Mtorumner (1)3 by Anania Maghakyan

²Ý³ÝÇ³ Ø³Õ³ùÛ³Ý

ä²îØì²ÌøÜºð, äàºØ, ´²Ü²êîºÔÌàôÂÚàôÜÜºð

Î³½ÙÁ`

ØïáñáõÙÝ»ñ

Ð»ÕÇÝ³Ï³ÛÇÝ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝ 4

ºñ¨³Ý 2012

²Ý³ÝÇ³ Ø³Õ³ùÛ³Ý

êáõÛÝ ÅáÕáí³ÍáõÝ ³Ù÷á÷áõÙ ¿ Ñ»ÕÇÝ³ÏÇ ³ñÓ³Ï ¨ ã³÷³Íá ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇ ÷áùñÇÏ Ù³ëÁ: Ð»ÕÇÝ³ÏÁ ³ñÓ³Ï ¨ ã³÷³Íá á×»ñáí ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï` ÷áñÓ ¿ ³ñ»É Ý»ñÏ³Û³óÝ»É Ù³ñ¹áõ Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý, ÉÇñÇÏ³Ï³Ý, ËáÑ³Ï³Ý, Ñ³í³ïùÇÝ ³éÝãíáÕ íÇ×³ÏÝ»ñÁ, Ç ÑÝ³ñ³íáñÇÝ` Çñ³ñ Ùáï»óÝ»Éáí Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³åñáõÙÝ»ñÁ:

²Ý³ÏÝÏ³É Ñ»é³Ëáë³½³Ý· ÎÛ³ÝùÝ ³é³Ýó ³Ý³ÏÝÏ³ÉÝ»ñÇ` ³Ù»Ý ÇÝã Ï³ñáÕ ¿ Ïáãí»É, µ³óÇ ÏÛ³ÝùÇó ¨ Ýñ³ Ù³ëÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ï³í³ñïí»Ý ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ÙÇ³ÛÝ, »ñµ ³í³ñïíÇ ÇÝùÁ` ÏÛ³ÝùÁ: ²ÛÝ, ÇÝãÇ Ù³ëÇÝ å³ïÙ»Éáõ »Ù, Çñ³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝ ¿, áñÇ ·ÉË³íáñ Ñ»ñáëÝ ÇÙ ÁÝÏ»ñ ²ßáï Ð³ÏáµÛ³ÝÝ ¿, áñÁ 60-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ` 18 ï³ñ»Ï³ÝáõÙ ØáëÏí³ÛÇ ÈáÙáÝáëáíÇ ³Ýí³Ý Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ áõë³ÝáÕ ¿ñ: Ü³Ëù³Ý áõë³ÝáÕ³Ï³Ý Ñ³Ýñ³Ï³ó³ñ³ÝáõÙ ï»Õ³íáñí»ÉÁ, Å³Ù³Ý³Ï³íáñ³å»ë µÝ³ÏíáõÙ ¿Ç ØáëÏí³ÛÇ ÑÛáõñ³ÝáóÝ»ñÇó Ù»ÏáõÙ,պատմում էր Աշոտը: Î³ñÍáõÙ »Ù, Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ ¿ ·³í³é³Ï³Ý å³ï³Ýáõ Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ ³åñáõÙÝ»ñÁ, »ñµ Ý³ ¹åñáóÇó ³ÝÙÇç³å»ë Ñ»ïá Ñ³ÛïÝíáõÙ ¿` Ñ³Ù³ñÛ³ ³ßË³ñÑÇ Ï»ÝïñáÝ Ñ³Ù³ñíáÕ ØáëÏí³ ù³Õ³ùáõÙ: ²Û¹åÇëÇ å³ï³ÝÇÝ»ñÁ ß³ï ÝÙ³Ý »Ý ÉÇÝáõÙ Ï³åáõï³Ï »ñÏÝùáõÙ ×³ËñáÕ ³Õ³íÝáõ Ó³·Ç, áñÁ ÷áñÓáõÙ ¿ ÉÇ³Ãáù ëáõñ³É, Ùï³Í»Éáí` áõñ áñ ¿, ³ÙµáÕç ïÇ»½»ñùÝ ³éÝ»Éáõ ¿ Çñ Ã¨»ñÇ Ù»ç: ²ë»Ù, áñ éáõë»ñ»ÝÇÝ ïÇñ³å»ïáõÙ ¿Ç µ³í³Ï³Ý³ã³÷ ÝáñÙ³É, ù³ÝÇ áñ éáõë³Ï³Ý ¹åñáó ¿Ç ³í³ñï»É ¨ ÷áùñ ï³ñÇùÇó áñáß»É ¿Ç ¹³éÝ³É ØáëÏí³ÛÇ ä»ï³Ï³Ý Ð³Ù³Éë³ñ³ÝÇ áõë³ÝáÕ: ²é³çÇÝ ûñÝ ¿ñ, áñ ï»Õ³íáñí»É ¿Ç ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ, »ñµ Å³Ù»ñ ³Ýó ÑÝã»ó Ñ»é³Ëáë³½³Ý·Á: ºë Ñ³Ùá½í³Í ¿Ç, áñ ³Û¹ ½³Ý·Ý ÇÙ Ñ»ï Ï³å ãáõÝÇ, ù³ÝÇ áñ ÇÙ Í³ÝáÃÝ»ñÇó áã áù ã·Çï»ñ ³Û¹ Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñÁ: ¾É ã»Ù ³ëáõÙ, áñ »ë ØáëÏí³ÛáõÙ ß³ï ùÇã Í³ÝáÃÝ»ñ áõÝ»Ç: ì»ñóñ»óÇ Éë³÷áÕÁ, ½³Ý·áÕÝ Ç·³Ï³Ý ë»éÇó ¿ñ. - µ³ñ¨ Ò»½, µ³ñÇ ·³Éáõëï, á±Ýó »ë, »±ñµ »ë Å³Ù³Ý»É…: ÈëÇñ, Ó³ÛÝ¹ ÙÇ ï»ë³Ï ÷áËí³±Í ¿, Ã»± ÇÝÓ ¿ ³Û¹å»ë ÃíáõÙ, - Ñ³ñóñ»ó ½ñáõó³ÏÇóë: àõÕ»Õë ¨ Ù³ñÙÇÝë ÉñÇí ù³ñ³ó»É ¿ÇÝ: ²Û¹ å³ÑÇÝ` Ù³ßÏáí ½·³óÇ, áñ ³Ûë Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÁ »ñÏ³ñ ¿ ï¨»Éáõ: Ð»ï¨³µ³ñ, å»ïù ¿ñ ß³ï áõß³¹Çñ ÉÇÝ»É` ³ÛÝ å³ïíáí ï³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ºë ³Ù»Ý Ï»ñå ³ßË³ïáõÙ ¿Ç Ýñ³ÝÇó Ã³ùóÝ»É ÇÙ É³ñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ¨ ³Û¹ ÇëÏ å³ï×³éáí` ÇÝÓ Ñ³í³ù»óÇ ¨ ÷áùñÇÏ ¹³¹³ñÇó Ñ»ïá, å³ï³ëË³Ý»óÇ. - µ³ñ¨…, µ³ñ¨…, ¸áõù ÇÝå»±ë »ù…Ç±Ýã Ï³, Ç±Ýã ãÏ³…³Ù»Ý ÇÝã ÝáñÙ³±É ¿: â¿± áñ, ûñ»ñÇ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý Ñ»ï ³Ù»Ý ÇÝã ÷áËíáõÙ ¿, ³Û¹ ÃíáõÙ` Ý³¨ Ù³ñ¹áõ Ó³ÛÝÁ: Î³ñÍáõÙ »ë, ùá Ó³ÛÝÁ ãÇ± ÷áËí»É: ø³ÝÇ áñ, Å³Ù³Ý³ÏÝ ³é³Ýó ËáãÁÝ¹áïÇ` ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÑáëáõÙ ¿, ³å³ ³Ûë ÏÛ³ÝùáõÙ áã ÙÇ µ³Ý ¿É ³Ý÷á÷áË ãÇ ÙÝáõÙ, - Ýñ³Ý ¹áõñ ·³Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÷áñÓ»óÇ ÙÇ ùÇã ÷ÇÉÇëá÷³Û»É: ºë É³í »Ù, ³Ù»Ý ÇÝã ÑÇÝ Ó¨áí ¿, ³ñï³éáó ÝáñáõÃÛáõÝÝ»ñ ãÏ³Ý…¹», ³åñáõÙ »Ýù ¿ÉÇ: ²Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÁ, ¹áõ ù»½³ÝÇó å³ïÙÇñ, շատ-շատ Ï³ñáï»É »Ù ù»½,- Ñ³Ù³ñÛ³ »ñ·»óÇÏ Ó³ÛÝáí ³ë³ó ½ñáõó³ÏÇóë: 6

Ü³ ³ÛÝù³Ý ùÝùßáñ»Ý ¨ Ë»É³óÇ ¿ñ ËáëáõÙ ÇÝÓ Ñ»ï, áñ í³ÛñÏÛ³Ý ³é í³ÛñÏÛ³Ý áñáß³ÏÇ ½·³óáõÙÝ»ñ ¿ñ ³ñÃÝ³óÝáõÙ ÇÙ Ý»ñëáõÙ, áñÝ ³í»ÉÇ ¿ñ Ëáñ³óÝáõÙ ß÷áÃÙáõÝùë: ºë ÝáõÛÝå»ë É³í »Ù, ÇÝÓ Ùáï ¿É ¿ ³Ù»Ý ÇÝã ÑÇÝ Ó¨áí, »ë ¿É ù»½ »Ù Ï³ñáï»É,- Ï»ñÏ»ñáõÝ Ó³ÛÝáí å³ï³ëË³Ý»óÇ »ë ¨ ÙÇ³Ùï³µ³ñ` ßï³å»Éáí ß³ñáõÝ³Ï»óÇ. µ³, ã»±ë áõ½áõÙ ÇÝÓ ï»ëÝ»É: ¸ñ³Ýáí ÷áñÓáõÙ ¿Ç Ñ³ëï³ï»É ³ÛÝ ÇñáÕáõÃÛáõÝÁ, áñ »ëª Çµñ Çñáù Çñ ÇÙ³ó³Í ïÕ³Ý »Ù ¨ µÝ³Ï³Ý³µ³ñ` Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ ¿É ³é³çÇÝÁ »ë å»ïù ¿ ³Ý»Ç: ºÃ» ¹áõ ã½³Ý·»Çñ, ³å³ ùÇã Ñ»ïá »ë å»ïù ¿ ù»½ ½³Ý·»Ç, ³ÛÝå»ë áñ, ÏÑ³Ý¹Çå»Ýù ¨ ¹»Ù ³é ¹»Ù ÏËáë»Ýù ¨ Ï³ñáïÝ»ñë Ï³éÝ»Ýù Çñ³ñÇó: ºë Ùï³ÍáõÙ ¿Ç, áñ ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá Ýñ³Ý ÙÝáõÙ ¿ñ ÙÇ³ÛÝ Å³Ù áõ ï»Õ Ýß»É, áñå»ë½Ç Ù»Ýù ³ñ³· Ñ³Ý¹Çå»ÇÝù: ²Û¹ å³ÑÇÝ ÇÝÓ ³ñ¹»Ý Ù»Ï ³ÛÉ ÙÇïù ¿É ¿ñ ³ÝÑ³Ý·ëï³óÝáõÙ. ÇÝã å³ï³ëË³Ý å»ïù ¿ ï³ÛÇ Ýñ³ ³ÛÝ Ñ³ñóÇÝ, Ã» ÇÝãáõ »Ù Ë³µ»É, áñ Çµñ` ×³Ý³ãáõÙ »Ù Çñ»Ý: ºí ³ÝÙÇç³å»ë ¿É áõÕ»ÕáõÙë ÇÝã-áñ ÙÇïù Ï³ÛÍÏÉï³ó. »ë Ýñ³Ý Ï³ë»Ù, áñ ÁÝ¹áõÝ»ÉáõÃÛ³Ý ùÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï` Ù³Ã»Ù³ïÇÏ³ÛÇ ËÝ¹ÇñÝ»ñÇó Ù»ÏÇ íñ³ ÙÇ ³ÕçÇÏ ß³ï ¹Åí³ñ³ÝáõÙ ¿ñ ¨ ã¿ñ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ÉáõÍ»É: ºë û·Ý»óÇ Ýñ³Ý ¨ ùÝÝáõÃÛ³Ý ³í³ñïÇó Ñ»ïá Ý³ ÇÝÓ ßÝáñÑ³Ï³ÉáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ»ó, ÃáÕ»ó Çñ Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñÁ, ÇÝÓ³ÝÇó ÝáõÛÝå»ë Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñ ËÝ¹ñ»ó ¨ ³ë³ó. »Ã» ÁÝ¹áõÝí»Ýù, ÇÝùÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý ÇÝÓ Ï½³Ý·Ç: ¸» »ë ¿É ÃáÕ»óÇ ³Ûë Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñÁ, ³ÛÝå»ë áñ` »ë áãÇÝã ã»Ù Ë³µ»É: ÎÑÇß»óÝ»Ù, áñ Ëáë³ÏóáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³ë³óÇ Ý³¨, áñ Çñ Ó³ÛÝÝ ¿É ¿ Ï³ñÍ»ë ÙÇ ï»ë³Ï ÷áËí³Í: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï Ý³ ³Ýå³ÛÙ³Ý ÏÑ³Ï³¹³ñÓÇ.- µ³, »Ã» ¹áõ Ýáñ »ë »Ï»É, ÇÝã ·Çï»Çñ á±ñ ë»ÝÛ³ÏáõÙ ¨ Ç±Ýã Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñÇ ï³Ï å»ïù ¿ ÉÇÝ»ë, áñ Ý³Ë³å»ë ³Ûë Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñÁ ïí»É ¿Çñ ÁÝÏ»ñáõÑáõ¹, - ÙÇ ï»ë³Ï Ñ³ÕÃáÕÇ Ï»óí³Íùáí ÏÑ³ñóÝÇ ³ÝÍ³ÝáÃáõÑÇÝ: - Ø»Ýù Ñ³Û»ñë, µÝ³íáñáõÃÛ³Ý ÙÇ ·ÇÍ áõÝ»Ýù. »Ã» ÙÇ ³Ý·³Ù ï»Õ³íáñíáõÙ »Ýù áñ¨¿ ÑÛáõñ³ÝáóÇ áñ¨¿ Ñ³Ù³ñáõÙ, ³å³ ëáíáñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝª Ñ»ï³·³ÛáõÙ ¨ë ÷áñÓáõÙ »Ýù ³åñ»É ³Û¹ ÝáõÛÝ Ñ³Ù³ñáõÙ ¨ ¹³ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ Ñ³çáÕáõÙ »Ýù: Ø»Ýù ÙÇ ùÇã å³Ñå³ÝáÕ³Ï³Ý ÅáÕáíáõñ¹ »Ýù, - íëï³Ñ ïáÝáí ³ë³óÇ »ë: Ð³Ùá½í³Í ÉÇÝ»Éáí, áñ ³ñ¹»Ý Ï³ëÏ³ÍÇ áã ÙÇ ï»Õ ã»Ù ÃáÕÝáõÙ, ëÏë»óÇ ³ÝóÝ»É §Ñ³ñÓ³ÏÙ³Ý¦. ³ÕçÇÏ, ÇëÏ ¹áõ Ñ³Ùá½í³±Í »ë, áñ »ë ùá ÇÙ³ó³Í ïÕ³Ý »Ù: â¿± áñ, Ï³ëÏ³Í»óÇñ ¨ ³ë³óÇñ. ÇÙ Ó³ÛÝÁ Ï³ñÍ»ë ÙÇ ï»ë³Ï ÷áËí³Í ¿: -Ø»Ï- »ñÏáõ Ñ³ñóáí »ë ÇëÏáõÛÝ Ïå³ñ½»Ù` ¹áõ ÇÙ ÇÙ³ó³Í ïÕ³Ý »ë, Ã»± áã, - ÝáõÛÝ íëï³ÑáõÃÛ³Ùµ å³ï³ëË³Ý»ó Ý³ ¨ ³í»É³óñ»ó. áõÕÕ³ÏÇ, ³Ûë å³ÑÇÝ ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÁ ¹³ ã¿, ³ÛÉ ³ÛÝ, áñ ¹áõ ß³ï Ë»É³óÇ ïÕ³ »ë »ñ¨áõÙ,- Ñ³Ùá½í³Í ïáÝáí ³í»É³óñ»ó ³ÝÍ³ÝáÃáõÑÇÝ: Ð»ïá ¿É, 7

Ñ³Ù³ñÛ³ Ñ³Ùá½í³Í ïáÝáí ³ë³ó. ¹áõ »ñ¨Ç Ýáñ Í³ÝáÃáõÃÛáõÝÝ»ñ ã»ë ëÇñáõÙ: ö³ëïáñ»Ý, Ý³ ÇÝÓ ï³ÉÇë ¿ñ Ñ³ñó»ñ, áñáÝó Ñ³Ù³ñ ÃáÕÝáõÙ ¿ñ å³ï³ëË³ÝÝ»ñÇ ÙÇ³ÛÝ Ù»Ï ï³ñµ»ñ³Ï: -Æ±Ýã »ë ³ëáõÙ,- Ñ³Ù³ñÛ³ ·áé³Éáí ³ñï³ë³Ý»óÇ ¨ ß³ñáõÝ³Ï»óÇ. »ë ÇëÏ³å»ë Ýáñ Í³ÝáÃáõÃÛáõÝÝ»ñ ã»Ù ëÇñáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ³Ûë ¹»åùÝ áõñÇß ¿: -È³í, É³í…, - »ë ù»½ ÷áñÓ»Éáõ Ñ³Ù³ñ ³ë³óÇ ¨ ß³ï ³ñ³· ¿É Ñ³ëÏ³ó³, áñ ¹áõ ¿É ã»ë Ï³ëÏ³ÍáõÙª Ù»ñ ³ÝÍ³ÝáÃ ÉÇÝ»Éáõ ÇñáÕáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ³Ù»Ý Ï»ñå ³ßË³ïáõÙ »ë, áñ Ù»Ýù` áã ÙÇ³ÛÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý Í³ÝáÃ³Ý³Ýù, ³ÛÉ¨ ÷áñÓáõÙ »ë ³í»ÉÇÝ` ³Ù»Ý ÇÝã ³ÝáõÙ »ë, áñå»ë½Ç Ù»Ýù Ñ»Ýó ³Ûëûñ Ñ³Ý¹Çå»Ýù,- ÙÇ ï»ë³Ï Çñ»ÝÇó ·áÑ ³ë³ó ³ÝÍ³ÝáÃáõÑÇÝ: ¸áõ ÇÝÓ áõ±Ù ï»ÕÝ »ë ¹ñ»É. µ³í³Ï³Ý ã¿ áõ½áõÙ »ë Í³ÝáÃ³Ý³É ÇÝÓ Ñ»ï, ÷áñÓáõÙ »ë Ý³¨, áñ ÝáõÛÝ ûñÁ ¨»Ã Ñ³Ý¹Çå»Ýù: âÝ³Û³Í ³ÛÝ µ³ÝÇÝ, áñ ³Ñ³íáñ ß³ï ¿Ç áõ½áõÙª í³ÛñÏÛ³Ý ³é³ç ï»ëÝ»É ³Û¹ ³ÕçÏ³Ý, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí Ñ³Ù³ñÛ³ íëï³Ñ ¿Ç. »Ã» Ýñ³Ý ³ë»Ù, áñ ³Ûë ³Ù»ÝÁ µÉ»ý ¿, Ý³ ³ÝÙÇç³å»ë ÏÏ³Ë»ñ Éë³÷áÕÁ ¨ »ë Çëå³é ÏÏáñóÝ»Ç Ýñ³Ý: ²Û¹ å³ÑÇÝ ß³ï Ï³ñ¨áñ ¿ñ, áñå»ë½Ç ³å³Ñáí»Ç »ñÏËáëáõÃÛ³Ý ³ÝÁÝ¹Ñ³ïáõÃÛáõÝÁ ¨ áñå»ë½Ç Ýñ³ ÙÇïùÁ ½µ³Õí³Í ÉÇÝ»ñ ÙÇ³ÛÝ ÁÝÃ³óÇÏ Ñ³ñó áõ å³ï³ëË³ÝÝ»ñáí áõ Ý³ Å³Ù³Ý³Ï ãáõÝ»Ý³ñ ³ÛÉ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñ ³Ý»Éáõ ¨ ³ñ³· µ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ ³Û¹ µÉ»ýÁ: ¸ñ³ Ñ³Ù³ñ, ß³ï ³ñ³· ³ë³óÇ. Ç±Ýã Í³ÝáÃáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ¿ ËáëùÁ, ã¿± áñ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ÇÝù¹ ³ë³óÇñ, áñ ÁÝ¹áõÝí»Éáõó Ñ»ïá ÇÝÓ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ï½³Ý·»ë: ²ÛÝå»ë áñ, ÇëÏ³å»ë ã»Ù Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, Ã» ÇÝãÇ Ù³ëÇÝ ¿ ËáëùÁ, - ÷áñÓ»óÇ í»ñçÇÝ µ³é»ñÁ íëï³Ñ ³ñï³ë³Ý»É, áñå»ë½Ç ÷³ñ³ï»Ù Ýñ³ Ï³ëÏ³ÍÝ»ñÝ ÇÙ ³ÝÏ»ÕÍáõÃÛ³Ý ÝÏ³ïÙ³Ùµ ¨ ³Ù»Ý ÇÝã í»ñçÝ³Ï³Ý³å»ë ÑÇÙÝáíÇÝ Ë××»Ç áõ çÝç»Ç` ÇÝÓ µ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ µáÉáñ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñÁ: ¸» É³í…É³í, Ï³ï³Ï ¿Ç ³ÝáõÙ, ù»½ ¿Ç ÷áñÓáõÙ: àõ½áõÙ ¿Ç ÇÙ³Ý³É, ³ñ¹Ûá±ù ùÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá ÇÝÓ ã»ë Ùáé³ó»É: â¿± áñ ÏÛ³ÝùáõÙ Ï³Ý ³ÏÝÃ³ñÃÝ»ñ, áñáÝù ¹³ñ»ñ ³ñÅ»Ý: ä³ñ½³å»ë, ÷áñÓáõÙ ¿Ç áõñÇßÇ ³ÝáõÝÇó Ñ³Ý¹»ë ·³É ¨ ÙÇ ùÇã Ñá·áõ¹ Ñ»ï Ë³Õ³É: ÐÇÙ³ ³ñÇ ÃáÕÝ»Ýù ³Ûë Ã³ïñáÝÁ ¨ Éáõñç Ëáë»Ýù,- ³Ûë ³Ù»ÝÝ ³ÛÝù³Ý Éáõñç ¿ñ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ Ý³, áñ ùÇã ¿ñ ÙÝáõÙ Ñ³í³ï³ÛÇ ÇÙ ÑáñÇÝ³Í å³ïÙáõÃÛ³ÝÁ: È³í, ³ÛÅÙ Ù»½ ÇëÏ³å»ë ³ÛÉ µ³Ý ãÇ ÙÝáõÙ ³Ý»É, ù³Ý Å³Ù áõ ï»Õ å³ÛÙ³Ý³íáñí»É ¨ ßï³å Ñ³Ý¹Çå»É,- ÙÇ ùÇã ëñïÝ»Õ³Í ³ë³óÇ »ë: â»Ù Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, ¹Åí³±ñ ¿ áñ¨¿ ï»Õ Ýëï»É áõ ½ñáõó»É, áñ ³ñ¹»Ý Ùáï Ù»Ï Å³Ù ¿ Ñ»é³Ëáëáí »Ýù ½ñáõóáõÙ: ºÃ» Ùïù³÷áËí»É »ë ¨ ã»ë áõ½áõÙ ÇÝÓ ï»ëÝ»É, ³å³ áõÕÕ³ÏÇ` ³Û¹å»ë ¿É ³ë³, Ã» ã¿ ÙÇ ï»ë³Ï áÝó áñ Ó·áõÙ »ë…: ºÃ» ³Ùé³ÝÁ ³ë»É »ë, áñ Ï½³Ý·»ë, ÑÇÙ³ ¿É ÷áßÙ³Ý»É ¨ ½áõï å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ »ë Ï³ï³ñáõÙ, ³ë»Ù áñ, ¹ñ³ Ï³ñÇùÁ ãÏ³: ²ñÇ 8

÷³Ï»Ýù ³Ûë ³ÝåïáõÕ Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÁ: ÖÇßïÝ ³ë³Í, »ë ³ÛÉ ×³Ý³å³ñÑ ãáõÝ»Ç ¨ ÙÝáõÙ ¿ñ ÙÇ³ÛÝ Ýñ³Ý Ã³ëÇµÇ ·ó»É: ö³ëïáñ»Ý, ¹áõ åÝ¹áõÙ »ë, áñ Ù»Ýù Çñ³ñ ×³Ý³ãáõÙ »Ýù ¨ ÙÝáõÙ ¿ å³ÛÙ³Ý³íáñí»Ýù áõ Ñ³Ý¹Çå»±Ýù, - Ñ³ñóñ»ó ³ÝÍ³ÝáÃáõÑÇÝ: ¸áõ Ñ³Ý¹ÇåáõÙ »ë ³é³ç³ñÏáõÙ ÙÇ Ù³ñ¹áõ, áñÁ Å³Ù³Ý³Ï ¨ ó³ÝÏáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ Ñ³Ý¹Çå»Éáõ` ÝáõÛÝÇëÏ Çñ Í³ÝáÃÝ»ñÇ ×ÝßáÕ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³ÝÁ: ¾É ã»Ù ³ëáõÙ, áñ Ï³ñáÕ ¿Ç ù»½ ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë ã½³Ý·»É ¨ ³Ûë å³ÑÇÝ` ÝÙ³Ý ËÝ¹ñÇ ³éç¨ ã¿ÇÝù Ï³Ý·ÝÇ: Ð³Ù³ñÇñ, áñ ³Ûëûñ ù»½ ã»Ù ½³Ý·»É, ³ÛÝå»ë áñ, ³ñÇ ÷³Ï»Ýù ³Ûë Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÁ` Ñ³ïÏ³å»ë Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý Ù³ëáí: ÆëÏ ³ÛÉ Ã»Ù³Ý»ñáí, Ï³ñáÕ »Ýù ½ñáõÛóÁ ÝáñÙ³É Ó¨áí ß³ñáõÝ³Ï»É: ÆëÏ »Ã» ¹áõ ³ÛÉ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »ë ÷³÷³·áõÙ, ³Û¹ ¹»åùáõÙ Ù»ñ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÉñÇí ÷³Ïí³Í »Ý,- ÏïñáõÏ ïáÝáí »½ñ³÷³Ï»ó ³ÕçÇÏÁ: -²ñÇ ÷³Ï»Ýù, - ÝáõÛÝ ïáÝáí å³ï³ëË³Ý»óÇ »ë ¨ ³í»É³óñÇ. »ë ËÝ¹Çñ ãáõÝ»Ù, áõÕÕ³ÏÇ ã»Ù Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, ÇÝãáõ± »ë ï³ñûñÇÝ³Ï Ï»óí³Íù ÁÝ¹áõÝáõÙ, »ñµ ËáëùÁ ·ÝáõÙ ¿ª Ñ³ïÏ³å»ë Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý Ù³ëÇÝ: ºÃ» í³Ë»ÝáõÙ »ë, ¹³ ³ÛÉ ËÝ¹Çñ ¿: ²Û¹ ¹»åùáõÙ, Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³Ûë Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÁ ÷³Ï»É ¨ ³í³ñï»É ³Ûë` 10- ñ¹ ¹³ñÇÝ í³Û»É ½ñáõÛóÁ: -Æ±Ýã 10– ñ¹ ¹³ñ, ÇÝã µ³Ý,…ÇÝãÇ±ó »ë ¹áõ ËáëáõÙ, ã»±Ù Ñ³ëÏ³ÝáõÙ: Ð³ñÛáõñ ³Ý·³Ù ³ë³óÇ. µ³Ý »ë ³ëáõÙ, áõÕÕ³ÏÇ ³ë³, Ç±Ýã »ë ù»½ ë³ñ áõ Óáñ ·óáõÙ: ºë Ñ³ñ·áõÙ »Ù ³ÝÙÇç³Ï³Ý ¨ Ñ³Ù³ñÓ³Ï ïÕ³Ý»ñÇÝ: Â» ã¿, ÍéÙéíáõÙ »ë, ù»½ ³Ûë áõ ³ÛÝ ÏáÕÙ »ë Ë÷áõÙ ¨ áã ÙÇ ÏáÝÏñ»ï µ³Ý ã»ë ³ëáõÙ: ºÃ» ¹Åí³ñ³ÝáõÙ »ë Ó¨³Ï»ñå»É, ³Û¹ ¹»åùáõÙ Ï³ñáÕ »Ù ù»½ û·Ý»É, ³ÛÝå»ë áñ, ÙÇ ³Ù³ãÇñ, ³ë»ÉÇù¹ Ý»ñÏ³Û³óñáõ áõÕÇÕ ¨ ³ÝÙÇç³Ï³Ý: -²ÕçÇÏ ç³Ý, »ë ³Ù³ã»Éáõ µ³Ý ãáõÝ»Ù, ù³ÝÇ áñ ³Ù³ã»Éáõ áã ù³ÛÉ ã»Ù ³ñ»É, ÇëÏ ³Ûë ù³áëÁ ¹áõ »ë ë³ñù»É ¨ ã»Ù Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, áñÝ ¿ ùá Ýå³ï³ÏÁ: ¼³Ý·áÕÁ ¹áõ »ë, ¹áõ ¿É å»ïù ¿ áõÕÕ³ÏÇ ¨ ³ÝÙÇç³Ï³Ý Ó¨³Ï»ñå»ë ³ë»ÉÇù¹: ºÃ» áõ½áõÙ »ë Ñ³Ý¹å»É ÇÝÓ, ë³Ï³ÛÝ ³Ù³ãáõÙ »ë, ³Û¹ ¹»åùáõÙ ³ë»Ù ù»½, áñ Ù»ñ ³Ûëûñí³ Ñ³Ý¹ÇåáõÙÁ` ùá í³ñùÇ µ³ó³ë³Ï³Ý Ïáãí»Éáõ í»ñ³µ»ñÛ³É áñ¨¿ »ñ³Ý· ãÇ å³ñáõÝ³ÏáõÙ: ÆëÏ »Ã» í³Ë»ÝáõÙ »ë, ³å³ ³ë»Ù, áñ ùá ÙÇ Ù³½Ý ³Ý·³Ù ãÇ å³Ï³ëÇ ¨ Ù»ñ Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ¹áõ ÏÉÇÝ»ë ÉñÇí ³å³Ñáí Ó»éù»ñáõÙ: âÝ³Û³Í ³ÝÑ³ëÏ³Ý³ÉÇ ¿, Ã» ùá ù³Õ³ùáõÙª ¹áõ ÇÝÓ³ÝÇó ÇÝãáõ å»ïù ¿ í³Ë»Ý³ë: Ðá, ·³½³Ý ã»Ýù, áñ ù»½ áõï»Ýù: Æ±Ýã í³Ë»Ý³É, Ç±Ýã µ³Ý, ÑÇÙ³ ¿É Ã³ëÇµÇ »ë ·óáõ±Ù ÇÝÓ, ³ñÑ³Ù³ñ³Ï³Ý ïáÝáí ³ë³ó Ý³: ºÃ» ß³ï »ë áõ½áõÙ, áñ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ñ³Ý¹Çå»Ýù, ³å³ áõÕÕ³ÏÇ` ³Û¹å»ë ¿É ³ë³, Ã» ã¿ ùá Ù³ÝÛáíñÝ»ñáí` ³ÛÝ ¿É ÇÙ å³ñ³·³ÛáõÙ, Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý ã»ë Ñ³ëÝÇ: ÜáñÇó »Ù ÏñÏÝáõÙ, »ë Ñ³ñ·áõÙ »Ù ³ÝÙÇç³Ï³Ý ¨ ïÕ³Ù³ñ¹ ïÕ³Ý»ñÇÝ: âÑ³ëÏ³ó³, ³ñ¹»Ý ëÏë»É »ë Ï³ëÏ³Í»±É ÇÙ ïÕ³Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý íñ³,½³Ûñ³ó³Í Ý»ï»óÇ »ë ¨ ³í»É³óñÇ. í»ñç³å»ë, á±ñÝ ¿ Ù»ñ Ã»Ù³Ý. 9

Ñ³Ý¹ÇåáõÙÁ, Ã»± ³Ý³ïáÙÇ³Ý: ²ÛÝå»ë áñ, ³ñÇ ³í³ñï»Ýù ³Ûë ³ÝÙÇï Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÁ ¨ áñáß»Ýù Ù»ñ Ñ»ï³·³ ³Ý»ÉÇùÁ: ºë ù»½ ³ÛÉ¨ë áõñÇß µ³Ý ãáõÝ»Ù ³ë»Éáõ: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, Ñ³ïÏ³å»ë ³Ûë í»ñçÇÝ Ëáëù»ñÝ ³ñï³ë³Ý»ÉÇë ½·³óÇ, áñ Ù»çë ÝáõÛÝÇëÏ ÏÇñù ¿ñ ß³ñÅíáõÙ ¨ ·Ý³Éáíª Ýñ³Ý ï»ëÝ»Éáõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ ÇÙ Ù»ç ³Ñ³·Ý³ÝáõÙ ¿ñ: ºí áñå»ë½Ç` Ñ³ÝÏ³ñÍ ãÏáñóÝ»Ù Ýñ³Ý, ³ÝÙÇç³å»ë ³í»É³óñÇ. Ù»Ýù Ï³ñáÕ »Ýù Ý³¨ í³ÕÁ Ï³Ù Ù»Ï áõñÇß ûñ Ñ³Ý¹Çå»É, ¹ñ³ÝÇó áãÇÝã ãÇ ÷áËíÇ: -¸», »Ã» ¹áõ áñáß»É »ë, áñ Ù»ñ Ñ³Ý¹ÇåáõÙÝ ³ÝËáõë³÷»ÉÇ ¿ ¨ ÙÝáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ ûñÁ áñáß»Ýù, ³å³ »ë ³é³ç³ñÏáõÙ »Ù Ñ³Ý¹Çå»É Ñ³çáñ¹ ï³ñÇ` ³Ûë ÝáõÛÝ ûñÁ,- ³ë³ó ³ÝÍ³ÝáÃáõÑÇÝ: ¸áõ` ³é³Ýó Í³ÝáÃ ÉÇÝ»Éáõ ÇÙ Ý»ñùÇÝ µÝáõÛÃÇÝ ¨ ³ñï³ùÇÝ Ï»ñåÇÝ, ³é³ç³ñÏáõÙ »ë Ñ³Ý¹ÇåáõÙ: ºÃ» »ë ¿É í»ñóÝ»Ù áõ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ»Ù, Ñ»ï³ùñùÇñ ¿. ¹áõ ã»±ë ½³ñÙ³Ý³ ÇÙ ³Û¹ ù³ÛÉÇ íñ³` å³ñáÝ å³Ñå³ÝáÕ³Ï³Ý Ñ³Û: Î³ñÍáõÙ »Ù Ñ»é³ËáëÁ »ñÏ³ñ ½µ³Õ»óñ»óÇÝù, ã¿± áñ Ï³ñáÕ ¿ ÁÝÏ»ñáõÑÇ¹ ù»½ Ð³Û³ëï³ÝÇó ½³Ý·»É, ³ÛÝå»ë áñ Ñ»ïá ÏËáë»Ýù: ¼·³Éáí, áñ Ý³ å³ïñ³ëïíáõÙ ¿ ¹Ý»É Ñ»é³ËáëÁ, »½ñ³÷³ÏÇã µ³é»ñÁ ¹»é ã³í³ñï³Í` »ë ³ñ³· Ùï³ Ëáë³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ³ë³óÇ. ûï³ñáõÃÛ³Ý Ù»ç` »ë ß³ï Ù»Ý³Ï »Ù ½·áõÙ ÇÝÓ: â¿± áñ, µ³óÇ ù»½³ÝÇó »ë ³Ûëï»Õ áã ÙÇ Ñ³ñ³½³ï ãáõÝ»Ù: Ð»ï¨³µ³ñ Ïáõ½»Ý³ÛÇ, áñ ¹áõ ÁÝÏ»ñ³Ïó»Çñ ¨ ÷³ñ³ï»Çñ ÇÙ Ù»Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ: ºí Ñ»ïá, ³Ûë ³Ù»ÝÁ áã Ã» å³ï³Ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¿, ³ÛÉ ²ëïÍá Ý³Ë³ËÝ³ÙáõÃÛáõÝ, ³ÛÝå»ë áñ Ù»Ýù ã»Ýù Ï³ñáÕ ã»ÝÃ³ñÏí»É îÇñáç Ï³ÙùÇÝ: ²Û¹ å³ÑÇÝ ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ñ, »Ã» Ý³ ÏáÕùÇë ÉÇÝ»ñ, ³å³ ³ÏÝÃ³ñÃ ³Ý·³Ù ã¿Ç ÏáñóÝÇ` Ýñ³Ý ·ñÏ»Éáõ, Ñ³Ùµáõñ»Éáõ ¨ ë»ùëáí ½µ³Õí»Éáõ Ñ³Ù³ñ: -ºÃ» ¹áõ ²ëïÍá ³ÝáõÝÇó »ë ËáëáõÙ, áõñ»ÙÝ` Ï³ñ»ÉÇ ¿ ù»½ íëï³Ñ»É ¨ ·³É Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý,- ³ë³ó ³ÝÍ³ÝáÃáõÑÇÝ: Î³ñ¨áñÁ, áñ ¹áõ ã»ë Ï³ñáÕ íï³Ý·³íáñ Ù³ñ¹ ÉÇÝ»É: ìëï³Ñ »Ù, áñ ù»½ Ùáï Ñ³ëï³ï ËáëáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ Ñá·¨áñÁ, ³ÛÝå»ë áñ ï»Õ áõ Å³Ù ³ë³ ¨ Ù»Ýù ÏÑ³Ý¹Çå»Ýù: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í,- ÍÇÍ³Õ»Éáí ß³ñáõÝ³Ï»ó ³ÝÍ³ÝáÃáõÑÇÝ,- »ë ³í»ÉÇ ß³ï ½·³óÙáõÝù³ÛÇÝ ¿³Ï »Ù, ù³Ý áõÕ»Õ³ÛÇÝ ¨ ù³ÝÇ áñ ¹áõ ¿É ÙÇ³ÛÝ Ñá·¨áñ »ë, Ù»Ýù ÏÑ³í³ë³ñ³Ïßé»Ýù ¨ ÏÉñ³óÝ»Ýù Çñ³ñ: ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ³ë»Ù áñ, ë³ µ³ó³éÇÏ ¹»åù ¿ ÇÙ ÏÛ³ÝùáõÙ, »ñµ ÝáõÛÝ ûñÁ Í³ÝáÃ³Ý³Ù Ù»ÏÇ Ñ»ï ¨ ÝáõÛÝ ûñÝ ¿É Ñ³Ý¹Çå»Ù: ºÃ» ÙÇÝã¨ å³Û³Ù³Ýíáñí»ÉÁ ÙÇïùë ã÷áË»óÇ, ³å³ Ù»Ýù ³Ýå³ÛÙ³Ý ÏÑ³Ý¹Çå»Ýù: -ø³ÝÇ áñ, »ë ù³Õ³ùÇÝ É³í Í³ÝáÃ ã»Ù, »ë Ï³ë»Ù Å³ÙÁ, ÇëÏ ¹áõ` ï»ÕÁ ¨ ÏÑ³Ý¹Çå»Ýù,- »½ñ³÷³ÏÇã ïáÝáí ³ë³óÇ »ë: ä³ÛÙ³Ý³íáñí»óÇÝù: ºë ÷³ÛÉ³ï³ÏáÕ ïñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ùµ` 10 ñáå» ßáõï Ñ³ë³ Å³Ù³¹ñ³í³Ûñ: âÝ³Û³Í ë³ñë³÷»ÉÇ ß³ï Ñáõ½í³Í ¿Ç, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí` ÙïáíÇ Ù»Ãá¹Ý»ñ ¿Ç Ùß³ÏáõÙ, Ã» ÇÝãå»ë Ýñ³Ý Ñ³Ùá½»Ù` ÑÛáõñ³Ýáó ï³Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Þáõïáí ÙÇ ãùÝ³Õ Ù»ù»Ý³ Ùáï»ó³í ¨ ÇÝÓ Ãí³ó, áñ ÑÇÙ³ ³Û¹ Ù»ù»Ý³ÛÇó ¹áõñë Ï·³ Ý³ ¨ í»ñç³å»ë Ïï»ëÝ»Ù Ýñ³Ý: ÆÙ Ùï³¹³ßïáõÙ` Å³Ù³¹ñ³í³Ûñ-ÑÛáõñ³Ýáó 10

ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ ¿ñ ¨ ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ ëå³ëíáÕ` ÇÙ ³Ý»ÉÇùÝ»ñÇ ï»ëÉ³Ï³ÝÁ: Üñ³ Å³Ù³ÝáõÙÇó Ñ»ïá Å³Ù³Ý³ÏÁ ß³ï ¹³Ý¹³Õ ¿ñ ³ÝóÝáõÙ ¨ Ý³ Ñ³Ù³éáñ»Ý ã¿ñ ÇçÝáõÙ Ù»ù»Ý³ÛÇó: Ø»Ï ¿É, Ñ³ÝÏ³ñÍ Ù»ù»Ý³ÛÇ ¹áõéÁ µ³óí»ó, í³ñáñ¹Á Çç³í, ÙÛáõë ÏáÕÙÇó Ùáï»ó³í í»ñçÇÝ ¹é³ÝÁ ¨ µ³ó»ó ³ÛÝ: ØÇÝã¨ Ý³ ÏÇçÝ»ñ` ÇÙ Ñáõ½ÙáõÝùÇÝ ·áõÙ³ñí»É ¿ñ Ý³¨ ³ÛÝ, áñ Ñ³ëï³ï` ³Û¹ ³ÕçÇÏÁ Ï³Ù Ù»Í å³ßïáÝÛ³ÛÇ, Ï³Ù ¿É Ù»Í³Ñ³ñáõëïÇ ³ÕçÇÏ ¿, ³ÛÝå»ë áñ` ÇÝÓ áõ ÇÙ åÉ³ÝÝ»ñÇÝ Ý³Ë³ÝÓ»É ã¿ñ Ï³ñ»ÉÇ: ì³ÛñÏÛ³ÝÝ»ñÁ ¹³Ý¹³Õáñ»Ý ³ÝóÝáõÙ ¿ÇÝ, ÇëÏ Ý³ ã¿ñ ÇçÝáõÙ: ì³ÛñÏÛ³ÝÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùÇ Ñ»ï ÇÙ ÙáÉáñáõÃÛáõÝÁ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ñ ³×»É ¨ »ë áãÇÝã ã¿Ç Ñ³ëÏ³ÝáõÙ: ì³ñáñ¹Á Ïé³ó³í, Ù³ñÙÝáí ³Ýó³í Ù»ù»Ý³ÛÇ Ù»ç ¨ ³ÛÝï»ÕÇó ¹áõñë µ»ñ»ó Ó»éùÇ ÙÇ Ñ»Ý³Ï: øÇã ¿ñ ÙÝáõÙ ½³ñÙ³ÝùÇó ßáÏÇ Ù»ç ÁÝÏÝ»Ç: ØÇ Ï»ñå ÇÝÓ Ñ³í³ù»óÇ ¨ ß³ñáõÝ³Ï»óÇ Ñ»ï¨»É Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ: ì³ñáñ¹Á ÝáõÛÝ Ï»ñå` ¨ë Ù»Ï ³Ý·³Ù Ù³ñÙÝáí Ùï³í Ù»ù»Ý³ ¨ ¹áõñë µ»ñ»ó »ñÏñáñ¹ Ñ»Ý³ÏÁ: ²í»Éáñ¹ »Ù Ñ³Ù³ñáõÙ ÝÏ³ñ³·ñ»É` ³Û¹ å³ÑÇÝ ÇÙ ³åñ³Í ½·³óáõÙÝ»ñÁ: ì³ñáñ¹Á »ññáñ¹ ³Ý·³Ùª Ïé³ó³Í ³Ýó³í Ù»ù»Ý³ÛÇ Ù»ç ¨ ¹áõñë »Ï³í Çñª ³÷»ñÇ Ù»ç ³é³Í ÇÙ ½ñáõó³ÏóÇ Ó»éù»ñÁ ¨ ÷áñÓ»ó Ýñ³Ý û·Ý»Éáí` Çç»óÝ»É Ù»ù»Ý³ÛÇó: ²ãù»ñÇë µÇµ»ñÁ É³ÛÝ³ó»É ¿ÇÝ ÙÇÝã¨ í»ñçÇÝ ë³ÑÙ³ÝÁ, ÇëÏ áõÕ»Õë ÉñÇí ³ñ·»É³Ïí»É ¿ñ ¨ »ë ÉñÇí Ïáñóñ»É ¿Ç Ùï³Í»Éáõ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ: Â», ÇÝãù³Ý ï¨»ó ³Û¹ åñáó»ëÁ, ã»Ù Ï³ñáÕ ³ë»É: Ð»Ýó ëÃ³÷í»óÇ, ÝÏ³ï»óÇ` ³ÝÍ³ÝáÃáõÑÇÝ ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ Ï³Ý·Ý³Í áïù»ñÇ íñ³` Ó»éù»ñáí Ñ»Ýí»É ¿ñ Ù»ù»Ý³ÛÇÝ, ÇëÏ í³ñáñ¹Á áõÕ¨áñíáõÙ ¿ñ ¹»åÇ Ñ»Ý³ÏÝ»ñÇ ÏáÕÙÁ` Ñ³í³Ý³µ³ñ ¹ñ³Ýù µ»ñ»Éáõ ¨ ï»Õ³íáñ»Éáõ ³ÝÍ³ÝáÃáõÑáõ Ã¨»ñÇ ï³Ï: ºë ã¿Ç ÏáÕÙÝáñáßíáõÙ` Ý³ Ñ³ñµ³Í ¿, Ã»±…: ì³ñáñ¹Á ï»Õ³íáñ»ó Ñ»Ý³ÏÝ»ñÁ ¨ ³ÝÍ³ÝáÃáõÑÇÝ` ³é³Ýó í³ñáñ¹Ç û·ÝáõÃÛ³Ýª Ñ»Ý³ÏÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ß³ñÅí»ó ¹»åÇ ÇÝÓ: ØÇÝã Ý³ ÏÑ³ëÝ»ñ ÇÝÓ, Ùïùáíë ÙÇ µ³Ý ¿ñ ³ÝóÝáõÙ ÙÇ³ÛÝ. ³ñ³· ÷³Ëã»É ³Û¹ï»ÕÇó, ë³Ï³ÛÝ áïù»ñë ù³ñ³ó»É ¨ ã¿ÇÝ ß³ñÅíáõÙ: Ü³ ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ Ñ³ë³í ÇÝÓ, µ³ñ¨»ó ¨ ³ë³ó. »ñ¨Ç ÇÙ Ù»ù»Ý³Ûáí ·Ý³Ýù ÑÛáõñ³Ýáó, Ñ³±: àïù»ñë Í³Éí»óÇÝ…, ¿É áãÇÝã ã»Ù ÑÇßáõÙ: ²ñÃÝ³ó³, »ñµ ÝáõÛÝ í³ñáñ¹Á Ñ»Ý³ÏÇ ï³ñµ»ñ³Ïáí ³Ýó»É ¿ñ ÇÙ Ó»éù»ñÇ ï³Ï ¨ ÇÝÓ µ³ñÓñ³óÝáõÙ ¿ñ ÑÛáõñ³ÝáóÇ ÇÙ Ñ³Ù³ñÁ:

