Projekt „Mieszkańcy Lubelszczyzny w armii carskiej 1832-1915” realizowany przez Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne na podstawie zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie

PIOTR GLĄDAŁA

Wdniu 22 września 2019 r. Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne ogłosiło rozpoczęcie prac nad projektem „Mieszkańcy Lubelszczyzny w armii carskiej 1832-1915”. Celem projektu było, po pierwsze, rozpoczęcie prac nad indeksacją spisów rekrutów wcielonych do armii rosyjskiej, przechowywanych w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie, a następnie udostępnienie opracowanych materiałów w bazie danych, po drugie zaś, zorganizowanie spotkań tematycznych dotyczących służby Polaków w armii carskiej. Powstała baza danych dostępna jest na stronie www.poborowi.ltg.pl. Prace indeksacyjne zostały rozpoczęte od spisów rekrutów zachowanych w zespole archiwalnym Urząd Gubernialny Lubelski ds. Powinności Wojskowej 1874-1917 (nr zespołu archiwalnego nr 175), przechowywanego w zasobie lubelskiego Archiwum. Przedmiotowy zespół archiwalny liczy 880 jednostek archiwalnych. Znajdziemy w nim zachowaną dokumentację wytworzoną przez odpowiednie organy, powstałe w celu organizowania poboru. Są to między innymi uchwały i zarządzenia regulujące zaciąg, wszelkiego rodzaju pisma odwoławcze, raporty i sprawozdania z przeprowadzonego poboru, korespondencja między poszczególnymi urzędami, ale także księgi rekrutów i inne materiały, które mogą przydać się historykom wojskowości, badaczom dziejów rodziny itd. W najbliższej przyszłości Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne planuje na stronie projektu udostępnić też przetłumaczony z języka rosyjskiego inwentarz zespołu 175. Z punktu widzenia genealoga, najciekawsze okazały się jednostki archiwalne oznaczone sygnaturami od 802 do 880. Pod wspomnianymi sygnaturami znajdziemy wykaz mężczyzn z guberni lubelskiej i siedleckiej, którzy od 1832 r. do lat 70. XIX w. odbywali obowiązkową służbę wojskową w armii rosyjskiej, oraz wykazy poborowych z kilku gmin położonych w guberni lubelskiej, wymieniające wszystkich mężczyzn, którzy osiągnęli

Spis formularny z dokumentacji Urzędu Gubernialnego Lubelskiego (źródło: APL)

Wykaz imienny z dokumentacji Urzędu Gubernialnego Wojskowego (źródło: APL)

odpowiedni wiek, lecz bez informacji, czy trafili do wojska.

Warto zaznaczyć, że jednostki archiwalne objęte indeksacją różnią się między sobą pod względem zachowania. Z całą pewnością przyczyn występowania tych różnic należy szukać w czasach zamierzchłych, kiedy spora część materiałów powstałych w kancelariach urzędów rosyjskich tuż przed wybuchem I wojny światowej była ewakuowana w głąb

Rosji lub uległa częściowemu uszkodzeniu czy też zniszczeniu. W związku z tym znajdziemy w zespole 175 jednostki archiwalne nie posiadające okładek, mające uszkodzone strony lub też takie poszyty, które wykazują różnice w stanie osobowym między spisem alfabetycznym a spisem tabelarycznym.

Innym razem znajdziemy tam tylko jeden zachowany poszyt, ale przeważnie zachowały się pełne roczniki składające się ze spisu osobowego i z ksiąg tabelarycznych. Duża część materiałów archiwalnych jest w języku polskim ale w wyniku nasilenia rusyfikacji w II poł. XIX w., akta sporządzano już tylko w języku rosyjskim. W dużej mierze księgi odzwierciedlają też liczne próby reformowania zaciągu, który był daleki od idealnego i umożliwiał dokonywanie sporych nadużyć. Nie można też zapomnieć o kilkuletniej luce w materiałach po 1856 r., która spowodowana była wstrzymaniem prowadzonego poboru po przegranej wojnie krymskiej, a także nastrojami przedpowstańczymi na terenie Królestwa Polskiego. Dopiero w 1865 r. przystąpiono do organizacji zaciągu do armii rosyjskiej, a tym samym ponownie zaczęły powstawać księgi. Najciekawsze w tych zbiorach są roczniki dające pełny obraz rekruta, tj. składające się zarówno z księgi alfabetycznej, wymieniającej z imienia i nazwiska, okręgu poboru, roku i nazwy jednostki, do której rekrut trafił, jak też księgi formularnej (księgi tabelarycznej), która jest rozszerzeniem informacji o rekrucie, w której znajdziemy imię ojca, datę i miejsce urodzenia, rysopis, znaki szczególne, stan społeczny i matrymonialny, szczególne umiejętności oraz uwagi, gdzie czasami zapisywa-

