έλειπε οποιαδήποτε νύξη σχετικά με τις δυνατότητες εφαρμογής του εργαλείου, καθώς και το πως το σκεφτόμαστε να υλοποιείται - οπτικοποιείται. Αυτό κρίνουμε ότι έκανε πιο θολή και δυσνόητη τη λογική του δεύτερου και του τρίτου επιπέδου, εξηγώντας την πόλωση στο πρώτο επίπεδο που παρατηρήσαμε.

3.2 Ανίχνευση της λογικής κατασκευής στις εργασίες Επιχειρούμε μια επιλεκτική ανάγνωση ορισμένων εργασιών των σπουδαστών, αυτών στις οποίες εντοπίσαμε στοιχεία κοινά με στοιχεία της λογικής της ανοιχτής χαρτογράφησης, καθώς και αφορμές, αφενός, για την εξέλιξη της λογικής κατασκευής και, αφετέρου, για εφαρμογές του εργαλείου. Παραθέτουμε την ανάγνωση κάθε επιλεγμένης εργασίας, ξεκινώντας με μια συνοπτική περιγραφή της (με χρώμα γκρι), όπως την ερμηνεύσαμε υπό το πρίσμα της λογικής του εργαλείου που παρουσιάσαμε, και κατά το δυνατόν κρατώντας το λεξιλόγιο και τις φράσεις (παρατίθενται εντός εισαγωγικών), που χρησιμοποιεί ο κάθε συγγραφέας. Κάθε περιγραφή είναι αποσπασματική και δεν αποδίδει το συνολικό σκεπτικό [71] της εκάστοτε εργασίας, παρά μόνο επιδιώκει να ανιχνεύσει και να δείξει σημεία συνάντησης με τη λογική του εργαλείου που παρουσιάσαμε.

[70]. Σημειώνουμε ότι στη θεωρητική συγκρότηση του εργαλείου εκείνη την περίοδο, αυτό που αποκαλούμε εδώ χαρτογραφήσεις, το αναφέραμε ως ‘καταγραφές’. Οι καταγραφές και πάλι εννοούνταν, όπως και τώρα, ως πράξεις εμπρόθετες συνδεδεμένες με πράξεις ερμηνείας και ανάγνωσης. Για το λόγο αυτό, σε αυτό το κεφάλαιο, όπου συναντάται ο όρος ‘καταγραφές’, είτε στο δικό μας λόγο είτε στων εργασιών πιο κάτω, αντιστοιχεί σε ‘χαρτογραφήσεις’, όπως τις έχουμε ορίσει στην πλαισίωση.

[71]. Οι αναλυτικές παρουσιάσεις των εργασιών είναι διαθέσιμες στο παράρτημα, στην μορφή που παραδόθηκαν.

202

Ορφέας Γενιάς (δημιουργία νέου μουσικού σημείου αναφοράς στον κόμβο) Η εργασία του Γενιά ασχολείται με τη “δημιουργία ενός νέου μουσικού σημείου αναφοράς στο γεωμετρικό χώρο του κόμβου” (ν.μ.σ.α) μεταξύ του Ελαιώνα και του Αιγάλεω, περιοχές που διαπιστώνει, μέσα από την επιτόπια ανάγνωσή του, ότι χαρακτηρίζονται από διαφορετικούς ήχους. Κάθε περιοχή περιλαμβάνει μουσικά σημεία αναφοράς (μ.σ.α): υπό την παραδοχή ότι ο κόμβος αποτελεί το χωρικό σημείο σύνδεσης δυο περιοχών, το ν.μ.σ.α δημιουργείται από τη συνάντηση διαφορετικών μ.σ.α., όπως αυτά αναφέρονται από υποκείμενα - χρήστες περαστικούς. Κάθε ν.μ.σ.α είναι προσωρινό και εξαρτάται από τα μ.σ.α που φέρουν στον κόμβο οι χρήστες του εργαλείου παρέμβασης, καθώς και από το πως αυτοί και τα μ.σ.α τους διαδρούν. Βασιζόμενος στη λογική του διαγράμματος του διευρυμένου πεδίου της Rosalind Krauss (από την παρουσίαση της Ρεπούσκου), ο Γενιάς διακρίνει τις συναντήσεις των διαφορετικών μ.σ.α σε τέσσερις τύπους, οι οποίες προκαλούν αντίστοιχα τέσσερις εκδοχές ν.μ.σ.α: 1. την Παύση (ήχος απουσίας), 2. την Παραμόρφωση Αιγάλεω και 3. την Παραμόρφωση Ελαιώνα και 4. τον Μουσικό Κόμβο, όπου έχουμε κοινή εμφάνιση και του Ελαιώνα και του Αιγάλεω - ένα κοινό μουσικό “συνυπάρχουν στον κόμβο παραπάνω από μία εκφράσεις ν.μ.σ.α”. Κλείνει την εργασία του προτείνοντας τέσσερις τύπους τρόπων χωρικής σύνδεσης των δύο περιοχών: 1. τον Σταυρό, 2. τη Νησίδα, 3. τη Διαραφή, 4. τον Κόμβο.

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

γεγονός. Συμπεριλαμβάνει και το ενδεχόμενο των ‘υβριδικών περιπτώσεων’, κατά τις οποίες

αποτίμηση σε σχέση με τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης Στην πρόταση του Γενιά δεν εντοπίζουμε κάποια ρητή εφαρμογή του εργαλείου που παρουσιάσαμε. Ωστόσο, προεκτείνοντας τη λογική του, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η παρέμβασή του προωθεί μια ανοιχτή, συλλογική και διαδραστική ανάγνωση της περιοχής μελέτης ως προς τους ήχους της από καθημερινούς χρήστες. Γενικεύοντας την πρόταση αυτή, σκεφτόμαστε ότι εδώ έχουμε μια ενθάρρυνση ανάγνωσης της πόλης που καθίσταται η ίδια μια παρέμβαση στην πόλη. Πρόκειται για μια παρέμβαση, που στηρίζεται και στην ενίσχυση μιας δραδραστικής γνώσης ηχητικών πτυχών των δύο περιοχών και των σχέσεών τους.

Απόστολος Ζωγράφος (χωρίς τίτλο) Η ανάγνωση της περιοχής στην εργασία του Ζωγράφου ξεκινά με επιτόπια παρατήρηση, η οποία αναδεικνύει την Ιερά Οδό ως αντικείμενο που “ ‘διακόπτει’ τη φυσική συνέχεια της πόλης”. Βασική πρόθεση του Ζωγράφου είναι μετατροπή της Ιεράς Οδού από “πέρασμα και γρήγορη μετάβαση που βιώνεται με ταχύτητα αυτοκινήτου ως αστικό κενό” σε “δρόμο-δείκτη”

203

που συνδυάζει τη “γραμμική αφήγηση που συνθέτει η κίνηση επί της Ιεράς Οδού” με τον “πλουραλισμό και με την πυκνότητα των παραμέτρων που διαμορφώνουν τον Ελαιώνα”. Ο δρόμος-δείκτης “εκτός από αγωγός για την κίνηση της πόλης, επιφορτίζεται τόσο με την λειτουργία της συγκέντρωσης όλων εκείνων των στοιχείων που συνθέτουν το χωρικό του πλαίσιο, όσο και με την αναδιαμόρφωσή του, προκειμένου να μπορεί να φέρει αυτού του είδους την πληροφορία”. Στόχος είναι, γράφει ο Ζωγράφος, “μέσω της πύκνωσης της πληροφορίας, να αποκτήσει κάποια από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά ενός δρόμου του ‘σκληρού’ αστικού κέντρου και να φανερώσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιβάλλουσας περιοχής, αναιρώντας την συνθήκη ασυνδετότητας που κορυφώνεται στον κόμβο με την λεωφόρο Κηφισού”. Για την υλοποίηση της Ιεράς Οδού ως δρόμο-δείκτη σημειώνει τρία ζητήματα που εγείρονται. Το πρώτο αφορά τη χρήση βάσης δεδομένων που να περιλαμβάνει “όλα τα στοιχεία που συνθέτουν το αστικό κομμάτι του, δηλαδή τους δρόμους, τα κτίρια, τους σταθμούς, τις χρήσεις” και “κυρίως, ιστορικά και γεωμορφολογικά στοιχεία, στοιχεία κίνησης ή ακόμα και ανθρωπογεωγραφικά”, ώστε “να ‘εμφανίσει’ τον Ελαιώνα”. Το δεύτερο ζήτημα αφορά την εμπειρία του δρόμου - δείκτη ως προς διαφορετικές συνθήκες κίνησης, με βασικότερες αυτή του πεζού και αυτή του αυτοκινήτου. Το τρίτο ζήτημα έχει να κάνει με την κωδικοποίηση της πληροφορίας: η μέθοδος κωδικοποίησης αποτελεί τον τρόπου σχεδιασμού και επέμβασης στην Ιερά Οδό. Για να χειριστεί το πρώτο ζήτημα χρησιμοποιεί το εργαλείο του space syntax, το οποίο του επιτρέπει να ανιχνεύσει το σύνολο των σχέσεων του ευρύτερου οδικού δικτύου του Ελαιώνα. Για τα άλλα δύο ζητήματα προσανατολίζεται στο εργαλείο του διευρυμένου κινηματογράφου (παρουσίαση Βενετσιάνου). αποτίμηση σε σχέση με τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης Στην εργασία του Ζωγράφου δεν εντοπίζουμε ρητή αναφορά στο εργαλείο που παρουσιάσαμε. Ωστόσο, στεκόμαστε στο ζήτημα της βάσης δεδομένων, διότι βλέπουμε προοπτικές αξιοποίησης του εργαλείου της ανοιχτής χαρτογράφησης. Εκτιμάμε ότι η βάση δεδομένων που θα περιλαμβάνει “όλα τα στοιχεία που συνθέτουν το αστικό κομμάτι” της Ιεράς Οδού θα μπορούσε να στηθεί και με βάση πολλαπλές χαρτογραφήσεις/ καταγραφές που αφορούν - αναφέρονται σε ολόκληρη την περιοχή ή σε πιο εντοπισμένα σημεία της. Μια ανοιχτή χαρτογράφηση, δηλαδή, θα μπορούσε να τροφοδοτήσει αυτή τη βάση δεδομένων, με ανάλογα προσαρμοσμένα κριτήρια συλλογής χαρτογραφήσεων, ως προς τις πληροφορίες που η πρόθεση παρέμβασης του Ζωγράφου θέτει. Η πληροφορία, η οποία προκύπτει από το εργαλείο του space syntax, θα μπορούσε να στηρίξει κάποιες από τις πολλές χαρτογραφήσεις που ζητά, αλλά όχι όσες προβλέπει για τη βάση δεδομένων. Μια τέτοια κατεύθυνση προτείνει και ο ίδιος

204

στην τελευταία παράγραφο του κειμένου του όπου, επιχειρώντας να κάνει κριτική στο space syntax, σημειώνει τη σημασία “χρήσης περισσότερων του ενός εργαλείου” σε λογική μηγραμμικής εφαρμογής τους.

Παναγιώτης Κουφός (χωρίς τίτλο) Η ανάγνωση της περιοχής μελέτης στην εργασία του Κουφού βασίζεται στη χαρτογράφηση που έχει κάνει ήδη ένα εργαλείο χαρτογράφησης που ονομάζεται “Percentage of sky visible from the streetscape. A quantitative analysis of a qualitative parameter” και το οποίο αναπτύχθηκε από τον Ευάγγελο Πουρναρά [72]. Όπως σημειώνει ο Κουφός, “πρόκειται για ένα εργαλείο περιορισμού των διαστάσεων της χωρικής ανάλυσης βασισμένο κυρίως στο space syntax analysis, στις ιδέες που αναπτύσσει ο Lynch, στο βιβλίο του ‘the image of the city’ (1960) αλλά και σε άλλες θεωρίες χωρικής ανάλυσης από τα πεδία του αστικού σχεδιασμού, της Behavioral Geography, της ψυχολογίας της αρχιτεκτονικής”. Ειδικότερα, το εργαλείο αυτό μετράει το ποσοστό ουρανού που υπάρχει σε φωτογραφίες από το google street view και συγκρίνει πεδίο τους και ευρύτερα ως προς την αντίληψη του κτισμένου περιβάλλοντος. Το εργαλείο αυτό παράγει ένα χάρτη που χρωματίζεται ανάλογα βάσει ενός αλγόριθμου, ο οποίος: 1. μετρά τη “θερμότητα των χρωμάτων της φωτογραφίας”, 2. διαχωρίζει “ψυχρά-θερμά χρώματα από πάνω προς τα κάτω” και τα μεταγράφει “σε άσπρο και μαύρο”, 3. χωρίζει την “εικόνα σε

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

ομοιάζει τις περιοχές ως προς το ποσοστό ουρανού που μπορεί να δει κανείς κινούμενος στο

κάναβο” και 4. εξάγει το ποσοστό ουρανού σε κάθε εικόνα με τον ακόλουθο τρόπο. Ξεκινά από πάνω δεξιά και μετρά από πάνω προς τα κάτω σε κάθε στήλη πόσα τετράγωνα βρίσκονται στο άσπρο χρώμα. Στη συνέχεια, “εισάγοντας την γεωγραφική θέση της κάθε φωτογραφίας και λαμβάνοντας υπόψη άλλες παραμέτρους όπως το μήκος του δρόμου πριν αλλάξει κατεύθυνση, το υψόμετρό του από την θάλασσα, τον αποκλεισμό εσφαλμένων μετρήσεων (...), καταλήγει σε μια χαρτογράφηση της Αθήνας ως προς το ποσοστό ουρανού που αντιλαμβάνεται κανείς από τον δρόμο”. Στη βάση των παρατηρήσεων, που κάνει μέσα από την πληροφορία του χάρτη αυτού, ο Κουφός προχωρά στην πρόταση των παρεμβάσεών του. αποτίμηση σε σχέση με τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης Η ανάγνωση της περιοχής από τον Κουφό γίνεται μέσα από μια υφιστάμενη χαρτογράφηση που έχει κάνει κάποιος άλλος με ένα εργαλείο χαρτογράφησης, το οποίο έχει κατασκευάσει.

[72]. Παραπέμπει: Pournaras, E. 2014. Percentage of Sky Visible from the Streetscape. thesis in Mres: Advanced Spatial Analysis and Visualisation. UCL, London.

205

Με πρώτη ματιά δεν ανιχνεύουμε στοιχεία του εργαλείου της ανοιχτής χαρτογράφησης στην εργασία του Κουφού. Ωστόσο, μας δίνει αφορμές η χαρτογράφηση, στην οποία στηρίχτηκε. Μπορούμε να διαβάσουμε τη λογική της χαρτογράφησης του Πουρναρά ως μια λογική συλλογής και συσχετισμού χαρτογραφήσεων, που αναθεωρεί το χάρτη της πόλης. Η συλλογή των χαρτογραφήσεων εδώ συγκεκριμενοποιείται στη συλλογή των φωτογραφιών. Ο συσχετισμός γίνεται μέσα από τις ομοιώσεις μεταξύ των φωτογραφιών ως προς τις μετρήσεις του ποσοστού ορατού ουρανού (ανάλογος του συσχετισμού μεταξύ των χαρτογραφήσεων με όρους ταξινόμησής τους σε σύνολα), όπου οι ομοιώσεις προβάλλονται στον χάρτη. Οι τάξεις μεγέθους των ποσοστών ουρανού, δηλαδή, είναι κριτήρια μιας ταξινόμησης, καθένα από τα οποία παίρνει ένα χρώμα από το φάσμα μεταξύ μπλε και κόκκινου, και αναπαριστάται χρωματίζοντας απευθείας τον χάρτη.

Χρήστος Κρητικός Μηχανή Ενεργοποίησης Πολιτών [ή δύο μετασχηματισμοί χωρικών φαινομένων] Ο Κρητικός χωρίζει τη διαδικασία της εργασίας του σε δυο στάδια. Το πρώτο αφορά ανάγνωση - χαρτογράφηση της περιοχής του Ελαιώνα και το δεύτερο τη συγκρότηση μιας πρότασης παρέμβασης, βασισμένης στην ανάγνωση. Ονομάζει την πρότασή του “μηχανή ενεργοποίησης πολιτών, η οποία μετασχηματίζει τον χώρο κάτω από τον ανισόπεδο κόμβο στη συμβολή της Ιεράς Οδού και της λεωφόρου Κηφισού σε έναν τόπο παραγωγής προτάσεων για περαιτέρω χωρικούς μετασχηματισμούς”. Το στάδιο της ανάγνωσης το χωρίζει σε δυο περαιτέρω φάσεις. Στην πρώτη, η ανάγνωση είναι επιτόπια και συγκεντρώνει φωτογραφικό αρχείο “με στόχο την ανάδειξη κάποιων σημείων του Ελαιώνα” που “θα μπορούσαν εύκολα να αποτελέσουν εστίες ενδιαφέροντος για προτεινόμενες επεμβάσεις με προοπτικές επανανοηματοδότησης”. Αυτά τα σημεία (κτίρια κενά ως προς χρήση, οικόπεδα κενά ως προς κτίρια, χρήσεις κενές ως προς τη σημασία τους, αστικές εικόνες κενές ως προς τη νοηματοδότηση κ.ο.κ.) τα ονομάζει ‘Δέκτες Προβολής’. Κάθε ‘Δέκτης Προβολής’ συνοδεύεται και από μια πρόταση επέμβασης. Συγκροτείται ένα αρχείο ‘Δεκτών Προβολής’. Από το αρχείο που ο ίδιος συγκεντρώνει στέκεται στο σημείο του “ανισόπεδου κόμβου στη συμβολή της Ιεράς Οδού με την λεωφόρο Κηφισού”, καθότι τον κρίνει “ιδανικό για πολλαπλές αναγνώσεις και προβολές”. Προς αυτή την κατεύθυνση τον στρέφει και η δεύτερη φάση ανάγνωσης. Στη φάση αυτή, η ανάγνωση γίνεται μέσα από τη διαδικασία συγκρότησης μιας καταγραφής: κοιτώντας προς την περιοχή του Αιγάλεω, ξεκινά με “σχηματοποίηση της εικόνας του αστικού τοπίου μέσω της απεικόνισής του σε σκίτσο πάνω σε μια διάφανη επιφάνεια χρησιμοποιώντας ως οπτικό πλαίσιο τα κάδρα που δημιουργούνται από τον στατικό φορέα του κόμβου”. Κάνοντας στροφή 180º, κοιτά προς την περιοχή του Ελαιώνα “μέσα από την διάφανη επιφάνεια που περιλαμβάνει και το προηγούμενο σκίτσο” και αποτυπώνει το αποτέλεσμα. Με αυτόν τον τρόπο, εξηγεί ότι καταγράφει την προβολή στοιχείων

206

της μιας περιοχής προς την άλλη. Πρόκειται για μια “ανάγνωση των περιοχών με βάση τον συσχετισμό τους” ή τον συσχετισμό των σχηματοποιήσεών τους. Στη συνέχεια, προτείνει τον “μετασχηματισμό χωρικού φαινομένου 1.0”, κατά τον οποίο ο κόμβος προτείνεται ως ένας “τόπος όπου θα μπορούσαν να συγκεντρώνονται ‘εκπομπές’ από τις περιοχές του Ελαιώνα και του Αιγάλεω και να προβάλλονται με τη σειρά τους στην γύρω περιοχή”. Εξελίσσοντας αυτή την ιδέα, τη διευρύνει στην πρόταση σχεδιασμού “ενός τόπου όπου θα ενθαρρύνεται μία διαδικασία συγκρότησης προσωπικών αρχείων Δεκτών Προβολής από τους πολίτες σε συνδυασμό με προσωπικές προβολές συνθέσεων και επαναπροσδιορισμών”. Επισημαίνοντας τη διαφορετικότητα μεταξύ Αιγάλεω και Ελαιώνα και το ρόλο του κόμβου ως ορίου, ο Κρητικός κρίνει πως “η δεύτερη μέθοδος ανάγνωσης μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά στον επαναπροσδιορισμό των δύο περιοχών ως έναν συνεχή τόπο”. Αντιμετωπίζοντας τις αναγνώσεις του ως πειράματα, διευρύνει την πρότασή του: “σχεδιάζει μια συνθήκη συγκέντρωσης πολιτών που θα επηρεάζει την χωρικότητα του κόμβου”. Η διεύρυνση αυτή είναι ‘Μετασχηματισμός Χωρικού Φαινομένου 2.0’. Συγκεκριμένα, προτείνει μια ‘Μηχανή Ενεργοποίησης Πολιτών’, που “θα προσελκύει το σύνολο των πολιτών προς τη σύνταξη προσωπικών προτάσεων μετασχηματισμών χωρικών φαινομένων της περιοχής του Ελαιώνα”. αναγνώσεων που επιχειρεί), ανάρτηση στο διαδίκτυο ζευγών ‘Δεκτών Προβολής’ με προτάσεις επέμβασης και “επαναλαμβανόμενη τελετουργία προβολής” στο φυσικό χώρο του κόμβου, ως πρόκληση συγκέντρωσης πολιτών.

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

Η λογική της μηχανής περιλαμβάνει “εισαγωγή δεδομένων” (στο πνεύμα των παραπάνω

αποτίμηση σε σχέση με τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης Ο Κρητικός δηλώνει την επιρροή του από τα ακόλουθα στοιχεία της λογικής του εργαλείου της ανοιχτής χαρτογράφησης. Ένα στοιχείο είναι “η λογική της συγκρότησης ενιαίου αρχείου, το οποίο να εκφράζει την πολλαπλότητα των αναγνώσεων και των προτάσεων, που μπορούν να συγκροτούνται από πλήθος υποκειμένων”. Άλλο στοιχείο είναι “αναπαράσταση του ενιαίου αρχείου ως μορφή χαρτογράφησης”. Επόμενο στοιχείο είναι “η διαρκής μεταβλητότητα του αρχείου με συνεχείς προσθήκες” και τελευταίο “η ποικιλία όσον αφορά τα μέσα έκφρασης”. Κρίνουμε πως η επιρροή του Κρητικού έλκεται κυρίως από τη λογική του πρώτου επιπέδου του σχήματος κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης, όπως φαίνεται από την έμφαση που δίνει στο συλλεγόμενο αρχείο, στην πολλαπλότητα - ετερογένειά του και στην ανοιχτότητά του. Κοιτάζοντας στην προοπτική του εργαλείου, που ο ίδιος κατασκευάζει, και δεδομένου ότι επιδιώκει και συμμετοχή - σύμπραξη πολιτών (πολλαπλών υποκειμένων), θα μπορούσε το δεύτερο επίπεδο συσχετισμών και συνεργειών να αποτελέσει ένα πεδίο συγκρότησης συγκεκριμένων τρόπων οργάνωσης δυνάμει συσχετισμού και συνέργειας των περιεχομένων του αρχείου του.

207

Στέφανος Μανιάτης INSTA-CITIES. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1: ΕΛΑΙΩΝΑΣ Tονίζοντας τη σημασία της ανάγνωσης της πόλης για την ανάπτυξη εργαλείων σχεδιασμού, ο Μανιάτης προσεγγίζει την περιοχή μελέτης (Ελαιώνας, Αιγάλεω, Κεραμεικός) μέσα από πλήθος φωτογραφιών “που παράγονται και διανέμονται” από διαφορετικούς χρήστες “στις δημοφιλείς πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης”, instagram, panoramio και flickr. Θεμελιώνει τη σημασία των φωτογραφιών αυτών, αφενός, σε επίπεδο “διαδικασίας φωτογράφισης και δημοσιοποίησης” ως ενδείξεις “(νέων) σημείων ενδιαφέροντος μέσα στην πόλη” και, αφετέρου, σε επίπεδο “καταγραφής και μετέπειτα ταξινόμησής τους” ως αποκαλύψεις “σχέσεων ανάμεσα σε σημεία ενδιαφέροντος, που τελικά οργανώνουν ένα δίκτυο (τις βιωμένες σχέσεις στο χώρο), μια πόλη ή καλύτερα μια εικόνα της πόλης”. Η μέθοδός του ξεκινά με την ανίχνευση, τη συγκέντρωση και την ποσοτική καταγραφή των φωτογραφιών που σχετίζονται με την περιοχή παρέμβασης και, στη συνέχεια, ξεχωρίζει τις “φωτογραφίες με πληροφορίες γεωγραφικής τοποθέτησης (geotag). Συγκεκριμένα, αρχικά, αναλύει τα δεδομένα σε γραφήματα και σε χάρτες ως προς τις κατανομές τους στο Αιγάλεω, στον Ελαιώνα και στον Κεραμεικό. Στη συνέχεια, μελετά πως ταξινομούνται τα δεδομένα ανά φωτογραφίες περιοχής ως προς τρεις παραμέτρους, έσω-έξω, πρωί-βράδυ και ατομικό-συλλογικό, και πάλι μέσα από γραφήματα και μέσα από χάρτες. Στη βάση των αναλύσεων αυτών και εμβαθύνοντας στα σύννεφα των πολώσεων των πληθών φωτογραφιών ως προς τις παραπάνω παραμέτρους, συγκροτεί τη ζητούμενη στρατηγική παρέμβασης. Στην αποτίμηση που κάνει σημειώνει πως το εργαλείο χαρτογράφησης το οποίο ανέπτυξε έχει το χαρακτηριστικό ότι συμβάλλει σε μια συλλογική ανάγνωση της πόλης - μια συλλογική εικόνα της πόλης στο πλαίσιο προσανατολισμού του προς έναν συμμετοχικό σχεδιασμό. Η εργασία κλείνει με μια αυτοκριτική του εργαλείου του, υποδεικνύοντας κατευθύνσεις εξέλιξης, όπως η συμπερίληψη της παραμέτρου της χρονικότητας και άλλων χαρτογραφήσεων. αποτίμηση σε σχέση με τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης Η γενική προσέγγιση αυτής της εργασίας συναντά σε μεγάλο βαθμό τη λογική και το ευρύτερο πνεύμα - πλαίσιο του εργαλείου που παρουσιάσαμε. Καταρχάς, το εργαλείο που αναπτύσσει ο Μανιάτης αποτελεί ένα εργαλείο συλλογικής ανάγνωσης και καταγραφής, δηλαδή χαρτογράφησης, της πόλης, του οποίου σκοπός είναι η ανάδειξη-υπόδειξη σημείων ενδιαφέροντος ως προς τη σχέση υποκειμένων (αυτών που βγάζουν και δημοσιοποιούν τις φωτογραφίες) με περιοχές/ σημεία της ευρύτερης περιοχής μελέτης. Όσον αφορά το ζήτημα των πολλαπλών χαρτογραφήσεων που θέτουμε, εδώ συγκεκριμενοποιούνται σε πολλαπλές φωτογραφίες, τις οποίες βγάζουν υποκείμενα που κατοικούν-επισκέπτονται-περνούν από την περιοχή μελέτης. Η συλλογή γίνεται υπό κριτήρια που προσδιορίζει. Αρχικό κριτήριο είναι η περιοχή αναφοράς ή λήψης της φωτογραφίας. Στη συνέχεια κάνει περαιτέρω διαλογή των

208

συλλεγμένων φωτογραφιών ως προς τις πληροφορίες γεωγραφικής τοποθέτησης (geotag). H γεωγραφική τοποθέτηση σε συνδυασμό με τις τρεις παραμέτρους - έσω ή έξω, πρωί ή βράδυ και ατομικό ή συλλογικό - αποτελούν επιπλέον κριτήρια ταξινόμησης των φωτογραφιών. Αυτά τα κριτήρια λειτουργούν ως όροι δυνάμει συσχετισμού - υπερσύνδεσης των φωτογραφιών καταγραφών. Ένας επιπλέον χειρισμός που συναντά τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης είναι ότι προβάλλει τις φωτογραφίες στο γεωγραφικό πεδίο της περιοχής μελέτης, για να δει τις πυκνώσεις και τις αραιώσεις, τις πολώσεις των συγκεντρώσεών τους. Οι προβολές των συσχετίσεων των διαφόρων πυκνώσεων και αραιώσεων των συγκεντρώσεων των φωτογραφιών, όπως είναι ταξινομημένες με βάση τις τρεις παραμέτρους (έσω-έξω, πρωί-βράδυ και ατομικέςσυλλογικές), υποδεικνύουν κρίσιμες περιοχές και σημεία και κυρίως άυλες σχέσεις που αναπτύσσονται και νοηματοδούν την περιοχή μελέτης ως προς πολλαπλά υποκείμενα. Στη βάση των συγκεντρώσεων των προβολών, όπως τις οργανώνει σε διαγραμματικούς χάρτες της περιοχής, ο Μανιάτης, ως το υποκείμενο που συγκροτεί και διαχειρίζεται το εργαλείο συλλογικής ανάγνωσης-καταγραφής (χαρτογράφησης), προχωρά σε προτάσεις παρέμβασης. Συνοψίζοντας, κρίνουμε πως η εργασία του Μανιάτη είναι μια δοκιμή εφαρμογής της γενικής ιδέας της λογικής του εργαλείου ανοιχτής χαρτογράφησης, επιχειρώντας συγκεκριμενοποιήσεις μπορούσαμε να αξιοποίησουμε την εφαρμογή του Μανιάτη και ως αφετηρία για ένα πείραμα.