Î³ÃÇ ÷áßÇÝ 1988Ã.: ´áÉáñ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÝÙ³Ý, Ð³Û³ëï³ÝáõÙ Ñ³Ù³ñÛ³ í»ñ³ó»É ¿ñ Ý³¨ Ï³ÃÝ³ÙÃ»ñùÇ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ, ù³Ý½Ç ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛáõÝÁ ÷Éáõ½íáõÙ ¿ñ, ÇëÏ Ï³ÃÇ ÷áßÇÝ Ð³Û³ëï³Ý ¿ñ ÙïÝáõÙ ³ñï³ë³ÑÙ³ÝÇó ¨ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛ³Ý ³ÛÉ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ÇÝÓ ÝáõÛÝå»ë Ñ³çáÕí»É ¿ñ Ó»éù µ»ñ»É ÷³÷áõÏ å³Õå³Õ³ÏÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ë³ñù, áñÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ñ Ï³ÃÇ ÷áßÇ: ÆÙ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí àõÏñ³ÇÝ³ÛáõÙ Ï³ÃÇ ÷áßáõ å³Ï³ë ã¿ñ ½·³óíáõÙ, ³Û¹ å³ï×³éáí ¿É »ñ»ù ÁÝÏ»ñÝ»ñáí Ù»ÏÝ»óÇÝù ÎÇ¨ª Ï³ÃÇ ÷áßÇ Ó»éù µ»ñ»Éáõ ¨ áõÕ³ñÏ»Éáõ ºñ¨³Ý: ºñ»ùë ¿É` ÎÇ¨áõÙ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ¿ÇÝù ÉÇÝáõÙ: ¶Çß»ñáí Çç³Ýù ÎÇ¨ ¨ Ñ³ñó áõ ÷áñÓáí Ñ³ë³Ýù Ùáï³Ï³ª §ÈÇµ»¹¦ ÇÝïáõñÇëï ÑÛáõñ³Ýáó: ¶³ÕïÝÇù ã¿ñ, áñ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ ¨ Ñ³ïÏ³å»ë ÇÝïáõñÇëï ÑÛáõñ³ÝáóÝ»ñáõÙ ß³ï ¹Åí³ñ ¿ñ ³½³ï ï»Õ Ñ³ÛÃÑ³ÛÃ»ÉÁ: ÎÇ¨áõÙ ·Çß»ñ ¿ñ, ù³Õ³ùÝ ³ÝÍ³ÝáÃ ¨ Ù»Ýù ³Ù»Ý Ï»ñå å³ñï³¹ñí³Í ¿ÇÝù ï»Õ³íáñí»É ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ: Ø»ñ µáÉáñ ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑÛáõñ³ÝáóÇ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ïáñÇÝª ï»Õ Ñ³ïÏ³óÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ³ÝóÝáõÙ ¿ñ ³å³ñ¹ÛáõÝ: Ü³ Ñ³Ù³éáñ»Ý åÝ¹áõÙ ¿ñ, áñ ³½³ï ï»Õ ãÏ³, ³ÛÉ áã Ã» ÇÝùÁ ãÇ áõ½áõÙ ï»Õ ï³É: ´³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ýñ³ Ñ»ï ³ñ¹»Ý ïÑ³× ¿ñ ¨ Ý³ ëïÇåí³Í ï»ÕÇ ïí»ó ¨ ³ë³ó. §Ù»Ï Ñ³ï »ñ»ù ï»Õ³Ýáó ³½³ï Ñ³Ù³ñ Ï³` ÙÇÝã¨ ³é³íáïÛ³Ý Å³ÙÁ ÛáÃÁ, áñÁ ÙÇ ß³ñù ³ÛÉ Ñ³Ù³ñÝ»ñÇ Ñ»ïª Ý³Ë³å»ë µñáÝÛ³ ¿ ³ñí³Íª ³ñï³ë³ÑÙ³ÝóÇ µ³ëÏ»ïµáÉÇëïÝ»ñÇ ÃÇÙ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ºÃ» Ñ³ñÙ³ñ ¿ª Ï³ñáÕ »ù ÙÇÝã¨ ³é³íáï ³ÛÝï»Õ ÙÝ³É: ²ÛÝå»ë áñ, ³é³íáïÛ³Ý Å³ÙÁ ÛáÃÇÝ ¹áõù å»ïù ¿ ³½³ï»ù Ñ³Ù³ñÁ¦: Ø»Ýù ³ÛÉ ï³ñµ»ñ³Ï ãáõÝ»ÇÝù, ëïÇåí³Í Ñ³Ù³Ó³ÛÝ»óÇÝù, í×³ñ»óÇÝù ¨ ·Ý³óÇÝù ùÝ»Éáõ: ÆÝãå»ë ¨ å³ÛÙ³Ý³íáñí»É ¿ÇÝù, ³é³íáïÛ³Ý Å³ÙÁ ÛáÃÇÝ Ù»Ýù ³½³ï»óÇÝù Ñ³Ù³ñÁ, ù³ÝÇ áñ µ³ëÏ»ïµáÇëïÝ»ñÝ ³ñ¹»Ý »Ï»É ¿ÇÝ ¨ ÝáñÇó Ï³Ý·Ý»óÇÝù` Ýáñ Ñ³Ù³ñ Ó»éù µ»ñ»Éáõ ËÝ¹ñÇ ³é³ç: àãÇÝã ã¿ñ ÷áËí»É ¨ ÇÙ³ëï ãáõÝ»ñ µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ í³ñ»É ÝáõÛÝ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ïáñÇ Ñ»ï: Øáï »ñÏáõ Å³Ù Ñ»ïá, Å³ÙÁ ÇÝÝÇÝ Ñ»ñÃ³÷áËáõÃÛáõÝ å»ïù ¿ ÉÇÝ»ñ ¨ ÑáõÛë ¿ÇÝù å³ÑáõÙ, áñ Ýáñ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ïáñÇÝ ÏÑ³Ùá½»Ýùª áñ¨¿ Ñ³Ù³ñ Ó»éù µ»ñ»Éáõ Ñ³ñóáõÙ: êå³ë»óÇÝù, ÙÇÝã¨ Ýáñ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ïáñÁ »Ï³í, áñÇ Ñ»ï Ù»ñ µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ùµ åë³Ïí»ó: Ü³ ³ë³ó, áñ »ñÏáõ Å³ÙÇó ë»ÝÛ³Ï Ï³½³ïíÇ ¨ Ëáëï³ó³í ³ÛÝ Ñ³ÝÓÝ»É Ù»½: ²¹ÙÇÝÇëïñ³ïáñÝ Çñ ËáëïáõÙÁ Ï³ï³ñ»ó ¨ Ù»Ýù ï»Õ³íáñí»óÇÝù ³Û¹ Ýáñ Ñ³Ù³ñáõÙ: ø³ÝÇ áñ ³Û¹ ÑÛáõñ³ÝáóÁ ß³ï Ã³ÝÏ ÑÛáõñ³Ýáó ¿ñ, ³ÛÝï»Õ áã µáÉáñÝ ¿ÇÝ Ç íÇ×³ÏÇ ï»Õ³íáñí»Éáõ: ÆëÏ »Ã» ³ÛÝï»Õ Ýáñ Ù³ñ¹ÇÏ ¿ÇÝ ï»Õ³íáñíáõÙ, ³å³ ÑÛáõñ³ÝáóÇ ³åñáÕÝ»ñÁ Ýñ³Ýó Ù³ëÇÝ Ùï³ÍáõÙ ¿ÇÝ, áñ Ýí³½³·áõÛÝÁª 12

Ýñ³Ýù áñáß³ÏÇ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ñ Ù³ñ¹ÇÏ »Ý, áñ Çñ»Ýó ÃáõÛÉ »Ý ï³ÉÇë ³åñ»É ³Û¹ ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ: Ð»Ýó ÝáõÛÝ ³é³íáïÛ³Ý Ù»ñ ë»ÝÛ³ÏÇ ¹áõéÁ Ã³Ï»óÇÝ ¨ µ³ó»Éáí ³ÛÝ, Ý»ñë Ùï³í 25 ï³ñ»Ï³ÝÇÝ Ùáï, µ³ñÓñ³Ñ³ë³Ï ÙÇ ïÕ³, éáõëÇ ³ñï³ùÇÝáí, ë³Ï³ÛÝ Ý»ñÏ³Û³ó³í áñå»ë íñ³óÇ áõ ³Ýå³ÛÙ³Ý áõ½»ó Ñ³í³ëï»É Çñ ³½·áõÃÛáõÝÁª óáõÛó ï³Éáí ³ÝÓÝ³·ñáõÙ »Õ³Í ÝßáõÙÝ»ñÁ: Ü³ ³ÛÝå»ë ç»ñÙ ¿ñ ËáëáõÙ Ù»½ Ñ»ï, áñ Ý³Ëª áñå»ë ÏáíÏ³ëóÇ, Ñ»ïá ¿É ù³Õ³ù³í³ñáõÃÛ³ÝÁ ½áÑ ·Ý³Éáí` Ýñ³Ý Ý»ñë Ññ³íÇñ»óÇÝù: Ü³ ³ë³ó. §ÇÙ³ó»É ¿, áñ Ù»Ýù Ñ³Û»ñ »Ýù ¨ ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ ¿ ³Ûó»É»É Ù»½` Í³ÝáÃ³Ý³Éáõ ¨ Ù»½ Ñ»ï ÙÇ ùÇã ½ñáõó»Éáõ¦: Ø»Ýù Ýñ³Ý Ýñµáñ»Ý Ñ³ëÏ³óñÇÝù, áñ ³ÝÓÝ³·Çñ óáõÛó ï³Éáõ Ï³ñÇù ãÏ³, áñ Ù»Ýù µ³ñ»Ï³Ù ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñ »Ýù ¨ Ñ³×»ÉÇ ¿ ÝÙ³Ý Í³ÝáÃáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Ì³ÝáÃ³Ý³Éáõó ¨ ÙÇ ùÇã ½ñáõó»Éáõó Ñ»ïá, Ý³ Ù»½ Ññ³íÇñ»ó ÑÛáõñ³ÝáóÇ é»ëïáñ³Ýª ×³ß»Éáõ ¨ ³í»ÉÇ ÙáïÇÏÇó Çñ³ñ Ñ»ï ß÷í»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Ü³ Çñ»Ý ß³ï ç»ñÙ áõ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ¿ñ å³ÑáõÙ Ù»ñ ÝÏ³ïÙ³Ùµ, ³Û¹ ³Ù»ÝÁ Ù»ÏÝ³µ³Ý»Éáí` Ù»ñ ÏáíÏ³ëóÇ ÉÇÝ»Éáõ Ñ³Ý·³Ù³Ýùáí: ²Û¹ ³Ù»ÝÁ Ù»Ýù Ñ»Ýó ³Û¹å»ë ¿É ÁÝ¹áõÝáõÙ ¿ÇÝù: ÜáõÛÝ »ñ¨áõÛÃÁ ß³ñáõÝ³Ïí»ó ¨ë »ñÏáõ-»ñ»ù ûñ ¨ Ý³ áã ÙÇ Ï»ñå ÃáõÛÉ ã¿ñ ï³ÉÇë, áñ Ù»Ýù áñ¨¿ Í³Ëë ³Ý»Ýùª å³ï×³é³µ³Ý»Éáí, áñ Ù»Ýù Ýáñ ÑÛáõñ»ñ »Ýù, ÇëÏ ÇÝùÁ` ³ñ¹»Ý å³ñµ»ñ³µ³ñ, ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï µÝ³ÏíáõÙ ¿ ³Û¹ ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ ¨ ³Û¹ ÁÝÃ³óùáõÙ ß³ï-ß³ï Ñ³Û ÁÝÏ»ñÝ»ñ ¿ Ó»éù µ»ñ»É: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, »ë áñáß³ÏÇ ï³ñûñÇÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿Ç ÝÏ³ïáõÙ Ýñ³ í³ñù³·ÍáõÙ, ë³Ï³ÛÝ áã ÙÇ ÑÇÙù ãáõÝ»Ç Ýñ³ Ù³ëÇÝ ³Û¹ Ï»ñå Ùï³Í»Éáõ: Ø»ñ ½ñáõÛóÝ»ñÇó Ý³ ³ñ¹»Ý ï»ÕÛ³Ï ¿ñ, áñ Ù»Ýù ÎÇ¨áõÙ ¿ÇÝùª Ï³ÃÇ ÷áßÇ Ó»éù µ»ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ºÃ» ¹ñ³Ý ¿É ³í»É³óÝ»Ýù ³ÛÝ, áñ Ù»Ýù ï»Õ³íáñí»É ¿ÇÝù ³Û¹ Ã³ÝÏ³Ýáó ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ, áõñ»ÙÝ Ñ³ëï³ï, ³Û¹ å³ÑÇÝ ·áõÙ³ñÇ ËÝ¹Çñ ãáõÝ»ÇÝù ¨ Ý³ Ññ³ß³ÉÇ Ñ³ëÏ³ÝáõÙ ¿ñ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ: Ø»ñª ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ µÝ³Ïí»Éáõ ãáñáñ¹ Ï³Ù ÑÇÝ·»ñáñ¹ ûñÁ, ³é³íáïÛ³Ý Å³ÙÁ ÇÝÝÇ Ùáï»ñùÁ Ý³ »Ï³í Ù»ñ ë»ÝÛ³Ï ¨ ³ë³ó, áñ Çñ»Ý ß³ï ßï³å 300 éáõµÉÇ ·áõÙ³ñ ¿ ³ÝÑñ³Å»ßï, áñÁ Ïí»ñ³¹³ñÓÝÇ ÝáõÛÝ ûñÁ` ÙÇÝã¨ Å³ÙÁ 13.00-Ý: Ü³ ³ë³ó, áñ ÙÇÝã¨ ³Û¹ Å³ÙÁ Çñ»Ý å»ïù ¿ ·áõÙ³ñ µ»ñ»Ý, áñÝ áõÕÕ³ÏÇ` ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý å³ï×³éÝ»ñáí áõß³ÝáõÙ ¿: ²ë»Ù, áñ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï 300 éáõµÉÇÝ µ³í³Ï³ÝÇÝ Ù»Í ·áõÙ³ñ ¿ñ, áñÇ å³ï×³éáí »ë ÁÝÏ³ ï³ñûñÇÝ³Ï »ñÏÙï³ÝùÇ Ù»ç: ØÇ ù³ÝÇ í³ÛñÏÛ³ÝÛ³ ÉéáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá, »ë Ý³Û»óÇ »ñÏáõ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇë ¹»Ùù»ñÇÝ ¨ Ýñ³Ýó Ñ³Û³óùÇ Ù»ç ÝáõÛÝå»ë ï³ñûñÇÝ³Ï ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñ ÝÏ³ï»óÇ, áñÝ ³í»ÉÇ Ñ³ëï³ï»ó ÇÙ Ùï³Ñá·áõÃÛáõÝÁ: Ü³ áõß³¹Çñ Ý³ÛáõÙ ¿ñ Ù»ñ ¹»Ùù»ñÇÝ ¨ »ë áã ÙÇ Ï»ñå ã¿Ç Ï³ñáÕ³ÝáõÙ Ýñ³Ýó Ñ³Û³óùÇó áñ¨¿ áõÕÕáñ¹áõÙ ëï³Ý³É: Ü³ ³Û¹ ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝù³Ý Ñ³ëï³ï³Ï³Ù ¿ñ ³ñ»É, áñ ³Û¹ Çñ³íÇ×³ÏáõÙ áã Ñ³Ù³Ó³ÛÝ»ÉÝ ¿ñ ×Çßï, áã` Ù»ñÅ»ÉÁ, ù³ÝÇ áñ Ý³ ·áõÙ³ñÝ áõ½áõÙ ¿ñ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ ÙÇ »ñ»ù-ãáñë Å³Ùáí: Ü³ áõß³¹Çñ Ý³ÛáõÙ ¿ñ Ù»½ ¨ ëå³ëáõÙ å³ï³ëË³ÝÇ: Æñ³ñ Ñ»ï ÏÇë³Í Ñ³óÁ` ÙÇ ï»ë³Ï 13

ÃáõÉ ã¿ñ ï³ÉÇë Ù»ñÅ»É, ë³Ï³ÛÝ ÙÛáõë ÏáÕÙÇóª ã·Çï»ë ÇÝãáõ, ³Ýíëï³ÑáõÃÛáõÝÝ ¿ñ ×ÝßáõÙ: Øï³Í»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï ãÏ³ñ ¨ å»ïù ¿ñ ³ñ³· å³ï³ëË³Ý»É: ²ÙáÃÇ ×ÝßÙ³Ý ï³Ï »ë Ýñ³Ý Ñ³ÝÓÝ»óÇ 300 éáõµÉÇÝ: Ü³ ³ñ³· ßÝáñÑ³Ï³ÉáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ»ó, ÝáñÇó ß»ßï»ó, áñ ÙÇÝã¨ Å³ÙÁ 13.00-Á ÷áÕÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ïí»ñ³¹³ñÓÝÇ ¨ ßï³å ¹áõñë »Ï³í ë»ÝÛ³ÏÇó: Üñ³ ·Ý³Éáõó ÙÇ ù³ÝÇ ñáå» ³Ýó ÇÙ Ý»ñëáõÙ ÙÇ ³Ýµ³ó³ïñ»ÉÇ Ñ³Ùá½ÙáõÝù ³é³ç³ó³í, áñ Ý³ Ù»½ Ë³µ»ó, ³ÛÉ Ëáëùáíª ùó»ó: ÐÛáõñ³ÝáóÁ, áñï»Õ ï»Õ³íáñí»É ¿ÇÝù, »ñÏáõ Ùáõïù áõÝ»ñ ¨ »ë ÁÝÏ»ñÝ»ñÇë Ññ³Ñ³Ý·»óÇ ³ñ³· ÇçÝ»É Ý»ñù¨, áñå»ë½Ç ³Ù»Ý Ù»ÏÁ` ÙÇ ÙáõïùÁ ÑëÏÇ ¨ Ýñ³ ¹áõñë ·³Éáõ å³ÑÇÝ` ³ÝÙÇç³å»ë µéÝ»Ý Ýñ³Ý áõ ³ñ³· ½³Ý·»Ý ÇÝÓ: ºë Ñ³Ùá½í³Í ¿Ç, áñ Ý³ ¹»é ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ ¿ñ ¨ ¹»é ãÇ Ñ³ëóñ»É ¹áõñë ·³É: ÀÝÏ»ñÝ»ñÇóë Ù»ÏÁ, áñÇ ³ÝáõÝÁ ¶³·ÇÏ ¿ñ, ÇÙ Ñ³Ù³¹³ë³ñ³ÝóÇÝ ¿ñ ¨ ß³ï ßßÙ³Í áõ Ïáñ³Í-ÙáÉáñ³Í ïÕ³ ¿ñ: ÆÙ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÁ ÉÇáíÇÝ ×Çßï ¿ÇÝ, µ³óÇ Ù»ÏÇó, áñ »ë ÝáõÛÝå»ë Ý»ñù¨ ãÇç³, ³ÛÉ áõÕ³ñÏ»óÇ ÄÇñÇÏÇÝ ¨ ¶³·ÇÏÇÝ: ò³íáù, »ë ãëË³Éí»óÇ ¨ Ñ»ï³·³ÛáõÙ å³ñ½í»ó, áñ ¶³·ÇÏÝ Çñáù` ßßÙ³ÍÇ ÝÙ³Ý, ÙáõïùÇ Ùáï Ï³Ý·Ý³Í, ½µ³Õí³Í ÉÇÝ»Éáí ÍË»Éáí, ã¿ñ ÝÏ³ï»É, Ã» ³Û¹ ïÕ³Ý ÇÝãå»ë Çñ ÏáÕùáíª ³ÝÝÏ³ï ¹áõñë »Ï³í: ²ÝÝÏ³ï, ù³ÝÇ áñ »ñÏáõ Ùáõïù»ñÇ Ùáï ï»ëÝ»Éáí Ù»ñ ïÕ³Ý»ñÇÝ, Ý³ ³ñ¹»Ý Ñ³ëÏ³ó»É ¿ñ, áñ Ýñ³Ýù ëå³ëáõÙ »Ý Çñ»Ý, áñå»ë½Ç ÃáõÛÉ ãï³Ýª ÑÛáõñ³ÝáóÇó Çñ ¹áõñë ·³ÉáõÝ: ÆÝã¨¿, »Õ³ÍÁ »Õ³í ¨ Ï³ñÍ»ë Ýñ³Ý Ñ³çáÕí»ó Ù»½ ùó»É: àñáß Å³Ù³Ý³Ï Ñ»ïá, »ë ÝáõÛÝå»ë Çç³ Ý»ñù¨ ¨ ³é³Ýó ÁÝÏ»ñÝ»ñÇë µ³Ý ³ë»Éáõ, Ùáï»ó³ å³Ñ³ÏÇÝ áõ Ñ³ñóñÇ, Ã» ³ñ¹Ûá±ù ³Û¹ ïÕ³Ý ¹áõñë ãÇ »Ï»É ÑÛáõñ³ÝáóÇó: Ü³ ³ë³ó, áñ ÇÙ ÁÝÏ»ñÁ ¹é³Ý Ùáï` Ùï³ÙáÉáñ Ï³Ý·Ý³Í ÍËáõÙ ¿ñ ¨ ³Û¹ ïÕ³Ý Ýñ³ »ïÝ³Ù³ëáíª ½·áõßáõÃÛ³Ùµ ßñç³Ýó»ó ¨ ¹áõñë »Ï³í: ²ñ¹»Ý å³ñ½ ¿ñ, áñ Ù»½ ùó»ÉÁ Ï³Û³ó³Í ÷³ëï ¿ñ: àÕµ»ñ·áõÃÛáõÝ ë³ñù»Éáõ Ñ³ñÏ ãÏ³ñ ¨ ÙÝáõÙ ¿ñ Ùï³Í»É, Ã» ÑÝ³ñ³íáñ ¿ñ ³ñ¹Ûá±ù Ýñ³Ý áñ¨¿ Ï»ñå ·ïÝ»É: Ø»ñ µáÉáñ Ñ³ñóáõÙÝ»ñÁ ÑÛáõñ³ÝáóÇ ïÝûñÇÝáõÃÛ³ÝÁ, å³Ñ³ÏÝ»ñÇÝ, ³Û¹ ïÕ³ÛÇ í»ñ³µ»ñÛ³É` áñáß³ÏÇ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ñ³ÛÃÑ³ÛÃ»Éáõ Ñ³ñóáõÙ, ³Ýó³Ý ³å³ñ¹ÛáõÝ: Üñ³Ýù ÙÇ³ÛÝ ³ë³óÇÝ, áñ Çñ»Ýó Ï³ñÍÇùáí ³Û¹ ïÕ³Ý ß³ï Ëáñ³Ù³ÝÏ ïÕ³ ¿ ¨ Çñ»Ýù Ýñ³ Ù³ëÇÝ áõñÇß áã ÙÇ ïíÛ³É ãáõÝ»Ý: Ð»ï³·³ÛáõÙ å³ñ½í»ó, áñ Ý³ ÝáõÛÝÇëÏ Ñ³ßí³éí³Í ã¿ ³Û¹ ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ ¨ áõÕÕ³ÏÇ` Ýñ³Ý ÙÇßï Ñ³çáÕí»É ¿ Ùï»ñÇÙ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ Ñ³ëï³ï»É ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ ï»Õ³íáñí³Í áñáß³ÏÇ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï ¨ ï³ñµ»ñ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ µÝ³Ïí»É ï³ñµ»ñ Ù³ñ¹Ï³Ýó ë»ÝÛ³ÏÝ»ñáõÙ: ´³óÇ ëñ³ÝÇó, Ù»½ ãÑ³çáÕí»ó áñ¨¿ ³ÛÉ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ Ñ³ÛÃÑ³ÛÃ»É Ýñ³ Ù³ëÇÝ: ö³ëïáñ»Ý, ³Û¹ å³ñ³·³ÛáõÙ` áõÕÕ³ÏÇ ³ÝÑÝ³ñ ¿ñ Ýñ³Ý áñ¨¿ Ï»ñå Ñ³ÛïÝ³µ»ñ»É: ØÝáõÙ ¿ñ ÙÇ³ÛÝ, áñ »ñ»ù-ãáñë ÙÇÉÇáÝ³Ýáó ÎÇ¨áõÙ Ýñ³Ý å³ï³Ñ³Ï³Ýáñ»Ý Ñ³Ý¹Çå»ÇÝù, áñÇ Ñ³í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³Ù³ñÛ³ ½ñá ¿ñ: ØÇ ï»ë³Ï` ÙáÉáñí³ÍÇ å»ë µ³ñÓñ³ó³Ýù ë»ÝÛ³Ï, Ýëï»óÇÝù ¨ íÇñ³íáñí³ÍÇ ½·³óáõÙáíª »ñ»ùë ¿É Éáõé ËáñÑáõÙ ¿ÇÝù: 14

²é³Ýó áñ¨¿ Çñ³Ï³Ý ÑÇÙùÇ, ÇÙ Ý»ñëáõÙ »Õ³Í Ùïù»ñÇÝ ½áõ·³Ñ»é, ÇÝãáñ Ñáõë³¹ñáÕª ³Ýáñáß ÙÇ Ñáë³Ýù ¿ñ ³ÝóÝáõÙ: ºÃ» áñ¨¿ Ù»ÏÁ ï»ÕÛ³Ï ÉÇÝ»ñ ¹ñ³ÝÇó ¨ Ñ³ñóÝ»ñ, Ã» ÇÝãÇ Ù³ëÇÝ ¿ ËáëùÁ, »ë Ýñ³Ý áã ÙÇ é»³É µ³Ý ã¿Ç Ï³ñáÕ ³ë»É: ºí Ñ»Ýó ÝáõÛÝ í³ÛñÏÛ³ÝÇÝ, ÇÙ Ù»ç »Õ³Í ³Û¹ ³ÝáñáßáõÃÛáõÝÁ Ï³ñÍ»ë ÏáÝÏñ»ï³ó³í. »Ã» ³Û¹ ïÕ³Ý ùóáÕ ¿, ³å³ Áëï ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý, Ý³ Çñ ³Û¹ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ ÑÛáõñ³ÝáóÝ»ñáõÙ, ù³Ý½Ç Ý³ Ññ³ß³ÉÇáñ»Ý Í³ÝáÃ ¿ ÑÛáõñ³Ýáó³ÛÇÝ Ý»ñùÇÝ ß³ñÅ áõ Ó¨ÇÝ: ²ÝÙÇç³å»ë Í³·»ó Ý³¨ »ñÏñáñ¹ ÙÇïùÁ. Ý³ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ` ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å»ïù ¿ ³ÝÇ ÇÝïáõñÇëï ÑÛáõñ³ÝáóÝ»ñáõÙ, ù³ÝÇ áñ ³Û¹ ÑÛáõñ³ÝáóÝ»ñáõÙ ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ ³í»ÉÇ áõÝ¨áñÝ»ñ Ù³ñ¹ÇÏ »Ý ï»Õ³íáñíáõÙ: ¶Ý³Éáí, ³Û¹ ÙÇïùÝ ÇÙ Ù»ç` Ï³Ù³ó-Ï³Ù³ó í»ñ³ÍíáõÙ ¿ñ Ñ³Ùá½ÙáõÝùÇ: ²ñ³· ¹áõñë »Ï³ ÙÇç³Ýóù ¨ Ñ³ñÏÇ Ñ»ñÃ³å³ÑÇÝ Ñ³ñóñÇ, Ã» áõñÇß Ç±Ýã ÇÝïáõñÇëï ÑÛáõñ³ÝáóÝ»ñ Ï³Ý ÎÇ¨áõÙ: Ü³ ³ë³ó, áñ µ³óÇ ëñ³ÝÇó, Ï³ Ý³¨ §èáõë¦ ³ÝáõÝáí ÇÝïáõñÇëï ÑÛáõñ³Ýáó ¨ ÑÇÙÝ³íáñ µ³ó³ïñ»ó Ýñ³ ·ïÝí»Éáõ ï»ÕÁ: ºë Ýñ³Ý ßÝáñÑ³Ï³ÉáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ»óÇ ¨ »Ï³ ë»ÝÛ³Ï: ²Û¹ å³ÑÇÝ, ÇÙ Ý»ñëáõÙ ³í»ÉÇ ß³ï ·ÉáõË ¿ñ µ³ñÓñ³óñ»É íÇñ³íáñí³ÍáõÃÛ³Ý ½·³óáõÙÁ, ù³Ý ·áõÙ³ñÇ ÏáñáõëïÁ: ²ñ¹»Ý Å³ÙÁ 11-Ç Ùáï»ñùÝ ¿ñ ¨ »ë ïÕ³Ý»ñÇÝ ³ë³óÇ, áñ Ùáé³Ý³Ýù Ï³ï³ñí³ÍÁ áõ å³éÏ»Ýù ÙÇ ùÇã Ñ³Ý·ëï³Ý³Éáõ: Ø»½ å»ïù ¿ñ ÙÇÝã¨ Å³ÙÁ 13.00-Á Ñ³ëï³ï ÙÝ³É ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ ¨ ëå³ë»É ¶»Ý³ÛÇÝ, ãÝ³Û³Í` Ñ³ëï³ï Ñ³Ùá½í³Í ¿Ç, áñ Ý³ ³ÛÉ¨ë ãÇ ·³: Ä³Ù³Ý³ÏÝ ³Ý³ë»ÉÇ ¹³Ý¹³Õ ¿ñ ³ÝóÝáõÙ: Ä³ÙÁ 13.05ÇÝ ÇÙ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇó` ÄÇñÇÏÇÝ ³ë³óÇ, áñ ÇÝùÁ ÙÝ³ ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ, ÇëÏ »ë áõ ¶³·ÇÏÁ Ï·Ý³Ýù §èáõë¦ ÑÛáõñ³Ýáóª ÑáõÛëáí, áñ Ï³ñáÕ ¿ ³ÛÝï»Õ §å³ï³Ñ³µ³ñ¦ ·ïÝ»Ýù ¶»Ý³ÛÇÝ: î³ùëÇ í³ñÓ»óÇÝù ¨ Ù»ÏÝ»óÇÝù §èáõë¦ ÑÛáõñ³Ýáó: Øï³Ýù Ý»ñë ¨ ³ÛÝå»ë ï»Õ³íáñí»óÇÝù ÙÇç³ÝóùáõÙ ï»Õ³¹ñí³Í µ³½Ï³ÃáéÝ»ñÇÝ, áñ »Ã» Ñ³ÝÏ³ñÍ ¶»Ý³Ý Ùáï»Ý³ñ ÑÛáõñ³ÝáóÇ ÙáõïùÇÝ, Ù»Ýù Ýñ³Ý ï»ëÝ»ÇÝù, ÇëÏ Ý³ Ù»½` ãÝÏ³ï»ñ, ù³ÝÇ áñ Ý³ ß³ï µ³ñÓñ³Ñ³ë³Ï ¿ñ áõ Ù»½ ÝÏ³ï»ÉáõÝ å»ëª ³ÛÝù³Ý ³ñ³· Ï÷³Ëã»ñ, áñ Ù»ù»Ý³Ûáí ³Ý·³Ù` Ýñ³Ý Ñ³ëÝ»ÉÝ ³ÝÑÝ³ñ ÏÉÇÝ»ñ: îå³íáñáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝåÇëÇÝ ¿ñ, áñ Ï³ñÍ»ë å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í` Ýñ³Ý ¿ÇÝù ëå³ëáõÙ: ÆÑ³ñÏ», Ñá·áõ ËáñùáõÙ Ù»Ýù Ñ³Ùá½í³Í ¿ÇÝù, áñ ³Ûë ³Ù»ÝÝ ÇÝùÝ³Ë³µÏ³Ýù ¿ ¨ ×³ñ³Ñ³ïí³Í ¿ÇÝù ·ÝáõÙ ³Ûë ù³ÛÉÇÝ: ²Ýó³í Ùáï Ù»Ï Å³Ù ¨ »ë Ñ»éíÇó ÝßÙ³ñ»óÇ ÑÛáõñ³ÝáóÇ ÙáõïùÇÝ Ùáï»óáÕ` ¶»Ý³ÛÇ ³ñï³ùÇÝáí ÇÝã-áñ Ù»ÏÇÝ: ²ãù»ñÇë ãÑ³í³ï³óÇ, ë³Ï³ÛÝ ÇÝãù³Ý Ý³ Ùáï»ÝáõÙ ¿ñ, ³ÛÝù³Ý å³ñ½ ¿ñ ¹³éÝáõÙ, áñ Ùáï»óáÕÁ Ñ³ëï³ï Ý³ ¿: Ð³ñÏ³íáñ ¿ñ ³Ù»Ý ÇÝã ³Ý»É, áñå»ë½Ç Ý³ Ù»½ ãÝÏ³ïÇ: Ø»Ýù »ñÏáõëë ¿É Ï³ñ×³Ñ³ë³Ï ¿ÇÝù ¨ Ïé³ó³Í` Ïáõã ¿ÇÝù »Ï»É µ³½Ï³ÃáéÝ»ñÇ »ï¨áõÙ: ¼³ñÙ³ÝùÇóª ëÇñïë ë³ñë³÷»ÉÇ ³ñ³· ¿ñ µ³µ³ËáõÙ: Ü³ÛáõÙ ¿Ç Ýñ³Ý ¨ ³ãù»ñÇë ã¿Ç Ñ³í³ïáõÙ: ´Ý³Ï³Ý ¿ñ, áñ ³Ûë ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ ÝáõÛÝå»ë Ýñ³Ý ×³Ý³ãáõÙ ¿ÇÝ ¨ Ý³ ³é³Ýó ËáãÁÝ¹áïÇ ³Ýó³í å³Ñ³ÏÇ Ùáïáí ¨ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ñ ù³ÛÉ»É áõ Ñ»Ýó 15

Ñ³í³ë³ñí»ó Ù»½, »ë ³ÏÝÃ³ñÃáñ»Ý Ï³Ý·Ý»óÇ åå½³Í ¹ÇñùÇó ¨ ß³ï ³Ùáõñ µéÝ»óÇ Ýñ³ Ã¨Á: Ü³ ½³ñÙ³ÝùÇó ³Ý³ÏÝÏ³ÉÇ »Ï³í, Ý³Û»ó Ù»½, Ååï³Éáí ³ë³ó. §³Ûë Ç±Ýã »ù ³ÝáõÙ ³Ûëï»Õ¦: ØÇÝã »ë áñ¨¿ µ³Ý Ï³ë»Ç, Ý³ ßï³å»Éáí ³í»É³óñ»ó. §³Ûëï»Õ ÙÇ ÷áùñ ·áñÍ áõÝ»Ç, áñáß»óÇ ³ñ³· í»ñç³óÝ»Ù ¨ ·³Ù Ó»½ Ùáï: ÖÇßï ¿, ÇÙ ³ë³Í Å³ÙÝ ³ñ¹»Ý ³Ýó»É ¿, µ³Ûó áãÇÝã, ÷áÕÝ ÇÝÓ Ùáï ¿, ëå³ë»ù` ³ñ³· ³í³ñï»Ù ·áñÍë, ÷áÕÁ Ïï³Ù ¨ ÙÇ³ëÇÝ Ï·Ý³Ýù ÑÛáõñ³Ýáó¦: ²Ûë Ëáëù»ñÇó Ñ»ïá, »ë Ýñ³Ý ³ñ³· ³ë³óÇ. ÉëÇñ ¶»Ý³, ¹áõ íñ³óÇ »ë, Ã» áõÏñ³ÇÝ³óÇ, ¹³ ùÇã Ï³ñ¨áñ ¿: Î³ñ¨áñÁ, áñ »ë Ñ³Û »Ù ¨ ÷³ëï ¿, áñ ÎÇ¨Ç ÝÙ³Ý Ù»Í ù³Õ³ùáõÙ` ÙÇ ù³ÝÇ Å³Ùí³ ÁÝÃ³óùáõÙ µéÝ»óÇ ù»½: Î³ñÍáõÙ »Ù, ¹ñ³Ýáí ³Ù»Ý ÇÝã ³ëí³Í ¿ ¨ µ³í³Ï³Ý ¿ ÉáÉá Ï³ñ¹³ë Ù»ñ ·ÉËÇÝ: ²Û¹ Ëáëù»ñÇó Ñ»ïá Ý³ ëÏë»ó ÏÙÏÙ³É ¨ ÷áñÓ»ó ÝáñÇó ³ñ¹³ñ³Ý³É áõ ¹³ñÓÛ³É ß»ßï»ó, áñ Çñ ³ë³ÍÝ áõÅÇ Ù»ç ¿, ÷áÕÝ Çñ Ùáï ¿ ¨ ÃáõÛÉ ï³Ýù` Çñ ·áñÍÝ ³ñ³· ³í³ñïÇ ¨ ÙÇ³ëÇÝ ·Ý³Ýù: ºë ÏïñáõÏ ïáÝáí Ýñ³Ý ³ë³óÇ. »ñ¨Ç É³í ãÑ³ëÏ³ó³ñ, §å³ñáÝ¦ ¶»Ý³: Ø»Ýù Å³Ù³Ý³Ï ãáõÝ»Ýù, Ñ»Ýó ³Ûë í³ÛñÏÛ³ÝÇÝ ÷áÕÁ ïáõñ, Ù»Ýù ·Ý³Ýù Ù»ñ ·áñÍ»ñáí, ¹áõ ¿Éª ùá: î»ëÝ»Éáí, áñ ³ÛÉ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ãÏ³ (Ýñ³ Ó»éùÁ ß³ï ³Ùáõñ ¿Ç µéÝ»É), Ý³ ¹³ñÓÛ³É ÏÙÏÙ³ó ¨ ³ë³ó. §×ÇßïÝ ³ë³Í, ÷áÕÁ ¹»é ã»Ý µ»ñ»É: êå³ë»Ýù ÙÇÝã¨ µ»ñ»Ý: ÆëÏ »Ã» ¹áõù ß³ï »ù ßï³åáõÙ, ³å³ ï³Ý»Ýù` íñ³ÛÇë §ÏáÅÇ¦ í»ñ³ñÏáõÝ »ñÏñáñ¹ Ñ³ñÏÇ é»ëïáñ³ÝáõÙ (³Û¹ í»ñ³ñÏáõÛÇ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ·ÇÝÁ ÏÉÇÝ»ñ 1000-1500 éáõµÉÇ) ÙÇ ùÇã ¿Å³Ýáí` ³ñ³· í³×³é»Ýù, Ó»ñ ÷áÕÁ ï³Ù, ·Ý³ó»ù¦: Üñ³ Ó»éùÁ ÝáõÛÝ Ó¨áíª ³Ùáõñ µéÝ³Í µ³ñÓñ³ó³Ýù é»ëïáñ³Ý, Ùáï»ó³Ýù ïÝûñ»ÝÇÝ ¨ ¿ÉÇ ÙÇ ù³ÝÇ Ñá·áõ: Ü³ ï³ñµ»ñ ·Ý»ñÇ ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ñ»ó Ýñ³Ýó, ë³Ï³ÛÝ µáÉáñÝ ¿É Ññ³Å³ñí»óÇÝ: ø³ÝÇ áñ, Ý³ Çñáù Ñ³ñÙ³ñ ·Ý»ñ ¿ñ ³ëáõÙ ¨ µáÉáñÝ ¿É Ññ³Å³ñíáõÙ ¿ÇÝ, ÙÇ å³Ñ Ùïùáíë ³Ýó³í, áñ Ýñ³Ýó ÙÇ Ù³ëÁ Ýñ³Ý ×³Ý³ãáõÙ »Ý ¨ ·Çï»Ý, áñ ³Û¹ í»ñ³ñÏáõÝ Ï³Ù ·áÕ³óí³Í ¿, Ï³Ù ¿Éª ùó³Í, ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ ¿É ã»Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝíáõÙ` Ã»Ïáõ½ ¿Å³Ý ·Ýáí í»ñóÝ»É: Ð³Ùá½í»Éáí, áñ ·ÝáÕ ãÏ³, Ý³ ³ë³ó. §ï³Ý»Ýù, ÷áñÓ»Ýù áõñÇß ï»Õ í³×³é»É¦: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï »ë ÏáåÇï ïáÝáí Ýñ³Ý ³ë³óÇ. ïÕ³ ç³Ý, í»ñ³ñÏáõ¹ ÃáÕ Ù»½ Ùáï, ·Ý³ ÷áÕÝ ³ñ³· µ»ñ ¨ »ï í»ñóñáõ ùá í»ñ³ñÏáõÝ: Ü³ Éñçáñ»Ý Ñ³Ù³éáõÙ ¿ñ, »ñ¨Ç Ñ³Ùá½í³Í ¿ñ, áñ »Ã» í»ñ³ñÏáõÝ ÃáÕÝÇ, ³å³ Ù»Ýù ¿É Çñ»Ý Ïùó»Ýù: ì»ñçÇí»ñçá, Ý³ ëïÇåí³Í ï»ÕÇ ïí»ó, Ñ³Ý»ó í»ñ³ñÏáõÝ ïí»ó Ù»½ ¨ ³ë³ó. §í»ñóñ»ù, µ³Ûó Ñ³Ùá½í³Í »Ù, áñ ÇÝÓ ùó»Éáõ »ù¦: ºë Ýñ³Ý íëï³Ñáñ»Ý ³ë³óÇ, áñ Ù»Ýù` ¶»Ý³Ý ã»Ýù, Ïëå³ë»Ýù ÙÇÝã¨ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í Å³ÙÁ, ÷áÕÁ ãµ»ñ»Éáõó Ñ»ïá ÙÇ³ÛÝ, Ïáñáß»Ýù, Ã» ÇÝã ³Ý»É: Ü³ µ³ñÓñ³ó³í í»ñ¨, ÇëÏ Ù»Ýù áõÕ¨áñí»óÇÝù Ù»ñ ÑÛáõñ³Ýáó: ²Û¹ù³ÝÇó Ñ»ïá, »ë ïÕ³Ý»ñÇÝ Ñ³Ùá½áõÙ ¿Ç ëå³ë»É` ÙÇÝã¨ Ýñ³ ³ë³Í Å³ÙÁ, ë³Ï³ÛÝ Ýñ³Ýù Ñ³Ù³éáñ»Ý Ñ³Ï³é³Ïí»óÇÝ ¨ åÝ¹»óÇÝ, áñ ùóáÕÇÝª ùó»ÉÁ Ñ³É³É ¿ ¨ Ù»Ýù ï»Õ³÷áËí»óÇÝù ÎÇ¨Ç Ù»Ï ³ÛÉ` §ØáëÏí³¦ ÑÛáõñ³Ýáó: 16

ØÇ ù³ÝÇ ûñ ß³ñáõÝ³Ï Ù»Ýù ÎÇ¨áõÙ ÷áñÓáõÙ ¿ÇÝù Ï³ÃÇ ÷áßÇ Ñ³ÛÃÑ³ÛÃ»É ¨ áã ÙÇ Ï»ñå ã¿ñ Ñ³çáÕíáõÙ: ä³Õå³Õ³ÏÇ µáÉáñ Ù³ëÝ³íáñ Ï»ï»ñáí ßñç»Éáõó, Ñ³ñó áõ ÷áñÓ ³Ý»Éáõó ¨ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý ãÑ³ëÝ»Éáõó Ñ»ïá, áñáß»óÇ Ñ³ñóÁ ÉáõÍ»É å»ï³Ï³Ý ûÕ³ÏÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: ¶Ý³óÇ ÎÇ¨Ç ù³Õ³ù³å»ï³ñ³Ý, Ùï³ ³é¨ïñÇ í³ñãáõÃÛ³Ý å»ïÇ Ùáï, Ý»ñÏ³Û³óñÇ ÇÙ ËÝ¹ñ³ÝùÁ, ë³Ï³ÛÝ ÏïñáõÏ Ù»ñÅáõÙ ëï³ó³: ÆÙ Ñ³ñóÇÝ, Ã» ÇÝÓ` áñå»ë ÑÛáõñÇ, ÇÝã ËáñÑáõñ¹ Ïï³ù, Ý³ ³ë³ó. ÷áñÓ»ù ÙïÝ»É (»Ã» Ñ³çáÕíÇ) ù³Õ³ù³å»ï³ñ³ÝÇ ³é¨ïñÇ í³ñãáõÃÛ³Ý ëÝÝ¹Ç µ³½³ÛÇ ïÝûñ»ÝÇ Ùáï ¨ ³ßË³ï»ù Ñ³Ùá½»É Ýñ³Ý: ö³ëïáñ»Ý, Ý³ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ïª ³ÝáõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ÇÝÓ Ñáõß»ó, áñ µ³½³ÛÇ ïÝûñ»ÝÇó Éáõñç ³ÏÝÏ³ÉÇù ãáõÝ»Ý³Ù: ²Ù»Ý ¹»åùáõÙ, »ë ÁÝïñáõÃÛ³Ý Ù»Í ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ ãáõÝ»Ç ¨ ³Û¹ ×³Ý³å³ñÑÁ ³Ýå³ÛÙ³Ý å»ïù ¿ ÷áñÓ»Ç: ¸áõñë »Ï³ ù³Õ³ù³å»ï³ñ³ÝÇó ¨ ³ÝÙÇç³å»ë áõÕ¨áñí»óÇ ¹»åÇ ëÝÝ¹Ç µ³½³: ´³ñÓñ³ó³ ïÝûñ»ÝÇ ÁÝ¹áõÝ³ñ³Ý, áñå»ë½Ç ÙïÝ»Ù Ýñ³ Ùáï: Ü»ñÏ³Û³ó³ ù³ñïáõÕ³ñáõÑáõÝ ¨ ËÝ¹ñ»óÇ Ýñ³Ý, áñå»ë½Ç ½»ÏáõóÇ ß»ýÇÝ` ÇÙ ³Ûëï»Õ ·ïÝí»Éáõ ¨ Ýñ³ Ùáï ÙïÝ»Éáõ ÇÙ ó³ÝÏáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: Ü³ Ñ»ï³ùñùñí»ó, Ã» ³ñ¹Ûá±ù Ù»Ýù å³ÛÙ³Ý³íáñí³ÍáõÃÛáõÝ áõÝ»Ýù Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É: ²ë³óÇ, áñ ÝÙ³Ý å³ÛÙ³Ý³íáñí³ÍáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ýù, µ³Ûó »ë ºñ¨³ÝÇó »Ù Ñ³ë»É ³Ûëï»Õ: ²ë³óÇ, áñ »Õ»É »Ù Ý³¨ ù³Õ³ù³å»ï³ñ³ÝÇ ³é¨ïñÇ í³ñãáõÃÛ³Ý å»ïÇ Ùáï ¨ Ýñ³ ËáñÑñ¹áí »Ù ³Ûëï»Õ »Ï»É: ø³ñïáõÕ³ñáõÑÇÝ ³ë³ó, áñ ïÝûñ»ÝÝ ÁÝ¹áõÝáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ ³ÝÓ³Ýó, áõÙ Ñ»ï áõÝ»ÝáõÙ ¿ Ý³ËÝ³Ï³Ý å³ÛÙ³Ý³íáñí³ÍáõÃÛáõÝ: àõñÇß µ³Ý, »Ã» í³ñãáõÃÛ³Ý å»ïÁ ½³Ý·³Í ÉÇÝ»ñ ïÝûñ»ÝÇÝ ¨ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ÉÇÝ»ñ` ù»½ ÁÝ¹áõÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ºÕ»±É ¿ ÝÙ³Ý µ³Ý,- Çñ»ÝÇó ·áÑ Ñ³ñóñ»ó ù³ñïáõÕ³ñáõÑÇÝ: àã,- å³ï³ëË³Ý»óÇ »ë: ºë í³ñãáõÃÛ³Ý å»ïÇÝ ÝÙ³Ý ËÝ¹ñ³Ýùáí ã»Ù ¹ÇÙ»É: ¸³ Ò»ñ ·áñÍÝ ¿,- Ååï³¹»Ù ³ë³ó ù³ñïáõÕ³ñáõÑÇÝ ¨ ÇÝÓ ËÝ¹ñ»ó ³½³ï»É ÁÝ¹áõÝ³ñ³ÝÁ: ºë ÙÇ ï»ë³Ï Ý»Õ³óÏáï ¹»Ùù ÁÝ¹áõÝ³Í ³ë³óÇ. µ³, ¿¹å»ë á±Ýó ÏÉÇÝÇ, Ñ³½³ñ³íáñ ÏÇÉáÙ»ïñ»ñ »Ù Ïïñ»Éª ³Ûëï»Õ Ñ³ëÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ ¸áõù ÇÝÓ ÷áñÓáõÙ »ù ¹áõñë ³Ý»É: ì»ñç³å»ë, »ë Ò»ñ ÑÛáõñÝ »Ù ¨ ËÝ¹ñáõÙ »Ù ÇÝÓ í»ñ³µ»ñí»Éª áñå»ë ÑÛáõñÇ: Ø»Ýù Ò»½ ÑÛáõñ »Ýù Ï³Ýã»±É,- ½³ñÙ³ó³Í Ñ³ñóñ»ó Ý³: àã, ¸áõù ã»ù Ï³Ýã»É, »ë »Ù »Ï»É,- ÙÇ ï»ë³Ï ÇÝÓ³ÝÇó ·áÑ ³ë³óÇ »ë, ã¿± áñ, ¹ñ³ÝÇó` ÑÛáõñÇ Ï³ñ·³íÇ×³ÏÁ ãÇ ÷áËíáõÙ: ²Û¹ å³ÑÇÝ å³Ûáõë³ÏÇó Ñ³Ý»óÇ Ù»Ï ßÇß ÏáÝÛ³Ï ¨ ¹ñ»óÇ Ýñ³ ë»Õ³ÝÇÝ: ºë ½·³óÇ, áñ Ýñ³ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ µ³í³Ï³ÝÇÝ ·ñ³í»ó Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÝÛ³ÏÁ, ù³ÝÇ áñ Ý³ ÇÝÓ ³Ýï³ñµ»ñ ¿ñ Ý³ÛáõÙ, ÇëÏ ÏáÝÛ³ÏÇÝª áã (Ñ³í³Ý³µ³ñ, Ý³ Ï³Ù »ñµ¨¿ Ñ³Ùï»ë»É, Ï³Ù Éë»É ¿ñ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÝÛ³ÏÇ ³é³ëå»ÉÇ Ù³ëÇÝ): ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, Ý³ Ï³ñáÕ³ó³í Çñ»ÝÇó »ï ÙÕ»É ³Û¹ ·³ÛÃ³ÏÕáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ÝÏáïñáõÙ ïáÝáí ÇÝÓ Ñáñ¹áñ»ó, áñ Éù»Ù ÁÝ¹áõÝ³ñ³ÝÁ: ºë ÙáÉáñí»É, ã·Çï»Ç ÇÝã ³Ý»Ù: ØÇ µ³Ý ¿ñ ÙÇ³ÛÝ Ñëï³Ï. ÇÝã ·Ýáí ¿É ÉÇÝ»ñ, å»ïù ¿ ³Ýå³ÛÙ³Ý ÙïÝ»Ç ïÝûñ»ÝÇ Ùáï, 17

ù³ÝÇ áñ ³ÛÉ »Éù ãáõÝ»Ç: ØÛáõë ÏáÕÙÇó, Ý³ ½Çç»Éáõ Ùï³¹ñáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ñ ¨ åÝ¹»Éáõ ¹»åùáõÙ, Ý³ ³ÝÙÇç³å»ë ÑÇëï»ñÇ³ Ïµ³ñÓñ³óÝ»ñ ¨ Çñ»Ýó ëáíáñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝª áëïÇÏ³Ý ÏÏ³Ýã»ñ: Æñ³Ï³ÝáõÙ, ³Û¹ íÇ×³ÏÇó »Éù ãÏ³ñ ¨ ÇÝÓ ÙÝáõÙ ¿ñ ÙÇ³ÛÝ éÇëÏÇ ¹ÇÙ»É, áñÇÝ ¿É »ë ·Ý³óÇ: ìÇñ³íáñí³ÍÇ Ñ³Û³óùáí ß³ñÅí»óÇ ¹»åÇ ÁÝ¹áõÝ³ñ³ÝÇ »ÉùÇ ¹áõéÁ, Çµñ Ñ»é³ÝáõÙ »Ù ³Û¹ï»ÕÇó ¨ ³ãùÇ åáãáí ÝÏ³ï»óÇ, Ã» Ý³ ÇÝãå»ëª ËáñÁ Ñá·áó Ñ³Ý»ó áõ Ýëï»ó Çñ ï»ÕÁ: Îé³ó³, Çµñ ÏáßÇÏÇë Ã»ÉÝ »Ù ³Ùñ³óÝáõÙ ¨ Ý»ñù¨Çó ï»ë³, áñ Ý³ ëáíáñ³Ï³Ý éÇÃÙáíª ë»Õ³ÝÇ ÃÕÃ»ñÝ ¿ ¹³ë³íáñáõÙ ¨ íëï³Ñ ïáÝáí ³ë³óÇ. í³ï »Ù ½·áõÙ, Ï³ñá±Õ »ù ÇÝÓ ÙÇ µ³Å³Ï çáõñ ï³É: ºë ³ñ¹»Ý ÝÏ³ï»É ¿Ç, áñ ëå³ëùÁ ¨ ÝÙ³Ý³ïÇå ÙÝ³ó³Í å³ñ³·³Ý»ñÁ ¹ñí³Í ¿ÇÝ ÁÝ¹áõÝ³ñ³ÝÇ Ñ»é³íáñ ³ÝÏÛáõÝáõÙ ·ïÝíáÕ å³Ñ³ñ³ÝÇ Ù»ç: ØÇÝã Ý³ ßáñáñ³Éáí ù³ÛÉáõÙ ¿ñ ¹»åÇ å³Ñ³ñ³ÝÁ, áñÝ ÁÝ¹áõÝ³ñ³ÝÇ Ñ³Ï³é³Ï Í³ÛñáõÙ ¿ñ ï»Õ³íáñí³Í, »ë Ã³Ã»ñÇë íñ³Ûáíª Ýñ³ Ù»çùÇ »ï¨Çóª ÷áùñÇÏ ù³ÛÉ»ñáí Ùáï»ó³ ïÝûñ»ÝÇ ³ßË³ï³ë»ÝÛ³ÏÇ ¹é³ÝÁ, ½·áõßáñ»Ý µ³ó»óÇ ¹áõéÁ, Ùï³ Ý»ñë ¨ ÇÙ »ï¨Çó` ÝáõÛÝ ½·áõßáõÃÛ³Ùµ, ÷³Ï»óÇ ÇÝÓ íñ³: ºë ³ñ¹»Ý ù³ÛÉáõÙ ¿Ç ¹»åÇ ïÝûñ»ÝÇ ³ßË³ï³ë»Õ³ÝÁ ¨ ³Ï³ÝçÇë åáãáíª ÙÇ Ï»ñå ÉëáõÙ ¿Ç, Ã» ÇÝãå»ë ¿ñ Ý³ ³ñï³ë³ÝáõÙ. §Ù³É³¹áÛ ã»Éáí»Ï, ·¹» íÇ¦: ´Ý³Ï³Ý³µ³ñ, Ý³ ÇÝÓ ã¿ñ ï»ëÝáõÙ ¨ Ýñ³Ý Ãí³ó, Ã» »ë íÇñ³íáñí»É ¨ ÁÝ¹áõÝ³ñ³ÝÇó ³ÝÝÏ³ï ¹áõñë ¿Ç »Ï»É: Ð³ë³ ïÝûñ»ÝÇ ³ßË³ï³ë»Õ³ÝÇÝ, Ý³ í»ñ Ãé³í Ýëï³Í ï»ÕÇó ¨ ß÷áÃí³Í ïáÝáí Ñ³ñóñ»ó. á±í »Ù »ë, ÇÝãå»±ë Ý»ñë Ùï³, áõ±ñ ¿ ù³ñïáõÕ³ñáõÑÇÝ, Ç±Ýã »Ù áõ½áõÙ Çñ»ÝÇó: öáñÓ»ó í»ñóÝ»É Ñ»é³ËáëÁ, »ë ³ÝÙÇç³å»ë` áã ß³ï ³Ùáõñ µéÝ»óÇ Ýñ³ Ó»éùÁ ¨ ó³Íñ ïáÝáí ³ë³óÇ. å»ïù ã¿, »ë ËáõÉÇ·³Ý ã»Ù, »ë ÝáñÙ³É Ù³ñ¹ »Ù…, »ë ºñ¨³ÝÇó »Ù Ñ³ë»É ³Ûëï»Õ…, »ñÏ³ñ ã»Ù ËáëÇ…, ËÝ¹ñáõÙ »Ù ÙÇ å³Ñ Éë»ù ÇÝÓ, ³ñ³· Ï³ë»Ù ÇÙ ³ë»ÉÇùÁ ¨ Ï·Ý³Ù: Ê³éÝ³ß÷áÃ ë³ñù»Éáõ Ï³ñÇù ãÏ³: Üñ³ ¹»ÙùÇ É³ñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ã¿ñ ÃáõÉ³ÝáõÙ ¨ ß÷áÃÙáõÝùÇó ã·Çï»ñ, Ã» ÇÝã ³Ý»ñ: ºë ÙÇ ùÇã ³í»ÉÇ µ³ñÓñ ïáÝáí ³ë³óÇ. Ë³éÝí»Éáõ Ï³ñÇù ãÏ³, »Ã» ã»ë áõ½áõÙ Éë»É, »ë ¹áõñë Ï·³Ù, Ç±Ýã »ë ï»ë³ñ³Ý ë³ñùáõÙ: ì»ñç³å»ë, Ù³ñ¹ »Ýù ã¿±, Ñá Ù³ñ¹³Ï»ñ ã»Ýù, Ç±Ýã »ë ³Ûëå»ë Çñ³ñ Ë³éÝí»É: ÊÝ¹ñáõÙ »Ù Ñ³Ý¹³ñïíÇñ, ÙÇ å³Ñ ÉëÇñ ÇÝÓ ¨ »ë ³ñ³· ¹áõñë Ï·³Ù ³Ûëï»ÕÇó: Ü³ Ï³ñÍ»ë ÙÇ å³Ñ áõßùÇ »Ï³í, Ý³Û»ó ³ãù»ñÇë Ù»ç ¨ ³ë³ó. Ç±Ýã »ë áõ½áõÙ ÇÝÓ³ÝÇó, ³ñ³· ³ë³ ¨ Ñ»é³óÇñ ³Ûëï»ÕÇó: ÊÝ¹ñáõÙ »Ù Ýëï»ù, áñå»ë½Ç »ñÏáõ µ³éáí Ý»ñÏ³Û³óÝ»Ù ³ë»ÉÇùë ¨ Ñ»é³Ý³Ù: Ð»Ýó Ý³ Ýëï»ó, »ë ³ÝÙÇç³å»ë ³í»É³óñÇ. ÙÇ ·áõó» ÑÛáõñÇÝ ÝáõÛÝå»ë ³é³ç³ñÏ»ù Ýëï»É: Ü³ ï³ñûñÇÝ³Ï Ñ³Û³óùáí Ý³Û»ó ÇÝÓ ¨ ³ë³ó. É³í, Ýëï»ù: Î³ñÍ»ë ë³éáõÛóÁ ÏáïñíáõÙ ¿ñ: Üëï»Éë áõ Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÝ ³ÝÙÇç³å»ë ß³ñáõÝ³Ï»Éë Ù»Ï »Õ³í: ÈëÇñ Ñ³ñ·»ÉÇë, »ë Ñ³½³ñ³íáñ ÏÇÉáÙ»ïñ»ñ »Ù Ïïñ»Éª ³Ûëï»Õ Ñ³ëÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ ¹áõ ÷áË³Ý³Ï ÇÝÓ Éë»Éáõ, ³é³Ýó Éë»Éª ÷áñÓáõÙ »ë ÇÝÓ ¹áõñë íéÝ¹»É: ÆÝãÇ±, ÑÛáõñÇ Ñ»ï ³Û¹å»±ë »Ý í³ñíáõÙ: ì»ñç³å»ë, Ù»Ýù ÝáõÛÝ »ñÏñÇ 18

½³í³ÏÝ»ñ »Ýù, ã¿±: Ü³ ËáëùÇ Ï»ëÇó ÁÝ¹Ñ³ï»ó ÇÝÓ ¨ ³ë³ó. §³í»ÉÇ ÏáÝÏñ»ï, áñÝ ¿ ùá ³ë»ÉÇùÁ¦: ºë ³í»ÉÇ ³ñ³· ³é³ç ÁÝÏ³ ¨ ³ë³óÇ. ÏáÝÏñ»ï »ë áõ½áõÙª ÏáÝÏñ»ï Ï³ë»Ù: ÊÝ¹ñáõÙ »Ù ß³ï Éáõñç µ³ÝÇ ÙÇ ëå³ë»ù, »ë ß³ï ÷áùñÇÏ ³é³ç³ñÏáõÃÛ³Ùµ »Ù »Ï»É: ºë` Ò»ñ ù³Õ³ù³å»ï³ñ³ÝÇó ÷³÷áõÏ å³Õå³Õ³ÏÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ë³ñù»ñ »Ù Ó»éù µ»ñ»É ¨ ÇÝÓ ÙÇ ÷áùñ Ï³ÃÇ ÷áßÇ ¿ ³ÝÑñ³Å»ßï: Ü³ Ý³Ë` ÙÇ³Ý·³ÙÇó å³ï³ëË³Ý»ó, áñ ¹³ ³ÝÑÝ³ñ ¿, ÇëÏ Ñ»ïá ³í»É³óñ»ó. ÙÇ ùÇã…, ÇÝãù³±Ý: ¸», ÙÇ »ñÏáõ ïáÝÝ³ÛÇ ã³÷…¿ÉÇ…, ÏÙÏÙ³Éáí ³ë³óÇ »ë: Æ±Ýã »ë ËáëáõÙ, íñ¹áíí³Í ïáÝáí ³ë³ó Ý³: ¸³ µ³ó³ñÓ³Ï³å»ë ³ÝÑÝ³ñ ¿: ÜáõÛÝÇëÏ Ù»ñ Ïááå»ñ³ïÇíÝ»ñÇÝ ã»Ýù Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ÝáñÙ³É Ù³ï³Ï³ñ³ñ»É, áõñ ÙÝ³ó` Ð³Û³ëï³ÝÇ áñ¨¿ Ïááå»ñ³ïÇíÇ »ñÏáõ ïáÝÝ³ ÷áßÇ ï³Ýù: ºë Ò»½ Éë»óÇ áõ Ñ³ëÏ³ó³: Ø»ñ Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÝ ³í³ñïí³Í ¿, Ï³ñáÕ »ù Ñ³Ý·Çëï ·Ý³É: ÜÙ³Ý µ³Ý ÑÝ³ñ³íáñ ã¿,³ë³ó Ý³ ¨ áïùÇ Ï³Ý·Ý»óª Ñ³í³Ý³µ³ñ ÇÝÓ Ñ³çáÕáõÃÛáõÝ Ù³ÕÃ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ å³ÑÇÝ, »ë Ýñ³Ý ËÝ¹ñ»óÇ ÙÇ å³Ñ Ýëï»É, áñå»ë½Ç Ýñ³Ý í»ñçÇÝ ÙÇïùë ³ë»Ù ¨ ¹áõñë ·³Ù: Üñ³Ý ³ë³óÇ, áñ »ë å³ïñ³ëï »Ù Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ·áõÙ³ñÁª Ù³Õ³ñÇãÝ ¿É Ñ»ïÁ í×³ñ»É: ´³ó»óÇ å³Ûáõë³Ïë, áñï»Õ ÑÇÝ· Ñ³ï Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÝÛ³Ï Ï³ñ ¨ ³é³ç³ñÏ»óÇ` ÙÇ-ÙÇ µ³Å³Ï ËÙ»Ýù, ³í»É³óñÇ Ý³¨, áñ Ïï³Ù Ý³¨ Ù³Õ³ñÇãÇ ·áõÙ³ñÁ, ÙÝ³ó³ÍÝ ¿É ÏÃáÕÝ»Ù: ºí »Ã» Ï³ñÇùÁ ÉÇÝÇ, »ë ºñ¨³ÝÇó` ÇÝãù³Ý áñ ÏáÝÛ³Ï ¿ å»ïù, ÏáõÕ³ñÏ»Ù: Ü³ ÙÇ ï»ë³Ï ÇÝùÝ³·áÑ Ý³Û»ó ÇÝÓ, Ååï³ó ¨ ³ë³ó. Ý³Ë, »ë ÷áÕÇ Ï³ñÇù ãáõÝ»Ù ¨ »ñÏñáñ¹ ¿É. »Ã» ·Ý³Ýù Ù»ñ ïáõÝ, »ë ù»½ ï³ñµ»ñ ï»ë³ÏÇª ³ÛÝù³Ý Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÝÛ³ÏÝ»ñ óáõÛó Ïï³Ù, áñ ¹ñ³Ýó ÙÇ Ù³ëÇÝ` ¹áõ ÝáõÛÝÇëÏ Í³ÝáÃ ã»ë ÉÇÝÇ: ²ÛÝå»ë áñ, áã ÷áÕáí, áã ¿É Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÝÛ³Ïáí ÇÝÓ ã»ë ½³ñÙ³óÝÇ: ºë ïñ³Ù³¹ñí³Í ã»Ù ù»½ Ñ»Ýó ³ÛÝå»ë Ù»ñÅ»Éáõ, áõÕÕ³ÏÇ ³Û¹ Ñ³ñóÁ ÉáõÍ»ÉÁ` ÇÙ áõÅ»ñÇó í»ñ ¿: ²Û¹ å³ÑÇÝ, »ë ½·áõÙ ¿Ç, áñ Ï³Ý·Ý³Í »Ù Ñ³ÕÃ³Ý³ÏÇ ×³Ý³å³ñÑÇ Ï»ëÇÝ ¨ å»ïù ¿ ÝáõÛÝ ï»Ùåáí ß³ñáõÝ³Ï»Ù ½ñáõÛóÁ: öáùñÇÏ ÉéáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá, Ýñ³Ý Ñ³ñóñÇ. É³í, »Ã» ¸áõù ÉÇÝ»Çù ÇÙ ÷áË³ñ»Ý, ³Ûë Çñ³íÇ×³ÏáõÙ Ç±Ýã Ï³Ý»Çù: Ü³ ÙÇ å³Ñ Éé»ó ¨ ³ë³ó. ã·Çï»Ù: ²Û, ï»ëÝáõÙ »ù, ³Ù»Ý ÇÝã ³ÛÝù³Ý ¿É ïñÇíÇ³É ã¿ ¨ ¸áõù ¿É ã·Çï»ù ÇÝã ³Ý»É: ²ÛÝå»ë áñ, »Ï»ù ÙÇ³ëÇÝ Ùï³Í»Ýù: ÆÝãÇ± Ù³ëÇÝ ÙÇ³ëÇÝ Ùï³Í»Ýù,- Ñ³ñóñ»ó Ý³: Î³ÃÇ ÷áßáõ, å³ï³ëË³Ý»óÇ »ë: §¸³ñ³·áÛ ã»É³í»Ï¦,- ß³ñáõÝ³Ï»ó Ý³, »Ã» ÑÝ³ñ³íáñ ÉÇÝ»ñ, »ë Ò»½ Ïû·Ý»Ç: â»ù áõ½áõ±Ù ÇÝÓ Ñ³í³ï³É, áñ ¹³ áõÕÕ³ÏÇ ÑÝ³ñ³íáñ ã¿, »ë Ç±Ýã Ï³ñáÕ »Ù ³Ý»É: ´³, »ë Ç±Ýã ³Ý»Ù, í»ñ Ï»Ý³Ù áõ ¹³ï³ñÏ Ó»éùáí ¿ëï»ÕÇó Ñ³ëÝ»Ù ºñ¨³Ý: ´³, ã»±Ý ³ëÇ. §³Û ïÕ³, ¹áõ ³Û¹ù³Ý ³ÝßÝáñù »±ë, áñ ¿¹ù³Ý ï»ÕÁ Ñ³ë³ñ áõ ¹³ï³ñÏ Ó»éáí Ñ»ï »Ï³ñ: ´³, ³í»ÉÇ É³í ã¿ñ, áñ ÙÝ³ÛÇñ ¿Ýï»Õ, Ïáñã»Çñ áõ ¿ëå»ë Ë³Ûï³é³Ï` »ï ã·³ÛÇñ¦: ä³ñáÝ ïÝûñ»Ý,- Ñáõ½³Ë³éÁ ß³ñáõÝ³Ï»óÇ »ë. Ñ³ëÏ³ó»ù, ³Ûë Ñ³ñóÁª Ï³ÃÇ ÷áßáõó í»ñ ¿ ³Íí»É Ã³ëÇµÇª ÉÇÝ»É, ãÉÇÝ»Éáõ Ñ³ñóÇ: Îß»éùÇ ÝÅ³ñÇÝ ¹ñí³Í ¿ ÇÙ Ã³ëÇµÇ 19

Ñ³ñóÁ, ³ÛÝå»ë áñ, áõ½»ù, Ã» ãáõ½»ù, å³ñï³¹ñí³Í »ù ³Ûë Ñ³ñóÁ ÉáõÍ»É: ÎÛ³ÝùÁ ³Ûëù³Ýáí ãÇ í»ñç³ÝáõÙ, »ë ¿É Ð³Ûëï³ÝáõÙ Ïáñ³Í ïÕ³ ã»Ù, ³ÛÝå»ë áñ, Ù»ñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ` Ýáñ-Ýáñ ¿ ëÏëíáõÙ: ´»ñ»ù ³Ûë ÷áùñÇÏ Ñ³ñóÝ Ç½áõñ ãµ³ñ¹³óÝ»Ýù, ÷áñÓ»Ýù µ³ñÓñ Ù³Ï³ñ¹³Ïáí ÉáõÍ»É ³ÛÝ ¨ Çñ³ñ Ñ³ñ³½³ï³í³ñÇ Ññ³Å»ßï ï³Ýù: Ü³ Ý»Õ³ó³Í ïáÝáí ³ë³ó. ÙÇ ³ÙÇë ¿É ãÇ ³Ýó»É ³ÛÝ µ³ÝÇó, áñ Ò»ñ Ñ³Û»ñÝ ÇÝÓ Ñ»ï å³ÛÙ³Ý³íáñí»óÇÝ, áñ Ï³ÃÇ ÷áßáõ ¹ÇÙ³ó` ÇÝÓ ïáÙ³ï ÏáõÕ³ñÏ»Ý ¨ ÙÇÝã¨ ûñë, ÑÉ³ ¹»éª ¿Ý áõÕ³ñÏ»ÉÝ ¿, áñ áõÕ³ñÏáõÙ »Ý: ¾¹ù³ÝÇó Ñ»ïá, »Ï»É »ë áõ ÇÝÓ³ÝÇó Ï³ÃÇ ÷áß »ë áõ½áõÙ: ¸áõ ÇÙ ï»ÕÁ ÉÇÝ»Çñ, Ïï³ÛÇ±ñ: ÆÑ³ñÏ», ïËáõñ µ³Ý »ë ³ëáõÙ, ë³Ï³ÛÝ »Ã» Ùï³ÍáõÙ »ë, áñ Ò»ñ ³½·Ç Ù»ç µáÉáñÁ ù»½ ÝÙ³Ý å³ñï³×³Ý³ã ¨ ËáëùÇ ï»ñ »Ý, »ñ¨Ç ëË³ÉíáõÙ »ë: ²Ù»Ý ³½·Ç Ù»ç ¿É ÝÙ³Ý ³ñ³ñ³ÍÝ»ñ Ï³Ý, ³ÛÝå»ë áñ Ù»ñ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛ³ÝÝ»ñÇ íñ³` ¹³ ãå»ïù ¿ ³½¹Ç: ²í»ÉÇÝ, Ï³ñÍáõÙ »Ù Ò»ñ ß÷áõÙÝ»ñÝ ÇÝÓ Ñ»ï` Ò»½ Ïµ»ñ»Ý ïñ³Ù³·Íáñ»Ý Ñ³Ï³é³Ï Ï³ñÍÇùÇ: Ü³ ËáñÁ Ñá·áó Ñ³Ý»ó ¨ ³ë³ó. §Áë»Ýó µ³Ý ÏÉÇÝÇ, ¿ë Ñ³Û»ñÇó åñÍáõÙ ãÏ³ ¿ÉÇ¦: ²Û¹ å³ÑÇÝ Ó»éùë ·ó»óÇ å³Ûáõë³ÏÇë, í»ñóñ»óÇ ³ÛÝ, ßñçí»óÇ, Çµñ` Ý»Õ³ó³ áõ ·ÝáõÙ »Ù: Ü³ µéÝ»ó Ó»éùë áõ ³ë³ó. Ç±Ýã »ë Ý»Õ³ÝáõÙ, ÝëïÇñ ï»ëÝ»Ýù ÇÝã »Ýù ³ÝáõÙ, Ã» ã¿ áõ Ù»Ï ¿É, Ñ³ÝÏ³ñÍ ãÙïù³÷áËí»Ù: ø³ÝÇ` µ³ñÇ ·ÍÇ íñ³ »Ù, ³ñÇ ·áñÍÁ ÙÇ ÷ã³óñáõ: ºë ³ñ³· ëÃ³÷í»óÇ, ÙïùáõÙ ÇÝùë ÇÝÓ ³ë³óÇ. Ç±Ýã »ë Ó¨»ñ Ã³÷áõÙ, µ³ áñ Ñ³ÝÏ³ñÍ ÷áßÙ³ÝÇ: Æ±Ýã »ù ³ëáõÙ å³ñáÝ ïÝûñ»Ý, Ç±Ýã Ý»Õ³Ý³É, Ç±Ýã µ³Ý: àõÕÕ³ÏÇ, ã»Ù áõ½áõÙ, áñ ÇÙ å³ï×³éáí ¹áõ Ñ³ÛïÝí»ë ³ÝÑ³ñÙ³ñ íÇ×³ÏÇ Ù»ç: àõ Ñ³ÝÏ³ñÍ, Ý³ ë»ÕÙ»ó ë»É»ÏïáñÁ, Çñ Ùáï Ññ³íÇñ»ó ·ÉË³íáñ Ñ³ßí³å³ÑÇÝ: Ð³ßí³å³ÑÁ Ý»ñë Ùï³í ¨ ïÝûñ»ÝÁ Ýñ³Ý ³ë³ó, áñ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÁ Ý³Ë³å³ïñ³ëïÇ ¨ Ù»ÏáõÏ»ë ïáÝÝ³ Ï³ÃÇ ÷áßÇ ¹áõñë ·ñÇ: îÝûñ»ÝÝ ÇÝÓ ³é³ç³ñÏ»ó` Ýñ³ Ñ»ï ·Ý³É Ñ³ßí³å³ÑáõÃÛáõÝ ¨ Ï³ï³ñ»É Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ»ñÁ: Ø»Ýù ¹áõñë »Ï³Ýù ïÝûñ»ÝÇ ë»ÝÛ³ÏÇó ¨ »ñµ ù³ñïáõÕ³ñáõÑÇÝ ï»ë³í ÇÝÓ, ½³ñÙ³ÝùÇó ·áõÛÝÁ ·ó»ó, ·ÉáõËÝ ³é³í ³÷»ñÇ Ù»ç ¨ ÙÇ Ï»ñå` ûñáñí»Éáí Ýëï»ó Çñ ³ÃáéÇÝ: ºë áõ Ñ³ßí³å³ÑÁ ¹áõñë »Ï³Ýù ÁÝ¹áõÝ³ñ³ÝÇó ¨ Ùï³Ýù Ñ³ßí³å³ÑáõÃÛáõÝ: Ü³ ÇÝã-áñ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñ ³ñ»ó, Éñ³óñ»ó Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÁ ¨ ³ë³ó, áñ å»ïù ¿ í×³ñ»Ù Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ·áõÙ³ñÁ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï, Ýñ³Ý ³ë³óÇ. Ùáïë Ï³ÝËÇÏ ·áõÙ³ñ ãáõÝ»Ù ¨ å»ïù ¿ í×³ñáõÙÁ Ï³ï³ñ»Ù µ³ÝÏ³ÛÇÝ ã»Ïáí: Ü³ Ï³ï»·áñÇÏ Ï»ñåáí ÁÝ¹ÇÙ³ó³í ¨ ³ë³ó. ¹³ ÑÝ³ñ³íáñ ã¿, ù³ÝÇ áñ Çñ»Ýù` ÝáõÛÝÇëÏ Çñ»Ýó »ñÏñÇ Ïááå»ñ³ïÇíÝ»ñÇ Ñ»ï µ³ÝÏ³ÛÇÝ ã»Ï»ñáí ·áñÍ³ñùÝ»ñ ã»Ý ³ÝáõÙ, ù³ÝÇ áñ Ñ»ï³·³ÛáõÙ Ù»Í åñáµÉ»ÙÝ»ñÇ ³é³ç »Ý Ï³Ý·ÝáõÙ: ºë Ýñ³Ý ¨ë Ù»Ï ³Ý·³Ù ³ë³óÇ. »ë áã Ã» Ññ³Å³ñíáõÙ »Ù Ï³ÝËÇÏ í×³ñáõÙÇó, ³ÛÉ` ÇÙ Ó»éùÇÝ Ï³ÝËÇÏ ·áõÙ³ñ ãáõÝ»Ù, áñ í×³ñ»Ù: ÆÙ ÙÇ³Ï ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ µ³ÝÏ³ÛÇÝ ã»ÏÝ ¿: Ü³ ë»É»Ïïñáí ïÝûñ»ÝÇÝ ³ÝÙÇç³å»ë ½»Ïáõó»ó ëï»ÕÍí³Í íÇ×³ÏÇ Ù³ëÇÝ ¨ ïÝûñ»ÝÁ »ñÏáõëÇë` 20

³ÝÙÇç³å»ë Ï³Ýã»ó Çñ Ùáï: ø³ñïáõÕ³ñáõÑáõ Ùáïáí ³ÝóÝ»ÉÇë` Ýñ³ ³ãù»ñáõÙ ÇÙ ÝÏ³ïÙ³Ùµ ½³ÛñáõÛÃ ÝÏ³ï»óÇ, ë³Ï³ÛÝ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ãÝÏ³ï»Éáõ ïí»óÇ ¨ Ù»Ýù Ùï³Ýù ïÝûñ»ÝÇ ³ßË³ï³ë»ÝÛ³Ï: Ü³ ³ÝÙÇç³å»ë ³ë³ó, áñ ³Û¹ ·áñÍ³ñùÁ ³ÝÑÝ³ñ ¿ Ï³ï³ñ»É ¨ Ý»ñÏ³Û³óñ»ó Ñ³ßí³å³ÑÇ ³ë³Í ÝáõÛÝ ËáãÁÝ¹áïÁ: ºë ÙáÉáñí»É ¨ ã·Çï»Ç ÇÝã ³ë»Ù: Ê³Ëï»óÇ ÉéáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ë³óÇ. »ë ïÕ³Ù³ñ¹³í³ñÇ Ëáëï³ÝáõÙ »Ù, áñ åñáµÉ»Ù ³é³ç³Ý³Éáõ ¹»åùáõÙ` Ñ»Ýó ³é³çÇÝ ½³Ý·Çó, »ë ºñ¨³ÝÇó` Ï³ÝËÇÏ ÷áÕáí ³ñ³· ÏÃéã»Ù ÎÇ¨ ¨ ÏÏ³ï³ñ»Ù ³Û¹ í×³ñáõÙÁ: Ð³Ùá½Çã ïáÝáí Ýñ³Ýó ³ë³óÇ. Ï³ñá±Õ ¿, Ò»ñ µ³ñÇ áõ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ù³ÛÉÇ ¹ÇÙ³ó, »ë Ò»½ Ñ³ÝÏ³ñÍ å³ëï³íÏ³ ³Ý»Ù: ²ë³óÇ, áñ ¹ñ³ÝÇó µ³óÇ »ë ³ÛÉ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ù: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, ³Û¹ å³ÑÇÝ »ë ïÝûñ»ÝÇ ¹»ÙùÇÝ Ï³ñ¹³óÇ, áñ Ïñ³ÏÝ ¿ ÁÝÏ»É ÇÙ Ó»éùÁ: ØÇ å³Ñ ÉéáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá, Ý³ ·ÉáõËÝ ³é³í ³÷»ñÇ Ù»ç ¨ Ñ³ßí³å³ÑÇÝ ³ë³ó. ÇÝã ÉÇÝ»Éáõ ¿, ÃáÕ ÉÇÝÇ, ·Ý³ Ó¨³Ï»ñåÇñ: ²ñ³· Ùï³Ýù Ñ³ßí³å³ÑáõÃÛáõÝ, Ñ³ßí³å³ÑÁ Ï³ï³ñ»ó Ó¨³Ï»ñåáõÙÝ»ñÁ, ÇëÏ »ë Ùï³ ïÝûñ»ÝÇ Ùáï, ËÝ¹ñ»óÇ, áñ »ÉùÇ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝÝ ëïáñ³·ñÇ áñáß Å³Ù³Ý³Ï Ñ»ïá, ÙÇÝã¨ »ë` ºñ¨³Ý ·Ý³óáÕ µ»éÝ³ï³ñ Ù»ù»Ý³ Ï·ïÝ»Ù: ºñµ ¹áõñë »Ï³ µ³½³ÛÇ ß»ÝùÇó, Çç³ ÷áÕáó, ÙÇ³ÛÝ ³Û¹ å³ÑÇÝ Ñ³ëÏ³ó³, Ã» ÇÝã ¹Åí³ñ ËÝ¹ñÇ ³é¨ »Ù Ï³Ý·Ý³Í: êÃ³÷í»óÇ ¨ Ñ³ëÏ³ó³, Ã» ÇÝãù³Ý ¹Åí³ñ µ³Ý ¿ ³ÝÍ³ÝáÃ ù³Õ³ùáõÙ` ·ïÝ»É ³ÛÝåÇëÇ µ»éÝ³ï³ñ Ù»ù»Ý³, áñÁ ÏÑ³Ù³Ó³ÛÝíÇ ³Û¹ µ»éÁ Ñ³ëóÝ»É ºñ¨³Ý: Øáï` Ù»Ïß³µ³ÃÛ³ áñáÝáõÙÝ»ñÇó Ñ»ïá ÇÝÓ Ñ³çáÕí»ó ·ïÝ»É ÙÇ µ»éÝ³ï³ñ Ù»ù»Ý³, áñÁ ¹»Õáñ³Ûù å»ïù ¿ ï³Ý»ñ ìñ³ëï³Ý: ²ëïÍá Ï³Ùáù, Ù»ù»Ý³ÛáõÙ Ùáï³íáñ ³ÛÝù³Ý ³½³ï ï³ñ³Íù Ï³ñ, áñù³Ý Ï³ÃÇ ÷áßáõ Í³í³ÉÝ ¿ñ: ¸Åí³ñáõÃÛ³Ùµ Ñ³Ùá½»óÇ í³ñáñ¹ÇÝ, áñå»ë½Ç Ý³ Ñ³Ù³Ó³ÛÝÇ` ³Û¹ µ»éÁ Ð³Û³ëï³Ý Ñ³ëóÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ²é³Ýó Å³Ù³Ý³Ï ÏáñóÝ»Éáõ, ³ñ³· »Ï³Ýù µ³½³, µ³ñÓ»óÇÝù Ï³ÃÇ ÷áßÇÝ, í³ñáñ¹ÇÝ Ï³ï³ñ»óÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ï³ÝË³í×³ñáõÙÁ ¨ µ³ñÇ ×³Ý³å³ñÑ Ù³ÕÃ»óÇ Ýñ³Ý: ÜáõÛÝ ûñÁ »ñ»ÏáÛ³Ý Ù»ÏÝ»óÇÝù ºñ¨³Ý ¨ »ñ»ù-ãáñë ûñ Ñ»ïá ¹ÇÙ³íáñ»óÇÝù ÎÇ¨Çó ºñ¨³Ý Å³Ù³Ý³Í µ»éÝ³ï³ñÇÝ: ´»éÝ³Ã³÷»óÇÝù ³ÛÝ, ÝáñÙ³É ÑÛáõñ³ëÇñáõÃÛáõÝ ³ñ»óÇÝù í³ñáñ¹Ç Ñ³Ù³ñ ¨ ÷áË³¹³ñÓ ·áÑáõÝ³ÏáõÃÛ³Ùµ` Ýñ³Ý ×³Ý³å³ñÑ»óÇÝù:

Ø²Ü¸²îÀ ÆÝãå»ë Ñ³ÛïÝÇ ¿, µáÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ ¿É µ³ñÓñ³·áõÛÝ ûñ»Ýë¹Çñ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÁ ³Ýáõñ³Ý³ÉÇ ¹»ñ »Ý Ï³ï³ñáõÙ ïíÛ³É »ñÏñÝ»ñÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÏÛ³ÝùáõÙ: ºí áñå»ë½Ç` ·áÝ» Ù³ëÝ³ÏÇáñ»Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙ Ï³½Ù»Ýù, Ã» ÇÝã Ù»Í §¹»ñ³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝ¦ áõÝÇ Ð³Û³ëï³ÝÇ ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáíÁ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ÏÛ³ÝùáõÙ, µ³í³Ï³Ý ¿ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É å³ï·³Ù³íáñ Ð³Ù³½³ëåÇ ¨ Ýñ³ ÏÝáç` Ð³½³ñ³í³ñ¹Ç µ³½Ù³ÃÇí ½ñáõÛóÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: Ð³½³ñ³í³ñ¹- ³Û Ð³Ù³½³ëå, ¿Ý Å³Ù³Ý³Ï ¹áõ á±Ýó ¿Çñ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÝÙ³Ý ËáëïáõÙÝ»ñ ï³ÉÇë: ´³ ã»±ë ³Ù³ãáõÙ, Ù»ñ ÁÝï³ÝÇùÇ íñ³ Ù»±Õù »ë µ»ñáõÙ: Ü³Ë¨³é³ç, ³Û¹ ËáëïáõÙÝ»ñÁ ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ñ Ï³ï³ñ»É, »ñÏñáñ¹ ¿É, ·áÝ» »ë áõ ¹áõ Ñ³ëï³ï ·Çï»ÇÝù, áñ ¹ñ³ÝóÇó Ù»ÏÝ áõ Ù»ÏÝ ³Ý·³Ù ã¿Çñ Ï³ï³ñ»Éáõ: Ð³Ù³½³ëå- ³Û Ð³½³ñ³í³ñ¹, µ³Ûó ¹áõ ß³ï ½³ñÙ³Ý³ÉÇ Ù³ñ¹ »ë Ñ³: ¸ñ³ Ù³ëÇÝ ÇÝãáõ± »ë ÑÇÙ³ ÑÇßáõÙ: ²ëáÕ ¿Çñ, ¿Ý Å³Ù³Ý³Ï ³ë»Çñ, Ã» ã¿ ùá ÑÇÙÇÏí³ ³ë»ÉÁ ù³ÝÇ Ïáå»Ï ³ñÅ»: Ð»ïá ¿É, ÇÝã ³Ý»Ç, ³ë»Ç. ëÇñ»ÉÇ ÅáÕáíáõñ¹, »ë Ó»½ Ñ³Ù³ñ áãÇÝã ¿É ³ÝáÕÁ ã»Ù, µ³Ûó ¹áõù Ï·Ý³ù áõ ÇÝÓ ÏÁÝïñ»ù: Î³ñÍáõÙ »ë, Ýñ³Ýù ¿É Ïí»ñóÝ»ÇÝ áõ ÇÝÓ ÏÁÝïñ»ÇÝ, Ñ³±: ¾É ã»Ù ³ëáõÙ, áñ Ýñ³Ýù ß³ï É³í ¿É ·Çï»ÇÝ, áñ áã »ë, áã ¿É áõñÇß áñ¨¿ Ù»ÏÝ Çñ»Ýó Ñ³Ù³ñ áñ¨¿ µ³Ý ³ÝáÕÁ ã¿ÇÝù, å³ñ½³å»ë` §Ï³ñ·Ç Ñ³Ù³Ó³ÛÝ¦ ³ëáõÙ ¿ÇÝù ¿ÉÇ, Ï³ñ× ³ë³Íª Ë³µáõÙ ¿ÇÝù ¨ í»ñç: Ð³½³ñ³í³ñ¹- ³Û Ð³Ù³½³ëå, ã»±ë ÑÇßáõÙ, Ã» ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ·ÉáõËÝ»ñë ÇÝãù³Ý Ë³éÝ ¿ñ, Ë»Éù ¿ñ ÙÝ³ó»±É, áñ ¿Ý Å³Ù³Ý³Ï ³ë»Ç: Ð»ïá ¿É, ÷³ëïáñ»Ý áõ½áõÙ »ë ³ë»É, áñ ÅáÕáíáõñ¹Á É³í ¿É ·Çï»ñ, áñ Çñ»Ý Ë³µáõÙ »ù ¨ ³Û¹ù³ÝÇó Ñ»ïá ·ÝáõÙ ¨ ëÇñáÑáÅ³ñ ÁÝïñáõÙ ¿ñ: Ð³Ù³½³ëå- ³Û Ð³½³ñ³í³ñ¹, áõß³¹Çñ ÉëÇñ. »Ã» áã ³ÙµáÕç ÅáÕáíñ¹ÇÝ, ³å³ ·áÝ» Ýñ³Ýó ÙÇ Ù³ëÇÝ ¹áõñ ¿ ·³ÉÇë, áñ Çñ»Ýó Ë³µáõÙ »Ý, Çñ»Ýù áõ½áõÙ »Ý Ë³µí»É: ²Û, Ñ»Ýó ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ ¿É ·³ÉÇë ¨ ÁÝïñáõÙ »Ý: Ð³½³ñ³í³ñ¹- ³Û Ð³Ù³½³ëå, ³Ëñ ùá ³ë³ÍÝ»ñÁ ·ÉËÇë Ù»ç ã»Ý å³éÏáõÙ, ¹³ áõÕÕ³ÏÇ Ë»ÉùÇÝ Ùáï µ³Ý ãÇ: à±Ýó Ã», Çñ»Ýù áõ½áõÙ »Ý, áñ Çñ»Ýó Ë³µ»Ý: ÆÙ Ï³ñÍÇùáí, ³Û¹ Ñ³ñóáõÙ ¹áõ ëË³ÉíáõÙ »ë: ÖÇßï ¿, ³Ûë ÏÛ³ÝùáõÙ ³ÝÑ³í³Ý³Ï³Ý µ³Ý»ñ ß³ï Ï³Ý, áñáÝù ÝáõÛÝÇëÏ Ù»Ýù ã»Ýù Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, µ³Ûó ¹» ÇÑ³ñÏ»` áã ³Ûë Ï³ñ·Ç ³ÝµÝ³Ï³Ý áõ ³Ýïñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý: Ð³Ù³½³ëå- ³Û Ð³½³ñ³í³ñ¹, ÝáñÇó »Ù ÏñÏÝáõÙ, Çñ»Ýù áõ½áõÙ »Ý, áñ Çñ»Ýó Ë³µ»Ý: ²ëí³ÍÝ ³µëáõñ¹Ç ¿ ÝÙ³Ý, ë³Ï³ÛÝ ¹³ ¿ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñÇ µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÁ` ó³íáù ëñïÇ »ë ãáõÝ»Ù: ØÛáõë ÏáÕÙÇó ¿É, »Ã» ÝáõÛÝÇëÏ Ï³ñáÕ³Ý³Ù µ³ó³ïñ»É, ÙÇ¨ÝáõÛÝ ¿ ã»ë Ñ³ëÏ³Ý³, ù³ÝÇ áñ ¹³ ß³ï µ³ñ¹ ¿ áõ ¹Åí³ñ ÁÝÏ³É»ÉÇ: Î³Ù ¿É, 22

å»ïù ¿ ëïÇåí³Í ù»½ Ñ³ÛÇ ³Ý³ïáÙÇ³Ý µ³ó³ïñ»Ù, áñÁ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÁª ÝáõÛÝå»ë ¹Åí³ñ ¿: Â» ã¿, µéÝ»É áõ Ñ³ ÙÇ ·ÉáõË ÏñÏÝáõÙ »ë. Ë³µáõÙ »ë…, ³ÙáÃ ¿…, ã»ë Ï³ñáÕ Ï³ï³ñ»É…, ã»ë Ï³ï³ñ»Éáõ,- Ç±Ýã »ë áõ½áõÙ ¹ñ³Ýáí ³ë»É: Ð³½³ñ³í³ñ¹- ³Û Ð³Ù³½³ëå, ³Ý³ïáÙÇ³Ý ³Ûëï»Õ Ç±Ýã ·áñÍ áõÝÇ: ä³ñ½³å»ë, Ë³µ»Éáõ ¿ùëå»ñÇÙ»ÝïÁ ÅáÕáíñ¹Ç íñ³ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ùµ ÷áñÓ³ñÏ»Éáõó Ñ»ïá, »ñ¨Ç áõ½áõÙ »ë ÝáõÛÝ µ³ÝÁ ÇÝÓ íñ³ ¿É ÷áñÓ³ñÏ»±É: Øï³ÍáõÙ »ë, áñ »ë ¿É ÅáÕáíñ¹Ç ÙÇ Ù³ëÝÇÏÝ »Ù, ÇÝã Ï³ áñ, Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÇÝÓ íñ³ ¿É Ñ³Ý·Çëï ÏÇñ³é»É: ê³Ï³ÛÝ, ÇÙ áõÕ»ÕÇ áñáß »ÝÃ³Ù³ëÝÇÏÝ»ñ Çñ»Ýó Ï³éáõóí³Íùáí ï³ñµ»ñíáõÙ »Ý ùá ÁÝïñáÕÝ»ñÇª ÝáõÛÝ³ïÇå »ÝÃ³Ù³ëÝÇÏÝ»ñÇó, ³ÛÝå»ë áñ, ã»Ù Ï³ñáÕ ùá ³ë³ÍÝ»ñÁª Ýñ³Ýó ÝÙ³Ý Ñ³É³Í ÛáõÕÇ ï»Õ ÁÝ¹áõÝ»É ¨ Ñ³í³ï³É: ºí Ñ»Ýó ¿ëï»Õ ¿É Ï÷áñÓ»Ù Ù»ñ ¹åñáó³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇó ù»½ ÙÇ ¹ñí³· ÑÇß»óÝ»É, áñÝ ³Ûëûñí³ å»ë ÑÇßáõÙ »Ù: ¸åñáó³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ ¹áõ ³½ÝÇí ¨ å³ñÏ»ßï ïÕ³ ¿Çñ: ²ëáõÙ ¿Çñ, áñ ³ïáõÙ »ë ëáõïÁ, Ë³µ»ÉÁ, Ï»ÕÍÇùÁ, ÙÇ Ëáëùáí ³Ý³½ÝÇí ³ëí³Í áõ ³ñí³Í ³Ù»Ý µ³Ý: ºÃ» ßñç³å³ïáõÙ áñ¨¿ Ù»ÏÁ ëïáõÙ Ï³Ù Ë³µáõÙ ¿ñ, ³é³çÇÝÁ ¹áõ ¿Çñ Ýñ³Ý Ý³Ë³ïáõÙ ¨ ¹³ëïÇ³ñ³ÏáÕ Ñ³Û³óùáí` Ý³¨ Ù»½ Ñ³ëÏ³óÝáõÙ, áñ ëï»ÉÁ, Ë³µ»ÉÁ, ³Ý³½ÝíáõÃÛáõÝÝ ³ï»ÉÇ »Ý ù»½ Ñ³Ù³ñ: ²ëáõÙ ¿Çñ, áñ ¹ñ³Ýù ÁÝ¹³Ù»ÝÁ` í³ËÏáï Ù³ñ¹áõÝ Ñ³ñÇñ ³ñ³ñùÝ»ñ »Ý ¨ ³ÙµáÕç ÏÛ³ÝùáõÙ ¹áõ »ñµ»ù ã»ë ß÷íÇ ÝÙ³Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï: Æ±Ýã ¿, ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ëáõïÁ, Ë³µ»ÉÁ ¨ ³ÛÉ Ï»ÕÍÇùÝ»ñÁ ¹ñáß³Ï ¹³ñÓñ³Í, ÇÝù¹ ¿Ç±ñ Ù»½ Ù»½ Ë³µáõÙ, Ùï³Í»Éáí, áñ Ù»Ýù` ³ÝÙ»Õ Ù³ÝáõÏÝ»ñë, ³Û¹ Ë³ÕÁ ã»Ýù Ñ³ëÏ³Ý³ áõ ÏÑ³í³ï³Ýù (ó³íáù ëñïÇ, Ù»Ýù ÉñÇí Ñ³í³ïáõÙ ¿ÇÝù) ù»½: ²ÛÉ Ëáëùáí, ¹»é ÷áùñáõó ¿Çñ áñáß»É §³½ÝÇí ïÕ³ÛÇ¦ ÇÙÇç Ó»éù µ»ñ»É, áñÁ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ¹³éÝ³Éáõ ¿ñ` ¹»åáõï³ï³Ï³Ý Ù³Ý¹³ïÇÝ ïÇñ³Ý³Éáõ, ÇÝãáõ ã¿, Ý³¨ Ù»ñ ³å³·³ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³ù³ñÁ: ²Ûë µáÉáñÁ »ë Ñ³Ùá½í³Í »Ù ³ëáõÙ, ù³ÝÇ áñ ã»Ù Ï³ëÏ³ÍáõÙ Ý³¨ Ñ»ï¨Û³É ×ßÙ³ñïáõÃÛ³Ý Ù»ç. ëáõïÁ, Ë³µ»ÉÁ, ³Ý³½ÝíáõÃÛáõÝÁ Ù³ñ¹áõ ³ñÛ³Ý Ù»ç »Ý ÉÇÝáõÙ: ¸ñ³Ýù µÝ³ïáõñ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñ »Ý, ³ÛÉ áã Ã»ª Ó»éùµ»ñáíÇ: Ð³Ù³½³ëå- ³Û Ð³½³ñ³í³ñ¹, µ³ ã»±ë ³Ù³ãáõÙ, á±Ýó »ë Ï³ñáÕ³ÝáõÙ Ý³Û»É ³ãù»ñÇë Ù»ç áõ ³Û¹åÇëÇ µ³Ý»ñ ³ë»É: ö³ëïáñ»Ý Ùï³ÍáõÙ »ë, áñ »ë Ñ³ßí³ñÏáí »Ù ³ÙáõëÝ³ó»É ù»½ Ñ»ï: ºÃ» Ñ³Ùá½í³Í »ë ¹ñ³ÝáõÙ, ³ë³ ËÝ¹ñ»Ù, á±ñÝ ¿ ³Û¹ Ñ³ßí³ñÏÇ Ýå³ï³ÏÁ: ø³ÝÇ áñ, ÇÝù¹ »ë µ³ó»É ³Ûë Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÁ, ³å³ ëïÇåí³Í »Ù ³ë»É, áñ ÇÝÓ ¿É ÙÇßï Ñ³Ï³é³ÏÝ ¿ Ãí³ó»É, áñ ¹áõ »ë Ñ³ßí³ñÏáí ³ÙáõëÝ³ó»É ÇÝÓ Ñ»ï: ÆëÏ Ã» ÇÝãáõ±, ³Û ¹³ ¹áõ å»ïù ¿ ³ë»ë: ø³ÝÇ áñ, ³éÇÃÁ »Ï»É ¿, ³ë»Ù Ý³¨ ÙÇ ³ÛÉ µ³Ý, ÇÝãÁ »ñÏ³ñ Å³Ù³Ý³Ï áõ½áõÙ ¿Ç, µ³Ûó ã¿Ç Ï³ñáÕ³ÝáõÙ: ¸áõ ¿É ·Çï»ë, áñ ÇÙ ë»ñÁ ùá ÝÏ³ïÙ³Ùµ` ³ßË³ñÑÇ ³Ù»Ý³Ù»Í ë»ñÝ ¿, áñÇó` »ë ÙÇ ûñ Ï³ñáÕ ¿ Ë»ÝÃ³Ý³Ù: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, ÙÇßï ¿É ë³ñë³÷»É »Ù ³ÛÝ ÙïùÇó, áñ Ñ³ÝÏ³ñÍ áõ ÙÇ ûñ ãÏáñóÝ»Ù ù»½: 23