Spis formularny z dokumentacji Urzędu Gubernialnego Lubelskiego (źródło: APL)

no dodatkowe informacje o rekrucie. W trakcie prac indeksacyjnych w zespole 175 odnaleźliśmy wiele innych ciekawych materiałów, które po opracowaniu udostępniliśmy na stronie projektu. Do najciekawszych należy zaliczyć „Wykaz oficerów rezerwowych, lekarzy i farmaceutów z lat 1909-1915 (zesp. 175, sygn. 742) czy „Wykazy wyższych oficerów i urzędników zamieszkałych w Lublinie w 1912 roku” (zesp. 175, sygn. 558). Niestety strona internetowa ma swoją pojemność i nie wszystkie informacje mogliśmy udostępnić w bazie. Mieliśmy też na względzie problemy z odczytywaniem drobnego pisma i ze względów praktycznych zrezygnowaliśmy z podawania rysopisów oraz znaków szczególnych, gdzie dodatkowo trzeba byłoby przeliczać stare jednostki miary na współczesne. Wszystkie inne informacje staramy się uwzględnić w udostępnionej bazie. Obecnie strona internetowa projektu www.poborowi.ltg.pl zawiera informacje o blisko 40 tysiącach mężczyzn wcielonych do armii. Co istotne, baza danych posiada wyszukiwarkę, dzięki czemu szybko i sprawnie można odnaleźć wpisy dotyczące poszukiwanej osoby. Projekt uzyskał patronat medialny Radia Lublin, patronat honorowy Marszałka Województwa Lubelskiego Jarosława Stawiarskiego oraz został wpisany w obchody odzyskania przez Polskę niepodległości i budowy polskiej państwowości – „Niepodległa”. Do końca roku 2021 udało się zindeksować wszystkie interesujące nas jednostki archiwalne z zespołu 175. Obecnie rozpoczęto prace nad indeksacją kolejnych zespołów archiwalnych, są to: spisy poborowych zgromadzone w zespole nr 172 - Naczelnik Wojenny Oddziału Lubelskiego 1861-1866 oraz wykazy zapomóg, jakie otrzymały rodziny żołnierzy wysłanych na front w 1914 r., znajdujące się w zespole nr 179 - Urząd Powiatowy Lubelski do spraw Powinności Wojskowej 19031915. Wzbogacają one, a niejednokrotnie uzupełniają przedmiotową bazę. W celu promocji działań podejmowanych przy projekcie i zachęcaniu wszystkich zainteresowanych do jego współtworzenia, Lubelskie Towarzystwo Genealogiczne rozpoczęło akcję informacyjną na temat projektu zarówno podczas spotkań, jak również w mediach lokalnych i na forach ogólnopolskich. Co ważnie i warte podkreślenia, bardzo dużą pomoc projekt otrzymał od osób niebędących członkami LTG, ale dzięki którym było możliwe tak szybkie zindeksowanie i przetłumaczenie zebranego materiału. W tym miejscu chciałbym podziękować wszystkim osobom zaangażowanym przy pracach nad projektem. Nieodzowną pomoc przy typowaniu jednostek do indeksowania otrzymaliśmy także od pracowników Archiwum Państwowego w Lublinie, zwłaszcza od Pań z Pracowni Naukowej, którym serdecznie dziękuję.

Piotr Glądała – ambasador akcji Archiwa Rodzinne i projektu Archiwa Rodzinne Niepodległej w Archiwum Państwowym w Lublinie; darczyńca lubelskiego Archiwum, do którego przekazał zgormadzoną spuściznę aktową swoją i swojej rodziny, przechowywaną w zespole nr 2537 - Zbiór akt rodzinnych Piotra Glądały; członek Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego; obecnie pełni rolę koordynatora projektu „Mieszkańcy Lubelszczyzny w armii carskiej”.

Logo Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego