Peter de Grote en het Nederlands

EMMANUEL WAEGEMANS

In 1697-98 bezocht de Russische tsaar Peter I de Republiek. Hij verbleef een week in Zaandam en trok vervolgens naar Amsterdam, waar hij op de werven van de VOC met eigen handen een schip bouwde. Peter had in Moskou in de Vreemdelingenwijk heel wat Nederlanders leren kennen: ze brachten hem wis- en meetkunde bij, de beginselen van de scheepsbouw en de nieuwsgierigheid naar de vooruitstrevende techniek en de grote welvaart van de zeevarende grootmacht die Nederland toen was. Door dat contact leerde hij ook Nederlands spreken, sommigen zeggen radbraken. In elk geval kon hij zich uit de slag trekken in onze taal toen hij tijdens het Grote Gezantschap de Republiek en in 1717 ook de Zuidelijke Nederlanden bezocht. Die liefde voor Holland en de zeevaart heeft ervoor gezorgd dat het Russisch overspoeld werd met Nederlandse woorden, die tot de dag van vandaag voortleven in het Russisch: brandspojt, kajoeta, joenga (= scheepsjongen), trjoema (= het ruim), nord-ost-zjoed-west, kojka (= kooi), sjkiper, sjtorm, kok (= scheepskok) en honderden andere maritieme woorden (zo’n 1700 in totaal). Toen hij in 1703 de stad Sint-Petersburg stichtte (die hij op z’n Hollands Pieterboerg noemde) en honderden buitenlanders uitnodigde om aan zijn ‘paradijs’ aan de Neva te werken, werd het Nederlands de lingua franca van het jonge, petrinische Rusland. Later is die vriendschapsband met de Republiek teniet gedaan door allerlei economische en diplomatieke geschillen, maar de speciale band tussen Nederland (de leraar) en Rusland (de leerling) is blijven bestaan.

In Nederland kun je vaak de mening te horen krijgen dat Peter eraan dacht het Nederlands tot rijkstaal te maken.

Afbeelding links: Tsaar Peter de Grote werkend op de werf te Amsterdam, 1697, Reinier Vinkeles (l), naar Christian Bernhard Rode, 1751-1797 Collectie Rijksmuseum Amsterdam Het is een hardnekkige mythe die russofielen graag in het leven houden. Als dat zo zou zijn, zou hier een enorme kans gemist zijn om van het Nederlands een wereldtaal te maken (na New York en Brazilië in de 17e eeuw).

Behalve de maritieme sfeer hebben ook andere aspecten van het leven in Nederland sporen nagelaten in Rusland. Het leukste voorbeeld is natuurlijk het werkwoord pierewaaien. Een versie zegt dat het een ontlening is aan het Russisch pirovatj (= feesten, vieren), een andere etymologie zegt dat pirovatj ontleend is aan het Nederlandse pierewaaien. Hoe het ook zij, er zijn heel wat getuigenissen van Nederlanders die het in de 18e en 19e eeuw naar de zin hadden in Rusland (bv. de Ruslui uit Vriezenveen) en er een goed, comfortabel en aangenaam leven leidden, waaraan door de bolsjevistische revolutie van 1917 een brutaal einde kwam.

De belangstelling voor het Nederlands in Rusland is springlevend. De universiteiten van Sint-Petersburg en Moskou bieden topopleidingen aan die studenten afleveren met een uitstekende kennis van de taal van Vondel. Dit jaar krijgt de docente Nederlands van de universiteit van Petersburg – Irina Michajlova – de prestigieuze Martinus Nijhoff vertaalprijs.

Activiteit

Emmanuel Waegemans is professor emeritus slavistiek van de KU Leuven. Auteur van De tsaar van Groot Rusland in de Republiek (2013). Op 4 december 2019 gaf hij een lezing voor de ANV-regio Izegem.