ÆÑ³ñÏ», ³Ûë å³ÑÇÝ ã»Ù áõ½áõÙ Ëáñ³Ý³É ³Û¹ Ã»Ù³ÛÇ Ù»ç, ¹³ ß³ï Í³í³ÉáõÝ áõ Ýáõñµ Ñ³ñó ¿ ¨ ¹ñ³Ý Ù»Ï áõñÇß ³Ý·³Ù ³é³ÝÓÇÝ Ï³Ý¹ñ³¹³éÝ³Ýù: ê³Ï³ÛÝ, å³ñï³¹ñí³Í »Ù áñáß ÷³Ï³·Í»ñ µ³ó»É: øÇã ³é³ç ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ñ, áñ å»ïù ¿ ù»½ ÙÇ ùÇã ³Ý³ïáÙÇ³ µ³ó³ïñ»Ù, ë³Ï³ÛÝ ¹åñáó³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ùá µ³ó³Í Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝáí ÇÝÓ Ù»Í ³Ý³ÏÝÏ³É Ù³ïáõó»óÇñ: Æµñ, ³Ý³ïáÙÇ³ÛÇ Ù³ëÇÝ µ³ó³ïñáõÃÛáõÝ ï³ÉÁ Ñ»ßï ¿ñ, ÑÉ³ ûñ³Ï³ñ·Çó ¹áõñë ¿É, Ý»ñáÕáõÃÛáõÝª (Û³, ¿ë Ë»Éùë ·ó»±É »Ù, ¿ë Ç±Ýã »Ù ³ëáõÙ, Ç±Ýã ûñ³Ï³ñ·, Ç±Ýã µ³Ý, áõÕÕ³ÏÇª »ë ó³Íñ³Ó³ÛÝ Ùï³ÍáõÙ ¿Ç), ½ñáõÛóÇó ¹áõñë ¿É Ýáñ Ã»Ù³ »ë µ³óáõÙ: ²ÛÝ ¿É, áã ³í»É, áã å³Ï³ëª Ù»ñ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý Ã»Ù³Ý: ÀÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ Ç±Ýã Ï³å áõÝ»Ý Ù»ñ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï, áñ ·Çß»ñí³ Ï»ëÇÝ ¹ñ³ÝóÇó ëÏë»óÇñ, Ñ»ïá ¿É ³Ýó³ñ Ù»ñ ³ÙáõëÝáõÃÛ³ÝÁ: ºÃ» Ù»ñ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï Ï³åí³Í Ñ³ñó»ñ Ï³Ý, ÙÇßï ¿É Ï³ñáÕ ¿Çñ ¹ñ³Ýù ßáß³÷»É ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ýª ³é³Ýó ë³ñ áõ Óáñ ÁÝÏÝ»Éáõ: ØÇÃ»±, ÙÇÝã¨ ³ÛÅÙ ÙÇ å³ñ½ µ³Ý ã»ë Ñ³ëÏ³ó»É, áñ ÙÇ áÕç ÅáÕáíñ¹Ç Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³ëÏ³óáÕ Ù³ñ¹áõ Ñ³Ù³ñ, ¹Åí³ñ ã¿ Ù»Ï Ù³ñ¹áõ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÁ, áñù³Ý ¿É Ý³ ÷áñÓÇ »ÝÃ³ï»ùëï»ñáí Ëáë»É: Ð³½³ñ³í³ñ¹- Ð³Ù³½³ëå ç³Ý, ¹áõ É³í ·Çï»ë, áñ ëÇñá Ã»Ù³Ý ÙÇßï ¿É ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÝ ¿, µ³Ûó ³Ûë å³ÑÇÝ ¹ñ³ Ù³ëÇÝ ã¿, áñ å»ïù ¿ Ëáë»Ýù: Ð»ïá ¿É, µ³ ¹áõ ã¿Ç±ñ ³ëáõÙ, áñ ëÇñá Ù³ëÇÝ áã Ã» ËáëáõÙ »Ý, ³ÛÉ Ýñ³Ýáí ³åñáõÙ »Ý: ÊÝ¹ñáõÙ »Ù, ³Ûë å³ÑÇÝ ÃáÕÝ»Ýù ³Û¹ Ã»Ù³Ý, »ë áõñÇß µ³Ý ¿Ç áõ½áõÙ ³ë»É: ÖÇßï ¿, Ù»Ýù ÑÇÙ³ ÝÛáõÃ³å»ë ß³ï ³í»ÉÇ É³í íÇ×³ÏáõÙ »Ýù, ù³Ý ³é³ç, µ³Ûó ¹», Ù»ñ Ñ³Ù³ñ Ë³Õ³Õ ³åñáõÙ ¿ÇÝù, ¿ÉÇ…: ¾ë ùá ¹»åáõï³ï Ýß³Ý³Ïí»Éáõó Ñ»ïá…, É³í…, É³í ÏÝ»ñ»ëª ÁÝïñí»Éáõó Ñ»ïá, ¹áõ ³ÛÝù³Ý »ë §Ë»Éáù³ó»É¦, áñ ëÏë»É »Ù ù»½ ¹Åí³ñ Ñ³ëÏ³Ý³É: ä³ï×³éÝ ¿É »ñ¨Ç ³ÛÝ ¿, áñ ¹áõ ûñ-ûñÇ §³×áõÙ¦ »ë, ÇëÏ »ë ÝáõÛÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇÝ »Ù ÙÝ³ó»É: ¸ñ³ Ñ³Ù³ñ ¿É, ëÏë»É »Ýù Çñ³ñª ³ÛÝù³Ý ¿É É³í ãÑ³ëÏ³Ý³É, áñÝ ¿É ÷³ëïáñ»Ý å³ï×³é ¿ ¹³éÝáõÙ Ù»ñ ³ÙáõëÝ³Ï³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ §³ëÇËñáÇÏ³ÛÇÝ¦, áñÇ »ÝÃ³ï»ùëïáõÙ ¿É ù»½ ÃíáõÙ ¿, áñ Çµñ »ë ³ÛÝù³Ý ¿É ³ÝÏ»ÕÍ ã»Ù ùá ÝÏ³ïÙ³Ùµ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ ¿Éª Ùï³ÍáõÙ »ë, áñ Ù»ñ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÇÙ ³ÝÑ³Ý·ëïáõÃÛáõÝÁ áã Ã» Ï³Ý³óÇ ³½ÝÇí ó³ëáõÙ ¿, ³ÛÉ ÇÝãå»ë ¹áõ Ýß»óÇñ, ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹ñáßÇ ï³Ï Ý»ñÏ³Û³óí³Í ³ÙáõëÝ³Ï³Ý ¹Å·áÑáõÃÛáõÝ: Ð³Ù³½³ëå- Ð³½… ç³Ý, Ý³Ë ³ë»Ù, áñ ³ëÇËñáÇÏ³ ã¿, ³ÛÉ ³ëÇÝËñáÝÇ½³óÇ³ ¨ »ñÏñáñ¹ ¿É, ¹áõ ÇëÏ³å»ë ã»±ë ·Çï³ÏóáõÙ, Ã» ÇÝã å³ï³ëË³Ý³ïáõ ³ßË³ï³ÝùÇ »Ù »ë ³ÛÅÙ: ¶Çï»ë, Ã»± ÇÝãù³Ý ¹Åí³ñ ¿ §ÅáÕáíñ¹Ç Í³é³¦ ³ßË³ï»ÉÁ: ²ÙµáÕç ó»ñ»ÏÁ É³ñí³Í ³ßË³ïáõÙ »ë, áñ ·áÝ» ÙÇ ùÇã Ã»Ã¨³óÝ»ë ÅáÕáíñ¹Ç¹ Ñá·ëÁª ÑáõÛëáí, áñ ·áÝ» ·Çß»ñÁ ÙÇ ÷áùñ ÏÑ³Ý·ëï³Ý³ë: ´³Ûó, Ñá·»å»ë ³ÛÝù³Ý ß³ï »ë Ñá·ÝáõÙ, áñ ¹³ ¿É Çñ áõÕÕ³ÏÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ¿ ÃáÕÝáõÙ Ý³¨ ýÇ½ÇÏ³Ï³Ý íÇ×³ÏÇ¹ íñ³: ¸», ³ñÇ áõ ³Û¹ù³ÝÇó Ñ»ïá ¹ÇÙ³óÇñ: ¸³ ¿É 24

¹»é ùÇã ¿, ÉÇÝ»Éáí ÇÙ ÏÛ³ÝùÇ Ï»ëÁ (ÑÇßÇñ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ùá ³ñ³Í å³ïÙáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝó ª ó³íáù ëñïÇ Ïáõñáñ»Ý Ñ³í³ï³ó»É »Ù), ÷áË³Ý³Ï ÙÇ ÷áùñ Ã»Ã¨³óÝ»Éáõ ÇÙ Ñá·ë»ñÁ, ÁÝ¹Ñ³Ï³é³ÏÁª ³í»ÉÇ »ë Ëáñ³óÝáõÙ ³ÛÝ, ÑÇÙÝáíÇÝ áõÅ³ëå³é ¨ Ã¨³Ã³÷ ³Ý»Éáí ÇÝÓ: Øßï³å»ë ÉÇÝ»Éáí ÇÙ ÏáÕùÇÝ, ÙÇ ³ÛÉ µ³Ý ¿É å»ïù ¿ Ñ³ëÏ³ó³Í ÉÇÝ»Çñ. »Ã» ÇÙ ÅáÕáíñ¹Çóª ³Ù»Ý ÁÝïñáÕ ÏñáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ Çñ ó³í»ñÝ áõ Ñá·ë»ñÁ, ³å³ ÇÙÁª Ýñ³Ýó ·áõÙ³ñ³ÛÇÝÝ ¿: ºí ÷³éù îÇñáçÁ, áñ Ý³ Ù»½ Ñ³Ù³ñ ëï»ÕÍ»É ¿ Ý³¨ ùÝ»Éáõ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ, áñÇ ÁÝÃ³óùáõÙª ·áÝ» áñáß Å³Ù³Ý³Ïáí Ï³ñáÕ³Ý³Ýù Ïïñí»É ÅáÕáíñ¹Ç Ñá·ë»ñÇó áõ ó³í»ñÇó ¨ ÷áùñ ÇÝã ßáõÝã ù³ß»É: ºí ³Û¹ ³Ù»ÝÝ` ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ñ³çáñ¹ ûñÝ ³ßË³ï»Éáõ áõÝ³Ï ÉÇÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Ð³½³ñ³í³ñ¹- Ð³Ù³½³ëå ç³Ý (³ñóáõÝù³Ë³éÝ), ï»ë³±ñ, áñ í»ñç³å»ë »Ï³ñ ÇÙ ËáëùÇÝ: ²ÛÝù³Ý »ë ï³ñí»É ÅáÕáíñ¹Ç¹ Ñá·ë»ñáí, áñ ÇÝÓ Çëå³é Ùáé³ó»É »ë: Ð»Ýó ¹³ ¿É Ù»ñ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý Ý»ñ¹³ßÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ë³ñËÉáÕ ³Ù»Ý³ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï×³éÝ ¿, áñÁ ë¨ ¹¨Ç å»ë Ùï»É ¿ Ù»ñ ³ñ³ÝùÁ ¨ É³÷áõÙ ¿ Ù»½: Ð³Ù³½³ëå, ë³ ¿ ÇëÏ³Ï³Ý ³Ý³ïáÙÇ³Ý, ëñ³ Ù³ëÇÝ Ùï³ÍÇñ: ²ÛÝå»ë áñ, Ù»ñ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÁÝÃ³Ý³Ý ÏÛ³ÝùÇ ³Ý³ïáÙÇ³Ûáí, ³ÛÉ áã Ã»ª Ù³ñ¹áõ…, áñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É ùá áõÝ»ó³Í ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ íñ³ áõ½áõÙ »Ù ãÏ³ëÏ³Í»É: ´Ý³Ï³Ý ¿, áñ ûñí³ Ù»Í Ù³ëÁ` Ñ³½³ñ³íáñ Ù³ñ¹Ï³Ýó ×³Ï³ï³·ñ»ñáí ³åñáÕ Ù³ñ¹Á å»ïù ¿ ¹³éÝ³ñ (³í»É³óñ³Í Ý³¨` ùá µÝ³ïáõñ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ) Ù³ñ¹áõ ³Ý³ïáÙÇ³ÛÇ ª »Ã» áã ³Ù»Ý³É³í³·áõÛÝ, ³å³ ·áÝ»ª É³í³·áõÛÝ Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: ²ëïí³Í ÙÇ ³ñ³ëó», »Ã» Ñ³ÝÏ³ñÍ Ñ³çáñ¹ ³Ý·³Ù ¹»åáõï³ï §ãÁÝïñí»ë¦, ³å³ Ñ³Ý·Çëï Ï³ñáÕ »ë µÅßÏ³Ï³ÝáõÙ §Ù³ñ¹áõ ³Ý³ïáÙÇ³¦ ¹³ë³í³Ý¹»É: Ð³Ù³½³ëå- Ð³½… ç³Ý, Ý³Ë µ»ñ³Ý¹ Ë»ñáí µ³ó ³ñ³, »ñÏñáñ¹ ¿É, ù³ÝÇ áñ ³Ýó³ñ ³Ý³ïáÙÇ³ÛÇ Ã»Ù³ÛÇÝ, ³å³ ³ë»Ù. Ù»Ýùª å³ï·³Ù³íáñÝ»ñë, áã ÙÇ³ÛÝ ³Ý³ïáÙÇ³ÛÇ, ³ÛÉ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝª Ñá·»µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»Í Ù³ëÝ³·»ïÝ»ñ »Ýù: ºÃ», ³Û¹å»ë ãÉÇÝ»ñ, ³å³ Ù»Ýù ã¿ÇÝù Ï³ñáÕ Ù³ñ¹Ï³Ýó (Ñ³ïáõÏ ß»ßï³¹ñáõÙ ¿) Ñ³Ù³ñ ³Ûëù³Ý ß³ï ûñ»ÝùÝ»ñ ·ñ»É, ÑëÏ»É ¹ñ³Ýó Ï³ï³ñÙ³ÝÁ, ù³Ý½Ç Ñ»Ýó ¹ñ³Ýóáí ¿ å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í Ýñ³Ýó ³åñ»É³Ï»ñåÁ, áñÇ Ýå³ëï µ»ñ»ÉáõÝ ¿É Ïáãí³Í »Ýù Ù»Ýù, áñÝ ¿É ¨ª ·áÝ» »ë ÷³ÛÉáõÝ »Ù ³ÝáõÙ: Î³ñÍáõÙ »Ù, í»ñçÇÝ ÙÇïùë ³å³óáõóÙ³Ý Ï³ñÇù ãÇ ½·áõÙ, áñáíÑ»ï¨ ÇÝù¹ ¿É »ë ÙÇ ß³ñù ³Ý·³ÙÝ»ñ ùá ³ãù»ñáí ï»ë»É ÇÙ ³ßË³ï³ë»Õ³ÝÇ íñ³ª Ñ³Ù³ñÛ³ ³é³ëï³ÕÇÝ Ñ³ëÝáÕ ¹ÇÙáõÙÝ»ñÁ, Ý³Ù³ÏÝ»ñÁ, ËÝ¹ñ³·ñ»ñÁ ¨ áõñÇß ß³ï ³ÛÉ ÃÕÃ³å³Ý³ÏÝ»ñÁ: Ð³½³ñ³í³ñ¹- ³Û Ð³Ù… ç³Ý, »Ã» ÑÇÙ³ ¿É Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÇó »ë ËáëáõÙ, ³å³ ëïÇåí³Í »Ù ³ë»É, áñ Áëï Çëª ¹³ ß³ï µ³ñ¹ ·ÇïáõÃÛáõÝ ¿ ¨ ³ÛÝ Ûáõñ³óÝáõÙ »Ý áã Ã» ÅáÕáíñ¹Ç Ñ»ï ß÷áõÙÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ áõ Ñ»Ýó ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý ¿É ÏÇñ³éáõÙ ÝáõÛÝ ÅáÕáíñ¹Ç íñ³ (ÅáÕáíáõñ¹Á Ñá 25

÷áñÓ³¹³ßï ã¿±), ³ÛÉ ³Û¹ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÁ Ó»éù »Ý µ»ñáõÙ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÝ»ñáõÙ, Ñ»ïá ÙÇ³ÛÝ ÷áñÓáõÙ ÏÇñ³é»É ÅáÕáíñ¹Ç íñ³: Ü³Ëù³Ý ¹»åáõï³ï ¹³éÝ³ÉÁ, Ó»½³ÝÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ` Ý³Ë ëáíáñ»É »ù ¹åñáóáõÙ, ÇëÏ Ñ»ï³·³ÛáõÙª áñáßÝ»ñ¹ Ý³¨ ´àôÐ-»ñáõÙ: ²ÛÝå»ë áñ, ¹áõù å»ïù ¿ ³ñ¹»Ý Ó»éù µ»ñ³Í ÉÇÝ»Çù Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ·Çï»ÉÇùÝ»ñ, áñÇÝ ¿É ·áõÙ³ñ»Éáí Ó»ñ ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ÏÛ³ÝùÇ ïí³Í ¹³ë»ñÁ, áõÝ»Ý³ÛÇù Ñá·»µ³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É ·áÝ» ï³ññ³Ï³Ý ·Çï»ÉÇùÝ»ñ áõ å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñ: ²Û¹ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ µ³½³ÛÇ íñ³ ¿Éª Ó»ñ ÁÝÃ³óÇÏ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇÝ ½áõ·³Ñ»é, Ï³ñáÕ³Ý³ÛÇù áõëáõÙÝ³ëÇñ»É Ý³¨ ÅáÕáíñ¹Ç Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ ³Ù»Ý Ù»Ï¹` Ó»ñ ËÕ×Ç Ùïáù Ñ³ßíÇ Ýëï»Çù Ýñ³ Ñ»ï, ³é³çÝáñ¹í»Éáí Ñ»ï¨Û³É ëÏ½µáõÝùáí. »ñµ»ù ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ÅáÕáíñ¹Ç Ñá·»µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ï»Õ³ïíáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ Ù³ÏÁÝÃ³óáõÃÛáõÝÝ»ñ ³é³ç³óÝ»É, ù³Ý½Ç ³ÛÝ ÑÕÇ ¿ µ³½Ù³åÇëÇ Í³Ýñ Ñ»ï¨³ÝùÝ»ñáí: ê³Ï³ÛÝ, ³í»ÉÇ ù³Ý íëï³Ñ »Ù, áñ Ù»ñ ¹»åáõï³ïÝ»ñÇ ×ÝßáÕ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ å³ñ½³å»ë ãÇ Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, áñ ûñ»ÝùÝ»ñÝ ÇëÏ³å»ë ·ñíáõÙ »Ý ÅáÕáíñ¹Ç Ñ³Ù³ñ ¨ ¹ñ³Ýù »Ý Ï³ñ·³íáñáõÙ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²ÛÝå»ë áñ, ³é³Ýó Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³ëÏ³Ý³Éáõ, Ó»ñ ÁÝ¹áõÝ³Í ûñ»ÝùÝ»ñÁ áã ÙÇ ³ñÅ»ù ãáõÝ»Ý: ò³íáõÙ »Ù, ë³Ï³ÛÝ ·Çß»ñó»ñ»Ï §ï³é³å»Éáí¦ ÅáÕáíñ¹Ç Ñá·ë áõ ó³íáí, Ó»ñ ÁÝ¹áõÝ³Í ûñ»ÝùÝ»ñÁ ã»Ý Ï³ñáÕ ¨ ã»Ý Í³é³ÛáõÙ ÅáÕáíñ¹ÇÝ: Ð³Ù³½³ëå- Ð³½… ç³Ý, ¹áõ ¿É áñå»ë ÇÙ ÁÝïñáÕÝ»ñÇó Ù»ÏÁ (Ï³ñÍáõÙ »Ù, áñ ùá Ó³ÛÝÁ ÇÝÓ »ë ïí»É) áõ½áõÙ »ë, áñ Ñ³çáñ¹ ÝÇëïÇ Å³Ù³Ý³Ï ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝ ³Ý»Ù, áñå»ë½Ç å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñª ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ Ó»éù µ»ñÙ³Ý ¹³ëÁÝÃ³óÝ»ñ Ï³½Ù³Ï»ñå»Ý, áñï»Õ Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿É ÉÇÝÇ ³é³çÇÝ åÉ³ÝáõÙ (»ñ¨Ç Ýí³½³·áõÛÝÁ` ·áÝ» §Ù»Ï¦ ¹»åáõï³ï ÏÉÇÝÇ, áñÁ ÑÇÙÝ³ñ³ñ ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³ó³Í ãÇ ÉÇÝÇ ¨ ¹ñ³ Ï³ñÇùÁ ÏáõÝ»Ý³): Ð³½³ñ³í³ñ¹- ³Û Ð³Ù… ç³Ý, »ÝÃ³¹ñ»Ýù ³ë»Ù ³Ûá, µ³Ûó ¹ñ³ÝÇó Ç±Ýã Ï÷áËíÇ: ¸áõ ã»±ë Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, áñ Ù»ñ ¹»åáõï³ïÝ»ñÁ §·ÉáõË ùáñ»Éáõ¦ Å³Ù³Ý³Ï ãáõÝ»Ý, ÉÍí³Í »Ý ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ùß³ÏÙ³ÝÁ ¨ »Ã» ÙÇ ÷áùñ Å³Ù³Ý³Ï ¿É §÷³ËóÝáõÙ »Ý¦, ³å³ ³Û¹ ïÝ³ß»ÝÝ»ñÁ ÷áË³Ý³Ï ½µ³Õí»Éáõ Çñ»Ýó ³ÝÓÝ³Ï³Ý ·áñÍ»ñáí, Çñ»Ýó ³Ûë áõ ³ÛÝ ÏáÕÙ »Ý Ë÷áõÙ, ÙÇ³ÛÝ Ã»ª ÅáÕáíñ¹Ç ¹³ñ¹Á Ñá·³Ý: ØÛáõë ÏáÕÙÇó ¿É, Ýñ³Ýù ÑÇÙ³ ³ÛÝ ï³ñÇùáõÙ ã»Ýª µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ ÙÇ ù³ÝÇëÇ, áñ Ñ³í»ë áõÝ»Ý³Ý ·Çï»ÉÇùÝ»ñ Ó»éù µ»ñ»É: ¾É ã»Ù ³ëáõÙ, áñ ·Çï»ÉÇù Ó»éù µ»ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ µ³í³ñ³ñ µ³½³ ¿ Ñ³ñÏ³íáñ, áñÁ Ýñ³Ýó ÙÇ Ù³ëÁª ÷³ëïáñ»Ý ãáõÝ»Ý: âáõÝ»Ýª áã ³ÛÝù³Ý ³ÛÝ å³ï×³éáí, áñ Ë»É³óÇ ã»Ý Ï³Ù ÍáõÛÉ »Ý, ³ÛÉ ³ÛÝ å³ñ½ å³ï×³éáí, áñ Ýñ³Ýù Ù³ÝÏáõó ¿É ûµÛ»ÏïÇíáñ»Ý §½µ³Õí³Í »Ý¦ »Õ»É ¨ Å³Ù³Ý³Ï ã»Ý áõÝ»ó»É ïñ³Ù³¹ñ»Éáõ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇ Ó»éù µ»ñÙ³ÝÁ, ù³Ý½Ç Ýñ³Ýù ÙÇßï ¿É §ß³ï ³í»ÉÇ Ï³ñ¨áñ¦ ·áñÍ»ñÇ íñ³ »Ý Í³Ëë»É Çñ»Ýó Å³Ù³Ý³ÏÁ: âÇ± 26

»ñ¨áõÙ, áñ µáÉáñÝ ¿É` ³í»ÉÇ, ù³Ý ×³ñåÇÏ »Ý: ÆëÏ ×³ñåÏáõÃÛáõÝÁ` áã ³ÛÉ ÇÝã ¿, ù³Ý §Ë»ÉáùáõÃÛ³Ý¦ ³é³çÇÝ Ýß³ÝÁ: ØÇ Ëáëùáí, »Ã» Ñ³Ù³Ó³ÛÝí»Ù ¿É ùá ³é³ç³ñÏáõÃÛ³Ý Ñ»ï, ³å³ ÙÇ¨ÝáõÛÝ ¿, Ýñ³Ýóª Ýí³½³·áõÛÝÁ ÙÇ ãáñë-ÑÇÝ· ï³ñÇ å»ïù ¿ áñáß³ÏÇ` ï³ññ³Ï³Ý ·Çï»ÉÇùÝ»ñ Ó»éù µ»ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ÆëÏ ³Û¹ ÁÝÃ³óùáõÙ µ³ á±í å»ïù ¿ Ýñ³Ýó ÷áË³ñ»Ý ¹»åáõï³ï §³ßË³ïÇ¦: Æ±Ýã ¿, Ï³ñÍáõÙ »ë Ýñ³Ýó Ñ³Ù³ñ Ñ»ßï ¿ áõñÇßÇÝ ½Çç»Éª §ÅáÕáíñ¹Ç Í³é³ÛÇ¦ ëáõñµ ³ßË³ï³ÝùÁ: ²Ûë ³Ù»ÝÁ »ë Ñ³Ùá½í³Í »Ù ³ëáõÙ, ù³ÝÇ áñ ¹áõª áñå»ë ³Û¹ ¹»åáõï³ï³Ï³Ý ÏáñåáõëÇ §÷áùñÇÏ Ùá¹»É¦, ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ³ãùÇë ³é³ç »ë: ²ÛÝå»ë áñ, ¹³ Ñ³ñóÇ ÉáõÍáõÙ ã¿: Ð³Ù³½³ëå- ³Û ³ËãÇ ç³Ý, ¹» áñ ³Û¹å»ë ¿ (×Çßï ¿, »ë ÙÛáõëÝ»ñÇ ÷áË³ñ»Ý ã»Ù Ï³ñáÕ »ñ³ßË³íáñ»É), »ë Ñ»Ýó í³ÕÁª Ñ»ñÃ³Ï³Ý ÝÇëïÇ Å³Ù³Ý³Ï, Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛ³Ùµ Ñ³Ý¹»ë Ï·³Ù ¨ Ï³ë»Ù, áñ ³Ûëù³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÷³ëï³óÇ ½µ³Õí»Éáí ¹»åáõï³ï³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùµ ¨ Ëáñ³ÙáõË ÉÇÝ»Éáí Ýñ³ ¿áõÃÛ³Ý Ù»ç áõ Ñ³Ùá½í»Éáí, áñ ÇÙ Ùï³íáñ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã»Ý µ³í³ñ³ñáõÙ ¹»åáõï³ïÇ Í³Ýñ ¨ å³ï³ëË³Ý³ïáõ ³ßË³ï³ÝùÁ ÉÇ³ñÅ»ù Ï³ï³ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÇÙ ßÝáñÑ³Ï³ÉáõÃÛáõÝÝ »Ù Ñ³ÛïÝáõÙ ÇÙ ÁÝïñáÕÝ»ñÇÝª Å³Ù³Ý³ÏÇó ßáõï Ýñ³Ýó §Éù»Éáõ¦ Ñ³Ù³ñ ¨ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ »Ù ÇÙ Ññ³Å³ñ³Ï³ÝÁª ¹»åáõï³ï³Ï³Ý Ù³Ý¹³ïÇó: Â»ñ¨ë, ë³ ¿` ³Ûë íÇ×³ÏÇó ¹áõñë ·³Éáõ ÙÇ³Ï ³ñ¹³ñ³óÇ »ÉùÁ: Ð³½³ñ³í³ñ¹- Ç±…Ý…ã…, Ð³Ù³½³ëå ïÕ³, ¹áõ ã»ë Ï³ñáÕ ¹³ ³Ý»É…, ³Û, ¹ñ³ Çñ³íáõÝùÁª ¹áõ Ñ³ëï³ï ãáõÝ»ë: Æ±Ýã ¿, ¹áõ å³ïñ³ëïíáõÙ »ë ¹³í³×³Ý»É ÅáÕáíñ¹Ç¹…: ¸áõ ã»±ë Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, áñ ¹³ Ñ³Ù³½áñ ¿ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ ¹³í³×³ÝáõÃÛ³ÝÁ: ÆëÏ ÇÝãáõ±, ¿Ý Ø³ñ·áÛÇ, ì³ñ¹áõÑáõ, ²ÝáõßÇ Ï³Ù Ã»Ïáõ½ Ñ»Ýóª ê³ÃÇÏÇ ³ÙáõëÇÝÝ»ñÁ ãå»ïù ¿ Ññ³Å³ñ³Ï³Ý ï³Ý, ÇëÏ ¹áõ` ³éáù-÷³éáù Ññ³Å³ñ³Ï³Ý ï³ë, Ç±Ýã ¿, Ýñ³Ýù ù»½³ÝÇó Ë»É³óÇ± »Ý áõ µ³ñáÛ³Ï³±Ý, Ï³Ù ÇÝãá±í »Ý ù»½³ÝÇó ³í»É: ¸» ³ë³…¿…, Ã» ã¿, ·ÉËÇë ³Ý³ïáÙÇ³ áõ Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝ »ë Ï³ñ¹áõÙ: ²Ý³ïáÙÇ³Ý áõ Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ¹³ ¿, ³ÛÉ áã Ã»ª ùá Í³Ï ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ: ²ëáõÙ ¿Ç ã¿±, áñ íÇ½ ¹ñ³Í` ³Ù»Ý ÇÝã ³ÝáõÙ »ë Ù»ñ ÁÝï³Ý»Ï³Ý Ý»ñ¹³ßÝ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ë³ñËÉ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ²Û, ë³ ¿ ÇëÏ³Ï³Ý Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñÇó µ³ó³ñÓ³Ï³å»ë áãÇÝã ã»ë Ñ³ëÏ³ÝáõÙ: ºñ¨Ç Ñ³Ù»ëïáõÃÛ³Ýë å³ï×³éáí ÙÇßï ¿É ëË³Éí»É »Ùª Ùï³Í»Éáí, áñ Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÝ ÇÙ Ë»ÉùÇ µ³ÝÁ ãÇ: ÐÇÙ³ »Ù Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, áñ Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁª Ñ»Ýó É³í ¿É ÇÙ Ë»ÉùÇ µ³ÝÝ ¿: ºÃ» Ïáõ½»ë ×ÇßïÝ ÇÙ³Ý³É, ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï` ÇÙ Ã»ÏÝ³ÍáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ¹Ý»ÇÝù, ³ÛÉ áã Ã»ª ùáÝÁ: ØÇ¨ÝáõÛÝ ¿ª ³ÝóÝáÕ ¿Ç, ù³ÝÇ áñ ÇÙ ¹»åùáõÙ` ¹»åáõï³ï ÁÝïñí»ÉÁ ½áõï ï»ËÝÇÏ³ÛÇ Ñ³ñó ¿ñ: ÆëÏ ³Û¹ å³ñ³·³ÛáõÙ, »ë ÉÇÝ»Ç, Ã»` ¹áõ, ÉñÇí ÙÇ¨ÝáõÛÝ ¿ñ: Î³ñÍáõÙ »Ù ã»ë Ùáé³ó»É ã¿±, Ã» áí ù»½ ë³ñù»ó ¹»åáõï³ï ¨ ÇÝãù³Ý Ù»Í ¿ñ ÇÙ ¹»ñÝ ³Û¹ Ñ³ñóáõÙ: ºÃ» ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³ÛëåÇëÇ íï³Ý· ½·³ÛÇ, ³å³ Ñ³ëï³ï Ó»éù»ñë ÏÉí³Ý³ÛÇ 27

³Û¹ ·áñÍÇó, ÇëÏ ¹áõ Ñ³ëï³ï ¹»åáõï³ï ã¿Çñ ¹³éÝ³: ÜáñÇó »Ù ÏñÏÝáõÙ. µ³í³Ï³Ý ¿ ÙÇ å³Ñ ËÇÕ×¹ ß³ñÅ»ë, ÏÑ³ëÏ³Ý³ë, áñ ÅáÕáíñ¹Ç ÝÏ³ïÙ³Ùµ ¹³í³×³ÝáõÃÛáõÝÁª Ñ³Ù³½áñ ¿ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ ¹³í³×³ÝáõÃÛ³ÝÁ, áñÇ Ñ³Ù³ñ ¿É, ¹áõù` ¹»åáõï³ïÝ»ñ¹, ß³ï ·»Õ»óÇÏ ûñ»Ýù »ù ÁÝ¹áõÝ»Éª… Ù³Ñ³å³ïÇÅ…: Ð³Ù³½³ëå- Ñ³Û ³ßË³ñÑ…, ½áõÉáõÙ ³ßË³ñÑ…, Ñ³Ù Í³é³Û»ë…, Ñ³Ù ¿É Ù³Ñ³å³ïÅÇ »ÝÃ³ñÏí»ë: ¾ë ¿É Ù³Ý¹³ïÇ §Ë»ñÁ¦…

Հացը Երեւան: Պատերազմ: Ես` տասը տարեկան: Որբ: Բախտակից եւ համարյա հասակակից մի քանի ընկերներով բնակվում էինք մոտակա շենքերից մեկի տանիքում: Այդ ժամանակ մեր ապրուստի հիմնական միջոցը մարդկանց ձեռքից հաց փախցնելն էր: Անգիր գիտեինք հացի խանութի մոտակայքի բոլոր ծակուծուկերը, թաքստոցները: Մեր միակ զենքը ճարպկությունն էր: Այդ իմաստով մեզ հետ մրցելն անիմաստ էր: Իջնում էինք տանիքից, թաքնվում մի հարմար անկյունում եւ սպասում հացով առաջինը դուրս ելնողին: Հենց նա երեւար, մենք հարմար պահն ընտրում եւ հարձակվում էինք: Հարձակման ժամանակ մեզ երբեմն բռնում էին: Նրանց մեջ լինում էին խղճովներ եւ անխիղճներ: Առաջինները մի թեթեւ ծեծելով բաց էին թողնում, իսկ մյուսները պինդ բռնում էին, որ չկարողանանք պոկվել, եւ միլիցիա էին քարշ տալիս: Միլիցիա ընկնելը մի առավելություն ուներ. հացի խնդրի մասին մի քանի օր մոռանում էինք, իսկ փոխարենը մի լավ ծեծ ուտում: Մեր օրերը լարված էին անցնում. խաղալու եւ ուրիշ բաներով զբաղվելու ժամանակ չկար: Մեր հարձակումից տուժածները հաճախ բղավում էին՝ «բռնեցեք գողին», եւ խմբով վազում էին մեր ետեւից: Երբեմն հրաշքով փրկվում էինք, իսկ եթե բռնում էին, մինչեւ տուժողի մոտենալը, վրավրա ագահորեն ուտում էինք, որպեսզի հասցնենք հնարավորին չափ շատ ուտել: Պարզ չէր, թե դրանից հետո մեզ ինչ էր սպասվում: Այդ ընթացքում նրանք բռունցքներով հարվածներ էին տեղում մեր գլխին, իսկ մենք շարունակում էինք ուտել, հաշվի չառնելով, թե կարող է խեղդվենք, որից հետո մեր միակ շահը կլիներ «կուշտ մեռնելը»: Որոշ խղճով մարդիկ այնպես էին բռնում, որ «պլստալու» հնարավորություն ունենանք: Հերթական անգամ, մի քանի օրվա սովից հետո, երբ աչքերիս առաջ սեւանում էր, գլխապտույտ եւ սրտխառնուք էր առաջանում, դանդաղորեն իջա տանիքից` մի կտոր հաց ձեռք գցելու: Դժվարությամբ էի քայլում: Չնայած չկար որեւէ մեկը, որ հետաքրքրվեր իմ ճակատագրով, այնուամենայնիվ ենթագիտակցորեն` պատերից զգուշորեն բռնվելով, գնում էի դեպի փրկության վայր: Այնքան էի թուլացած, որ հույսս միայն ծերունիների վազելու անկարողության վրա էր:

Եվ ահա, որպես առաջին զոհ, խանութից դուրս եկավ Սանդուխտ մայրիկը` այդ օրերի համար զարմանալի գթասիրտ մի կին: Նրա ձեռքին մոտ երեք հարյուր գրամանոց բոքոն էր, որից արդեն մի կտոր պոկել ու տվել էր իր Վահագ թոռանը, որը պատառն ուտում էր տանջալիորեն դանդաղ, երկար ծամելով: Տեսնելով ինձ` Սանդուխտ մայրիկը կանչեց իր մոտ եւ հացի նույնչափ մի կտոր էլ ինձ բաժին հանեց: Ես դժվարությամբ վերցրեցի հացը: Մի՞թե ինձ` սովալլուկ տղայիս, հետ էր պահում այն միտքը, որ դա իր բաժինն է, եւ այն ինձ տալով, նա ամբողջ օրը սոված էր մնալու: Իհարկե, նման բան կար: Հացը վերցնելիս Սանուխտ մայրիկի աչքերում բարության օվկիանոս էի նշմարում: Նա հացն ինձ այնպես էր տալիս, կարծես իմ բաժինն էր: Հացի փոխանցման պահը սարսափազդու դրվագ էր, եւ ահռելի կամք էր պահանջվում, որ սովորության համաձայն` չխլեի նաեւ հացի մնացած կտորը: Ինձ թվում էր, թե Սանդուխտ մայրիկը լավ տեղյակ էր իմ մտքերին, եւ եթե նույնիսկ թռցնեի հացի մնացած կտորը, նա այնպես կձեւացներ, իբր ինքը տվեց: Հացի իմ բաժինն արդեն ձեռքումս էր, եւ մոռացել էի, որ պիտի ուտեմ: Սանդուխտ մայրիկը սպասում էր առաջին բերանը կծեմ, որ ինքը հանգիստ գնա: Մեր հայացքները մեխվել էին իրար, եւ երկուսս էլ լուռ ու անշարժ կարծես ինչ-որ հրահանգի էինք սպասում: Այդ ընթացքում փոքրիկ Վահագն անուշ-անուշ ուտում էր իր բաժինը, եւ իմ մտքով երբեք չէր անցնում այն խլել, թեպետ ուրիշ անգամ հաստատ կանեի: Սովի մասին լրիվ մոռացել էի, սակայն սովորույթով հացը տարա բերանս ու կծեցի: Սանդուխտ մայրիկը խաչակնքեց եւ արցունքն աչքերին հեռացավ: Դրանից անմիջապես հետո սովի զգացումը վայրենի ձեւով` ակնթարթորեն գլուխ բարձրացրեց մեջս, եւ թվում էր, թե ուր որ է` առանց ծամելու հացի ողջ կտորը կուլ կտամ: Սակայն անմիջապես արգելակվեցի եւ կյանքում առաջին անգամ հասկացա` ինչ դաժան բան է, երբ կոնկրետ որեւէ մեկի բաժինն ես ուտում: Սանդուխտ մայրիկն արդեն կամաց-կամաց հեռանում էր, եւ մեջս լոկ մի միտք էր հասունանում՝ հասնել նրան եւ վերադարձնել իր բաժին հացը: Անտեսելով տկարությունս, ուժերի գերագույն լարումով սկսեցի վազել նրա ետեւից, որպեսզի վայրկյան առաջ հասնեմ եւ, հանձնելով իր բաժին «ապրանքը», ազատվեմ այդ ճնշող եւ կոկորդ սեղմող վիճակից: Վազում էի ուժերի մեծագույն լարումով, սակայն չէի հասնում: Աստված իմ, մի՞թե այդ պարկեշտ կինը` կռահելով իմ մտադրության մասին, ավելի մեծ արագությամբ էր վազում, որպեսզի չհասնեմ իրեն: Իմ ճանապարհն ինձ 30

թվում էր դարուփոսերով, խոչընդոտներով լի, որից էլ մեր միջեւ ընկած տարածությունը գնալով ավելի էր մեծանում: Շատ կարճ ընթացքում լրիվ «կորցրեցի» Սանդուխտ մայրիկին: Այդ պահին ես ոչինչ չէի ընկալում: Ուղեղս հանկարծակի մթագնեց, եւ հեւասպառ փռվեցի գետնին: Հայտնի չէ ինչքան ժամանակ անցավ այդ պահից, սակայն հենց սթափվեցի, անմիջապես ձեռքերով ափլփելով ինչոր բան էի փնտրում: Չկար…: Հացս տարել եւ խորամանկորեն ինձ ուշքի չէին բերել, որ չիմանամ, թե ովքեր են: Թերեւս արդար հաց վաստակելու իմ եզակի փորձն անհաջողությամբ պսակվեց…

Øáõñ³óÇÏÁ ²Ûë å³ïÙí³ÍùÁ ·áõó» ¨ ã·ñí»ñ, »Ã» ûñ»ñÇó ÙÇ ûñ »ë ³Ï³Ù³ ãÉë»Ç ÙÇ Ñ³ïí³Í »ñ»ù §åáõ½³ïÇ¦ å³ßïáÝÛ³Ý»ñÇ ½ñáõÛóÇó: Üñ³Ýù ß³ï µ³ñÓñ ¿ÇÝ ËáëáõÙ: Üñ³ÝóÇó Ù»ÏÝ ³ëáõÙ ¿ñ. §îÕ»ñù, ÇÝÓ ßï³å ÙÇ åÇëï³É»ï³ å»ïù¦: ØÛáõë »ñÏáõëÇó Ù»ÏÇ Ñ³ñóÇÝ, Ã» ÇëÏ ÇÝãÇ±¹ ¿ å»ïù åÇëï³É»ïÁ,- ë³ å³ï³ëË³Ý»ó. §»ë åïÇ ·ÛáõÉÉ»Ù µáÉáñ µáÙÅ»ñÇÝ, ¿É ÷áÕáóÝ»ñáí ù³ÛÉ»É ãÇ ÉÇÝáõÙ¦: ÀÝ¹Ñ³Ýáõñ ³éÙ³Ùµ` ÉÇÝáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ ï»ë³ÏÇ Ùáõñ³óÏ³ÝÝ»ñ: ÐÝ³ñ³íáñ ã¿ Ñëï³Ï Ý»ñÏ³Û³óÝ»É Ýñ³Ýó ³ßË³ñÑ³·ñáõÃÛáõÝÁ, ë³Ï³ÛÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³ÛëåÇëÇ ¹³ë³Ï³ñ·áõÙ ³Ý»É. - Ùáõñ³óÇÏÝ»ñ, áñáÝóÇó ³ÝÑÝ³ñ ¿ ³½³ïí»Éª ³é³Ýó áñ¨¿ µ³Ý ï³Éáõ; - Ùáõñ³óÇÏÝ»ñ, áñáÝó Ïáõ½»ù Ïï³ù, Ïáõ½»ùª áã; - Ùáõñ³óÇÏÝ»ñ, áñáÝù ³Ù³ã»Éáí »Ý ÙáõñáõÙ ¨ ³í»ÉÇ ßáõï »Ý ù»½³ÝÇó Ñ»é³ÝáõÙ, ù³Ý ¹áõª Çñ»ÝóÇó: ²Ý½»Ý ³ãùáí Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÝÏ³ï»É, áñ »ñÏñáñ¹ ¨ »ññáñ¹ ËÙµ»ñÇ Ùáõñ³óÇÏÝ»ñÇ å³Ñí³ÍùÇ Ù»ç ³ñï³éáó áãÇÝã ãÏ³, ³Û¹ ÇëÏ ÇÙ³ëïáí í»ñÉáõÍáõÃÛ³Ý ³ñÅ³ÝÇ ¿ ³é³çÇÝ ËáõÙµÁ: Üñ³Ýù Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï¨áõÙ »Ý ÁÝ¹Ñáõå ÙÇÝã¨ Ù»ù»Ý³ Ýëï»ÉÁ ¨ ß³ñÅí»ÉÁ: Ð»ïá Ù»ù»Ý³ÛÇ »ï¨Çó í³½áõÙ »Ý ³ÛÝù³Ý, ÙÇÝã¨ Ñ³Ùá½íáõÙ »Ý ³ÛÝ ß³ñáõÝ³Ï»Éáõ ³ÝÇÙ³ëïáõÃÛ³Ý Ù»ç: ºÃ» áñ¨¿ Ù»ÏÁ ³é³Ýó Ù»ù»Ý³ ¿ ÉÇÝáõÙ, Ùáõñ³óÇÏÝ»ñÁ Ýñ³Ý »ñÏ³ñ »Ý §áõÕ»ÏóáõÙ¦ª ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÏñÏÝ»Éáí Çñ»Ýó ³ë»ÉÇùÁ: ºÃ» µ³Ëï¹ µ»ñÇ ¨ ×³Ý³å³ñÑÇ¹ áñ¨¿ Í³ÝáÃÇ Ñ³Ý¹Çå»ë, Ï³ñáÕ »ë ·áõÙ³ñ í»ñóÝ»É, ï³É Ýñ³Ýó ¨ åñÍÝ»É, ÇëÏ »Ã» áã, ³å³ åñÍáõÙ ãÏ³: ²Û¹ ÁÝÃ³óùáõÙ Ùáõñ³óÇÏÝ»ñÁ ßï³åáÕ³Ï³Ý íÇ×³ÏáõÙ »Ý ÉÇÝáõÙ, Ñ³Ù³ñ»Éáí, áñ ù»½ íñ³ µ³í³Ï³ÝÇÝ Å³Ù³Ý³Ï »Ý Í³Ëë»É ¨ ï»ëÝ»Éáí, Ã» ÷áÕÁ áõÙÇó í»ñóñÇñ, ã»Ý áõ½áõÙ Ýñ³Ý ¨ë µ³ó ÃáÕÝ»É: ÆëÏ í»ñçÇÝë ÝÏ³ï»Éáí, áñ Çñ»Ý ÝáõÛÝå»ë áõ½áõÙ »Ý Ã³Ï³ñ¹»É, ³ëáõÙ ¿. ³Û ÁÝÏ»ñ, Ýáñ ïí»óÇ: ¸áõ ãïí»óÇñ, ³ÛÝ Ù³ñ¹Á ïí»ó,-å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ: - ´³Ûó »ë ïí»óÇ ³ÛÝ Ù³ñ¹áõÝ, Ý³ ¿É ïí»ó ù»½: - Ü³ Çñ µ³ÅÇÝÁ ïí»ó, ÇëÏ ¹áõ ùáÝÁ ïáõñ, ¹áõù Ñá ÝáõÛÝ Ù³ñ¹Á ã»±ù, Ñ³Ý¹ÇÙ³ÝáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ: Ð»ïá ¿É, »ë ÇÝã ·áñÍ áõÝ»Ù áõñÇßÇ ÷áÕÇ Ñ»ï, »ë ÇÙ ÷áÕÇ Ù³ëÇÝ »Ù ËáëáõÙ,-å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ: øá ÷áÕÁ á±ñÝ ¿, ÝÛ³ñ¹³ÛÝ³ó³Í ·áéáõÙ ¿ »ñÏñáñ¹ ³ÝÍ³ÝáÃÁ, »ë ù»½ ÷á±Õ »Ù å³ñïù: à±Ýó, µ³ ã»±ë ÑÇßáõÙ, ùÇã ³é³ç ³ë³óÇ, áñ ¹áõ ¿É ùá µ³ÅÇÝÁ ïáõñ: ²ë»Ù áñ, »Ã» ÝáõÛÝÇëÏ å³ñïù ÉÇÝ»Çñ, ³ÙáÃ ã¿ñ ÑÇß»óÝ»Ç: ºë Ù³ñ¹áõÝ »ñ»ëáí ï³Éáõ µÝ³íáñáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ù: ¸áõ ¿É ·Çï»ë, áñ Ù³ñ¹ ³ñ³ñ³ÍÁ Ý³¨ §³Ýß³Ñ³ËÝ¹Çñ¦ Ùáé³Ý³Éáõ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ: 32

ÐÇÙ³ Ç±Ýã…, ÇÝã-áñ µ³Ý Ï³, áñÁ »ë Ùáé³ó»É »Ù,- ÝáñÇó ·áé·áéáõÙ ¿ »ñÏñáñ¹ ³ÝÍ³ÝáÃÁ: -²Û ³Ëå»ñ ç³Ý, Ç±Ýã »ë ÏéÇí ë³ñùáõÙ, Ï³ñáÕ ¿ »ë »Ù ù»½ å³ñïù, ³Ûë ³Ý·³Ù ³ñ¹»Ý Ó³ÛÝÁ ùÇã µ³ñÓñ³óÝ»Éáí, å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ: ºë Ñ³ëÏ³ÝáõÙ »Ù, ß³ï Ë³éÁ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñ »Ý, µáÉáñÇë íÇ×³ÏÝ ¿É íÇ×³Ï ã¿, µáÉáñë ¿É ÙÇ ï»ë³Ï çÕ³ÛÇÝ »Ýù ¹³é»É, µ³Ûó ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ Ñá »ë ã»Ù Ù»Õ³íáñ, áñ ÇÝÓ íñ³ »ë ·áé·áéáõÙ: ºÃ» ³ßË³ïáõÙ »ë, ·Ý³ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ý¹ íñ³ ·áé·áé³, ÇëÏ »Ã» ã»ë ³ßË³ïáõÙª ÏÝáç¹ íñ³ ·áé·áé³, Ã» ã¿ ·áé·áé³Éáõó ÙÇ ùÇã ¿É Ù»Ýù »Ýù §Ñ³ëÏ³ÝáõÙ¦, íñ³ ¿ µ»ñáõÙ Ùáõñ³óÇÏÁ ¨ ³í»É³óÝáõÙ. §×ßïÇ ó³íÁ ï³Ý»Ù¦, ã»Ù Ñ³ñ·áõÙ §ëË³É¦ Ù³ñ¹Ï³Ýóª ÇÝã Çñ³íÇ×³ÏáõÙ ¿É Ýñ³Ýù ÉÇÝ»Ý: ºë ã»Ù ³ëáõÙ ¹áõ §ëË³É¦ Ù³ñ¹ »ë,- ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ, å³ñ½³å»ë ·áé·áé³ÉÁ ëË³É ¿ ¨ Áï»Ýó ëË³ÉÝ»ñÁ ·áõÙ³ñí»Éáíª ¹³éÝáõÙ »Ý ×³Ï³ï³·ñ³Ï³Ý: Ð»ïá ¿É ³ëáõÙ »Ý, µ³ Ù»ÏÁ ãÉÇÝ»±ñ Ù»½ ËáñÑáõñ¹ ï³ñ, ÙÇ·áõó» ¿ë ×³Ï³ï³·ñ³Ï³Ý ëË³ÉÁ ÃáõÛÉ ãï³ÛÇÝù: â¿…, ã¿,¹³ñÓÛ³É ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ, Ùïùáí¹ ã³ÝóÝÇ, Ã» áõ½áõÙ »Ýù ù»½ ËáñÑáõñ¹ ï³É, áõÕÕ³ÏÇ ë³ ÙÇç³ÝÏÛ³É ½ñáõÛó ¿, ³ÝáõÙ »Ýù ¿ÉÇ: Æ±Ýã ÙÇç³ÝÏÛ³É ½ñáõÛó, Ç±Ýã µ³Ý,- ÙÇ ï»ë³Ï ëÃ³÷í»Éáí Ñ³ñóÝáõÙ ¿ ³ÝÍ³ÝáÃÁ: ºë §µ³Ý¦ ã³ë³óÇ, ËÝ¹ñáõÙ »Ù ÙÇ ³Õ³í³Õ»ù ÇÙ Ëáëù»ñÁ,- Çñ»ÝÇó ·áÑ å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ, ã»ë áõ½áõÙ, Ù»Ýù ¿É ËáñÑáõñ¹ ã»Ýù ï³, Ï³ñÍ»ë ¹ñ³ÝÇó û·áõï áõÝ»Ýù: àõÕÕ³ÏÇ, ³Ûë å³ÑÇÝ ÇÝã ËáñÑáõñ¹ áñ ï³ÉÇë »Ù, ³Ýß³Ñ³ËÝ¹Çñ »Ù ³ÝáõÙ, ã»ë áõ½áõÙ, ³Û¹ ¹»åùáõÙ »ë ³í³ñïáõÙ »Ù ³Ûë ÙÇç³ÝÏÛ³É ½ñáõÛóÁ ¨ ëå³ëáõÙ: - ÆÝãÇ±Ý »ë ëå³ëáõÙ,- ÉñÇí ½³Ûñ³ó³Í Ñ³ñóÝáõÙ ¿ ³ÝÍ³ÝáÃÁ: - ì³Û, µ³ Ýáñ ã³ë³óÇ±, áñ ÑÇß»óÝ»Éáõ ëáíáñáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ù,³Ù³ãáÕÇ Ï»óí³Íù ÁÝ¹áõÝ»Éáí, å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ: ºë ù»½ ã»Ù Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, ³Û ³Ëå»ñ, Ç±Ýã ¿ ùá áõ½³ÍÁ,- Ë»Õ×³ó³Í Ñ³ñóÝáõÙ ¿ ³ÝÍ³ÝáÃÁ: ºë ¿É ù»½ ã»Ù Ñ³ëÏ³ÝáõÙ,- ½³ñÙ³ó³Í å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ: ²ñ¹»Ý »ñÏáõ Å³Ù ¿ ËáëáõÙ »Ýù, ÇëÏ ¹áõ ÑÉ³ Ýáñ ³ëáõÙ »ë, ù»½ ã»Ù Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, áÝó áñ Ù³ñ¹áõ Ó»é ³éÝ»ë: ´³ó³ïñáõÙ »Ýù ¿É, Ý»Õ³ÝáõÙ »ë, µ³ ù»½ Ñ»ï á±Ýó í³ñí»Ýù: - ò³í¹ ï³Ý»Ù, Çñáù ã»Ù ÑÇßáõÙ,- ÏÙÏÙ³óáÕ Ó³ÛÝáí ³ëáõÙ ¿ ³ÝÍ³ÝáÃÁ, »Ã» ¹Åí³ñ ã¿, ËÝ¹ñáõÙ »Ù ÑÇß»óñáõ: - ´³Ûó, ß³ï ï³ñûñÇÝ³Ï Ù³ñ¹ »ë, Ñ³,- Çñ»ÝÇó ·áÑ Ý»ïáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ, ù»½³ÝÇó ÇëÏ³å»ë ·ÉáõË Ñ³Ý»É ãÇ ÉÇÝáõÙ: ÐÇÙ³, ÙÇ í»ñçÇÝ ³Ý·³Ù É³í Ùï³ÍÇñ ¨ ³ë³. ÑÇß»óÝ»Ù, Ã»± áã: - Æ±ÝãÁ É³í Ùï³Í»Ù, Ç±ÝãÁ ³ë»Ù,- ³ñ¹»Ý Ñ³Ù³ñÛ³ É³ó³ÏáõÙ³Í Ñ³ñóÝáõÙ ¿ ³ÝÍ³ÝáÃÁ: - ²Ëå»ñ ç³Ý, ·Ý³óÇ, »ë ùá Ñ³í»ëÁ ãáõÝ»Ù,- ÙÇ ï»ë³Ï ÏÇë³Ã»ùí³Í å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ ¨ ëÏëáõÙ ß³ñÅí»É: 33

- êå³ëÇñ…, ëå³ëÇñ, áõ±ñ »ë ·ÝáõÙ, ËÝ¹ñáõÙ »Ù ÙÇ å³Ñ Ï³Ý·ÝÇñ,¹áÕ³óáÕ Ó³ÛÝáí ³Õ»ñëáõÙ ¿ ³ÝÍ³ÝáÃÁ: Ø»ñ Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÝ ³í³ñïí³Í ¿,- ¹»ÙùÁ »ï ßñç»Éáí Ý»ïáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ ¨ ëÏëáõÙ ³ñ³·³óÝ»É ù³ÛÉ»ñÁ: - ØÇ ·Ý³…, ÙÇ ·Ý³…, ·áÝ» Ù»Ï ñáå»áí…, Ù»Ï ñáå» ÉëÇñ ÇÝÓ,Ùáõñ³óÇÏÇ »ï¨Çó í³½áõÙ ¿ ³ÝÍ³ÝáÃÁ: Øáõñ³óÇÏÁ ÙÇ å³Ñ Ï³Ý· ¿ ³éÝáõÙ ¨ Ñ»Ýó áñ ³ÝÍ³ÝáÃÁ Ñ³í³ë³ñíáõÙ ¿ Çñ»Ý, µ³ñÓñ ïáÝáí Ñ³ñóÝáõÙ ¿. Ç±Ýã »ë áõ½áõÙ ÇÝÓ³ÝÇó, ³Û…, Ñá ùá Ó»éÁ Ïñ³ÏÁ ã»Ýù ÁÝÏ»É,- ¨ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ ×³Ý³å³ñÑÁ: ò³í¹ ï³Ý»Ù, µ³Ý ã»Ù áõ½áõÙ, áã ÙÇ µ³Ý ¿É ã»Ù áõ½áõÙ, ÙÇ³ÛÝ ÙÇ Ñ³ñó…, ÙÇ³ÛÝ ÙÇ Ñ³ñó »Ù áõ½áõÙ ï³É: ì»ñçÇÝ ³Ý·³Ù »Ù Ï³Ý·ÝáõÙ,- µÕ³íáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ, Ù»Ýù ¿É Ù³ñ¹ »Ýù ã¿±, ÁÝ»Ýó ã³Ý»ëª Ñ³Ùµ»ñáõÃÛáõÝë Ñ³ïÇ: ²ë³, ÙÇ³ÛÝª Ï³ñ× ³ë³: ÐÇßáÕáõÃÛáõÝë ÙÇ ùÇã í³ï³ó»É³, ÙÇ Ý»Õ³óÇñ, ó³í¹ ï³Ý»Ù, ËÝ¹ñáõÙ »Ù ³ë³. »ë ù»½ ÇÝãù³±Ý »Ù å³ñïù: ºë ã»Ù Ý»Õ³Ý³, ÑÇß»óñáõ,- ÉñÇí ÙáÉáñí³Í Ñ³ñóÝáõÙ ¿ ³ÝÍ³ÝáÃÁ: ¾ëù³ÝÇó Ñ»ïá, ¿É Ù³ñ¹áõ ï»Õ »ë ÃáÕÝáõÙ, áñ ³ëÇ, Ã» ÇÝãù³Ý »ë å³ñïù,- å³ñï³ïÇñáç µÝ³Ï³Ý Ï»óí³Íùáí å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ: àã ÙÇ µ³Ý ¿É å³ñïù ã»ë, ÉñÇí ÝíÇñáõÙ »Ù ù»½, Ñ³É³É ÁÉÇ, Ù»Ý³Ï ÇÝÓ Ñ³Ý·Çëï ÃáÕ, »ë ÑÇß³ã³ñ Ù³ñ¹ ã»Ù,- í»ñçÇÝ µ³é»ñÁ ³ñÑ³Ù³ñ³Ýùáí ßåñïáõÙ ¿ Ùáõñ³óÇÏÁ: ²ÝÍ³ÝáÃÁ ÙÇ å³Ñ ·³ÙíáõÙ ¿ ï»ÕáõÙ, ÙÇ ù³ÝÇ í³ÛñÏÛ³Ý ³ÝÑ³ëÏ³Ý³ÉÇ ß³ñÅáõÙÝ»ñ ¿ ³ÝáõÙ ¨ Ù»Í ³ñ³·áõÃÛ³Ùµ ëÏëáõÙ ¿ í³½»É Ùáõñ³óÇÏÇ »ï¨Çó: ²ÝóÝ»Éáí Ùáõñ³óÇÏÇó, ÏïñáõÙ ¿ Ýñ³ ³é³çÁ ¨ ëÏëáõÙ Ã³Ë³ÝÓ³·ÇÝ ³Õ»ñë»É. áí Ù³ñ¹, ËÝ¹ñáõÙ »Ù ³ë³. ÇÝãù³±Ý »Ù Ç í»ñçá ù»½ å³ñïù: ²Ý³ÏÝÏ³ÉÇóª Ùáõñ³óÇÏÁ ÝáõÛÝå»ë ÙÇ å³Ñ ß÷áÃíáõÙ ¿ ¨ ÇëÏáõÛÝ ¿É Çñ»Ý Ñ³í³ù»Éáí ³ëáõÙ. ¹áõ ³ÙµáÕç ÏÛ³Ýù¹ ¿É áñ ³ßË³ï»ë, ãáõï»ë, ãËÙ»ë, ÉñÇí Ñ³í³ù»ë, ¿ÉÇ ã»ë Ï³ñáÕ ÉñÇí å³ñïù¹ ÷³Ï»É: ²ÛÝå»ë áñ, ³Ûë å³ÑÇÝ ÇÝãù³Ý ÷áÕ áõÝ»ë ïáõñ ¨ »ë ÏÑ³Ù³ñ»Ù, áñ ¹ñ³Ýáí å³ñïù¹ ÉñÇí ÷³Ï»É »ë (Ù»Ýù ÉñÇí ùíÇÃ »Ýù): ²ÝÍ³ÝáÃÁ Ó»éùÁ ï³ÝáõÙ ¿ ·ñå³ÝÝ»ñÁ, ÇÝã áõÝ»ñ-ãáõÝ»ñ ¹³ï³ñÏáõÙ ¿ ¨ ³ëáõÙ. ¿ë ÷áÕÁ Ñ³É³É ¿ ù»½, ¹áõ ³Õ³ Ù³ñ¹ »ë…¨ ³ñ³· í³½»Éáíª ³ÝÑ³Ûï³ÝáõÙ Ë³í³ñÇ Ù»ç…: ò³íáù, Ù»ñûñÛ³ å³ßïáÝÛ³Ý»ñÁ ¨ Ù»Í³Ñ³ñáõëïÝ»ñÁ ã»Ý ·Çï³ÏóáõÙ, áñ »Ã» å³ïÙí³ÍùÇ Ñ»ñáëÁ ¨ Ýñ³ ÝÙ³ÝÝ»ñÁ ÙáõñáõÙ »Ý, ¹³ ³ÛÝù³Ý ¿É ë³ñë³÷»ÉÇ ã¿, áñù³Ý áñª Çñ»Ýù Ñá·áí »Ý Ùáõñ³óÇÏ ¨ Çñ»Ýó Ñ³ñëïáõÃÛ³Ùµª ÙÇ ·áõó» ß³ï µ³Ý Ï³ñáÕ »Ý ·Ý»É, µ³Ûó áãª »ñÏÝùÇ ³ñù³ÛáõÃÛáõÝáõÙ ï»Õ áõÝ»Ý³Éáõ Çñ³íáõÝù…

Կյանքն ու մահը Օրերից մի օր կյանքն ու մահը հանդիպում են երկնքում: Զարմացած նայում են իրար, կյանքը հարցնում է մահին. -Դու ի՞նչ գործ ունես այստեղ, քեզ ամեն տեղ կարելի էր սպասել, բացի այստեղից: Իհարկե, դու ոչ մի քայլ հենց այնպես չես անում, ի՞նչն է քեզ այստեղ բերել: Ու՞մ հետից ես եկել այստեղ: Մինչեւ հիմա չե՞ս հասկացել, որ այստեղ` երկնքում կենդանի մարդիկ չկան: Մահը շփոթված պատասխանում է. -Հարգարժան կյանք, դու այնքան անխելք ես, որ ծերունական այս տարիքում անգամ շատ պարզ մի բան չես հասկացել. ես հիմնական ապրելավայր չունեմ, լինում եմ այնտեղ, որտեղ իմ կարիքը զգացվում է: Ի տարբերություն քեզ, ես կաշկանդված չեմ իմ գործողություններում եւ որոշել եմ որպես հիմնական ապրելավայր ընտրել երկինքը, իսկ երկրի վրա ես կհայտնվեմ ըստ անհրաժեշտության` պարտականություններիս համապատասխան: Այ հիմա, ճիշտ նույն հարցը ես եմ քեզ տալիս, ասում է մահը.. - Դու ի՞նչ գործ ունես այստեղ, ուզու՞մ ես երկինքն էլ քո մենաշնորհը դարձնել: Մի մաքուր տեղ է մնացել, ցանկանում ես քո անմաքուր արարքներով դա էլ պղծել: Չէ՞ որ, մեր բոլոր խոսակցությունների ժամանակ միշտ հպարտորեն շեշտում ես, որ դու Աստծո ծնունդ ես, իսկ ես` սատանայի եւ ամեն ինչ, այդ թվում նաեւ երկինքը` Աստված է ստեղծել: Այդ դեպքում, ինչու՞ ես փորձում քո Տեր Աստծո ստեղծած մաքրեմաքուր երկինքը եւս քեզնով անել` քաջ գիտակցելով` ուր որ դու ես լինում, այնտեղ միանշանակ թագավորում է անարդարությունն ու կեղծիքը: Հետաքրքիր է, դու մի՞շտ ես այդպես ծառայում քո տեր Աստծուն: Ի՞նչ ես քեզ միամտի տեղ դրել,-ասում է կյանքը,- եւ ավելացնում. այո, այս կյանքում ամեն ինչ, այդ թվում նաեւ երկինքը Աստծո ստեղծածն է եւ նա այնքան մեծահոգի է, որ բոլորին թույլ է տալիս առատորեն օգտվել իր ստեղծած բարիքներից: Եվ այդ ամենը լավ իմանալով, օգտվելով դրանից, փորձում ես սրբի կեցվածքով` քո տեղն ամրապնդել նաեւ երկնքում: Իհարկե, ամոթն ինձ ետ կպահեր խոսել այդ մասին, եթե փորձեիր այստեղ լինել միայն անհրաժեշտության դեպքում եւ քեզ պահեիր հյուրի նման: Իսկ դու, մշտապես` գիշեր-ցերեկ այստեղ ես եւ փորձում ես երկինքը եւս դարձնել քո մենաշնորհը: Չե՞ս հասկանում, որ երկրի վրա եւ երկնքում «ապրող» հոգիների քանակներն անհամեմատելի են, այսինքն` նրանց թիվն անհամեմատ շատ է երկնքում: Կարծում եմ, գոնե հիմա հասկացար, թե ինչու է երկինքն իմ հիմնական ապրելավայրը, այլ ոչ թե` քո: Ավելին, եթե դու չմոռանայիր քո միակ եւ հիմնական առաքելության մասին, ապա կհամաձայնեիր, որ երկրից դուրս դու անելիք չունես: Քանի որ մահը երբեք չի սիրում պարտվել, խորը հոգոց է հանում եւ ասում. - Էդ դու փորձում ես քեզ սրբի տեղ դնել, հա՞: Ինչպես երկրի վրա ես գիշեր-ցերեկ ինտրիգներ սարքում եւ կանգ չես առնում, այնպես էլ նույն «վարք ու բարքով» փորձում ես նաեւ երկինքը վարակել: Համոզված եմ, որ նման դեպքում շատ արագ կպղծես նաեւ երկինքը եւ այն «կսարքես» երկրի նման մի բան: Ի՞նչ է, չթողնենք, որ այս կյանքում գոնե մի մաքուր բան մնա: Ի՞նչ ես փորձում ինձ անընդհատ խելոքության դասեր տալ,- ասում է կյանքը եւ ավելացնում. - Լավ գիտես, որ երկրի վրա դու միայն քո սեւ գործն ես անում` մարդկանց սպանում եւ խլում ես ինձանից, իսկ նրանց հոգիները ես բերում եմ այստեղ: Իբր, դա դեռ քիչ է, 35

այստեղ գալով եւ մնալով` դու փորձում ես նաեւ նրանց հոգիներն սպանե՞լ: Ի՞նչ է, ուզում ես նրանց կրկնակի մահ պարգեւե՞լ: Կարծում եմ դու լրիվ գժվել ես եւ քո ապրելու տեղն ու հիմնական անելիքը շփոթել ես: - Դե հիմա ինձ լսիր, այ կյանք,-ասում է մահը եւ շարունակում. դու երեւի տեղյակ էլ չե՞ս, որ քո տեր Աստվածը երկիրը հատուկ ստեղծել եւ քեզ այնտեղ իր ներկայացուցիչ է նշանակել, որպեսզի մնաս եւ արարես այնտեղ: Այնպես որ, դու այլընտրանք չունես, քո ապրելու միակ վայրը երկիրը պետք է լինի: Հիշեցնեմ նաեւ, որ դու առանց քո «կեսի», այսինքն` առանց ինձ, չես կարող գոյատեւել եւ ուզածչուզած պետք է հաշտվես իմ` նաեւ երկրի վրա քո կողքին հաճախակի հայտնվելու մտքի հետ: Իսկ եթե մտածում ես, որ նույն հաջողությամբ դու էլ կարող ես մշտապես տեղ զբաղեցնել նաեւ իմ տիրույթում` երկնքում, ապա չարաչար սխալվում ես, քանզի մեր ծագման եւ գոյության «սիմետրիան» ամենուրեք չէ, որ ենթարկվում է քո պատկերացրած օրինաչափությանը: Այնպես որ, քո լիազորությունները մի գերազանցիր եւմիշտ հիշիր հետեւյալ պարզ իրողությունը. ժամանակի ցանկացած պահի` որոշակի ոչ հաստատուն և աճող արագացումով դու անընդհատ շարժվում եւ փորձում ես` ամեն կերպ հասնել ինձ, իսկ ես հիմնականում` մեծահոգաբար ընդառաջում եմ քեզ: Եվ հասնելուն պես` այդ ակնթարթից դադարում է քո գոյությունը եւ դու տարալուծվում ես իմ մեջ: Դու իսկապես իմ պոտենցիալ կեսն ես եւ ես մեծահոգաբար` մշտապես ընդունում եմ իմ երկրորդ կեսի միացումն ինձ: Եվ եթե անկեղծ լինենք, ապա ճիշտն ասած` դու ես միշտ ընկած իմ ետեւից, այլ ոչ թե ես` քո: Ուրեմն, բարի եղիր չափդ ճանաչել, թե չէ մեկ էլ ու…, դեպի ինձ մոտենալու ժամանակ` մտքափոխվեմ ու ես էլ սկսեմ նույն ուղղությամբ` ավելի արագ հեռանալ, այդ դեպքում` պակերացնու՞մ ես ինչ կլինի քո վիճակը: Իմացած եղիր. իմ բարությունն էլ սահման ունի: Եվ ուզած թե չուզած, պետք է հաշտվես այն իրողության հետ, որ քո տիրույթն ընդամենը` վերջավոր երկիրն է, իսկ իմը` անվերջ երկինքը: Այդ պատճառով էլ, քո իրավասությունները վերջավոր են, իսկ ինձ տրված են անվերջ իրավասություններ, որի պատճառով իմ ցանկությունները սահմանափակված չեն: Հիմա հասկացա՞ր, որ ես որեւէ խոչընդոտ չունեմ եւ ինձ` ամեն ինչ թույլատրելի է: Իսկ քո` երկնքում լինելու, առավել եւս` այնտեղ ապրելու իրավունքը իմ ձեռքերում է եւ այն ենթակա չէ քննարկման: Եվ եթե, դեմոկրատիայի մասին ինչ-որ բաներ ես լսել եւ կարծում ես դա քեզ կարող է արտոնել` որպես մշտական բնակության վայր ընտրել նաեւ երկինքը, ապա չարաչար սխալվում ես: Կյանքը մի պահ խորհրդավոր լռում է եւ ավելացնում,- այ մահ, այ իմ` քո ասած, ոչ բարով կես, նախ` դու ես անընհատ իմ ետեւից ընկած եւ հետո էլ, ի՞նչն է քեզ իրավունք տալիս` քո ավագ կեսի հետ այսպես խոսել: Ասեմ, որ քո անլուրջ քայլերով դու ինձ մղում ես լրջորեն մտածել իմ գոյության հավերժացման միջոցառումների մասին եւ եթե դու նման ձեւով շարունակես, ապա պարտադրված կլինեմ դրանք կյանքի կոչել: Թե, դրանից հետո քեզ հետ ինչ կլինի, կարծում եմ դժվար չէ հասկանալ: Այլ խոսքով, դու ինձ մղում ես առաջնորդվել միակ` քեզ ոչնչացնելու ճանապարհով: Կյանք,- խոսակցությունը գլխիվայր շրջում եւ զարմացած հարցնում է մահը, – միթե՞ եղել է դեպք, երբ ես կանգնեմ քո ճանապարհին, փորձեմ քեզ որեւէ բանով խոչընդոտել: 36

Այո, դու միշտ էլ անակնկալ կերպով ես հանդես գալիս եւ երբեք չես զգուշացնում քո գալու մասին,- պատասխանում է կյանքը: Իհարկե, գաղտնիք չէ, որ մենք առանց իրար «կյանք» չունենք: Մեկիս վերացումը` նշանակում է մյուսիս վերացում: Մենք պարտադրված ենք հավատարիմ լինել միմյանց: Բայց այդ ամենը չպետք է քեզ արտոնի` քո իրավասություններից դուրս քայլեր կատարել: Եվ փոխանակ ինձնից ճշտելու, թե ինչ հաճախականությամբ այցելես ինձ ու ինչ սկզբունքներից ելնելով ընտրես ու տանես մարդկանց, ընդհակառակը` դու ինձ ոչնչի մասին, այդ թվում, մարդկանց ինձ` հարազատ, թե օտար, ինչպես նա¨ ժամկետների ընտրության առումով` շուտ, թե ուշ, ինձանից ոչինչ չես հարցնում ¨ ինչ ուզում անում ես: Այլ խոսքով, դու ինձ հետ վարվում ես լրիվ անծանոթի նման: Գոնե մի անգամ հարցրած կա՞ս, թե ով իրեն ճիշտ չի պահում ¨ ու՞մ կուզենայի առաջինը հանձնել, որպեսզի դու էլ այսպես ասած` ընդառաջեիր ինձ: Եթե երբեւէ ինձ գոնե մեկ փոքրիկ լավություն արել ես, ապա խնդրեմ` մտցրու աչքս,նույն վստահությամբ պատասխանում է մահը: Եղե՞լ է, որ գոնե մի անգամ մատիցս փուշ հանած լինես: Իհարկե, ոչ: Արի մի պահ երեւույթների մյուս ծայրից գանք. դու կարո՞ղ ես գոնե մեկ դեպք հիշեցնել, որ որեւէ անգամ քեզ խանգարած լինեմ եւ խոչընդոտեմ քո չար գործին, – ասում է կյանքը: Որ երբեւէ վատություն չեմ արել, դա արդեն մեծ լավություն է եւ այդ ամենը գնահատել է պետք: Էդ չարն էլ նոր տերմին է, հա՞: Էդ ե՞րբ ես հորինել: Ստացվում է, որ միայն դու ես բարի գործեր անու՞մ, – մի տեսակ իրենից գոհ նետում է մահը եւ ավելացնում. կարո՞ղ ես գեթ մեկ օրինակ բերել, որ ես մարդկանց միեւ տարբերություններ դրած լինեմ: Իսկ դու` նրանց մեջ մշտապես ես տարբերություններ դնում` մեկին անծայրածիր հնարավորություններ ես տալիս, մյուսին` ոչինչ եւ առանց ամոթի մշտապես խոսում ես արդարությունից: Մեր շփման դաշտը մարկանց հետ լիովին տարբեր է,- ասում է կյանքը եւ շարունակում. դու նրանց հետ շփվում ես մեկ ակնթարթ, իսկ ես` ծնունդից մինչեւ քեզ: Բնական չէ՞, որ ակնթարթը տարբերություններ չի ենթադրում, իսկ իմ պարագայում` տարբերություններն անխուսափելի են: Մեծագույն ցանկության դեպքում անգամ չեմ կարող համաձայնել, – ասում է մահը, – այստեղ միայն տեսակի խնդիր կա, այլ ոչ թե` ժամանակի: Ի՞նչ տեսակի մասին է խոսքը, – զայրացած պատասխանում է կյանքը. ուզու՞մ ես ասել, որ դու միշտ քո տեսակի մեջ ես, իսկ ես անընդհատ փոխու՞մ եմ իմ տեսակը: Այո, իսկապես` ես այնքանով եմ փոխում իմ տեսակը, որ քեզ անընդհատ թույլ եմ տալիս լինել իմ կողքին: Բավական է հավերժացնեմ իմ գոյության ժամանակահատվածը, որպեսզի քո գոյության իմաստն ընդհանրապես վերանա: Այնպես որ, չափավորիր քեզ եւ կարգավիճակդ մի գերազանցիր: Կյանքի` այս վերջին խոսքերը մահին հանեցին հունից եւ նա համարյա գոռալով ասաց. այ ակնթարթի տեւողությամբ կյանք, դու իսկապե՞ս չես հասկանում, որ քո գոյությունը պայմանավորված է միմիայն ինձանով եւ հենց ոտքս քաշեմ, դու իսպառ կվերանաս: Իմացած եղիր, դա է քո «կյանքի» անատոմիան: Ճիշտ են ասում էլի. փոխանակ սելը ճռռա, սելվորն է ճռռում: Բա չե՞ս հասկանում, որ մեկ էլ ու հանկարծ բարկանամ եւ հիմնովին տեղափոխվեմ իմ մշտական վայրը` երկինք, այդ դեպքում` դու շատ կարճ ժամկետում լրիվ կոչնչանաս: Քանի որ, երկիրն ու տիեզերքը` երկուսն էլ հավերժ են, ուրեմն` ես միշտ կլինեմ: Ու գիտես նաեւ ինչու՞, քանի որ ես միշտ 37

անկեղծ եմ ու բարի, իսկ դու մշտապես ինտրիգների, խաղերի մեջ ես ու չար: Կարծում եմ, գոնե հեքիաթներից տեղյակ կլինես, որ բարին հավերժ է, իսկ չարը` ժամանակավոր: Այնպես որ, քեզ կարճ ժամանակ եմ տալիս խորհելու եւ ինձ պատասխանելու. դու կարո՞ղ ես քեզ նախկինի պես պահել, թե՞ ինձ կտրեմ քեզանից եւ միայնակ շարունակեմ ճանապարհս: Կյանքը հոգոց է հանում ¨եւքողարկելով իրական կերպը, կեղծ ժպիտով պատասխանում. մահ ջան, ինչու՞ ես այդքան վրդովվում, կատակ էր` արեցինք էլի, չէ որ իմ կյանքն առանց քեզ, այսինքն` առանց իմ կեսի, գրոշ իսկ չարժե: Փոխանակ մտածենք, թե ինչպե՞ս լավացնենք մեր «կյանքը», ամեն ինչին մի քիչ հումորով նայենք, ընդհակառակը` ամեն ինչ լրջացնում ենք եւ պրոբլեմներ ստեղծում: Կարծես, առաջին օրն ես ինձ ճանաչում: Միլիոնավոր անգամներ դեմ առ դեմ հանդիպել ենք եւ առանց իրար նեղացնելու` հանգիստ լուծել ենք մեր հարցերը եւ առանց որեւէ հակասության` բաժանվել: Հիշեցնեմ, որ այս ամենը` դեռ առաջին մարդու ծննդյան պահից է գալիս եւ այնքան բնականոն ընթացք ունի, որ անիմաստ է այդ հարցում որեւէ բան փոխել: Էլ չեմ ասում, որ նաեւ` հազար ու մի չուզող ունենք, ինչու՞ ուրախացնենք մեր չուզողներին: Ի՞նչ ուզող, ի՞նչ չուզող, էս խելքդ լրիվ թռցրե՞լ ես այ կյանք, ի՞նչ ես վերացական տերմիններ օգտագործում, – մի տեսակ զարմացած ասում է մահը: Այս աշխարհն ընդամենը` ճիշտ երկու շերտից է կազմված` կյանք եւ մահ: Էլ ի՞նչ երրորդ, չորորդ … նոր շերտեր ես հորինում, էս ու՞մ ես հիմարի տեղ դնում: Այ ցավդ տանեմ, – մի տեսակ ինքնախոստովանական տոնով ասում է կյանքը, արի մի պահ տեղափոխվենք մարդկության ամենահին, ամենասկզբնական վայրը` Հայաստան աշխարհ եւ ուշադիր նայենք. արդյո՞ք մարդկային շերտն այնտեղ իրոք բաղկացած է քո ասած երկու շերտից` կյանք եւ մահ: Այդ` 3-3.5 միլիոն մարդկանց համարյա կեսը` ոչ ապրում է, ոչ էլ մեռած է: Կույր ե՞ս, չես տեսնում այդ ամենը: Ասեմ, որ այդ ամենը նաեւ նրանից է, որ ոչ դու ես քո պարտականությունները նորմալ կատարում, ոչ էլ` ես: Ինչ մեղքս թաքցնեմ,- տխուր տոնով ասում է մահը, արդեն բավականին ժամանակ է ես ականատես եմ այդ վիճակին: Ինձ թվում էր, թե միայն ես եմ տեղակ այդ վիճակից եւ չէի ասում, որպեսզի քեզ նույնպես չտխրեցնեմ: Բայց, քանի որ ամեն ինչ արդեն բաց է, արի մտածենք, թե ինչպե՞ս կարող ենք կարգավորել այս անբնական վիճակը: Այս վիճակը մենք չենք կարող շտկել, – լացակումած ասում է կյանքը, դա մեր ուժերից վեր է: Այս վիճակը կարող է շտկել միմիայն ժողովուրդը, այն էլ ոչ հեշտությամբ: Էնպես որ, արի բզեզի բունը ոչ մի բան չմտցնենք եւ լուռ ու մունջ շարունակենք մեր «կյանքը»: Իսկ եթե ժողովրդին իրոք անհանգստացնում է այս վիճակը, ապա թող ինքն էլ շտկի: Իսկ եթե ոչինչ չանի, ուրեմն` իրեն ձեռք է տալիս այս վիճակը եւ չարժե, որ մենք մեր ծանր տեղը թեթեւ անենք եւ պատեհ-անպատեհ` բոբիկանանք ու մտնենք ջուրը: Միշտ հիշիր. երկու շատ մեծ բան կա, որոնց նույնիսկ` մենք իրավունք չունենք խառնվելու` ճակատագիրը եւ Աստծո նախախնամությունը…

Պաղպաղակի Սարքը Երևան: Փետրվար, 1988 թվական: Երկար սպասված ազգային զարթոնք: Դրվում էր Խորհրդային Միության փլուզման հիմքերը և երկարատև ընդմիջումից հետո իրականանում էր Հայ ժողովրդի երկար սպասված երազանքը: Անկախության §հոտը¦ տարածվում էր երկրով մեկ և հարյուր հազարավոր միտինգավորներից ամեն մեկը զգում էր այդ բաղձալի հոտը, որը նրանց դարձնում էր հավաքական և միակամ ուժ: Անդառնալի պրոցեսներ էին տեղի ունենում ամբողջ Խորհրդային Միությունում և Հայաստանը կենտրոնին կապող բոլոր թելերը հետզհետե թուլանում էին: Ժողովուրդը չէր հասկանում ինչ էր կատարվում և ինչ էր սպասվում իրեն: Կամաց-կամաց փակվում էին պետական աշխատատեղերը և ավելի մեծ թափ էր առնում մասնավոր բիզնեսը: Տնտեսության բոլոր ճյուղերի նման պաղպաղակի պետական արտադրությունը կամաց-կամաց կանգ էր առնում, քանի որ կաթնամթերքի լրիվ հումքը ստացվում էր դրսից: Խորհրդային բոլոր հանրապետություններում նույնպես սկսվել էին ազգային շարժումներ, որի հետևանքով Խորհրդային Միության պլանային համակարգը լրիվ քայքայվում էր: Շատ կարճ ժամանակամիջոցում Հայաստանի բոլոր կաթի գործարաններն աստիճանաբար փակվեցին, որի պատճառով դադարեցվեց նաև պաղպաղակի արտադրությունը: Այդ օրերին պաղպաղակի մեծ արտադրություն կազմակերպելն ուղղակի անհնարին էր: Անհրաժեշտ էր կազմակերպել պաղպաղակի փոքր արտադրություններ, որոնց համար մեծ սարքավորումներ չէր պահանջվում: Դեռևս Խորհրդային տարիներին Մոսկվան Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետությունից` ապրանքափոխանակության եղանակով ստացել և բոլոր հանրապետություններին հատկացրել էր պաղպաղակ արտադրող փոքրիկ ապարատներ (ֆրեզ): Դրանք երկար ժամանակ մնացել էին պահեստներում և շատերը նույնիսկ չգիտեին դրանց նշանակության և շահագործման մանրամասների մասին: Կաթի գործարանների փակվելուց որոշ ժամանակ անց, այդ սարքերը գործի դրվեցին և սկսեցին փափուկ պաղպաղակով սպասարկել ժողովրդին: Պետական արտադրության բացակայության պայմաններում այդ սարքերն ահռելի մեծ եկամուտներ էին ապահովում դրանց տերերին: Փաստորեն, մի քանի §քթի ծակով¦ մարդիկ կարողացել էին ձեռք բերել դրանք և տեղադրելով մարդաշատ վայրերում` բավականին լավ բիզնես էին անում: Նշենք, որ փափուկ պաղպաղակն այդ ժամանակ նորություն 39

էր Հայաստանում: Հայաստանում դրանց քանակը մի քանի հատ էր, որը տրվել էր վարչական շրջանների սննդառներին: Եվ ահա, ինչպես ամեն նորմալ մարդու, իմ մեջ ևս ցանկություն առաջացավ ձեռք բերել նմանատիպ սարք և կազմակերպել փափուկ պաղպաղակի արտադրություն: Հայաստանում նման սարքավորում ձեռք բերելն անհնար էր, քանի որ մարդիկ դրանցով մեծ գումարներ էին աշխատում: Միակ ճանապարհը՝ այդ սարքը դրսից ձեռք բերելն էր, որի համար որպես ամենահարմար վայր ընտրեցի Մոսկվան: Հիշեցնեմ, որ դա 1988թ. վերջն էր և ողջ Խորհրդային Միությունում անհասկանալի և քաոսային վիճակ էր: Այնուամենայնիվ, այդ նույն ժամանակ պետականության դրոշմն ռուսների մոտ անհամեմատ ուժեղ էր և նրանք խուսափում էին` հատկապես այլազգի անձանց և նրանց պատկանող կոոպերատիվների հետ որևէ գործարք անել: Ասեմ, որ Մոսկվայում ևս այդ սարքերի թիվը մեծ չէր և դրանցով անհամեմատ ավելի մեծ փողեր էին աշխատում, քան Հայաստանում: Օրեր շարունակ շրջում էի Մոսկվայի բոլոր այն վայրերով, որտեղ տեղադրված և աշխատում էին այդ սարքավորումները: Փորձում էի` թեկուզ մեծ գումարով ձեռք բերել այդ սարքերից գոնե մեկ հատ: Մոտենում էի փափուկ պաղպաղակի բոլոր կետերի տերերին և առաջարկում ինձ օգնեն, որպեսզի թեկուզ շատ բարձր գնով ձեռք բերեմ այդ սարքից: Առաջարկում էի նաև, որ նրանցից որևէ մեկն իր պաղպաղակի սարքը՝ թեկուզ շատ բարձր գնով վաճառի ինձ: Բոլորը ծիծաղում և նույն բանն էին ասում. ախպեր ջան, եթե լինի՝ մենք ինքներս բոլորը կվերցնենք: Թե չէ, դու առաջարկում ես, որ մեր փող տպող սարքը վաճառենք քեզ: Ճիշտն ասած, նախապես էլ համոզված էի, որ անհնար էր նրանցից այդպիսի սարք գնել, ուղղակի որպես սրտի մխիթարանք` առաջարկում էի: Այլ ելք չունենալով, շարունակում էի շրջել Մոսկվայի նման գիգանտ քաղաքի փողոցներով, որպեսզի հետագայում ինձ արդարացնեմ, ասելով. արեցի անհնարինը, սակայն բան դուրս չեկավ: Օրերն անցնում էին լրիվ անարդյունք: Տեսնելով, որ այցերը մասնավոր անձանց մոտ արդյունք չեն տալիս, փորձեցի նույն հարցով հանդիպել համապատասխան պաշտոնատար անձանց և փորձել այդ հարցը լուծել պաշտոնական մակարդակով: Եղա Մոսկվա քաղաքի առևտրի, հասարակական սննդի, պտուղբանջարեղենի գլխավոր վարչությունների պետերի մոտ, որոնց բոլորի հետ էլ հանդիպումներն ավարտվեցին բացասական արդյունքով: Նրանք բոլորն էլ տվեցին նույն պատասխանը. այդ սարքավորումներն ապրանքափոխանակության միջոցով ձեռք են բերվել Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետությունից և բացի պետական հիմնարկներից ոչ մեկին չի տրվել: Եվ եթե պահեստներում հրաշքով 40

պահպանված էլ լինի, ապա անհնար է այն հատկացնել որևէ մասնավոր կազմակերպության, առավել ևս, դրսի` Հայաստանի մասնավոր կազմակերպության: Ավելորդ չեմ համարում նշել, որ նշված երեք անձանց մոտ էլ կարելի էր հայտնվել միայն հրաշքով: Ովքեր երբևէ եղել են այդ կարգի ղեկավարների մոտ, հստակ տեղյակ են, որ միայն այդ ղեկավարների քարտուղարուհիներին և ոստիկանության աշխատակիցներին համոզելն ու շրջանցելը գրեթե անհնար պատահարներ են: Ասեմ, որ հենց այդ ղեկավարներին զեկուցում էին, որ Երևանից կամ մեկ այլ հանրապետությունից եկած ինչ-որ մեկն ուզում է անձնական հարցով այցելել նրանց, նրանք անմիջապես` առանց բացատրության մերժում էին: Եթե անկեղծ լինենք, նրանք միանշանակորեն ճիշտ էին վարվում, քանի որ նման կարգի հանդիպումների համար ոչ մի հիմք չկար: Պետք է հաշվի առնենք նաև, որ նրանց զբաղվածությունն իրականում այնքան մեծ էր, որ անգամ իրենց աշխատակիցներներն էին շատ մեծ դժվարությամբ ընկնում նրանց մոտ: Թե ինձ ինչպես հաջողվեց մտնել նրանց մոտ, ինքս էլ եմ դժվարանում ասել, միայն գիտեմ, որ այդ ամենը կարծես երազ լիներ: Այդ ամենն իսկապես՝ կարծես հրաշքով էր կատարվում, որի պատճառով էլ երևի դրանց բացատրությունը ես չունեմ: Որպես վերջին քայլ` որոշեցի այցելել նաև ԽՍՀՄ առևտրի նախարարություն: Տեղեկացել էի, որ նրա կառուցվածքում կար շատ մեծ մի միավորում, որի միջոցով էր Խորհրդային Միություն մտնում դրսից եկող ամբողջ սարքավորումները և նրա միջոցով էլ բաժանվում բոլոր հանրապետություններին: Այդ միավորումը խորհրդային բոլոր հանրապետություններում ուներ իր մասնաճյուղերը: Հայաստանի մասնաճյուղի տնօրենը` Ադիլխանյան ազգանունով մեկն էր, որի մոտ՝ նախքան Մոսկվա մեկնելը եղել էի նույն հարցով և կտրուկ մերժում ստացել: Ավելին, նա ինձ խորհուրդ էր տվել ընդհանրապես չզբաղվել այդ հարցով: Ասեմ, որ այդ միավորման նախագահը ռանգով ավելի բարձր էր թվարկածս մյուս ղեկավարներից և բնական է, որ նրա մոտ մտնելն անհամեմատ ավելի դժվար էր: Ես ուղղակի պարտադրված էի նաև նրա մոտ մտնել: Մտա ընդունարան, որտեղ նստած էին մի շարք կանայք, աղջիկներ և մի քանի տղամարդ, որոնց շարժուձևից զգացվում էր, որ նրանցից մի քանիսը հավանաբար տեղի աշխատակիցներ էին, որոնք նույնպես պատրաստվում էին մտնել նախագահի մոտ: Ես մոտեցա նստածներից այն կնոջը, որին՝ իմ կարծիքով համարեցի նրանց միջի գլխավորը և ասացի. Երևանից եմ եկել և շատ կարևոր հարցով ուզում եմ մտնել նախագահի մոտ: Նա ուշադիր լսեց և հարցրեց. թե ես ով եմ և ինչ հարցով եմ ուզում մտնել: Հետո ավելացրեց նաև, թե նախագահն արդյո±ք տեղյակ է իմ այցի մասին: Այլ 41

խոսքով, ուզում էր իմանալ, ես նրա հետ նախնական պայմանավորվածություն ունեի, թե ոչ: Ես պատասխանեցի, որ նման պայմանավորվածություն չունենք: Նա անմիջապես ավելացրեց. խոսակցությունն ավարտված է և ես կարող եմ հանգիստ լքել տարածքը: Ես չհամաձայնեցի և նորից պնդեցի, որ Հայաստանից շատ կարևոր հարցով եմ հասել այստեղ և անպայման պետք է մտնեմ նախագահի մոտ: Տիկինը լսեց ինձ և կտրուկ արձագանքեց. արագ հեռացեք այստեղից, այլապես միլիցիա կկանչեմ և Ձեզ շատ §կուլտուրական¦ ձևով կառաջնորդեն տարածքից դուրս (ասեմ, որ նման դեպքերում, հատկապես Ռուսաստանում՝ միլիցիա կանչելու երևույթը շատ տարածված էր): Ես համոզված էի, որ շարունակելու դեպքում` նա իսկապես միլիցիա կկանչեր և ես կհայտնվեի մեղմ ասած` ոչ նախանձելի վիճակում: Այդ պահին ես ուրիշ ճար չունեի, հետո էլ մտածում էի, հո հանցագործ չեմ, որ վախենամ: Մյուս կողմից, իմ քայլերով` ուղիղ գծով գնում էի դեպի միլիցիայի մոտակա բաժանմունք, որից հետո անհայտ էր, թե ինչ կլիներ ինձ հետ: Դրա համար էլ ասացի. վերջին անգամ եմ ասում, անմիջապես գնացեք և զեկուցեք իմ մասին: Հակառակ պարագայում` առանց թույլտվության կմտնեմ: Տեսնելով, որ այլ տարբերակ չկա, ստիպված դիմեցի շանտաժի` համարյա բարձրաձայն գոռալով. փոխհատուցեք իմ բոլոր նյութական և բարոյական ծախսերը և ես ակնթարթորեն՝ Ձեզ կազատեմ իմ անցանկալի ներկայությունից: Նա զարմացած նայեց և ասաց. լսիր երիտասարդ, ես չեմ կատակում և վերջին անգամ մարդավարի ասում եմ. դուրս արի, թե չէ վերջը լավ չի լինի: Այդ պահին, անմիջապես վերցրեց լսափողը և ինչ-որ համար հավաքեց, իսկ ես քայլում էի դեպի նախագահի աշխատասենյակի դուռը: Նա չհասցրեց խոսել, դրեց լսափողը և վազելով շրջանցեց ու փակեց ճանապարհս: Ընդունարանում ներկա մարդիկ ինձ խորհուրդ տվեցին անմիջապես ազատել ընդունարանը: Քարտուղարուհին երկու ձեռքով գրկել էր նախագահի աշխատասենյակի դուռը և հիստերիկ ձայնով գոռում էր. անմիջապես միլիցիա կանչեք, իսկ ինձ հրելով` փորձում էր դուրս հանել: ºë ×Çßï Ñ³ßí»Éáí Çñ³íÇ×³ÏÇ ëñáõÃÛáõÝÁ ¨ íï³Ý·³íáñáõÃÛáõÝÁ, ßñçí»óÇ ¨ ëÏë»óÇ ß³ñÅí»É ¹»åÇ »ÉùÇ ¹áõéÁª Ñ³ëÏ³óÝ»Éáí, áñ Ñ³Ý·ëï³ó»ù, »ë ³ñ¹»Ý ¹áõñë »Ù ·³ÉÇë ÁÝ¹áõÝ³ñ³ÝÇó: Ü³ ÙÇ ï»ë³Ï Ã»Ã¨³ó³Í ßáõÝã ù³ß»ó, µ³ó ÃáÕ»ó ·ñÏ³Í ¹áõéÁ ¨ ß³ñÅí»ó, áñå»ë½Ç ÝëïÇ Çñ ï»ÕÁ: ºë Ù»çùáí Ï³ñÍ»ë å³ñ½áñáß ï»ëÝáõÙ ¿Ç ³Û¹ ³Ù»ÝÁ (³í»ÉÇ ×Çßïª Ñ³ßíáõÙ ¿Ç): Ð»Ýó Ý³ Ýëï»ó, »ë ÏïñáõÏ ßñç³¹³ñÓ Ï³ï³ñ»óÇ ¨ Í³Ýñ å³Ûáõë³ÏÁ (áñÇ Ù»ç ÑÇÝ· Ñ³ï Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÝÛ³Ï Ï³ñ) Ó»éùÇë, Ñ³Ù³ñÛ³ í³½»Éáõ ÝÙ³Ý ³ñ³· Ñ³ë³ Ý³Ë³·³ÑÇ ¹é³ÝÁ, ³ÝÙÇç³å»ë µ³ó»óÇ ³ÛÝ ¨ Ùï³ Ý»ñë: 42

²ñ³· ù³ÛÉ»րոí Ùáï»ÝáõÙ ¿Ç Ý³Ë³·³ÑÇ ³ßË³ï³ë»Õ³ÝÇÝ (ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ß³ï ¹Åí³ñ ¿ñ ³ñ³· áñáß»É Ýñ³ ³ßË³ï³ë»Õ³ÝÇ ï»ÕÁ, ù³ÝÇ áñ ³ßË³ï³ë»ÝÛ³ÏÁ ß³ï Ù»Í ¿ñ) ¨ í³Ë»ÝáõÙ ¿Ç »ï Ý³Û»É, ù³ÝÇ áñ Ñ³Ùá½í³Í ¿Ç, áñ ³Û¹ å³ÑÇÝ ù³ñïáõÕ³ñáõÑÇÝ ¨ ¿ÉÇ ÙÇ ù³ÝÇ Ñá·Ç ÏñÝÏ³ÏáË í³½áõÙ »Ý ÇÙ »ï¨Çó: ²Û¹ å³ÑÇÝ ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ñ, áñ Ýñ³ ³ßË³ï³ë»ÝÛ³ÏÇ »ñÏ³ñáõÃÛáõÝÁ ÏÇÉáÙ»ïñáí ¿ñ ã³÷íáõÙ: ºë ÇÙ ÏÛ³ÝùáõÙ ³Û¹ù³Ý Ù»Í áõ »ñÏ³ñ ³ßË³ï³ë»ÝÛ³Ï ã¿Ç ï»ë»É: Ð»éíáõÙ Ýëï³Í Ý³Ë³·³ÑÝ ³í»ÉÇ ß³ï ÝÙ³ÝíáõÙ ¿ñ ÇÝã-áñ ë¨ Ï»ïÇ: ºë Ýñ³Ý ã¿Ç ï»ëÝáõÙ, å³ñ½³å»ë Ñ»éíáõÙ Ù³ñ¹³ÝÙ³Ý ÙÇ µ³Ý ¿Ç ÝßÙ³ñáõÙ ¨ ß³ñÅíáõÙ ¿Ç Ýñ³ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ: ø³ñïáõÕ³ñáõÑáõ ÃÇÙÁ í³½»Éáí ¨ ·áé³Éáí ·³ÉÇë ¿ñ ÇÙ »ï¨Çó: ºë ³í»ÉÇ ³ñ³· ¿Ç í³½áõÙ, áñÇ å³ï×³éáí Ýñ³Ýù ã¿ÇÝ Ñ³ëÝáõÙ ÇÝÓ: Ð³Ùá½í»Éáí, áñ ³ñ¹»Ý ³ÝÇÙ³ëï ¿ ÇÝÓ Ñ»ï³åÝ¹»ÉÁ, Ýñ³Ýù ëïÇåí³Í »ï ¹³ñÓ³Ý, ÇëÏ »ë ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿Ç ù³ÛÉ»É ¹»åÇ Ý³Ë³·³ÑÇ ³ßË³ï³ë»Õ³ÝÁ, áñÇ Ù³ëÇÝª Ý³ µ³ó³ñÓ³Ï³å»ë ï»ÕÛ³Ï ã¿ñ: ºñµ Ñ³ë³ Ýñ³Ý, Ýëï³Í Ã»ñÃ ¿ñ Ï³ñ¹áõÙ, áñÁ áã Ã» ë»Õ³ÝÇÝ ¿ñ ¹ñí³Í, ³ÛÉ »ñÏáõ Ó»éù»ñáíª áõÕÕ³Ñ³Û³ó ¹Çñùáí µéÝ»É ¿ñª ¹»ÙùÇ ³éç¨Á å³Ñ³Í: Ð»Ýó ³Û¹ å³ï×³éáí ¿É, áã ÇÙ Ý»ñë ÙïÝ»ÉÁ, áã ¿É ù³ñïáõÕ³ñáõÑáõª ÇÙ »ï¨Çó í³½»ÉÁ Ý³ ã¿ñ ÝÏ³ï»É ¨ Çñ ï»ÕáõÙ Ñ³Ý·Çëï Ýëï³Í ¿ñ: Ð³Ï³é³Ï ¹»åùáõÙ, Ý³ ßï³å ÙÇÉÇóÇ³ ÏÏ³Ýã»ñ, áñÇó ÇÙ íÇ×³ÏÝ áõÕÕ³ÏÇ ³Ýï³Ý»ÉÇ ÏÉÇÝ»ñ: Ð³ë³ Ýñ³Ý ¨ Éáõé Ï³Ý·Ý»óÇ Ýñ³ ¹ÇÙ³ó: Ü³ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ñ Ï³ñ¹³É ¨ ï»ÕÛ³Ï ã¿ñ, áñ Çñ ¹ÇÙ³ó Ù³ñ¹ Ï³ Ï³Ý·Ý³Í: ºë å»ïù ¿ ³ÏÝÃ³ñÃáñ»Ý ¨ áëÏ»ñã³Ï³Ý ×ßïáõÃÛ³Ùµª ß³ï ³ñ³· áñáß»Ç, Ã» ÇÝãå»ë ëÏë»É Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÁ: êï»ÕÍí»É ¿ñ ß³ï ï³ñûñÇÝ³Ï ÙÇ íÇ×³Ï, áñÁ Ý³Ë³å»ë Ï³ÝË³ï»ë»É ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ñ, áñÇ å³ï×³éáí ¿Éª »ë ÝÙ³Ý ¹»åùÇ Ñ³Ù³ñ Ùß³Ïí³Í ß³ñáõÝ³ÏáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ç: ØÇ µ³Ý Ñëï³Ï ¿ñ. ³Ûë Çñ³íÇ×³ÏáõÙ ÷áùñÇÏ ë³ÛÃ³ùáõÙÝ ³Ý·³Ù µ³í³Ï³Ý ¿ñ, áñå»½Ç Ý³ ß³ï ³ñ³· ÇÝÓ ¹áõñë íéÝ¹»ñ: ºë ÙïùáõÙ ³ñ³· ³ÕáÃ»óÇ ¨ îÇñáçÇó û·ÝáõÃÛáõÝ ËÝ¹ñ»óÇ, áñå»ë½Ç Ï³ñáÕ³Ý³Ù ³Û¹ ï³ñûñÇÝ³Ï Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý »ÉùÝ ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ³ñ¹ÛáõÝ³í»ï ¹³ñÓÝ»É: àñå»ë áõÕ»ÝÇß ÁÝïñ»óÇ §É³í³·áõÛÝ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ³ñÓ³ÏáõÙÝ ¿¦ Ï³ñ·³ËáëÁ ¨ Ñ»Ýó ³Û¹å»ë ¿É í³ñí»óÇ: Þ³ï µ³ñÓñ ïáÝáí áõ Ñ³Ù³ñÛ³ ÙáõÝÝ³Ãáí ·áé³óÇ. ¸áõù ÏáõÉïáõñ³ ãáõÝ»±ù, Ò»½ Ùáï ÑÛáõñ»ñÁ ÙÇ±ßï »Ý ³Ûëù³Ý »ñÏ³ñ áïùÇ íñ³ ÙÝáõÙ, Ã»± Ýñ³Ýùª ³é³Ýó ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ý »Ý ÝëïáõÙ: Ü³ ³Ý³ÏÝÏ³ÉÇó áïùÇ Ï³Ý·Ý»ó, ÙÇ ï»ë³Ï í³Ë»ó³Íª Ã»ñÃÁ ßåñï»ó ¨ Ñ³Ù³ñÛ³ ·áé³Éáõ ïáÝáí µÕ³í»ó. ¸áõù á±í »ù, ÇÝãå»±ë Ñ³ÛïÝí»óÇù ³Ûëï»Õ, Ç±Ýã »ù áõ½áõÙ ÇÝÓ³ÝÇó, á±í Ò»½ Ý»ñë ÃáÕ»ó…: Ü³ í³ËÇó ë³ñë³÷»ÉÇ ·áõÝ³ïí»É ¿ñ ¨ ³é³Ýó ÇÙ å³ï³ëË³ÝÁ Éë»Éáõ, ÷áñÓ»ó ë»ÕÙ»É ë»É»ÏïáñÇ Ïá×³ÏÁ, áñå»ë½Ç Ï³ÝãÇ ù³ñïáõÕ³ñáõÑáõÝ ¨ ¿ÉÇ ÇÝã-áñ Ù³ñ¹Ï³Ýó, áñå»ë½Ç ÇÝÓ ³ñ³· ë»ÝÛ³ÏÇó ¹áõñë ³Ý»Ý: ²Û¹ å³ÑÇÝ »ë áõñÇß ×³ñ ãáõÝ»Ç, ëïÇåí³Í Ó»éùë Ù»ÏÝ»óÇ ¨ ³Ýç³ï»óÇ 43

