Project Portugal

Vila Real

Arne Nooitgedagt, Erik Essink, Lotte Plomp & Mark van den Brom

Zomerstage Portugal Centrale vraag: Hoe wordt er in Portugal omgegaan met groen in en rondom de stad, de milieu- en waterkwaliteit en hoe draagt dit bij aan de ontwikkeling en behoud van de natuur?

Arne Nooitgedagt, Erik Essink, Lotte Plomp & Mark van den Brom Plaats: Vila Real, 05 augustus 2011 Opdrachtgever: CAH Almere, Hans van der Wolde

2

Voorwoord Dit rapport komt voort uit een studieopdracht van de eerstejaars studenten Natuur, Economie & Leefomgeving aan de CAH Almere. De opdracht is uitgevoerd in Vila Real in Portugal. Binnen deze opdracht is er gekeken naar het groen in en rondom de stad, het waterbeleid dat men in Vila Real voert, milieukwaliteit, leefbaarheid en verschillende verkeersstromen in en rond het gebied.

Dit project is te danken aan een aantal personen, onder andere voor het regelen van een opdracht en een locatie: - Hans van der Wolde (Coördinator/docent) - Frank Braakhuis (Docent) - Edna Cabecinha (Contact persoon en informatieverschaffer).

Maar ook zonder hulp van de volgende personen zouden we niet tot het behaalde resultaat zijn gekomen: - Edna Cabecinha (Contactpersoon en informatieverschaffer) - Vicente Seixas e Sousa (Directeur Universidade Trás-os-Montes e Alto Douro) - Rui Fraga (Restauranteigenaar Terra de Montanha) - Miguel Esteves (Milieuadviseur gemeente Vila Real) - Henrique Pereira (Beheerder Oud Natural Park) - Maria Madalena Vieira-Pinto (Professor in diergedrag en bewoner Vila Real) - Pedro Pereine de jesus (Bewoner Vila Real) - Lucia Fernandes (Hoofd Erasmus office) Voor het last minute regelen van ons onderkomen en kantoor willen we ook graag de volgende personen bedanken: - Esther Regelink (Student CAH Dronten) - Ivo Holmer (Student CAH Dronten)

3

Inleiding Het leven in de stedelijke omgeving heeft veel positieve waarden: een dynamische omgeving waarbij het kerngebied als magneet functioneert. Mensen komen vooral naar de stad om te werken. Het is de economische waarde waar veel mensen gebruik van maken. Hierdoor is de leegloop van het platteland erg hard achteruit gegaan. Het stedelijke leven kent bij een vaak hoge verdichting een veelzijdigheid van gebeurtenissen. De stedelijke omgeving kent daardoor ook zijn negatieve kanten, zoals geluidsoverlast, verdichting, criminaliteit en psychische druk, lucht- en bodemverontreiniging en lichtvervuiling. In deze stadsproblematiek spelen groen en water een belangrijke rol, onder andere bij: - leefbaarheid en gezondheid in de stad, - milieukwaliteit in en om de stad, - ontwikkeling en behoud van biodiversiteit in de stad.

In de eerste twee jaar van de opleiding Natuur, Economie & Leefomgeving staat er een aantal dingen centraal waaronder de leefbaarheid, biodiversiteit, ecowijken, duurzaamheid en milieukwaliteit. Met de verkregen kennis in het eerste jaar zijn vier studenten naar Vila Real gegaan. Dit is een plaats in het noordelijk deel van Portugal.

Hier hebben de studenten een project uitgevoerd over het stedelijk groen, bebouwing, duurzaamheid, infrastructuur en watermanagement. Zij zijn daarbij opzoek gegaan naar het antwoord op de hoofdvraag van het project: “Hoe kunnen groen, natuur en water in en om de stad bijdragen aan de leefbaarheid, de milieukwaliteit, het behoud en ontwikkeling van natuur?”

Om goed en georganiseerd te werk te gaan is er eerst duidelijk overlegd hoe het project gepland zou worden. Het leek ons het gemakkelijkst wanneer er in twee groepjes van twee gewerkt zou worden, waardoor er snel en efficiënt gehandeld kan worden. In het kantoor waar we zaten stond nog een oud schoolboord dat wij dankbaar in gebruik hebben genomen om onze planning duidelijk en gestructureerd op te noteren. Het onderzoek is verdeeld in vier subonderwerpen waardoor er halverwege het project een groepswissel kon plaats vinden om het samenwerken leuk houden. Na deze afspraken gemaakt te hebben is iedere groep aan het werk gegaan. Per onderwerp is er eerst deskresearch uitgevoerd om zoveel mogelijk over de onderwerpen te weten te komen. Na de deskresearch zijn er doelgerichte interviews gehouden om zo de overige informatie te verzamelen.

Afhankelijk van de gegevens die we nodig hadden zijn er mensen van een natuurorganisatie, gemeente, burgers en ondernemers geïnterviewd.

In dit rapport zal er eerst worden ingegaan op algemene informatie over Portugal en Vila Real.

In het eerste hoofdstuk zal er wat dieper op het landschap worden ingegaan en over de bodem, cultuur historie en economie.

In het tweede hoofdstuk zal het watermanagement van Portugal en Vila Real aanbod komen waarin de verschillende manieren van watergebruik worden besproken.

Het water wordt opgevolgd door hoofdstuk drie waarin zowel het groen in als om de stad worden geanalyseerd met daarin beeldfragmenten van verschillende groenstructuren.

Na het groen besproken te hebben komt er een vijfde hoofdstuk met energie. Hier wordt duurzame energie naar voren gebracht waarbij er wordt gekeken hoe Portugal en ook Vila Real zich duurzaam ontwikkelt.

Het laatste hoofdstuk (zes) beschrijft de stedenbouw. Dit hoofdstuk is onderverdeeld in drie subkopjes; infrastructuur/verkeerstromen, risicovolle plekken en stadslandbouw.

Tot slot geven we de conclusie over onze bevindingen over het gebied en Portugal. We hebben bewust gekozen voor een gezamenlijke conclusie omdat we over het algemeen over de meeste dingen het met elkaar eens zijn.

4

Inhoudsopgave Voorwoord ............................................................................................................................................................3 Inleiding ................................................................................................................................................................4 Portugal .................................................................................................................................................................6 Vila Real............................................................................................................................................................8 Water .....................................................................................................................................................................9 Drinkwater.........................................................................................................................................................9 Missie ..............................................................................................................................................................10 Visie ................................................................................................................................................................11 Riolering en hemelwaterafvoer .......................................................................................................................11 Recreatief water ..............................................................................................................................................11 Groen in en om Vila Real....................................................................................................................................12 Natuur in Portugal ...........................................................................................................................................12 Natuur om Vila Real .......................................................................................................................................16 Natuur..............................................................................................................................................................17 Mens & Natuur................................................................................................................................................17 Natuur in Vila Real .........................................................................................................................................19 CROW methodiek...........................................................................................................................................26 Duurzame Energie in Portugal ............................................................................................................................28 Projecten in Portugal .......................................................................................................................................28 Duurzame stad.................................................................................................................................................30 Intelligente huizen...........................................................................................................................................31 Stedenbouw .........................................................................................................................................................33 Infrastructuur en verkeersstromen...................................................................................................................33 Tolwegen.........................................................................................................................................................34 Vila Real..........................................................................................................................................................35 Gevaarlijke plekken in Vila Real, Portugal.....................................................................................................36 Stadslandbouw ................................................................................................................................................36 Portugese voorbeelden van stadslandbouw.....................................................................................................37 Vila Real..........................................................................................................................................................38 Conclusie.............................................................................................................................................................39 Bronnen ...............................................................................................................................................................40 Bijlagen ...............................................................................................................................................................41 Interviews........................................................................................................................................................41 Rui Frage, Ondernemer...................................................................................................................................41 Miguel Esteves, Engineering Gemeente .........................................................................................................43 Henrique Pereiram, oud beheerder National Park...........................................................................................44 Prof. Vicente Seixas e Sousa, professor Agrarische Engineering...................................................................46 Prof. Maria Magdalena Vieira-Pinto, Professor in diergedrag .......................................................................48 Pedro Pereine de jesus, Student Publieke relaties aan de UTAD ...................................................................49 Logboek...............................................................................................................................................................50

5

Portugal Statistieken

Algemeen: EU-lid sinds:1986 Staatsvorm: Republiek Hoofdstad: Lissabon Oppervlakte: 92.072 km² waarvan 0.5% water Bevolking: 10,6 miljoen Munteenheid: Euro Religie: rooms-katholiek (84,5%) (2,2% protestant) Taal: Portugees Klimaat: Mediterraan Klimaat (in het noorden is het frisser en vochtiger)

Geschiedenis

BBP koopkrachtpariteit (2006)

$229.881 miljard

BBP per hoofd (2006)

$22.677

BBP per sector

visserij en landbouw (4%), diensten (66%), energie (30%)

Inflatiepercentage (2008) 2,7% Beroepsbevolking (2007) 5,5 miljoen Beroepsbevolking per sector

visserij en landbouw (13%), diensten (52%), energie (35%)

Werkloosheidspercentage 8,4% (2007)

landbouw, visserij, ‘Portugal wordt in 1139 gesticht en is daarmee een van de oudste kurk, textiel, naties van Europa. De Romeinen arriveren er in 216 v. C. en Belangrijke industrieën voedselverwerking, noemen het schiereiland 'Hispania'. Wanneer het Romeinse rijk cement productie, instort in de 5e eeuw, vallen de Germanen binnen die in 711 weer elektronica worden verdreven door de Moren. De christelijke koningshuizen uit het noorden van Portugal heroveren vanaf de 11e eeuw hun land terug. Het eerste onafhankelijke koninkrijk wordt in de 11e eeuw uitgeroepen door koning Alfonso Hendriques. Zijn onafhankelijke 'Portucale' is een klein graafschap. Het nieuwe koninkrijk breidt zich uit naar het zuiden en ook de Afrikaanse kust wordt verkend.

Het tijdperk van de Portugese ontdekkingsreizen breekt aan. Het hoogtepunt van de Gouden Eeuw van Portugal wordt bereikt onder Manuel I wanneer Vasco da Gama naar India reist (1498) en Brazilië wordt ontdekt (1500). Door de handel met het Oosten kent Portugal een periode van grote rijkdom maar onder meer door de inval van Spanje in 1580 komt daar snel een einde aan. Portugal wordt rond 1640 weer onafhankelijk, ontdekt goud in Brazilië en kent tot halverwege de 18e eeuw een nieuwe periode van voorspoed.

Na de invasie van Napoleon (1807) en het verliezen van kolonie Brazilië (1825), blijft Portugal arm en verdeeld achter. Er ontstaat een binnenlandse machtstrijd die het land nog verder verzwakt en in 1910 komt er een einde aan het koninkrijk Portugal. De economie blijft bergafwaarts gaan en een lange periode van dictatuur onder António Salazar volgt. Met de Anjerrevolutie van 1974 komt er een einde aan de dictatuur en wordt de democratie hersteld.’

Bodem Wanneer je door het Portugese landschap rijdt kan men er niet omheen dat Portugal op een gesteente ligt. Veel van de bergen zitten namelijk vol met graniet. Graniet is een zuurgesteente, dat voornamelijk uit mineralen, kwarts en veldspaten bestaat.

Naast graniet kom je hier ook een soort klei tegen die vermengd is geraakt met grind. Van deze grond maken de agrariërs veel gebruik, omdat deze vrij vruchtbaar is. Toch is niet alle grond vruchtbaar. Door de rotsachtige ondergrond komen er vaak pioniervegetaties voor in de gebergten van Portugal.

6

Citaat Wikipedia/en Portugal-infopoint: ’Portugal bezit heel weinig natuurlijke rijkdommen en de landbouwgrond wordt vooral gebruikt om dieren te fokken of om gewassen zoals olijven, druiven, kurkeiken of eucalyptus te verbouwen. Er zijn plannen om via een pijpleiding over Marokko en Spanje aardgas uit Algerije aan te voeren.’

7

Vila Real Vila Real is een stad van de gemeente Vila Real, in de provincie Trás-osMontes, het noorden van Portugal. Volgens de volkstelling van juli 2011 zijn er ongeveer 30.000 inwoners in de stad. Door en om de stad loopt een rivier genaamd de Corgo. Om een gedeelte van deze rivier is een park gecreëerd midden in de stad. Ook ligt er naast de stad het natuurpark Parque Natural do Alvão.