Σοφία Ριζοπούλου Απόδοση ταυτότητας στο ‘αντικείμενο’ που ανήκει στο τώρα και στο τότε, στο

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

των πιο γενικά παρουσιασμένων δυο πρώτων επιπέδων του σχήματος κατασκευής. Θα

μέρος και στο όλο σε μια προσέγγιση στρατηγικής σχεδιασμού από τα κάτω προς τα πάνω [bottom up] Σημειώνοντας κάποια χαρακτηριστικά της περιοχής, αντλούμενα από δημοσιευμένους γραπτούς λόγους για αυτήν, επισημαίνει: αφενός, το αρχαιολογικό βάθος του Ελαιώνα και, αφετέρου, μια διαχρονική συνθήκη “παραμέλησης”, “εγκατάλειψης”, “περιβαλοντικής παρακμής” και “κατάρρευσης των υποδομών του” από πρακτικές “αξιοποίησης” και ανάπτυξης. Υπό αυτό το πρίσμα, η εργασία της Ριζοπούλου “σχεδιάζει ένα project, που έχει σκοπό να αναδείξει την ταυτότητα του Ελαιώνα σε μια λογική σχεσιασμού από τα κάτω προς τα πάνω”. Το project προτείνεται να διαρκέσει για έναν αιώνα (2015-2125) και επιδιώκει “δραστηριοποίηση και λήψη αποφάσεων από το σύνολο της διευρυμένης κοινωνίας”. Η απόδοση της ταυτότητας, όπως εξηγεί, “πραγματοποιείται έμμεσα από τις δράσεις των εμπλεκόμενων σε μια δικτυακή πλατφόρμα που ονομάζει ‘ΕΛ αιώνας’. Στον ΕΛ αιώνα “συλλέγεται, αρχειοθετείται και ιεραρχείται πληροφορία” υπό πλαίσιο που θέτει μια ομάδα συντονισμού έρευνας, η οποία βρίσκεται υπό την αιγίδα ενός κρατικού φορέα, υπεύθυνου για όλο το εγχείρημα”. Η πληροφορία στον ιστότοπο οργανώνεται σε μιας ανοιχτής λογικής κατηγοριοποίηση, καθώς δύναται να αλλάζει

209

μέσα από προτάσεις χρηστών της για νέες. Οι αρχικές κατηγορίες που θέτει είναι: πολιτική (νομοθεσία + στρατηγικές σχεδιασμού), κοινωνία (σύλλογοι - πρωτοβουλίες κατοίκων+βιβλιογραφία+ παρακοινομία), οικονομία (αναπτυξιακά πακέτα+επιχειρήσεις) και πολιτισμός (φεστιβάλ χορού - μουσικής - θεάτρου + συμμετοχή στην πλατφόρμα + on line παιχνίδια + πώληση αντικειμένων). Στην τελευταία κατηγορία τοποθετεί τη δυνατότητα συμμετοχής χρηστών - avatars, οι οποίοι παρουσιάζοντας ‘προφίλ με πραγματικά στοιχεία’ και βιογραφικό, μπορούν να καταθέτουν προτάσεις, οι οποίες τίθενται προς κρίση από την ερευνητική ομάδα. Η συμμετοχή των χρηστών μπορεί να γίνει στις εξής κατευθύνσεις: 1. ‘παρεμβάσεις στον τρόπο έρευνας’, ‘σχεδιασμός χώρων on line παιγνιδιών, ‘προτάσεις’, ‘κατάθεση μελετών’, ‘ενημέρωση για δρώμενα και δράσεις ομάδων’. Όποια πληροφορία δίδεται “κατηγοριοποιείται και είναι και πάλι ανοιχτή στην κοινότητα να την ιεραρχήσει εν νέου, προσθαφαιρέσει στοιχεία, να την αναμοχλεύσει”. Στη συνέχεια, η Ριζοπούλου, σχεδιάζει το παιχνίδι ‘[ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΛΑΙΩΝΑ | ΑΘΗΝΑΣ]’, το οποίο κατά την πρότασή της “μοιράζεται στους κατοίκους των άμεσα εμπλεκόμενων περιοχών, όπως του Ρέντη, του Κολωνού, αλλά αποστέλλεται και σε διάφορα μέρη στον πλανήτη”. Το παιχνίδι αποτελεί μια παρότρυνση συμμετοχής άμεσα ή έμμεσα ενδιαφερομένων στις διαδικασίες της επιδιωκόμενης απόδοσης ταυτότητας του Ελαιώνα. Στεκόμαστε σε μια παρατήρηση της Ριζοπούλου κατά το κλείσιμο της εργασίας της: “η συνεργασία ερευνητών, πολιτών, διαφορετικών λογικών και η διαχείριση σχεσιακών δικτύων, που προκύπτει, δίνει μια πληθώρα νέων δεδομένων που καλούν εκ νέου λογικές να τα ερμηνεύσουν και να τα ιεραρχήσουν. Η διαχείριση, η πρόθεση του σχεδιασμού δείχνει να είναι αυτή που ορίζει τις ιεραρχίες”. Και συνεχίζει: “Η δημιουργία ενός νέου εργαλείου είναι επιτακτική. Η μετατόπιση του προβλήματος από το πως αναλύεις και αντιμετωπίζεις την πόλη, βάση αυτής της ανάλυσης (που διευκρινίζει ότι συνδέεται με πρόθεση επέμβασης και εσωκλείει εγγενή στοιχεία σύνθεσης), στο πως διαχειρίζεσαι τις πολλαπλές λογικές σε μια επάλληλη τοποθέτηση των δικτύων (σχέσεων) επί του αντικειμένου που ονομάζεται πόλη και συγκεκριμένα Ελαιώνας είναι γεγονός”. αποτίμηση σε σχέση με τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης Δεν εντοπίζουμε ρητή αναφορά της Ριζοπούλου στη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης. Ωστόσο, ανιχνεύουμε αρκετά στοιχεία της λογικής του εργαλείου που παρουσιάσαμε στην εργασία της, ανασυγκροτημένα, συγκεκριμενοποιημένα και ενσωματωμένα σε μια δικιά της ευρύτερη λογική κατασκευής ενός εργαλείου ανίχνευσης - ανάλυσης - διαχείρισης μιας συγκεκριμένης περιοχής μελέτης. Η Ριζοπούλου δημιουργεί μια ανοιχτή πλατφόρμα που συλλέγει πληροφορία, κάτι που θα μπορούσαμε να αντιστοιχίσουμε σε αυτό που ονομάζουμε ευρύτερα χαρτογραφήσεις ή ακόμα και αυτό που εννοούσαμε τότε ως καταγραφές. Κατανοούμε την πλατφόρμα αυτή ως μια εκδοχή οπτικοποίησης ενός σεναρίου ελεγχόμενα ανοιχτής συλλογής ετερόκλητων (ως προς υποκείμενα, μέσα αναπαράστασης, εννοιοδοτήσεις και

210

σημασιοδοτήσεις) χαρτογραφήσεων, το οποίο συνδυάζει τις δυο κατευθύνσεις συλλογής ως προς τον χρόνο (υφιστάμενες χαρτογραφήσεις και πρόκληση νέων). Η πλατφόρμα επιτρέπει και νέες χαρτογραφήσεις μέσα από τις δυνατότητες που δίνει για συμμετοχή χρηστών, όπου οι νέες χαρτογραφήσεις εισέρχονται στο σύστημα υπό όρους αξιολόγησής τους από κάποιο κεντρικό διαχειριστή της πλατφόρμας. Εδώ εκτιμάμε ότι δεν έχουμε μόνο λογική bottom up, αλλά μια λογική που παλινδρομεί μεταξύ bottom up και top down: η πληροφορία συλλέγεται υπό λογική bottom up και ελέγχεται - ιεραρχείται και οργανώνεται με λογική top down. Η συνθήκη του παιχνιδιού συμβάλλει στη μετάβαση από το ‘επιτρέπει’ στο ‘προτρέπει’ και στο ‘προκαλεί’ σε συμμετοχή. Παράλληλα, η συμμετοχή των χρηστών και, ειδικότερα, το παιχνίδι που η Ριζοπούλου σχεδιάζει μπορούν να λειτουργήσουν ως παράγοντες δοκιμής του ‘project’ που στήνει. Το παιχνίδι, δηλαδή, παίζει και το ρόλο ενός επαναλαμβανόμενου πειράματος, όπου οι προκαλούμενες χαρτογραφήσεις αντιστοιχούν σε προκαλούμενες προτάσεις απόδοσης ταυτότητας στον ‘Ελαιώνα της Αθήνας’. Το με ποια λογική οι προκαλούμενες προτάσεις συσχετίζονται με το υφιστάμενο υλικό της πλατφόρμας ή μεταξύ τους, πράξεις που απασχολούν το δεύτερο επίπεδο του δικού μας σχήματος, δεν διευκρινίζεται. Ωστόσο, διακρίνουμε πρόθεση συσχετισμού τους, πέραν της συγκέντρωσής τους στην πλατφόρμα. μέσα από την πρόθεση του εργαλείου της για “διαχείριση των πολλαπλών λογικών σε επάλληλη τοποθέτηση των δικτύων (σχέσεων) επί του αντικειμένου που ονομάζεται πόλη”. Θα μπορούσαμε να αντιστοιχίσουμε ίχνη σχετικών ενεργειών με τις πράξεις κατηγοριοποίησης στην πλατφόρμα, οι οποίες είναι ελεγχόμενα ανοιχτές. Οι κατηγορίες και οι υποκατηγορίες τους

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

Αυτή η πρόθεση συνδέεται ακόμα περισσότερο με τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης

θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως κριτήρια ταξινόμησης της εισερχόμενης πληροφορίας, τα οποία καθίστανται επαναπροσδιορίσιμα από τις αξιολογήσεις της εισερχόμενης πληροφορίας. Με αφορμή τη συνάντηση της λογικής με αυτήν που αναπτύσσεται στην περίπτωση της Ριζοπούλου και τη μεθοδολογία του ερευνητικού γραφείου Chora, σκεφτόμαστε νέες εκδοχές οπτικοποίησης - υλοποίησης της ανοιχτής χαρτογράφησης ως παιχνίδι, όπως περιγράφουμε και στις αφετηρίες για σενάρια άλλων πειραμάτων στο προηγούμενο κεφάλαιο. Ένα παιχνίδι κατασκευής της πόλης, το οποίο μπορεί είτε να περιορίζεται σε ερμηνείες για την πόλη, αλλά και να επεκτείνεται σε προτάσεις παρέμβασης - διαχείρισής της. Στο σημείο αυτό παρατηρούμε και κάτι ακόμα: έναν τρόπο με τον οποίο η πρόσκληση σε εφαρμογές εξελίσσει τη λογική κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης εμπλουτίζοντας το ίδιο το επίπεδο που την περιλαμβάνει, το επίπεδο των πειραμάτων και των προσκλήσεων σε εφαρμογές. Δηλαδή, οι προσκλήσεις σε εφαρμογές ανατροφοδοτούν και το κομμάτι των πειραμάτων και όχι μόνο το πως θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε την ανοιχτή χαρτογράφηση.

211

Μιχαήλ Ταβλαδωράκης (χωρίς τίτλο) Η εργασία του Ταβλαδωράκη ξεκινά με μια ανάγνωση της περιοχής μελέτης ως προς την “δικτυακότητά του”. Μέσω της δικτυακότητας “αποπειράται να περιγράψει την ετερογένεια μεταξύ των δύο περιοχών”. “Βασικός στρατηγικός στόχος της επίλυσης του κόμβου”, δηλώνει, πως είναι “η επίτευξη συνδεσιμότητας και διαδικτύωσης μεταξύ των δύο περιοχών”. Κατά την πρότασή του αυτό γίνεται με τη “δημιουργία μιας διανυσματικής κίνησης από το Αιγάλεω προς τον Ελαιώνα”, η οποία “θα δίνει τη δυνατότητα εισαγωγής του υποκειμένου στην περιοχή”. Η εισαγωγή “περιλαμβάνει την κίνηση, την παρατήρηση και τη θέαση μέσω μιας διαδρομής και μιας στάσης”. Η πρότασή του περιλαμβάνει και τη “δημιουργία ενός διαδραστικού χάρτη με βάση χαρτογραφήσεις”, που έχει παράξει και συμβάλλουν στην επιδιωκόμενη ‘εισαγωγή’. Όπως εξηγεί, ο χάρτης, ως “αποτύπωση της σύγχρονης και μεταλλασσόμενης κατάστασης της περιοχής”, λειτουργεί ως “εργαλείο εξοικείωσης” και “εργαλείο πρόκλησης της συμμετοχής”. Ειδικότερα, την κίνηση την αναλαμβάνει μια πεζογέφυρα που περνά πάνω από τον κόμβο και έχει τρεις διαπλατύνσεις για στάση: εκεί μπορούν να μπουν οι χάρτες ή άλλες αναπαραστάσεις, ώστε ο πεζός που στέκεται να μπορεί να τις βλέπει παράλληλα με θεάσεις του Ελαιώνα από ψηλά. Στην συνέχεια, την κίνηση παραλαμβάνει “ένας πεζόδρομος που καταλήσει σε έναν πολυχώρο, το ‘αναγνωστήριο’ στο δώμα του οποίου υπάρχει ένα ‘παρατηρητήριο’. Το “διάνυσμα” αυτό, αποτελεί “αφορμή για την ανάπτυξη μιας νέας δικτύωσης” μεταξύ των δύο περιοχών. Η δικτύωση αυτή, κατά την πρόταση του Ταβλαδωράκη, θα προκαλέσει, με τη σειρά της, τη δημιουργία “νέων κόμβων” στο Αιγάλεω που ενισχύουν τις υφιστάμενες χρήσεις της περιοχής, όπως τις έχει χαρτογραφήσει ο Ταβλαδωράκης. αποτίμηση σε σχέση με τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης Στην εργασία αυτή δεν υπάρχει κάποια διατύπωση επιρροής από τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης. Μας δίνει, όμως, αφορμή αντίστοιχη με αυτήν της εργασίας του Γενιά, σχετικά με το ρόλο μιας χαρτογράφησης ως υλικό πράγμα που εκτίθεται στη δημόσια σφαίρα. Και εδώ, παρατηρούμε πως η ενθάρρυνση ανάγνωσης της πόλης καθίσταται η ίδια μια παρέμβαση - ή μέσο παρέμβασης - στην πόλη. Στην εργασία του Ταβλαδωράκη η ενθάρρυνση αυτή γίνεται διαφορετικά σε σχέση με του Γενιά: μέσα από την παράθεση χαρτών - ερεθισμάτων κατά την κίνηση από τη μια περιοχή στην άλλη, αλλά και μέσα από τη συμπαράθεσή τους με δυνατότητες εποπτικών θεάσεων της πόλης επί-τόπου - βιωματικά από τον κάθε περαστικό.

212

Μαρία Χριστοφή Από τη συντακτική του χώρου στην “Αγώγιμη Πόλη”: θεωρητική και ψηφιακή σύνταξη νέου εργαλείου καταγραφής Η Χριστοφή δημιουργεί ένα δικό της εργαλείο, με αφορμή την κριτική της ματιά στο εργαλείο του space syntax. Η κριτική της συνοψίζεται στο ότι το space syntax περιορίζεται στη διερεύνηση μόνο “της διαμόρφωσης, της δόμησης και της οργάνωσης του χώρου και των χρήσεών του ως προς τα στοιχεία που τις συνθέτουν” και όχι και “ως προς τα ‘τακτικά μοτίβα σχέσεων’, που διαμορφώνουν οπτικο-χωρικές σχέσεις και ίσως επηρεάζουν και τις λήψεις αποφάσεων του υποκειμένου που βρίσκεται στο χώρο που μελετάται”. Η κριτική της Χριστοφή, ενδιαφερόμενη για ζητήματα ψυχολογίας και νευροβιολογίας, εμπειρίας και ανθρώπινης συμπεριφοράς, προοικονομεί την έμφαση που δίνει η προσέγγισή της στις “χωρικές συνδέσεις στοιχείων, σχέσεων και συμπεριφορών”. Στο πλαίσιο αυτό, αναπτύσσει τη ‘θεωρία των αγωγών’, ένα εργαλείο “ανάγνωσης περιβαλλόντων περιοχών και των χαρακτηριστικών τους, με απώτερο στόχο τη διερεύνηση λειτουργία), αλλά και στοιχεία όπως το όριο του χρήστη, η σημαντικότητα των σχέσεων περιβαλλόντων, και ο ενδιάμεσος χώρος (υποκειμενική λειτουργία)”. Η “ανάγνωση υφιστάμενων περιβαλλόντων” προτείνεται ως μηχανισμός και εργαλείο σχεδιασμού και μέρος μιας εξελικτικής διαδικασίας”. “Πεδίο εφαρμογής της θεωρίας”, σημειώνει, “μπορούν να αποτελούν

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

στοιχείων, όπως η κλίμακα, η συνδεσιμότητα και η ανθεκτικότητα περιβαλλόντων (αντικειμενική

όλες οι περιοχές με τα χαρακτηριστικά και τα περιβάλλοντα που τις συνθέτουν, καθώς επίσης και συνέργειες μεταξύ αυτών”. Οι συνέργειες, όπως εξηγεί, “κάθε φορά λαμβάνουν διαφορετικό πρόσημο, χαρακτηρισμό και λειτουργία αναλόγως του ευρύτερου πλαισίου στο οποίο αναλύονται”. Το εργαλείο παρέχει δυνατότητες για δύο διαφορετικά πλαίσια ανάλυσης, το πλαίσιο αντικειμενικής λειτουργίας και αυτό της υποκειμενικής λειτουργίας. Το πλαίσιο αντικειμενικής λειτουργίας βασίζεται σε “καθαρά χωρικά στοιχεία και συνδέσεις μεταξύ τους”: αποτελεί αντιπρόταση στο space syntax, ως προς επιχειρήματα σχετικά με τη συμπερίληψη περισσότερων ετερόκλητων στοιχείων (όχι μόνο κύριων αξόνων, αλλά και πλατειών, πλατωμάτων κ.α.), που μπορούν να παρατηρούνται συνδυαστικά. Το πλαίσιο υποκειμενικής λειτουργίας, αφενός, προτάσσει τη σημασία του υποκειμένου συμπεριλαμβάνοντας το “συναίσθημα και την υποκειμενική κρίση του χρήστη με βάση την αρχική του πρόθεση” και, αφετέρου, αντιμετωπίζει κάθε στοιχείο του χώρου ως υπό διαπραγμάτευση. Ως σχετικά εργαλεία η Χριστοφή σημειώνει το εργαλείου του διευρυμένου κινηματογράφου της Βενετσιάνου και το εργαλείο της ανοιχτής χαρτογράφησης που παρουσιάσαμε. Ειδικότερα,

213

γράφει πως το εργαλείο της ανοιχτής χαρτογράφησης ”δεν επιμένει στη χαρτογράφηση με δεδομένα που ανήκουν σε παρελθοντικό χρόνο από τη στιγμή της καταγραφής τους, αλλά διαμορφώνει τη στιγμή της δράσης, της μετακίνησης το όριο και την πραγματικότητα του περιβάλλοντος το οποίο βιώνεται”. Κατά την αξιολόγησή της και τα δύο εργαλεία “ενθαρρύνουν την έννοια της συνδεσιμότητας και της διάδρασης”, κάτι που την ενδιαφέρει στη ‘θεωρία των αγωγών’. Το πλαίσιο λειτουργίας επιλέγεται από τις προθέσεις και, κατ’ επέκταση, από το ερευνητικό ενδιαφέρον του χρήστη του εργαλείου ανάγνωσης. Οι προθέσεις “θέτουν τα όρια της έρευνας” και αποκαλύπτουν το “λόγο χαρακτηρισμού των περιβαλλόντων των αγωγών”. Εξηγώντας τι είναι αγωγοί, διευκρινίζει ότι αποτελούν “τμήματα του πολεοδομικού ιστού που σε συνεργασία με τις συνθήκες αναπτύσσουν διάφορες μορφές συνδεσιμότητας”. Λειτουργία των αγωγών είναι η “μείξη διαφόρων χαρακτηριστικών, συγχρονισμένων ή μη μεταξύ τους” και η “διοχέτευση δραστηριοτήτων μεταξύ δυο περιβαλλόντων”. Tα περιβάλλοντα επιλέγονται από το υποκείμενο-χρήστη κατά την έναρξη της ανάγνωσης, βρίσκονται σε μη-εφαπτομενική σχέση μεταξύ τους, παραμένουν σταθερά καθόλη τη διαδικασία της έρευνας, ενώ κρίνονται ως ενδεικτικά της ταυτότητας της υπό μελέτη περιοχής. Συμπληρώνει, επίσης, ότι “οι αγωγοί δεν χαρακτηρίζονται από υλικό όριο”, αλλά “αποτελούν μια νέα μορφή οριοθέτησης περιοχών”, προσωρινή και προσδριοριζόμενη από τις προθέσεις της εκάστοτε ανάγνωσης - καταγραφής. Τα όρια στο πλαίσιο αντικειμενικής λειτουργίας είναι “αυστηρά και συγκεκριμένα’’, ενώ στην υποκειμενική λειτουργία είναι διαπερατά και ελαστικά. Η θεωρία των αγωγών αφορά τη “μελέτη μεταξύ δυο πόλων - περιβαλλόντων, με τρόπο που εντοπίζει στο ενδιάμεσό τους σχέσεις, οι οποίες προκύπτουν από τα εργαλεία που έχουν οι αγωγοί”. Προχωρώντας στο ποια είναι τα εργαλεία, αυτά είναι είτε ‘επιταχυντές’ είτε ‘επιβραδυντές’. Αυτοί οι όροι καθορίζουν τη “διαπερατότητα ή την αγωγιμότητα του αγωγού, ενώ η αρχική πρόθεση κάθε φορά καθορίζει το είδος του περιβάλλοντος και, ως εκ τούτου, κάθε περιβάλλον δύναται να λάβει πληθώρα χαρακτηρισμών”. Επιταχυντές και επιβραδυντές είναι κατ’ αντιστοιχία περιβάλλοντα που “ενδυναμώνουν/ αποδυναμώνουν υφιστάμενες δράσεις και ενθαρρύνουν/ αποθαρρύνουν την ανάπτυξη πιθανών μορφών κατοίκησης του χώρου και έχουν άμεση σχέση με την αρχική πρόθεση καταγραφής”. Ο ορισμός τους, όπως εξηγεί, “στην αντικειμενική λειτουργία γίνεται από τον υπεύθυνο της αποτύπωσης (αρχιτέκτονα ή άλλο ερευνητή) και στην υποκειμενική από τον κάθε χρήστη ξεχωριστά”. Για την υποκειμενική λειτουργία προτείνει μια περαιτέρω “αντικειμενοποίηση των κριτηρίων” που θα διευκολύνει κατηγοριοποιήσεις και ομαδοποιήσεις χώρων: κάθε χρήστης χαρακτηρίζει κάθε περιβάλλον με ένα αιτιολογημένο συν ή ένα πλην. Η επόμενη φάση της έρευνας αφορά το συνδυασμό των μεμονωμένων καταγραφών που δημιουργούνται. Ο συνδυασμός γίνεται μέσα από δύο στάδια: πρώτα, ενώνονται όλα τα περιβάλλοντα που έχουν συμπεριληφθεί σε κάθε καταγραφή και

214

αναδεικνύεται ο παραγόμενος αγωγός της καταγραφής. Διακρίνει τέσσερα είδη αγωγών, ανάλογα με τις σχέσεις συγκέντρωσης και γείτνιασης επιταχυντών και επιβραδυντών με τα κυρίαρχα περιβάλλοντα - πόλους: “ο Εναλλασσόμενος Αγωγός (AC), ο Συνεχής Αγωγός (DC), o Προορισμωτής (DE) και ο Πυκνωτής (CO)”. Σε δεύτερο στάδιο, “όλες οι καταγραφές και οι παραγόμενοι αγωγοί συνδυάζονται με σκοπό τη λήψη της ανατομικής συνθετικής δομής του εξεταζόμενου περιβάλλοντος”. Συγκεκριμένα, “εντοπίζονται όλα τα περιβάλλοντα που βρίσκονται στις καταγραφές”, “προσδιορίζεται το τελικό τους όριο” που είναι “το περισσότερο επιλεγμένο/ προβαλλόμενο περιβάλλον” και “δίδεται το ποσοστό αγωγιμότητας για το περιβάλλον”. Το ποσοστό αγωγιμότητας, όπως εξηγεί η Χριστοφή, “προκύπτει από την αναλογία του αριθμού των καταγραφών ως προς τον αριθμό συν και πλην που χαρακτηρίζουν το περιβάλλον”. Τέλος, μετράται η κλίμακα των αγωγών, όπου “το τελικό αποτέλεσμα αφορά την αγωγιμότητα του αγωγού και το όριο που προκύπτει δίδει το γενόσημο και βιωμένο χώρο των καταγραφών της περιοχής”. Κατά την αποτίμηση του εργαλείου της, σημειώνει πως στην αντικειμενική λειτουργία το εργαλείο της δίνει τη δυνατότητα ενός νέου τρόπου καταγραφής, που συνδυάζει πολλαπλά κατασκευάζει κατηγοριοποιεί τα περιβάλλοντα ως προς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Για το επίπεδο της υποκειμενικής λειτουργίας το εργαλείο της έχει τη δυνατότητα να “καταγράφει στοιχεία που αναιρούν σε κάποιο βαθμό τα αυστηρά όρια της μέχρι τώρα γνωστής χαρτογραφικής καταγραφής και σε συνεργασία και συνδυασμό με νέους χρήστες

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

χαρακτηριστικά και περιβάλλοντα σε μια μόνο καταγραφή [73]. Επίσης, το εργαλείο που

προσδίδει νέα όρια και χαρακτήρα σε κατ’ επιλογή περιοχές”, ενώ αναδεικνύει και τα “σημεία συσσώρευσης ενδιαφέροντος των χρηστών και άρα παρουσιάζει τη σημαντικότητα κάποιων περιβαλλότων και στα στοιχεία που τα χαρακτηρίζουν”. Κλείνει με μια ακόμα ιδιότητα του εργαλείου της που αφορά το ότι προσδιορίζει την ταυτότητα του χρήστη, δίνοντας μια ακόμα πληροφορία στα “δρώντα υποκείμενα που θέλουν να επέμβουν”. Το εργαλείο της Χριστοφή επικοινωνείται - οπτικοποιείται ως μια ψηφιακή εφαρμογή. Πρόκειται για μια διαδραστική πλατφόρμα πλοήγησης καταγραφής, για τη δημιουργία της οποίας χρησιμοποιεί γλώσσες προγραμματισμού. αποτίμηση σε σχέση με τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης Εμβαθύνουμε περισσότερο στην εργασία της Χριστοφή, καθότι πρόκειται για ένα εργαλείο χαρτογράφησης που όχι μόνο συναντά τη λογική της ανοιχτής χαρτογράφησης, αλλά μπορεί

[73]. Διευκρινίζει: κάθε καταγραφή προκύπτει ως το σύνολο των πολλών καταγραφών μιας διαδικασίας μέχρι τη λήψη της αγωγιμότητας.

215

και να συμπράξει μαζί της. Όπως διαβάζουμε το κείμενο και τα διαγράμματα της εργασίας της, εκτιμάμε ότι επιχειρήθηκε μια τροποποιημένη εφαρμογή στοιχείων που περιλαμβάνονται στη λογική του εργαλείου της ανοιχτής χαρτογράφησης. Συγκεκριμένα, διακρίνουμε τα δύο πρώτα επίπεδα του σχήματος κατασκευής της ανοιχτής χαρτογράφησης. Ωστόσο, η Χριστοφή διαμορφώνει μια διαφορετική μεθοδολογία, αφενός, για τη συλλογή χαρτογραφήσεων, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίο αυτές συγκροτούνται - δηλαδή για τη μεθοδολογία των ίδιων χαρτογραφήσεων - και, αφετέρου, για τον συσχετισμό και τη συνέργειά τους. Με άλλα λόγια, η Χριστοφή αναδεικνύει σενάρια συλλογής, συσχετισμού και συνέργειας. Επιπλέον, το εργαλείο της Χριστοφή δεν είναι μόνο ένα εργαλείο χαρτογράφησης νέων περιοχών της πόλης ως προς νέα όρια που προσδιορίζουν πολλαπλά υποκείμενα˙ είναι και ένα εργαλείο συγκρότησης ταυτοτήτων υποκειμένων ως προς τη σχέση που τα ίδια δημιουργούν - κατά την χρήση του εργαλείου της - με την πόλη.

3.3 Αποτίμηση της πρόσκλησης σε εφαρμογές στο μάθημα Η πρόσκληση σε εφαρμογές συνέβαλε, αφενός, στην εξέλιξη της λογικής κατασκευής και, αφετέρου, ανέδειξε το ρόλο του πλαισίου, όπου αυτή συμβαίνει, πυροδοτώντας σκέψεις για νέες προσκλήσεις.

3.3.1 Εξέλιξη της λογικής κατασκευης μέσα από την πρόσκληση σε εφαρμογές σημείο πρώτο: αναθεώρηση του σχήματος κατασκευής Η πόλωση των συζητήσεων γύρω από το ζήτημα του “αρχείου”, δηλαδή, γύρω από το πρώτο επίπεδο του σχήματος κατασκευής, ήταν ένα δείγμα του ότι το δεύτερο επίπεδο ήταν πιο θολό, και λόγω της έλειψης αναφορών σε πιθανές εφαρμογές και παραδείγματα που θα βοηθούσαν τους σπουδαστές να κατανοήσουν τη λογική του. Κατά την παρουσίαση, η περιγραφή της λογικής του πρώτου επιπέδου ήταν δυσανάλογα πιο συγκεκριμένη και, κατ’ επέκταση, πιο ‘χειροπιαστή από τις περιγραφές του δεύτερου και του τρίτου επιπέδου. Η εκτίμηση αυτή, μαζί τη διεξαγωγή του πειράματος, που περιγράψαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, μας ώθησε στο να αναθεωρήσουμε το σχήμα κατασκευής το οποίο παρουσιάζουμε στο πρώτο κεφάλαιο, δίνοντας ακόμα μεγαλύτερο βάρος στο τρίτο επίπεδο του σχήματος, ως παράγοντα που συγκεκριμενοποιεί και εξειδικεύει το περιεχόμενο των άλλων δύο επιπέδων, αλλά και που αφήνει ανοιχτούς τους κανόνες τους. Αυτό το βάρος μεγαλώνει κατά την επόμενη πρόσκληση, την οποία απευθύνουμε και φέτος (ακ. έτος 2015-2016) στο ίδιο μάθημα. Στη νέα πρόσκληση περιλαμβάνεται εκτενής αναφορά στο πείραμα που πραγματοποιήσαμε, ενώ χρησιμοποιούμε

216

αφορμές, τις οποίες αυτό δίνει, για να εξηγήσουμε τις λογικές του πρώτου και του δεύτερου επιπέδου του σχήματος, όχι μόνο θεωρητικά αλλά και μέσα από παραδείγματα.

ΝΕΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΒΙΝΤΕΟ: 1. Εισαγωγή στο πλαίσιο + Ερώτημα (2’: 48’’) 2. Το πείραμα - Μεθοδολογία (3’:44) 3. Πρώτο επίπεδο σχήματος κατασκευής: συλλογή χαρτογραφήσεων - κριτήρια συλλογής Α (υποκείμενο) & Β (πλαισίωση και εννοιδότηση χαρτογράφησης) (3’:31’’) 4. Πρώτο επίπεδο σχήματος κατασκευής: συλλογή χαρτογραφήσεων - κριτήρια συλλογής Γ (σημασιοδότηση) (7’:50’’) 5. Δεύτερο επίπεδο σχήματος: δυνατότητες συσχετισμών χαρτογραφήσεων (4’:54’’) 6. Δεύτερο επίπεδο σχήματος: δυνατότητες συσχετισμών χαρτογραφήσεων μέσα από το πείραμα (4’:35’’) 7.Δεύτερο επίπεδο σχήματος: επίπεδο συνέργειας μέσα από το πείραμα (5’:01’’) 8. Σενάρια εφαρμογών και κάλεσμα σε εφαρμογές (3’:35’’) 3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

εικ. 56: στιγμιότυπο από βίντεο της νέας παρουσίασης για το ακ. έτος 2015-2016

217

σημείο δεύτερο: υλοποίηση - οπτικοποίηση εργαλείου Ένα ζήτημα που δεν είχε προσδιοριστεί ούτε στην αρχική περιγραφή της λογικής του εργαλείου ούτε στην παρουσίασή της στο μάθημα είναι το τι είναι αυτό το εργαλείο, από την άποψη ποια μορφή έχει, πως παρουσιάζεται και πως επικοινωνείται, πως υλοποιείται. Είναι μια ψηφιακή πλατφόρμα-εφαρμογή; Είναι κάποιο ψηφιακό πρόγραμμα; Πού το βρίσκουμε; Είναι στο διαδίκτυο; Είναι ένα υλικό πράγμα; Είναι ένα βιβλίο; Το γεγονός ότι αυτό το ζήτημα ήταν αδιευκρίνιστο συνετέλεσε και στην επικέντρωση των σπουδαστών στο πρώτο επίπεδο του σχήματος αντί της συνολικής λογικής του. Με αφορμή αυτό και σε συνδυασμό με το πείραμα που κάναμε, επιχειρήσαμε την οπτικοποίηση της ανοιχτής χαρτογράφησης μέσα από το διαδραστικό χάρτη. Ωστόσο, αυτή η οπτικοποίηση είναι μια εκδοχή. Προσπαθώντας να δούμε πως ενσαρκώνεται αυτό το εργαλείο, σκεφτόμαστε ότι μπορεί να εμφανίζεται με διαφορετικές μορφές, όχι μόνο ανάλογα με την κάθε διαφορετική εφαρμογή, αλλά και στο πλαίσιο της καθεμιάς εφαρμογής του. Δηλαδή, μπορεί να είναι ταυτόχρονα και μια εγκατάσταση και μια ιστοσελίδα στο διαδίκτυο και μια πλατφόρμα - εφαρμογή (application) ως σύστημα, κάτι ανάλογο του συστήματος του χάρτη - πίνακα αρχείου. Αν οι διαφορετικές οπτικοποιήσεις - υλοποιήσεις επικοινωνούν μεταξύ τους, ή αν μπορούν να συνδυαστούν και να συμπράξουν, τότε μπορούμε να σκεφτούμε την υλοποίηση της ανοιχτής χαρτογράφησης και με όρους ‘διαλειτουργικότητας‘ (interoperability) [74]: δηλαδή, ως ένα πλήθος διαφορετικών συστημάτων, που μπορούν να συνεργάζονται μεταξύ τους, έστω και ανά τμήματά τους. Κάνοντας ένα βήμα γενίκευσης και αφήνοντας ανοιχτές τις εκδοχές οπτικοποίησης και υλοποίησης, ανάλογα με το πλαίσιο της κάθε εφαρμογής και πειράματος, θέτουμε ενδεικτικούς όρους υλοποίησης και οπτικοποίησης ως προς την πλαισίωση της παρούσας έρευνας. Εν προκειμένω, οι όροι προσδιορίζονται από την επιδίωξή μας το εργαλείο να επικοινωνείται και να διατίθεται προς χρήση-χειρισμό με τρόπο που να προσκαλεί στις εκάστοτε επιδιωκόμενες διαδράσεις με αυτό. Αυτό στην περίπτωσή μας μεταφράζεται σε: (1) εύκολη προσβασιμότητα στο περιεχόμενό του και (2) εύκολο χειρισμό του (ως εργαλείο), χωρίς -κατά το δυνατόν- την απαίτηση ειδικών γνώσεων του χρήστη, σε επίπεδο γνώσης χρήσης ειδικών προγραμμάτων και σε επίπεδο απαίτησης εξοικείωσης με το διαδίκτυο.

[74]. < https://en.wikipedia.org/wiki/Interoperability > (τελ. επίσκεψη: 24/2/2016) και < http://www.merriam-webster.com/dictionary/interoperability > (τελ. επίσκεψη: 24/2/2016)

218

Αφήνουμε τους όρους ανοιχτούς, διευκρινίζοντας ότι το ‘εύκολο’ νοείται ως προς παράγοντες ενθάρρυνσης και πρόσκλησης στην εκάστοτε (ανά πείραμα ή εφαρμογή) επιδιωκόμενη διαδραστικότητα κατά την επικοινωνία του εργαλείου. Δηλαδή, αυτό κάθε φορά εξαρτάται και από ποια υποκείμενα-χειριστές του εργαλείου μια εφαρμογή ή ένα πείραμα επιδιώκουν να εμπλέξουν στη διαδικασία τους.

3.3.2 Προς σενάρια άλλων προσκλήσεων Το πλαίσιο του μαθήματος και, ειδικότερα, ο προσανατολισμός της άσκησης του μαθήματος προς το σχεδιασμό δίνει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στην πρόσκληση που κάναμε. Η πρόσκληση σε εφαρμογές στο συγκεκριμένο πλαίσιο όχι μόνο ήταν μια ευκαιρία γέννησης παραλλαγών της λογικής του εργαλείου (όπως επιδιώκεται από το τρίτο επίπεδο του σχήματος κατασκευής), αλλά παραλλαγών γεννημένων στο πλαίσιο μιας διαδικασίας διαχείρισης, σχεδιασμού, παρέμβασης, ζητημάτων που θίγονται από το στόχο της έρευνάς μας. Τέτοιες παραλλαγές εκτιμάμε ότι αποτελούν μια κρίσιμη συμβολή στην εξέλιξη της κατασκευής του εργαλείου για τους ακόλουθους λόγους. Αφενός, το ωθούν το να πάει πέραν της αναζήτησης - εντοπισμού - ανίχνευσης συνθηκών, φαινομένων, ιδιοτήτων, της πόλης: μέσα από τέτοιες εφαρμογές, μπορούμε να δούμε τρόπους, με τους οποίους η χαρτογράφηση γίνεται και εργαλείο διαχείρισης - σχεδιασμού - παρέμβασης, ως συστατικός παράγοντας μιας διαδικασίας διαχείρισης - σχεδιασμού - παρέμβασης. Αφετέρου, τέτοιες παραλλαγές μπορούν

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

θεωρητικής βάσης του και πέραν της εννόησης της χαρτογράφησης ως εργαλείο έρευνας -

να συμβάλλουν σε πιο στοχευμένη διεύρυνση των δυνατοτήτων χρήσης και εφαρμογής του εργαλείου και, μαζί με αυτές, να διευρύνουν τον προσανατολισμό της υπόθεσης έρευνας που το γεννά. Η πρόσκληση σε εφαρμογές έχει τη λογική ότι δεν κατευθύνει, δεν θέτει όρους εφαρμογής, ώστε να μπορέσει να γεννήσει κατά το δυνατόν μεγαλύτερο εύρος εφαρμογών της εντός του εκάστοτε πλαισίου της. Σε αυτό το πνεύμα κινήθηκε και ο τρόπος παρουσίασης και συζήτησης του εργαλείου στο μάθημα, πέρα από το πως αυτό προκαθοριζόταν και από τη φιλοσοφία του μαθήματος. Παρ’ όλα αυτά, αυτό δεν είναι υποχρεωτικό ούτε περιοριστικό. Αν θέλουμε να εμβαθύνουμε στις δυνατότητες εφαρμογής του εργαλείου εντός σχεδιαστικών διαδικασιών, όπως σημειώνουμε ως κρίσιμο πιο πάνω, μπορούμε να προσανατολιστούμε και προς σενάρια πιο στοχευμένων προσκλήσεων: σε τέτοιες προσκλήσεις, για παράδειγμα, μπορούμε να ζητήσουμε ρητά την εφαρμογή της λογικής της ανοιχτής χαρτογράφησης (και όχι απλά της γενικής λογικής του εργαλείου) ή συγκεκριμένων στοιχείων της για τη συγκρότηση μιας πρότασης παρέμβασης - σχεδιασμού - διαχείρισης.

219

Με αφορμή τα παραπάνω, μπορούμε να διακρίνουμε εκδοχές προσκλήσεων σε εφαρμογές ως προς τα διαφορετικά πλαίσια όπου αυτές γίνονται: μπορούμε να δούμε τι εφαρμογές γεννούν πλαίσια διαδικασιών που επικεντρώνονται στην έρευνα και τι εφαρμογές αναδύονται από πλαίσια διαδικασιών διαχείρισης της πόλης. Δεδομένης της λογικής του τρίτου επιπέδου που προβλέπει πλήθος πειραμάτων και εφαρμογών, και εδώ σημειώνουμε μια πρόθεση επανάληψης των προσκλήσεων, όχι στο ίδιο, αλλά σε - κατά το δυνατόν - διαφορετικά πλαίσια. Εκτιμάμε ότι όσο πιο πολλά και διαφορετικά τα πλαίσια, τόσο περισσότερο εύρος και εξειδικεύσεις εφαρμογών μπορούμε να προκαλέσουμε. Για παράδειγμα, η πρόσκληση σε εφαρμογές θα μπορούσε να γίνει και σε πλαίσιο άλλων μαθημάτων σχεδιασμού, με άλλα ειδικότερα ζητούμενα σε διαφορετικές κλίμακες εστίασης στο πεδίο της πόλης. Θα μπορούσε, επίσης, η πρόσκληση να αποτελέσει και αντικείμενο διαγωνισμού ιδεών σεναρίων, με μια πιο παιγνιώδη διάθεση, όπου κριτήριο θα μπορούσε να αποτελεί ο βαθμός πρωτοτυπίας της εφαρμογής και ο συνδυασμός περισσότερων διαφορετικών εφαρμογών σε ένα σενάριο.

220

3: προσκλήσεις σε εφαρμογές

κεφάλαιο 4 σενάρια εφαρμογών της ανοιχτής χαρτογράφησης

Η πρόσκληση που απευθύναμε, εκτός από την ανατροφοδότηση της λογικής του εργαλείου, έδωσε αφορμές που αγγίζουν το ζήτημα των εφαρμογών, των δυνατοτήτων χρήσης της ανοιχτής χαρτογράφησης. Στο κεφάλαιο αυτό αναπτύσσουμε σενάρια εφαρμογών σε προγραμματικό επίπεδο.

Η ανοιχτή χαρτογράφηση ως εργαλείο αναζήτησης H ανοιχτή χαρτογράφηση μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο αναζήτησης πληροφορίας για την πόλη. Ξεκινάμε από ένα συγκεκριμένο σημείο στον χάρτη και αναζητάμε τη σχέση του με το δίκτυο περισσότερων χαρτογραφήσεων. Έστω ότι μας ενδιαφέρουν οι χαρτογραφήσεις ενός σημείου ή χαρτογραφήσεις που περιλαμβάνουν αναφορά σε αυτό το σημείο, π.χ. στην πλατεία Συντάγματος. Για να γίνει αυτό, είτε έχουμε ήδη συλλεγμένες και δυνάμει συσχετισμένες χαρτογραφήσεις είτε τις συλλέγουμε, θέτοντας την αναφορά σε αυτό το σημείο ως το κύριο κριτήριο συλλογής. Για παράδειγμα, αν ήδη έχουμε ένα αρχείο χαρτογραφήσεων, πηγαίνοντας στο σύστημα του χάρτη, του πίνακα και του αρχείου που στήσαμε στο πείραμα, μπορούμε να βρούμε, πρώτον, τις χαρτογραφήσεις οι οποίες αφορούν το σημείο που μας ενδιαφέρει και, δεύτερον, τις συνδέσεις του σημείου αυτού με άλλα σημεία ως προς το πως συσχετίζεται με αυτά σε μια χαρτογράφηση 4: σενάρια εφαρμογών

ή σε δίκτυο (όπως το προκαλούμε εμείς με τους χειρισμούς μας) χαρτογραφήσεων.

Η ανοιχτή χαρτογράφηση ως εργαλείο ανοιχτής ιστοριογραφίας της πόλης Σε παρεμφερές πνεύμα με το παραπάνω, η ανοιχτή χαρτογράφηση μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο μιας ανοιχτής ιστοριογραφίας της πόλης. Αναπτύσσουμε το σενάριο αυτό μέσα από την αφορμή, η οποία αντλεί από την εργασία ‘Το ανάγλυφο του εδάφους ως εμπειρία σε καταγραφές της πόλης: μια μέθοδος ανίχνευσης του Ιλισ(σ)ού στο χαρτί’ (Σταματοπούλου 2014) που παρουσιάσαμε και στην ενότητα της πλαισίωσης στην εισαγωγή. Στο σενάριο αυτό συλλέγονται υφιστάμενες χαρτογραφήσεις της πόλης, οι οποίες είτε αφορούν άμεσα το αντικείμενο της έρευνας (π.χ. ένα σημείο μια περιοχή της πόλης) είτε περιλαμβάνουν αναφορά σε αυτό. Δεδομένου του ιστοριογραφικού προσανατολισμού της εφαρμογής, τα κριτήρια συλλογής των χαρτογραφήσεων προσαρμόζονται στην παράμετρο του χρόνου: συλλέγονται πολλαπλές χαρτογραφήσεις από πολλαπλά υποκείμενα, με κύριο σκοπό τη

225

συγκρότηση ενός εύρους ικανού να παρακολουθήσει την εξέλιξη της πόλης στο χρόνο. Στο σενάριο αυτό επιδιώκεται ετερογένεια και ως προς το χρόνο, χωρίς αυτό να αποκλείει ιδιότητες, όπως αυτές που έχουμε θέσει στο πείραμα και στο σχετικό σενάριο, το οποίο κάνουμε στο σχήμα κατασκευής. Η συλλογή των χαρτογραφήσεων συνεχίζει να μην έχει πρόθεση εξαντλητική, αλλά στοχευμένα δειγματοληπτική. Με βάση την παράμετρο του χρόνου, αλλά και ανάλογα με το αντικείμενο της έρευνας, μπορούν να προσδιοριστούν κι άλλα κριτήρια και ιδιότητες, ως παράμετροι δυνάμει συσχετισμού των πολλαπλών χαρτογραφήσεων. Για παράδειγμα, στην περίπτωση διερεύνησης της σχέσης αντίληψης του ανάγλυφου του εδάφους και πόλης στην εργασία που αναφέρουμε, θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε κριτήρια και με βάση παραμέτρους της αντίληψης του υποκειμένου ή παραμέτρους σχετικές με το ανάγλυφο του εδάφους, εκτός από αυτές που έχουμε θέσει εκεί. Στην εργασία που αναφέρουμε, όπως εξηγούμε και στην πλαισίωση, επιχειρήθηκε μια οργάνωση των χαρτογραφήσεων στο σύστημα ενός πίνακα και ενός αρχείου - ευρετήριου. Στο σύστημα αυτό δεν υπήρχε κάποια δυνατότητα περαιτέρω διάδρασης ή μεταβολής του περιεχομένου της αναπαράστασης. Στο παρόν σενάριο προτείνουμε την εξέλιξη του συστήματος αυτού σε σύστημα χάρτη, πίνακα και αρχείου, αντίστοιχου με αυτού του πειράματος. Στο αρχείο ψηφιοποιούμε (όσες περιπτώσεις χρειάζεται) και συγκεντρώνουμε τις χαρτογραφήσεις που έχουμε συλλέξει. Στον πίνακα παραθέτουμε στον οριζόντιο άξονα αναφορές στις χαρτογραφήσεις, κατά χρονολογική σειρά, και στον κάθετο άξονα τις ιδιότητες - παραμέτρους έρευνας που θέτουμε. Και οι δυο άξονες εδώ μπορούν να λειτουργήσουν ως διαφορετικές γραμμές χρόνου και ιστορίας, όπου δίνουν τη δυνατότητα μέτρησής τους και ως προς ιδιότητες της διάδρασης υποκειμένου-πόλης ή της έρευνας. Αντιστοιχίζουμε, όπως στο πείραμα, τις χαρτογραφήσεις στις εκδοχές και στις διαβαθμίσεις ιδιοτήτων που έχουμε θέσει. Παράλληλα, σημειώνουμε σε έναν χάρτη (π.χ. όπως αυτόν του πειράματος) τις αναφορές που κάνουν οι χαρτογραφήσεις στην πόλη. Η σύνδεση μεταξύ αρχείου, χάρτη και πίνακα είναι ανάλογη με αυτήν του πειράματος. Η ιστοριογραφική αναζήτηση/ έρευνα εδώ μπορεί να ξεκινήσει είτε από τον πίνακα, είτε από το αρχείο είτε από τον χάρτη. Η εφαρμογή αυτή δεν περιορίζεται μόνο σε ανάγκες έρευνας. Απευθύνεται και σε προθέσεις σχεδιασμού ή παρέμβασης ή διαχείρισης που λαμβάνουν υπόψη τους την παράμετρο της αρχαιολογίας και της ιστορίας της πόλης, μιας αρχαιολογίας που μέσω της ανοιχτής χαρτογράφησης καθίσταται ανασυντάξιμη, προσαρμοζόμενη στο εκάστοτε πλαίσιό της.

226

Η ανοιχτή χαρτογράφηση ως εργαλείο συνεργασίας α. εργαλείο συνεργασίας για τη συγκρότηση μιας συλλογικής χαρτογράφησης Η ανοιχτή χαρτογράφηση μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο συνεργασίας μεταξύ πολλών υποκειμένων για τη συγκρότηση μιας πρότασης παρέμβασης. Για παράδειγμα, στο πλαίσιο του μαθήματος όπου έγινε η πρόσκληση σε εφαρμογές, έστω ότι οι σπουδαστές ήθελαν να κάνουν μια πρόταση παρέμβασης όλοι μαζί και όχι ο καθένας ξεχωριστά. Αρχικά, κάθε σπουδαστής συλλέγει χαρτογραφήσεις σχετικές με το πεδίο μελέτης, ως προς κριτήρια που θέτει ο ίδιος. Οι συλλεγόμενες χαρτογραφήσεις μπορούν να είναι είτε χαρτογραφήσεις που κάνουν οι ίδιοι οι σπουδαστές, είτε υφιστάμενες δημοσιευμένες χαρτογραφήσεις και καταγραφές που αντλούν π.χ., από τη βιβλιογραφία, το διαδίκτυο, είτε χαρτογραφήσεις που προκαλούν άλλα υποκείμενα να κάνουν. Παράλληλα, ανιχνεύουν σημεία, περιοχές, δρόμους, όπου αναφέρονται οι χαρτογραφήσεις και τα σημειώνουν σε ένα κοινό χάρτη - όπως κάναμε και στο πείραμα - και σημειώνουν ιδιότητες και κριτήρια ιδιοτήτων που θεωρούν σημαντικά (όχι κατ’ ανάγκη παρακολουθώντας το σενάριο των κριτηρίων, τα οποία έχουμε θέσει στο πείραμα). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα έχουν θέσει δυνατότητες συσχετισμών και συνεργειών μεταξύ των χαρτογραφήσεων: τα κριτήρια δυνάμει ταξινόμησης ή υπερσύνδεσης των χαρτογραφήσεων. Όπως και στο πείραμα, τέτοιες ενέργειες θα προκαλέσουν το σχηματισμό δυνάμει πολλαπλών συνόλων και δίκτυων χαρτογραφήσεων 4: σενάρια εφαρμογών

πάνω στο υπόβαθρο του χάρτη της περιοχής μελέτης. Με ανάλογους χειρισμούς, αναδεικνύονται πυκνώσεις-αραιώσεις και συσχετίσεις των αναφορών, των διαφορετικών προσεγγίσεων των σπουδαστών, ως προς τις παραμέτρους που οι ίδιοι έχουν θέσει. Οι πυκνώσεις και οι αραιώσεις αυτές, οι σχέσεις, μπορούν, για παράδειγμα, να υποδείξουν κρίσιμες περιοχές και σημεία προς παρέμβαση. Το σενάριο αυτό είναι αρκετά παρεμφερές με το πείραμα που κάναμε. Ωστόσο, σημειώνουμε ως παραλλαγή του την εξής διαφορά: η συλλογή χαρτογραφήσεων και ο προσδιορισμός των δυνατοτήτων συσχετισμού και συνέργειάς τους γίνεται από πολλά υποκείμενα μαζί και με επιπλέον στόχο τη μεταξύ τους συνεργασία-σύμπραξη. Αυτός ο επιπλέον στόχος, μπορεί να υποδείξει επιπλέον ιδιότητες συσχετισμού και συνέργειας μεταξύ των χαρτογραφήσεων. Αυτό μεταφράζεται ως εξής: πρώτον, μπορούμε να έχουμε ιδιότητες, που τίθενται όχι μόνο μέσω των χαρτογραφήσεων αλλά και μέσω των υποκειμένων τους απευθείας στο πλαίσιο της συνεργασίας τους και, δεύτερον, μπορούμε να σκεφτούμε και ιδιότητες σχετικές με τις πράξεις συνεργασίας μεταξύ των υποκειμένων.

227

β. εργαλείο συνεργασίας για τη σύμπραξη των προτάσεων παρέμβασης ως καταγραφών Όλες οι εργασίες που παραδόθηκαν για το μάθημα δημιούργησαν κάποιες χαρτογραφήσεις της περιοχής μελέτης. Αυτές οι χαρτογραφήσεις δεν αφορούν μόνο τις εμπρόθετες αναγνώσεις, που κάνουν τα υποκείμενά τους: πρόκειται για μια ιδιαίτερη περίπτωση χαρτογραφήσεων, όπου ενσωματώνονται - πλαισιώνουν και πλαισιώνονται (από) - προτάσεις παρέμβασης, που αναπτύσσουν τα υποκείμενά τους. Σε μια παραλλαγή του παραπάνω σεναρίου, συλλέγονται οι ασκήσεις που έχει κάνει μεμονωμένα ο κάθε σπουδαστής και, στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας το εργαλείο της ανοιχτής χαρτογράφησης επιχειρείται ο συσχετισμός και η συνέργεια των προτάσεών τους, και πάλι θέτοντας προσαρμοσμένα κριτήρια ταξινόμησης και υπερσυνδέσμους. Η συσχέτιση των προτάσεων θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια εκ νέου ομαδική πρόταση παρέμβασης, ένα δίκτυο προτάσεων, το οποίο επιτρέπει διαφορετικές προτάσεις παρέμβασης να συνυπάρξουν και δυνάμει να συμπράξουν. Στην παραλλαγή αυτή, η προσθήκη της πρότασης παρέμβασης ενισχύει την έκφραση των επιθυμιών και των προσδοκιών των υποκειμένων για την πόλη και σφίγγει τη σχέση μεταξύ ανάγνωσης της πόλης, καταγραφής και συγκρότησης πρότασης παρέμβασης. Το σενάριο αυτής της παραλλαγής συναντώντας το σενάριο των δύο συνόλων κριτηρίων ετερογένειας που έχουμε θέσει (στο πρώτο κεφάλαιο και κυρίως στο δεύτερο), θα προκαλούσε την πρόσθεση ενός επιπλέον συνόλου, το οποίο θα αφορούσε κριτήρια ιδιοτήτων των προτάσεων παρέμβασης.

Η ανοιχτή χαρτογράφηση ως εργαλείο χαρτογράφησης της πόλης ως προς την πολλαπλότητα ενός υποκειμένου Το εργαλείο της ανοιχτής χαρτογράφησης μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο χαρτογράφησης της πόλης ως προς την πολλαπλότητα του υποκειμένου. Σε όλη την έκταση της έρευνας κάνουμε λόγο για πολλαπλά υποκείμενα με όρους πλήθους διαφορετικών ατόμων. Ωστόσο, καθένας μας φέρει περισσότερες ιδιότητες, έχει πολλαπλούς ρόλους, και σε επίπεδο καθημερινότητας και στη γραμμική ροή του χρόνου. Στο σενάριο αυτό, η συλλογή αφορά χαρτογραφήσεις που κάνει το ίδιο άτομο ως διαφοροποιούμενο υποκείμενο, π.χ., παίρνοντας διαφορετικούς ρόλους ή σε διαφορετικές χρονικές φάσεις ή ως προς διαφορετικές προθέσεις. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να προκαλέσουμε την ανάδειξη των πολλαπλών ερμηνειών και επιθυμιών του κάθε πολλαπλού υποκειμένου, που ενίοτε μπορεί να είναι και συγκρουόμενες ως

228

προς τους διαφορετικούς - συγχρονικούς ή μη - του ρόλους. Προς αυτή τη λογική έχει κινηθεί και η ερευνητική εργασία ‘Αθήνα 2010: 9+1 διαδρ-αστικές αναγνώσεις’ (Σταματοπούλου 2011), την οποία παρουσιάζουμε στην πλαισίωση (βλ. ενότητα προγενέστερη και παράλληλη έρευνα). Εκεί, το ίδιο υποκείμενο προσπαθεί να χαρτογραφήσει την πόλη με διαφορετικούς τρόπους, όχι άμεσα ως προς διαφορετικούς του ρόλους, αλλά εστιάζοντας σε διαφορετικές θεματικές παραμέτρους της πόλης, οι οποίες έμμεσα το βάζουν στη θέση διαφορετικών ρόλων ως προς τις διαφορετικές σχέσεις που αυτό αναπτύσσει με την πόλη. Μια τέτοια εφαρμογή μπορεί να συνδυαστεί με την πρώτη και αντίστοιχα μπορεί να αποτελέσει και σενάριο είτε επόμενου είτε άλλου πειράματος, εμπλουτίζοντας αυτά που σημειώνουμε στο δεύτερο κεφάλαιο. Σε αυτό το σενάριο προκαλούμε πολλαπλές χαρτογραφήσεις από πολλαπλά υποκείμενα, με όρους πλήθους, αλλά κάθε διακριτό υποκείμενο κάνει περισσότερες από μία χαρτογραφήσεις ως προς την ίδια του την πολλαπλότητα, όπως προκύπτει από διαφορετικούς ρόλους, διαφορετικούς χρόνους και διαφορετικές προθέσεις.