ë»É»ÏïáñÇ Ïá×³ÏÁ, Ù³ïë ï³ñ³ µ»ñ³ÝÇë ¨ Ñ³Ù³ñÛ³ ßßáõÏáí ³ë³óÇ. ë…áõ…ë, »ë íï³Ý·³íáñ Ù³ñ¹ ã»Ù, Ð³Û³ëï³ÝÇó ß³ï Ï³ñ¨áñ Ñ³ñóáí »Ù Ñ³ë»É Ò»½ Ùáï: ÂáõÛÉ ïí»ù, ³ë»ÉÇùë ³ñ³· ³ë»Ù áõ Ñ»é³Ý³Ù: Ü³ ßßÙ³Í Ï³Ý·Ý»É áõ ã¿ñ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ áãÇÝã Ëáë»É: ºë ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿Ç ³ñ³·-³ñ³· Ëáë»É, áñå»ë½Ç Ý³ ÑÝ³ñ³íáñÇÝ ã³÷ áõß §Ë»ÉùÇ ·³ñ¦ áõ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝÁ »ñÏ³ñ ÙÝ³ñ ÇÝÓ Ùáï ¨ Ý³ ÁÝï»É³Ý³ñ ÇÙª Çñ Ùáï ·ïÝí»Éáõ ÇñáÕáõÃÛ³ÝÁ: Ü³ áõ½»ó ÇÝã-áñ µ³Ý ³ë»É, »ë ¹³ñÓÛ³É ³ñ³· ÁÝ¹Ñ³ï»óÇ Ýñ³Ý ¨ ³ë³óÇ. »Ã» ¸áõù ÉÇÝ»Çù ÇÙ ÑÛáõñÁ ºñ¨³ÝáõÙ, ³ÝÏ³Ë ÇÙ ½µ³Õ»óñ³Í å³ßïáÝÇóª »ë Ññ³ß³ÉÇ ÁÝ¹áõÝ»ÉáõÃÛáõÝ ¨ ÑÛáõñ³ëÇñáõÃÛáõÝ ÏÏ³½Ù³Ï»ñå»Ç Ò»½ Ñ³Ù³ñ: ºí ß³ï ³ñ³·ª Ëñ³ï³Ï³Ý ïáÝáí ß³ñáõÝ³Ï»óÇ. Ù³ñ¹Á ÙÇßï å»ïù ¿ ß³ï ³í»ÉÇ µ³ñÓñ Ï³Ý·Ý³Í ÉÇÝÇ, ù³Ý Çñ ½µ³Õ»óñ³Í å³ßïáÝÝ ¿: ì»ñç³å»ë, Ù»Ýù µáÉáñë ³Ûë ÏÛ³ÝùáõÙ ÍÝíáõÙ »Ýù áñå»ë Ù³ñ¹, ³ÛÉ áã Ã» å³ßïáÝÛ³: ²ÛÝå»ë áñ, µáÉáñë ¿É Ñ³í³ë³ñ »Ýù ³Ûë ÑáÕÇ íñ³ ¨ Çñ³ñ Ñ³Ý¹Çå»Éáõ áõ Ëáë»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ µáÉáñÇÝë ¿ª ³ÝÏ³Ë ³½·áõÃÛáõÝÇó áõ ½µ³Õ»óñ³Í ¹ÇñùÇó: Ò»ñ ï³ñûñÇÝ³Ï å³Ñí³Íùáí ³ÛÝåÇëÇ ÙÃÝáÉáñï »ù ëï»ÕÍáõÙ, áñ ³ÛÝ Ï³ñ¨áñ ³ë»ÉÇùÁ, áñÇ Ñ³Ù³ñ Ñ³ÛïÝí»É »Ù ³Ûëï»Õ ¨ áñÁ å»ïù ¿ ÷áË³Ýó»Ù Ò»½, Ï³ñÍ»ë ÙÇ ï»ë³Ï Ë³ÙñáõÙ ¿ ÇÙ Ù»ç ¨ áõ½áõÙ »Ù í³ÛñÏÛ³Ý ßáõïª ³é³Ýó áñ¨¿ µ³é ³ë»Éáõ` ³ñ³· Ñ»é³Ý³É ³Ûëï»ÕÇó: ²ÛÝå»ë áñ, »ë ÙÇ ù³ÝÇ í³ÛñÏÛ³ÝÇó ÏÉù»Ù Ò»ñ ³ßË³ï³ë»ÝÛ³ÏÁ ¨ ¸áõù Ïí»ñ³¹³éÝ³ù Ò»ñ ³Ù»Ý³Ñ³×»ÉÇª ÙÇ³ÛÝ³Ï íÇ×³ÏÇÝ: ¸ñ³ÝÇó Ñ»ïá, »Ã» ÝáõÛÝÇëÏ ÇÝùÝ»ñ¹ ³é³ç³ñÏ»ù ÙÝ³É, ÙÇ¨ÝáõÛÝ ¿ ã»Ù ÙÝ³, ù³ÝÇ áñ íÇñ³íáñ³Ýùë ÙÇÝã¨ »ñÏÇÝù ¿ Ñ³ëÝáõÙ: ØÇ Ëáëùáí, ÇÝÓ ³Ù»Ý ÇÝã Ï³ñáÕ »ù ³é³ç³ñÏ»É, µ³óÇ Ýñ³ÝÇó, áñ »ë ÙÇ ùÇã ¿É ÙÝ³Ù ¨ ³ë»Ù ÇÙ ³ÛóÇ Ýå³ï³ÏÁ: ²Ûë í»ñçÇÝ ÙïùÇ íñ³ª »ë Ó»éùë ï³ñ³ ¹»åÇ å³Ûáõë³Ïë, áñÝ ³ñ¹»Ý ï»Õ³íáñ»É ¿Ç Ýñ³ ³ßË³ï³ë»Õ³ÝÇ íñ³, áñ Çµñ í»ñóÝáõÙ »Ù áõ ·Ý³Ù: Ü³ ³ÝÙÇç³å»ë Ó»éùë µéÝ»ó ¨ Ý»ñáÕáõÃÛáõÝ ËÝ¹ñ»Éáí, ÙÇ ï»ë³Ï Ù»Õ³íáñÇ Ñ³Û³óùáí ³ë³ó. É³í…É³í…, ÙÇ Ý»Õ³óÇñ, »ë µÝ³í ó³ÝÏáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ù Ò»½ íÇñ³íáñ»Éáõ, ËÝ¹ñáõÙ »Ù ³ë»ù Ò»ñ ·³Éáõ Ýå³ï³ÏÁ: ºí ³ñ³· ³í»É³óñ»ó. ËÝ¹ñáõÙ »Ù Ýëï»ù, Ù³ñ¹³í³ñÇ Ëáë»Ýù: ÜáñÇó »Ù ³ëáõÙ, ÏÝ»ñ»ù, áñ ³Ù»Ý ÇÝã ³Ûëå»ë ëï³óí»ó: ²Û¹ ³Ù»ÝÝ ÇÝÓÝÇó ³ÝÏ³Ë »Õ³í: ºë ÙÇ ï»ë³Ïª íÇñ³íáñí³ÍÇ ï»ëù ÁÝ¹áõÝ»óÇ ¨ ¹»ñ³ë³Ý³Ï³Ý Ù»Í í³ñå»ïáõÃÛ³Ùµ ³ë³óÇ. ¿É áãÇÝã ãáõÝ»Ù ³ë»Éáõ…, »ë ³ñ¹»Ý ×³Ý³ã»óÇª µáÉáñ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç ÏáÕÙÇó å³ïÏ³é³ÝùÇ ³ñÅ³ÝÇ èáõë ³½·ÇÝ: àñù³Ýáí áñ ó³í³ÉÇ ¿, ÝáõÛÝù³Ý ¿É É³í ¿, áñ »Õ³ Ò»½ Ùáï ¨ Ò»½³Ýáíª ÷³ëïáñ»Ý ×³Ý³ã»óÇ ÙÇ ³ÙµáÕç ÅáÕáíñ¹Ç: ²÷ëáëáõÙ »Ù, áñ Ù»Ýù ÛáÃ³Ý³ëáõÝ ¨ ³í»ÉÇ ï³ñÇÝ»ñ Ò»½ Ñ»ï ÙÇ³ëÇÝ ³åñ»É »Ýù ÝáõÛÝ ÁÝï³ÝÇùáõÙª ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ØÇáõÃÛáõÝáõÙ ¨ ³Ûëù³Ý áõß³óáõÙáí ÙÇ³ÛÝ Ñ³ëÏ³ó³, áñ ³Û¹ ³ÙµáÕç ÁÝÃ³óùáõÙª áñå»ë ÁÝï³ÝÇùÇ ³Ý¹³Ù, ¸áõù ³ÛÝù³Ý ¿É ³½ÝÇí ã»ù »Õ»É Ù»ñª Ñ³Û»ñÇë ÝÏ³ïÙ³Ùµ ¨ Ù»½ ÙÇßï ¿É í»ñ¨Çó »ù 44

Ý³Û»É: ´Ý³Ï³Ý³µ³ñ, ³Ûë å³ñ³·³ÛáõÙ ÁÝï³ÝÇùÇ ÇÙ³ëïÁ ÉñÇí í»ñ³ÝáõÙ ¿: ²í»ÉÇ É³í Ï³Ý»ù, áñ ù³Ûù³Û»ù ³Û¹ ÁÝï³ÝÇùÁ ¨ ãÝí³ëï³óÝ»ù ÙÝ³ó³ÍÝ»ñÇÝ: Ð³Ï³é³Ï ¹»åùáõÙ, ¹»Ù Ï³éÝ»ù îÇñáç å³ïÅÇÝ: Ð³, ãÙáé³Ý³Ù Ý³¨ ³ë»É, áñ ¸áõùª å³ßïáÝÛ³Ý»ñ¹ »ù ³½·Ç Ñ³Û»ÉÇÝ ¨ å³ñï³íáñ »ù Ò»½ ³ÛÝå»ë å³Ñ»É, áñ ûñÇÝ³Ï Í³é³Û»ù Ý³¨ ÙÛáõëÝ»ñÇÝ: Î³ñÍáõÙ »Ù, ë³ ¿ ÁÝï³ÝÇùÇ ÙÇ³Ï µ³Ý³Ó¨Ý áõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ: ²Ñ³ ÇÙ Ñ»é³ËáëÇ Ñ³Ù³ñÁ, ë³ ¿Éª ×³Ý³å³ñÑ³Í³ËëÁ. »ë Ò»½ Ññ³íÇñáõÙ »Ù Ð³Û³ëï³Ý: Î·³ù áõ Ïï»ëÝ»ù, Ã» áí ¿ ÑÛáõñÁ ¨ ÇÝãå»ë å»ïù ¿ Ýñ³Ý ¹ÇÙ³íáñ»É áõ ×³Ý³å³ñÑ»É: ä³Ûáõë³ÏÇó Ñ³Ý»óÇ »ñÏáõ Ñ³ï ÏáÝÛ³Ï, ¹ñ»óÇ ë»Õ³ÝÇÝ ¨ ÷áñÓ»óÇ ³ñ³· ¹áõñë ·³É: Þñçí»óÇ ¨ ³ë³óÇ. ß³ï ½·³óí³Í »Ù µ³ñÓñ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ÁÝ¹áõÝ»ÉáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ ÷áñÓ»óÇ ù³ÛÉ»ñë áõÕÕ»É ¹»åÇ »ÉùÇ ¹áõéÁ: Ü³ ¹³ñÓÛ³É µéÝ»ó Ó»éùë ¨ ³ë³ó. ËÝ¹ñáõÙ »Ù Ù»Ï ñáå»áí Ýëï»ù, ¿ÉÇ Ï·Ý³ù: ºë Ý»Õ³ó³ÍÇ Ï»óí³Íùáíª ÙÇ ï»ë³Ï ÏÇë³Ýëï»É ³ñ»óÇ ¨ ³ë³óÇ. Ï³ñÍáõÙ »Ù ³Ù»Ý ÇÝã ³ëí³Í ¿ ¨ Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝÝ ³í³ñïí³Í ¿: Æ±Ýã Ï³ñÇù Ï³ Ýëï»Éáõ: ²Û¹ å³ÑÇÝ, Ýñ³ ¹»ÙùÇÝ ÉñÇí ¹³çí³Í ¿ñ ß÷áÃí³ÍáõÃÛ³Ý ¨ Ù»Õ³íáñáõÃÛ³Ý ¹ñáßÙÁ: Ü³ Éáõé Ñ»ï áõ ³é³ç ¿ñ ³ÝáõÙ ¨ Ë³Ëï»Éáí ÉéáõÃÛáõÝÁ, Ñ³ÝÏ³ñÍ³ÏÇ ³ë³ó. ÇÝÓ³ÝÇó å»ïù ã¿ Ý»Õ³Ý³É, »Õµ³Ûñ: ºë ß³ï ½µ³Õí³Í Ù³ñ¹ »Ù, ÇÙ å³ßïáÝÇ µ»ñáõÙáí ¿ ³Û¹å»ë: úñ³Ï³Ý Ñ³ñÛáõñ³íáñ Ù³ñ¹ÇÏ »Ý ·³ÉÇë ³Ûëï»Õ, á±ñ Ù»ÏÇÝ ÁÝ¹áõÝ»Ù: ºÃ» ëÏë»Ù ¹ñ³Ýáí ½µ³Õí»É, ³å³ ÙÇáõÃ»Ý³Ï³Ý Ýß³Ý³ÏáõÃÛ³Ý ÇÙ ·áñÍ»ñÝ á±í å»ïù ¿ ³ÝÇ: ÆëÏ ÑÇÙ³ Ñ³Ý·Çëï ³ë»ù, Ã» Ç±Ýã ·áñÍáí »ù »Ï»É ÇÝÓ Ùáï: ºë Éé»óÇ, ¹³ñÓÛ³É Ó»éùë å³ñ½»óÇ ¹»åÇ å³Ûáõë³ÏÁ, áñ Çµñ í»ñóÝáõÙ »Ù áõ ¹áõñë ·³Ù: Ü³ ¹³ñÓÛ³Éª Ù»Õ³íáñÇ ïáÝáí ³ë³ó. ÝáñÇó »Ù ÏñÏÝáõÙ, ÙÇ Ý»Õ³ó»ù ÇÝÓ³ÝÇó, »ñµ»ù ã¿Ç ó³ÝÏ³Ý³ Ò»½ íÇñ³íáñ»É: ÊÝ¹ñáõÙ »Ù ³ë»ù, Ã» Ç±Ýã Ñ³ñóáí »ù »Ï»É: ¾É ëÇñï »ù ÃáÕÝáõÙ, áñ Ù³ñ¹ Ï³ñáÕ³Ý³ µ³Ý ³ë»É,- ÇÝùÝ³·áÑ Ý»ï»óÇ »ë: Ð³Ù³ñ»ù, áñ ÇÙ µáÉáñ Ñ³ñó»ñÁ ÉáõÍ»É »ù ¨ Ñ³Ý·Çëï ëñïáí ß³ñáõÝ³Ï»ù ³ßË³ï»É, ÇëÏ ÇÝÓ ÃáõÛÉ ïí»ù ·Ý³Ù: ÖÇßïÝ ³ë³Í, ³ÛÝù³Ý ¿Ç Ùï»É ¹»ñÇë Ù»ç, áñ ÙÇ å³Ñ Çñáù áõ½áõÙ ¿Ç ·Ý³É, »ñµ Ý³ Ñ»ñÃ³Ï³Ý ³Ý·³Ù µéÝ»ó Ó»éùë ¨ ³ë³ó. »Ã» áõ½áõÙ »ù, Ï³ñáÕ »Ù Ý»ñáÕáõÃÛáõÝ ËÝ¹ñ»É, ÙÇ³ÛÝ Ã» ³ë»ù. Ç±Ýã Ñ³ñóáí »ù »Ï»É: ²Ëñ, ß³ï Ñ»ï³ùñùÇñ Ù³ñ¹ »ù, Ñ³…, Ù³ñ¹ ³Ù³ãáõÙ ¿É ¿, Ã» ÙÇ µ³Ý ³ëÇ: ´³Ûó, áñå»ë½Ç Ò»½ íÇñ³íáñ³Í ãÉÇÝ»Ù, ëïÇåí³Í Ï³ë»Ù: àõÕÕ³ÏÇ, ³ÛÝù³Ý ÷áùñ Ñ³ñó ¿, áñ Ù³ñ¹ ÇëÏ³å»ë ³Ù³ãáõÙ ¿ ³ë»É: Ò»½ å»ïù ¿ª Ò»ñ å³ßïáÝÇÝ Ñ³ñÇñ Ñ³ñó»ñáí ¹ÇÙ»É, ³ÛÉ áã Ã» ³ÛëåÇëÇ ãÝãÇÝ Ñ³ñóáí: Ð³Û³ëï³ÝÇó í»ñ »Ù Ï³ó»É áõ »Ï»É, áñ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ ÙÇ Ñ³ï ·»ñÙ³Ý³Ï³Ý å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñù (ýé»½) ï³Ý»Ù: Ð³, Ñ³, ÁÝ¹³Ù»ÝÁ ÙÇ Ñ³ï: Ü³ ÙÇ å³Ñ Ñá·áó Ñ³Ý»ó, Ñ³í³Ý³µ³ñ ã¿ñ ëå³ëáõÙ ÝÙ³Ý Ñ³ñó³¹ñÙ³Ý ¨ ÙÇ ï»ë³Ï ß÷áÃí³Í ÷áñÓ»ó ÇÝã-áñ µ³Ý ³ë»É, »ñµ »ë ³ñ³· Ï³ÝË»óÇ Ýñ³Ý ¨ ³í»É³óñÇ. å³ïÏ»ñ³óñ»ù, áñ »ë Ò»ñ áõë³ÝáÕ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñÝ »Ù Ï³Ù é³½Ù³×³Ï³ïáõÙ ÷ñÏ»É »Ù Ò»ñ 45

ÏÛ³ÝùÁ: ê³Ï³ÛÝ, ËÝ¹ñáõÙ »Ù ³Ûë ³Ù»ÝÁ ãí»ñ³Í»ù §³é¨ïñÇ¦: ²Û¹ å³ÑÇÝ Ý³ Ýëï»ó, ·ÉáõËÝ ³é³í ³÷»ñÇ Ù»ç, í»ñóñ»ó Ñ»é³ËáëÝ áõ ÇÝã-áñ Ñ³Ù³ñ Ñ³í³ù»ó: ºë ³ñ³· Ñ³ëÏ³ó³, áñ Çñáùª ß³ï ¹Åí³ñ Ñ³ñóáí »Ù Ýñ³Ý ¹ÇÙ»É: Ü³ ÙÇ³óñ»ó µ³ñÓñ³ËáëÁ, áñå»ë½Ç »ë ÝáõÛÝå»ë Éë»Ù: ÈëáõÙ »Ù, ØÇË³ÛÇÉ ²É»ùë³Ý¹ñáíÇã, Ñ»é³Ëáë³½³Ý·ÇÝ ³Ûëå»ë ³ñÓ³·³Ýù»ó ËáëáÕÁ: Ð³ëÏ³ó³, áñ Ý³ Ï³åí»É ¿ñ Çñ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ³ßË³ï³ÏóÇ Ñ»ï: ¼³¹áéÝáí, ³Ûë å³ÑÇÝ ÇÝÓ Ùáï ¿ Ð³Û³ëï³ÝÇó Å³Ù³Ý³Í ÇÙ É³í ÁÝÏ»ñÝ»ñÇó Ù»ÏÁª (Ñ³Û³óùáí Ý³ÛáõÙ ¿ñ ÇÝÓ, áñå»ë½Ç ó³Íñ ïáÝáí ³ë»Ù ³ÝáõÝë) ²Ý³ÝÇ³Ý, áñÇÝ ·»ñÙ³Ý³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý å³Õå³Õ³ÏÇ Ù»Ï Ñ³ï ë³ñù ¿ Ñ³ñÏ³íáñ, ÇÝãå»±ë Ï³ñáÕ »Ýù Ýñ³Ý û·Ý»É: Ü³ Éë»ó ¨ ³ÝÙÇç³å»ë å³ï³ëË³Ý»ó. ØÇË³ÛÇÉ ²É»ùë³Ý¹ñáíÇã, ¹³ ÑÝ³ñ³íáñ ã¿, ù³ÝÇ áñ Ò»ñ ³ÛëÇÝã Ññ³Ù³ÝÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝª í³ÉÛáõï³Ûáí ·Ýí³Í ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÝ ³ñ·»Éí³Í ¿ í³×³é»É Ù³ëÝ³íáñ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý, ³é³í»É ¨ëª ³ÛÉ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý: Ü³¨ ³í»É³óñ»ó, áñ µ³í³Ï³ÝÇÝ Å³Ù³Ý³Ï ¿ ³Û¹ ë³ñù»ñÇó ãÇ ·Ýí»É ¨ »Õ³ÍÝ»ñÝ ¿É í³Õáõó µ³ßËí»É »Ý ¨ Ù»Í ó³ÝÏáõÃÛ³Ý áõ ËáãÁÝ¹áï ãÉÇÝ»Éáõ å³ñ³·³ÛáõÙ ³Ý·³Ù` ¹³ Ñ³Ù³ñÛ³ ³ÝÉáõÍ»ÉÇ Ñ³ñó ¿: Ü³ ³Ýç³ï»ó Ñ»é³ËáëÁ ¨ ëÏë»ó ÇÝÓ Ñ³Ý·³Ù³Ý³ÉÇó µ³ó³ïñ»É, Ã» ÇÝãáõ Çñ»Ýù Çñ³íáõÝù ãáõÝ»Ý ³Û¹åÇëÇ ë³ñù í³×³é»É: Ð»ïá ³í»É³óñ»ó Ý³¨, áñ ³Û¹ ë³ñù»ñÇ ÃÇíÁ èáõë³ëï³ÝáõÙ ÝáõÛÝå»ë ÷áùñ ¿ ¨ »Õ³ÍÝ»ñÝ ¿É Ù³ñ¹ÇÏ ¹ñ»É »Ý ·áñÍÇ Ù»ç: âÝ³Û³Í µ³ó³ë³Ï³Ý å³ï³ëË³ÝÇÝ, ³Û¹ å³ÑÇÝ »ë ½·³óÇ, áñ Ï³ñÍ»ëª ÏÇëáí ã³÷ ³ñ¹»Ý Ñ³ë»É »Ù ÇÙ Ýå³ï³ÏÇÝ, ù³ÝÇ áñ ½ñáõÛóÇ ÝÛáõÃÁª å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñùÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇó` ï»Õ³÷áË»É ¿Ç Ð³Ûèáõë³Ï³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³Ï: îå³íáñáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝåÇëÇÝ ¿ñ, áñ Ù»Ýù ³í»ÉÇ ß³ï ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý Ñ³ñÃáõÃÛ³Ý íñ³ ¿ÇÝù, ù³Ý Ù³Ýñ ³é¨ïñ³ÛÇÝ: Üñ³ Ù»çª ³Û¹ å³ÑÇÝ ³í»ÉÇ ß³ï ËáëáõÙ ¿ñ èáõë³Ï³Ý Ù»Í »Õµáñ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ: Üñ³ ¹»ÙùÇ É³ñí³ÍáõÃÛáõÝÝ ³ëïÇ×³Ý³µ³ñ ÃáõÉ³ÝáõÙ ¿ñ: §âÝ³Û³Í ³ÛÝ µ³ÝÇÝ, áñ ³Û¹ Ñ³ñóÁ ÉáõÍ»ÉÁ åñ³ÏïÇÏáñ»Ý ³ÝÑÝ³ñ ¿, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí ³Ù»Ý ç³Ýù å»ïù ¿ ·áñÍ³¹ñ»Ù ù»½ û·Ý»Éáõ Ñ³Ù³ñ¦,- ³ë³ó ØÇË³ÛÇÉ ²É»ùë³Ý¹ñáíÇãÁ: Ü³ ¹³ñÓÛ³É ÙÇ³óñ»ó ë»É»ÏïáñÇ µ³ñÓñ³ËáëÁ ¨ ëÏë»ó Ñ»ñÃáí ÙÇ³Ý³É ØáëÏí³ ù³Õ³ùÇ ³é¨ïñÇ, Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ëÝÝ¹Ç, åïáõÕµ³Ýç³ñ»Õ»ÝÇ ·ÉË³íáñ í³ñãáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å»ï»ñÇÝ, µáÉáñÇÝ áõÕÕ»Éáí ÙÇ¨ÝáõÛÝ Ñ³ñóÁ. Ç±Ýã ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ Ï³ª ºñ¨³ÝÇó Å³Ù³Ý³Í Çñ Ùï»ñÇÙ ÁÝÏ»ñáç Ñ³Ù³ñ Ù»Ï Ñ³ï ·»ñÙ³Ý³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñù Ó»éù µ»ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ò³íáù, µáÉáñÁ ïí»óÇÝ ÙÇ¨ÝáõÛÝ å³ï³ëË³ÝÁ. å³ñáÝ Ý³Ë³·³Ñ, ³éÏ³ ¿ Ò»ñ ³ÛëÇÝã Ññ³Ù³ÝÁ, áñáí ÏïñáõÏ ³ñ·»ÉíáõÙ ¿ ÝÙ³Ý³ïÇå áñ¨¿ ë³ñù í³×³é»É áñ¨¿ Ù³ëÝ³íáñ ÑÇÙÝ³ñÏÇ, ³é³í»É ¨ëª ³ÛÉ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ù³ëÝ³íáñ ÑÇÙÝ³ñÏÇ: Üñ³Ýù µáÉáñÁª Ï³ñÍ»ë å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í, 46

ÙÇ³µ»ñ³Ý ³ëáõÙ ¿ÇÝ, áñ Çñ»Ýù ÝáõÛÝå»ë ÝÙ³Ý ë³ñù»ñÇ ß³ï Ù»Í å³Ñ³Ýç³ñÏ áõÝ»Ý, ù³ÝÇ áñ Çñ»Ýó áõÝ»ó³Í ù³Ý³ÏÁ ß³ï ùÇã ¿ ¨ ãÇ µ³í³ñ³ñáõÙ »Õ³Í å³Ñ³Ýç³ñÏÁ: Ü³ ÙÇ ß³ñù ³ÛÉ ï»Õ»ñ ¿É ½³Ý·³Ñ³ñ»ó, ë³Ï³ÛÝª ³å³ñ¹ÛáõÝ: ²Û¹ µáÉáñ ï»Õ»ñÇó ¨ë` å³ï³ëË³ÝÝ»ñÁ ÝáõÛÝÝ ¿ÇÝ: ÆÝÓ û·Ý»Éáõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÁ Ýñ³ Ù»ç ³ÛÝù³Ý ¿ñ ·ÉáõË µ³ñÓñ³óñ»É, áñ ³Û¹ Ñ³ñóÁ` Ï³ñÍ»ë Ýñ³ Ñ³Ù³ñ ¹³ñÓ»É ¿ñ å³ïíÇ Ñ³ñó ¨ Ý³ Ñ³ÛïÝí»É ¿ñ µ³í³Ï³Ý ³Ýû·Ý³Ï³Ý íÇ×³ÏáõÙ: î»ëÝ»Éáí, áñ ³ÛÉ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ãÏ³, Ý³ ÇÝÓ ³é³ç³ñÏ»ó í»ñóÝ»É ÝáõÛÝ³ïÇå ë³ñùª ë³Ï³ÛÝ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝÙÇç³å»ë ¿É ³í»É³óñ»ó, áñ ¹ñ³Ýó Ó»éù µ»ñ»ÉÁ ÝáõÛÝå»ë ß³ï ¹Åí³ñ ¿: Ü³ ³é³ç³ñÏ»ó, áñ ÷áñÓ»Ýù ÙÇ³ëÇÝ Ùï³Í»É ³Û¹ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, Ù»Ï ³ÛÉ ¹»åùáõÙ »ë Ñ³ëï³ï ³ÝÙÇç³å»ë ÏÑñ³Å³ñí»Ç ³Û¹ ÙïùÇó, ù³ÝÇ áñ ¹ñ³Ýùª Çñ»Ýó ïí³Í ³ñï³¹ñ³ÝùÇ ¨ áñ³Ïáí, ¨ ³ñï³¹ñáÕ³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ ¿³å»ë ½ÇçáõÙ ¿ÇÝ ·»ñÙ³Ý³Ï³ÝÇÝ: ê³Ï³ÛÝ, Ý³ ÇÝÓ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï Ñ³Ùá½áõÙ ¿ñ, áñ ³í»ÉÇ É³í ¿ áõÝ»Ý³É ·áÝ» ËáñÑñ¹³ÛÇÝ ³ñï³¹ñáõÃÛ³ÝÁ, ù³Ý Ã» Ó»éÝáõÝ³ÛÝ í»ñ³¹³éÝ³É Ð³Û³ëï³Ý: ö³ëïáñ»Ý, ³Û¹ å³ÑÇÝ ³ÛÉ »Éù ãáõÝ»Ý³Éáí` »ë ëïÇåí³Í ïí»óÇ ÇÙ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÁ: Ü³ ³ë³ó, áñ ´»É·áñá¹ ù³Õ³ùáõÙ Ï³ ÙÇ Ù»Í ·áñÍ³ñ³Ý, áñÝ ³Ûë å³ÑÇÝ Ý³¨ å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñù»ñ ¿ ³ñï³¹ñáõÙ: Ð»ï³·³ÛáõÙ ¿ñ ÙÇ³ÛÝ å³ñ½í»Éáõ, áñ ¹ñ³Ýó Ó»éù µ»ñ»ÉÁ ÝáõÛÝå»ëª Ñ³Ù³ñÛ³ ³ÝÑÝ³ñÇÝ ¿ñ: ²Û¹ å³ÑÇÝ Ý³ ÝáñÇó ÙÇ³óñ»ó ë»É»ÏïáñÇ µ³ñÓñ³ËáëÁ ¨ Ï³åí»ó ³Û¹ ·áñÍ³ñ³ÝÇ ·ÉË³íáñ ïÝûñ»ÝÇ Ñ»ï (³Û¹ ·áñÍ³ñ³ÝÝ áõÝ»ñ Ùáï 200 000 ³ßË³ï³ÏÇó) ¨ Ýñ³ áñåÇëÇáõÃÛáõÝÁ Ñ³ñóÝ»Éáõó Ñ»ïá ³ë³ó. ³Ûë å³ÑÇÝ ÇÝÓ Ùáï ¿ Ð³Û³ëï³ÝÇó Å³Ù³Ý³Í ÇÙ Ùï»ñÇÙ ÁÝÏ»ñÁ, áñÇÝ å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñù ¿ Ñ³ñÏ³íáñ: îÝûñ»ÝÝ ³ë³ó, áñ ·áñÍ³ñ³ÝÇ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ å»ï³Ï³Ý å³ïí»ñáí ¿ ¨ ·ïÝíáõÙ ¿ ´»É·áñá¹Ç ÏáÙÏáõëÇ Ù³ñ½³ÛÇÝ ÏáÙÇï»Ç ³ÝÙÇç³Ï³Ý ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï: ¶áñÍ³ñ³ÝÇ ³ÙµáÕç ³ñï³¹ñ³ÝùÁ µ³ßËíáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý å³ïí»ñáí ¨ ³ÛÉ ×³Ý³å³ñÑáíª áñ¨¿ µ³Ý ãÇ í³×³éíáõÙ: Ü³ ³í»É³óñ»ó Ý³¨. §ØÇË³ÛÇÉ ²É»ùë³Ý¹ñáíÇã, ù³ÝÇ áñ ¸áõù »ù ½³Ý·³Ñ³ñ»É, Ò»½ áñå»ë µ³ó³éáõÃÛáõÝ, Ï³é³ç³ñÏ»Ù ÙÇ ×³Ý³å³ñÑ, áñáí Ã»ñ¨ë ÑÝ³ñ³íáñ ÉÇÝÇ Ó»éù µ»ñ»É ³Û¹ ë³ñùÇó: ¶áñÍ³ñ³ÝÝ ³Ûë å³ÑÇÝ ³ßË³ï³ÏÇóÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ µÝ³Ï»ÉÇ ïÝ»ñ ¿ Ï³éáõóáõÙ ¨ Ù»Ýù ÉÇÝáÉÇáõÙÇ ¨ ë³Ýï»ËÝÇÏ³ÛÇ Ù»Í ¹»ýÇóÇï áõÝ»Ýù: ÂáÕ Ò»ñ ÁÝÏ»ñÁ ºñ¨³ÝÇó ´»É·áñá¹ ï»Õ³÷áËÇ ë³Ýï»ËÝÇÏ³ áõ ÷³÷áõÏ ÉÇÝáÉÇáõÙ ¨ Ù»Ýù ÷áË³Ý³ÏáõÃÛ³Ý Ï³ñ·áí` Ýñ³Ý Ïïñ³Ù³¹ñ»Ýù ³Û¹ ë³ñù»ñÇó¦: Ü³Ëù³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝ ï³ÉÁ, »ë ÙïùáõÙª ß³ï ³ñ³· áñáß Ñ³ßí³ñÏÝ»ñ ³ñ»óÇ ¨ ·ÉËáí Ýß³Ý ³ñ»óÇª ÇÙ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ÆÙ ¨ ÙÇ³íáñÙ³Ý Ý³Ë³·³ÑÇ ½ñáõÛóÁ ï¨»ó Ùáï ãáñë Å³Ù ¨ ³Û¹ ÁÝÃ³óùáõÙ áã ÙÇ ³Ý·³Ù Ý³ ãå³ï³ëË³Ý»ó ù³ñïáõÕ³ñáõÑáõ áõÕ³ñ³Ï³Í Ñ³ñÛáõñ³íáñ ½³Ý·»ñÇó ¨ áã Ù»ÏÇÝ, áñáÝù Ñ³í³Ý³µ³ñª 47

Ý»ñë ÙïÝ»É ó³ÝÏ³óáÕÝ»ñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ¿ÇÝ: ì»ñçáõÙ Ý³ ÇÝÓ å³ïÙ»ó, áñ ÝáõÛÝ ÙÇ³íáñÙ³Ýª Ð³Û³ëï³ÝÇ Ï³Ù ó³ÝÏ³ó³Í ³ÛÉ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ù³ëÝ³×ÛáõÕÇ ïÝûñ»ÝÁ »ñµ Å³Ù³ÝáõÙ ¿ ØáëÏí³ ¨ ÷áñÓáõÙ ¿ Çñ Ùáï ÙïÝ»É, ³å³ ¹³ Ýñ³Ýó ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ Ñ³çáÕíáõÙ ¿` Å³Ù³ÝÙ³Ý »ñÏñáñ¹ Ï³Ù »ññáñ¹ ûñÁ: ºí ³Û¹ ³Ù»ÝÇ å³ï×³éÁ áã Ã» Çñ ùÙ³Ñ³×áõÃÛáõÝÝ ¿, ³ÛÉ Í³Ýñ³µ»éí³ÍáõÃÛáõÝÝ áõ ½µ³Õí³ÍáõÃÛáõÝÁ: ²ÝÝÏ³ñ³·ñ»ÉÇ ¿ñ, Ã» ³Û¹ å³ïÙáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïáª »ë ÇÝÓ áñù³Ý ßáÛí³Í ¿Ç ½·áõÙ: ÆÙ µ³½Ù³ÃÇí ÷áñÓ»ñÁª áñå»ë ßÝáñÑ³Ï³ÉáõÃÛáõÝ, ÃáÕÝ»É Ã»Ïáõ½ Ýñ³ ë»Õ³ÝÇÝ ¹ñí³Í Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÝÛ³ÏÝ»ñÁ, ³Ýó³Ý ³å³ñ¹ÛáõÝ: Ü³ ÇÝÓ µ³ó³ïñ»ó, áñ ÇÝùÝ³Ýå³ï³Ï ÏÉÇÝÇ ³Û¹ ÏáÝÛ³ÏÝ»ñÇ ÁÝ¹áõÝáõÙÁ, ù³Ý½Ç ÇÝùÁ ï³ÝÁ` ï³ñµ»ñ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñáí Ñ³ñÛáõñ³íáñ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÝÛ³ÏÝ»ñÇ ï»ë³Ï³ÝÇ áõÝÇ: ²ÛÝå»ë áñ, Ý³ ÇÝÓ ËáñÑáõñ¹ ïí»ó, áñå»ë½Ç í»ñç ï³Ù ³Û¹ Å»ëïÇÝ: ØÇ³íáñÙ³Ý Ý³Ë³·³ÑÇó í»ñóñÇ ´»É·áñá¹Ç ·áñÍ³ñ³ÝÇ ïÝûñ»ÝÇ Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñÁ ¨ ÙÝ³ó³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÝ áõ Ù»ÏÝ»óÇ ´»É·áñá¹: ²Û¹ ù³Õ³ùáõÙ »ë ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ¿Ç ÉÇÝáõÙ: Ð³ñóáõ÷áñÓáí ·ï³ ³Û¹ ·áñÍ³ñ³ÝÁ, Ùáï»ó³ ³Ýó³Ï»ïÇÝ, áñå»ë½Ç ½³Ý·³Ñ³ñ»Ù ¨ Ý»ñë ÙïÝ»Ù: ²é³çÇÝ ½³Ý·Á áõÕ³ñÏ»óÇ ·ÉË³íáñ ïÝûñ»ÝÇ ÁÝ¹áõÝ³ñ³Ý, ë³Ï³ÛÝ ·áñÍ³í³ñáõÑÇÝ å³ï³ëË³Ý»ó, áñ ³Ûë å³ÑÇÝ ïÝûñ»ÝÁ ï»ÕáõÙ ã¿ ¨ Ñ³ÛïÝÇ ã¿` »ñµ Ï·³: ÆÝÓ Ñ³Ù³ñ ß³ï ïÑ³× íÇ×³Ï ëï»ÕÍí»ó, ù³Ý½Ç ³Û¹ ù³Õ³ùáõÙ »ë áã áù ãáõÝ»Ç ¨ ³ÝÑ³Ûï ¿ñ, Ã» ÇÝãù³Ý å»ïù ¿ ëå³ë»Ç ³Ýó³Ï»ïáõÙ: ºë áñáß»óÇ ÙÇÝã¨ ïÝûñ»ÝÇ í»ñ³¹³ñÓÁ՝ ÷áñÓ»É ÙïÝ»É ·áñÍ³ñ³Ý ¨ Í³ÝáÃ³Ý³É ³Û¹ ë³ñù»ñÇ å³ñ³Ù»ïñ»ñÇÝ: Ü³ÛáõÙ ¿Ç å³ïÇÝ ÷³Ïóñ³Í Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñÝ»ñÇÝ ¨ Ñ³ÝÏ³ñÍ ³ãùÇë ½³ñÝ»ó ´³Ý¹áõëÛ³Ý ³½·³ÝáõÝÁ: ¸», Ùï³Í»óÇ` ÇÝãù³Ý ¿É ãÉÇÝÇ Ñ³Û ¿, ³í»ÉÇ É³í ¿ ½³Ý·»Ù ¨ Ýñ³ Ùáï ÙïÝ»Ù: ¼³Ý·»óÇ, ë³Ï³ÛÝ å³ï³ëË³ÝÝ ÇÝÓ ³Ý³ÏÝÏ³ÉÇ µ»ñ»ó, ù³ÝÇ áñ å³ñ½í»ó, áñ Ýñ³ ³½·³ÝáõÝÁ áã Ã» ´³Ý¹áõëÛ³Ý ¿, ³ÛÉ ´³Ý¹áõëÛ³Ï: ø³ÝÇ áñ ³ñ¹»Ý ½³Ý·³Ñ³ñ»É ¿Ç ¨ ÇÝÓ Ñ³Ù³ñª Ýñ³ Ï³Ù ó³ÝÏ³ó³Í ³ÛÉ ³ßË³ï³ÏóÇ ÙÇç¨ áã ÙÇ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ ãÏ³ñ, »ë áñáß»óÇ Ýñ³Ý ¿É µ³ó³ïñ»Ù ÇñáÕáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë½Ç Ý³ ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ÙáõïùÇ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ ³å³ÑáíÇ: Ü³ ëÇñáí Ñ³Ù³Ó³ÛÝ»ó ¨ »ë ³Ûó»É»óÇ Ýñ³Ý: ºñÏáõ ûñ ÙÝ³óÇ ´»É·áñá¹áõÙ ¨ ³Û¹ ÁÝÃ³óùáõÙ Ñ³Ý¹Çå»óÇ ·áñÍ³ñ³ÝÇ µ³½Ù³ÃÇí å³ßïáÝÛ³Ý»ñÇ Ñ»ïª ëÏë³Í ·ÉË³íáñ ïÝûñ»ÝÇó, Ýñ³ ï»Õ³Ï³ÉÝ»ñÇó, í»ñç³óñ³Íª µ³ÅÇÝÝ»ñÇ å»ï»ñÇó: ä³ÛÙ³Ý³íáñí³ÍáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»ñí»ó, áñ »ë ºñ¨³ÝÇó ´»É·áñá¹ ï»Õ³÷áË»Ù ÷³÷áõÏ ÉÇÝÇáÉÇáõÙ ¨ ë³Ýï»ËÝÇÏ³ ¨ ¹ñ³ ¹ÇÙ³óª ³Û¹ ·áõÙ³ñÇ Ñ³Ù³ñÅ»ù ã³÷áí í»ñóÝ»Ù å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñù»ñ: ¶áñÍ³ñ³ÝáõÙ ·ïÝí»Éáõ ÁÝÃ³óùáõÙ »ë ÙáïÇÏÇó Í³ÝáÃ³ó³ ³Û¹ ë³ñù»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÁª ï»Õ»Ï³ó³, áñ ³ñï³¹ñíáõÙ ¿ñ »ñÏáõ ï»ë³Ï ë³ñù»ñ: Üñ³Ýù Çñ³ñÇó ï³ñµ»ñíáõÙ 48

¿ÇÝ ÙÇ³ÛÝ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý Ñ½áñáõÃÛ³Ùµ: Ð½áñ ë³ñù»ñÝ ³ñï³¹ñíáõÙ ¿ÇÝ ´»É·áñá¹Ç ÏáÙÏáõëÇ Ù³ñ½ÏáÙÇ Ñ³ïáõÏ å³ïí»ñáí ¨ Ýñ³Ýó ù³Ý³ÏÝ ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ³í»ÉÇ ùÇã ¿ñ: ²Û¹ å³ÑÇÝ »ë ÙïùáõÙ ýÇùë»óÇ, áñ ³Ù»Ý ÇÝã µ³ñ»Ñ³çáÕ Ï³½Ù³Ï»ñå»Éáõ ¹»åùáõÙ, ³Ýå³ÛÙ³Ý å»ïù ¿ ÷áñÓ»Ù Ñ³ïáõÏ å³ïí»ñáí ³ñï³¹ñí³Í ë³ñù»ñÇó í»ñóÝ»É: ä³ÛÙ³Ý·ÇñÁ ÏÝù»óÇ ¨ ³ÝÙÇç³å»ë í»ñ³¹³ñÓ³ ºñ¨³Ý: ²ë»Ù, áñ ºñ¨³ÝáõÙ ß³ï ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ Ñ³ÛÃÑ³ÛÃ»óÇ ÷³÷áõÏ ÉÇÝáÉÇáõÙÁ ¨ ë³Ýï»ËÝÇÏ³Ý: ØÝáõÙ ¿ñ ÙÇ³ÛÝ Ï³½Ù³Ï»ñå»É ¹ñ³ ï»Õ³÷áËáõÙÁ ºñ¨³ÝÇó` ´»É·áñá¹: ì³ñÓ»óÇ µ»éÝ³ï³ñ Ù»ù»Ý³, µ³ñÓ»óÇ ³ÙµáÕç µ»éÁ, ýÇùë»óÇ Ù»ù»Ý³ÛÇ å»ïÑ³Ù³ñ³ÝÇßÁ, í×³ñ»óÇ áñáß³ÏÇ Ï³ÝË³í×³ñ ¨ Ù»ù»Ý³Ý ×³Ý³å³ñÑ ÁÝÏ³í: Ð³çáñ¹ ûñÝ ÇÝùÝ³ÃÇéáí ³ñ³· Ñ³ë³ ´»É·áñá¹, Ùï³ ·áñÍ³ñ³Ý ¨ Ñ³Õáñ¹»óÇ Ýñ³Ýó, áñ µ»éÁ ×³Ý³å³ñÑÇÝ ¿ ¨ Ï³ñáÕ »Ýù ³ñ¹»Ý ½µ³Õí»É å³ÛÙ³Ý³·ñÇ Ý³Ë³å³ïñ³ëï³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÝ»ñáí: ²Ýó³í Ùáï ãáñë ûñ, Ù»ù»Ý³Ý ãÏ³ñ ¨ Ù»çë ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ³ÝÑ³Ý·ëïáõÃÛáõÝ ³é³ç³ó³íª áã ÙÇ³ÛÝ ×³Ý³å³ñÑ³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý, ³ÛÉ í³ñáñ¹Ç Ùïù³÷áËáõÃÛ³Ý ³éáõÙáí: ²ÝÑ³Ý·ëï³ÝáõÙ ¿Ç. µ³ áñ Ñ³ÝÏ³ñÍ í³ñáñ¹Á áñáßÇ ùó»É ¨ µ»éÁ ÙÇ ï»Õ í³×³éÇ áõ ³ÝÑ»ï³Ý³, Ç±Ýã ÏÉÇÝÇ ÇÙ íÇ×³ÏÁ: ¶áñÍ³ñ³ÝÇ ³ßË³ï³ÏÇóÝ»ñÇ ³ÛÝ Ñ³ñóÇÝ, Ã» »ë Ç±Ýã »ñ³ßËÇù áõÝ»Ù, áñ ³Û¹ Ù»ù»Ý³Ý Ñ³ëï³ï Ï·³, »ë å³ï³ëË³Ý ãáõÝ»Ç, ù³Ý½Ç µ³óÇ Ù»ù»Ý³ÛÇ å»ïÑ³Ù³ñ³ÝÇßÇó, áñ¨¿ ³ÛÉ ïíÛ³É ãáõÝ»Ç: ÜáõÛÝÇëÏ, ÇÙ ¨ í³ñáñ¹Ç ÙÇç¨ Ã»Ïáõ½ Ó¨³Ï³Ýª áñ¨¿ ÷³ëï³ÃáõÕÃ Ï³½Ùí³Í ã¿ñ: ºë ÙÇ³ÙÇï ã¿Ç, áõÕÕ³ÏÇª ¹ñ³Ýù ³ÛÝåÇëÇ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñ ¿ÇÝ, áñ µáÉáñÁ` µáÉáñÇÝ íëï³ÑáõÙ ¿ÇÝ ¨ »ë Ï³ëÏ³Í»Éáõ áñ¨¿ µ³Ý ãáõÝ»Ç: ²Û¹ å³ÑÇÝ ³ñ¹»Ý` Ùïùáíë Ñ³½³ñ áõ ÙÇ í³ï µ³Ý ¿ñ ³ÝóÝáõÙ: ÜáõÛÝÇëÏ ³ÛÝ, áñ ÑÝ³ñ³íáñ ¿ í³ñáñ¹Á Ù»ù»Ý³ÛÇ íñ³ Ï»ÕÍ Ñ³Ù³ñ³ÝÇß ï»Õ³¹ñ³Í ÉÇÝÇ: ²Û¹ ¹»åùáõÙ, Ýñ³Ý ·ïÝ»ÉÝ` ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë ³ÝÑÝ³ñ Ï¹³éÝ³ñ: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, ·áñÍ³ñ³ÝÇ ³ßË³ï³ÉÇóÝ»ñÁ ÝáõÛÝå»ë ã¿ÇÝ Ñ³í³ïáõÙ, áñ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ Éáõñç ¿ ¨ Ï³ñ× Å³Ù³Ý³ÏáõÙª Ù»ù»Ý³Ý Çñ»Ýó ³Û¹ù³Ý å»ïù³Ï³Ý µ»éáí ÏÑ³ëÝÇ ´»É·áñá¹: àñáß³ÏÇ å³ÑÇó ëÏë³Í` Å³Ù³Ý³ÏÝ ³ñ¹»Ý ß³ï ¹³Ý¹³Õ ¿ñ ³ÝóÝáõÙ, ³í»ÉÇÝª ÇÝÓ »ñµ»ÙÝ ÃíáõÙ ¿ñ, Ã» ³ÛÝ Ï³Ý· ¿ ³é»É: ²Û¹ µáÉáñÁ Ï³ñÍ»ë ùÇã ¿ñ, ·áñÍ³ñ³ÝÇ ³ßË³ï³ÏÇóÝ»ñÇó ¿Éª »ÏáÕ-·Ý³óáÕÝ»ñÁ Ñ»·Ý³Ýùáí ³ëáõÙ ¿ÇÝ. ³Ûëù³Ý ûñ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ` ÝáõÛÝÇëÏ áïùáí Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ ºñ¨³ÝÇó Ñ³ëÝ»É ³Ûëï»Õ, ÙÇÃ»± Ò»ñ ³íïáÙ»ù»Ý³Ý ï»Õ ãÑ³ë³í: Æñ³Ï³ÝáõÙ, ³Ù»Ý ÇÝã ÙÝ³ó»É ¿ñ ²ëïÍáõ ÑáõÛëÇÝ ¨ í³ñáñ¹Ç ËÕ×ÇÝ: ²Û¹ ·Çß»ñ »ë ³ãù ã÷³Ï»óÇ, ù³ÝÇ áñ íï³Ý·í³Í ¿ñ Ùáï ÛáÃ Ñ³½³ñ éáõµÉÇ ·áõÙ³ñÇ ×³Ï³ï³·ÇñÁ, áñÁ 1988Ã.-ÇÝ` ß³ï Ù»Í ·áõÙ³ñ ¿ñ Ñ³Ù³ñíáõÙ, áñÝ ¿É »ë å³ñïù ¿Ç í»ñóñ»É: Üßí³Í ãáñë ûñ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ »ë ³ñ¹»Ý ³ÛÝù³Ý ¿Ç ÁÝÏ»ñ³ó»É ·áñÍ³ñ³ÝÇ ÙÇ ß³ñù å³ßïáÝÛ³Ý»ñÇ Ñ»ï, áñ ³åñáõÙ ¿Ç áã Ã» ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ, ³ÛÉ Ñ»ñÃáí, ³Ù»Ý ûñ` Ýñ³ÝóÇó Ù»ÏÇ ï³ÝÁ: âáñë ·Çß»ñ ß³ñáõÝ³Ï ËÙáõÙ ¿ÇÝù, áñÇ 49