Vila Real staat over het algemeen bekend om zijn verschillende familiewapens. In de geschiedenis had namelijk elke familie zijn eigen familiewapen en dit werd vol trots aan het huis gehangen. Momenteel zijn deze wapens niet echt meer zichtbaar aan het huis maar kom je ze nog wel overal tegen in het stadje zelf.

Economie De lokale economie in Vila Real is sterk. Dit komt omdat er veel producten van de lokale boeren worden gekocht en dus binnen de regio Vila Real blijven. De twee grootste werkgevers van de stad zijn de Universiteit en het ziekenhuis. Er zijn 8000 studenten die een belangrijke bijdrage leveren aan de inkomsten van de Vila Real. Ook het ziekenhuis zorgt voor veel werkgelegenheid. Toch zijn er veel grote bezuinigingen aangekondigd op openbare orde en veiligheid, milieubescherming en het behoud van natuur en andere economische functies.

Dit is weergegeven in de onderstaande tabel. Forse bezuinigen komen omdat de overheid moet bezuinigen door de crisis.

2011

Openbare orde en veiligheid Civiele bescherming en de brandbestrijding Milieubescherming en het behoud van Natuur Openbare hygiëne Gebieden Environmental protection Economische functies Industrie en energie wegen

Volgende jaren

Totaal

Financiering definitief

Financiering niet gedefinieerd

2012

2013

2014

790.200

540.200

250.000

120.000

120.000

120.00

475.700 1.594.900

475.700 1.594.900

0 0

0 292.000

0 0

0 0

2.723.000

2.723.000

0

0

0

0

1.203.300 1.833.100

1.203.300 1.833.100

0 0

0 292.000

0 30.000

0 0

8

Water In Portugal wordt er anders omgegaan met water dan in Nederland. Het is namelijk niet zo als in Nederland dat voldoende water vanzelfsprekend is. Ook omdat het landschap andere variatie biedt, voert men een ander waterbeleid.

Net als in Nederland heeft ook Portugal zijn eigen waterschap: Áquas De Portugal. Het Áquas de Portugal (ADP) is de overkoepelende organisatie van verschillende waterschappen die actief zijn in Portugal. Binnen deze overkoepelende organisatie zijn 38 suborganisaties actief die voor de drinkwaterwinning en waterzuivering zorgen.

Omdat er in Portugal een ander klimaat heerst, is het van belang dat er zuinig wordt omgegaan met water. En om te zorgen dat er in tijden van droogte ook voldoende water is wordt er onder andere door middel van stuwdammen water opgeslagen. Deze dammen zijn over het algemeen voorzien van een sluis. Deze sluis maakt vrachtverkeer via het water mogelijk van de kust naar Spanje.

Deze dammen worden niet alleen gebruikt voor het opslaan van water maar er wordt ook elektriciteit mee opgewekt. Een van de dammen waarbij elektriciteit wordt opgewekt ligt in Peso da Régua.(zie onderstaande foto)

Voor Vila Real ligt de dichtstbijzijnde dam in het Parque Natural do Alvão. Deze dam (Dam Alvão) wordt niet gebruikt voor het opwekken van energie maar wordt gebruikt als buffer voor het drinkwater van Vila Real en andere nabij gelegen dorpen. Achteraf gezien zou men de dam een stuk lager in het gebergte plaatsen omdat er dan minder water verloren gaat.

Er wordt ook drinkwater gewonnen uit de rivier de Corgo (dit is een zijtak van de Douro die vanuit Spanje langs Vila Real naar Porto stroomt). Dit is overigens maar een klein aandeel in de drinkwatervoorziening.

Drinkwater Tras-os-Montes en de Alto Douro De organisatie die verantwoordelijk is voor drinkwaterwinning en waterzuivering in Vila Real is Tras-os-Montes en de Alto Douro. Dit is een organisatie die water levert aan 313.400 inwoners en waarbij er 200.443 inwoners zijn aangesloten op de riolering. Tras-os-Montes en de Alto Douro is verantwoordelijk voor een gebiedsoppervlakte van 11.000 km ². Binnen dit gebied bevinden zich 33 gemeentes.

9

Het boven staande plaatje geeft een beeld waar Aqua Tras-os-Montes en de Alto Douro water levert. In het omcirkelde gebied ligt Vila Real.

Tras-os-Montes en de Alto Douro geeft hoge prioriteiten aan zowel mens als aan de natuur. Deze prioriteiten verdelen ze onder de volgende drie waarden: - Betere kwaliteit van leven(beter water - beter leven) - Verbeteren openbare gezondheidstoestand (beter water - gezonder leven) - Het behoud van het natuurlijk erfgoed en omgeving, in harmonie met de aard van de waterbronnen.

Missie

De missie van Tras-os-Montes en de Alto Douro is exploitatie en beheer van de watervoorzieningen. Dit willen ze bereiken door strenge inspecties en nauwlettend onderhoud en renovaties uit te voeren. Hierdoor wil men een hoge kwaliteit realiseren door met hoge efficiĂŤntie het water te filteren en te verspreiden onder de afnemers. Op deze wijze wil men inspelen op de hoge verwachtingen van de klant.

Door deze strikte oplettendheid wordt er tijdens de watertransportatie gelet op de ecologische waarden van de natuur. En doormiddel van de vernieuwde zuiveringsinstallaties kan men aan de eisen van de overheid voldoen die er gesteld worden aan het afval water.

10

Visie De visie van Tras-os-Montes en de Alto Douro is om de sanitaire voorzieningen op hetzelfde niveau te krijgen als in de rest van Portugal. Dit kost wel enige tijd en geld, reden waarom er nauwlettend wordt samengewerkt met de Europese Unie. Tijdens dit proces willen ze de kwaliteit van het water egaliseren zodat er een constantere kwaliteit ontstaat. Dit wil men bereiken door de juiste behandeling te waarborgen.

Riolering en hemelwaterafvoer De riolering en het regenwater zijn net zoals in Nederland gescheiden. Door de hoogteverschillen in het gebied is het lastig om een egale afwatering te creĂŤren. Dit heeft tot gevolg dat de putdeksels op verscheidene plekken hoger staan dan de oppervlakte. Door de extreme weersveranderingen en hoogteverschillen maakt men hier gebruik van grotere kolken om een betere afvoer van het regenwater te realiseren.

De lokale boeren zijn erg blij met de hemelwaterafvoer omdat zij hier vaak van water aftappen voor een natuurlijk irrigatiesysteem. Op de bijgevoegde foto is te zien hoe de maĂŻs op bedden is gezaaid waarbij het water er langs kan stromen waardoor het ook tijdens de droogste dagen water krijgt.

Recreatief water Portugal kent net als in Nederland veel recreatie op het water. Alleen is er een hele andere recreatie. Zo kennen ze in Portugal hoofdzakelijk riviertjes en wanneer we het over meren hebben zijn het vaak stuwdammen die er voor zorgen dat het wateroppervlak zich verbreedt.

Wanneer we ons meer toespitsen op Vila Real is er een hoofdrivier die over het algemeen voor de recreatie zorgt, namelijk de Courgo rivier. Dit is een rivier die uit hoger gelegen gebied komt.

Hierdoor geeft het water een goede verkoeling op de warme zomerse dag. Het water wordt over het algemeen gebruikt door jongeren die er graag in zwemmen. Voor het varen met boten is het te kleinschalig.

Strak naast het riviertje ligt een zwembad waar ook veel mensen de dag door brengen. Dit zijn overigens wel vaak mensen met wat kleinere kinderen die nog niet zo goed kunnen zwemmen. Het water in het zwembad is wel schoner dan het water in het riviertje, dit komt omdat het zwembad water aan bepaalde normen moet voldoen.

11

Groen in en om Vila Real In en om elke stad moet groen te vinden zijn om het leefbaar te houden. Zou er geen groen aanwezig zijn dan heeft dat ernstige gevolgen: de mensen worden depressief, de luchtkwaliteit daalt sterk en de biodiversiteit vermindert. Het is dus zeker nodig dat er groen in en om de stad aanwezig is.

Zo is er gekeken naar het groen in en om de stad Vila Real, naar de parken, aanleg/uitvoering en beheer van groen, recreatie en natuurlijk groen.

Natuur in Portugal Het nationaal bosbouwbeleid van Portugal De doelstellingen in dit bosbouwbeleid zijn gebaseerd op de dynamiek van het privébosbeheer en de vereniging voor gezamenlijk beheer. Het belangrijkste in deze zijn de bos interventiezones: Zonas de Intervenção Florestal (ZIF).

De beleidsinstrumenten zijn gericht op het waarborgen van een efficiënt beheer van de bosgebieden, de schaal van het landschap en een consequente inmenging van publieke steun voor de ontwikkeling van de bosbouw.

Van 2005 tot heden is het de bedoeling om 143 ZIF gebieden te ontwikkelen tot een oppervlakte van 1 miljoen hectare. De gebieden omvatten nu een oppervlakte van 737.709 hectare waarbij meer dan 18.841 eigenaren en 129 bedrijven en lokale overheden zijn betrokken.

Het overheersende landgebruik in de bosgebieden bezetten 75% ZIF gebieden waarvan 51% over bos gaat.

12

De bostypen zijn: 34% pijnboom, kurkeik en eucalyptus

26% Elk, steeneiken en andere eiken en pijnbomen

5% andere hardhout soorten en 4% zachthout.

De illustratie hier beneden laat het grondgebruik en de bodembedekking zien in heel Portugal

Bos Struik Binnenwateren Landbouw Ander gebruik

13

De fondsbeheerders van de ZIF gebieden hebben tot taak om de leden te ondersteunen. Bij de uitvoering van de ondersteunende maatregelen van de overheid wordt prioriteit gegeven aan de ontwikkeling van nieuwe bosbeheermodellen. Het gevolg is een toenemende bosstand zoals weergegeven in de onderstaande figuur.

Je ziet een duidelijke toename van het aantal ZIF gebieden en de relatie tussen het bosbestand bij het figuur.

14

In dit cirkeldiagram kun je zien wat het aandeel is in de totale ZIF gebieden van Portugal, 51% bos, 24% struikgewas en 25% overige typen. Er wordt geschat dat er ongeveer 10.6 miljoen m3 dennen en 6 miljoen m3 eucalyptus zijn ge誰ntegreerd in de ZIF gebieden.

De verdeling van landgebruik in het noordelijk deel van Portugal Geel is landbouw, oranje is struik, groen is bos en paars binnenwateren, rest is overig gebruik.

15

Natuur om Vila Real Parque Natural do Alv達o Het natuurpark do Alv達o is een beschermd natuurgebied gelegen naast de stad Vila Real. Tijdens het inrichten van het park is er een Amerikaanse manier van inrichten gebruikt. Bij die manier is er een mix van natuurlijke en menselijke activiteiten. Dit kon ook niet anders omdat er al verschillende oude dorpen waren gevestigd. Deze dorpen zijn merendeels zelfvoorzienend en brengen geen schade aan de natuur in het park. Integendeel, als die mensen van de dorpen weg zouden gaan dan zou het waarschijnlijk niet veel goeds doen aan de natuur. Deze mensen maken namelijk het vervoer van water naar andere plekken in het park mogelijk.

Plattegrond van Parque Natural do Alv達o.

16

Natuur Flora Het Natuurpark van Alvão past heel dicht bij de overgangszone tussen twee Europese regio's: Eurosiberiana en de Middellandse Zee en is dus beïnvloed door de steeds vochtige en drogere continentale interieur. Dit effect draagt bij aan de hoogtecomponent van de hoogste delen zijn voorzien van een subalpine klimaat wordt gevoeld. Dit mengsel is verantwoordelijk voor de diversiteit en differentiatie van de vegetatie.

Tot nu toe zijn er ongeveer 486 plantensoorten geïnventariseerd: 25 van hen zijn endemisch Iberische (6,3%), 6 endemische Lusitania (1,5%) en 23 zijn staat van instandhouding (5,8%).

Fauna Menselijk ingrijpen in het natuurpark van de Alvão is er op gericht om het evenwicht tussen de verschillende levensvormen van de natuur te behouden. Deze houding heeft bijgedragen aan het creëren van de biologische diversiteit en nieuwe ecologische eenheden (biotopen), agrarische velden, weiden, hagen, enz. Die zich binden aan natuurlijke biotopen.

Tot nu toe zijn ongeveer 200 diersoorten geïnventariseerd in het park de natuurlijke Alvão. Daarvan zijn er ongeveer 117 (58%) opgenomen in bijlage II van de Conventie van Bern en 44 (22%) op de lijst van bedreigde soorten van het Rode Boek van gewervelde dieren in Portugal en 10 (5%) zijn endemisch Iberische.

Mens & Natuur Verschillende gebieden Er zijn drie verschillende soorten gebieden onderscheiden binnen het nationale park.

- Total protection Bij de total protection hebben onbevoegden geen toegang tot dit gebied. In dit gebied komen over het algemeen veel beschermde soorten voor.

- Half protected In het halfprotected deel is er wel toegang, alleen mag er niet gebouwd worden. Er mogen geen huizen worden gebouwd en er is geen landbouw toegestaan.

- Totale acces In het laatstgenoemde deel zijn bijna alle menselijk activiteiten toegestaan, zolang het de natuur niet schaadt.

Schade aan het gebied Binnen het natuurgebied zijn er plekken gevonden waar ozon gevonden is. Dit is erg schadelijk voor mens en natuur. Momenteel is UTAD bezig met een onderzoek hoe dit hier gekomen is. De voornaamste oorzaak zou industrie kunnen zijn maar dit is niet mogelijk. Omdat die er niet is en nooit is geweest.

17

Tijdens de voedselproductie gebruikten de meeste boeren chemische bestrijdingsmiddelen. Ze begrepen niet dat dit veel schadelijke impact heeft op mens en natuur. Daarom is er een project gestart om de boeren te laten inzien dat het zelfde resultaat ook behaald kan worden met ecologische middelen.

Gebruikers Het park wordt voornamelijk gebruikt door drie soorten gebruikersgroepen: - De plaatselijke boeren - Lokale bevolking - Toeristen.

Plaatselijke boeren De plaatselijke boeren laten het vee grazen over de weiden waardoor er een grotere variatie aan vegetatie ontstaat. De boeren die er wonen, houden voornamelijk geiten en runderen. Meer variatie in de vegetatie ontstaat doordat het vee snelgroeiende planten opeet en laag houdt. Hierdoor krijgen lage planten ook licht en langzaam groeiende planten de kans. De boeren zijn voornamelijk zelfstandig, omdat ze hun voedsel zelf produceren en ook nog voedsel overhouden om te verkopen aan derden. Dit stimuleert de lokale economie in het park sterk.

Lokale bevolking Voor de lokale bevolking maakt het niet zo veel uit welke flora en fauna er in en rondom de stad voorkomt. Wel zijn ze erg blij dat het natuurpark er is. Zo zijn ze actief tijdens speciale opschoondagen. Tijdens zo’n opschoondag komen er bijna 25.000 mensen vanuit Vila Real en buitenstanders schoonmaken.

De lokale bevolking koopt wel veel voedsel dat door de boeren is geproduceerd. Hierdoor komt er meer geld in de lokale economie van het natuurpark.

Toeristen De toeristen maken voornamelijk gebruik van de wandelpaden die door het park lopen. Ook bezoeken ze de oude dorpen die in het natuurpark te vinden zijn.

18

Natuur in Vila Real Stedelijk groen Vila Real In dit onderdeel kijken we naar de groenstructuur in de stad Vila Real en de verbinding van het groen met de omliggende gebieden. Ook komt er een kwaliteitmeeting naar voren over het centrale park van Vila Real. De gebiedsanalyse wordt ondersteund door verschillende beeldelementen die enkele typische groenstructuren van de stad kenbaar maken. Als we kijken naar het groen in de leefomgeving in de stad dan is er een grote variatie in gebieden die niet of wel goed worden onderhouden of hun functie waarmaken. We zien op veel plekken kwaliteitsverschillen; daarbij zullen we de eventuele kansen belichten. We beginnen met enkele zwakke groenstructuren in Vila Real. Vaak zijn dit verwaarloosde gebieden die niet goed zijn onderhouden en een afstotende werking hebben op de plekken die wel goed functioneren, of het heeft een bepaalde functie die nog niet goed wordt gebruikt. De gebruikte beeldfragmenten zijn enkele voorbeelden. Het valt wel op dat er in Vila Real veel van dit soort fragmentarische groenelementen te vinden zijn. Daarnaast zijn er natuurlijk ook positieve elementen die overwegend erg goed naar voren komen, deze worden in dit stuk onderbouwd.

19

De negatieve groenelementen Heuvel op unieke locatie

Dit is een locatie bij de studentenverblijfplaats, het is een slordig groen element. Dit is jammer want er liggen kansen voor deze plek. Zo zou er bijvoorbeeld een openbare centrale plek kunnen komen voor de studenten en buurtbewoners, met daarbij een mooi uitkijkpunt in het groen bovenop de heuvel: een uitkijktoren met zicht op het centrale park en de stad. Door twee ingrepen zou deze locatie al veel beter worden: voeg een trap toe naar boven en plaats een rustplaats bovenaan de heuvel.

Het verlaten station met oude spoorverbinding

Dit is een plek die weinig groen bevat, het gebied is openbaar want mensen kunnen er gemakkelijk komen.

Echter functioneel is het niet. Het trekt de mensen niet aan. Er is enig groen maar het is niet goed onderhouden.

Toch heeft het een historische identiteit. Er mogen dan wel geen treinen meer rijden in Vila Real, maar met kleine ingrepen zou het gebied er beter uit kunnen zien. Door bijvoorbeeld de spoorverbinding als wandelroute te gebruiken. Zet de spoorboom omhoog, plaats enkele bankjes en voeg straat verlichting toe. Vul open plekken met stadslandbouw of gras en boomstructuren. Dit maakt uiteindelijk het gebied een stuk aantrekkelijker, het wordt een groen tussenstation voor bewoners met misschien later grondexploitatiemogelijkheden.

20

De geheime route

Dit is een bijzondere verbindingsroute, je ziet hier weer de spoorwegverbinding met aan beide zijden een wijngaard naast hoogbouw. De ligging van dit gebied is redelijk centraal. Het was echter niet goed te zien of het dood zou lopen. Een betere bewegwijzering zou mensen voor deze mooie route kunnen verleiden. De route krijgt een historische identiteit, gepaard met het imago dat de regio al heeft, namelijk de wijnproductie.

Het tweede plaatje geeft een indruk van de slordige groenstructuur. Het zou mooi zijn als de wijngaard door zou lopen langs het spoor en daarmee de spoorverbinding open zou houden (maak er een aantrekkelijke verbinding van).

De verharde binnenplaats

In deze beeldfragmenten is duidelijk te zien dat er geen of nauwelijks groen is voor een goede beschutting voor auto’s op de binnenplaats. Er staan enkele laanbomen (eiken) langs het trottoir. Tevens is het aanwezige beplantingsvak (aangegeven met de cirkel) onverzorgd. Een kleine ingreep bv. door bewoners zou al een hele verbetering zijn(bijvoorbeeld door zelfstandig de beplanting te plaatesen en te onderhouden). Tevens zouden de witte muren met klimplanten begroeid kunnen zijn voor een betere uitstraling voor het binnenhof. Er is eigenlijk teveel verharding aanwezig je ziet een grauwe grijze binnenplek. Het binnenhof heeft eigenlijk twee functies: binnen en buiten parkeren. De derde functie die het zou kunnen hebben is een aantrekkelijke binnenhof voor bedrijven en een rustplek voor bewoners.

21

Onvolledige groenstructuur op belangrijke binnenplaats

Hier zien we een grote binnenplaats op een centrale ligging bij het grote winkelcentrum Dolca vita en bij verschillende appartementen. Op het eerste plaatje is te zien dat er een enkele woning staat, daarbij is er een hekwerk te zien die de woning niet volledig afbakent. Ook zijn er geen groene bermen te vinden. Tegelijkertijd is de plek nauwelijks beschut of in het groen omgeven, met als gevolg dat er een afstotende werking plaatsvindt op de gehele binnenplaats. De grensafbakening is hier niet goed afgewerkt. Tevens is de begroeiing hier heel droog, het oogt slordig. Naast het gebouw staan enkele machines en is er parkeergelegenheid. Ook hier weer zonder enige beschutting. Het parkeergebied bestaat uit grind. Op zichzelf is dit een strategische locatie en zo ingericht dat er op langere termijn beplanting of bebouwing kan plaatsvinden. Toch zou er eerst geplant moeten worden en als volgende fase zou inrichting moeten plaatsvinden, bijvoorbeeld duidelijke parkeervakken met bermen.

Verharde kale laan structuren

Hier is duidelijk een laanstructuur. De groene eiken kenmerken de laanbeplanting naast de veel voorkomende platanen die ook in het stadsgroen te vinden zijn. Wat opvalt is de brede loopgang met daarin geen enkele bloembak, beplantingsvak of berm. Het eerste plaatje laat zien dat er ook op het bovenste looppad naast de bedrijfspanden geen enkele vorm van groen aanwezig is. Op het rechterplaatje zien we een binnenplaats van een bedrijf. Kleine ingrepen zoals klimplanten of bloempotten, hegstructuur zouden ook in dit geval al een grote kwaliteitsverbetering met zich mee brengen.

22

Groenloos stadsgebied

Veel verpaupering in het oude stadshart met eigenlijk nauwelijks groen. Op de foto links zie je een enkele boom staan. Ook de laanstructuren zijn erg compact waardoor er geen ruimte is voor groen. Er staan enkele kleine limoen- en sinaasappelbomen. Ingrepen zoals groene daken, meer beplantingsbakken of hangplanten zouden het beeld verbeteren. Ook is het misschien een goed idee om de vervallen huizen (kan ook elders) te laten begroeien met planten waardoor het niet meer zo opvalt. Daarbij verbetert het ook de biodiversiteit van de omgeving.

Groene daken met (Sedum) zou tevens voor bijna alle daken kunnen gelden. Het heeft een verkoelend effect en het is goed voor de waterhuishouding/ecosysteem.

De positieve groenelementen De groen/blauwe corridor van Vila Real

Wat heel erg opvalt in en om Vila Real is dat er een duidelijke ecologische structuur aanwezig is, de rivier de Corgo die werkelijk de stad omsingelt, functioneert als een groen/blauwe verbindingsader.

Rond de rivier zien we een rijke biodiversiteit, het beeld dat we tegenkomen is voornamelijk wildernis natuur, het geeft de stad een gezonde uitstraling. De verbinding met de overgangsgebieden wordt alleen versmald door ontsluitingswegen met brugverbindingen en dammen.

23

De groene ruige hellingen

Hier zien we ruige hellingen met een variatie aan groen. Ook is er op sommige plekken kleinschalige voedselproductie aanwezig.

De centrale wildernis

De foto links boven toont het begin van het stadspark; hier is een duidelijke wildernisnatuur aanwezig. Daarnaast zien we al snel een overgang naar een parkstructuur. Toch blijft de kern van het park ´ bijzonder natuurlijk´. We kunnen aannemen dat er een grote variatie is aan micro-ecosystemen met een sterke biodiversiteit. Achter in het park is een natuurlijk zwembad aanwezig met gelegenheid om lekker te liggen op de grasvelden en in het onnatuurlijk bad te verblijven.

24

Mooie oude parkstructuur

Goede alternatieve groen ingrepen

Ook de oude stadsparken kenmerken zich door oude patronen, de groenstructuur ziet er overwegend goed onderhouden uit. Het rechter plaatje geeft een plek weer in het oude stadsdeel die er goed uitziet. De keus voor de kleinere bomen waaronder citrus en sinaasappel is goed ingericht. Overwegend is er weinig afval te vinden.

Kwalitatieve binnenstedelijke hoofdinfrastructuren

De groenstructuur naast de hoofdinfrastructuur geeft over het algemeen een zeer nette indruk: goed gemaaide bermen en veel bomen. Daarnaast heeft het ook struiksoorten die de grens van bebouwing en verharding goed scheiden.