Η ανοιχτή χαρτογράφηση ως εργαλείο ανάδειξης τοπολογικών σχέσεων της πόλης Το τρίτο σενάριο εφαρμογών αρθρώνεται από τη δυνατότητα της ανοιχτής χαρτογράφησης να αναδεικνύει μη-υλικές τοπολογικές σχέσεις της πόλης. Όπως αναφέρουμε στο δεύτερο επίπεδο του σχήματος κατασκευής, στο πρώτο κεφάλαιο, η προβολή των δυνάμει συσχετιζόμενων 4: σενάρια εφαρμογών

χαρτογραφήσεων στο γεωγραφικό πεδίο, αναδεικνύει μη-υλικές σχέσεις που υφαίνουν την πόλη. Με αυτό τον τρόπο, η ανοιχτή χαρτογράφηση μας επιτρέπει να ανιχνεύσουμε κρίσιμα σημεία και περιοχές, κρίσιμες σχέσεις, βάσει κριτηρίων που θέτουμε. Με αυτόν τον τρόπο, ανιχνεύει, ή ανακατασκευάζει, κρίσιμα σημεία και σχέσεις, πέραν του υλικού, ως προς όποιες παραμέτρους κάθε φορά θέτει το υποκείμενο που τη συγκροτεί και τη χειρίζεται ή διαδρά μαζί της. Προς αυτή τη λογική κινείται το εγχείρημα της εργασίας του Μανιάτη (βλ. προηγούμενο κεφάλαιο), ο οποίος αναζητά την πληροφορία πόσες πληροφορίες (πόσες φωτογραφίες) υπάρχουν για την περιοχή μελέτης, τι σχέσεις έχουν μεταξύ τους αυτές οι πληροφορίες και πως εντοπίζονται οι κατανομές τους στο υλικό πεδίο της πόλης, πως οι σχέσεις τους κόβουν σε κομμάτια - σημεία και ξανασυγκροτούν το χάρτη του πεδίου μελέτης. Η εφαρμογή ανοίγει την προοπτική μιας λογικής διαχείρισης της πόλης, προς την οποία θα κοιτάξουμε στο επόμενο κεφάλαιο των συμπερασμάτων. Το σενάριο αυτό ενισχύει την ανάδυση μιας λογικής διαχείρισης της πόλης, όχι βάσει του πως τη βλέπουμε στον χάρτη, αλλά βάσει των πολλαπλών σχέσεων που την ξαναοργανώνουν, την ξανασυγκροτούν και ως μη-υλικό αντικείμενο.

229

Η ανοιχτή χαρτογράφηση ως μέσο παρέμβασης Το σενάριο αυτό ξεκινά με μια υπόθεση: η ενθάρρυνση της ανάγνωσης της πόλης, ως γνώση της πόλης, ως οικειοποίηση με αυτή, ως εμβάθυνση σε αυτή, μπορεί να αποτελέσει την πρόθεση και το στόχο μιας στρατηγικής σχεδιασμού ή παρέμβασης στην πόλη. Η ανάγνωση του αστικού πεδίου, ανεξάρτητα από τη σχέση της με το σχεδιασμό, είναι ένα μέσο προσέγγισης και εμβάθυνσης στην πόλη. Παράλληλα, η ανάγνωση του αστικού πεδίου, ενθαρρύνοντας και διαμεσολαβώντας μια σχέση με τον εκάστοτε τόπο, είναι ένας τρόπος οικειοποίησης και κατοίκησης της πόλης. Αυτό ευδοκιμεί, όταν η ανάγνωση βασίζεται σε μια εμπλοκή με το χώρο. Προς μια τέτοια εκδοχή παρέμβασης εκτιμάμε ότι κινείται η πρόταση της εργασίας του Γενιά και κυρίως του Ταβλαδωράκη (βλ. προηγούμενο κεφάλαιο), ενώ την έχουμε ήδη συναντήσει στο εγχείρημα ‘Η ανάγνωση της πόλης, εργαλείο σχεδιασμού της: Αθήνα’ (Σταματοπούλου 2012), που αναφέρουμε στην πλαισίωση (βλ. ενότητα προγενέστερη και παράλληλη έρευνα). Στο σενάριο που προτείνουμε, η οπτικοποίηση της ανοιχτής χαρτογράφησης παίρνει την κλίμακα και τη μορφή μιας υλικής εγκατάστασης στην πόλη. Η όποια οπτικοποίηση υλοποίηση - ενσάρκωσή της εκτίθεται στην πόλη. Για παράδειγμα, μπορούμε να προβάλλουμε την παρούσα οπτικοποίηση της ανοιχτής χαρτογράφησης, μέσω π.χ. μιας μεγάλης οθόνης ή μιας επιφάνειας αφής ή μιας επιφάνειας, πάνω στην οποία πατάμε και ανάλογα ενεργοποιούμε και απενεργοποιούμε πληροφορία (όπως κάναμε στο σύστημα του χάρτη του πίνακα και του αρχείου). Στην εφαρμογή αυτή, η χαρτογράφηση δε χειρίζεται πληροφορία για την ανάλυση και τη μελέτη της πόλης από κάποιο κεντρικό διαχειριστή (π.χ. αρχιτέκτονα, ερευνητή) ή τουλάχιστον πρωταρχική της λειτουργία δεν είναι κάτι τέτοιο. Σε αυτό το σενάριο εφαρμογής η ανοιχτή χαρτογράφηση ως υλική παρουσία στον φυσικό χώρο της πόλης λειτουργεί ως ερέθισμα και ως υποκινητής διαδράσεων.

Συνδυασμός εφαρμογών Η τελευταία εφαρμογή του εργαλείου, ως εργαλείο αστικής παρέμβασης, δεν αναιρεί την παράλληλη εφαρμογή του και ως εργαλείο συνεργασίας: θα μπορούσε, δηλαδή, ως εγκατάσταση να αποτελεί και εργαλείο με όλες τις παραπάνω εφαρμογές, ειδικά μέσα από τις διαδραστικές του ιδιότητες. Με αφορμή αυτό, σημειώνουμε ότι μπορούμε να έχουμε και συνδυασμό των παραπάνω σεναρίων εφαρμογών του εργαλείου: αυτό, αφενός, ανοίγει την

230

προοπτική νέων πιο σύνθετων σεναρίων και, αφετέρου, αναδεικνύει δυνατότητες ταυτόχρονης πολλαπλής χρήσης του εργαλείου από διαφορετικούς τύπους σκοπών, παραπέμποντάς μας και πάλι στη λογική της διαλειτουργικότητας. Στο πλαίσιο της λογικής του τρίτου επιπέδου του σχήματος κατασκευής, αλλά και της γενικής λογικής της ανοιχτής χαρτογράφησης, οι ενδεικτικές εφαρμογές που αναπτύσσονται στα παραπάνω σενάρια σε θεωρητικό επίπεδο θα μπορούσαν να εξελιχθούν συνοδευόμενα από αντίστοιχα πειράματα, με τα οποία θα αλληλοτροφοδοτούνται.

Σενάρια υποκειμένων εφαρμογών Μια πληροφορία που δεν έχουμε θίξει είναι το υποκείμενο διαχείρισης και διάδρασης της ανοιχτής χαρτογράφησης. Ποιός είναι ο διαχειριστής του εργαλείου; Ποιός μπορεί να χρησιμοποιήσει την ανοιχτή χαρτογράφηση; Ποιός επιδιώκουμε να διαδράσει με την ανοιχτή χαρτογράφηση; Υπό τους όρους της υπόθεσης έρευνας που γεννά αυτό το εργαλείο, η πρόθεσή μας είναι η ανοιχτή χαρτογράφηση να είναι ανοιχτή σε χρήση, εφαρμογή, πειραματισμό από οποιοδήποτε υποκείμενο: αυτό σημαίνει ότι επιδιώκουμε δυνατότητα χρήσης της όχι μόνο από επιστημονικά εξειδικευμένα υποκείμενα, όπως είναι οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι, αλλά κατά το δυνατόν και από υποκείμενα που δεν έχουν ειδικές γνώσεις ούτε και επιστημονική εξειδίκευση σε 4: σενάρια εφαρμογών

ζητήματα μελέτης-ανάλυσης και διαχείρισης της πόλης. Η ανοιχτή χαρτογράφηση μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από θεσμικούς φορείς, οργανισμούς, από το δήμο, αλλά και από οποιονδήποτε κάτοικο της πόλης - πολίτη. Το ποιος στήνει και ποιος διαχειρίζεται την ανοιχτή χαρτογράφηση, το ποιος διαδρά με αυτή είναι κάτι που εξαρτάται από το πλαίσιο της εκάστοτε εφαρμογής και κρίνουμε πως εξαρτάται και από την αναπαράσταση - οπτικοποίηση της ανοιχτής χαρτογράφησης. Για παράδειγμα, η εκδοχή οπτικοποίησης που έχουμε στήσει στο πείραμα απευθύνεται σε χρήστες εξοικειωμένους με τον χάρτη της πόλης, με την ορολογία των κριτηρίων ταξινόμησης και υπερσύνδεσης και με έναν υπολογιστή. Αυτό προσδιορίζει και ποια υποκείμενα έλκει προς διάδραση, αλλά και σε ποια υποκείμενα επιτρέπει διάδραση. Αν θέλει ένα υποκείμενο να προσθέσει νέα χαρτογράφηση στο αρχείο ή να προσθέσει ιδιότητες στη λίστα, τότε χρειάζεται η διαμεσολάβηση ενός άλλου υποκειμένου-διαχειριστή της ανοιχτής χαρτογράφησης, που θα αναλάβει να την προσθέσει, να την κωδικοποιήσει ώστε να την καταστήσει μεταφράσιμη.

231

Ενδεικτικά, τη διαμεσολάβηση αυτή θα μπορούσε να αναλάβει κάποιο πρόγραμμα (software), ή έστω από μια κατάλληλα διαμορφωμένη ιστοσελίδα ή πλατφόρμα στο διαδίκτυο που θα αυτοματοποιούσε και θα επιτάχυνε όλη αυτή τη διαδικασία. Kαι σε αυτή την περίπτωση υπάρχει ένας ελάχιστος όρος πρόσβασης. Ως εκ τούτου, η οπτικοποίηση αποτελεί βασικό παράγοντα, που επιτρέπει και ενθαρρύνει ή αποκλείει την διάδραση ενός υποκειμένου με αυτό, όχι μόνο θέτοντας κανόνες, αλλά και προϋποθέτοντας γνώση. Τα οποιαδήποτε όρια θα μπορούσαν να ξεπεραστούν, αν η ανοιχτή χαρτογράφηση δεν αποτελούσε μια μόνο μία υλοποίηση ή οπτικοποίηση αλλά ένα συνδυασμό διαφορετικών, ενισχύοντας τις μέχρι τώρα σκέψεις μας για ταυτόχρονες διαφορετικές υλοποιήσεις και δυνατότητες διαφορετικών εφαρμογών. Ωστόσο, δε μιλάμε για μια διαφοροποίηση των οπτικοποιήσεων - υλοποιήσεων τυχαία: σκεφτόμαστε μια διαφοροποίηση, που θα είχε στόχο την εξασφάλιση διαφορετικών δυνατοτήτων πρόσβασης στο περιεχόμενο της ανοιχτής χαρτογράφησης και διάδρασης με αυτήν. Κάτι τέτοιο, για παράδειγμα, θα συνέβαινε, αν η πρόσβαση και η διάδραση με την ανοιχτή χαρτογράφηση γινόταν μέσω μιας ιστοσελίδας και την ίδια στιγμή μπορούσε να γίνει και μέσα από μια υλική εγκατάσταση στην πόλη ή μέσα από διαφορετικές ψηφιακές εφαρμογές (applications), που θα είχαν σχεδιαστεί για διαφορετικά γνωστικά και επιστημονικά υπόβαθρα υποκειμένων ή για διαφορετικές ηλικίες (π.χ. εφαρμογή προσαρμοσμένη για χρήση από παιδιά ή προσαρμοσμένη για χρήση από ηλικιωμένους) ή για διαφορετικές αντιληπτικές ικανότητες (π.χ. εφαρμογή που να επιτρέπει πρόσβαση και διάδραση σε κωφούς ή άλλη για τυφλούς).

232

4: σενάρια εφαρμογών

κεφάλαιο 5 αντί συμπερασμάτων: από την ανοιχτή χαρτογράφηση προς τη διαχείριση της πόλης

Πώς μπορεί η ανοιχτή χαρτογράφηση που κατασκευάζουμε να λειτουργήσει ως εργαλείο διαχείρισης; Τα σενάρια εφαρμογών που αναπτύξαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο ήδη σχηματίζουν προοπτικές αξιοποίησης της ανοιχτής χαρτογράφησης είτε ως εργαλείο σχεδιασμού είτε ως εργαλείο παρέμβασης. Στο κεφάλαιο αυτό, επιχειρούμε να ξαναδούμε την ανοιχτή χαρτογράφηση από την απόσταση μιας θεωρητικής ματιάς, ώστε να χαράξουμε οδούς μετάβασης προς μια λογική διαχείρισης της πόλης ως ανοιχτό διαρκώς διαπραγματεύσιμο και μεταβαλλόμενο αντικείμενο. Η επιδιωκόμενη μετάβαση αρθρώνεται από μικρότερες μεταβάσεις, τις οποίες ισχυριζόμαστε ότι πετυχαίνει η ανοιχτή χαρτογράφηση. Οι μεταβάσεις είναι τέσσερις. Η πρώτη αφορά τη μετάβαση από την χαρτογράφηση ως αναπαράσταση στην χαρτογράφηση ως μέσο, ως εργαλείο. Υπό την προϋπόθεση της πρώτης μετάβασης, οι δυο επόμενες αρθρώνονται από τη δημιουργική διάσταση της ανοιχτής χαρτογράφησης, η μία ως προς το ρόλο της χαρτογράφησης και η άλλη ως προς το ρόλο του υποκειμένου: όλες αυτές, ως αμοιβαία τροφοδοτούμενες, στήνουν τη βάση για τη δυναμική μιας τέταρτης μετάβασης, η οποία εξετάζει πως η δημιουργική αυτή διάσταση μπορεί να εξελιχθεί σε μια λογική διαχείρισης της πόλης. Η λογική αυτή ενσωματώνει μια επιπλέον, πέμπτη, μετάβαση σχετική με το πως σχεδιάζουμε ή παρεμβαίνουμε στην πόλη, συμπαρασύροντας και το ρόλο του αρχιτέκτονα, του πολεδόμου ή όποιου ασχολείται με το χωρικό (ή όχι μόνο) μέλλον της πόλης. Κατά τη μετάβαση αυτή απομακρυνόμαστε από προσεγγίσεις σχεδιασμού και παρέμβασης στην πόλη, οι οποίες την αντιμετωπίζουν ως υλικό αντικείμενο: κοιτάμε προς λογικές διαχείρισης των ετερογενών σχέσεων συγκροτούν την πόλη ως ένα πεδίο, όπου δεν υπάρχει διαχωρισμός υλικού και μη5: αντί συμπερασμάτων

υλικού, υποκειμένου και αντικειμένου, χώρου και χρόνου.

5.1 ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ Η ανοιχτή χαρτογράφηση, έτσι όπως αρχίζει να σχηματίζεται ήδη από την πλαισίωση και έτσι όπως κατασκευάζεται, προκρίνει την κατανόηση μιας χαρτογράφησης ως μέσο, ως εργαλείο, παρά ως αναπαράσταση. Αυτό, ωστόσο, δε σημαίνει ότι δεν αναπαριστά ή ότι δεν την αφορά το ζήτημα της αναπαράστασης. Δεν υποννοείται μια απόρριψη της αναπαράστασης, αλλά μια διαπραγμάτευση του ρόλου της: πρόκειται για μια αναπαράσταση που αποκτά εργαλειακό ρόλο, επιτρέποντάς μας να πάμε πέραν αυτής. Αυτή η μετάβαση αρχίζει να διαγράφεται από

237

τις ενδεχόμενες εφαρμογές που περιγράφουμε στο προηγούμενο κεφάλαιο: ανάλογα με την εκάστοτε χρήση και εφαρμογή, η ανοιχτή χαρτογράφηση μπορεί να γίνει εργαλείο ανάγνωσης, ανάλυσης, έρευνας, εντοπισμού, αλλά και ένα εργαλείο για συνεργασία και διάδραση μεταξύ υποκειμένων. η ανοιχτή χαρτογράφηση ως εργαλείο για διαδράσεις Η διάδραση είναι κομβική ιδιότητα του εργαλειακού ρόλου της ανοιχτής χαρτογράφησης, εκτός από άλλες πτυχές της που θα δούμε μέσα από τις επόμενες μεταβάσεις. Η διάδραση αφορά και τη σχέση με την πόλη και τις σχέσεις μεταξύ υποκειμένων. Σημειώνουμε τρεις δυνατότητες διάδρασης. Η πρώτη είναι η διάδραση με την πόλη: η ανοιχτή χαρτογράφηση, και μόνο μέσα από τη διαδικασία κατασκευής της (με τα πειράματα και τις προσκλήσεις σε εφαρμογές), γίνεται αφορμή ή/ και μέσο διάδρασης του κάθε ξεχωριστού υποκειμένου με την πόλη (και ως φυσικό, ιδεολογικό, πολιτισμικό αντικείμενο στη συμπλοκή τους και ως συνθήκη). Επιπλέον, μέσα από την προοπτική της συνέργειας, δύναται να γίνει και εργαλείο - άμεσης ή έμμεσης - διάδρασης μεταξύ υποκειμένων: εδώ βρίσκονται οι δυο επόμενες δυνατότητες διάδρασης. Η μία έχει να κάνει με την έμμεση διάδραση μεταξύ των υποκειμένων των συνεργειών (των υποκειμένων που διαβάζουν και χειρίζονται την ανοιχτή χαρτογράφηση ως εργαλείο) από τη μία πλευρά, και των εκάστοτε υποκειμένων των συλλεγμένων χαρτογραφήσεων και των συνεπειών αυτών των χαρτογραφήσεων στο αρχείο και στις δυνατότητες συσχετισμών από την άλλη πλευρά. Η άλλη διάδραση εντοπίζεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των υποκειμένων των συνεργειών: πρόκειται για μια διάδραση μεταξύ υποκειμένων, η οποία προκαλείται από την από κοινού τους διάδραση με την ανοιχτή χαρτογράφηση, είτε ως αρχείο και εργαλείο (δεύτερη και τρίτη εκδοχή συνέργειας) είτε μόνο ως εργαλείο (πρώτη εκδοχή συνέργειας). Αυτή η διάδραση σε ένα σενάριο εφαρμογής συνεργασίας, (βλ. σενάρια στο προηγούμενο κεφάλαιο), μπορεί να είναι άμεση και συγχρονική. Eνδέχεται να συμπίπτει και με πρόσωπο-μεπρόσωπο διάδραση και να μη γίνεται μέσω της ανοιχτής χαρτογράφησης, αλλά με αφορμή ή αιτία τη συγκρότηση ή τον χειρισμό της, παραπέμποντάς μας στη συνθήκη της ‘εστιασμένης αλληλεπίδρασης’ και της ‘συνάντησης’ του Goffman (1996 [1961]). Ωστόσο, η διάδραση μπορεί να είναι και πιο έμμεση και μη-συγχρονική, δηλαδή, να συμβαίνει έμμεσα μεταξύ π.χ. ενός

238

υποκειμένου, που προκάλεσε συνέργεια σήμερα, και ενός άλλου που για άλλο λόγο και με άλλη αφορμή προκάλεσε συνέργεια πριν ένα μήνα. Σε αυτή την περίπτωση, δε μιλάμε απλά για μια ‘μη-εστιασμένη αλληλεπίδραση’ με τους όρους του Goffman (1996), αλλά για μια διάδραση, η οποία μπορεί να συμβαίνει χωρίς συγχρονική φυσική ή διαμεσολαβημένη συν-παρουσία των υποκειμένων και χωρίς συγχρονική διάδρασή τους με την ανοιχτή χαρτογράφηση. Μια τέτοια ασύγχρονη διάδραση διαμεσολαβείται εξ ολοκλήρου από την εργαλειακή υπόσταση της ανοιχτής χαρτογράφησης.

5.2 ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΔΙΠΛΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ Οι δυο επόμενες μεταβάσεις προϋποθέτουν η μία την άλλη και αλληλοπροκαλούνται, εντείνοντας παράλληλα τη μετάβαση από την αναπαράσταση στο εργαλείο. Η μία μετάβαση αφορά τη δημιουργική προοπτική της ανοιχτής χαρτογράφησης ως προς το πως νοείται και δύναται να λειτουργήσει μια πρακτική χαρτογράφησης. Για να συμβεί αυτό είναι κομβικός ο ρόλος των πολλαπλών υποκειμένων, όχι τόσο με όρους συμπερίληψης, συμβολής και συμμετοχής τους, αλλά με όρους δημιουργικής εμπλοκής τους στη διαδικασία της χαρτογράφησης: αυτή είναι η άλλη μετάβαση. Και αντίστροφα, η δημιουργική ενεργητικότητα των υποκειμένων τροφοδοτείται από τη δημιουργική διάθεση της χαρτογράφησης.

5.2.1 Από την ανάλυση στη δημιουργία: η δημιουργική δυναμική της ανάλυσης Η ανοιχτή χαρτογράφηση αποτελεί ένα εργαλείο εμπρόθετης καταγραφής, ανάγνωσης και ανίχνευσης της πόλης. Πρόκειται για ένα εργαλείο εμπρόθετης ανάλυσής της. Το γεγονός ότι μια πράξη είναι εμπρόθετη την τοποθετεί σε μια κατεύθυνση δημιουργίας. Προς αυτή την κατεύθυνση την ωθεί και το ότι είναι σημαίνουσα. Αντιμετωπίζοντας την πόλη ως ένα κείμενο που γράφεται και ανασυντάσσεται διαρκώς, ως κάτι μη-δεδομένο, πέραν των - συγκριτικά 5: αντί συμπερασμάτων

πιο σταθερών - υλικών συνιστωσών της, η όποια ανάγνωση, ανίχνευση και ανάλυση δεν είναι πράξεις αναγνώρισης, αλλά πράξεις δημιουργίας: πράξεις επινόησης, κατασκευής, παραγωγής. Συγκεκριμένα, η δημιουργική δυναμική της ανοιχτής χαρτογράφησης συντίθεται από τις εξής διαστάσεις: (1) την πρόκληση δημιουργίας τόπων-και-υποκειμένων, (2) τη δημιουργία σχέσεων, (3) τη δημιουργία δυνατοτήτων πολλαπλής μέτρησης της πόλης, (4) τη δημιουργία νέων διαστάσεων της πόλης με όρους πολλαπλασιασμού τους ή αλλιώς τη δημιουργία πολλαπλών πραγματικοτήτων, (5) και την περαιτέρω δημιουργία δημιουργικών ενδεχόμενων όλων των παραπάνω.

239

5.2.1.1 Η δημιουργία σημείων ως δημιουργία τόπων-και-υποκειμένων ή υποκειμένων-αντικειμένων Η ανοιχτή χαρτογράφηση δεν εντοπίζει υφιστάμενους τόπους, αλλά επινοεί ‘τόπους’ που δεν υπάρχουν, τόπους μη-υλικούς στη συνάντησή τους με τις υλικές συνιστώσες του αστικού πεδίου. Οι τόποι αυτοί, από τη σκοπιά μιας ‘τοπολογικής σημειωτικής’ (Greimas 1986), είναι τα σημεία, τα οποία παράγουν οι χαρτογραφήσεις (ως εννοιοδοτήσεις και σημασιοδοτήσεις μαζί) των υποκειμένων, και όχι μόνο οι φυσικοί τόποι του υλικού αστικού πεδίου. Θα μπορούσαμε να τους ονομάσουμε ‘σημειο-τόπους’. Οι ‘τόποι’αυτοί, ως σημεία, ενσωματώνουν το κομμάτι του φυσικού-πολιτισμικού-ιδεολογικού αντικειμένου σε μη διακριτή σχέση με το υποκείμενο και τις - εμπρόθετες και έγχρονες - πράξεις του. Πρόκειται για τόπους που δημιουργούνται κατά τις πράξεις χαρτογράφησης, μαζί με τα υποκείμενά τους, χωρίς το ένα να είναι αποτέλεσμα του άλλου. Με άλλα λόγια, ο σημειο-τόπος δεν υπάρχει χωρίς το δρων υποκείμενο και το υποκείμενο δεν υπάρχει χωρίς αυτό και χωρίς να πράξει σε ορισμένο χρόνο και συγκείμενο. Ως εκ τούτου, η χαρτογράφηση είναι και μέσο δημιουργίας ‘τόπων’ [75], όχι μόνο με όρους ‘σημειο-τόπων’: μπορούμε να μιλήσουμε και για υποκειμενο-σημειο-τόπους ή σημειοτοπο-υποκείμενα. Ο Greimas (1986: 27) γράφει ότι “(...) ο σημασιοδοτημένος χώρος απλά γίνεται ένα διαφορετικό αντικείμενο”, δίνοντάς μας την αφορμή να προχωρήσουμε στην εξής γενίκευση: η ανοιχτή χαρτογράφηση εννοεί την χαρτογράφηση ως ένα μέσο δημιουργίας νέων αντικειμένων, όπου το νέο γεννιέται κατά τη διαφοροποίησή του από κάτι άλλο. Με τους όρους αυτούς, κάθε ‘τόπος’ είναι μοναδικός και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα νέο αντικείμενο - είτε αυτό μεταφράζεται σε μια νέα πόλη, είτε σε νεό χώρο, είτε σε νέο τόπο χωρίς εισαγωγικά - ως προς τη διαφορετική σημασιοδότησή του και το διαφορετικό υποκείμενό του.

5.2.1.2 Η δημιουργία σημείων ως δημιουργία σχέσεων: προς μια σημειωτική υποκειμενο-τοπολογία Οι ‘τόποι’, ως σημεία, δεν υπάρχουν μόνοι τους, πέραν της αμοιβαίας εξάρτησής τους από το υποκείμενο και τις πράξεις του. Οι ‘τόποι’ είναι και οι σχέσεις τους με άλλους ‘τόπους’, προσδιορίζονται μέσα από τις σχέσεις τους με αυτούς, φέρνοντάς μας πάλι στον Greimas (1986 [1972]: 27), ο οποίος γράφει: “κάθε τόπος μπορεί να γίνει κατανοητός μόνο σε σχέση με κάποιον άλλο τόπο, ο οποίος προσδιορίζεται μόνο μέσα από αυτό το οποίο δεν είναι”.

[75]. Για λόγους συντομίας του λόγου, θα αναφερόμαστε σε ‘τόπους’ ως αντίστοιχο των σημειο-τόπων ή των υποκειμενο-σημειο-τόπων, αλλά και σε αντιδιαστολή με την έννοια του τόπου γενικώς που αφορά μια άλλη περιοχή συζήτησης.

