Sorgulayan denemeler

görünüyordu. Spencer gibi kisilerin çok saglam saydiklari birçok sav; nedensellik, hukukun üstünlügü, bellegin genel güvenirligi, tümevarimin geçerligi gibi doktrinler bu durumdaydi. Bütün bunlar rasyonel bir bakis açisindan bilinmezcilik (agnostisizm) kapsamina girmeli, hüküm vermekten kaçinilmalidir. Çünkü, görebildigimiz kadariyla bunlar dogrulugu veya yanlisligi kanitlanabilir seyler degildirler. James, pratik kisiler olarak, eger yasamayi sürdüreceksek, bu konularda kusku içinde kalmamizin olanaksiz oldugu savini ileri sürdü. Örnegin, geçmiste bizi beslemis olan yiyeceklerin gelecekte bizi zehirlemeyeceklerini varsaymamiz gerekir. Bazen de yaniliriz; ve de ölürüz.

Bir fikrin dogrulugu onun « gerçek-olgu’larla » uyum içinde olup olmasiyla sinanamaz; çünkü bu gerçekolgulara hiçbir zaman ulasamayiz. Sinama onun yasamimizi iyilestirmedeki ve arzularimizi gerçeklestirmedeki basarisini ölçmekle yapilir. Bu bakis açisiyla James Varieties of Religious Experience (Dinsel Deneyimlerde Çesitlilik) kitabinda dinsel inançlarin çogunlukla bu sinamayi basariyla geçtigini; bu nedenle de « dogru » olarak nitelendirilmeleri gerektigini göstermeye çalisti. Ona göre, en genel kabule kavusmus olan bilimsel teorilere de ancak bu anlamda « dogru » denebilir: uygulamada geçerli sonuçlar verirler; haklarinda bildigimiz tek sey de budur.

Bu görüsün bilim ve dinin genel varsayimlarina uygulanmasi konusunda söylenecek çok sey vardir.

Geçerli olmanin anlami dikkatle tanimlanir ve yalnizca gerçegin, gerçekten bilinmedigi durumlarin söz konusu olmasi kosulu eklenirse, o zaman bu konularda bu savla tartismaya gerek yoktur. Ancak, simdi gerçek dogruyu saptamanin zor olmadigi daha basit örnekleri ele alalim. Bir simsek çaktigini gördünüz. Gök gürültüsünü duymayi bekleyebilirsiniz; veya isigin, gürültüsü duyulamayacak kadar uzakta oldugunu düsünebilirsiniz; ya da bu konuyu hiç düsünmezsiniz.

En akla yakini bu sonuncu olasilik olmakla beraber ilk iksinden birini seçtiginizi varsayalim. Gök gürültüsünü isittiginizde düsüncenizin dogrulugu ya da yanlisligi ortaya çikmis olur. Bu da size saglanan bir avantaj veya dezavantaj nedeniyle degil, bir « gerçek-olgu nedeniyle, yani gök gürültüsünü duyup duymama olgusuyla gerçeklesir. Faydacilar dikkatlerini, daha çok, hakkinda deneyim sahibi oldugumuz olgularla dogrulanamayan inançlar üzerinde toplarlar. Günlük ugraslar hakkindaki inançlarimizin çogunun -örnegin filanca kisinin adresinin filanca oldugu- dogru olup olmadigi, deneyimlerimizle ortaya çikarilabilir; ve bu gibi durumlarda bir faydacinin kullandigi ölçütlere gerek yoktur. Yukaridaki gök gürültüsü örneginde 40