Goede groen omgeven speelvoorzieningen

De speelvoorzieningen zijn in voldioende mate aanwezig en ook valt het op dat ze goed in de omgeving en in het groen passen. Het eerste plaatje is van enkele speelobjecten in een binnenhof, met enkele hoogteverschillen en spannende paden die rond cirkelen in de binnenplaats. Ook hier is veel gevarieerde begroeiing. Het tweede plaatje is van een speelplek voor kinderen. Er is veel ruimte en genoeg speelweide om kinderen lekker hun gang te laten gaan (wel moet er toe worden gegeven dat er weinig tot geen schaduw is).

25

CROW methodiek Om het park in Vila Real (Parque Florestal de Vila Real) te beoordelen hebben we de CROW-methode gebruikt.

Deze methode wordt veel gebruikt om openbare plaatsen in de stad te beoordelen.

Comfort & beeldvorming Algemene aantrekkelijkheid Gevoel van beschutting en veiligheid Zwerfafval en onderhoudsniveau Comfortabele zitplekken Opmerkingen/aantekeningen

Toegankelijkheid & verbindingen Zichtbaarheid vanaf een afstand Gemak om wandelend de plek te bereiken Aansluiting op openbaar vervoer en parkeermogelijkheden fiets/auto Duidelijkheid informatie en bewegwijzering Opmerkingen/aantekeningen

Gebruik & activiteiten Mix van winkels en voorzieningen Frequentie van gemeenschappelijke evenementen/activiteiten Algemene bedrijvigheid Economische vitaliteit Opmerkingen/aantekeningen

Gezelligheid Aantal mensen in groepen Blijk van betrokkenheid Sfeer van trots en eigendom Aanwezigheid kinderen en ouderen Opmerkingen/aantekeningen

Zwak Sterk 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 Veiligheid zou veel beter zijn als de verlichting het zou doen langs de paden.

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 Er is geen bewegwijzering in het park aanwezig.

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 De economische vitaliteit is niet ingevuld omdat we niet weten wat er gebeurt wanneer er 8000 studenten in Vila Real zijn.

1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 Het park wordt veel gebruikt door jongeren en kinderen.

Ouderen zie je erg weinig.

26

1. Wat waardeert u het meest aan deze plek?

De variatie van groenstructuren binnen het park. Zo geeft de rivier een natuurlijk beeld terwijl het park naast de rivier erg strak is en goed onderhouden.

2. Inventariseer ideeĂŤn die op korte termijn gedaan kunnen worden om deze plek te verbeteren en die niet teveel kosten.

Wat het park nu nog mist zijn schaduwplekken om ook gedurende de dag te kunnen recreĂŤren in het park, kleine bloem perkjes en meer zitplaatsen op hogere plekken (uitzicht punten).

3. Welke veranderingen zou u op de langere termijn willen maken om het succes van deze plek te vergroten?

Meer bedrijvigheid, meer groenstructuren die vanuit het park samenkomen.

4. Vraag een gebruiker ter plekke wat hij het meest waardeert aan deze plek en wat hij zou doen om de plek te verbeteren.

Meer schaduwplekken, meer afvalbakken, goede bewegwijzering en een ruwere grasstructuur.

5. Welke lokale partners, belanghebbenden of andere geĂŻnteresseerden zouden kunnen helpen om de voorgestelde verbeteringen door te voeren?

De Ecoschool, het zwembad, de camping, de universiteit, bewoners, aanwezige bedrijven en de gemeente Vila Real.

27

Duurzame Energie in Portugal Portugal neemt de leiding De afgelopen weken waren alle ogen op de Europese crisis gericht. We zijn in 2011 aangeland en Europa zal nu in staat zijn om succes te hebben op het terrein van energie en milieu: Portugal is van plan om 45% van zijn elektriciteit uit hernieuwbare bronnen te wekken. Dit zal tegen het einde van 2011 een feit zijn. Dit zijn bewijzen aan de wereld dat een snelle groene revolutie mogelijk is.

Het land neemt beslissingen om te moderniseren en staat in de top 5 van landen die meewerken aan de groene revolutie. De overgang van de energieproductie en -distributie sectoren zal niet alleen bijdragen aan het beperken van de gevolgen van de toenemende uitstoot van koolstof, maar het zal ook de economie van Portugal helpen in het midden van een ernstige internationale economische krimp. Er wordt dus werkelijk een blok gevormd: de hernieuwbare energie van de Portugese economie zal een verdediging vormen tegen de imploderende Europese markt.

Vijf jaar geleden hebben de leiders van Portugal besloten om het land minder afhankelijk te laten zijn van geïmporteerde en binnenlands geproduceerde fossiele brandstoffen. Jose Sócrates, de Portugese premier, maakte een gezamenlijke inspanning om de hernieuwbare energie op de agenda te zetten. Hij en andere leiders realiseerden zich dat dit op lange termijn de economische en sociale vooruitzichten zou verbeteren. Ze moeten de elektriciteitsproductie vergroten. Door de privatisering van voormalige staatsbedrijven, voornamelijk energiebedrijven, en hen te voorzien van 15-jaar contracten met de overheid, creëerde Sócrates een basis voor de innovatie en op de markt gebaseerde groei.

De realiteit is dat het land een gemixte energieproductie nodig heeft, waardoor de kans op economische groei weer mogelijk is. De invoer van energie - met name olie en gas - beslaat 50 procent van de handel van het land en veroorzaakt het financiële tekort. Het tast echter ook de zakelijke zekerheid aan als gevolg van volatiele energieprijzen. Hoewel de Portugese huishoudens nu in sommige gebieden zeker meer dan 15% meer voor elektriciteit betalen, zal het land de investeringen in hernieuwbare energie al snel omzetten in meer concrete besparingen als gevolg van winst in de technologische en operationele efficiency.

Er zijn al directe voordelen, waaronder de transformatie van het land waarbij het een netto energie-exporteur kan worden. Verdere voordelen zijn: een toename van de kwaliteit van het binnenlandse menselijk kapitaal (die is aangetrokken door directe buitenlandse investeringen), het creëren van extra werkgelegenheid voor de Portugese burgers, betere internationale concurrentiepositie en een hernieuwde efficiënte groene markteconomie met een technologische voorsprong. De leefbaarheid in Portugal zal aanzienlijk worden vergroot, meer koopkracht en een beter welzijn voor de mensen.

Projecten in Portugal Vila Real In Portugal is Vila Real een van de wijken die meer bijdragen aan de duurzame energieproductie dan andere wijken in de regio. In het noorden van Portugal is de productie van elektrische energie uit duurzame energiebronnen geconcentreerd. In Vila Real zijn er verschillende instellingen die duurzame energie gebruiken, waarvan de meeste zonne-energie. Dit wordt gebruikt in een aantal privéhuizen, fabrieken en benzinestations.

Ook wordt er gebruik gemaakt van windenergie. Vila Real was daarbij een van de eerste gemeenten. Er wordt hier vooral gebruik van gemaakt op de Marãoberg. Het eolische park Alvão heeft een structuur om 42 MW te produceren.

Ook zijn er instellingen die biomassa gebruiken om energie op te wekken. Een voorbeeld hiervan vormen de basisscholen, die in hun centrale verwarming biomassa gebruiken als brandstof. Geothermische warmte wordt niet gebruikt.

Busstation met zonnecollectoren en een afvalscheidingsdepot

28

Windenergie In Nederland zijn er verschillende clean-energy bedrijven die bezig zijn met duurzame energieprojecten. Een van deze bedrijven heet DonQI Quandary Innovations. Dit bedrijf is momenteel bezig met een windmolenproject in Vila Real, Portugal.

DonQI Quandary Innovations is een jong bedrijf dat de ambitie heeft voor schone opwekking van elektriciteit.

Hun doel is om duurzame en winstgevende energietechnologieën te leveren die de betrouwbaarheid van de energievoorziening verhoogt en de consumenten in staat stelt om te verdubbelen als producent. DonQI Quandary Innovations was geselecteerd als een van de meest innoverende bedrijven van Nederland.

Het project De DonQI stadswindmolen is speciaal ontwikkeld voor de stedelijke omgeving. Deze windmolens zijn zo speciaal omdat het een buisvormig horizontaal gedeelte heeft die de wind recht zet en versnelt. Per jaar leveren ze 1400 kWh op bij een windsnelheid van 4,5 m/s. Het is mogelijk om met deze windmolens 30% tot 50% van het energieverbruik van een huis te genereren.

Doordat ze erg klein zijn kunnen ze gemakkelijk op huizen worden geïnstalleerd.

Er zijn in totaal maar twee van deze windmolens geplaatst in Vila Real (zie foto) in een tuin van een privé-eigenaar.

Het grootste zonnepark ter wereld Het grootste zonnepark ter wereld is gevestigd in Amareleja (Moura). In het zonnepark (of fotovoltaïsche centrale) van Amareleja draaien 262.080 panelen met de zon mee en wekken energie op voor 30.000 huishoudens.

Eerste golfslagcentrale ter wereld Voor de kust bij Aguçadoura zouden 1000 Portugese huishoudens per jaar voorzien van elektriciteit. Door middel van een generator die in beweging wor d gebracht door de golven van de zee, is het ook mogelijk om in de zee energie op te wekken.

29

Duurzame stad PlanIT Valley is een stad die gebaseerd is op een levend organisme met een kunstmatig zenuwstelsel, ‘organen’ en een ‘brein’ om de algemene werking ervan te controleren. Het brein is in feite een centrale computer die alle facetten van de stad regelt, zoals water, energie en afval. De geplande stad moet worden gebouwd op een 1700 hectare groot terrein in Parades, in de buurt van Porto, en zal ’s werelds’ eerste collaboratie worden op stedelijke schaal.

De infrastructuur en voorzieningen zullen een geïntegreerd en voortdurend evoluerend levend laboratorium- en onderzoeksplatform creëren. Ze bieden een omgeving waar de gemeenschap zich kan ontwikkelen en de technologieën kan ervaren tussen de kritische wereldmarkt, waarbij de verschillende economische, sociale en milieu- en ecologische behoeften bestaan.

InovCity InovCity is een intelligente stad, waarmee wordt bedoeld dat het duurzamer, efficiënter en innovatiever is. Het project is gericht op het stimuleren van de stad met het beste, wat bestaat uit intelligente roosters, elektrische voertuigen of smart meters, over de manier hoe mensen met energie omgaan te veranderen.

Door modernisatie van het netwerk en betere technologieën kan het systeem de CO2uitstoot tot wel 40.2% verminderen en het energieverbruik tot wel 38.3% Het project heeft een paar hoofddoelen: - bevorderen van de efficiëntie van energie, - verminderen van operationele kosten, - duurzaam milieu.

30

Intelligente huizen

In een intelligente stad is de omgeving is schoner, de energie wordt groener en de huizen zijn efficiënter.

Intelligente huizen kunnen energie controleren en het verbruik gedurende de dag registeren. Je kunt precies weten wanneer, hoe en waar de energie wordt verbruikt.

Wat meer is en wanneer je de tijdstippen weet waarop je het meest consumeert en weet wanneer je stroom kunt gebruiken tegen een gunstiger prijs. Zelfs is het mogelijk om dit af te stemmen en dit te programmeren zodat de huishoudelijke apparaten in de gunstigere periode kunnen werken. Facturering op basis van schattingen maakt plaats voor het beheer van de consumptie in real time om de kosten te minimaliseren. Je krijgt toegang tot nieuwe diensten en tariefplannen, aangepast aan het verbruik die in een persoonlijk profiel passen, met de kans om te kiezen voor domotica-oplossingen. Met beheer op afstand, kunnen storingen automatisch worden gedetecteerd en diensten, zoals tarief-en capaciteit van veranderingen kan op afstand worden geactiveerd.

Iedereen die elektriciteit produceert in huis, kan het voor eigen gebruik houden en het is mogelijk om de overcapaciteit aan het net te verkopen. Door fotovoltaïsche zonnepanelen of kleine windturbines op een huis te installeren, kan iemand van een energieverbruiker overgaan naar een energieleverancier.

Als er een storing optreedt in een woonwijk, kan de energie die door een of meer naburige woningen wordt geproduceerd de levering van elektriciteit garanderen aan verschillende andere huizen, of zelfs de hele buurt. En als je een elektrische auto in je garage hebt kun je het exacte percentage van het verbruik berekenen.

Daarnaast zal de leverancier of het desbetreffende energiebedrijf in staat zijn om diensten en tariefplannen te leveren die voortdurend worden aangepast aan het eigen verbruiksprofiel en eisen die daarvoor gelden. Tevens kan toegang worden verschaft tot geïntegreerde domotica-oplossingen die het toelaten om met het systeem te werken, gekoppeld met de verschillende huishoudelijke apparaten etc. De toekomst is intelligent en zo zijn de huizen.

Elektrische mobiliteit Elektrische voertuigen zijn niet nieuw, ongeveer 100 jaar geleden werd de eerste elektrische auto uitgevonden. Vandaag de dag is de zogenaamde elektrificatie van het vervoer uitgegroeid tot een trend die vele kansen heeft.

De elektrische auto is weer in het leven geroepen om de reductie van de uitstoot van broeikasgassen te reduceren en luchtvervuiling tegen te gaan en tegelijkertijd de economische groei te stimuleren.

Geleid door de principes van duurzaamheid, energie-efficiëntie en innovatie, is EDP ondersteuning van de oprichting (zie http://www.edp.pt/en/aedp/Pages/aedp.aspx), van een netwerk van oplaadpunten. Deze inspanningen zullen versnellen en efficiënter worden met de oprichting van een intelligent energienet.

Dit intelligente netwerk ondersteunt het laden en ontladen van elektrische voertuigen. Een operatie die zal dienen om elektriciteit te ontvangen van het net, zodra deze beschikbaar is tegen lagere prijzen en terug te sturen als dat nodig is wanneer de prijs meer winstgevend is voor de gebruiker.

31

Op het intelligente raster laat de monitor in real time zien hoeveel energie er wordt geconsumeerd bij de oplaadpunten. Het berekent het percentage van de huishoudelijke consumptie dat naar de oplaadpunten van het elektrische voertuig kan gaan.

Efficiënte openbare verlichting Vier stappen om de openbare verlichting efficiënter te maken: 1. Vervanging van de traditionele straatlantaarns met lampen voorzien van LED-technologie. Dat is geen kleine stap, want het kan leiden tot reducties van 40 tot 50% in het elektriciteitsverbruik.

2. Regelen van de verlichting naar tijdgebruik, de behoefte en natuurlijk licht. Als de schemering wordt ingezet zal de verlichting worden geactiveerd en geleidelijk zal de intensiteit worden verhoogd, waardoor er geen onnodige consumptie is.

3. Het verminderen van de lichtsterkte in de stilste uren (tussen 2 uur 's nachts en 5 uur in de ochtend), met behoud van de minimale niveaus die nodig zijn voor de veiligheid.

4. Het gebruik van dynamische controlesystemen, die lichtstromen beheren volgens de aanwezigheid van het verkeer of voetgangers, ambient ´helderheid´ en atmosferische condities. Meer efficiënte verkeerslichten met LED-technologie, deze wordt ook gebruikt bij het verkeer in de stad, het biedt een efficiëntere oplossing met een energiebesparing van ongeveer 80% ten opzichte van gloeilampen.

Naast energie-efficiëntie en CO2-reductie, zijn de voordelen van LED-verlichting ook uit te breiden tot de veiligheid en onderhoudskosten. Ze zijn veiliger, omdat de lichtbundel die ze uitzenden een groter bereik heeft waardoor ze meer zichtbaar zijn in slechtere weersomstandigheden. Onderhoudskosten kunnen aanzienlijk worden verminderd als we bedenken dat de levensduur van een LED-lamp ongeveer 100.000 uur mee gaat, of ongeveer 11 jaar continue te gebruik met klein onderhoud.

23 december 2009 ´EDP Distribuição doet onderzoek naar de nieuwe openbare verlichting en is gestart met een pilot-project voor de installatie van LED straatverlichting voor openbare verlichting. Dit prjectis uitgevoerd in samenwerking met de Universiteit van Coimbra en is de eerste LED-lamp straatinstallatie waarbij EDP Distribuição heeft deelgenomen aan het ontwerp´.

Het belangrijkste doel van deze studie was om een technische en economische evaluatie van de bestaande / nieuwe technologieën op de markt te analyseren en tevens nieuwe criteria voor het ontwerp van de installatie en het onderhoud van openbare verlichtingsnetwerken te formuleren. Een pilotproject om LED-straatverlichting te installeren wordt uitgevoerd als onderdeel van deze studie, om na te gaan of het ontwerp effectief is. Daarbij is onderzocht het controleren van de straatlantaarns 'plug & play-mogelijkheden, het identificeren van de impact op de EDP. Tevens horen daarbij ook het onderhoud van processen en het controleren van de communicatie met de straatlantaarns met behulp van PLC, synergieën met het InovGrid project (de integratie van sensoren ingebouwd in de straat lamp), de verlichtingscapaciteiten, kwaliteit van de materialen, bouwopties en serieus een vermindering van het energieverbruik, evenals het uitvoeren van een elektriciteit-kwaliteit-effectbeoordeling´

32

Stedenbouw Infrastructuur en verkeersstromen Net als Nederland kent Portugal verschillende soorten wegen, mede door het landschap zijn de wegen over het algemeen erg bochtig(zelfs de snelwegen). Portugal maakt onderscheid tussen verschillende soorten wegen: zo zijn er A wegen, dit zijn wegen die te vergelijken zijn met onze A wegen (snelwegen). Verder kennen de Portugezen IP-wegen (Itinerário Principal). Dit zijn de provinciale wegen zoals wij die kennen. Dan zijn er nog de IC-wegen (Itinerário Complementar). Dit zijn, zoals in het Portugees beschreven staat, de aanvullende wegen.

In Portugal is de laatste 10 á 20 jaar erg veel te doen omtrent de wegen. Voorheen waren de wegen oud en vervallen. Om de doorstroom van vracht als gewoon verkeer te versnellen, heeft de Europese Unie besloten dat Portugal meer moest investeren in de infrastructuur. Om dit in gecontroleerde banen te leiden werd het JAE (Junta Autónoma das Estradas) opgericht, vergelijkend met Rijkswaterstaat in Nederland. De JAE kreeg als missie de oude wegen zo goed als mogelijk te herstellen en nieuwe wegen aan te leggen. Het beleid van het Portugese kabinet was dat er 2000 van de belangrijkste IP-wegen en 50% van de IC-wegen onderhanden moesten worden genomen. In 1999 werd JAE geherstructureerd en werd het onderverdeeld in drie subeenheden: - Het Instituut voor Highways van Portugal (IEP) die verantwoordelijk is voor de coördinatie van de strategische planning en het beheer van tolwegen; - Het Instituut voor Wegenbouw (ICOR), die belast zijn met de bouw van nieuwe infrastructuur; - Het Instituut voor de instandhouding en de exploitatie van het Road Network (ICERR), primair gericht op het behoud van de wegen.

Als we ons toespitsen op noord Portugal dan zien we dat er voornamelijk druk wordt gewerkt aan de A4, IC5 en de IP 2.

Bij de herstructurering van de A wegen vond de overheid dat er een betere grotere verbinding moest komen tussen Porto en de Spaanse grens. Men is tot de conclusie gekomen dat het oude stuk snelweg rond Vila Real erg bochtig en heuvelachtig is. Dit geeft veel vertraging bij zware vrachtwagens die hier met 50 km/h de berg op rijden. (het oude stuk is in de kaart weer gegeven met het roze streepje). Om deze vertragingen tegen te gaan is er besloten een complete nieuw weg aan te leggen om de door stroom te bevorderen.

De voornaamste reden van de overheid om de snelweg te verleggen was dat Portugal dan interessanter zou worden voor het buitenland, als het om transport en overslag van goederen gaat. Ook zijn grote delen van de snelwegen Tolwegen, waardoor er voor elk voertuig belasting afgedragen wordt in de vorm van Tol. De nieuwe wegen worden groter en breder waardoor er een makkelijkere doorstroom ontstaat. Dit komt niet alleen ten goede van de doorstroom, maar de wegen worden ook veiliger met meer ruimte waardoor er minder ongelukken zullen gebeuren. En wanneer er minder oponthoud is, hoeven de brandstof motoren minder lang te draaien en is het dus ook beter voor het milieu.

33

De bewoners van Vila Real zijn bepaald niet blij met de keuze van de overheid om de snelweg te verleggen.

Volgens de eigenaar van Restaurant Terra de Montanha (Rui Frage) zou het compleet overbodig zijn. Het zou ten koste gaan van belangrijke landbouwgrond en het is horizonvervuilend.

Omdat de A4 een groot project is met meerdere grote bruggen is er voor gekozen om de snelweg in etappes te delen zodat er niet overal tegelijk aan de weg gewerkt wordt. Momenteel zijn er grote werkzaamheden rondom Vila Real gaande. Zoals op bovenstaande foto te zien is, wordt er een enorme brug van meerdere kilometers over de vallei gemaakt. Dit heeft tot hevige opstand van de lokale bevolking gezorgd omdat juist rondom Vila Real men erg afhankelijk is van kleine wijngaarden en door dit massale project er veel landbouw grond in beslag wordt genomen. Het onderstaande schema geeft een overzicht waar men nu bezig is met de wegen en welke delen ze al hebben afgerond.

Tolwegen Net als in andere delen van Europa kent ook Portugal haar Tolwegen. De gedachten van de Portugese regering achter de Tol is dat alle wegen onderhoud vergen en dat de gebruikers van wegen deze kosten moeten opbrengen. Dit is dus anders als in Nederland waar de burgers belasting moeten betalen voor het onderhoud van de wegen. De Portugese Tolwegen zijn over het algemeen wel de grotere snelwegen die een hoop capaciteit kunnen hebben.

Voor de gemiddelde burger is de Tol een behoorlijke kostenpost. Daarom worden deze wegen ook zoveel mogelijk vermeden door de locale bevolking.

34

Vila Real Vila Real heeft een nieuw- en een oud-gedeelte is. In het oude gedeelte van de stad is goed te zien dat dit niet is ingericht voor auto’s. Hier zijn over het algemeen weinig parkeerplaatsen en het is er vaak erg krap. Het belemmerd de ondernemers in het oude gedeelte om hun winkels te bevoorraden, dit in tegenstelling tot het nieuwe gedeelte. In het nieuwe gedeelte zijn overal parkeerplaatsen en de verkeersstroom verloopt hier dan ook een stuk soepeler.

Omdat Vila Real in een dal ligt is het vervoer van de ene kant van de stad naar de andere kant een tijdrovende klus. Dit is zeer goed te merken wanneer er een ongeluk gebeurd is. Dan hoor je de hulpverleners de hele plaats door rijden om bij het ongeval te komen.

Ook wordt er veel gereisd per bus. Er zijn twee grote busmaatschappijen die voor het vervoer zorgen in en naar de grote steden (Rodonorte en Rede-expressos). Voor een zeer laag bedrag kun je met deze maatschappijen door heel Portugal rijden. In de plaats zelf rijden bussen, deze hebben net als in Nederland een vaste route binnen een bepaald gebied. Ook heeft er in het verleden een trein gereden door Vila Real maar deze is wegens hoge onderhoudskosten uit de running gehaald. De trein heeft zijn sporen nog wel nagelaten in het landschap. Hier en daar liggen nog stukken rails en kom je een oud treinstation tegen.

Vila Real beschikt ook over een eigen vliegveld. Deze wordt voornamelijk gebruikt door sportvliegers en de brandweer is er gestationeerd met twee helikopters. De helikopters worden in tijden van nood gebruikt om bosbranden te blussen of andere reddingswerkzaamheden uit te voeren.

Een van de dingen die tijdens ons verblijf opviel was dat er weinig fietsers zijn in Vila Real. Dit is overigens niet zo vreemd, ten eerste nodigt het landschap niet echt uit om te gaan fietsen en ten tweede zijn er geen fietspaden waar de fietsers op zouden moeten gaan fietsen. Als alternatief zouden de fietsers op de weg kunnen gaan fietsen maar dit komt niet ten goede aan de verkeersveiligheid.

35

Gevaarlijke plekken in Vila Real

Donkere plekken Veel plekken zijn erg slecht belicht en geven een onveilig gevoel. Zoals in het park Parque Florestina, waar veel mensen gebruik van maken. Het park heeft veel plekken waar geen lantaarns staan. Door de hoge bomen ontstaan er al snel zwarte gaten. Dit is niet erg prettig als je in je daar alleen loopt.

