Barend Barends aan de vergetelheid ontrukt

BART DE GRAAFF

In het voorjaar van 2019 verleende het ANV subsidie aan het verrichten van onderzoek naar Barend Barends, een belangrijke leider in de vroege 19e-eeuwse Kaapkolonie. Hoewel zijn naam anders doet vermoeden, was Barends geen VOC kolonist. Hij was de zoon van een “Half-Hottentotsche Hollander” die een van de belangrijkste “kapteins” (leider) werd van de Griekwa stam in Zuid-Afrika.

De Griekwas worden gerekend tot de Khoi-Khoin, een naam die het best vertaald kan worden als “Ware mensen”. De Khoi-Khoin waren de eerste bruine herdersvolken waarmee VOC-schepelingen aan de zuidpunt van Afrika halverwege de 17e eeuw in aanraking kwamen. In navolging van de Franse zeevaarder Augustin de la Beaulieu werden ze Ottentoos, Hottentoos en uiteindelijk Hottentotten genoemd – een naam die in het huidige Zuid-Afrika als racistisch wordt beschouwd. De Griekwas kennen een geschiedenis die vooral gekenmerkt wordt door een diepe interne verdeeldheid. Dat is tot op de dag van vandaag zichtbaar. Sommigen zijn aanhangers van opperhoof Allan le Fleur, anderen van koning Adam Kok V en weer anderen van koning Johannes Waterboer. Al deze groepen kunnen hun afstamming terugvoeren tot in de 18e of 19e eeuw.

Tot nog toe is de rol van één belangrijke Griekwaleider echter sterk onderbelicht gebleven. Dat is die van Barend Barends (1770 – 1839), die samen met zijn neef Adam Kok II in 1809 door de toenmalige koloniale overheid werd erkend als traditionele leider, of kaptein. Barends, misschien wel de grootste “krijgerkaptein” van zijn generatie, stierf zonder zoon die zijn dynastie kon voortzetten. Dat is de belangrijkste reden dat de herinnering aan hem is vervaagd of zelfs helemaal verdwenen. Ook onder de “Barendse Griekwas” in het dorp Danielskuil, dat jarenlang zijn machtsbasis was.

Dankzij de steun van onder meer het ANV kon in het afgelopen jaar een boekje worden samengesteld over het heden en verleden van de “Barendse Griekwas” in Danielskuil. Dat daaraan veel behoefte bestond, bleek uit de dikwijls emotionele reacties van de voor deze publicatie geïnterviewde mensen. In de komende tijd zullen exemplaren van Barend Barends, die vergete kaptein van Danielskuil, gratis worden verspreid onder scholen en bibliotheken in de Noord-Kaap provincie.

Martie, Olga en Rico Barends toen ze hoorden over de geschiedenis van hun stam | beeld Angelo Doyle

Kramersfontein, een bron net buiten Danielskuil, genoemd naar de eerste Nederlandse zendeling die onder de Griekwas werkte: Cornelis Kramer uit Schagen | beeld Angelo Doyle

Inmiddels is een vervolgproject gestart om het (immaterieel) gedeeld cultureel erfgoed tussen Nederland en de Barendse Griekwas voor het voetlicht te brengen. Het project wordt voor 50% gefinancierd door DutchCulture, het aanspreekpunt voor de culturele sector in Nederland en de Nederlandse diplomatieke posten in het buitenland. DutchCulture ontvangt subsidie van het ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschap en van Buitenlandse Zaken. Zo krijgt de financiële bijdrage die het ANV in 2019 leverde een blijvend effect. Met als eerste concrete resultaat het feit dat Danielskuil een Barend Barendsstraat heeft gekregen!

Bart de Graaff is historicus, op freelance basis verbonden aan de Stichting Zuid-Afrikahuis Nederland. Het ANV steunde dit project met een bedrag van € 375,-.