240

Η δυνατότητα της ανοιχτής χαρτογράφησης να αναδεικνύει και μη-υλικές σχέσεις - σχέσεις ομοίωσης και διαφοροποίησης -που υφαίνουν την πόλη, την καθιστά ικανή όχι μόνο να δημιουργεί ‘τόπους’, αλλά και σχέσεις μεταξύ ‘τόπων’. Αν μπορούμε να μιλήσουμε για ‘υποκειμενο-σημειο-τόπους’ ή ‘σημειο-τοπο-υποκείμενα’, τότε ισχυριζόμαστε ότι η ανοιχτή χαρτογράφηση αναδεικνύει μια σημειωτική υποκειμενο-τοπολογία [76] του αστικού πεδίου, εντείνοντας τον κομβικό ρόλο του υποκειμένου όχι μόνο στη συγκρότηση των ‘τόπων’, αλλά κυρίως στη συγκρότηση των μεταξύ τους σχέσεων.

5.2.1.3 Η πολλαπλή μέτρηση της πόλης Ένας από τους ρόλους του χάρτη είναι να μετράει την πόλη, με όποιες ‘μονάδες μέτρησης’ θέτουν τα κριτήρια κάθε πράξης συγκρότησής του. Η ανοιχτή χαρτογράφηση, μέσα από τη λογική της και ειδικότερα κατά την οργάνωση των πολλαπλών χαρτογραφήσεων στο σύστημα χάρτη-πίνακα-αρχείου, επιτρέπει μια μέτρηση πολλαπλή. Αυτό οφείλεται κυρίως στον πίνακα. Συγκεκριμένα, ο πίνακας επιτρέπει δύο άξονες μετρήσεων, που απλώνονται στην οριζόντια και στην κάθετη ανοιχτή ανάπτυξή του. Στον οριζόντιο άξονα μονάδα μέτρησης της πόλης είναι οι ξεχωριστές χαρτογραφήσεις και τα υποκείμενά τους. Στον κάθετο άξονα κάθε διαφορετικό κριτήριο ιδιοτήτων και κάθε ιδιότητα είναι διαφορετικές μονάδες μέτρησης (βλ. βαθμούς και διαβαθμίσεις που συνοδεύουν τις εκδοχές ιδιοτήτων). Ωστόσο, η μέτρηση δεν περιορίζεται σε αυτές τις μονάδες μόνο. Κάθε δυνατότητα συσχετισμού, δηλαδή κάθε δυνατότητα συνδυαστικής θεώρησης ιδιοτήτων και χαρτογραφήσεων, επιτρέπει σε κάθε συνδυασμό να γίνει και αυτός μια μονάδα μέτρησης της πόλης. Αυτό εξαρτάται από τους χειρισμούς που κάνει όποιο υποκείμενο διαδρά με την ανοιχτή χαρτογράφηση, έστω και μόνο διαβάζοντάς την. Ως εκ τούτου, η ανοιχτή χαρτογράφηση μετρά την πόλη ως προς υποκείμενα και σημασιοδοτήσεις, ως προς ιδιότητες αυτών, αλλά και ως προς κάθε δυνατότητα σχέσης τους.

5: αντί συμπερασμάτων

Επιπλέον, η δυνατότητα συν-άρθρωσης των διαφορετικών μονάδων μέτρησης από κοινές ιδιότητες ή κοινές αναφορές στην πόλη, δηλαδή η δυνατότητα σημειακών συναντήσεών τους ως προς συστατικά τους στοιχεία, δημιουργεί και κόμβους συγκρίσεων των μετρήσεων. Μπορούμε να σκεφτούμε ένα δίκτυο ποιοτικών μετρήσεων της πόλης σε ένα ευρύτερο πεδίο περισσότερων δυνατοτήτων μέτρησης. Με αυτόν τον τρόπο, δεν έχουμε απλά τη δυνατότητα διαφορετικών μετρήσεων, αλλά μπορούμε να εμβαθύνουμε και σε συγκριτικές θεωρήσεις τους.

[76]. Παραφράζουμε την ‘τοπολογική σημειωτική’ του Greimas.

241

5.2.1.4 Ο πολλαπλασιασμός των διαστάσεων της πόλης Κάθε χάρτης, ως μια αναπαράσταση που επιλέγει και αφαιρεί, είναι μια εμπρόθετη αφαίρεση των διαστάσεων της πόλης. Ωστόσο, η ανοιχτή χαρτογράφηση, βασιζόμενη σε αυτή την ικανότητα αφαίρεσης, της επιτρέπει να γίνει πολλαπλασιασμός, να πολλαπλασιάσει τις διαστάσεις της πόλης. Έχουμε πολλαπλές αφαιρέσεις των διαστάσεων της πόλης, οι οποίες στη συνάντησής τους, τις πολλαπλασιάζουν: γεννούν νέες διαστάσεις. Ο ισχυρισμός αυτός θεμελιώνεται στην θεώρηση της ανοιχτής χαρτογράφησης ως ένα ρίζωμα (Deleuze and Guattari (2013), ή ως ένα ‘ριζωματικό χάρτη’ [77] όπως τον σκέφτεται ο Corner. Κατά τον Corner (1999: 245), “ ο ριζωματικός χάρτης, αντί να περιορίζει την πραγματικότητα, την ανοίγει με τρόπο που να μπορεί να δεχτεί νέες και εναλλακτικές δυνατότητες”. Η εκτίμησή μας ότι η ανοιχτή χαρτογράφηση πολλαπλασιάζει τις διαστάσεις της πόλης διασταυρώνεται και με τους ‘διαδικαστικούς χάρτες’ του Kwinter (2003: 98). Οι ‘διαδικαστικοί χάρτες’ δεν είναι εποπτικές αναπαραστάσεις “μείωσης των πολλαπλοτήτων σε στατικά και πεπερασμένα σχήματα, αλλά πρωτόκολλα διαπραγμάτευσης των τοπικών καταστάσεων και των κυμαινόμενων συνθηκών τους”. Ο Κwinter θέτει δυο προϋποθέσεις για να γίνει κάτι τέτοιο: να αποστασιοποιηθούμε, αφενός, από την κυρίαρχη τάση της παραδοσιακής χαρτογραφίας να δίνει προτεραιότητα στην παγωμένη ‘εικόνα’ μιας οπτικοποιημένης χωρικής συγχρονικότητας, και, αφετέρου, από την αντιμετώπιση του υποκειμένου ως εξωτερικού του χάρτη και της χαρτογραφούμενης πραγματικότητας. H ανοιχτή χαρτογράφηση, αν τη σκεφτούμε μέσα από το πείραμα που κάναμε, επιχειρεί να ξεφύγει από τη λογική της παγωμένης και παγιωμένης εικόνας, επιτρέποντας πολλαπλές - όχι παγωμένες - εικόνες μέσα από το διαδραστικό χάρτη. Αυτό εντείνεται, αν προσθέσουμε τις γραμμές χρόνου και πειραμάτων στο διαδραστικό χάρτη, όπως το θέτουμε στην ενότητα για τη συνέχεια των πειραμάτων (βλ. δεύτερο κεφάλαιο). Επιπλέον, η ανοιχτή χαρτογράφηση, στηριζόμενη στη δεύτερη προϋπόθεση του Kwinter, ανταποκρίνεται στην πρώτη ως εξής: αφενός, επιτρέποντας την ανάδειξη της μεταβολής των ‘τόπων’ ως προς υποκειμένα και έγχρονων πράξεων εννοιοδότησης και σημασιοδότησης και, αφετέρου, μέσα από την προοπτική της ανοιχτότητας, όπως αυτή προκαλείται από τις δυνατότητες των συσχετισμών και κυρίως των συνεργειών.

[77]. Όπως αναφέρουμε και στην πλαισίωση, στο κεφάλαιο της εισαγωγής, η τεχνική του ριζώματος κατά τον Corner (1999: 231), είναι ένας από τους “τέσσερις θεματικούς τρόπους, με τους οποίους νέες πρακτικές χαρτογράφησης αναδύονται στο σύγχρονο αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό σχεδιασμό, παράγοντας νέες εννοιολογήσεις και πρακτικές του χώρου”.

242

5.2.1.5 Δημιουργία ενδεχόμενων δημιουργίας: προς μια αμβλύνουσα τοπολογία Οι δυνατότητες συσχετισμών μεταξύ των χαρτογραφήσεων είναι δυνατότητες νέων ενδεχόμενων δημιουργιών σε όλες τις διαστάσεις δημιουργίας, που μόλις αναπτύξαμε. Θα βλέπαμε χωρίς νόημα τη δημιουργία ενδεχόμενων ή δυνατοτήτων, αν αυτή σταματούσε εκεί χωρίς προοπτική να εξελιχθεί σε μια νέα δημιουργία, είτε ‘τόπων’, είτε σχέσεων, είναι μονάδων μέτρησης της πόλης, είτε πραγματικοτήτων, είτε της πόλης, μιας πόλης θεωρημένης στον πληθυντικό. Κομβικός για την εξέλιξη αυτή είναι ο ρόλος των δυνατοτήτων συνέργειας υποκειμένων με την ανοιχτή χαρτογράφηση. Μέσα από την προοπτική της ανοιχτότητας του περιεχομένου της χαρτογράφησης, όπως προκαλείται από τις συνέργειες, η ανοιχτή χαρτογράφηση είναι ένα εργαλείο ικανό να παράγει διαρκώς χαρτογραφήσεις και, κατ’ επέκταση, ‘τόπους’, σημεία, σχέσεις κ.ο.κ. στις αμοιβαίες αναδύσεις τους. Ενσωματώνοντας συνέργειες που συσχετίζουν χαρτογραφήσεις - σημεία κ.ο.κ., η ανοιχτή χαρτογράφηση είναι ικανή όχι μόνο να παράγει δυνατότητες σχέσεων, αλλά να κάνει αυτές τις δυνατότητες νέες σχέσεις. Κάθε συνέργεια, είτε συσχετίζει χαρτογραφήσεις σημεία είτε όχι, ως μια νέα χαρτογράφηση ή ένας νέος ‘τόπος’, δεν αλλάζει μόνο το πλήθος των χαρτογραφήσεων: ως ένα νέο ‘σημείο’ της πόλης που έχει ιδιότητες, δύναται να επηρεάσει και τις δυνατότητες συσχετισμών (παραμέτρους ταξινόμησης και υπερσύνδεσης), να θέσει νέους ‘τρίτους όρους’. Εδώ δεν αναφερόμαστε μόνο σε αύξηση με όρους ποσότητας ‘τρίτων όρων’, αλλά κυρίως στη διεύρυνσή τους. Όσο περισσότεροι και διαφορετικοί είναι οι ‘τρίτοι όροι’, τόσο μεγαλύτερο αναμένουμε και το εύρος και το πλήθος των δυνατοτήτων συσχετισμών. Στη βάση αυτή, η ανοιχτότητα της χαρτογράφησης προκαλεί διεύρυνση των δυνατοτήτων σημασιοδότησης, με όρους άμβλυνσης, αντλώντας από την αμβλεία έννοια [78] του Barthes (2007 [1977]). H δυνατότητα των συνεργειών να αφήνουν διαρκώς ανοιχτή τη δυνατότητα της 5: αντί συμπερασμάτων

σημασιοδότησης, επιτρέποντας, ή και προτρέποντας, την απόσπαση των σημαινόντων από τα σημαινόμενά τους και τη διαθεσιμότητά τους να γίνουν νέα σημαινόμενα αναδεικνύει μια τάση

[78]. Ο Barthes στο κείμενο ‘Η τρίτη έννοια’ (2007: 61-81) διακρίνει τρία επίπεδα σημασίας: το πληροφοριακό - επίπεδο της επικοινωνίας , το συμβολικό - επίπεδο της σημασίας ή της ‘επερχόμενης έννοιας’ και το επίπεδο της τρίτης έννοιας. Το τρίτο επίπεδο είναι το επίπεδο της ‘σημαινικότητας’, το επίπεδο της ‘αμβλείας έννοιας’. Η αμβλεία έννοια, γράφει, “έρχεται ‘ως εκ περισσού’, ως παραπλήρωμα το οποίο η νόησή μου δεν καταφέρνει να απορροφήσει, που είναι ταυτόχρονα, επίμονο και φευγαλέο, λείο και διαφεύγον (...) ένα σημαίνον χωρίς σημαινόμενο” (Barthes 2007: 63 & 73). Στο πλαίσιο αυτό, η άμβλυνση νοείται ως η δυνατότητα απόσπασης του σημαίνοντος από το σημαινόμενό του ή η δυνατότητα μετατροπής του σε νέο σημαινόμενο.

243

άμβλυσης. Η δυνατότητα των συνεργειών αφήνει τα σημεία της πόλης ανοιχτά. Με τον τρόπο αυτό, η ανοιχτή χαρτογράφηση δεν αντιμετωπίζει μόνο την πόλη ως ανοιχτό σημαινόμενο ή ανοιχτό σημείο, αλλά επιχειρεί να την ανοίξει περισσότερο. Έχουμε να κάνουμε με μια αυτοτροφοδοτούμενη παραγωγική (ή δημιουργική) ανοιχτότητα, αλλεπάλληλες προσομοιώσεις πραγματικοτήτων, που μπορούν να αναπαράγονται στις συναντήσεις τους με δρώντα υποκείμενα.

5.2.2 Τα υποκείμενα ως πολλαπλοί συγγραφείς Ο ρόλος των πολλαπλών υποκειμένων είναι κομβικός για την δημιουργική δυναμική μιας χαρτογράφησης, έτσι όπως τη διαπραγματεύεται το εγχείρημά μας. Η δημιουργικότητα της ανοιχτής χαρτογράφησης ενισχύεται περαιτέρω, μέσα από τη δημιουργικότητα των πολλαπλών υποκειμένων, ενώ ταυτόχρονα την ενισχύει. Διακρίνουμε διαβαθμίσεις δημιουργικότητας, μέσω των όρων ανάγνωσης και συγγραφής, θεωρώντας την ανάγνωση ως μια ελάχιστη γραφή. Η διαδικασία της χαρτογράφησης είναι ένα μέσο πρόσκλησης του υποκειμένου να γίνει συγγραφέας της πόλης. Το υποκείμενο κάθε χαρτογράφησης γίνεται συγγραφέας, όχι μόνο μέσα απο τις πράξεις καταγραφής, αλλά και μέσα από τις πράξεις ανάγνωσης. Ενισχύοντας τη σχετική τοποθέτησή μας ήδη από την πλαισίωση της παρούσας έρευνας, ο De Certeau προτείνει να θέσουμε υπό αμφισβήτηση [79] την παθητικότητα μιας ανάγνωσης, συναντώντας τις σχετικές σκέψεις του Barthes (2007 και 2005), καθώς και την έμφασή μας στο ρόλο της ερμηνείας και της πρόθεσης κατά την χαρτογράφηση. Αναφερόμενος στον αναγνώστη ενός βιβλίου, που εν προκειμένω μπορούμε να θεωρήσουμε ως τον αναγνώστη σημείων της πόλης, γράφει: «δεν παίρνει ούτε τη θέση του πνευματικού δημιουργού ούτε μια συγγραφική θέση. Επινοεί μέσα στα κείμενα κάτι άλλο από εκείνο που ήταν η ‘πρόθεσή’ τους. (...) Συνδυάζει τα αποσπάσματά τους και δημιουργεί κάτι ανεπί-γνωστο μέσα στον χώρο τον οποίο οργανώνει η ικανότητά τους να επιτρέπουν άπειρη πολλαπλότητα των σημασιών» (De Certeau 2010: 377). Και μόνο η επιλογή του τι και πως θα διαβάσει την πόλη το κάθε υποκείμενο, τι επιλέγει να δει και πως επιλέγει να το δει, το θεωρούμε ως ένα βήμα κυριολεκτικής γραφής. Ωστόσο, ο δημιουργικός ρόλος των υποκειμένων δεν εξαντλείται σε μια τέτοια συγγραφή κατά τη συγκρότηση χαρτογραφήσεων. Αν η ανάγνωση είναι μια ελάχιστη πράξη γραφής, τότε μπορούμε να θεωρήσουμε πως και οι χειρισμοί ανάγνωσης της ανοιχτής χαρτογράφησης,

[79]. Ο De Certeau παραπέμπει και στον Michel Charles και στο βιβλίο του ‘Rhétorique de la lecture’, Seuil, Παρίσι 1977: 83.

244

και ακόμα περισσότερο οι ενεργοποιήσεις συσχετισμών είναι πράξεις γραφής. Μια τέτοια γραφή είναι προσωρινή, από την άποψη ότι δεν αποτυπώνεται, δεν αφήνει ίχνη, παρά μόνο αν εξελιχθεί σε νέα χαρτογράφηση, με οποιοδήποτε τρόπο συνέργειας με την ανοιχτή χαρτογράφηση. Κάθε συνέργεια είτε ως αγνόηση των υφιστάμενων χαρτογραφήσεων (πρώτη εκδοχή συνέργειας) είτε ως μετασχηματισμός (δεύτερη εκδοχή συνέργειας) είτε ως συσχετισμός χαρτογραφήσεων (τρίτη εκδοχή συνέργειας), είναι επι-λογή και επι-νόηση, που αναδεικνύει διαφορετικές εκφάνσεις και βαθμούς γραφής. Η προοπτική της συνέργειας αναδεικνύει πως η ενεργητικότητα του ρόλου του κάθε υποκειμένου δεν περιορίζεται στο πως αυτό διαβάζει ή γράφει σημειο-τόπους, αλλά αφορά και το πως διαχειρίζεται τις δυνάμει συνδέσεις τους, συστήνοντας νέα νοήματα είτε σε σχέση αγνόησης, αδιαφορίας και απόρριψης είτε σε σχέση συμφωνίας και ενίσχυσης είτε σε σχέση αντιπαράθεσης και σύγκρουσης με άλλα. Δεν αναφερόμαστε σε έναν απλό - εμπρόθετο πάντα - χειρισμό σχέσεων, αλλά και σε εμπρόθετη ιεράρχησή τους, η οποία καθιστά την γραφή ακόμα πιο έντονη. Επιπλέον, οι σχέσεις αυτές, ως σχέσεις ‘τόπων’, είναι και σχέσεις μεταξύ υποκειμένων, των υποκειμένων που βρίσκονται στους ‘τόπους’, όπως υποστηρίζουμε στην προηγούμενη μετάβαση. Κάθε υποκείμενο που διαδρά με την ανοιχτή χαρτογράφηση δυνάμει διαδρά, επιλέγει αν και πως θα διαδράσει με άλλα υποκείμενα και τους ‘τόπους’ τους. Ως εκ τούτου, πρόκειται για μια επιλογή, μια ιεράρχηση και της σχέσης του υποκειμένου με άλλα υποκείμενα χαρτογραφήσεων ή συνεργειών. Από αυτή τη σκοπιά, αρχίζουμε να κινούμαστε προς μια κατεύθυνση κατανόησης του συγγραφέα, όχι ως μοναχικό αλλά ως δυνάμει σχετιζόμενο με άλλους. Η ανοιχτή χαρτογράφηση δε συγκροτείται μόνο από τις ανεξάρτητες γραφές μεμονωμένων συγγραφέων, αλλά προκρίνει τις σχέσεις των γραφών τους και μέσω αυτών τις έμμεσεις σχέσεις των ίδιων των υποκειμένων, προσθέτοντας ένα ακόμα συν μπροστά από κάθε συγγραφέα.

5: αντί συμπερασμάτων

Το συν εδώ είναι ένα συν που συνδέει πολλαπλές γραφές, όχι μόνο με όρους συν-ύπαρξης ή συμπαράθεσης, αλλά με όρους σύμπραξης και συνέργειας. Επιπλέον, προϋπόθεση ύπαρξης αυτού του ‘συν’ δεν είναι η συμφωνία ή η ομοιότητα, αλλά αντιθέτως, το ‘συν’ ευδοκιμεί εκεί όπου υπάρχει η διαφορά: αφενός, η διαφορά είναι η προϋπόθεση για να υπάρξουν δυνατότητες συσχετισμών και συνεργειών και, αφετέρου, μια προσθήκη νέας χαρτογράφησης μπορεί να αφορά αντίθεση και κριτική μιας άλλης χαρτογράφησης, όπως εξηγούμε στο πρώτο κεφάλαιο. Επομένως, το ‘συν’ στην ανοιχτή χαρτογράφηση ενισχύεται από τις αντιθέσεις και τις διαφορές, από το γεγονός ότι κάθε γραφή, ή σημείο-τόπος, κάθε υποκείμενο διαφέρει από το άλλο πολλαπλώς.

245

Συνοψίζοντας, στην ανοιχτή χαρτογράφηση η δημιουργικότητα του υποκειμένου - συγγραφέα ξεκινά ήδη από κάθε πράξη ανάγνωσης της πόλης και φτάνει μέχρι ένα δημιουργικό χειρισμό υποκειμενο-τοπολογικών σχέσεων, σχέσεων με άλλους σημειο-τόπους-υποκείμενα, ικανών να παράγουν νέα σημεία ή νέους ‘τόπους’ και νέες σχέσεις, να αναλαμβάνουν την ύφανση της πόλης. Η ανοιχτότητα της χαρτογράφησης και η θεμελίωσή της στη διάδραση υποκειμένωνπόλης την καθιστούν εργαλείο, που της επιτρέπει να είναι ταυτόχρονα πομπός και δέκτης πληροφορίας. Δέχεται πληροφορία και ταυτόχρονα την εκπέμπει ενώ η εκπομπή πληροφορίας προκαλεί νέες εισροές. Προϋπόθεση - υποκείμενο αυτής της διαδικασίας είναι κάθε υποκείμενο που διαδρά με την ανοιχτή χαρτογράφηση. Υπό αυτούς τους όρους, κάθε υποκείμενο είναι ταυτόχρονα ενεργητικός δέκτης άλλων πληροφοριών και παραγωγός - δημιουργός.

5.3 ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟ-ΤΟΠΟΛΟΓΙΚΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΣΤΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Πώς η διπλή δημιουργικότητα της ανοιχτής χαρτογράφησης μπορεί να στήσει το έδαφος μιας λογικής διαχείρισης της πόλης; Ένα πρώτο βήμα είναι να μη μείνουμε στη διπλή δημιουργικότητα. Να μην αρκεστούμε στα πολλαπλά υποκείμενα, στις χαρτογραφήσεις, στους ‘τόπους’ ή στα σημεία τους, ούτε και μόνο στις σχέσεις τους. Ο Barthes στο κείμενο ‘Semiology and Urbanism’ (Barthes 1994 [1967]: 195) παρατηρεί ένα χάσμα μεταξύ της πραγματικότητας των πράξεων σημασιοδότησης και της πραγματικότητας ‘της αντικειμενικής γεωγραφίας’ - ‘της επιστημονικής γεωγραφίας και της μοντέρνας χαρτογραφίας’, ‘της πραγματικότητας των χαρτών’, φέρνοντας το εξής παράδειγμα: δυο περιοχές στον ‘αντικειμενικό χάρτη’ ενώνονται μέσω της γεωγραφικής γειτνίασής τους, αλλά χωρίζονται από τη στιγμή που λαμβάνουν δυο διαφορετικές σημασιοδοτήσεις: η σημασιοδοτημένη πόλη έρχεται σε “σύγκρουση” με τα “αντικειμενικά δεδομένα”. Μια άλλη πτυχή αυτού του χάσματος εισάγει ο Michel De Certeau (2010 [1984]), όπως αποτυπώνεται στο δίπολο ‘ηδονοβλεψίες - περιπατητές’ και στην αντιπαράθεση ‘στρατηγικών’ και ‘τακτικών’. Η σύγκρουση που σημειώνει ο Barthes ή τα δίπολα που θέτει ο De Certeau θα μπορούσαν, ως γενικευμένα, να παραλληλιστούν με μια σύγκρουση μεταξύ υποκειμενισμού και αντικειμενισμού, ή των “μύθων” τους, με τους όρους που τους αναλύουν οι Lakoff και Johnson (2005 [1980]). Επιπλέον παραλληλισμός μπορεί να γίνει και με το δϋισμό που διαπιστώνει ο Soja (1996), από την ανθρωπολογική του σκοπιά, μεταξύ των επιστημολογιών του πρωτοχώρου (Firstspace epistemologies) και του δευτεροχώρου (Secondspace epistemologies) και τις αντίστοιχες διχοτομίες μεταξύ ιδεαλισμού - υλισμού και μεταξύ υποκειμενικής - αντικειμενικής ερμηνείας. Σε αντίστοιχη γραμμή προβληματισμού με τον Barthes και τον De Certeau, είχαν

246

αρχίσει να κινούνται - αρκετά νωρίτερα, ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 - οι Debord και Jorn. Εντούτοις, οι Debord και Jorn διαπραγματεύονται αυτό το χάσμα, σε μη-διπολική λογική, απαντώντας με τους ψυχογεωγραφικούς τους χάρτες. Η ανοιχτή χαρτογράφηση, σε ανάλογη διάθεση με αυτή των Debord και Jorn, διαπραγματεύεται τη σύγκρουση και τις όποιες μεταφράσεις της σε αντίπαλα δίπολα, διχοτομίες και δϋισμούς, στρεφόμενη προς ένα τρίτο δρόμο, ένα τρίτο ενδιαμέσο πεδίο [80] τους, όπου οι όποιοι πόλοι συναντιούνται, συνδυάζονται και συνεργούν. Αυτό το τρίτο ενδιάμεσο πεδίο στηρίζεται στην τριαδική λογική σκέψης, όπως τη συναντήσαμε στη σκέψη του Pierce (βλ. πλαισίωση στην εισαγωγή), όπως εκφράζεται στο ‘Τhirding-as-Οthering’ [81] της τριαλεκτικής του Soja (1996: 81) και όπως το εντοπίζουμε ‘στην τρίτη επιλογή’ μιας ‘εμπειριστικής σύνθεσης’ των Lakoff και Johnson (2005: 261-263). Στεκόμαστε στην τρίτη επιλογή των Lakoff και Johnson, η οποία προτάσσει μια κατανόηση του “κόσμου μέσω της διάδρασής μας με αυτόν”. Πρόκειται για μια “εναλλακτική λύση που αρνείται ότι ο υποκειμενισμός και ο αντικειμενισμός είναι οι μόνες μας επιλογές”. Εξηγούν ότι “απορρίπτουν την αντικειμενιστική άποψη ότι υπάρχει απόλυτη και άνευ όρων αλήθεια, χωρίς να υιοθετούν την υποκειμενιστική εναλλακτική άποψη της αλήθειας, που μπορούμε να αποκτήσουμε μόνο μέσω της φαντασίας, αδέσμευτης από εξωτερικές περιστάσεις”. Ως μια λύση συνδυασμού αυτών των δύο δρόμων, προτείνουν τη ‘μεταφορά’ ως έναν “ευφάνταστο ορθολογισμό” που “ενώνει τη λογική με τη φαντασία”. Η μεταφορά ως λογική μας επιτρέπει να σχετικοποιούμε, να διακρίνουμε, να ομοιάζουμε και να συγκρίνουμε (Ortony 1993 [1979]),

[80]. Εδώ ο όρος πεδίο χρησιμοποιείται και αντλώντας από ένα συνδυασμό του όρου ‘field condition’ που εισάγει ο Stan Allen το 1997 στο άρθρο του ‘From Object to Field’ και μιας προσέγγισης του Kwinter. O όρος ‘field conditions’ περιγράφει μια μετατόπιση απο το “ένα στα πολλά”, από “τα ατομικά στα συλλογικά”, 5: αντί συμπερασμάτων

από “τα αντικείμενα στα πεδία” (Allen 1997: 24). Κατά τον Kwinter (2001: 60): “Το πεδίο περιγράφει ένα χώρο πολλαπλασιασμού, συνεπειών. Δεν περιλαμβάνει υλικά πράγματα, αλλά λειτουργίες, διανύσματα και ταχύτητες. Περιγράφει τοπικές σχέσεις διαφοράς (...)”. O Manuel Gausa (Gausa et al. 2003: 221) παραθέτει μια προσέγγιση της έννοιας του πεδίου ως “μια διασταύρωση δυνάμεων” σε ένα τόπο, προκρίνοντας μια “νέα, ανοιχτή και αφαιρετική, πιο ευέλικτη και διαδραστική συνθήκη”.

[81]. Η τριαλεκτική του Soja αποτελείται από την τριαλεκτική του ‘είναι’ και την τριαλεκτική της ‘χωρικότητας’. Και η τριαλεκτική και η έννοια του τριτοχώρου (thirdspace) που εισάγει ως εκφάνσεις αυτού το οποίο αποκαλεί ‘thirding-as-othering’ αποτελούν μια αντιπρόταση στη λογική των διπολισμών και της διαλεκτικής σύνθεσης (θέση-αντίθεση-σύνθεση). Εδώ κρατάμε τη λογική της τριαλεκτικής ως ένα ανοιχτό σχήμα σκέψης-και-πράξης, ως μια λογική που, βασιζόμενη σε ερμηνείες, διαρκώς παράγει υβρίδια του ‘πραγματικού-και-του-φαντασιακού’ (real-and-imagined), όπου ‘πραγματικό’ και ‘φαντασιακό’, παρότι εμφανίζονται ως διαφορετικοί όροι, δε διαχωρίζονται.