Slecht onderhouden Wat direct opvalt is dat de stoepen erg slecht zijn onderhouden. Er zijn veel gaten en uitstekende stenen. De meeste bomen zijn geplant in de stoep, waardoor de wortels op veel plaatsen de stenen omhoog drukken. De bomen hebben helemaal geen ruimte om te groeien. Als het donker is, is het niet prettig om op zo’n stoep te lopen.

Soms is een stuk van de stoep zo smal, door bijvoorbeeld een struik of een boom, dat je wel over de weg moet.

Dit is dus niet handig en vooral ook erg gevaarlijk.

Hygiëne Langs wegen en op lege grasvelden vlakbij huizen zie je vaak veel afval liggen. Soms komt dat door nomaden, maar meestal komt het gewoon doordat de plaatselijke bevolking erg laks is. De rommel is geen mooi gezicht, maar is vooral niet erg onhygiënisch. Als kinderen willen spelen dan kan dat niet door het vele afval. Ook trekt het afval ongedierte waardoor er makkelijk ziektes verspreid kunnen worden.

36

Stadslandbouw Portugal mag dan bekend staan als een landbouwland, maar de waarheid ligt iets anders. Volgens de INE (Instituto Nacional de Estadística) waren er in 2001 minder dan 5% van de bevolking werkzaam in de landbouwsector (in 1950 was dat 48%). Geen wonder dus dat de Portugese landbouwproductie in 2008 minder dan 20% was van het totale aantal landbouwproducten die werd geconsumeerd in Portugal. Doordat de landbouwactiviteit zo is verminderd, is niet alleen de lokale economie afgenomen, maar ook de biodiversiteit.

Geschiedenis Voedselproductie was tot halverwege de 20ste eeuw een belangrijk onderwerp in de Portugese economie en de regionale planning. Toen de sterke verstedelijking vanaf die tijd begon veranderde de focus. Ze vonden het meer een plattelandsonderwerp dan een stedelijke functie.

Tegenwoordig wordt landbouw weer gezien als een relevant onderwerp in de stadsplanning, vooral als je spreekt over ‘low carbon’ en ‘duurzame’ steden. De afstand tussen productie en consumptie van voedsel (foodmiles) word steeds meer een interessante discussie. Een groene structuur als een aanbieder van openbare diensten wordt een nieuwe manier om te kijken naar groen. De economische en sociale crisis dwingt stedenbouwkundigen om weer aandacht te besteden aan stadslandbouw.

Met de Quintas de Recreio, dat het stadscentrum omringd, is sinds de 16e eeuw de traditie van groen in de stad in Portugal sterker tot uiting gekomen. Deze Quintas de Recreio is voorzien van korenvelden, wijngaarden, vee, verse groenten en fruit, en omdat het dichtbij de stad ligt, is de afstand tussen productie en consumptie klein. Dit allemaal geeft een voltooid totaalbeeld van peri-urbane landbouw (direct grenzend aan stedelijk gebied, tussen de buitenwijken en platteland).

In de jaren zeventig ontstonden er sloppenwijken met kleine landbouwplaatsen in de omgeving in het armere deel van de steden. Dit kwam doordat de economische situatie slechter werd en de vele Portugese families die uit de voormalige Portugese provincies in Afrika terugkeerden. De kleinschalige landbouw die er was, was erg slecht. Het was slecht verzorgt, geïrrigeerd met rioolwater en het had geen ecologische of esthetische waarde.

Het rommelige beeld over stedelijke landbouw dat veel mensen hebben zou nog wel eens afkomstig kunnen zijn uit deze situatie.

Vandaag de dag zijn de sloppenwijken al getransformeerd in stedelijke gebieden, en vormen het werk van immigranten van voormalige Portugeessprekende landen in slechte gebieden (vooral aan de randen van wegen), voornamelijk het beeld van stadslandbouw van nu.

Stadslandbouw is een serieuze activiteit, maar het lijkt erop dat stedenbouwkundigen in Portugal de laatste 50 jaar hiervoor geen goede omstandigheden hebben gemaakt om zich te kunnen ontwikkelen. De gebieden die voor stadslandbouw worden gebruikt hebben daarom vaak andere doeleinden, en alleen toegestaan of zelfs verboden op de gebieden waar het zich heeft gevestigd.

Sloppenwijk rond 1970 in Lissabon

Landbouw langs de weg

37

Portugese voorbeelden van stadslandbouw Er zijn al enkele jaren een groot aantal initiatieven met betrekking tot het creëren van kleinschalige pedagogische projecten in tuinen keukens van open ruimten van scholen. Een paar voorbeelden: De meest bekende is het programma ‘Biologische landbouw en composteren in scholen’, door de gemeente van Moita sinds 1999.

Er is ook een plaats, wat eigendom is van de gemeente, die burgers kunnen bezoeken om landbouwtechnieken kunnen leren. Ze kunnen zelf dingen verbouwen op een eigen perceeltje. ’Olivais Pedagogical Farm’ in Lissabon is een van de eerste plekken. Het bestaat al sinds 1996.

Het andere is de ‘Social en Pedagogical Allotments’ die sinds 2008 bestaat. Beide plekken zijn lokaal erg bekend, waardoor er veel bezoekers op af komen.

Quinta Pedagógica dos Olivais

Quinta Pedagógica de Guimarães

Vila Real Vila Real nog niet echt ver ontwikkeld in stadslandbouw. Volgens Vicente Seixas e Sousa, de directeur van Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro, die we hebben geïnterviewd, is stadslandbouw sinds ongeveer 2 jaar bekend, en vanaf die tijd dus ook pas begonnen.

Wel zijn er verschillende projecten die met stadslandbouw te maken hebben. Zo zijn er in Vila Real scholen die projecten ontwikkelen die het natuurbewustzijn bij mensen stimuleert. Deze projecten zijn vooral gericht op kinderen. Helaas verkeert dit nog allemaal in de startfase.

Ook worden er stukken grond gereserveerd waar men groente en fruit kan verbouwen. Dit is echter voor de arme gezinnen van Vila Real.

Dit is een moestuintje in Vila Real, dichtbij het centrum van de stad. In dat gedeelte wonen voornamelijk arme mensen.

Een oud treinspoor die door het oude gedeelte van de stad loopt. Langs de randen zijn er druivenranken.

38

Conclusie De centrale vraag in het project was, gaat men in Portugal om met groen in en rondom de stad, het milieu- en de waterkwaliteit en hoe draagt dit bij aan de ontwikkeling en behoud van de natuur?

De opgemerkte beelden en kennis die wij in dit project hebben opgedaan weerlegd een gevarieerd beeld over hoe men met deze factoren in de stad en het omliggende land omgaat. We hebben een algemeen beeld met ontwikkelingen voor heel Portugal geanalyseerd en ons meer in de regio Vila Real verdiept.

Wanneer we kijken hoe men omgaat met het groen, dan kunnen we concluderen dat men voldoende oog heeft voor de groenstructuur voor zowel in de stad als rondom de stad, waar vele bosopstanden te zien zijn en deze ook daadwerkelijk toeneemt. We zien in Vila Real veel groenstructuren met een hoge biodiversiteit, dit vooral rondom de rivier de Corgo. Ook zijn er participatie projecten om mensen bij de natuur te betrekken, als voorbeeld de eco-school en het project BiodiversidadeVilaReal, ook wordt er ruimte gegeven om eigen voedsel te produceren binnen stedelijk gebieden in de niet functionele ruimtes als enkele voorbeelden.

'' Participatie en samenwerking van toegewijde burgers in ons dagelijks leven van de aarde zijn een krachtig instrument voor verandering.Het behoud van flora en fauna van Vila Real, is één van de belangrijkste doelstelingen van de provincie. Het verdedigen van onze waarden. citaat: http://www.facebook.com/BiodiversidadeVilaReal

Als we het hebben over milieu kwaliteit dan zien we een beweging naar een meer milieuvriendelijke landbouw etc, vaak nog op een traditionele manier. Tevens geldt dit ook voor het waterbeheer waarbij men duurzaam omgaat met de verschillende bronnen, daarbij zien we deze tendens ook in het aandeel duurzame energie. Het is duidelijk dat er een verandering plaatsvindt, waarbij het feit dat groen voor zowel in als rondom de stad essentieel is. Echter waar het nog fout gaat in Portugal is dat men eerst bouwt en dan plant, draai dit om en je hebt een minder fragmentarische groenstructuur of minder non functionele ruimte, dit bespaart veel tijd en geld.

In Portugal beginnen mensen steeds bewuster te worden van dit feit, dit heeft als gevolg dat men meer waarde ziet in het behouden en het ontwikkelen van de natuur. Deze vorm van bescherming en stimulering geeft meer draagvlak om de huidige leefbaarheid en openliggende kansen te verankeren met als gevolg, een nog betere verbinding tussen mens en natuur. Toch zijn er forse bezuinigingen die in de toekomst een blokkade kunnen vormen. Wanneer we deze blokkade kunnen ombuigen naar kansen zal de leefbaarheid en zijn kwaliteiten voor zowel de mens ,dier en plant toenemen en een meer evenwichtigverbonden karakter krijgen.

39

Bronnen Tijdens het onderzoek zijn we begonnen met deskresearch. Hierbij hebben zijn we door talloze websites heengegaan. De websites die enige betekenis hebben gegeven binnen ons project staan hieronder vermeld.

Algemeen

http://www.cm-vilareal.pt/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Graniet http://www.portugal-infopoint.com/voorpret/historie/

Water

http://www.adp.pt/

Groen

http://www.florestas2011.org.pt/ http://www.quercus.pt/scid/webquercus/defaultArticleViewOne.asp?categoryID=637&article ID=3440 http://portal.icnb.pt/ http://www.afn.min-agricultura.pt/portal/gestao-florestal/resource/ficheiros/zif/zif-cartogrnac/Nota-tecnica-ZIF.pdf http://www.quercus.pt/scid/webquercus/defaultCategoryViewOne.asp?categoryId=631

Energie

http://www.docstoc.com/docs/72494707/WINEUR-­‐Wind-­‐energy-­‐integration-­‐in-­‐the-­‐urban-­‐ environment http://www.min-­‐economia.pt/innerPage.aspx?idCat=51&idMasterCat=13&idLang=2

http://www.theportugalnews.com/cgi-­‐bin/article.pl?id=1083-­‐1 http://www.inovcity.pt/pt/Pages/homepage.aspx

Stedenbouw

http://www.estradasdeportugal.pt/index.php/pt/a-empresa/breve-historia http://www.estradasdeportugal.pt/index.php/pt/imprensa/398-162-milhoes-para-aconservacao-da-rede-rodoviaria http://www.dn.pt/inicio/portugal/interior.aspx?content_id=1462047&seccao=Norte http://www.brisa.pt/PresentationLayer/conteudo.aspx?menuid=12 http://www.isocarp.net/Data/case_studies/1402.pdf

Overige bronnen

www.google.com www.wikipedia.com www.utad.pt

40

Bijlagen Interviews Rui Frage, Ondernemer Restaurant Terra de Montanha 28-7-2011 Vila Real.

De heer Rui Frage heeft een wijnspecialisatie en heeft veel ervaring in de olijfindustrie. Hij is ondernemer: eigenaar van het Restaurant Terra de Monthana, en eigenaar van wijn- en olijfboomgaarden. Ook heeft hij een bedrijf dat zich bezig houdt met toerisme en een onderneming die zich manifesteert in verschillende logistieke processen. Tevens heeft hij een onderneming in Spanje ’in de auto industrie’: hij handelt in autoonderdelen en kijkt of er materialen zijn die gerecycled kunnen worden.

We vroegen hem of het moeilijk was om in Portugal een bedrijf te starten. In tijden van groei was het makkelijk om aan liquide middelen te komen. Zo’n 12 jaar geleden begon Rui Frage met zijn restaurant toen het gunstig was. Nu in tijden van bezuinigingen zijn de belastingen verhoogd met 10-15%. Door de crisis werden er veel structuurveranderingen doorgevoerd waardoor bedrijven moeilijker afwegingen kunnen maken. Kleine ondernemers betalen nu teveel belasting waardoor investeringen worden geblokkeerd. Ook is het moeilijk om arbeidsplaatsen te bezetten. Toch stimuleert de overheid bedrijven om mensen makkelijker aan het werk te krijgen. Rui Frage maakte deel uit van zo’n participatieproject waarbij hij iemand een kans kon geven, deze persoon was verstandelijk gehandicapt. Rui Frage zei dat ze veel vooruitgang boekte en meer kan dan ooit te voren.

Het restaurant heeft voornamelijk toeristen als bezoekers, ook toeristen uit Portugal zelf en lokale mensen uit de buurt bezoeken het restaurant. Terra de Montanha is het enige restaurant met een Michelin-star in het district van Vila Real. Een unieke aangelegenheid, het restaurant heeft een bijzondere vorm van comfort, je kunt namelijk in een wijnvat dineren. Terra de Montanha haalt 80% van haar producten uit eigen regio, dit zijn allemaal traditionele producten. De prijs van het restaurant is hierdoor wel iets duurder dan het gemiddelde. De concurrentie komt voornamelijk uit Spanje waar men lagere kostprijzen heeft. Echter heeft hij het voordeel dat hij gebruik maakt van het imago uit de regio. Hij speelt in op de toenemende vraag naar biologische producten in Portugal.

Wat ook opviel was dat het restaurant duurzaam is ingesteld. Het restaurant is van plan om 20 % van de energiekosten te reduceren met het gebruik van zonne-energie. Ook het gebruik van water wordt beperkt: water afkomstig van regenwater, wordt hergebruikt. Daarnaast kan een efficiënt aircosysteem ook kosten verminderen. De investeringen zouden in de winter gaan plaatsvinden. Daarbij wordt de voorraad ook efficiënt ingekocht, ’het is onnodig teveel te produceren’. Dit reduceert 40% van de afschrijvingen.

Het bedrijf heef een goede continuïteit in de organisatie. Het restaurant heeft goede onderlinge samenwerking met de afnemers en aanbieders van de producten. Het vertrouwen in de productieketen is belangrijk vertelde Rui Frage. ’Er is veel afhankelijkheid in de handel, dit is nodig voor zekerheid die de continuïteit in gang zet en behoudt’. Als het logistiek bedrijf een probleem heeft, is het ook die van mij, vertelde hij. Elkaar helpen met het oplossen van problemen is de sleutel tot succes, met samenwerken kom je ver. Ook brengt het verassingen met zich mee en uitdagingen want men leert van elkaars kwaliteiten in de keten en deelt elkaars ideeën. Hij geeft namen door die ook van hem afhankelijk zijn, mond op mond reclame is belangrijk.

Het klinkt allemaal heel erg positief en dat is het ook maar als hij mocht kiezen waar hij zijn restaurant zou willen hebben dan zou hij op een andere plek hebben gezeten. De verkeersproblemen en de parkeerproblemen in de stad hebben hem 15% van zijn klanten gekost, echter door zijn duurzaam ondernemen heeft hij deze kosten weten te compenseren.

41

Ook gaf hij aan dat er te weinig groen om het restaurant was, hij miste een aantal kleine groenstructureren. De basis ligt er wel, maar er zal meer moeten gebeuren om het iets meer detail te kunnen geven. Het zou hierdoor al veel aantrekkelijker worden in het oude gedeelte. Het oude gebied is in veel jaren slecht onderhouden; kleine ingrepen kunnen al veel toevoegen. Hij vindt dat er teveel verharding is. Ook zou hij meer onderzoek willen hebben naar zogeheten 'toekomstbomen'. ‘Ze planten maar wat en hebben geen idee wat ze doen’.Dit moet wel gebeuren door mensen die kennis van zaken hebben erkende hij.

Er moet meer kennis uitgevoerd worden, de combinatie, politiek en kennis, moeten beter op elkaar afgestemd worden. Hij vertelde ook dat mensen in Vila Real en omstreken steeds meer milieubewust worden. De basis is er al, de vervolgstappen moeten echter gezet worden. Ook legde hij uit dat hij vond dat de kloof tussen de Universiteit en de gewone burger nog te groot is. Hij zou meer betrokkenheid willen zien tussen de mensen en de kennis en deze met elkaar willen combineren. Uiteindelijk zal het balletje gaan rollen, waardoor er veel meer gerealiseerd kan worden. Dit omdat mensen het dan beter begrijpen. ‘Het is niet heel moeilijk, zelf mijn zoontje van 7 kan de problemen opnoemen die wij hebben, woorden zoals verdroging, erosie etc.’. Daar begint het.

Bedrijven moeten ook een betere langetermijn strategie hebben anders gaat het niet goed.

Vila Real weet dat de ligging in het noorden goed is, het heeft een strategische ligging. De zeehaven in Porto, de stranden en in een uurtje ben je al in Spanje. Daar moet men gebruik van maken.

Tot slot vertelde hij ook dat de rivier in Vila Real meer kansen kan bieden. Er zijn wel wegen maar men heeft er geen goed beeld van waardoor de toegankelijkheid van bepaalde stukken verwaarloosd wordt. Bedrijven lijden hieronder en bewoners pakken sneller de auto. Ook heeft men te weinig informatie om goed te kunnen plannen om de juiste stukken grond aan te kopen. Men zou eerst groen moeten aanplanten en daarna moeten bouwen, waardoor de groengebieden inzichtelijker kunnen worden ingericht. Hij herhaalde dat het om kleine ingrepen kon gaan ook om de boel op te vrolijken. Bedrijven kunnen hun steentje bijdragen ook al is het één bloembak, elke plant helpt. Portugal heeft externe mensen nodig om stappen te zetten, begin klein en werk het gedetailleerder uit.

42

Miguel Esteves, Engineering Gemeente afdeling milieu 26-07-2011, Vila Real Vila Real heeft een programma genaamd Seiva Corgo. Dit programma stimuleert de lokale economie waarbij organisaties en bewoners worden betrokken. Het doel is om de biodiversiteit in de stad te vergroten en de natuur dichter bij de mens te brengen.

De gemeente zorgt ervoor dat de burgers weten waarom de gemeente geld uitgeeft aan de natuurparken (environmental protection fund). Ze doen dit door het gebruik van visualisaties van de natuur bij het openbaar vervoer. Ze laten de organismen zien die in en om Vila Real leven. Hierdoor wordt het bewustzijn van mens en natuur bevorderd en ook d.m.v. het monitoren (reclassificatie) van de diersoorten in de stad door kinderen. Dit gebeurt bijvoorbeeld door het doen van onderzoek met camera's in de rivier, waarbij de burgers ook inzicht krijgen van het leven in de rivier. Ook creëert de gemeente ontmoetingsplaatsen in het park. Hierdoor staan de burgers dichterbij de natuur. Er worden voor verschillende doelgroepen bio-routes georganiseerd, omdat er veel voetgangers in Vila Real zijn waarbij er veel wordt gewandeld. Ook kan er elektrisch gevist worden. Er is een vlinderstimulatie programma. Er komt namelijk een vlindersoort voor in Vila Real die nergens anders in de wereld gevonden is(de blauwevlinder).

De bewoners die vaker dicht bij de natuur staan zijn toch de ouderen. Het is echter moeilijk om deze groep over te halen voor nieuwe ideeën. De jongere generatie daarentegen is wel instaat om zich te in te leven in nieuwe ideeën. Dit gebeurt d.m.v. eco-scholen en eco-informatiekiosken, die natuureducatie programma’s ontwikkelen.

Ook wordt de UTAD betrokken om de programma’s en uitwerking van de verschillende projecten te ondersteunen. De programma’s worden veel gepromoot in de lokale krant en op de TV. Tevens is men bezig met het opzetten van een natuurcamping met allerlei activiteiten. Er is een watermuseum dat de mensen dichter bij de bron van hun drinkwater brengt. Hierdoor wordt er zuiniger met water omgegaan, ondanks dat er steeds meer gebruik wordt gemaakt van het drinkwater,.

Er zijn maatregelen genomen om natuurlijk te plannen waarbij ook bewonersparticipatie een belangrijke in is.

De vergroting van economische ontwikkelingen, waarbij er afstemming plaatsvindt om de balans met de natuur niet te schaden, gefinancierd door EU subsidies. De rivieren in het gebied zijn een belangrijke habitat voor verschillende dier- en plantensoorten waar men bescherming voor dient te verschaffen.

Verschillende organisaties, rond het natuurpark naast Vila Real, kunnen een bedreigde diersoort adopteren. Dit houdt in dat ze geld doneren voor een specifiek organisme dat ze zelf hebben uitgekozen. Men krijgt hiervoor een boek over dit organisme. Tegelijk is het goed voor hun imago dat ze een steentje bijdragen aan het behoud van de natuurkwaliteit.

43

Henrique Pereiram, oud beheerder National Park (Parque Natural do Alvão) 26-07-2011, Vila Real Het natuurpark is in 1983 gerealiseerd. Door de revolutie was het land geïsoleerd geraakt waardoor er geen nieuwe ideeën van andere landen naar binnen kwamen. Ze wilden een zelfstandig land zijn. Alles moest zelf geproduceerd worden zodat men niet afhankelijk was van andere landen.

Er ontstond ruilhandel tussen de verschillende koloniën waardoor er ook geen handel nodig was met andere landen. Het totale landoppervlak was 14 keer groter dan dat het nu is. Het park bezit twee hoofdkantoren waarvan er een in Vila Real staat.

Tijdens het inrichten van het park werd er een Amerikaanse manier van inrichten gebruikt.

Het was een mix van natuur en menselijke activiteiten. Er is maar één echt nationaal park in Portugal maar die ligt meer naar het noorden. Dit park wordt ook nationaal park genoemd maar is het eigenlijk niet. Er zijn 12 van dit soort nationale parken waarvan dit de kleinste is met maar liefst 7220 hectare. De grootste is echter 100.000 hectare groot.

In het park wonen ook mensen en wanneer er echt een natuurlijk park gevormd zou worden en de mensen weg zouden gaan zou het park niet meer hetzelfde zijn. De mensen maken namelijk het vervoer van water naar andere plekken mogelijk.

De lokale bevolking geeft niet zo veel om de flora en fauna in en rondom de stad, wel zijn de mensen actief tijdens speciale opschoondagen. Tijdens zo’n opschoondag komen er bijna 25.000 mensen van uit Vila Real en buitensstaanders.

Het park wordt voornamelijk gebruikt door drie gebruikersgroepen: - de plaatselijke boeren, - lokale bevolking, - toeristen.

Plaatselijke boeren De plaatselijke boeren laten het vee grazen over de weiden waardoor er een grotere variatie aan vegetatie ontstaat. De boeren die er wonen houden voornamelijk geiten en runderen.

Lokale bevolking De lokale bevolking maakt voornamelijk gebruik van de voedselproductie van de boeren (er zijn zelfs mensen uit Porto die van deze koeien het vlees komen kopen).

Zodoende stimuleren ze de lokale economie.

Toeristen Toeristen maken voornamelijk gebruik van de verschillende wandeltochten die leiden langs de verschillende vegetatietypen.

Natuur In het park zijn in de loop van de jaren verschillende soorten flora en fauna gevestigd: 220 soorten fauna en 450 soorten flora. Dit maakt dat er een grote biodiversiteit is. Doordat de koeien het gras continu kort houden ontstaat er competitie in de gewassen waardoor de biodiversiteit erg groot is. Ook zijn er bedreigde diersoorten te vinden in het park waaronder de wolf en de blauwe vlinder. Er is momenteel een project met de universiteit UTAD om de blauwe vlinder te behouden. Deze vlinder leeft namelijk alleen in dit specifieke gebied. Dit komt omdat er de juiste omstandigheden voor zijn , namelijk koeien die het gras kort houden en het voorkomen van een waardplant (dit is de plant waar de vlinder zijn eitjes oplegt en van eet).

44

Binnen het natuurgebied zijn er plekken gevonden waar Ozon gevonden is. Dit is erg schadelijk voor mens en natuur. Momenteel is UTAD bezig met een onderzoek hoe dit hier gekomen is. De voornaamste oorzaak zou industrie kunnen zijn maar dit is niet mogelijk, omdat er geen industrie is.

Er zijn drie verschillende soorten gebieden binnen het nationale park: - total protection, - half protected, - totale acces.