247

συναντά ένα συνδυασμό της τριαδικής λογικής σκέψης και της αμοιβαίας συγκρότησης υποκειμένου-αντικειμένου, όπως αναλύθηκαν στην πλαισίωση. Συγκεκριμένα, στη λογική αυτής της ‘τρίτης επιλογής’ δοκιμάζει ανταποκριθεί η διπλός συσχετισμός [82] που είδαμε στο δεύτερο επίπεδο του σχήματος κατασκευής. Ο συσχετισμός των χαρτογραφήσεων - ή των τοπο-σημείων (‘τόπων), από τη σκοπιά της τοπολογικής σημειωτικής - δεν είναι αρκετός για να μας μιλήσει για την πόλη, αν δε τον φέρουμε σε σχέση με το χάρτη, τον ‘αντικειμενικό χάρτη’ του Barthes. Η σύνδεση των δύο αυτών επιπέδων συσχετισμών κατευθύνεται από τη σύνθεση, ή τη σύμπραξη, που προτείνει η ‘τρίτη επιλογή’. Ειδικότερα, η ‘σύνθεση’ αυτή γίνεται μέσα από τη δυνατότητα μιας πολλαπλής αποδόμησης [83] και μιας πολλαπλής αναδιάταξης - ανασύνταξης (των κομματιών) του χάρτη και, κατ’ επέκταση πολλαπλών αναλύσεων - διακρίσεων και (επανα)συρραφών της πόλης που αυτός αναπαριστά: αποδομούμε και ανασυντάσσουμε [84] τον ‘αντικειμενικό χάρτη’ ως προς τις πολλαπλές “διαδράσεις” (με τους όρους των Lakoff και Johnson 2005) κατανόησης της πόλης, σε σχέση με το γεωγραφικό της πεδίο.

5.3.1 Ανακατασκευές της πόλης μέσα από τις δυνατότητες πολλαπλών διακρίσεων και συρραφών των τόπων της: η πόλη και ως τοπολογικό αντικείμενο Στην ανοιχτή χαρτογράφηση η παράθεση των διαφορετικών χαρτογραφήσεων-σημείων και η προβολή τους στον χάρτη, εκτός από το ότι τονίζει την πολλαπλότητα των ‘τόπων’ της πόλης, πέραν του υλικού, αναδεικνύει τις ασυνέχειες και τις αντιθέσεις τους, τις παραπληρωματικές περιοχές τους και τις συναντήσεις τους. Με τους όρους του Barthes, αναδεικνύει νέα

[82]. Θυμίζουμε ότι ο συσχετισμός αφορά στο ένα του επίπεδο είτε την ταξινόμηση συνόλων χαρτογραφήσεων είτε δικτύωσή τους. Ο διπλός συσχετισμός είναι ο συσχετισμός μεταξύ των χαρτογραφήσεων που ταυτόχρονα προβάλλεται στον χάρτη του γεωγραφικού πεδίου.

[83]. Κρατάμε την επικρατέστερη μετάφραση του ‘deconstruction’ με τον όρο ‘αποδόμηση. Ωστόσο, το συνθετικό ‘construction’ το καταλαβαίνουμε και το εννοούμε εδώ περισσότερο ως ‘κατασκευή’ παρά ως ‘δόμηση’.

[84]. Έχουμε κάνει ήδη μια νύξη για αποδόμηση και ανασύνταξη - ανασυγκρότηση και στα κριτήρια ετερογένειας μεταξύ των χαρτογραφήσεων στο πείραμα (δεύτερο κεφάλαιο). Εκεί αναφερόμαστε στο πως βλέπουμε κάθε χαρτογράφηση από τις 26 να αποδομεί και να ξανασυγκροτεί το χάρτη, να διακρίνει και να συρράφει τόπους στην πόλη. Εδώ δεν αναφερόμαστε μόνο σε αυτή τη δυνατότητα, αλλά στο πως αυτή πολλαπλασιάζεται μέσα από τη συνάντηση των διαφορετικών χαρτογραφήσεων κατά την προοπτική της συνέργειας.

248

χωρίσματα και νέες ενώσεις περιοχών, φέρνοντας στο προσκήνιο τη λογική των ψυχογεωγραφικών χαρτών. Το γεγονός αυτό επιτρέπει μια έκθεση διαφορετικών συνυπαρχουσών εκδοχών της πόλης. Ωστόσο, δεν μας αρκεί μια συμπαράθεση: η ανοιχτή χαρτογράφηση, μέσα από τους χειρισμούς των συνεργειών, επιμένει προς τη σύμπραξή τους. Ήδη έχουμε μιλήσει για μια δημιουργική ανάλυση, η οποία έχει στρώσει το έδαφος για την αποδόμηση και την ανασύνταξη ή ανακατασκευή που επιδιώκουμε. Από τη θέση του υποκειμένου που χειρίζεται την ανοιχτή χαρτογράφηση και διαδρά με αυτήν, η δημιουργική ανάλυση μας επιτρέπει να κόψουμε την πόλη σε πολλά κομμάτια - σε όσα και όποια θέλουμε, να αποδομήσουμε, τον ‘αντικειμενικό χάρτη’, που βλέπουμε από την αεροφωτογραφία, εν προκειμένω σε σημεία (όχι με σημειολογικούς όρους), περιοχές και δρόμους. Αυτή η αποδόμηση είναι αντίστοιχα πολλαπλή με την πολλαπλότητα των δυνατοτήτων συσχετισμού, όποιες κάθε φορά είναι αυτές: κάθε δυνατότητα συσχετισμού είναι και μια διαφορετική δυνατότητα αποδόμησης. Αυτή η πολλαπλή αποδόμηση επιτρέπει πολλαπλή ανασύνταξη ή επαναδόμηση/ ανακατασκευή [85] του χάρτη και της αναπαριστώμενης πόλης, με ανάλογο τρόπο που ο Guy Debord και ο Asger Jorn κόβουν και προτείνουν επανασυρραφές του χάρτη του Παρισιού. Στο πλαίσιο αυτό, η ανοιχτή χαρτογράφηση αναδεικνύει νέες γειτνιάσεις και νέες συγγένειες πέραν των γεωγραφικών, χωρίς, ωστόσο, να απομακρύνεται από αυτές ή να τις απορρίπτει. Αντιθέτως, η ανάδειξη των νέων γειτνιάσεων, των νέων περιοχών στηρίζεται στην αναπαράσταση της διαφοροποίησής τους, των μετατοπίσεών τους από τις καθιερωμένες εγκαταστάσεις τους στον ‘αντικειμενικό γεωγραφικό χάρτη’. Επιπλέον, κάθε σημειο-τόπος (ή ‘τόπος’) μπορεί να γειτονεύει, δηλαδή να συνδέεται, ταυτόχρονα με πολλούς άλλους τόπους και όχι μόνο με έναν. Αυτό, αρχικά, μας πάει στην εικόνα και στη λογική ενός πολυδιάστατου δικτύου, αναδεικνύοντας περαιτέρω την πόλη ως ένα σημειο-τοπολογικό αντικείμενο, που ενσωματώνει κομμάτια της φυσικής της διάστασης 5: αντί συμπερασμάτων

σε αμοιβαία σχέση προσδιορισμού με την πολιτισμική, την ιδεολογική, την ιστορική και την κοινωνική. Από μια τέτοια σκοπιά, η πόλη είναι ένα ανοιχτό πλέγμα σχέσεων ‘τόπων’ σε ένα γεωγραφικό πεδίο, όπου ούτε οι σχέσεις ούτε οι ‘τόποι’ είναι σταθεροί, αλλά βρίσκονται υπό διαρκή μεταβολή ως προς υποκείμενα και ερμηνείες, εκτός από την παράμετρο του χρόνου. Αντιθέτως, το φυσικό γεωγραφικό πεδίο που βλέπουμε σε απεικονίσεις της γης φαίνεται πιο

[85]. Ο Massumi (2011: 102) προτείνει να μη μιλάμε για αποδόμηση, αλλά για ‘διαρκή δόμηση’ (continued construction), ‘επαναδόμηση’ (reconstruction). Και εδώ, μπορούμε να σκεφτούμε αντί για επαναδόμηση ή διαρκή δόμηση, μια διαρκή κατασκευή ή διαρκή συγκρότηση, μια ανακατασκευή ή ανασυγκρότηση.

249

σταθερό, συμπαγές, άκαμπτο και αμετακίνητο. Η ανοιχτή χαρτογράφηση φέρνει αυτό το ρευστό, διαρκώς μεταβαλλόμενο πεδίο σε συνάντηση με το σταθερό πεδίο της βάσης του, επιδιώκοντας μια διαρκή μεταξύ τους διάδραση. Η ανοιχτή χαρτογράφηση προκαλεί τη διείσδυση του ενός πεδίου στο άλλο. Συνοψίζοντας, τα σημεία της πόλης δεν είναι μόνο οι ‘τόποι’, που γεννιούνται στη διπλή δημιουργικότητα, ούτε και μόνο οι σχέσεις τους με τους άλλους αναδυόμενους ‘τόπους’: αυτό που τονίζουμε εδώ είναι ότι οι ‘τόποι’ και οι σχέσεις τους βρίσκονται και σε σχέση με το αστικό φυσικό πεδίο. Ως εκ τούτου, προσανατολιζόμαστε σε ένα τοπολογικό δίκτυο δυνατοτήτων ανάλυσης και ανασυγκρότησης του φυσικού πεδίου, όχι σε αποκοπή από αυτό, αλλά σε σχέση με αυτό. Δίνουμε έμφαση στη σχέση με αυτό, επειδή μπορούμε να δούμε το πως οι χειρισμοί του δικτύου αυτού ‘μετατοπίζουν’ τα σημεία του γεωγραφικού πεδίου. Η πόλη γεννιέται στο ενδιάμεσο πεδίο, σε αυτό που ονομάσαμε πιο πάνω ‘ενδιάμεσο τρίτο πεδίο’, στο πεδίο των μετατοπίσεων και μεταβολής και των αντίστοιχων δυνατοτήτων τους μεταξύ σημειοτοπολογικού και φυσικού αντικειμένου.

5.3.2 Η διαγραμματοποίηση της πόλης ως προς τη σχέση φυσικού και σημειοτοπολογικού αντικειμένου Η ανοιχτή χαρτογράφηση δεν αναδεικνύει μόνο την πόλη ως σημειο-τοπολογικό αντικείμενο, αλλά είναι η διαγραμματοποίηση (diagramming) του ίδιου και της σχέσης του με το φυσικό αντικείμενο. Ο Deleuze (2005 [1986]: 70) διαβάζοντας το ‘Επιτήρηση και Τιμωρία’ του Foucault, γράφει ότι “(...) το διάγραμμα είναι θεμελιωδώς ασταθές και ρευστό, καθώς δεν σταματά να προκαλεί μεταλλαγές, αναμειγνύοντας υλικές πραγματικότητες και λειτουργίες. Κάθε διάγραμμα είναι εντελώς διακοινωνικό και εν τo γίγνεσθαι. Δεν λειτουργεί ποτέ για να αναπαραστήσει έναν προϋπάρχοντα κόσμο, αλλά για να παράγει έναν νέο τύπο πραγματικότητας, ένα νέο μοντέλο αλήθειας”. Σε αντίστοιχη γραμμή σκέψης κινείται και ο Massumi, διαβάζοντας με τη σειρά του Deleuze και Pierce: “διαγραμματοποίηση (diagramming) είναι η διαδικασία αφαίρεσης, όταν αντικείμενό της δεν είναι η μείωση του κόσμου σε μια συγκέντρωση αντικειμένων αλλά, ακριβώς το αντίθετο, όταν εξυπηρετεί τη γέννησή τους” (Massumi 2011: 15). Αυτές οι σκέψεις, αρχικά, ενισχύουν την επιχειρηματολογία μας περί της διπλής δημιουργικότητας της ανοιχτής χαρτογράφησης και μας ωθούν να πάμε ένα βήμα παραπέρα, αναδεικνύοντας την ανοιχτή χαρτογράφηση και ως ‘αφηρημένη μηχανή’ (Deleuze 2013 [1987]) : το διάγραμμα είναι μια ‘αφηρημένη μηχανή’, είναι “ο χάρτης των σχέσεων δύναμης, χάρτης πυκνότητας και έντασης, που επενεργεί μέσω μη-εντοπίσιμων πρωτογενών συνδέσεων και περνά συνεχώς από κάθε σημείο, ‘ή μάλλον διεισδύει σε κάθε σχέση ενός σημείου με ένα άλλο” (Deleuze 2005: 72).

250

Η διαγραμματική λογική στην οπτικοποίηση που δοκιμάσαμε στο πλαίσιο του πειράματος δεν περιορίζεται στον χάρτη. Τότε, ενδεχομένως, να μιλούσαμε για ένα διάγραμμα. Η διαγραμματική λογική εντείνεται στο σύστημα χάρτη-πίνακα-αρχείου και στις δυνατότητες διαδραστικών χειρισμών τους, επιτρέποντάς μας να την σκεφτούμε ως κάτι διαρκές, μια διαρκή διαγραμματοποίηση της πόλης. Η ανοιχτή χαρτογράφηση, ως η διαγραμματοποίηση του σημειο-τοπολογικού αντικειμένου και ταυτόχρονα της (μεταβαλλόμενης) συμπλοκής του με το φυσικό, μας πάει πιο κοντά στο ζήτημα της διαχείρισης της πόλης. Το διάγραμμα σχέσεων και μετασχηματισμών που συστήνουν την πόλη μπορεί να λειτουργήσει ως ένα εργαλείο, αρχικά, πρόσβασης στο ενδιαμέσο πεδίο των ‘μετατοπίσεων’ και, στη συνέχεια, διαχείρισης της πολυπλοκότητας που αναδύεται από αυτό. Οι Bowring και Swaffield (2010), συντασσόμενοι με τη θεώρηση της δημιουργικής δυναμικής του διαγράμματος κατά τη συνάντηση της αναλυτικής και της παραγωγικής του πτυχής, σημειώνουν ότι το διάγραμμα, ως εργαλείο παραγωγής, μπορεί να αποδομεί την πολυπλοκότητα, και στη συνέχεια να την ξανασυνδέει. Ως εκ τούτου, η ανοιχτή χαρτογράφηση μπορεί να θεωρηθεί και ως το διάγραμμα δυνατών αποδομήσεων και επανασυνδέσεων, επανασυγκροτήσεων/ επαναοργανώσεων της πολυπλοκότητας της πόλης, εν προκειμένω ως προς πολλαπλά υποκείμενα και, κατ’ επέκταση, ως προς ό,τι καθένα από αυτά φέρει ως διάδραση με την πόλη.

5: αντί συμπερασμάτων 251

5.3.3 Από το διάγραμμα στη διαχείριση 5.3.3.1 Η ανοιχτή χαρτογράφηση ως διάγραμμα μεταβολών του συμπλέγματος της πόλης Τη διαγραμματοποίηση του ενδιάμεσου τρίτου πεδίου των μετατοπίσεων μπορούμε να τη φανταστούμε ως ένα μεταβαλλόμενο σύμπλεγμα [86] που έχει κόμβους σε σχέσεις μεταξύ τους. Η μεταβλητότητα του συμπλέγματος οφείλεται σε δυο λόγους. Ο πρώτος έχει να κάνει με τη δυνατότητα της ανοιχτής χαρτογράφησης να δέχεται νέους κόμβους, νέες σχέσεις και νέες δυνατότητες σχέσεων. Ο δεύτερος αφορά το γεγονός ότι κάθε κόμβος και κάθε σχέση εντός της εκάστοτε υφιστάμενης κατάστασης της ανοιχτής χαρτογράφησης (δηλαδή, υφιστάμενες συλλεγμένες χαρτογραφήσεις και υφιστάμενες δυνατότητες συσχετισμών) δεν είναι ούτε δεδομένα ούτε σταθερά, επειδή οι ιδιότητές τους δεν είναι σταθερές. Πιο αναλυτικά: η μεταβολή του συμπλέγματος ως προς τις μεταβαλλόμενες ιδιότητες των κόμβων του Κάθε κόμβος του συμπλέγματος είναι ταυτόχρονα και σημείο του φυσικού πεδίου και του σημειο-τοπολογικού. Eπιπλέον, κάθε κόμβος δεν έχει προκαθορισμένες συγκεκριμένες ιδιότητες, αλλά συστήνεται από ιδιότητες, που του προσδίδει οποιοδήποτε υποκείμενο διαδρά με την ανοιχτή χαρτογράφηση. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του συστήματος χάρτη-πίνακα-αρχείου, κάθε σημείο ή περιοχή ή δρόμος στο φυσικό πεδίο αρχικά έχει κάποιες ιδιότητες: αν περιλαμβάνεται στις αναφορές που κάνουν οι χαρτογραφήσεις στην πόλη, έχει

[86].Για το συλλογισμό που αναπτύσσουμε αντλούμε στοιχεία της λογική της θεωρίας των ομοιοστατικών συμπλεγμάτων ιδιοτήτων (homeostatic property cluster), όπως την εντοπίζουμε στο κείμενο ‘Metaphor and Change’ του βιολόγου Richard Boyd (1993 [1979]) και όπως παρουσιάστηκε στην ενότητα ‘Επίλογος: Μεταφορά - Μετασχηματισμός - Τοπολογία. Ο απέραντος κόσμος: ένα ομοιοστατικό σύμπλεγμα ιδιοτήτων’ του μαθήματος ‘Μεθοδολογικές Προσεγγίσεις της έρευνας στην Αρχιτεκτονική. Η Αρχιτεκτονική ως αντικείμενο έρευνας ΙΙ’ (2014).

H λογική των ομοιοστατικών συμπλεγμάτων ενισχύει τη δυνατότητα πολλαπλών ομοιώσεων και διακρίσεων, αφενός, μεταξύ των τοπολογικών σημείων και, αφετέρου, μεταξύ τοπολογικών και φυσικών σημείων, ως προς ιδιότητές τους που δεν είναι σταθερές. Κατά τον Boyd (1993: 484), “οι ιδιότητες που συστήνουν τον ορισμό ενός ομοιοστατικού είδους συμπλέγματος ιδιοτήτων είναι ενωμένες αιτιολογικά παρά εννοιολογικά (...) είναι μια οικογένεια ιδιοτήτων που είναι είναι αιτιολογικά ενωμένες”. Πρόκειται για “αιτιολογικούς μηχανισμούς που προκαλούν την συν-ύπαρξή τους” (Boyd, 1993:484). Ο Boyd διευκρινίζει ότι “οι ιδιότητες που ορίζουν ένα ομοιοστατικό είδος συμπλέγματος, ακόμα και ως εξιδανίκευση, δεν προσδιορίζουν τις απαραίτητες συνθήκες για να είναι ένα είδος μέλος” και, συνεχίζει εξηγώντας, ότι οι ιδιότητες είναι μη-σταθερές, καθώς μπορεί να ποικίλουν σε διαφορετικούς χρόνους και τόπους.

252

και τις ιδιότητες της φυσικής του διάστασης (π.χ. σχήμα, γεωγραφικές συντεταγμένες, ιδιότητες σχετικές με την υλικότητά του κ.α.) και τις ιδιότητες που του δίνει όποια χαρτογράφηση αναφέρεται σε αυτό. Ταυτόχρονα, όμως, κάθε σημείο έχει και τις ιδιότητες των σχέσεών του με άλλα σημεία, όπως αυτές προσδιορίζονται στο σημειο-τοπολογικό πλέγμα ή αλλιώς όπως συσχετίζεται με αυτά, είτε μέσα από τους συσχετισμούς που κάνουν ρητά οι χαρτογραφήσεις είτε μέσα από τις σχέσεις των χαρτογραφήσεων μεταξύ τους ως προς κοινές τους ιδιότητες. Δηλαδή, τα σημεία συνδέονται μεταξύ τους και ως προς τις κοινές ιδιότητες των σημασιοδοτήσεων στις οποίες εντάσσονται. Ως εκ τούτου, έχουμε ένα σύμπλεγμα αποτελούμενο από πολλούς κόμβους και από ακόμα περισσότερες δυνατότητες συνδέσεων σχέσεων κόμβων. η μεταβολή του συμπλέγματος σε κάθε χειρισμό διάδρασης με την ανοιχτή χαρτογράφηση Στην οπτικοποίηση του διαδραστικού χάρτη κάθε φορά που κάνουμε κάποιο χειρισμό βλέπουμε και διαφορετικό διάγραμμα ή διαφορετικό στιγμιότυπο του συμπλέγματος, ενεργοποιούμε - ή κατασκευάζουμε - διαφορετικούς κόμβους και διαφορετικές σχέσεις. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να διακρίνουμε ‘νέφη’ σημείων, δρόμων και περιοχών ‘τοπων’, πυκνώσεις και αραιώσεις τους, όπως τις έχουμε καταστήσει εμείς διακριτές μέσα από το χειρισμό των τοπολογικών - σημασιοδοτικών μετασχηματισμών και μετατοπίσεων συγκεκριμένων φυσικών σημείων της πόλης. η μεταβολή του συμπλέγματος μεταξύ χειρισμών διάδρασης με την ανοιχτή χαρτογράφηση Η ανοιχτή χαρτογράφηση επιτρέπει περισσότερους από έναν χειρισμούς, αναδεικνύοντας κι’ άλλη μια έκφανση μεταβολών: μεταξύ των διαφορετικών χειρισμών που μπορούμε να κάνουμε, μπορούμε να έχουμε διαφορετικά στιγμιότυπα του συμπλέγματος και, ως εκ τούτου, να δούμε το πως οι διαφορετικοί χειρισμοί μας μεταβάλλουν το σύμπλεγμα ή αλλιώς το πως επηρεάζουν τις πυκνώσεις και τις αραιώσεις αναφορών και πως κάνουν τα νέφη να μετατοπίζονται στο 5: αντί συμπερασμάτων

φυσικό αστικό πεδίο. Μέσα από τέτοιους συγκριτικούς χειρισμούς, έχουμε πρόσβαση στην αναπαράσταση της μεταβολής των μετατοπίσεων μεταξύ σημειο-τοπολογικού και φυσικού αντικειμένου, και όχι μόνο στην αναπαράσταση της μετατόπισης. Την κάθε αναπαράσταση και την κάθε μεταβολή την βλέπουμε και τη στήνουμε εμείς, όπως αυτή εξαρτάται και δημιουργείται από τους εκάστοτε χειρισμούς του διαδραστικού χάρτη. Η αναπαράσταση της μεταβολής, στη δεδομένη εκδοχή οπτικοποίησης, δεν αποτυπώνεται κάπου, είναι νοητική. Βρίσκεται στη μετάβαση μεταξύ των χειρισμών που κάνουμε και, μέσα από τις δυνατότητες συνέργειας, μπορεί να γίνει η ίδια μια νέα χαρτογράφηση. Ωστόσο, σε αυτή τη φάση δε μας απασχολεί τόσο το πως και αν θα αναπαρασταθεί αυτή η μεταβολή και θα γίνει μια νέα χαρτογράφηση. Αυτό που κρίνουμε ως

253

πιο σημαντικό είναι ότι κάνοντας πολλές τέτοιες δοκιμές, πιθανώς συστηματοποιημένες στο πλαίσιο ενός σεναρίου - επιχειρήματος, μπορούμε να ανιχνεύσουμε παραμέτρους μεταβολής αυτού του συμπλέγματος, πέραν [87] των εκάστοτε παραμέτρων συσχετισμών, από τις οποίες αυτοί αρθρώνονται. Κάτι τέτοιο μπορεί να διευρυνθεί και μέσα από την πρόθεσή μας για περισσότερα πειράματα, όπως για παράδειγμα αυτά που ενδεικτικά αναφέρουμε ως επόμενα - συνέχειες του πειράματος που κάναμε. Συνοψίζοντας, με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να πούμε πως η ανοιχτή χαρτογράφηση μπορεί να λειτουργήσει και ως ένας μηχανισμός ανάδειξης και ανάλυσης της μεταβολής της πόλης. Η ανοιχτή χαρτογράφηση είναι μια διαρκής διαγραμματοποίηση των τοπολογικών μετασχηματισμών, εν προκειμένω ως προς πολλαπλά υποκείμενα.

5.3.3.2 Από το διάγραμμα της μεταβολής στη διαχείριση Έχουμε ήδη αρχίσει να στρέφουμε το βλέμμα μας προς μια λογική διαχείρισης της πόλης ως ένα νέο ανοιχτό αντικείμενο που αποτελείται από σχέσεις. Αυτό το ‘αντικείμενο’ το κατανοούμε με όρους ανοιχτού πεδίου (field), όπως το θέσαμε πριν. Αν σκεφτούμε αυτό το ‘αντικείμενο’ με τους όρους του φυσικού αντικειμένου και με όρους σχεδιασμού, μπορούμε να μιλήσουμε για νέα φυσικά αντικείμενα, περισσότερα του ενός και σε σχέσεις μεταξύ τους, τα οποία καθιστούμε διαχειρίσιμα σχεδιαστικά. Ο σχεδιασμός εδώ αρθρώνεται από μετακινήσεις που κάνουμε: ξεκινάμε από το φυσικό πεδίο και επιστρέφουμε στο φυσικό πεδίο, το ξαναβλέπουμε και το ξανασκεφτόμαστε, έχοντας περάσει από τη συμπλοκή του, ή έστω τη σχέση του,με το σημειο-τοπολογικό. Εδώ σκεφτόμαστε έναν ‘σχεδιασμό’ με όρους μιας σχεδιαστικής διαχείρισης της πόλης, όπου μονάδα σχεδιασμού γίνονται οι ‘τόποι’ (σημεία, περιοχές, δρόμοι - διαδρομές), και κυρίως οι σχέσεις τους, η πολλαπλότητα των σχέσεών τους. Στην περίπτωση αυτή, δε διακρίνουμε σχεδιασμούς που εστιάζουν στην υλική ή στη μη-υλική πτυχή της πόλης, αλλά μάλλον πηγαίνουμε προς ένα σχεδιασμό που δεν ξεχωρίζει υλικό και μη-υλικό, ούτε ‘πάνω’ και ‘κάτω’ ούτε ‘μεγάλη’ και ‘μικρή’ κλίμακα. Αυτό που θεωρούμε σημαντικό είναι όλη αυτή η διαδικασία λαμβάνει χώρα εντός του πλέγματος όπου ‘τόποι’ και σχέσεις γεννιούνται και μεταβάλλονται. Σε αυτή τη λογική σχεδιαστικής διαχείρισης μπορούμε: πρώτον, να βλέπουμε ταυτόχρονα το πλέγμα και τον ‘τόπο’, να πειράζουμε σημεία και να βλέπουμε το νέο πλέγμα που προκαλούν, αν προκαλούν. Δεύτερον, να ‘πηγαινοερχόμαστε’ μη-γραμμικά μεταξύ διαφορετικών ‘κλιμακών’ ταυτόχρονα και να τις συνδυάζουμε. Μπορούμε να βλέπουμε ταυτόχρονα τον ‘τόπο’ και την πόλη. Ειδικότερα,

[87]. Η ανάδυση τέτοιων παραμέτρων μπορεί με τη σειρά της να ανατροφοδοτήσει και τις δυνατότητες συσχετισμών, διευρύνοντας τη λίστα των κριτηρίων ετερογένειας.

254

ξαναβλέποντας το σύστημα του πίνακα, του χάρτη και του αρχείου, υπό το πρίσμα όλων των παραπάνω, σκεφτόμαστε δυο πράγματα. Το πρώτο είναι ότι μας δίνει τη δυνατότητα να βλέπουμε τον κάθε ‘τόπο’ μέσα από τις ιδιότητες που του δίνουν οι σημασιοτοδοτήσεις που είτε επικεντρώνονται σε αυτόν είτε τον συσχετίζουν με άλλους τόπους. Οι ιδιότητες του ‘τόπου’, συμπεριλαμβανομένων σε αυτές και των σχέσεών του με άλλους ‘τόπους’, μπορούν να στήσουν τους όρους μιας πρότασης παρέμβασης. Για παράδειγμα, έστω ότι θέλουμε να κάνουμε μια πρόταση υλικής διαμόρφωσης για την πλατεία Συντάγματος. Οι ιδιότητες που της δίνουν οι χαρτογραφήσεις μπορούν να αποτελέσουν τους όρους - παραμέτρους ενός προγράμματος παρέμβασης - σχεδιασμού. Μέσω τέτοιων χειρισμών μπορούμε να βρούμε ως προς τι μπορούμε να σχεδιάσουμε, κάνοντας την παραδοχή ότι ο σχεδιασμός μας θέλει να δει και να αντιμετωπίσει την πόλη ως προς τα πολλαπλά της υποκείμενα. Το δεύτερο είναι ότι σε αυτή τη λογική δε βλέπουμε τον ‘τόπο’ αποκομμένο από το περιβάλλον του. Εδώ το περιβάλλλον του ‘τόπου’ δεν το κατανοούμε ως αποκλειστικά ό,τι το περιβάλλει στο φυσικό πεδίο, ό,τι γειτνιάζει με αυτό. Το περιβάλλον του ‘τόπου’ είναι και οι σχέσεις του με άλλους ‘τόπους’, οι οποίες δεν είναι προφανείς. Πρόκειται για σχέσεις που αναδεικνύονται μέσα από την ανοιχτή χαρτογράφηση. Κυρίως, όμως, πρόκειται για σχέσεις που αφενός, το κάνουν να διαχέεται στο αστικό πεδίο, να ξεκολλά από το έδαφος και να πηγαίνει αλλού και, αφετέρου, φέρνουν άλλες περιοχές της πόλης εκεί. Επιστέφοντας στον ενδεικτικό χειρισμό στην πλατεία Συντάγματος που είδαμε στην εικόνα 53, όλες οι μαύρες αναφορές - η μαύρη ‘μουτζούρα’ είναι αυτές οι διαχύσεις που εννοούμε εδώ. Στις εικόνες 57 και 58 επιχειρούμε να ιεραρχήσουμε αυτό το σύμπλεγμα, ιεραρχώντας το ως 5: αντί συμπερασμάτων

προς ποιες ιδιότητες κοιτάμε την πλατεία Συντάγματος, μέσα από αντίστοιχους χειρισμούς στον πίνακα. Έστω ότι επιλέγουμε δύο εννοιοδοτικές ιδιότητες, την έννοια των κοινών και της ετερότητας, τις οποίες θέλουμε να λάβουμε υπόψη μας κατά τη συγκρότηση του προγράμματος σχεδιασμού. Από τις 11 χαρτογραφήσεις (εικ. 52 και 53) που περιλαμβάνουν αναφορά στην πλατεία Συντάγματος, βρίσκουμε αντιστοιχισμένες στις επιλεγμένες εννοιοδοτικές ιδιότητες (μέσω του κάθετου άξονα) 3 χαρτογρραφήσεις. Κάνοντας τους ανάλογους χειρισμούς στον πίνακα (εικ. 57), δημιουργούμε το τοπολογικό δίκτυο, όπου εντάσσεται η πλατεία Συντάγματος ως προς το συγκεκριμένο συνδυασμό ιδιότητων εννοιοδότησής της. Στην εικόνα 58 δίνουμε ξεχωριστό χρώμα σε καθεμιά από τις τρεις χαρτογραφήσεις, τότε να διακρίνουμε και τη συμβολή της καθεμιάς από αυτές, στις μετατοπίσεις, στη διάχυση της πλατείας Συντάγματος.

255

+ - x > Μαρία Χριστοφή

+ - x > Ιωάννα Φακίρη

+ - x > Μαρία Τασσοπούλου

+ - x > Νέλλα Στεφανάτου

+ - x > Παναγιώτης Ρούπας

+ - x > Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος

+ - x > Γιώτα Πασσιά

+ - x > Μαρία Παπαδοπούλου

+ - x > Μάρα Παπαβασιλείου

+ - x > Στέλλα Μπορούτζη

+ - x > Μαρούλα Μπαχαρίδου

+ - x > Παναγιώτα Μπατάλια

+ - x > Αλεξάνδρα Μεντεκίδου

+ - x > Χρήστος Κρητικός

+ - x > Χάρης Κρεκουκιώτης

+ - x > Παναγιώτης Κουφός

+ - x > Ειρήνη Κουμπαρούλη

+ - x > Σταύρος Κουμούτσος

+ - x > Ερνεστίνα Καρυστιναίου

+ - x > Μαρία Καραΐσκου

+ - x > Απόστολος Ζωγράφος

+ - x > Ιωάννα - Ελευθερία Ζαχαριάδου

+ - x > Ισμήνη Επιτρόπου

+ - x > Γιώργος Γεωργίου

+ - x > Ορφέας Γενιάς

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

+ - x > Κατερίνα Βούλγαρη

ΥΠΟΒΑΘΡΟ

+ - x > Αθηνά Σταματοπούλου

ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ Α1. ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ως προς σχέσεις κατοίκησης με πόλη ως φυσικό αντικείμενο ως προς σχέσεις με τη συνθήκη πόλης ως επιστημονικό αντικείμενο + -

και επιστημονική εξοικείωση και επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

+ -

επιστημονική εξοικείωση με ζητήματα πόλης

+ -

ούτε επιστημονική εξοικείωση ούτε επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

Α2. ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ως προς σχέσεις με πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο (ΕΝΝΟΙΕΣ) + -

δημόσιος χώρος

+ -

επιτέλεση

+ -

κοινά

+ -

ουτοπία

+ -

τοπίο

+ -

ταυτότητα

+ -

ετερότητα

+ -

συμβάν

+ -

κατάσταση εξαίρεσης

+ -

υποκείμενο

+ -

τεχνολογία αυξημένης

+ -

οικείο

+ -

ανοίκειο

+ -

γενόσημο

+ -

χωρική συρραφή

+ -

ετεροτοπίες

+ -

γλώσσα

+ -

λόγος

+ -

μύθος

+ -

city branding

+ -

τακτικές

+ -

μνήμη

+ -

σώμα

+ -

στρατηγική

+ -

ανεστιότητα

+ -

δυναμικό πεδίο

ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο & διαχειρίσιμο αντικείμενο (ΘΕΩΡΙΕΣ & ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ) + -

pattern language

+ -

oμοιοστατικά συμπλέγματα

+ -

space syntax

+ -

G.I.S

ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο ως προς σχέσεις με επιστημονική περιοχή

εικ. 57: σκηνοθετημένο στιγμιότυπο ιεράρχησης των χαρτογραφήσεων και του τοπολογικού συμπλέγματος ως προς τον κόμβο της πλ. Συντάγματος| επιλογή δύο εννοιοδοτικών ιδιοτήτων > επιλογή τριών χαρτογραφήσεων που έχουν μια από τις δύο εννοιοδοτικές ιδιότητες + αναφορά στην πλ. Συντάγματος > ανάδειξη τοπολογικού συμπλέγματος αναφορών των τριών χαρτογραφήσεων στην πόλη

+

-

Î&#x2019;

+ - x > Μαρία Χριστοφή

+ - x > Ιωάννα Φακίρη

+ - x > Μαρία Τασσοπούλου

+ - x > Νέλλα Στεφανάτου

+ - x > Παναγιώτης Ρούπας

+ - x > Αλέξανδρος Πολυχρονόπουλος

+ - x > Γιώτα Πασσιά

+ - x > Μαρία Παπαδοπούλου

+ - x > Μάρα Παπαβασιλείου

+ - x > Στέλλα Μπορούτζη

+ - x > Μαρούλα Μπαχαρίδου

+ - x > Παναγιώτα Μπατάλια

+ - x > Αλεξάνδρα Μεντεκίδου

+ - x > Χρήστος Κρητικός

+ - x > Χάρης Κρεκουκιώτης

+ - x > Παναγιώτης Κουφός

+ - x > Ειρήνη Κουμπαρούλη

+ - x > Σταύρος Κουμούτσος

+ - x > Ερνεστίνα Καρυστιναίου

+ - x > Μαρία Καραΐσκου

+ - x > Απόστολος Ζωγράφος

+ - x > Ιωάννα - Ελευθερία Ζαχαριάδου

+ - x > Ισμήνη Επιτρόπου

+ - x > Γιώργος Γεωργίου

+ - x > Ορφέας Γενιάς

ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ

+ - x > Κατερίνα Βούλγαρη

ΥΠΟΒΑΘΡΟ

+ - x > Αθηνά Σταματοπούλου

ΠΛΑΙΣΙΩΣΗ - ΕΝΝΟΙΟΔΟΤΗΣΗ Α1. ΤΟΥ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ως προς σχέσεις κατοίκησης με πόλη ως φυσικό αντικείμενο ως προς σχέσεις με τη συνθήκη πόλης ως επιστημονικό αντικείμενο + -

και επιστημονική εξοικείωση και επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

+ -

επιστημονική εξοικείωση με ζητήματα πόλης

+ -

ούτε επιστημονική εξοικείωση ούτε επιστημονική εξειδίκευση με ζητήματα πόλης

Α2. ΤΗΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ως προς σχέσεις με πόλη ως ιδεολογικό αντικείμενο (ΕΝΝΟΙΕΣ) + -

δημόσιος χώρος

+ -

επιτέλεση

+ -

κοινά

+ -

ουτοπία

+ -

τοπίο

+ -

ταυτότητα

+ -

ετερότητα

+ -

συμβάν

+ -

κατάσταση εξαίρεσης

+ -

υποκείμενο

+ -

τεχνολογία αυξημένης

+ -

οικείο

+ -

ανοίκειο

+ -

γενόσημο

+ -

χωρική συρραφή

+ -

ετεροτοπίες

+ -

γλώσσα

+ -

λόγος

+ -

μύθος

+ -

city branding

+ -

τακτικές

+ -

μνήμη

+ -

σώμα

+ -

στρατηγική

+ -

ανεστιότητα

+ -

δυναμικό πεδίο

ως προς σχέσεις με πόλη ως αναλύσιμο & διαχειρίσιμο αντικείμενο (ΘΕΩΡΙΕΣ & ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ) + -

pattern language

+ -

oμοιοστατικά συμπλέγματα

+ -

space syntax

+ -

G.I.S

ως προς σχέσεις με εμπρόθετα ερευνητικό - σχεδιαστικό αντικείμενο ως προς σχέσεις με επιστημονική περιοχή

εικ. 58: σκηνοθετημένο στιγμιότυπο ιεράρχησης των χαρτογραφήσεων και του τοπολογικού συμπλέγματος ως προς τον κόμβο της πλ. Συντάγματος| επιλογή δύο εννοιοδοτικών ιδιοτήτων > επιλογή τριών χαρτογραφήσεων που έχουν μια από τις δύο εννοιοδοτικές ιδιότητες + αναφορά στην πλ. Συντάγματος > ανάδειξη τοπολογικού συμπλέγματος αναφορών των τριών χαρτογραφήσεων στην πόλη > δίνουμε διαφορετικό χρώμα σε καθεμιά από τις τρεις χαρτογραφήσεις, ώστε να μπορούμε να διακρίνουμε τη συμβολή της καθεμιάς στο τοπολογικό σύμπλεγμα

+

-

Î&#x2019;

Στο πλαίσιο αυτό, δηλαδή, προσανατολιζόμαστε προς ένα πρόγραμμα σχεδιασμού για την πλατεία Συντάγματος που θα συμπεριλαμβάνει ως όρο του το συνδυασμό της συνθήκης των κοινών και της ετερότητας, όπως αυτές εννοούνται μέσα στο γραπτό λόγο των συγκεκριμένων 3 χαρτογραφήσεων. Ταυτόχρονα, ο σχεδιασμός δεν αποσπάται από το συγκεκριμένο τοπολογικό δίκτυό της πλατείας Συντάγματος. Και αντίστροφα, οι ιδιότητες των άλλων τόπων, με τους οποίους συνδέεται η πλατεία Συντάγματος, μπορούν μέσα από επόμενους πιο σύνθετους χειρισμούς, να προσδιορίσουν κι αυτοί ιδιότητες στο πρόγραμμα σχεδιασμού ή να δώσουν παραμέτρους για την ιεράρχηση των ιδιοτήτων που λαμβάνουμε υπόψη. Δηλαδή, μπορούμε να προσεγγίσουμε την πλατεία Συντάγματος και μέσα από άλλους ‘τόπους’, κοιτώντας τη από τη θέση ενός άλλου κόμβου - ‘τόπου’ του συμπλέγματος. Συνοψίζοντας, μέσα από τέτοιους χειρισμούς, ο όποιος σχεδιασμός για την πλατεία Συντάγματος δεν περιορίζεται στο φυσικό πεδίο της ούτε στο τοπολογικό της σημείο, αλλά δίνει δυο δυνατότητες: πρώτον, να δούμε την πλατεία Συντάγματος μέσα από άλλους συσχετισμένους με αυτήν τόπους. Δεύτερον, να πειράξουμε, ενισχύοντας ή αποδυναμώνοντας, και τις σχέσεις της με άλλους τόπους, χωρίς να κάνουμε κάτι άμεσα σε αυτούς. Το παράδειγμα με την πλατεία ήταν ενδεικτικό. Στο ίδιο πνεύμα, μπορούμε να συγκροτήσουμε προγράμματα παρεμβάσεων για περιοχές και συνοικίες της πόλης ή και για μεγαλύτερα τμήματα του αστικού πεδίου, κοιτάζοντάς τα μέσα από τις εκάστοτε σχεσιακές συγκροτήσεις τους. Για παράδειγμα, αν θέλουμε να συγκροτήσουμε μια πρόταση για την ευρύτερη περιοχή γύρω από την πλατεία Συντάγματος, τότε δεν κοιτάμε μόνο τις αναφορές σε σημεία, αλλά και τις αναφορές σε περιοχές και στους γύρω δρόμους. Και εδώ, οι εκάστοτε ιδιότητες μπορούν να θέσουν όρους ή και ολόκληρες υποθέσεις για μια πρόταση αστικού σχεδιασμού σε μεγαλύτερες εκτάσεις της πόλης, και πάλι εντός των σχέσεών τους στο σύμπλεγμα. Γενικεύοντας, κοιτάμε προς μια λογική σχεδιασμού, χωρίς να γνωρίζουμε τι επίθετο βάζουμε στο σχεδιασμό. Πρόκειται για αστικό σχεδιασμό; Για διαμόρφωση υπαίθριων χώρων; Για πολεοδομικό σχεδιασμό; Τι είναι; Εστιάζοντας στο τι κάνει, καταλαβαίνουμε ότι μια τέτοια κατεύθυνση εφαρμογής της ανοιχτής χαρτογράφησης μας πάει σε μια παρεμβατική διαχείριση σχέσεων στην πόλη ή σε μια διαχειριστική σχεσιακά εντοπισμένη παρέμβαση στην πόλη. Σε αυτή τη λογική, η όποια παρέμβαση σε ένα σημείο, έχει τη λογική βελονισμού. Μπορεί να επηρεάζει κι άλλα σημεία μέσω του τοπολογικού δικτύου, στο οποίο αυτό εντάσσεται. Μονάδα παρέμβασης είναι οι κόμβοι, μαζί με τις συνδέσεις του τοπολογικού δικτύου τους, όπως αυτό το δίκτυο κάθε φορά το προκαλούμε μέσα από το πλαίσιο μιας συγκρεκριμένης εμπρόθετης διαδικασίας σχεδιασμού-διαχείρισης-παρέμβασης στην πόλη, η οποία ενσωματώνει πράξεις χαρτογράφησής της.

260

Κοιτάμε προς μια λογική διαχείρισης - παρέμβασης - σχεδιασμού, κατά την οποία μπορούμε να σχεδιάζουμε ή να προτείνουμε παρεμβάσεις ή να διαχειριζόμαστε σχέσεις περπατώντας μεταξύ διαφορετικών - πολλαπλών - θέσεων προσέγγισης, κατανόησης και ερμηνείας της πόλης, μεταξύ διαφορετικών δυνατοτήτων εμβάθυνσης στην πολυπλοκότητά της που δεν είναι ούτε δισδιάσταση ούτε τρισδιάστατη, παρά μόνο πολυδιάστατη. Σε αυτή τη λογική φαίνεται να αλλάζει και ο ρόλος του αρχιτέκτονα και του πολεοδόμου ως σχεδιαστή - αν μπορούμε να τους διακρίνουμε - ή όποιου, στον ενικό ή στον πληθυντικό, ασχολείται με τον ευρύτερο σχεδιασμό της πόλης. Εδώ, ο ρόλος του ‘σχεδιάζω’, γίνεται πιο διαλογικός και διαδραστικός: αν δε μετατοπίζεται, τότε στηρίζεται στο ρήμα ‘διαχειρίζομαι’, διαχειρίζομαι σχέσεις που προκαλώ, όπως αυτό αναλύεται σε συστατικές ταυτόχρονες πράξεις εμπρόθετης ανάλυσης και διάκρισης, αποδόμησης, συρραφής και ανακατασκευής της πόλης. Κλείνουμε το κεφάλαιο αυτό, κάνοντας δυο γενικεύσεις. Η ανοιχτή χαρτογράφηση είναι ένα εργαλείο με διπλή λειτουργία: εργαλείο ανίχνευσης και ανάλυσης συστατικών και σχέσεων μεταξύ αυτών των συστατικών και, ταυτόχρονα, εργαλείο ανα-κατασκευής με μονάδα τις σχέσεις αυτές εντός της συνθήκης μεταβολής τους. Μέσα από τη δυνατότητα παλινδρόμησης - των πολλαπλών μετακινήσεών μας - μεταξύ αποδόμησης και ανακατασκευής, η ανοιχτή χαρτογράφηση καθιστά τα συστατικά και τις συστατικές σχέσεις διαχειρίσιμες. Με αυτόν τον τρόπο, οδεύει προς μια διαχείριση της πόλης. Τη διαχείριση αυτή δε τη σκεφτόμαστε ως υποχρεωτικά σχεδιαστική ή πολεοδομική ή χωροταξική, όπως την έχουμε δει κυρίως μέχρι εδώ. Η διαχείριση μπορεί να επεκταθεί και πεδία λήψης ευρύτερων αποφάσεων για την πόλη ή σε άλλες παρεμβάσεις (π.χ. σε ακτιβιστικής λογικής προσωρινές παρεμβάσεις). Πηγαίνοντας ένα βήμα ακόμα πιο μακριά, η ανοιχτή χαρτογράφηση είναι ένα εργαλείο, όχι μόνο χαρτογράφησης της πόλης και, κατ’ επέκταση, όχι μόνο διαχείρισής της. Ως λογική, 5: αντί συμπερασμάτων

μπορεί να εφαρμοστεί για την ανάλυση και τη διαχείριση διαφορετικών αντικειμένων, αποκαθηλώνοντας εγκαθιδρυμένες αναπαραστάσεις και θεωρήσεις, επιτρέποντας μετακινήσεις μεταξύ διαφορετικών οπτικών, διαρκώς αμφισβητώντας ο,τιδήποτε το δεδομένο, προκαλώντας την υπέρβασή του, παροτρύνοντάς μας να κοιτάξουμε ή ακόμα και να πάμε παραπέρα. Αυτό αναδεικνύεται μέσα από το βήμα μιας μεγαλύτερης γενίκευσης του τι είναι αυτό που κατασκευάζουμε: κατασκευάζουμε τη λογική ενός εργαλείου χαρτογράφησης (mapping), που δύναται να αποδομεί και να ανα-κατασκευάζει αντικείμενα ως προς την όποια σχεσιακή πολλαπλότητά τους, ή ευρύτερα, να αποδομεί υφιστάμενες δεδομένες καταστάσεις και κυρίαρχες αναπαραστάσεις τους, να τις ξανα-κοιτάζει, καλλιεργώντας ένα πεδίο δυνατοτήτων ανα-κατασκευών τους, στον πληθυντικό και χωρίς τέλος.

261

αντί(επι)λογος

Είναι η ανοιχτή χαρτογράφηση ένα επιπλέον panopticon, ένα μάτι το οποίο κοιτά τα μάτια που κοιτούν και βιώνουν την πόλη; Είναι ένας τρόπος ελέγχου της πόλης; Μια διπολική σκέψη μάλλον θα μπορούσε να απαντήσει με σιγουριά καταφατικά. Η ανοιχτή χαρτογράφηση είναι ένα εργαλείο. Αν ένα εργαλείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, με μικρότερη ή μεγαλύτερη πιθανότητα αυτοί οι τρόποι να είναι συγκρουόμενοι και αντιφατικοί μεταξύ τους, τότε και η ανοιχτή χαρτογράφηση είναι ένα εργαλείο εκτεθιμένο σε κάθε τέτοια πιθανότητα. Και είναι ακόμα πιο εκτεθιμένο, μέσα από την ανοιχτότητά του, όχι τόσο ως προς το περιεχόμενό του, όσο ως προς τη λογική κατασκευής του. Με άλλα λόγια, ένα σχήμα κατασκευής μπορεί να συγκρούεται με κάποιο άλλο σχήμα κατασκευής, μια εφαρμογή με μια άλλη, πέραν της δυνατότητας της ανοιχτής χαρτογράφησης να προσκαλεί τις συγκρούσεις και να τις κάνει δημιουργία: εδώ δεν αναφερόμαστε σε μια σύγκρουση που μένει στη θεωρία ή στη μάχη των όποιων πλαισιώσεων και ιδεών όποιου συγκροτεί και διαχειρίζεται το εργαλείο, αλλά στις συνέπειες των ενσαρκώσεων μιας τέτοιας σύγκρουσης. Αποφεύγοντας την παγίδα των διπολισμών, δοκιμάζουμε να κοιτάξουμε προς τον τρίτο δρόμο, μιας επιπλέον εφαρμογής του εργαλείου. Η εφαρμογή αυτή αφορά τη δυνατότητα της ανοιχτής χαρτογράφησης να γίνει ένα εργαλείο, που μέσα από συγκλίνουσες ή αποκλίνουσες και συγκρουόμενες χρήσεις της, επιτρέπει τη διαπραγμάτευση μεταξύ του ενικού και του πληθυντικού, μεταξύ του ματιού που κοιτά και των ματιών τα οποία μπορούν να εντοπίζουν και να κοιτάζουν το μάτι που τα κοιτά, αν τα κοιτά. Η ανοιχτή χαρτογράφηση, όπως την έχουμε φανταστεί ήδη από την εκκίνηση της υπόθεσης έρευνας, δεν είναι μόνο ένα εργαλείο διαπραγμάτευσης της πόλης ως ένα ή περισσότερα (φυσικά-ιδεολογικά-πολιτισμικά) αντικείμενα, ούτε μόνο διαπραγμάτευσης των τρόπων παραγωγής της πόλης. Η ανοιχτή χαρτογράφηση, μέσα από τις διαφορετικές υλοποιήσεις και χρήσεις της, είναι και ένα εργαλείο διαπραγμάτευσης μεταξύ των διαφορετικών υποκειμένων που θέλουν να δουν ή/και να δημιουργήσουν στην πόλη ως προς την πολλαπλότητά της: που από διαφορετικές θέσεις, με διαφορετικά υπόβαθρα και σκοπούς μπορούν και εμπλέκονται σε αντί(επι)λογος

αυτή τη διαδικασία διαπραγμάτευσης της πόλης και των τρόπων μέσα από τους οποίους αυτή γεννιέται.

265

βιβλιογραφία

* Οι μεταφράσεις παρατιθέμενων αποσπασμάτων από ξενόγλωσση μη μεταφρασμένη βιβλιογραφία έχουν γίνει από τη συγγράφουσα.

Allen, S. 1997. ‘From Object to Field’, AD Architecture After Geometry, profile No. 127, pp. 24-31.

London: John Wiley and Sons Ltd. Audi, R. 2011 [1995]. Το Φιλοσοφικό Λεξικό του Cambridge (επιμελητές ελληνικής έκδοσης: Σ. Βιρβιδάκης και Γ. Ξηροπαΐδης). Αθήνα: Κέδρος.

Awan, N., Schneider, T. and Till, J. 2011. Spatial Agency: Other Ways of Doing Architecture. London and New York: Routledge. Βadiou, A. 2013 [2006]. Logics of Worlds (trans. A. Toscano). London, New Delhi, New York, Sydney: Bloomsbury.

Badiou, A. 2015 [1988]. Being and Event (trans. O. Feltham). London, New Delhi, New York, Sydney: Bloomsbury.

Barnes, J.T. and Duncan, S. J. 1992. ‘Introduction: Writing Worlds’ in T. J. Barnes and J. S. Duncan (ed.), Writing Worlds: Discourse, text and metaphor in the representation of landscape. London and New York: Routledge, pp. 1-17.

Barthes, R. 1994 [1985]. The Semiotic Challenge (trans. R. Howard). Berkeley and Los Angeles: University of California Press. Βarthes, R. 2005. Απόλαυση - Γραφή - Ανάγνωση (μτφ. Α. Κόρκα). Αθήνα: Πλέθρον.

Barthes, R. 2007α [1970]. S/Z (μτφ. Μ. Κουλεντιάνου). Αθήνα: Νήσος.

Barthes R., 2007β [1977]. Eικόνα - Μουσική - Κείμενο (μτφ. Γ. Σπανός). Αθήνα: Πλέθρον.

Baudrillard, J. 1983. Simulations (trans. P. Foss, P. Patton, Ph. Beitchman. Semiotexte.

Bishop, C (ed.). 2006. Participation. Cambridge, Massachusetts: The MIT Press. Βoole, G. 1854. Αn Investigation of the Laws of Thought on Which are Founded the Mathematical Theories of Logic and Probabilities. London: Walton and Mabely.

Bourdieu, P. 2006 [1980]. Η Αίσθηση της Πρακτικής (μτφ. Θ. Παπαδέλλης). Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Boyd, R. 1993 [1979] ‘Metaphor and theory change: What is metaphor a metaphor for?’ in in A. Ortony (ed)., Metaphor and Thougth. New York: Cambridge University Press, pp. 481-532.

Bowring, J. and Swaffield, S. 2009. ‘Diagrams in Landscape Architecture’ in M. Garcia (ed.), The Diagrams of Architecture. West Sussex: Wiley, pp. 142-151.

Caillois, R. 2001 [1958]. Τα Παιγνίδια και οι Άνθρωποι (μτφ. Ν. Κούρκουλος). Αθήνα: Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου.

Certeau, Μ. de. 2010 [1984]. Επινοώντας την Καθημερινή Πρακτική (μτφ. Κ. Καψαμπέλη). Αθήνα: Σμίλη.

Corner, J. 1999. ‘The Agency of Mapping’ in D. Cosgrove (ed.), Mappings. London: Reaktion Books, pp. 213-252.

Cosgrove, D. 1999. ‘Introduction: Mapping Meaning’ D. Cosgrove (ed.), Mappings. London: Reaktion Books, pp. 1-23.

Cresswell, T. 2006. On the Move: Mobility in the Modern Western World. New York and London: Routledge.

269

Deleuze, D. 2005 [1986]. Φουκώ (μτφ. Τ. Μπέτζελος). Αθήνα: Πλέθρον.

Deuleze, G. and Guattari, F. 2013 [1988]. A Thousand Plateaus (trans. B. Massumi).

London - New Delhi - New York - Sydney: Bloomsbury.

Dilthey, W. 1979 [1914]. Selected Writings, H.P Rickman (ed). Cambridge: Cambridge University Press.

Dodge, M., Kitchin, R., Perkins, C. (ed.). 2011. The Map Reader. Oxford: Wiley Blackwell.

Gausa, M., Guallart, V., Müller, W., Soriano, F., Porras, F., Morales, J. 2003. The Metapolis Dictionary of Advanced Architecture: city, technology and society in the information age. Barcelona: Actar.

Goffman, E. 1996 [1961]. Συναντήσεις (μτφ. Δ. Μακρυνιώτη). Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Gottdiener, M. and Lagopoulos, A. Ph. (ed.). 1986. The City and the Sign. New York: Columbia University Press.

Greimas, J.A. 1986 [1974]. ‘For a Topological Semiotics’ in M. Gottdiener and A. Ph. Lagopoulos (ed.), The City and the Sign. New York: Columbia, pp. 25-54.

Howes, D. and Classen, C. 2014. Ways of Sensing. London and New York: Routledge.

Huizinga, J. 2010 [1938]. Ο Άνθρωπος και το Παιχνίδι (μτφ. Γ. Λυκιαρδόπουλος, Σ. Ροζάνης). Αθήνα: Γνώση. Ιnternationale Situationiste, 1979 [1958 - 1969]. Χωροταξία (μτφ. Κλωντ Λωράν και Παναγιώτης Τουρνικιώτης). Αθήνα: Ακμών. Κρεμμύδα, Λ. 2015. (Ανα)διαμορφώσεις >> Διαπραγματεύσεις του Αντικειμένου μέσα από Διαφορετικά Υποκείμενα: Συγκροτήσεις του πεδίου της Αθήνας ως ανοιχτό αντικείμενο, διπλωματική εργασία ΔΠΜΣ Αρχιτεκτονική - Σχεδιασμός του Χώρου, επιβλ. καθηγητής: Γ. Παρμενίδης. τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αθήνα.

Kwinter, S. 2003. Architectures of Time. Cambridge Massachusetts and London: The MIT Press.