Bij de total protection hebben onbevoegden geen toegang tot dit gebied. In dit gebied komen over het algemeen veel beschermde soorten voor.

In het halfprotected deel is er wel toegang alleen mag er niet gebouwd worden. Er mogen geen huizen worden gebouwd en er is geen landbouw toegestaan.

In het laatst genoemde deel zijn bijna alle menselijke activiteiten toegestaan, zolang het de natuur niet schaadt.

Tijdens de voedselproductie gebruikten de meeste boeren chemische bestrijdingsmiddelen. Ze begrepen niet dat dit veel schadelijke impact heeft op mens en natuur. Daarom is er een project gestart om de boeren te laten inzien dat hetzelfde resultaat ook behaald kan worden met ecologische middelen.

Water Na de revolutie wilde de bevolking van Portugal de kwaliteit van het leven verbeteren, bijvoorbeeld door de kwaliteit van het water te verbeteren.

In de jaren tachtig, voordat het park was gerealiseerd, is er een dam gebouwd. De functie van deze dam was het vormen van een waterbuffer voor Vila Real, die het water als drinkwater gebruikte. In deze tijd groeide de populatie erg snel waardoor er meer water nodig was dan voorheen. Achteraf gezien is de dam onlogisch geplaatst. Wanneer de dam lager was geplaatst dan had er meer water opgevangen kunnen worden.

Tegenwoordig wordt het water uit de dam gebruikt voor het creĂŤren van wetlands binnen het natuurgebied. Door de aangelegde wetlands is de oppervlakte van het leefgebied van de vleesetende planten meer als vertienvoudigd.

Deze wetlands zijn mede mogelijk gemaakt door de vele vrijwilligers die werkzaam zijn in het gebied.

Locale economie In het park zijn verschillende windmolens te vinden die zonder enige tegenspraak van de bewoners zijn geplaatst. De windmolens gaven namelijk weer inkomsten waardoor de bewoners meer te besteden hadden.

Ook werd het vlees van de koeien verkocht in het park maar ook daar buiten. Het vlees is zelfs zo goed dat er mensen uit Porto komen om het vlees te halen.

45

Prof. Vicente Seixas e Sousa, professor Agrarische Engineering Directeur van Universidade de Trás-os-Montes e Alto Douro 27-07-2011, Vila Real Vicente (54 jaar) heeft zelf een agrarische engineering studie gedaan en is als professor geëindigd. Momenteel is hij directeur van UTAD. Vila Reaal is een kleine plaats met 25.000 inwoners waarbij de landbouwsector een grote rol speelt. Zo is er geen grootschalige akkerbouw zoals wij die in Nederland kennen. Hier is het zo dat de plaatselijke boeren een mix van eigen geteelde producten verkopen in en om het dorp. De lokale economie is hier belangrijk, het is voornamelijk de traditionele manier van landbouw die hier wordt toegepast. Ook is de wijnindustrie is erg belangrijk voor de inkomsten van het gebied (al ligt de grootschalige wijnproductie langs de Douro).

Vila Real kent twee belangrijke werkgevers namelijk de Universiteit en het plaatselijke ziekenhuis. De universiteit biedt namelijk veel werkgelegenheid en het brengt veel studenten(8000) met zich mee die veel consumeren in Vila Real. Maar ook het plaatselijke ziekenhuis geeft veel werkgelegenheid. Op onze vraag of er in Vila Real iets van een sociale werkplaats is om mensen op te vangen gedurende de dag met een verstandelijke beperking, werd geantwoord dat ze hier nog niet veel over hadden gehoord. Toen wij kwamen met een voorbeeld dat ze bijvoorbeeld simpele werkzaamheden konden doen in de wijngaarden, gaf Vincente aan dat er niet genoeg werkvoorzieningen zijn voor de lokale bevolking in de wijngaarden dus dat er ook geen werkgelegenheid is voor mensen met een verstandelijke beperking.

In Vila Real is men momenteel steeds drukker met het milieu. Sinds 5 jaar wordt er actief afval gescheiden. Op de vraag of ze ook gebruik maken van Biomassa werd niet direct antwoord gegeven. Wel kwam er een oprechte reactie dat ze daar wel mee bezig waren onder andere door het koken op houtkachels. Ook zei de directeur dat men niet echt bezig was met het verduurzamen van de landbouw. Er zijn alleen wat projecten in de olijfindustrie waarbij er manieren worden onderzocht om meerdere grondstoffen te kunnen winnen. Dus productie is voornamelijk op de oude traditionele manier. Met betrekking tot de milieu-eisen die voor de biologische bescherming gelden is er toch enige flexibiliteit voor de keuze van biomest of kunst mest. De keuzevrijheid is dus niet beperkt, boeren die biologisch boeren krijgen subsidie.

UTAD is gespecialiseerd in een aantal dingen, een van deze dingen is het financieel haalbaar maken van kleine wijngaarden. Dit is een zeer gewaardeerde kennisbron omdat er rondom Vila Real veel kleine wijngaarden zijn (45.000 ha Vila Real en het Douro-gebied samen). De studenten van landschap engineering hebben goede relaties met de gemeente en werken nauw samen.

Als we het hebben over de agrarische opleidingen, is een van de onderwerpen die in de studie worden meegenomen het gebruik van spuitmiddelen, omdat er in het verleden zware chemicaliën werden gebruikt die de biodiversiteit behoorlijk hebben aangetast.

Het bewustzijn van de leefomgeving is toegenomen, anders zou men dus op de oude manier door zijn gegaan.

Momenteel is deze situatie enorm veranderd en is er weer plaats gekomen voor de flora en de fauna binnen de druiventeelt.

De universiteit heeft zelf ook 4 hectare aan wijngaard die gebruikt kunnen worden voor onderzoeken. Het oogsten wordt uitbesteed aan lokale mensen omdat hier niet de juiste middelen voor zijn. De UTAD heeft geen eigen brandnaam omdat de productiehoeveelheid te kleinschalig is.

De wijn die afkomstig is uit de Douro streek is een kwalitatief goede wijn, zeker de witte wijn. Deze heeft namelijk al meerdere prijzen gewonnen. Hierdoor wordt de wijn niet alleen nationaal verkocht maar ook internationaal.

Stadslandbouw is nog niet zo’n hot item in Vila Real, er zijn wel voorbeelden van eco-scholen met participatieprogramma’s waarin men het natuurbewustzijn stimuleert met allerlei projecten. Deze staan nog wel in de kinderschoenen. Er worden ook stukken grond gereserveerd waar men groente en fruit kan verbouwen

46

(deze ruimte wordt gereserveerd voor arme gezinnen). Toen we Vicentes mening over de parken in Vila Real vroegen, was het eerste wat hij zei dat er teveel gras is in de parken. Dit zou hij graag anders zien in de vorm van een wat ruigere vegetatie, waardoor de ecologische kwaliteit kan toenemen.

Over de aanleg van de nieuwe snelweg was hij niet erg te spreken, het zou namelijk niet veel voordelen met zich mee brengen. Ten eerste kost het veel geld, het is onnodig omdat de oudere wegen ook nog goed functioneren.,Daarnaast gaat het ten koste van de biodiversiteit en het is horizonvervuiling.

Ook vroegen we naar de reden hoe het kwam dat er veel panden leeg staan. Dit komt meestal omdat er te weinig geld is om de verpaupering te renoveren. Omdat de huur over het algemeen erg laag is, was het aantrekkelijker om gewoon opnieuw te beginnen. Ook wonen de mensen tegenwoordig liever iets buiten het centrum omdat hier de woningen meer ruimte hebben, goedkoper zijn en makkelijker te bereiken zijn. Ook vertelde hij dat mensen tegenwoordig liever niet meer in de oude gebieden komen. Problemen als vergrijzing spelen daar een grote rol en de afname aan voorzieningen is erg hard gegaan. Ook dacht men vroeger dat het beter was om de mensen uit de binnenstad weg te laten halen en diensten in te brengen. Het resultaat was dat mensen de stad verlieten waardoor er nog meer leegstand ontstond en dit nu vandaag de dag nog te herkennen is in en rond Vila Real. De oplossing die Vincente aangaf, was dat men de prijzen van de leegstaande woningen moest verlagen en de leefomgeving aantrekkelijker zou moeten worden. Ook het inbrengen van kunstenaars die eenvoudige ingrepen kunnen doen om de boel te kunnen verfraaien. Subsidie voor bewoners die het onderhoud willen doen.

47

Prof. Maria Magdalena Vieira-Pinto, Professor in diergedrag Bewoner van Vila Real 27-07-2011, Vila Real In het algemeen heeft Maria een positief beeld over het groen in en om de stad Vila Real. Er zijn genoeg speelgelegenheden in het park. Er is een grote groene plek in het centrum. Dat is het centrale park dat ongeveer 4 jaar oud is. Daarbuiten zou het nog wel verbeterd kunnen worden qua groene plekken. Vier jaar geleden was er dus te weinig groen in de stad.

Er zijn nog wel kleine dingen die ze verbeterd zou willen hebben van het groen in de stad, zoals: • Meer bomen, met name in het centrale park. Er is te weinig beschutting tegen de zon. Het centrale park wordt ook merendeels in de zomer gebruikt. Het zou wel prettig zijn als er wat meer schaduwplekken zijn.

• Meer zitplaatsen om uit te rusten. Er zijn veel mensen die te voet gaan in Vila Real. Een plek om even bij te komen zou dus erg prettig zijn.

• Er moeten meer fietspaden komen in heel Vila Real. Het is niet erg veilig dat de fietsers over de voetpaden en over de autoweg moeten.

• Er moet meer groen langs de wegen komen. Zoals laanbomen of bloemen om een mooie kleine EHS te creëren.

Wat Maria op lange termijn zou veranderen is meer leven bij de rivier (Douro) die door Vila Real stroomt. Ze noemt als voorbeelden een mooi terrasje met een uitzicht over de rivier om wat te drinken, dit is er namelijk nog helemaal niet in Vila Real. Ook verschillende soorten evenementen zouden er plaats kunnen vinden om er wat meer leven in te brengen. Op dit moment is het nog alleen mogelijk om langs de rivier te lopen.

Op eigen initiatief fleurt ze haar wijk op samen met haar buurtbewoners. Dit doen ze door groen te beplanten en te onderhouden. Dit project is helemaal zelf uit de buurtbewoners ontstaan. Dit houdt in dat de gemeente er niks mee te maken heeft en dus ook geen subsidie verstrekt.

48

Pedro Pereine de jesus, Student Publieke relaties aan de UTAD Bewoner van Vila Real 01-08-2011, Vila Real Pedro is een van de 8000 studenten die actief in Vila Real studeren. Hij werkt ook bij de Erasmus en helpt met het begeleiden van de studenten in het nieuwe semester. Pedro voelt zich erg thuis in Vila Real ook al komt hij hier niet vandaan. Hij is positief over de studentenstad die erg in beweging is. Hij houdt ook van het natuurpark naast Vila Real en komt ook in het park in de stad zelf waar hij veel hardloopt. Hij vertelde dat de oevers op sommige plekken meer openbaar moesten worden: nu is er veel verwildering. Daarbij gaf hij aan dat er niet genoeg zitplaatsen waren en dat er meer vuilnisbakken moesten komen.

Wat de activiteiten betreft gaf Pedro aan dat er vooral vanuit de UTAD programma´s werden georganiseerd zoals ontgroeningen en andere activiteiten. Verder had hij niet echt het gevoel dat er voor meer doelgroepen activiteiten waren. Over het algemeen nam hij aan dat de lokale gemeente van Vila Real erg milieubewust bezig is en genoeg besteedt aan openbaar groen. Ook merkt Pedro dat de bewustwording bij de mensen toeneemt om naar een schonere leefomgeving en men een energiezuinige toekomst moet nastreven, vooral bij de studenten.

Tot slot was Pedro tevreden over het omliggende groen en over de architectuur. De oude gebouwen in het oude gedeelte konden echter wel opgeknapt worden en hij zei dat hij angstig was voor de bosbranden. Het buurtleven was goed, in zijn buurt er waren af en toe studentenfeesten waardoor er geluidsoverlast was. Ook zou hij meer verschillende vegetaties willen zien langs de wegen en niet alleen gras en struiken.

49