Lakoff, G. & Johnson, M. 2005 [1980]. Ο Μεταφορικός Λόγος (μτφ. Ο. Καλομενίδου). Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

Landow, G. P. 1992a. HyperText: The Convergence of Contemporary Critical Theory and Technology., Baltimore: The Johns Hopkins University Press.

Landow, G. P. 1992b. HyperText 3.0: Critical theory and new media in the era of globalization.

Baltimore: The Johns Hopkins University Press.

Lévy, P. 1999 [1995]. Δυνητική Πραγματικότητα (μτφ. Μ. Καραχάλιος). Αθήνα: Κριτική.

Massumi, B. 2011. Semblance and Event. Cambridge Massachusetts and London: The MIT Press.

Mauss, M. 2004 [1934] ‘Τεχνικές του Σώματος’ (μτφ. Θ. Παπαδέλης) στο Δ. Μακρυνιώτη (επ.) Τα Όρια του Σώματος. Αθήνα: Νήσος, σσ. 77-82.

Neumüller, Ν. 2003 [2001]. Hypertext semiotics in the commercialized Internet. Hamburg: Diplom.de.

Nöth, W. 1990 [1985]. Handbook of Semiotics. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press.

O’ Rourke, K. 2013. Walking and Mapping. Cambridge Massachsetts and London: Routledge.

270

Ortony, A. 1993 [1979]. ‘Metaphor, language, and thought’ in A. Ortony (ed)., Metaphor and Thougth. New York: Cambridge University Press, pp. 1-16. Παρμενίδης, Γ. 2013-2014. Διαλέξεις μαθημάτων ‘Αρχιτεκτονική ως Αντικείμενο Έρευνας Ι: Περί του Εννοιολογικού Υποβάθρου της Έρευνας και της Κατασκευής των Εννοιολογικών Εργαλείων και του Σώματος της Έρευνας’ και ‘Αρχιτεκτονική ως Αντικείμενο Έρευνας ΙΙ: Περί της Κατασκευής και Αποτίμησης των Εννοιολογικών Εργαλείων και του Σώματος της Έρευνας δια του Σχεδιασμού’ της κατεύθυνσης ‘Σχεδιασμός - Χώρος - Πολιτισμός’ στο ΔΠΜΣ ‘Αρχιτεκτονική - Σχεδιασμός του Χώρου’, τμήμα Αρχιτεκτόνων, ΕΜΠ, Αθήνα.

Pierce, C. S., and Houser, N. 1998. The essential Pierce: selected philosophical writings Vol. 2 (1893-1913), Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis.

Sadler S., 1999. The Situationist City. Cambridge & London: The MIT Press.

Saussure F., 1979 [1916]. Μαθήματα Γενικής Γλωσσολογίας (μτφ. Φ.Δ Αποστολόπουλος). Αθήνα: Παπαζήση.

Schechner, R. 2003 [1988]. Performence Theory. London: Routledge.

Schechner, R. 2004 [1993]. The Future of Ritual. London: Routledge.

Schön, D. 1983. The Reflective Practitioner. Basic Books, Inc. Soja, Ε. W. 2007 [1996]. Thirdspace: Journeys to Los Angeles and Other Real-and-Imagined Places.

Malden Ma, Oxford, Victoria: Blackwell Publishing. Σταματοπούλου Α., 2011. ‘Αθήνα 2010: 9+1 διαδρ_αστικές αναγνώσεις’, Ερευνητική εργασία (διάλεξη), επιβλέποντας καθηγητής: Π. Τουρνικιώτης, τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αθήνα. Σταματοπούλου Α., 2012. ‘Η Ανάγνωση της Πόλης, Εργαλείο Σχεδιασμού της: Αθήνα’, Διπλωματική εργασία, επιβλέποντες καθηγητές: Μ. Μπαμπάλου Νουκάκη & Π. Τουρνικιώτης, τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αθήνα. Σταματοπούλου Α., 2014. ‘Το Ανάγλυφο του Εδάφους ως Εμπειρία σε Καταγραφές της Πόλης: μια μέθοδος ανίχνευσης του Ιλισ(σ)ού στο χαρτί’, Εργασία στο ΔΠΜΣ ‘Αρχιτεκτονική - Σχεδιασμός του Χώρου’, υπεύθυνος καθηγητής: Π. Τουρνικιώτης, τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αθήνα. Σταματοπούλου, Α. 2015. ‘Ο Σκοπός του Άσκοπου’, Εργασία στο ΔΠΜΣ ‘Αρχιτεκτονική - Σχεδιασμός του Χώρου’, υπεύθυνοι καθηγητές: Γ. Γυπαράκης, Κ. Ντάφλος, Γ. Γρηγοριάδης, Ν. Λάσκαρης. τμήμα Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αθήνα.

Turner, W. V. and Bruner M. E (eds.). 1986. The Αnthropology of Εxperience. Urbana and Chicago: University of Illinois Press.

ερευνητικά προγράμματα Ερευντικό Πρόγραμμα ΥΠΕΚΑ -ΕΜΠ (2011-2012), Μεταλλασσόμενοι Χαρακτήρες και Πολιτικές στα Κέντρα Πόλης Αθήνας και Πειραιά (επ. υπεύθυνος: Π. Τουρνικιώτης), Αθήνα. Ερευνητικό Πρόγραμμα ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΤΤΙΚΗΣ - ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΕΜΠ (2013-2014), Διερεύνηση Στρατηγικών για τη Δικτύωση Αστικών Παρεμβάσεων στο Μητροπολιτικό Κέντρο Αθηνών (επ. υπεύθυνος: Γ. Παρμενίδης), Αθήνα.

271

λεξικό

Ανάγνωση πόλης Η ανάγνωση της πόλης είναι η προσέγγιση της πόλης ως προς ερμηνείες που κάνει ένα συγκεκριμένο υποκείμενο. Ο εμπρόθετος χαρακτήρας της ανάγνωσης την καθιστά μια πράξη δημιουργική, ώστε να την αντιλαμβανόμαστε και με όρους γραφής: μια ελάχιστη γραφή της πόλης.

Ανοιχτό σημαινόμενο βλ. η πόλη ως ανοιχτό σημαινόμενο

Βιωμένη εμπειρία της πόλης Μια βιωμένη εμπειρία της πόλης είναι μια βιωμένη αλληλεπίδραση ενός υποκειμένου με ο,τιδήποτε συνιστά την πόλη (υποκείμενα, υλικά πράγματα, καταστάσεις/ συνθήκες/ συμβάντα). Μια βιωμένη εμπειρία έχει αρχή και τέλος: είναι μια ενότητα νοήματος (Dilthey 1976 [1914], Turner and Bruner 1986). Κάθε ενότητα εμπειρίας συνδέεται με παρελθοντικές ενότητες εμπειρίας και νοημάτων μέσω της μνήμης και επηρεάζεται από αυτές. Στο πλαίσιο αυτό, μιλάμε για πολλαπλές διασυνδεδεμένες ενότητες εμπειρίας και νοήματος κατά τη ροή του χρόνου.

Διάδραση στην ανοιχτή χαρτογράφηση Διακρίνουμε τρεις περιπτώσεις διάδρασης στην ανοιχτή χαρτογράφηση: 1. Τη διάδραση με την πόλη: η ανοιχτή μεταβαλλόμενη και διαδραστική χαρτογράφηση, και μόνο μέσα από τη διαδικασία κατασκευής της (με τα πειράματα και τις προσκλήσεις σε εφαρμογές), γίνεται αφορμή ή/ και μέσο διάδρασης του κάθε ξεχωριστού υποκειμένου με την πόλη (και ως φυσικό, ιδεολογικό, πολιτισμικό αντικείμενο στη συμπλοκή τους και ως συνθήκη ευρύτερα).

2. Έμμεση διάδραση μεταξύ των υποκειμένων των συνεργειών (των υποκειμένων που διαβάζουν και χειρίζονται την ανοιχτή χαρτογράφηση ως εργαλείο) από τη μία πλευρά, και των εκάστοτε υποκειμένων των συλλεγμένων χαρτογραφήσεων και των συνεπειών αυτών των χαρτογραφήσεων στο αρχείο και στις δυνατότητες συσχετισμών από την άλλη πλευρά.

275

3. Η τρίτη περίπτωση διάδρασης αφορά τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των υποκειμένων των συνεργειών: πρόκειται για μια διάδραση μεταξύ υποκειμένων, η οποία προκαλείται από την από κοινού τους διάδραση με την ανοιχτή μεταβαλλόμενη και διαδραστική χαρτογράφηση, είτε ως αρχείο και εργαλείο (δεύτερη και τρίτη εκδοχή συνέργειας) είτε μόνο ως εργαλείο (πρώτη εκδοχή συνέργειας). Αυτή η διάδραση σε ένα σενάριο εφαρμογής συνεργασίας, (βλ. σενάρια εφαρμογών), μπορεί να είναι άμεση και συγχρονική, ενώ ενδέχεται να συμπίπτει και με πρόσωπο-με-πρόσωπο διάδραση και να μη γίνεται μέσω του εργαλείου της χαρτογράφησης, αλλά με αφορμή ή αιτία τη συγκρότηση και το χειρισμό της. Η διάδραση μπορεί να είναι και πιο έμμεση και μη-συγχρονική, δηλαδή, να συμβαίνει έμμεσα μεταξύ π.χ. ενός υποκειμένου που προκάλεσε συνέργεια σήμερα και ενός άλλου που για άλλο λόγο και με άλλη αφορμή προκάλεσε συνέργεια πριν ένα μήνα. Δηλαδή, μπορούμε να έχουμε και διάδραση, η οποία συμβαίνει χωρίς συγχρονική φυσική ή διαμεσολαβημένη συν-παρουσία των υποκειμένων και χωρίς συγχρονική διάδρασή τους με την ανοιχτή χαρτογράφηση. Μια τέτοια ασύγχρονη διάδραση διαμεσολαβείται εξ ολοκλήρου από την εργαλειακή υπόσταση της ανοιχτής μεταβαλλόμενης και διαδραστικής χαρτογράφησης.

Διαχείριση πόλης Υποθέτουμε ότι η πόλη δημιουργείται και μεταβάλλεται ως προς πολλαπλές παραμέτρους. Από αυτή τη σκοπιά, η έννοια της διαχείρισης της πόλης αναφέρεται σε ενέργειες διαχείρισης της συνθήκης δημιουργίας και διαρκούς μεταβολής της (π.χ. διαχείριση παραμέτρων και κυρίως σχέσεων παραμέτρων) και της αντίστοιχης πολυπλοκότητάς της. Αυτό σημαίνει ότι η κατανόηση της διαχείρισης μπορεί να έχει πολλές εκφάνσεις. Από τη μία, η διαχείριση δεν είναι κατ’ ανάγκη σχεδιαστική ή έστω δεν περιορίζεται σε αρχιτεκτονικό ή πολεοδομικό ή αστικό σχεδιασμό. Η διαχείριση μπορεί να φορά ευρύτερη λήψη αποφάσεων για την πόλη. Από την άλλη, αυτό δεν αποκλείει μια κατανόηση της διαχείρισης ως μέρος μιας διαδικασίας σχεδιασμού ή διαδικασιών παρέμβασης στην πόλη, χωρίς να είναι πάντα διακριτή ενέργεια. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να έχουμε σχεδιασμό μιας διαχείρισης παραμέτρων, αλλά και η διαχείριση των παραμέτρων μπορεί να αποτελεί απευθείας μια παρέμβαση στην πόλη. Η διαχείριση, ο σχεδιασμός και η παρέμβαση μπορεί να είναι μέρη/ φάσεις/ εργαλεία μιας ευρύτερης διαδικασίας.

276

Καταγραφή πόλης Με τον όρο καταγραφή της πόλης εννοούμε κάθε γραπτή - γραμμένη περιγραφή της, δηλαδή κάθε γραμμένη αναπαράστασή της. Κάθε καταγραφή συγκροτείται μέσα από πράξεις που κάνει το υποκείμενό της: πυροδοτείται από κάποια αφορμή ή αιτία, στηρίζεται σε ερμηνείες και σε παραστάσεις της πόλης, έχει - συνειδητό ή όχι - σκοπό. Ως εκ τούτου, αντιμετωπίζουμε κάθε καταγραφή, αφενός, ως εμπρόθετη και, αφετέρου, ως συμπλεκόμενη με πράξεις ανάγνωσης. Η ανάγνωση ενσωματώνεται στην καταγραφή, όπως και ο σκοπός της, ακόμα κι αν τα ίχνη τους δεν είναι διακριτά στο αποτέλεσμά της (π.χ. σε μια φωτογραφία). Η καταγραφή μαζί με την ανάγνωση ως αναπόσπαστες μεταξύ τους πράξεις - ή σειρές πράξεων - συγκροτούν αυτό που η ανοιχτή χαρτογράφηση ως ‘χαρτογράφηση’.

Παρέμβαση στην πόλη Αντιλαμβανόμαστε την παρέμβαση ως την πράξη αλλαγής μιας οποιασδήποτε υφιστάμενης και καθιερωμένης κατάστασης. Εν προκειμένω, η παρέμβαση μπορεί να αφορά και αλλαγή του τρόπου, με τον οποίο παράγεται η πόλη. (υλική παρέμβαση) Με τον όρο υλική παρέμβαση αναφερόμαστε σε οποιασδήποτε κλίμακας παρέμβαση σε υλικές συνιστώσες που επηρεάζουν, είτε άμεσα είτε έμμεσα, την ευρύτερη υλικότητα του αστικού πεδίου. Μια έμμεση επιρροή, η ισχύς και η εμβέλεια της οποίας είναι τέτοια, ώστε να παρεμβαίνει στην υλικότητα του πεδίου, αφορά παρεμβάσεις που δε γίνονται επί του εκάστοτε πεδίου αλλά εκτός αυτού. Σε κάθε περίπτωση, η υλική παρέμβαση αποτελεί μια μεταβολή της υλικότητας, που επηρεάζει ανάλογα την αλληλεπίδραση υποκειμένων με αυτήν (π.χ. όταν μια υλική διαμόρφωση ενός υπαίθριου χώρου είναι ικανή να προκαλέσει μεταβολές στην περιφέρεια του πεδίου της). Mια υλική παρέμβαση προκαλεί και μη-υλικές παρεμβάσεις σε ένα πεδίο και μόνο μέσα από τις αλλαγές, που προκαλεί στις δυνατότητες αλληλεπίδρασης. (μη-υλική παρέμβαση) Η μη-υλική παρέμβαση αφορά μεταβολές που ξεκινούν ως μη-υλικές και αφορούν το μη-υλικό επίπεδο των σχέσεων. Μη-υλικές μπορούν να θεωρηθούν και παρεμβάσεις στις σχέσεις που παράγουν την πόλη. Ωστόσο, οποιαδήποτε μη-υλική παρέμβαση μπορεί να έχει συνέπειες που να προκαλούν μεταβολές στην υλικότητα του πεδίου της πόλης. Υλική και μη-υλική παρέμβαση δεν είναι κατ’ ανάγκη διακριτές.

277

Περιγραφή πόλης Μια περιγραφή της πόλης είναι μια παράσταση της πόλης που εκφράζεται: μια αναπαράσταση της πόλης. Η περιγραφή μπορεί να έχει τη μορφή λόγου, αλλά μπορεί να εκφράζεται και με άλλους τρόπους, όπως με κινήσεις του σώματος. Όταν μια περιγραφή αποτυπώνεται γραπτώς, π.χ. μέσα από κείμενο ή/και εικόνα, τότε είναι και αυτό που εννοούμε εδώ ως καταγραφή. Πολλαπλότητα Ο όρος πολλαπλότητα προσδιορίζει την απειρία και την ετερογένεια των χαρτογραφήσεων, των υποκειμένων και των σχέσεων που συγκροτούν την ανοιχτή χαρτογράφηση. Η έννοια της ‘πολλαπλότητας’ αντλεί από την ιδέα του ριζώματος που εισάγουν οι Deleuze και Guattari (2013 [1987]) στο ‘A Thousand Plateaus’. Οι ‘πολλαπλότητες’, σύμφωνα με τους Deleuze και Guattari ‘είναι ριζωματικές’. Το ‘ρίζωμα’ (μετα)σχηματίζεται, ‘χωρίς αρχή και τέλος’, μέσα από ‘αδιάκοπες’ και μη-πεπερασμένες ‘συνδέσεις’.

(η) Πόλη είναι ανοιχτό σημαινόμενο Η έννοια του ανοιχτού σημαινόμενου, όπως την εννοούμε εδώ, αναφέρεται στην απειρία των δυνατοτήτων σημασιοδότησης ενός αντικειμένου (εν προκειμένω της πόλης), αντλώντας από θεωρίες σημειολογίας (κυρίως βάσει της θεωρίας του Pierce, βλ. Pierce and Houser 1998) και θεωρίες της σημειωτικής προσέγγισης του αστικού χώρου (urban semiotics) (ενδεικτικά: Gottdiener and Lagopoulos 1986). Ο όρος σημαινόμενο αντλείται από τη θεωρία του Saussure (1979 [1916]), κατά την οποία το σημείο (sign) συντίθεται από ένα σημαίνον (signifier) και από το σημαινόμενο (signified) που είναι η έννοια την οποία το σημαίνον σημασιοδοτεί. Ωστόσο, εδώ τον χρησιμοποιούμε μέσα από το πρίσμα της θεωρίας του Pierce, κατά την οποία το σημείο είναι οι τριαδικές σχέσεις μεταξύ τριών όρων. Ο πρώτος όρος (representamen) είναι μια (ανα)παράσταση του δεύτερου όρου (object), όπως αυτή καθορίζεται από έναν τρίτο (interpretant). Ο πρώτος όρος ‘representamen’ είναι (ανα)παράσταση του αντικειμένου. Ο δεύτερος όρος είναι το (αναφερόμενο) αντικείμενο (object/ referent), αυτό στο οποίο αναφέρεται ο πρώτος όρος, η (ανα)παράσταση. Ο τρίτος όρος είναι το ερμηνεύον στοιχείο (interpretant ή interpretation ή significance ή signification), το νόημα - η σημασία του σημείου. Κάθε ερμηνεύον στοιχείο προέρχεται από ένα άλλο ερμηνεύον στοιχείο, ενώ κάθε ερμηνεία μπορεί να αντιμετωπιστεί και ως (ανα)παράσταση: αυτή η διαδοχή ερμηνευόντων τείνει να είναι αδιάκοπη, επιτρέποντας στη διαδικασία της σημείωσης να μη σταματά ή τουλάχιστον να επιδιώκει να μην έχει τέλος. Από αυτή τη δυνατότητα διαρκούς σημείωσης αρθρώνεται η κατανόηση της πόλης ως ανοιχτό σημαινόμενο, ως ανοιχτή σε ερμηνείες που μπορούν να γίνονται αναπαράστασεις της.

278

Το αντικείμενο, η ερμηνεία του και η (ανα)παράστασή του αλληπροσδιορίζονται. Στο πλαίσιο αυτό, η θεώρηση της πόλης ως ανοιχτό σημαινόμενο, συγκλίνει προς μια θεώρησή της και ως ανοιχτό σημαίνον. Με τους όρους του Pierce, αν οι αναφορές στο αντικείμενο είναι ανεξάντλητες, τότε είναι και το αντικείμενο πολλαπλό, ώστε το ανοιχτό σημαινόμενο να συγκλίνει και με κατανόηση της πόλης ως ανοιχτό αντικείμενο.

Συνέργεια χαρτογραφήσεων στην ανοιχτή χαρτογράφηση Οι συνέργειες είναι ενεργοποιήσεις συσχετισμών μεταξύ χαρτογραφήσεων του αρχείου της ανοιχτής χαρτογράφησης, οι οποίες εξελίσσονται σε παραγωγή νέων χαρτογραφήσεων. Συνέργειες μπορούν να προκληθούν από οποιοδήποτε υποκείμενο διαδρά με την ανοιχτή χαρτογράφηση.

Συσχετισμός χαρτογραφήσεων στην ανοιχτή χαρτογράφηση Οι συσχετισμοί αφορούν τις δυνατότητες σχέσεων μεταξύ των πολλαπλών χαρτογραφήσεων ως προς κοινές ιδιότητές τους και ως προς κοινές αναφορές τους στην πόλη. Οι δυνατότητες συσχετισμών είναι κριτήρια ταξινόμησης και κόμβοι υπερσύνδεσης, που θέτει κάθε φορά όποιο υποκείμενο συγκροτεί και διαχειρίζεται την ανοιχτή χαρτογράφηση. Για να ενεργοποιηθεί ένας συσχετισμός, προϋποτίθεται η διάδραση ενός οποιουδήποτε υποκειμένου με το εργαλείο της ανοιχτής χαρτογράφησης και, ειδικότερα, με το αρχείο των χαρτογραφήσεων.

Σχεδιασμός της πόλης ή σχεδιασμός στην πόλη Με τον όρο σχεδιασμό αναφερόμαστε στο σχεδιασμό της πόλης, στον πολεοδομικό και στον αστικό σχεδιασμό ή ακόμα και στο σχεδιασμό υλικών πραγμάτων (π.χ. υλικών υποδομών πόλης, κτιρίων κ.α.) στο πλαίσιο μιας συγκρότησης στρατηγικής σχεδιασμού ή διαχείρισης της πόλης.

Mια διαδικασία σχεδιασμού μπορεί και να σχεδιάζει/ οργανώνει και παρεμβάσεις στην πόλη σε κλίμακα πιο εστιασμένη (π.χ. σε ένα δρόμο, πλατεία κ.α.). Με τον όρο σχεδιασμό δεν εννοούμε κατ’ ανάγκη υλικές διαμορφώσεις, ούτε σχετικές αρχιτεκτονικές ή πολεοδομικές προτάσεις. Μπορούμε να μιλάμε και για το σχεδιασμό των συνθηκών χωρικών σχέσεων.

Τόπος στην ανοιχτή χαρτογράφηση Αναφερόμαστε σε ‘τόπο’ εντός εισαγωγικών. Κάθε ‘τόπος’ είναι το σημείο που γεννά μια χαρτογράφηση, ως μια διαδικασία πλαισιωμένης σημείωσης της πόλης. Ο ‘τόπος’ κατανοείται με όρους σημειωτικής ως ένα σημείο: από αυτή τη σκοπιά, ο ‘τόπος’ γεννιέται κατά τη χαρτογράφηση και αποτελείται από τη συμπλοκή υποκειμένου και των εμπρόθετων πράξεων σχέσης του με τη φυσική, ιδεολογική, πολιτισμική διάσταση της πόλης ως αντικείμενο και ως συνθήκη. Ο ‘τόπος’ ενσωματώνει και τις σχέσεις του με άλλους ‘τόπους’ εντός του συστήματος

279

της ανοιχτής χαρτογράφησης, παραπέμποντας στον όρο ‘τοπολογικές σχέσεις’. Κάθε ‘τόπος’ είναι και οι σχέσεις του με άλλους ‘τόπους’. Κάθε ‘τόπος’ είναι και ‘κόμβος’ της πόλης, όπως επιδιώκει να την ανακατασκευάζει η ανοιχτή χαρτογράφηση. Ο ‘τόπος’ μπορεί να αναφερθεί και ως ‘σημειο-τόπος’ ή ‘υποκειμενο-σημειο-τόπος’, ώστε να ενσωματωθεί στον όρο, αφενός, ο κομβικός ρόλος του υποκειμένου κατά την αμοιβαία γέννησή τους και, αφετέρου, η σημειωτική διάσταση αυτής της γέννησης.

Τοπολογικές σχέσεις Οι σχέσεις μεταξύ των ‘τόπων’ είναι αυτό που εννοούμε εδώ ως τοπολογικές σχέσεις. Πρόκειται για σχέσεις μεταξύ ‘τόπων’, οι οποίες μπορούν να είναι ανεξάρτητες των γεωγραφικών γειτνιάσεων στο υλικό αστικό πεδίο. Οι τοπολογικές σχέσεις επιτρέπουν νέες περιοχές, όπως προκύπτουν από τις σχεσιασκές γειτνιάσεις των ‘τόπων’. Επιπλέον, οι τοπολογικές σχέσεις μεταξύ των ‘τόπων’ είναι και μέρος τους: δηλαδή, κάθε ‘τόπος’ προσδιορίζεται και από τις τοπολογικές σχέσεις του με άλλους ‘τόπους’.

Υπερσύνδεσμος Ο όρος υπερσύνδεσμος συνδέεται με τον όρο ‘υπερκείμενο’. Το υπερκείμενο είναι ένας τρόπος μη-γραμμικής οργάνωσης της πληροφορίας. Η λογική του υπερκειμένου επιτρέπει τη συγκρότηση δικτύων ετερογενών πληροφοριών, σε μια λογική ανοιχτότητας. Ένα υπερκείμενο μπορεί να έχει περισσότερους διακριτούς ‘συγγραφείς’, ενώ η πλοήγηση σε αυτό εξαρτάται από τις επιλογές του κάθε αναγνώστη του συστήματός του. Το υπερκείμενο περιλαμβάνει συνδέσεις μεταξύ σημείων του, οι οποίες ονομάζονται υπερσύνδεσμοι.

Υποκείμενο Αντιμετωπίζουμε το υποκείμενο ως αμοιβαία συγκροτούμενο με το αντικείμενο κατά τη διάδρασή τους (ενδεικτικές πηγές: Kwinter 2003 και Lakoff and Johnson 2005 [1993], Massumi 2011, Badiou 2015 [1988] και 2013 [2006]). Με τον όρο υποκείμενο δεν αναφερόμαστε υποχρεωτικά σε ένα άτομο, αλλά και σε οποιαδήποτε εκδοχή ενός συνόλου ατόμων. Επιπλέον, κάθε άτομο είναι δυνάμει πολλαπλό υποκείμενο ως προς τις διαφορετικές ιδιότητες που φέρει, ως προς τους πολλαπλούς του ρόλους και τις διαφορετικές του ταυτότητες. Κάθε υποκείμενο δρα σε προσδιορισμένο ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο και αντιμετωπίζεται ως ενσώματο.

280

Υποκείμενο + ανοιχτή μεταβαλλόμενη διαδραστική χαρτογράφηση Αναφερόμαστε με τρεις τρόπους στο υποκείμενο: το υποκείμενο μιας χαρτογράφησης, το υποκείμενο της ανοιχτής χαρτογράφησης και το υποκείμενο διάδρασης με την ανοιχτή χαρτογράφηση. Το υποκείμενο μιας χαρτογράφησης είναι ένα από τα πολλαπλά υποκείμενα μιας από τις πολλαπλές χαρτογραφήσεις. Το υποκείμενο της ανοιχτής χαρτογράφησης είναι το υποκείμενο που συγκροτεί την ανοιχτή χαρτογράφηση, το υποκείμενο που συλλέγει χαρτογραφήσεις, θέτει δυνατότητες συσχετισμών και συνεργειών, το υποκείμενο που κάνει πειράματα ή εφαρμόζει το εργαλείο. Το υποκείμενο διάδρασης με την ανοιχτή χαρτογράφηση είναι το υποκείμενο που τη διαβάζει και τη χειρίζεται ως ήδη συγκροτημένο εργαλείο: δηλαδή, το υποκείμενο που μπορεί να ενεργοποιήσει δυνητικούς συσχετισμούς ή να προκαλέσει συνέργειες και να παράξει νέες χαρτογραφήσεις. Σε κάθε περίπτωση από αυτές, το υποκείμενο συγκροτείται αμοιβαία με την πόλη κατά τη διαδικασία της χαρτογράφησής του ή με την ανοιχτή χαρτογράφηση κατά τη διάδραση με αυτή (π.χ. μέσα από τη διαδικασία χειρισμού του εργαλείου).

Χαρτογράφηση = ανάγνωση + καταγραφή από υποκείμενο Ο όρος ‘χαρτογράφηση’ χρησιμοποιείται ως αντίστοιχος του αγγλικού όρου mapping. Δίνουμε έμφαση στην κατανόησή της ως διαδικασία (Corner 1999, Cosgrove 1999), ως ρήμα. Υπό αυτό το πλαίσιο, η χαρτογράφηση περιλαμβάνει πράξεις ανάγνωσης και πράξεις περιγραφής και καταγραφής που κάνει ένα υποκείμενο. Είναι εμπρόθετη, τόσο επειδή οι πράξεις ανάγνωσης και οι πράξεις καταγραφής είναι εμπρόθετες όσο και η συμπλοκή τους. Η χαρτογράφηση δεν περιορίζεται στην ανίχνευση, στον εντοπισμό ή στην επικοινωνία, αλλά δημιουργεί: εν προκειμένω, επιτρέπει και προκαλεί την κατασκευή ‘τόπων’ και σχέσεων ‘τόπων’.

281