å³ï×³éáí ß³ï Ùï»ñÙ³ó»É ¿Ç Ýñ³Ýó Ñ»ï: ²ë»Ù, áñ ·áñÍ³ñ³ÝÇ ³ÛÝ ³ßË³ï³ÏÇóÝ»ñÁ, áíù»ñ µÝ³Ï³ñ³Ý ¿ÇÝ ëï³ó»É, ß³ï á·¨áñí³Í ¿ÇÝ ÉÇÝáÉÇáõÙÇ ¨ ë³Ýï»ËÝÇÏ³ÛÇ ·³Õ³÷³ñáí: ²Û¹ ûñ»ñÇÝ ·áñÍ³ñ³ÝÇ ï³ñ³ÍùáõÙ Ñ³Ý¹ÇåáÕ Ñ³Ù³ñÛ³ µáÉáñ ³ßË³ï³ÏÇóÝ»ñÝ ÇÝÓ å³ïÏ³é³Ýùáí ¿ÇÝ µ³ñ¨áõÙ: ÐÇÝ·»ñáñ¹ ûñí³ Ï»ëûñÝ ¿ñ ³ñ¹»Ý ¨ »ë ÷áËïÝûñ»ÝÇ ë»ÝÛ³ÏáõÙ ³ÝÑ³Ý·Çëï »ï áõ ³é³ç ¿Ç ³ÝáõÙ: ºñÏ³ñ Ï³Ý·ÝáõÙ ¿Ç Éáõë³ÙáõïÇ ³éç¨, Ï³ñÍ»ë áõñ áñ ¿ å»ïù ¿ »ñ¨³ñ »ñÏ³ñ ëå³ëí³Íª Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ñ³Ù³ñ³ÝÇßÝ»ñáí »ñ³Ý»ÉÇ µ»éÝ³ï³ñÁ, áñÝ ÇÙ Ù³ñ³Í ÑáõÛë»ñÇÝ åÇïÇ Ñá·Ç ï³ñ: ²Û¹ ï»ë³ñ³ÝÁ ÙÇ ù³ÝÇ ûñ ß³ñáõÝ³Ï ³ñ¹»Ý ÏñÏÝíáõÙ ¿ñ ¨ Ù³Ûñ³ÙáõïÇÝª Ñ»ñÃ³Ï³Ý ³Ý·³Ù Ñá·Çë ÉóÝáõÙ ÙáõÃ ßÕ³ñßáí: ¶áñÍ³ñ³ÝáõÙ ³ÛÝåÇëÇ íÇ×³Ï ¿ñ ïÇñáõÙ, áñ Ï³ñÍ»ë` áÕç ÏáÉ»ÏïÇíÝ ¿ñ ³ÝÑ³Ùµ»ñ ëå³ëáõÙ ³Û¹ §ã³ñ³µ³ëïÇÏ¦ ³åñ³ÝùÇÝ: Ð³ÝÏ³ñÍª ß³ï ³Ýëå³ë»ÉÇáñ»Ý ·áñÍ³ñ³ÝÇ ¹³ñå³ëÝ»ñÇ Ùáï ß³ï ï³ñûñÇÝ³Ï Ó³ÛÝ»ñ ÑÝã»óÇÝ. §пришла, пришла…, армянская машина пришла...¦: ºë ³ÝÙÇç³å»ë Ñ³ëÏ³ó³, áñ Ù»ñ Ù»ù»Ý³Ý ï»Õ Ñ³ë³í: ²Ýó³Ï»ïÇó ½³Ý·³Ñ³ñ»óÇÝ ¨ Ñ³Õáñ¹»óÇÝ, áñ Ð³Û³ëï³ÝÇó µ»éÝ³ï³ñ Ù»ù»Ý³ ¿ Å³Ù³Ý»É: ê»ÝÛ³ÏáõÙ ·ïÝíáÕ »ñÏáõ ïÕ³Ù³ñ¹ÇÏ ·ñÏ»óÇÝ ÇÝÓ, ßÝáñÑ³íáñ»óÇÝ: ²Û¹ ßÝáñÑ³íáñ³ÝùÇ ÇÙ³ëïÁ Ñ»ï¨Û³ÉÝ ¿ñ. ³ÛÝï»Õ »Õ³Í ÇÙ µáÉáñ ûñ»ñÇÝ ÙÇ ß³ñù ³Ý·³ÙÝ»ñ` áõÕÕ³ÏÇ ¨ ³ÝáõÕÕ³ÏÇ Ýñ³Ýù ÇÝÓ ³ëáõÙ ¿ÇÝ, áñ ãÝ³Û³Í ÇÝÓ ß³ï »Ý Ñ³í³ïáõÙ, ë³Ï³ÛÝ ã»Ý å³ïÏ»ñ³óÝáõÙ, Ã» ³Û¹ù³Ý Ñ»é³íáñáõÃÛáõÝÇó ÇÝãå»ë ¿ ÑÝ³ñ³íáñ ÝÙ³Ý Ñ³½í³·Ûáõï ³åñ³Ýù Ñ³ëóÝ»É ´»É·áñá¹: ÆÝã¨¿, »Õ³Í ³ñ¹»Ý »Õ³í ¨ ³åñ³ÝùÝ ³Ý÷áñÓ³Ýù ï»Õ Ñ³ë³í: ¸³ñå³ëÝ»ñÁ µ³óí»ÉáõÝ ¨ Ù»ù»Ý³ÛÇ Ý»ñë ÙïÝ»ÉáõÝ å»ë, Ñ³ñÛáõñ³íáñ ³ßË³ï³ÏÇóÝ»ñ ßñç³å³ï»óÇÝ Ù»ù»Ý³Ý, áñå»ë½Ç ñáå» ßáõï ï»ëÝ»Ý Çñ»Ýó µÝ³Ï³ñ³ÝÇ ÉÇÝáÉÇáõÙÁ ¨ ë³Ýï»ËÝÇÏ³Ý: ºë ³ÛÝå»ë ¿Ç ·ñÏ³Ë³éÝí»É í³ñáñ¹Ç Ñ»ï` Ï³ñÍ»ë Ùï»ñÇÙ ÁÝÏ»ñÝ»ñ ÉÇÝ»ÇÝù, áíù»ñ Çñ³ñ »ñÏ³ñ ï³ñÇÝ»ñ ã»Ý ï»ë»É: Æñ³Ï³ÝáõÙ` Ý³ ÇÝÓ ÁÝÏ»ñ ¿ñ ³ÛÝù³Ýáí, áñù³Ýáí áñ Ï³ñáÕ ¿ñ ÉÇÝ»É ó³ÝÏ³ó³Í í³ñáñ¹, áñÇ Ñ»ï Ïå³ÛÙ³Ý³íáñí»Ç ïíÛ³É µ»éÇ ÷áË³¹ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: öáËïÝûñ»ÝÝ ³ßË³ï³ÏÇóÝ»ñÇÝ Ññ³Ù³Û»ó óáõó³¹ñ»É ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ù»Ï ÷³Ã»Ã ÉÇÝáÉÇáõÙ, ³å³ Ù»ù»Ý³Ý ÷³Ï»É ¨ ï»Õ³÷áË»É Çñ Ù³ïÝ³Ýß³Í í³ÛñÁ: ¼³ñÙ³Ý³É Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ ³ÛÝ å³ÑÇÝ, »ñµ µ³óí»ó ÉÇÝáÉÇáõÙÇ ÷³Ã»ÃÁ: ´áÉáñÁ ÙÇ³µ»ñ³Ýª Ï³ñÍ»ë å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í ·áéáõÙ ¿ÇÝ у...р...а...а…, ù³Ý½Ç ÝÙ³Ý áñ³ÏÇ Ë³ÉÇ³íáñ ÉÇÝáÉÇáõÙ` Ýñ³Ýù »ñµ¨¿ ã¿ÇÝ ï»ë»É: ²ë»Ù, áñ ³Û¹ ÉÇÝáÉÇáõÙÁ »ë Ù»Í ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ Ó»éù ¿Ç µ»ñ»É ºñ¨³ÝÇ åáÉÇåÉ³ëï ·áñÍ³ñ³ÝÇó` ß³ï Ëáßáñ ïñ³Ù³ã³÷Ç å³ßïáÝÛ³ÛÇ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ùµ: Ø»ù»Ý³Ý ß³ñÅí»ó, ÇëÏ »ë áõ ÷áËïÝûñ»ÝÁ µ³ñÓñ³ó³Ýù Ýñ³ ë»ÝÛ³Ï: ¶áñÍ³ñ³ÝÇ Ñ³ßí³å³ÑáõÃÛáõÝáõÙ Ý³Û»óÇÝ µ»éÇ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÁ ¨ å³ñ½í»ó, áñ Ýñ³ ³ñÅ»ùÁ Ùáï ÛáÃ Ñ³½³ñ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ éáõµÉÇ ¿: ²í»Éáñ¹ ã»Ù Ñ³Ù³ñáõÙ Ýß»É, áñ ÇÝÓ ¹Åí³ñ ã¿ñ Ýñ³ ³ñÅ»ùÁ ß³ï ³í»ÉÇ Ù»Í Ãíáí 50

Ó¨³Ï»ñå»É, ù³Ý Çñ³Ï³ÝáõÙ ³Û¹ ³åñ³ÝùÇ ³ñÅ»ùÝ ¿ñ, áñå»ë½Ç ·áñÍ³ñ³ÝÇó ³í»ÉÇ Ù»Í ·áõÙ³ñ ëï³Ý³ÛÇ: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, ÝÙ³Ý µ³Ý ã³Ý»Éáõ å³ï×³éÝ ³í»ÉÇ ß³ïª ³Û¹ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ Ù³ùñáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, ù³Ý` ³ÝÓ³Ùµ ÇÙ: ä³Õå³Õ³ÏÇ Ù»Ï ë³ñùÝ ³ñÅ»ñ Ùáï Ñ³½³ñ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ éáõµÉÇ, áõëïÇ å³ÛÙ³Ý³íáñí»óÇÝù, áñ ³åñ³ÝùÇ ¹ÇÙ³ó ÇÝÓ Ïïñ³Ù³¹ñ»Ý ÛáÃ Ñ³ï å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñù: êåÇï³ÏÇ ã³ñ³µ³ëïÇÏ »ñÏñ³ß³ñÅÇó ùÇã Å³Ù³Ý³Ï ¿ñ ³Ýó»É ¨ µ³½Ù³ÃÇí »ñÏñÝ»ñÇó ß³ñáõÝ³ÏíáõÙ ¿ñ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ û·ÝáõÃÛáõÝÁ Ð³Û³ëï³ÝÇÝ: ¶áñÍ³ñ³ÝÝ ³Û¹ å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñù»ñÝ ³ñï³Ñ³ÝáõÙ ¿ñ ³ñï³ë³ÑÙ³Ý ¨ å»ï³Ï³Ý å³ïí»ñáí Ñ³ïÏ³óÝáõÙ Ý³¨ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ²¹ñµ»ç³ÝÇ ïíÛ³É ï³ñí³ ï³ñ»Ï³Ý ýáÝ¹Á »ñ»ù Ñ³ï ¿ñ, ÇëÏ Ð³Û³ëï³ÝÇÝÁ` áñå»ë »ñÏñ³ß³ñÅÇ ·áïÇ, ï³ë Ñ³ï: ²Û¹ ûñ»ñÇÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ù³áë³ÛÇÝ íÇ×³Ï ¿ñ ¨ áñ¨¿ Ù»ÏÁ Å³Ù³Ý³Ï ãáõÝ»ñ` ½µ³Õí»Éáõ ³Û¹ ï³ë ë³ñù»ñÇ ï»Õ³÷áËÙ³Ý Ñ³ñóáí: ²í»ÉÇÝ, ÑáõÛë ¿É ãÏ³ñ, áñ ¹»é »ñÏ³ñ Å³Ù³Ý³Ï ¹ñ³Ýù Ïï»Õ³÷áËí»ÇÝ Ð³Û³ëï³Ý: ²ë»Ù Ý³¨, áñ ÇÝÓ ß³ï Ù»Í ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ Ñ³çáÕí»ó í»ñóÝ»É Ñ³ïáõÏ å³ïí»ñÇ å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñù»ñ: ºë ·áñÍ³ñ³ÝÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³ÝÝ ³é³ç³ñÏ»óÇ, áñ íëï³Ñ»Ý ÇÝÓ ¨ »ë` ÇÙ ³åñ³ÝùÇ Ñ»ï ÙÇ³ëÇÝ, Ð³Û³ëï³Ý ï»Õ³÷áË»Ù Ý³¨ Ð³Û³ëï³ÝÇÝ Ñ³ïÏ³óí³Í ï³ë å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñù»ñÁ: ²é³Ýó áñ¨¿ ÉÇ³½áñ³·ñÇ, áñÝ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ùñ»áñ»Ý å³ïÅ»ÉÇ ³ñ³ñù ¿ñ, Ýñ³Ýù Ñ³Ù³Ó³ÛÝ»óÇÝ, áñå»ë½Ç »ë ëïáñ³·ñ»Ù Ð³Û³ëï³ÝÇÝ å³ïÏ³ÝáÕ ë³ñù»ñÇ Ñ³ßÇí ³åñ³Ýù³·ÇñÁ ¨ Çñ³íáõÝù áõÝ»Ý³Ù ¹ñ³Ýù ¨ë ï»Õ³÷áË»É Ð³Û³ëï³Ý: ÆÙ ÙÇçáóÝ»ñáí` Ð³Û³ëï³ÝÇÝ å³ïÏ³ÝáÕ ³Û¹ ë³ñù»ñÇ ï»Õ³÷áËáõÙÁ »ë Ñ³Ù³ñáõÙ ¿Ç ÇÙ ëáõñµ å³ñïùÁ: ²Ý³ë»ÉÇ ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ` ÙÇ ù³ÝÇ ûñ»ñÇ Ñ³ñó áõ ÷áñÓ»ñÇó Ñ»ïá, ÇÝÓ Ñ³çáÕí»ó å³ÛÙ³Ý³íáí³ÍáõÃÛ³Ý ·³É ù³é³ëáõÝ ýáõï³Ýáó éáõë³Ï³Ý ÙÇ Ù»Í µ»éÝ³ï³ñ ³íïáÙ»ù»Ý³ÛÇ Ñ»ï, áñÁ ÙÇ Ï»ñå Ñ³Ù³Ó³ÛÝ»ó` »ñ»ù Ñ³½³ñ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ éáõµÉÇ í×³ñÇ ¹ÇÙ³ó` ´»É·áñá¹Çó ºñ¨³Ý ï»Õ³÷áË»É ³Û¹ 17 Ñ³ï ë³ñù»ñÁ: ¸³ 1989Ã. ³åñÇÉÇ 29-Ý ¿ñ: Ð³çáñ¹ ûñÁ ÇÝùÝ³ÃÇéáí Ù»ÏÝ»óÇ ºñ¨³Ý ¨ ëÏë»ó ÝáõÛÝ³ïÇå ëå³ëáõÙÁ, ³Ûë ³Ý·³Ù ³ñ¹»Ý` éáõë³Ï³Ý Ù»ù»Ý³ÛÇ ·³ÉáõëïÇÝ: Ø³ÛÇëÇ Ù»ÏÇÝ Ù»ù»Ý³Ý Ñ³ë³í ºñ¨³Ý: Ð³Û³ëï³ÝÇ ï³ë å³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñù»ñÁ Ó¨³Ï»ñåí³Í ¿ÇÝ Ð³ÛÏááåÇ ³ÝáõÝáí, áñÇ å³Ñ»ëïÝ»ñÁ ï»Õ³íáñí³Í ¿ÇÝ ²ñï³ß³ï ù³Õ³ùáõÙ: ºë ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµª áñáÝáÕ³Ï³Ý Ù»Í ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ ·Ýáí ·ï³ Ð³ÛÏááåÇ µ³½³ÛÇ å³Ñ»ëï³å»ïÇÝ, áñÁ Ù»Í ¹Å·áÑáõÃÛ³Ùµ µ³ñ»Ñ³×»ó ·³É ºñ¨³Ý ¨ ÁÝ¹áõÝ»É Çñ»Ýó µ»éÁ: ²Ù»Ý³½³ñÙ³Ý³ÉÇÝ ¨ ³Ù»Ý³ëáëÏ³ÉÇÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ÷áË³Ý³Ïª ËáÝ³ñÑ³µ³ñ ßÝáñÑ³Ï³ÉáõÃÛáõÝ Ñ³ÛïÝ»Éáõ ÇÝÓ ¨ Ñ»ï³ùñùñí»Éáõ` ·áÝ» ×³Ý³å³ñÑ³Í³ËëÇ Ù³ëáí, ÙÇ µ³Ý ¿É Ý»Õëñï³Í ¨ Ý»Õ³ó³Í ¿ñ í»ñ³µ»ñíáõÙ ³Û¹ ë³ñù»ñÇ` Ð³Û³ëï³Ý ÙïÝ»Éáõ ÷³ëïÇÝ: ºí ¹³ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ¹ñ³Ýó å³Ñ³Ýç³ñÏÁ Ë»Õ¹áõÙ ¿ñ ¨ ¹ñ³ÝóÇó 51

Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ·ÇÝÁ ÑÇÝ· ³Ý·³Ù ·»ñ³½³ÝóáõÙ ¿ñ å»ï³Ï³Ý ·ÝÇÝ: Ð³Û³ëï³ÝÁ ß³ï ÷áùñ »ñÏÇñ ¿ ¨ Ñ»ï³·³ÛáõÙ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ ï»Õ»Ï³ó³, áñ ³Û¹ µáÉáñ ë³ñù»ñÝ ¿É í³×³éí»É ¿ñ Ù³ëÝ³íáñ ýÇñÙ³Ý»ñÇ ¨ ³ÝÓ³Ýóª Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ Ùáï ÑÇÝ· Ñ³½³ñ éáõµÉáí: ºë ³í»ÉÇ áõß Ñ³ëÏ³ó³ ³Û¹ å³Ñ»ëï³å»ïÇ ¹Å·áÑáõÃÛ³Ý µáõÝ å³ï×³éÁ: Ü³ Çñ Ñá·áõ ËáñùáõÙ Ïáõ½»Ý³ñ, áñ ³Û¹ ë³ñù»ñÁ ÉÇÝ»ÇÝ ·»ñÙ³Ý³Ï³Ý Ï³Ù Çï³É³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý, áñáÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ Ý³ Ïí³×³é»ñ »ñÏáõ ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ Ã³ÝÏ, ù³ÝÇ áñ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ïª ³Û¹ ë³ñù»ñÇ ßáõÏ³Û³Ï³Ý ·ÇÝÁ Ùáï ï³ë Ñ³½³ñ éáõµÉÇ ¿ñ ¨ ·ïÝ»ÉÝ ¿É Ñ³Ù³ñÛ³ ³ÝÑÝ³ñÇÝ ¿ñ: ¸» å³ïÏ»ñ³óñ»ù, Ã» ³Û¹ ûñ»ñÇÝ ÇÝãåÇëÇ Ù³ñ¹Ï³Ýó ¿ñ íëï³Ñí³Í å»ïáõÃÛáõÝÁ, »ñµ Ñ½áñ »ñÏñ³ß³ñÅÇó Ñ»ïá »ñÏÇñÁ ¨ ÅáÕáíáõñ¹Á Ñ³Ù³ñÛ³ Ù³ñ³Í ¿ÇÝ, ÇëÏ ÝÙ³Ý Ù³ñ¹ÇÏ` Ýñ³Ýó ¹Åµ³ËïáõÃÛ³Ý íñ³ ·áõÙ³ñÝ»ñ ¿ÇÝ ³ßË³ïáõÙ: ØÇ µ³Ý ÙÇ³ÛÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ñëï³Ï ³ë»É. ÝÙ³Ý Ù³ñ¹ÇÏ ÍÝí»Éáõ ¨ ³åñ»Éáõ Çñ³íáõÝù ãáõÝ»Ý:

Տարօրինակ միջադեպ Այդ կնոջ կյանքում տարօրինակ պատմություններ շատ են եղել, սակայն այս մեկն իր յուրահատկությամբ արտառոց է… Օրերից մի օր հոգնած, լրիվ ուժասպառ, աննպատակ՝ հազիվ քայլում էի Սիլաչիի փողոցներից մեկով: Եթե այդ պահին որեւէ մեկն ինձ հարցներ, թե ուր եմ գնում կամ ինչու, հաստատ նորմալ պատասխան չէի ունենա: Ես իսկապես չգիտեի, թե ուր եմ գնում եւ ինչու: Այդ օրը եւս, սովորականի պես` պայուսակումս ունեի ընդամենը մեկ հատ հազար դրամանոց, անձնագիր եւ ուրիշ ոչինչ: Տուն գնալու ճանապարհին որոշեցի մտնել մոտակա սրճարաններից մեկը, մի երկու-երեք բաժակ օղի ըմպել, մի քիչ երաժշտություն լսել, ապա գնալ տուն: Մանավանդ, որ տանը ոչ ուտելիք ունեի, ոչ լույս կար եւ առավել եւս` ոչ էլ սպասող ունեի: Ասեմ, որ տուն կոչվածն ավելի շատ չորս պատերով, հատակով եւ առաստաղով, դատարկ, թեք զուգահեռանիստ էր հիշեցնում, քան ապրելու տուն: Եվ այսպես, պայուսակն ուսիցս կախած, մտամոլոր, դանդաղ քայլում էի դեպի մոտակա սրճարանը, առանց ուշադրություն դարձնելու, թե շուրջս ինչ է կատարվում: Անտարբերությունն ամեն ինչի նկատմամբ ինձ այնպես էր առել «բռունցքների» մեջ, որ եթե կողքս հզոր պայթյուն կամ նույնիսկ երկրաշարժ լիներ, երեւի չզգայի: Այդ պահին` բացի օղուց, ինձ ոչինչ չէր հետաքրքրում, չնայած մոլի հարբեցող չէի: Ինձ իսկապես չէր կարելի հարբեցող անվանել: Քայլում էի, եւ հանկարծ ինչ-որ մեկն իմ ետնամասում ուսիցս ակնթարթորեն թռցրեց պայուսակս եւ այնքան մեծ արագությամբ փախավ, որ շրջվելով` նկատեցի, որ նա ինձնից աստիճանաբար հեռացող եւ հետզհետե փոքրացող սեւ կետի էր նմանվում: Այդ ամենն այնքան անսպասելի կատարվեց, որ անակնկալից նույնիսկ չփորձեցի վազել նրա ետեւից: Անկեղծ ասած, իմ գիրությունն ուրիշ դեպքում էլ թույլ չէր տա վազել որեւէ մեկի ետեւից, եթե նույնիսկ ինձնից խլեին ողջ ունեցվածքս: Մի պահ շփոթվեցի, հետո արագ սթափվեցի եւ հասկացա, որ անիմաստ է կատարվածի համար դարդ անելը: Եղածն արդեն եղել էր, եւ ոչինչ փոխել հնարավոր չէր: Ես շարունակում էի դանդաղորեն քայլել դեպի սրճարան, առանց հաշվի առնելու, որ այդ պահին ես լրիվ բանկրոտ էի: Մտածում էի` սրճարանում պարզապես կնստեմ, մի քիչ երաժշտություն կլսեմ եւ կգնամ տուն: Մի քանի մետր քայլելուց հետո նկատեցի ինձ ընդառաջ եկող երկու տղաների: Չհասած ինձ, նրանցից մեկը` մոտ երկու-երեք մետր հեռավորության վրա, թեքվեց դեպի կողքի փողոցը, իսկ մյուսը, հավասարվելով ինձ, բարեւեց եւ ասաց՝ կներեք, քիչ առաջ ինչ-որ մեկը գողացա՞վ Ձեր պայուսակը: 53

Ես առանց զարմանալու, հանգիստ տոնով պատասխանեցի՝ այո, եւ նույնիսկ չհարցրեցի՝ իսկ դու որտեղի՞ց իմացար: Մինչ ես կհասցնեի որեւէ բան ասել, նա անմիջապես ավելացրեց՝ պայուսակիդ մեջ հազար դրամ էր, անձնագիր եւ ուրիշ ոչինչ, այո՞: Ես մի պահ քարացա, բայց դարձյալ առանց զարմանքի պատասխանեցի՝ այո, ամեն ինչ ճիշտ է: Այդ պահին նա արդեն 360 աստիճանով շրջվել էր, եւ մենք ակամայից քայլում էինք նույն ուղղությամբ` դեպի այն սրճարանը, որտեղ եւ պատրաստվում էի գնալ: Քուրո, Ձեր պայուսակն այն` դիմացի շենքի մուտքում ընկած է, փողը տարել են, իսկ անձնագիրը տեղում է,- ասաց զրուցակիցս եւ ավելացրեց՝ կարող եք գնալ եւ վերցնել: Շնորհակալություն, որ ցույց տվեցիք, բայց ինձ ոչինչ հարկավոր չէ: Եթե Ձեզ պետք է, գնացեք ինքներդ վերցրեք: Չէ, չէ, ինչ եք ասում, ավելորդ խռովկանություն մի արեք, գնացեք եւ Ձեր պայուսակը վերցրեք: Այն բացի ձեզանից ուրիշ ոչ մեկին հարկավոր չէ: Կարծում եմ, դրա համար էլ գողն այն թողել է, այլապես իր հետ անպայման կտաներ: Մենք ակամայից սկսեցինք քայլել դեպի պայուսակս: Գետնից վերցրի պայուսակս, առանց նայելու փակեցի, եւ շարունակեցինք շարժվել դեպի սրճարան: Որոշ ժամանակ լուռ քայլելուց հետո նա խախտեց լռությունը եւ հարցրեց՝ անունդ ի՞նչ է: Մինչ ես կասեի անունս կամ կլռեի՝ իբր չեմ ուզում ասել, նա արագ ասաց իր անունը եւ ավելացրեց՝ մի տխրիր, այդպես էլ է պատահում: Ես շփոթվել եւ չգիտեի, թե նրան ինչ պատասխանեմ: Նա առանց իմ անունը լսելու ասաց, որ շատ ուրախ է այս ծանոթության համար, եւ, հայացքով ցույց տալով, առաջարկեց մտնել սրճարան` սուրճ խմելու եւ մի քիչ զրուցելու: Ճիշտն ասած, այդ պահին նրան մերժելը կամ համաձայնելը լրիվ միեւնույն էր, եւ մենք լուռ` կարծես փոխադարձ համաձայնությամբ, մտանք սրճարան: Նստեցինք: Մատուցողուհին մոտեցավ, փորձեց մենյուն դնել սեղանին, սակայն զրուցակիցս շտապելով առաջ ընկավ եւ ասաց՝ քուրո ջան, երկու հատ սովորական սուրճ, երկու հատ հիսուն Ավշարի օղի, մի խոսքով՝ մի հազար դրամի շրջանակներում` քո ճաշակով, էլի, ինչ-որ բան: Մատուցողուհին տարօրինակ ձեւով նայեց նրան, ապա ինձ, արհամարհանքով վերցրեց մենյուն, քամակը ստանդարտորեն պտտելով հեռացավ: Այդ ընթացքում ես մտածում էի՝ այս տղան սիրտս շահելու համար դիտավորյալ` ուղիղ հազար դրամի ծախս է անում ինձ վրա, որպեսզի մտածեմ, որ իմ հազար դրամը ոչ թե գողացել են, այլ ես եմ ծախսել: Մինչ ես իմ վերլուծություններն էի անում, նա ասաց՝ քուրո ջան, ուրիշ փող չկա մոտս, ուղիղ հազար դրամ փող ունեմ, այնպես որ` ավել ծախս անել չեմ կարող: 54

Չմտածես, թե ժլատ եմ, եթե շատ ունենայի, շատ կծախսեի: Ես տարակուսած մտածում էի, թե այս տղան ինչու է իր կյանքը պատմում ինձ: Այդ պահին նա ուղիղ նայում էր աչքերիս մեջ եւ անհանգիստ շարժումներ անում: Ինձ թվում էր, որ նա ինչ-որ բան էր ուզում ասել, սակայն երկմտում էր: Մեկ էլ հանկարծ նեղացած տոնով ասաց՝ եթե պայուսակումդ շատ փող ունենայիր, հիմա ես էլ շատ փող կունենայի եւ կարող էի քեզ ճոխ պատիվ տալ: Մի խոսքով, այս տխուր վիճակի միակ մեղավորը դու ես: Այդ պահին մտածեցի, որ այս տղայի մոտ նույնպես ամեն ինչ չէ, որ տեղում է: Մինչ ես ինչ-որ բան կասեի, նա արագ շարունակեց՝ կարծում եմ հասկացար, որ այդ հազարն էլ քո հազար դրամն է, այնպես որ, մեր մեջ այլեւս մութ հարցեր չկան, մենք «քվիդ» ենք: Ես շփոթված փորձում էի հասկանալ, թե ինչ է կատարվում, երբ այդ պահին մատուցողուհին բերեց պատվերը, եւ ես ստիպված եղա լռել: Հենց մատուցողուհին հեռացավ, նրան անմիջապես հարցրի՝ եթե քեզ փող պետք չէր, ինչո՞ւ գողացար իմ վերջին հազար դրամը եւ հետո էլ որոշեցիր այն իմ վրա ծախսել: «Վերջին հազար» բառերն այնքան ընդգծված էի արտասանում, որ նա կարող էր մտածել, իբր ես իմ պայուսակում միշտ շատ փող եմ ունենում, եւ այս անգամը բացառություն էր, եւ իր բախտն ուղղակի չբերեց: Ինչ է, որոշել էիր հարսի …-ով փեսային լավությո՞ւն անել: Ուզում էի շարունակել ասելիքս, երբ նա ձեռքով փակեց բերանս եւ ասաց՝ դրա մասին չխոսես: Դա ուրիշ թեմա է, դու դա չես հասկանա: Նորից եմ կրկնում՝ եթե դժգոհ ես, որ մեր սեղանը շատ աղքատիկ է, ապա դրա միակ մեղավորը դու ես: Դու ընդամենը պետք է բարի լինեիր պայուսակումդ «նորմալ» գումար պահել, այլ ոչ թե ընդամենը հազար դրամ, որն էլ այս պահին այսպիսի խոսակցությունների առիթ տար: Այնպես որ, ավելի լավ է ուրիշ բանից խոսենք: Ես շշմած նստել՝ չգիտեի նրան ինչ պատասխանեմ, քանի որ նրա լկտիությունը, որը նաեւ սեւ հումոր էր հիշեցնում, ահավոր նյարդայնացնում էր ինձ: Մյուս կողմից էլ ես նրան մեղադրելու իրավունք իսկապես չունեի, քանի որ նա կարող էր ընդհանրապես չմոտենալ ինձ, եւ ես երբեք չէի էլ իմանա, թե ով կողոպտեց ինձ, եւ առավել եւս` կզրկվեի եւ պայուսակիցս, եւ անձնագրիցս: Այնպես որ, ես ինչ-որ տեղ պարտավոր էի նաեւ շնորհակալություն հայտնել նրան: Ես լուռ նստած երաժշտություն էի լսում, իսկ նա անընդհատ խոսում էր կյանքից, դրա դժվարություններից եւ դրանում տեղ գտած անարդարություններից: Երբ բավականին ժամանակ անցավ, ես նրան առաջարկեցի դուրս գալ: Նա համաձայնեց, փոքրիկ թղթի կտորի վրա 55

թողեց իր հեռախոսահամարը եւ ասաց՝ անպայման զանգիր, կհանդիպենք: Կնստենք ավելի ճոխ սեղանների շուրջ եւ ավելի խորքից կզրուցենք կյանքի մասին: Իրար հրաժեշտ տվեցինք եւ հեռացանք: Ես այդպես էլ նրան չզանգահարեցի եւ չիմացա՝ արդյո՞ք նրան երբեւէ հաջողվեց ավելի ճոխ սեղանների շուրջ ավելի լուրջ երկխոսություններ ունենալ:

ÆØ öàÊÜ²Ê²ð²ð §ÀÜÎºðÜºðÀ¦ ÈÇÝ»Éáí ³Ûë ûñ»ñÇ ³Ï³Ý³ï»ëÝ áõ íÏ³Ý, Ñ³Ùá½í³Í »Ù, áñ ³ÛÝ ÇÝã å³ï³Ñ»É ¿ ÇÝÓ Ñ»ï, ß³ï µÝáõÃ³·ñ³Ï³Ý ¿ Ù»ñ ûñ»ñÇÝ ¨ ÝÙ³Ý³ïÇå å³ïÙáõÃÛáõÝÝ»ñ å³ï³Ñ³Í ÏÉÇÝ»Ý µ³½Ù³ÃÇí Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï, ù³Ý½Ç Ï³ï³ñí³ÍÁ ß³ï Ñ³ñÇñ ¿ å³ßïáÝÛ³` §Ýáñ Ñ³Û»ñ¦-ÇÝ: ºí áñå»ë½Ç ÁÝÃ»ñóáÕÇÝ Ñ³ëÏ³Ý³ÉÇ ÉÇÝÇ ³ë»ÉÇùë, ëïÇåí³Í »Ù ÙÇ ÷áùñÇÏ Ý³Ë³å³ïÙáõÃÛáõÝ ³Ý»É: â³ñ³µ³ëïÇÏ ßáõÏ³Û³Ï³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñÃ³÷³ÝóáõÙÇó Ñ»ïá ÇÝãå»ë Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É Ý³ËÏÇÝ ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ñ³Ù³ï³ñ³Í ÷³ÏíáõÙ ¿ÇÝ ³ßË³ï³ï»Õ»ñÁ: ÜáñÙ³É ³ßË³ï³Ýù áõÝ»Ý³Éáõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ ûñ-ûñÇ ¹³éÝáõÙ ¿ñ ³ÝÑ³í³Ý³Ï³Ý ¨ Ñ³Ù³ñÛ³ ³ÝÑÝ³ñ: ºñÏñáõÙ áñ¨¿ Ñ³Ù³Ï³ñ· ã¿ñ ·áñÍáõÙ: Ø³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ Ï»ñå å³ßïáÝÝ»ñ, µÇ½Ý»ëÇ áÉáñïÝ»ñ ¿ÇÝ ·ñ³í»É, Çñ»Ýó Ùáï ³ßË³ï³ÝùÇ ¿ÇÝ ï»Õ³íáñáõÙ ÙÇ³ÛÝ áõ ÙÇ³ÛÝ Í³ÝáÃ-µ³ñ»Ï³ÙÁÝÏ»ñÝ»ñÇ: ²Ûë ïáÕ»ñÁ ·ñ»Éáõ å³ÑÇÝ ÝáõÛÝå»ë Ð³Û³ëï³ÝáõÙ áñ¨¿ µ³Ý ãÇ ÷áËí»É ¨ ³ßË³ï³Ýù Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ó»éù µ»ñ»É ÙÇ³ÛÝ Ï³ß³éùáí Ï³Ù í»ñÁ Ýßí³Í Ó¨áí: ²é³Ýó Í³ÝáÃÇ Ï³Ù ÷áÕÇ, Ù»Ï ¿É Ï³ñáÕ ¿ÇÝ ³ßË³ï³ÝùÇ ÁÝ¹áõÝ»É ·»Õ»óÇÏ ³ñï³ùÇÝáí ³ÕçÇÏÝ»ñÇ, ÑáõÛë»ñ ÷³÷³·»Éáí, áñ ³Û¹ ¹»åùáõÙ` Ï³ß³éùÇ ÷áË³ñ»Ý §Ïëï³Ý³Ý¦ Ñ»Ýó Ýñ³Ýó: Î³ñ× ³ë³Í, »ë ³ÛÝ µ³½Ù³Ñ³½³ñ Ù³ñ¹Ï³ÝóÇó Ù»ÏÝ »Ù, áñ áõÝÇ ÙÇ ù³ÝÇ ¹ÇåÉáÙ, Ë»Éù, ·Çï»ÉÇù, ÏñÃáõÃÛáõÝ, ÇÝï»É»Ïï, ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝ, Ù³ñ¹Ï³ÛÝáõÃÛáõÝ, µ³Ûó ¹ñ³ ÷áË³ñ»Ý ãáõÝÇ Ù»Ï ÝáñÙ³É å³ßïáÝÛ³ ÁÝÏ»ñ, áñÁ Ï³ñáÕ ¿ ÙÇçÝáñ¹»É, Ýñ³Ý` ß³ï Ã» ùÇã ÙÇ Ñ³ñÙ³ñ ³ßË³ï³ÝùÇ ï»Õ³íáñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ÆÑ³ñÏ», ¹ñ³ÝÇóª ÙÝ³ó³Í ·áñÍ³½áõñÏÝ»ñÇ ³ßË³ï³ÝùÇ ï»Õ³íáñÙ³Ý Ñ³ñóÁ ã¿ñ ÉáõÍíÇ, µ³Ûó ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, Ù»Ï Ù³ñ¹áõ ÷ñÏáõÃÛáõÝÝ ³Ý·³Ù, Ï³ñáÕ ¿ñ ÑáõÛë»ñ ³ñÃÝ³óÝ»É, áñ Ï³Ù³ó-Ï³Ù³ó ÏÉáõÍíÇ Ý³¨ ÙÝ³ó³ÍÝ»ñÇ Ñ³ñóÁ: ²ÛÉ Ëáëùáí, ûñ»ñÝ ³ÝóÝáõÙ ¿ÇÝ ¨ ÙÇ³Ï ÷ñÏáõÃÛáõÝÁ` ÑáõÛëÝ ¿ñ: ÐáõÛë, áñÁ ó³íáù ëñïÇ, ÙÇ³ÛÝ ÑáõÛë»ñ ¿ñ ÍÝáõÙ ¨ áõñÇß áãÇÝã: ´³Ûó, »ë ÑáõÛëë ã¿Ç ÏáñóÝáõÙ ¨ Ùï³ÍáõÙ ¿Ç ³Ûëå»ë. ¹» ÷áùñ »ñÏÇñ ¿, ÙÇ ·»Õ»óÇÏ ûñ ³ßË³ï³ï»Õ»ñÇ §ï»ñ»ñÇó¦ ·áÝ» Ù»ÏÇ Ñ»ï áñ¨¿ ÙÇçÝáñ¹³íáñí³Í Ï³å Ï·ïÝ»Ù ¨ ³Û¹ Ï»ñå Ïï»Õ³íáñí»Ù ³ßË³ï³ÝùÇ: úñ»ñÝ ³ÝóÝáõÙ ¿ÇÝ ¨ ÑáõÛëë Çñ Ï³ñ·³íÇ×³ÏÁ ã¿ñ ÷áËáõÙ: §²ëïí³Í ÇÙ, Ç±Ýã Ù»Õù»ñ »Ù ·áñÍ»É, áñ ÇÝÓ áã ÙÇ Ï»ñå ãÇ Ñ³çáÕíáõÙ ï»Õ³íáñí»É ³ßË³ï³ÝùÇ¦,- ÙÇßï ³Û¹å»ë ¿Ç Ùï³ÍáõÙ: Øï³ÍáõÙ, Ùï³ÍáõÙ ¿Ç ¨ áã ÙÇ å³ï×³é ã¿Ç ·ïÝáõÙ, áñÁ Ï³ñáÕ ¿ñ ÑÇÙù ¹³éÝ³É` ÇÙ ³ßË³ï³Ýù ã·ïÝ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÙÇ ß³ñù ÁÝÏ»ñÝ»ñ ¨ Í³ÝáÃÝ»ñ ÇÝÓ ³ßË³ï³ÝùÇ ï»Õ³íáñí»Éáõ §é»³É¦ ËáëïáõÙÝ»ñ ïí»óÇÝ, áñáÝù ë³Ï³ÛÝ` ËáëïáõÙÇó ³ÛÝ ÏáÕÙ ã³Ýó³Ý: Î³ñÍáõÙ »Ù, ¹ñ³ÝóÇó »ñÏáõëÇ Ù³ëÇÝ ³ñÅ» ÑÇß³ï³Ï»É ¨ áñáß³ÏÇ 57

Ó¨áí í»ñÉáõÍ»É ï»ÕÇ áõÝ»ó³ÍÁ, áñå»ë½Ç ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ¹³ë ¹³éÝ³ Ý³¨ ÁÝÃ»ñóáÕÇ Ñ³Ù³ñ: ºí »Ã» Ýñ³Ýù »ñµ¨¿ Ñ³ÛïÝí»Ý ÝÙ³Ý³ïÇå Çñ³íÇ×³ÏÝ»ñáõÙ, ·áÝ» Ï³ñáÕ³Ý³Ý ß³ï ³ñ³· ÏáÕÙÝáñáßí»É Çñ»Ýó Ñ»ï³·³ ³Ý»ÉÇùÝ»ñÇ Ù»ç, ³ÛÉ áã Ã» ÇÝÓ ÝÙ³Ý ÙÇ³Ùïáñ»Ý Ñ³í³ï³Ý áõ ëå³ë»Ý ÑáõÛëáí, áñ »Ã» ³ëáõÙ »Ý, áõñ»ÙÝ` ÙÇ ûñ ÏÉÇÝÇ ¿ÉÇ: àã, »ë µÝ³í ÙÇ³ÙÇï ã»Ù, áõÕÕ³ÏÇ ³Û¹ »Ïáõ ³ÝÓ³Ýó ÙÇßï ã³÷»É »Ù ÇÝÓ³Ýáí ¨ ã»Ù Ùï³Í»É, áñ Ýñ³Ýù »ñµ¨¿ Çñ»Ýó ÃáõÛÉ Ïï³Ý Ë³µ»É Çñ»Ýó ÁÝÏ»ñáçÁ: êå³ëÙ³Ý ³ÛÝ Ñá·»íÇ×³ÏÝ»ñÁ, áñáÝù »ë »Ù ³åñ»É, ã¿Ç ó³ÝÏ³Ý³, áñ áõñÇß áñ¨¿ Ù»ÏÁ »ñµ¨Çó¿ áõÝ»Ý³ñ: ÆÙ ³åñ³Í ¹³éÁ ¹³ë»ñÇ ³ÙµáÕç³Ï³Ý ¿åáëÁ ³Ýí×³ñ ÝíÇñáõÙ »Ù ÇÙ ÷áËÝ³Ë³ñ³ñ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇÝ: ºí ³Ûëå»ë, ³é³çÇÝ å³ßïáÝÛ³Ý, áñÇ ½áÑÝ ¿Ç »ë, ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ïí³ å»ï³Ï³Ý ·áõÛùÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ÷áËÝ³Ë³ñ³ñ, Ñ»ï³·³ÛáõÙ` í³ñãáõÃÛ³Ý å»ïÇ ï»Õ³Ï³É (Ý³Ë³ñ³ñ ¸³íÇÃ ì³ñ¹³ÝÛ³ÝÝ áõÅ»Õ Ñáï³éáõÃÛáõÝ áõÝ»ñ ¨ ÇÙ³Ý³Éáí, áñ Ý³Ë³ñ³ñÇ åáëïÁ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¿, Ý³Ëù³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³Û³Ý³ÉÁ` Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ×³Ý³å³ñÑáí` Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ ¹³ñÓñ»ó í³ñãáõÃÛáõÝ ¨ Ëáõë³÷»ó å³ßïáÝÁ ÏáñóÝ»Éáõ íï³Ý·Çó: ÆÝùÁ ¹³ñÓ³í í³ñãáõÃÛ³Ý å»ï, ÇëÏ ÙÝ³ó³ÍÝ»ñÁª ÙÝ³óÇÝ Çñ»Ýó å³ßïáÝÝ»ñÇÝ, áñáÝó Ù»ç` Ý³¨ Ýß³Íë å³ßïáÝÛ³Ý: ÆëÏ³å»ë, ¸³íÇÃ ì³ñ¹³ÝÛ³ÝÁ ãëË³Éí»ó, ù³ÝÇ áñ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ÇÝùÝ ³ñ¹»Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý Ñ»Ý³ñ³Ý ãáõÝ»ñ: Üñ³ Ñ»Ý³ñ³ÝÁ` ÐÄ²Ø Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÁ, ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáíÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ãÑ³ÕÃ³Ñ³ñ»ó ÑÇÝ· ïáÏáëÇ ³ñ·»ÉùÁ ¨ ãÝ»ñÏ³Û³óí»ó ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáíáõÙ, áñÇ å³ï×³éáí ³Û¹ Ïáõë³ÏóáõÃÛ³ÝÁ áã ÙÇ åáñïý»É ã¿ñ Ñ³ëÝáõÙ ¨ ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáí Ùï³Í Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ ß³ï Ñ³Ý·Çëï Ï³ñáÕ ¿ñ í»ñóÝ»É ³Û¹ åáñïý»ÉÁ) ê³ß³ ê³Ñ³ÏÛ³ÝÝ ¿ñ, áñÇ Ñ»ï ÇÙ ³Ýó³Í ×³Ý³å³ñÑÇ Ù³ëÇÝ áõ½áõÙ »Ù ÙÇ ùÇã Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ý»ñÏ³Û³óÝ»É, Ñ³Ùá½í³Í ÉÇÝ»Éáí, áñ ³ÛÝ µ³í³Ï³ÝÇÝ Ñ»ï³ùñùÇñ ¨ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ å³ïÙáõÃÛáõÝ ¿: ºí ³Ûëå»ë. »ë ÙÇ ÁÝÏ»ñ áõÝ»Ç, ê³ß³ ³ÝáõÝáí: ê³ß³ Ð³ÏáµÇ ê³Ñ³ÏÛ³Ý: 1988Ã. ëÏë³Í, ³½·³ÛÇÝ ½³ñÃáÝùÇ ï³ñÇÝ»ñÇÝ µáÉáñë ¿É ß³ï áõ ß³ï Ýáñ ÁÝÏ»ñÝ»ñ Ó»éù µ»ñ»óÇÝù, áñáÝóÇó Ù»ÏÝ ¿É ê³ß³Ý ¿ñ, áñÝ ³Û¹ ûñ»ñÇÝ ºñ¨³ÝÇ ÄáÕïÝï»ëáõÃÛ³Ý ÇÝëïÇïáõïÇ ¹áó»Ýï ¿ñ: ²Ûë å³ÑÇÝ` ÝáõÛÝ ´àôÐ-Ç ¹áÏïáñ, åñáý»ëáñ, ³ÙµÇáÝÇ í³ñÇã, ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáíÇ å³ï·³Ù³íáñ: ºë µ³ñÓñ »Ù ·Ý³Ñ³ïáõÙ »Ù Ýñ³ Ë»ÉùÝ áõ ÙÇïùÁ: 1991Ã-ÇÝ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ïí³ í³ñã³å»ï ì³½·»Ý Ø³ÝáõÏÛ³ÝÁ ëï»ÕÍáõÙ ¿ñ ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý ØÇáõÃÛáõÝ (²ÄØ) Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÁ ¨ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ µ»ñáõÙáí, »ë áõ ê³ß³Ý ³Û¹ Ýáñ ëï»ÕÍí»ÉÇù Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý Ý³Ë³Ó»éÝáÕ ËÙµÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñ ¿ÇÝù, áñï»ÕÇó ¿É ³í»ÉÇ Ëáñ³ó³í Ù»ñ ß÷áõÙÝ»ñÁ, áñÁ Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝÃ³óùáõÙ í»ñ³×»ó ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý: ÆÙ ÁÝÏ»ñ ê³ß³Ý í»ñçÇÝ ÙÇ ù³ÝÇ 58

ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ Ñ³çáÕ³óñ»ó ³ÝóÝ»É ÙÇ ß³ñù å³ßïáÝÝ»ñÇ ßÕÃ³Ûáí` Ï³åÇ Ý³Ë³ñ³ñÇ ËáñÑñ¹³Ï³Ý, ëáó³å Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ³ßË³ï³Ï³½ÙÇ Õ»Ï³í³ñ, å»ï³Ï³Ý ·áõÛùÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ÷áËÝ³Ë³ñ³ñ: Ð»Ýó ³Ûë í»ñçÇÝ å³ßïáÝÇ Ñ»ï »Ý Ï³åí³Í ÑÇÙÝ³Ï³Ý Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: úñ»ñÇó ÙÇ ûñ, »ñµ ê³ß³Ý ¹»é¨ë ëáó³å Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ³ßË³ï³Ï³½ÙÇ Õ»Ï³í³ñ ¿ñ, ½³Ý·³Ñ³ñ»ó ¨ ³ë³ó, áñ ÇÝùÁ ëï³ó»É ¿ å»ï³Ï³Ý ·áõÛùÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý ÷áËÝ³Ë³ñ³ñÇ å³ßïáÝÇ ³é³ç³ñÏ, áñÝ ÇÝùÁ Ñ³í³Ý³µ³ñ ãÇ Ù»ñÅÇ: ºñµ Ù»Ýù ½ñáõóáõÙ ¿ÇÝù ³Û¹ Ã»Ù³Ûáí, Ý³ Ñ³í³ÝáõÃÛáõÝ ïí»ó ³ÛÝ ÙïùÇÝ, áñ ÑÝ³ñ³íáñ ¿ ÙÇ³ëÇÝ ³ßË³ï»Ýù: Ü³ ³ë³ó, áñ ÇÝÓ ß³ï íëï³ÑáõÙ ¿ áñå»ë Ù³ñ¹áõ, ÁÝÏ»ñáç ¨ µ³óÇ ³Û¹ µ³ñÓñ ¿ ·Ý³Ñ³ïáõÙ ÇÙ Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÁ, ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ, ³ÛëÇÝùÝª ³ÛÝ, ÇÝã ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ É³í ³ßË³ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Æñ³íÇ×³ÏÝ ³Ý³ÏÝÏ³É ¿ñ, µ³Ûó ³é³Ýó »ñÏ³ñ-µ³ñ³Ï Ùï³Í»Éáõ ³ë³óÇ, áñ »Ã» Çñ»Ý å»ïù »Ù, ³Ýå³ÛÙ³Ý ÏÑ³Ù³Ó³ÛÝí»Ù: Àëï å³ÛÙ³Ý³íáñí³ÍáõÃÛ³Ý, Ý³ å»ïù ¿ ³ÝóÝ»ñ ³ßË³ï³ÝùÇ, áñÇó Ñ»ïá Ï³Ýã»ñ Ý³¨ ÇÝÓ: ²Ýó³í áñáß Å³Ù³Ý³Ï, »ë ÏáÕùÇó ÇÙ³ó³, áñ Ý³ ³ñ¹»Ý ³ßË³ïáõÙ ¿ ÷áËÝ³Ë³ñ³ñÇ å³ßïáÝáõÙ, µ³Ûó ÇÝÓ ÝáõÛÝÇëÏ ï»ÕÛ³Ï ã¿ñ å³Ñ»É ³Û¹ Ù³ëÇÝ: Øï³Í»óÇ, ¹» Ýáñ ³ßË³ï³Ýù ¿, Ýáñ áÉáñï ¿, ÇÝùÝ ¿É ß³ï Í³Ýñ³µ»éÝí³Í ¿ª Ã³Õí³Í ·áñÍ»ñÇ Ù»ç, Ñ»Ýó áñ ·ÉáõË ùáñ»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï áõÝ»Ý³, ³Ýå³ÛÙ³Ý ÏÏ³ÝãÇ: Æ í»ñçá, ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛáõÝ §ë³ñù»ÉÁ¦ Ñá Ñ»ßï ·áñÍ ã¿: ²Ýó³í ¨ë áñáß Å³Ù³Ý³Ï ¨ ï»ëÝ»Éáí, áñ ¹³ñÓÛ³É ãÇ ½³Ý·áõÙ, ³ë³óÇ áãÇÝãª ÃáÕ §ë³ñÁ ·Ý³ ØáõÑ³Ù»¹Ç Ùáï¦ ¨ ·Ý³óÇ Ýñ³Ý ßÝáñÑ³íáñ»Éáõ: Êáë³ÏóáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï, Ý³ ÇÝÓ Ý»ñÏ³Û³óñ»ó Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝáõÙ Çñ Ïáõñ³óÇ³ÛÇ ï³Ï ·ïÝíáÕ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³ë³ó, áñ Ýß»Ù, Ã» ÇÝÓ áñï»Õ »Ù ï»ëÝáõÙ: ºë ¿É ³é³Ýó ³í»Éáñ¹ Ñ³Ù»ëïáõÃÛ³Ýª ã¹ÇÙ³¹ñ»óÇ ¨ ³ë³óÇ. ³Ûëï»Õ, ³Ûëï»Õ, ³Ûëï»Õ…: Ü³ ³ë³ó. Ñ³ñó ãÏ³, ù³ñïáõÕ³ñáõÑáõó ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ã»ñÃÇÏ í»ñóñáõ, Éñ³óñáõ ¨ ÃáÕ Ýñ³ Ùáï, ÇëÏ Ù»Ýù Çñ³ñ Ñ»ï Ï³åÇ Ù»ç ÏÙÝ³Ýù: ´³í³Ï³ÝÇÝ Å³Ù³Ý³Ï ³Ýó³í ¨ Ý³ ÇÝÓ ³Û¹å»ë ¿É ã½³Ý·»ó: ºë ëïÇåí³Í Ýñ³Ý ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù ½³Ý·»óÇ ¨ ³Ù»Ý ½³Ý·Çó Ñ»ïá áñáßáõÙ ¿Ç, áñ ¹³ í»ñçÇÝÝ ¿ ¨ ³ÛÉ¨ë Ýñ³Ý ã»Ù ½³Ý·Ç: ²Ýó³í ¨ë Ù»ÏáõÏ»ë ï³ñÇ ¨ ³Û¹ ÁÝÃ³óùáõÙ Ù»Ýù ÙÇ³ÛÝ Ù»Ï ³Ý·³Ù å³ï³Ñ³Ï³Ý Ñ³Ý¹Çå»óÇÝù ÷áÕáóáõÙ: Üñ³ ³ÛÝ Ñ³ñóÇÝ, Ã» ÇÝãáõ »Ù Ý»Õ³ó»É Çñ»ÝÇó, áñ áã ½³Ý·áõÙ »Ù, áã ³Ûó»ÉáõÙ, »ë ÏïñáõÏ ¨ ãáñ å³ï³ëË³Ý»óÇ, ³Ù»Ý ÇÝã ÝáñÙ³É ¿ ¨ »ë µÝ³í Ý»Õ³ó³Í ã»Ù (ÇÑ³ñÏ», ÙÇ³Ýß³Ý³Ï` Ý»Õ³ó³Í ¿Ç): ²Ýó³í ¨ë ÙÇ ù³ÝÇ ³ÙÇë ¨ ÉñÇí ³ÛÉ Ñ³ñóáí ³Ûó»É»óÇ Ýñ³Ý: ØÇÝã Ýñ³ ³ßË³ï³ë»ÝÛ³Ï ÙïÝ»ÉÁ, Ñ³Ý¹Çå»óÇ Ù»ñ ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ÁÝÏ»ñáçÁª ¼áÑñ³ÏÇÝ, áñÁ ê³ß³ÛÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ÝáõÛÝ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝáõÙ ³Ýó»É ¿ñ ³ßË³ï³ÝùÇ: Ü³ ß³ï ç»ñÙ ÁÝ¹áõÝ»ó ÇÝÓ ¨ Ñ³ñóñ»ó. ÇÝãáõ± ã»Ù »ñ¨áõÙ, §Ïáñ»É¦ »Ù ¨ Çñ»Ýó Ù»Ý³Ï »Ù ÃáÕ»É: ºë áãÇÝã ãå³ï³ëË³Ý»óÇ ¨ ÙÇ³ëÇÝ Ùï³Ýù ê³ß³ÛÇ 59

³ßË³ï³ë»ÝÛ³Ï: ê³ß³Ý ß³ï ëñï³Ýó µ³ñ¨»ó ÇÝÓ, ëÏë»ó Ñ³ñó áõ ÷áñÓ ³Ý»É, Ã» Ç±Ýã Ï³ ÇÙ ÏÛ³ÝùáõÙ: îå³íáñáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝåÇëÇÝ ¿ñ, Ï³ñÍ»ë Ã» Ýñ³Ý ³Ûó»É»É ¿Ç áã Ã» »ë, ³ÛÉ Ù»Ï áõñÇß ÷áËÝ³Ë³ñ³ñ Ï³Ù Ýí³½³·áõÛÝÁª ÝÙ³Ý ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ñ ÙÇ Ù³ñ¹ ¨ ½ñáõÛóÁ Ñ³Ù³ñÛ³ ·ÝáõÙ ¿ñ ³Û¹ Ù³Ï³ñ¹³Ïáí: Êáë³ÏóáõÃÛ³Ý Ï»ëÇóª Ñ³ÝÏ³ñÍ Ý³ ³Ýëå³ë»ÉÇáñ»Ý ¼áÑñ³ÏÇÝ ³ë³ó. ²Ý³ÝÇ³ÛÇÝ ãáõÕ³ñÏ»±Ýù ²Õ³íÝ³ÓáñÇ ¿Ý»ñ·»ïÇÏ å³ÝëÇáÝ³ïÇ ïÝûñ»Ý ¨ ³ÝÙÇç³å»ë Ñ³Û³óùÁ ¼áÑñ³ÏÇ íñ³ÛÇó ßñç»ó ÇÝÓ ¨ Ï³ñÍ»ë å³ï³ëË³ÝÇ ¿ñ ëå³ëáõÙ: ºë ³Ý³ÏÝÏ³ÉÇ »Ï³ ¨ ³ÝÙÇç³å»ë Ñ³ñóñ»óÇ. ËáëùÁ Ç±Ù Ù³ëÇÝ ¿: ²Ûá, ³ÝÙÇç³å»ë å³ï³ëË³Ý»óÇÝ ÙÇ³ëÇÝ: ºë ã»Ù áõ½áõÙ ¨ ã»Ù Ï³ñáÕ,-³ë³óÇ »ë: Ü³Ë, ã»Ù å³ïÏ»ñ³óÝáõÙ, Ã» ¹³ Ç±Ýã ·áñÍ ¿ ¨ Ñ»ïá ¿É ºñ¨³ÝÇó µ³í³Ï³ÝÇÝ Ñ»éáõ ¿: àãÇÝã, áñ Ñ»éáõ ¿, ³ÛÝï»Õ Í³é³ÛáÕ³Ï³Ý Ù»ù»Ý³Ý»ñ Ï³Ý, ³ÛÝå»ë áñ, ¹³ ËÝ¹Çñ ã¿: ºë ÝáñÇó åÝ¹»óÇ, áñ ã»Ù áõ½áõÙ, ¹³ ÇÙ Ý³Ë³ëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¹áõñë ³ßË³ï³Ýù ¿: àãÇÝã, áãÇÝã, ÙÇ³Ý·³ÙÇó ÙÇ Ù»ñÅÇñ: ØÇ ³Ý·³Ù áñ¨¿ Ó¨áí ·Ý³ ÏáÕùÇó áõëáõÙÝ³ëÇñÇñ, Ã» ¹³ ÇÝã ûµÛ»Ïï ¿ ¨ »Ã» ¹áõñ¹ ãÇ ·³, ³Û¹ ¹»åáõÙ ÏÙ»ñÅ»ë: ØÇ Ùï³ÍÇñ, áñ áõ½áÕ ãÏ³, ÉÇùÝ »Ý, µ³Ûó Ù»Ýù áõ½áõÙ »Ýù, áñ ¹áõ ·Ý³ë: â¿± áñ, ¹áõ Ù»ñ É³í ÁÝÏ»ñÝ »ë: ²Û¹ å³ÑÇÝ ã·Çï»Ç, Ã» ÇÝã ³Ý»Ù: ØÇ ù³ÝÇ ñáå» Ùï³Í»Éáõó Ñ»ïá, ³ë³óÇ. É³í, Ï·Ý³Ù Ïï»ëÝ»Ù ¨ Ï³ë»Ù: Êáë³ÏóáõÃÛ³Ý ³í³ñïÇÝ Ýñ³Ýù ³ë³óÇÝ, áñ ³Û¹ å³ÝëÇáÝ³ïÁ §å³¹ëáµÏ³¦ ¿É áõÝÇ, áñÁ ÙÇ ù³ÝÇ ÏÙ Ñ»éáõ ¿ Ýñ³ÝÇó: ²ë³óÇÝ, áñ ³Ýå³ÛÙ³Ý ³ÛÝï»Õ ¿É ³Ûó»É»Ù áõ ï»ëÝ»Ù: Üñ³Ýó Ññ³Å»ßï ïí»óÇ áõ ·Ý³óÇ: ØÇ »ñÏáõ ûñÇó ·Ý³óÇ ³Û¹ å³ÝëÇáÝ³ïÝ áõëáõÙÝ³ëÇñ»Éáõ: ²é³çÇÝ ïå³íáñáõÃÛáõÝë É³í ¿ñ, ÙÇ³ÛÝ ÙÇ Ùï³Ñá·áõÃÛáõÝ Ï³ñ. ³Ñé»ÉÇ ïÝï»ëáõÃÛáõÝ ¿ñ ¨ »ë Ùï³ÍáõÙ ¿Ç, Ã» áñï»ÕÇ±ó å»ïù ¿ ·ïÝ»Ù Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ³ßË³ï³ÏÇóÝ»ñ (Ýñ³Ýó Ýí³½³·áõÛÝ ÃÇíÁ å»ïù ¿ »ñ»ëáõÝ Ñá·áõó å³Ï³ë ãÉÇÝ»ñ), áñáÝó ³Ù»Ý ûñ ºñ¨³ÝÇó ï³Ý»Ç ¨ »ï µ»ñ»Ç: ¶áÝ» ³Û¹ å³ÑÇÝ, ¹³ ÇÝÓ ³ÝÑÝ³ñ ¿ñ ÃíáõÙ: ºÏ³ ºñ¨³Ý, ËáñÑñ¹³Ïó»óÇ ÙÇ ù³ÝÇ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇ Ñ»ï, áñáÝù µáÉáñÝ ¿É ³ë³óÇÝ, áñ ³Ù»Ý ÇÝãáí å³ïñ³ëï »Ý ÇÝÓ û·Ý»Éáõ: ¸ñ³ÝÇó Ñ»ïá ·Ý³óÇ ê³ß³ÛÇ Ùáï ¨ ïí»óÇ ÇÙ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÁ: ²Û¹ §ã³ñ³µ³ëïÇÏ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÇó¦ Ñ»ïá ¿É ëÏëí»ó ³ÛÝ, ÇÝãÝ ÇÙ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³ë»ÉÇùÇ ³é³ÝóùÝ ¿: ²Û¹ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝáõÙ ëï»ÕÍ»É ¿ÇÝ ÙÇ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛáõÝ, áñÇ »ÝÃ³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ï³Ï ï»Õ³íáñ»É ¿ÇÝ µáÉáñ ³ÛÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù å»ïù ¿ ë»÷³Ï³Ý³ßÝáñÑí»ÇÝ: ²Û¹ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛ³Ý ïÝûñ»ÝÁ ÈÛáí³ ³ÝáõÝáí` ÏÇë³Ñ³ñµ»óáÕ ÙÇ Ù³ñ¹ ¿ñ, áñÁ Ý³¨ ³Ñ³íáñ ·ÉáõË·áí³Ý ¿ñ: Ü³ µáÉáñÇÝ å³ïÙáõÙ ¿ñ, Ã» ÇÝùÁ ÏáÙáõÝÇëïÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï ÇÝã ×áË å³ßïáÝÝ»ñ ¿ áõÝ»ó»É ¨ ë³ Çñ Ñ³Ù³ñ ÁëÏÇ å³ßïáÝ ¿É ã¿, ³ÛÉ Ó»éÇ Ñ»ï ·áñÍ ¿: Ü³ ï»Õ»Ï³Ý³Éáí ÇÙ ³ÛóÇ Ýå³ï³ÏÇ Ù³ëÇÝ, ÏÇë³Ñ³ñµ³Í íÇ×³ÏÇó ÉñÇí ûÛ³Õ³ó³í ¨ ³ë³ó. »Ã» å³ñáÝ ê³Ñ³ÏÛ³ÝÝ ¿ áõÕ³ñÏ»É, ¹³ ³ñ¹»Ý ³Ù»Ý ÇÝã Ýß³Ý³ÏáõÙ ¿, ã¿± áñ Ý³ ÇÙ í»ñ³¹³ëÝ ¿: Ð»ïá ³í»É³óñ»ó,-³Û ³Ëå»ñ 60

ç³Ý, µ³Ûó ¹áõ á±í áõÝ»ë Ðñ³½¹³ÝáõÙ, áñ áõ½áõÙ »ë ³ÛÝï»Õ ïÝûñ»Ý ³ßË³ï»É: Ð»ïá ¿É ³ë³ó,-¿Ýï»Õª ¿ÝåÇëÇ ³ñÝ³ËáõÙ ÅáÕáíáõñ¹ »Ý, áñ ù»½ ÙÇ í³ÛñÏÛ³ÝáõÙ ÏÑáßáï»Ýª í³ñÇ Ïï³Ý: ¸áõ ÁÝï³ÝÇù áõÝ»ë, »ë ùá Ñ³Ù³ñ »Ù ³ëáõÙ: ÜáñÇó »Ù ÏñÏÝáõÙ. Ý³Ë ¹áõ Ï³ñ·ÇÝ Ù³ñ¹ »ë »ñ¨áõÙ, Ñ»ïá ¿É ¹áõ å³ï³Ñ³Ï³Ý Ù³ñ¹ ã»ë, ù»½ ê³ß³ Ð³ÏáµÇãÝ ¿ áõÕ³ñÏ»É: ²Û¹ »ñÏáõ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÝ ÇÝÓ å³ñï³íáñ»óÝáõÙ »Ý, áñ ù»½ ³Û¹ µ³ñÇ ËáñÑáõñ¹Á ï³Ù, áñå»ë½Ç Ñ»ïá ã³ë»ë. µ³ Ù»Ýù ã·Çï»ÇÝù, ·áÝ» ¹áõ ÙÇ »ñÏáõ µ³éáí ÝÏ³ñ³·ñ»Çñ, Ã» ³ÛÝï»Õ ÇÝÓ ÇÝã ¿ ëå³ëíáõÙ: ²Ù»Ý ¹»åùáõÙ, ê³ß³ Ð³ÏáµÇãÇ ËáëùÝ ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ûñ»Ýù ¿ ¨ »ë ã»Ù Ï³ñáÕ ã»ÝÃ³ñÏí»É: ´³Ûó, ¹áõ ³ë³ÍÝ»ñÇë Ù³ëÇÝ ÙÇ ù³ÝÇ ûñ Ùï³ÍÇñ ¨ Ñ»Ýó áñ ·³ë, Ïï»ëÝ»Ýù, Ã» áÝó ³Ý»Ýù: ê³ß³ Ð³ÏáµÇãÇÝ ¿É ³ë³, áñ ³Û¹ Ñ³ñóáõÙ »ë ËÝ¹Çñ ãáõÝ»Ù: ÆÑ³ñÏ», »ë ¿É áñ ï»ëÝ»Ù, Ï³ë»Ù: ²Û¹ï»ÕÇó ×³Ý³å³ñÑí»óÇ ¹»åÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝ, áã Ã» µ³Ùµ³ë»Éáõ, ³ÛÉ ³ë»Éáõ. ê³ß³ ç³Ý, ¼áÑñ³Ï ç³Ý, Ó»ñ ÁÝÏ»ñáçÝ áõÕÇÕ ·Íáí áõÕ³ñÏáõÙ »ù Ë÷í»Éáõ±: ØÇÃ»± ¹³ ¿ Ó»ñ Ýå³ï³ÏÁ, Ï³Ù ³ñ¹Ûá±ù ¹áõù ï»ÕÛ³Ï ã»ù, Ã» Ñ³ïÏ³å»ë ÝÙ³Ý Ñ³ñó»ñáõÙ ÇÝã Ùáï»óáõÙ áõÝ»Ý Ðñ³½¹³ÝóÇÝ»ñÁ: ºë Ýñ³Ýó Ý»ñÏ³Û³óñ»óÇ ÇÙ Ùï³Ñá·áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇëÏ Ýñ³Ýù ÍÇÍ³Õ»óÇÝ ¨ ³í»É³óñÇÝ, áñ áã ÙÇ åñáµÉ»Ù ãÏ³: ÈÛáí³Ý³ ¿ÉÇ, ÙÇ µ³Ý³ ³ë»É³, Éáõñç ÙÇ ÁÝ¹áõÝÇñ, ³Ù»Ý ÇÝã ÏÉÇÝÇ Ù»ñ ³ë³Í Ó¨áí: ºí Ñ»ïá ¿É, Ã»` µ³ ë³ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝ ¿ ¨ ùá Ññ³Ù³ÝÝ ¿É å»ï³Ï³Ý áñáßáõÙ, á±í Ï³ñáÕ ¿ ¹ñ³ ¹»ÙÝ ³éÝ»É, ûñ»Ýù Ï³, µ³Ý Ï³…: ²ë³óÇÝ` ·Ý³ ÈÛáí³ÛÇÝ ³ë³, ÃáÕ ³ÝÙÇç³å»ë Ññ³Ù³Ý¹ ï³, ÙÝ³ó³ÍÇ Ù³ëÇÝ Ñ»ïá Ï½ñáõó»Ýù: ¼³Ý·»óÇ ÈÛáí³ÛÇÝ: Ü³ ³ë³ó, áñ ß³ï ½µ³Õí³Í ¿, ÙÇ ù³ÝÇ ûñ å»ïù ¿ ëå³ë»Ù: ØÇ ù³ÝÇ ûñÇó ·Ý³óÇ, ÈÛáí³Ý ÇÝÓ ß³ï ç»ñÙ ÁÝ¹áõÝ»ó` ÝáõÛÝÇëÏ ³½·³ÝáõÝáí ¿ñ ¹ÇÙáõÙ ÇÝÓ: ²í»ÉÇÝ, ³ßË³ïáÕÝ»ñÇ Ñ»ï ÇÝÓ Í³ÝáÃ³óÝ»ÉÇë, Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ ¿ñ áñå»ë ²Õ³íÝ³ÓáñÇ ¿Ý»ñ·»ïÇÏ å³ÝëÇáÝ³ïÇ ïÝûñ»Ý, ãÝ³Û³Í Ýß³Ý³ÏÙ³Ý Ññ³Ù³Ý ãáõÝ»Ç, áñÝ ÇÝùÁ` ÝáõÛÝ ÈÛáí³Ý å»ïù ¿ ï³ñ: Ü³ ³ë³ó. §Ø³Õ³ùÛ³Ý ç³Ý, Ñ³ñó ãÏ³, ¹áõ Ñ³Ý·Çëï »ÕÇñ, Ñ³Ù³ñÇñ, áñ ¹áõ ³ñ¹»Ý ³ßË³ïáõÙ »ë: àõÕÕ³ÏÇ, ¿Ý»ñ·»ïÇÏ³ÛÇ ¨ Ù»ñ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛ³Ý ÙÇç¨ Ñ³ÝÓÝÙ³Ý-ÁÝ¹áõÝÙ³Ý ³Ïï»ñÁ ¹»é å³ïñ³ëï ã»Ý, ÙÇ ù³ÝÇ ûñÇó å³ïñ³ëï ÏÉÇÝ»Ý, áñÇó Ñ»ïá ¹áõ Ï·Ý³ë ¨ ûýÇóÇ³É ÁÝ¹áõÝáõÙÑ³ÝÓÝáõÙÁ Ï³Ý»ë (»Ã» å»ïù ÉÇÝÇ, ÑÇÙÝ³ñÏÇó ¿É Ñ»ï¹ Ù³ñ¹ Ï¹Ý»Ù)¦: Ü³ »ñ¨Ç É³í ã¿ñ Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, áñ ³Ûëå»ë, Ã» ³ÛÝå»ë, å»ïù ¿ ÑÇÙÝ³ñÏÇó Ñ»ïë Ù³ñ¹ ¹Ý»ñ, áñå»ë½Ç »ë ÷ñÏí»Ç` å³ÝëÇáÝ³ïÇ ÏáÉ»ÏïÇíÇÝ ÇÝùë` ÇÝÓ Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáõ ³ÝÑ³×á íÇ×³ÏÇó: ºÏ³ ¨ ê³ß³ÛÇÝ ³ë³óÇ, áñ ÝáõÛÝÇëÏ ³Ïï»ñÁ å³ïñ³ëï ã»Ý, ÇëÏ ¹áõ ÇÝÓ ³ëáõÙ »ë, ·Ý³ ³ë³ Ññ³Ù³Ý¹ ï³Ý: Ü³ ã½³ñÙ³ó³í, ³ë³ó ï»ÕÛ³Ï ¿ ¨ ßáõïáí ³Ïï»ñÁ ÏÉÇÝ»Ý: âÙáé³Ý³Ù Ýß»É, áñ »ñÏñáñ¹, Ã» »ññáñ¹ ³Ý·³Ù ¿Ç ÈÛáí³ÛÇ Ùáï, »ñµ Ýñ³Ý ³Ûó»É»ó ÙÇçÇÝ ï³ñÇùÇ ÙÇ ÏÇÝ, áñÇ Ñ³·áõÏ³åÇó ¨ Ñ³Û³óùÇó ½·³óíáõÙ ¿ñ, áñ ß³ï Ëáñ³Ù³ÝÏ áõ ÷áñÓ³éáõ ÏÇÝ ¿: Üñ³ ¹»ÙùÇÝ Ñáõ½í³ÍáõÃÛ³Ý ¨ çÕ³ÛÝáõÃÛ³Ý Ýß³ÝÝ»ñ 61

Ï³ÛÇÝ: ºñµ Ý³ µ³ó»ó ¹áõéÁ, áñ Ý»ñë ·³, ÈÛáí³Ý ßÝã³Ïïáõñ ³ë³ó. ëå³ëÇñ, ÙÇ ù³ÝÇ ñáå»Çó Ï·³ë, ãÝ³Û³Í Ý»ñëáõÙ »ñÏáõëáí ¿ÇÝù ¨ ³é³ÝÓÇÝ Ëáë»Éáõ áãÇÝã ãáõÝ»ÇÝù: Øï³Í»óÇ, ÈÛáí³ÛÇ ³ñ³ÍÁ` ÁÝ¹³Ù»ÝÁ ãÇÝáíÝÇÏ³Ï³Ý ÑÝ³ñù ¿: ÆÝã ÇÙ³Ý³ÛÇ` Ñ»ï³·³ÛáõÙ å³ñ½í»Éáõ ¿ñ, áñ ³Û¹ ïÇÏÇÝÁ Ñ»Ýó å³ÝëÇáÝ³ïÇ Ý³ËÏÇÝ ïÝûñ»ÝÝ ¿, áñÇÝ ¿É ÈÛáí³Ý ³ñ¹»Ý Ëáëï³ó»É ¿ñ, áñ Ýñ³Ý ¹³ñÓÛ³É Ýß³Ý³Ï»Éáõ »Ý å³ÝëÇáÝ³ïÇ ïÝûñ»Ý ¨ Çñ»Ýù »ñÏáõëáí ïÝûñÇÝ»Éáõ »Ý ³Ù»Ý ÇÝãÇÝ: Ð»ï³·³ÛáõÙ, Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝáõÙ ¨ ³Û¹ Ó»éÝ³ñÏáõÃÛáõÝáõÙ` ï³ñµ»ñ Ï³ñ·Ç ½ñáõÛóÝ»ñÇó ³Ï³ÝçÇ åáãáí Éë»É ¿Ç, áñ ³Û¹ å³ÝëÇáÝ³ïÇ Ý³ËÏÇÝ ïÝûñ»ÝÁ ß³ï µ³Û»íáÛ ÏÇÝ ¿: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, »ñµ ³Û¹ ÏÝáçÝ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ï»ë³, Ñ³Ù³ñÛ³ Ñ³Ùá½í³Í ¿Ç, áñ Ý³ Ñ»Ýó Ý³ËÏÇÝ ïÝûñ»ÝÝ ¿ ¨ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ¿É å³ñ½í»ó, áñ ã¿Ç ëË³ÉíáõÙ: ºë ÈÛáí³ÛÇÝ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù ³ë³óÇ, ÃáÕ ³Û¹ ÏÇÝÁ Ý»ñë ·³, ÇëÏ Ý³ Ñ³Ù³éáñ»Ý ã¿ñ áõ½áõÙ: ÆÑ³ñÏ», ³Û¹ å³ÑÇÝ ÇÙ Ù»ç åïïíáõÙ ¿ñ ³ÛÝ ÙÇïùÁ, áñ ÈÛáí³Ý ³Û¹ ÏÝáç Ñ»ï ÇÝã-áñ Íñ³·ñ»ñ ¿ Ùß³ÏáõÙ` Ï³åí³Í å³ÝëÇáÝ³ïÇ Ñ»ï: ²ÛÉ³å»ë, Ç±Ýãáõ ÙÝ³ó³ÍÝ»ñÇ ÝÙ³Ý ã¿ñ Í³ÝáÃ³óÝáõÙ` ÇÝÓ Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáí áñå»ë ³Û¹ å³ÝëÇáÝ³ïÇ ïÝûñ»Ý: ºë ½·áõÙ ¿Ç, áñ ÈÛáí³Ý ß³ï ¿ñ Ëáõë³÷áõÙ ÇÙ áõ ³Û¹ ÏÝáç` ¹»Ù ³é ¹»Ù Ñ³Ý¹ÇåáõÙÇó, áñÇó Ñ»ïá ³Û¹ ïÇÏÇÝÁ ÏÇÙ³Ý³ñ ÇÙ áí ÉÇÝ»ÉÁ ¨ ÈÛáí³Ý ÏÑ³ÛïÝí»ñ Ù»ÕÙ ³ë³Í` ³ÝÑ³ñÙ³ñ íÇ×³ÏáõÙ: ØÇ ù³ÝÇ ñáå»Çó »ë ³Ýëå³ë»ÉÇáñ»Ý í»ñ Ï³ó³ ¨ ³ë³óÇ, áñ Ï½³Ý·»Ýù Çñ³ñ áõ óï»ëáõÃÛáõÝ Ù³ÕÃ»Éáí ·Ý³óÇ` ãÙáé³Ý³Éáí ¹é³Ý »ï¨áõÙ ëå³ëáÕ ÏÝáçÁ Ý»ñë Ññ³íÇñ»É: ØÇ ù³ÝÇ ûñ Ñ»ïá, »ñµ Ñ»ñÃ³Ï³Ý ³Ý·³Ù ÈÛáí³ÛÇ Ùáï ¿Ç, ³Û¹ ÏÇÝÁ ¹³ñÓÛ³É ³Û¹ï»Õ ¿ñ: ºñµ ÈÛáí³ÛÇÝ Ñ³ñóñ»óÇ ³Ïï»ñÇ Ù³ëÇÝ, Ýñ³ ÷áË³ñ»Ý ³Û¹ ÏÇÝÁ` ãÇÙ³Ý³Éáí ÇÙ áí ÉÇÝ»ÉÁ, ÙÇ³Ý·³ÙÇó Ñ³ñóñ»ó, ³ñ¹Ûá±ù »ë »Ù ³ÛÝ ³ÝÓÝ³íáñáõÃÛáõÝÁ, áñ Çñ ÷áË³ñ»Ý å»ïù ¿ ïÝûñ»Ý Ýß³Ý³Ïí»Ù (Ý³ ã¿ñ Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, áñ ³é³Ýó ÇÙ Ýß³Ý³ÏÙ³Ý ¿É, å³ÝëÇáÝ³ïÇ Ý³ËÏÇÝ ³ßË³ï³Ï³½ÙÝ ³ñ¹»Ý ÉáõÍ³ñí»É ¿ñ ¨ Ñ»ï¨³µ³ñ` ÇÝùÝ ³ñ¹»Ý ïÝûñ»Ý ã¿ñ: ØÇïù, áñÇ Ñ»ï ã¿ñ Ñ³ßïíáõÙ ³Û¹ ïÇÏÇÝÁ): ²Û¹ å³ÑÇÝ, ÈÛáí³Ý å³ñï³¹ñí³Í ¿ñ, Ã»Ïáõ½ ãáõ½»Ý³Éáí` Ù»½ ÙÇ Ã»Ã¨ Í³ÝáÃ³óÝ»É: ØÇÝã ÈÛáí³Ý Ïå³ï³ëË³Ý»ñ ³Ïï»ñÇ í»ñ³µ»ñÛ³É ÇÙ ïí³Í Ñ³ñóÇÝ, ³Û¹ ïÇÏÇÝÁ Ñáõ½í³Í Ù»ç ÁÝÏ³í ¨ ³ë³ó. áñ ÇÝùÁ Ï³ñáÕ ¿ ·Ý³É ¿Ý»ñ·»ïÇÏ³ÛÇ ÷áËÝ³Ë³ñ³ñÇ Ùáï ¨ ËÝ¹ñ»É, áñ Ý³ ³ñ³· ëïáñ³·ñÇ ³Û¹ ³Ïï»ñÁ: ÆÝùÝ ¿É áñå»ë å³ÝëÇáÝ³ïÇ Ý³ËÏÇÝ ïÝûñ»Ý, ÝáõÛÝå»ë ßï³åáõÙ ¿ ¨ áõ½áõÙ ¿, áñ ³Ïï»ñÝ ³ñ³· ëïáñ³·ñí»Ý áõ ÇÝùÝ ³ñ³· åñÍÝÇ ³Ûë Ë³Õ»ñÇó: ºí ³ÝÙÇç³å»ë ¿É ³í»É³óñ»ó, áñ ÙÇ¨ÝáõÛÝ ¿` Çñ»Ýù ÙÇÝã¨ åñ»½Ç¹»Ýï µáÕáù»Éáõ »Ý: ÆÙ ³ÛÝ Ñ³ñóÇÝ, Ã» ÇÝãÇ± Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ µáÕáù»Ý, Ý³ å³ï³ëË³Ý»ó. ÏáÉ»ÏïíÝ ¿ ³Û¹å»ë áõ½áõÙ: Ü³ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ñ ß³Ýï³ÅÁ ¨ ³Ñ ï³ÉÁ áõ ß³ñáõÝ³Ï ÏñÏÝáõÙ ¿ñ, áñ ÙÇ¨ÝáõÛÝ ¿ ÏáÉ»ÏïÇíÁ µáÕáù»Éáõ ¿ ÙÇÝã¨ ³Ù»Ý³í»ñçÇÝ ³ïÛ³ÝÁ ¨ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ñ³ëÝ»Éáõ ¿ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý: Ü³ ³ë³ó, áñ Çñ»Ý ³ñ¹»Ý »ñ»ù 62

Ñ³ñÛáõñ ¹áÉ³ñ³Ýáó ³ßË³ï³Ýù »Ý ³é³ç³ñÏ»É` Ñ»Ýó ¿Ý»ñ·»ïÇÏ³ÛÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝáõÙ ¨ »Ã» ÇÝùÁ Ñ³Ù³Ó³ÛÝíÇ, ¹³ Çñ ÏáÕÙÇó ¹³í³×³ÝáõÃÛáõÝ ÏÉÇÝÇ` ëÇñ»ÉÇ ÏáÉ»ÏïÇíÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ: ²Û¹ å³ÑÇó ëÏë³Í, »ë ÙÇ ï»ë³Ï ÇÝÓ Ù»Õ³íáñ ¿Ç ½·áõÙ: ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ñ, Ã» »ë ³Û¹ ÏÝáç ³ßË³ï³ÝùÝ »Ù ËÉáõÙ: ÈÛáí³Ý ³Ï³ÝçÝ»ñÁ Ï³Ë ÉëáõÙ ¿ñ Ù»½ ¨ áãÇÝã ã¿ñ ËáëáõÙ: ØÇ³ÛÝ ½·³óíáõÙ ¿ñ, áñ ÇÙ Ý»ñÏ³ÛáõÃÛ³Ùµ Ý³ ã¿ñ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ³Û¹ ÏÝáçÝ ³ë»É, áñ Ñ³Ý·Çëï ÙÝ³, ã¿± áñ Ù»Ýù ³ñ¹»Ý å³ÛÙ³Ý³íáñí»É »Ýù (ÈÛáí³Ý ÑáõÛëÁ ¹ñ»É ¿ñ ³ÛÝ µ³ÝÇ íñ³, áñ ÇÝùÁ Ý³Ë³ñ³ñ ¸³íÇÃ ì³ñ¹³ÝÛ³ÝÇ µ³ñ»Ï³ÙÝ ¿ ¨ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Çñ ËáëùÝ ³í»ÉÇ Ù»Í ÏßÇé å»ïù ¿ áõÝ»Ý³ñ, ù³Ý ÷áËÝ³Ë³ñ³ñ ê³ß³ÛÇÝÁ): ²Ûë µáÉáñÇ Ù³ëÇÝ ï»Õ»Ï³óñÇ ê³ß³ÛÇÝ ¨ ³ë³óÇ, áñ ³Û¹ ·áñÍÁ ÉÇÝáÕ ã¿, ù³ÝÇ áñ ÈÛáí³Ý ³Û¹ ÏÝáçÝ ¿ áõ½áõÙ ¨ Ç½áõñ ¿É ÇÝÓ ·óáõÙ ¿ ³Û¹ Ý³íëáï ·áñÍÇ Ù»ç: ê³ß³Ý Ó»éùÁ Ë÷»ó ë»Õ³ÝÇÝ ¨ ³ë³ó. »ë áõ½áõÙ »Ù, áñ ³Û¹ ·áñÍÇÝ ¹áõ ·Ý³ë ¨ í»ñç: ²Ýó³í ¨ë ÙÇ ù³ÝÇ ûñ ¨ ê³ß³Ý ÇÝÓ ³ë³ó. áñ ³Ïï»ñÝ ³ñ¹»Ý å³ïñ³ëï »Ý, Ï³ñáÕ »ë ³Ïï»ñÇ Ù»Ï³Ï³Ý ûñÇÝ³ÏÝ»ñÁ í»ñóÝ»É ¨ ·Ý³É å³ÝëÇáÝ³ïª ÁÝ¹áõÝáõÙ-Ñ³ÝÓÝáõÙ Ï³ï³ñ»Éáõ: ¶Ý³óÇ ÈÛáí³ÛÇ Ùáïª ³ßË³ï³ÝùÇ ÁÝ¹áõÝí»Éáõ Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï µáÉáñ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÁ Ó»éùÇë: Ü³ ³ë³ó. ¹ñ³Ýù ÃáÕ Ï³¹ñ»ñÇ µ³ÅÝÇ å»ïÇ Ùáï, Ý³ ÙÇ ù³ÝÇ ûñ ³é³çí³ ³Ùë³Ãíáí Ññ³Ù³Ý¹ Ïï³, áñå»ë½Ç ûñ»ñÇ Ïáñáõëï ãÉÇÝÇ: ºë ¨ ÈÛáí³ÛÇ »ñÏáõ ³ßË³ï³ÏÇó ·Ý³óÇÝù ²Õ³íÝ³Óáñ, áñå»ë½Ç ëÏë»Ýù å³ÝëÇáÝ³ïÇ ¨ Ýñ³ ·áõÛùÇ Ñ³ÝÓÝáõÙ-ÁÝ¹áõÝáõÙÁ: ØÇ ³ÙµáÕç ûñ ã³ñã³ñí»óÇÝù, ÙÇÝã¨ ÙÇ Ï»ñå ·ï³Ýù å³ÝëÇáÝ³ïÇ Ý³ËÏÇÝ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³ÝÁ ¨ å³ÛÙ³Ý³íáñí»óÇÝù, áñ ·áÝ» Ñ³çáñ¹ ûñí³ÝÇó ëÏë»Ýù ³ßË³ï»É: ø³ÝÇ áñ, ³Û¹ ³ßË³ï³ÝùÁ ß³ï ï³ñáÕáõÝ³Ï ¿ñ (³ÛÝï»Õ ³ÛÝù³Ý Ù³Ýñ ·áõÛù Ï³ñ, áñ ÝáñÙ³É éÇÃÙáí Ñ³ßí»Éáõ ¹»åùáõÙ, ³ÛÝ ³éÝí³½Ý Ù»Ï ³ÙÇë Ïï¨»ñ), »ë ÇÝÓ Ñ»ï ï³ñ»É ¿Ç ÙÇ ù³ÝÇ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇ, áñå»ë½Ç û·Ý»Ý ÇÝÓ: Ø»Ï ³ÙµáÕç ûñª ÙÇÝáõë 20 ³ëïÇ×³ÝÇ ï³Ï ³ßË³ï»óÇÝù ¨ áñáß»óÇÝù ÙÝ³ó³ÍÁ ß³ñáõÝ³Ï»É Ñ³çáñ¹ ûñÁ: ²Û¹ §Ñ³çáñ¹ ûñÁ¦ ß³ï »ñÏ³ñ»ó, ù³ÝÇ áñ Ý³ËÏÇÝ ïÝûñ»ÝÝ áõ ÷áËïÝûñ»ÝÁ áñáß»É ¿ÇÝ ë³µáï³Å ³Ý»É ¨ Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇ íñ³ ·ó»Éáí (ïÝûñ»ÝÝ ³ëáõÙ ¿ñª ÝÛáõÃ³Ï³Ý å³ï³ëË³Ý³ïáõÝ ÷áËïÝûñ»ÝÝ ¿, ÇëÏ ÷áËïÝûñ»ÝÝ ³ëáõÙ ¿ñ, áñ ÇÝùÝ ³é³Ýó ïÝûñ»ÝÇ áã ÙÇ ¹áõé ãÇ µ³óÇ), ûñ»ñÁ ÙÃÝ»óÝáõÙ ¿ÇÝ, áñå»ë½Ç Ù»Ýù Ñáõë³Ë³µ ÉÇÝ»Ýù ¨ Ó»é ù³ß»Ýù ³Û¹ ·áñÍÇó: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, Ý³ËÏÇÝ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ ß³ï Ù³ÝÏ³Ï³Ý ï³ñµ»ñ³Ï ¿ÇÝ ÁÝïñ»É: ö³ëïáñ»Ý, »Ã» ÙÇ Ï»ñå Ù»ÏÇÝ ³å³ÑáíáõÙ ¿ÇÝù, ÙÛáõëÁ ã¿ñ ·³ÉÇë ¨ Ñ³Ï³é³ÏÁ: ²Û¹ Ù³ëÇÝ ï»ÕÛ³Ï å³Ñ»óÇ ê³ß³ÛÇÝ ¨ ÈÛáí³ÛÇÝ: ê³ß³Ý ³ë³ó. ·Ý³ ¹éÝ»ñÇ åÉáÙµÝ»ñÁ åáÏÇñ ¨ ÝëïÇñ ³ÛÝï»Õ: ´Ý³Ï³Ý ¿, áñ »ë ³Û¹ ù³ÛÉÇÝ ã¿Ç ·Ý³: Ð»ñÃ³Ï³Ý ³Ý·³Ù, »ñµ ³Ûó»É»óÇ ê³ß³ÛÇÝ ¨ ³ë³óÇ, áñ ËáãÁÝ¹áïÝ»ñÁ Ñ³ë»É »Ý ·³·³ÃÝ³Ï»ïÇÝ ¨ ³ñ¹»Ý ³ÝÇÙ³ëï ¿ ÇÙ ³Ûó»ÉáõÃÛáõÝÝ ³Û¹ ã³ñ³µ³ëïÇÏ í³ÛñÁ, Ý³ ÝáñÇó åÝ¹»ó, áñ ÙÇ¨ÝáõÛÝ ¿, ÇÝùÝ ³Û¹ ÏÝáçÁ 63

¹»Ù ¿ ¨ ³Ýå³ÛÙ³Ý »ë å»ïù ¿ ³ÛÝï»Õ ïÝûñ»Ý ÉÇÝ»Ù: ²í»É³óñ»ó Ý³¨, áñ ³Û¹ Ñ³ñóáõÙ` »ë Çµñ ÙÇ ï»ë³Ï ÃáõÉáõÃÛáõÝ »Ù Ñ³Ý¹»ë µ»ñáõÙ ¨ ÇÝùÁ ß³ï ½³ñÙ³ó³Í ¿ ÇÝÓ íñ³, áñ »ë ã»Ù ·ÝáõÙ ¨ ·ñ³íáõÙ ³Û¹ å³ÝëÇáÝ³ïÁ: ºë Ýñ³Ý ÁÝ¹³Ù»ÝÝ ³ë³óÇ, áñ »ë é»Ï»ïÛáñ ã»Ù ¨ ÝÙ³Ý µ³Ý ã»Ù ³ÝÇ: ºÃ» ÝáñÙ³É Ó¨áí ãÇ ëï³óíáõÙ ³å³Ñáí»É ÇÙ ³ßË³ï³ÝùÁ, »ë Ï³ñáÕ »Ù Ñ³Ý·Çëï Ññ³Å³ñí»É: ö³ëïáñ»Ý, Ý³ Çñ ³ÝÏ³ñáÕáõÃÛáõÝÁ Ï³Ù áã ëñï³Ýó ó³ÝÏ³Ý³ÉÁ µ³ñ¹áõÙ ¿ñ ÇÙ íñ³: î»ëÝ»Éáí, áñ Ï³ñáÕ ¿ å³ñïáõÃÛáõÝ Ïñ»Ý, Ý³ËÏÇÝ ïÝûñ»ÝÁª ÈÛáí³ÛÇ ¨ Ý³Ë³ñ³ñÇ í³ñáñ¹Ç ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ùµ ÙïÝáõÙ ¿ Ý³Ë³ñ³ñÇ Ùáï ÁÝ¹áõÝ»ÉáõÃÛ³Ý ¨ Ý»ñÏ³Û³óÝáõÙ, áñ »Ã» å³ÝëÇáÝ³ïÁ ãï³Ý ÏáÉ»ÏïÇíÇÝ, ³å³ ÏáÉ»ÏïÇíÁ å³ïñ³ëï ¿ ÙÇÝã¨ åñ»½Ç¹»Ýï µáÕáù»É ¨ ÝáõÛÝÇëÏ` ÙïÝ»É Ýñ³ Ùáï ÁÝ¹áõÝ»ÉáõÃÛ³Ý: Ü³ Ý³Ë³ñ³ñÇÝ ³é³ç³ñÏáõÙ ¿, áñ å³ÝëÇáÝ³ïÁ í³ñÓ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý ï³Ý ÏáÉ»ÏïÇíÇÝ: ºÃ» Ñ³ßíÇ ³éÝ»Ýù, áñ ÙÇÝã ³Û¹ ¿É ÈÛáí³Ý ³ñ¹»Ý ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù Ý³Ë³ñ³ñÇÝ µ³ñ»Ëáë»É ¿ñ ³Û¹ ÏÝáç Ñ³Ù³ñ, ³å³ ½³ñÙ³Ý³ÉÇ ã¿ñ, áñ Ýñ³ í»ñçÇÝ ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ ÁÝ¹áõÝíáõÙ ¿ Ý³Ë³ñ³ñÇ ÏáÕÙÇó, µ³Ûó í»ñ³å³ÑáõÙáí` ÙÇ³ÛÝ ÙñóáõÛÃÇ ÙÇçáóáí: Ü³Ë³ñ³ñÁ Ñ³ÝÓÝ³ñ³ñáõÙ ¿ ³ñ³· Ï³½Ù³Ï»ñå»É ³Û¹ ÙñóáõÛÃÁ: ²Û¹ ³Ù»ÝÇó Ñ»ïá, ê³ß³Ý ¹³ñÓÛ³É ã¿ñ ÁÝ¹áõÝáõÙ Çñ å³ñïáõÃÛáõÝÁ ¨ ÇÝÓ ³ëáõÙ ¿ñ. ¹áõ »ë ïÝûñ»ÝÁ (ã¿ áñ, Áëï ÈÛáí³ÛÇ ³ë»Éáõ, »ë ³ñ¹»Ý Ññ³Ù³Ý³·ñí³Í ¿Ç áñå»ë ïÝûñ»Ý, ÇëÏ ÙÇ ùÇã ³í»ÉÇ áõß å³ñ½í»Éáõ ¿ñ, áñ ÷³ëï³ÃÕÃ³ÛÇÝ áã ÙÇ Ññ³Ù³Ý ¿É ãÏ³, áõÕÕ³ÏÇ ÈÛáí³Ý Áëï Çñ ³ßË³ï³á×Ç` µ³Ý³íáñ µÉ»ýÝ»ñ ¿ñ ³ÝáõÙ), ·Ý³ Ñ³Ý·Çëï ³ßË³ïÇñ: ØñóáõÛÃÇ Ñ»ï Ï³åí³Í ÇÙ Ñ³ñóÇÝ, ê³ß³Ý å³ï³ëË³Ý»ó. §Ù»Ï ¿, å»ïù ¿ ³ÛÝå»ë ³Ý»Ù, áñ ÙñóáõÛÃÝ áõñÇß ýÇñÙ³ ß³ÑÇ¦: ÆÙ Ï³ñÍÇùáí, Ñ»Ýó ê³ß³Ý ¿É ³Ù»Ý ÇÝã ³ñ»ó, áñ µ³óÇ Ý³ËÏÇÝ ÏáÉ»ÏïÇíÇ Ñ³ÛïÇó, áõñÇß áã ÙÇ Ñ³Ûï ãÉÇÝÇ ¨ Ýñ³Ýù ¿É Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ` Çñ»Ýó Ó»éÝïáõ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáí §ß³Ñ»óÇÝ¦ ÙñóáõÛÃÁ: ²Ù»Ý ÇÝã Ñ»Ýó ³Û¹å»ë ¿É »Õ³í: ØÇ ù³ÝÇ ûñÇó, »ñµ ¹³ñÓÛ³É ï»ë³ ê³ß³ÛÇÝ ¨ ½³ñÙ³Ýùë Ñ³ÛïÝ»óÇ ³×áõñ¹Ç í»ñ³µ»ñÛ³É, Ý³ ³ë³ó. ï»ë³ñ ã¿±, ùá ÃáõÉáõÃÛ³Ý å³ï×³éáí ÇÝã »Õ³í: ²Û¹ å³ÑÇÝ ³Ï³Ù³ÛÇó ÑÇß»óÇ ¶ñÇ·áñÇ ¼áñÇÝÇ §Øáé³Ý³É Ð»ñáëïñ³ïÇÝ¦ Ñ³Ý×³ñ»Õ åÇ»ëÇ Ñ»ï¨Û³É ïáÕ»ñÁ. §Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÉÏïÇáõÃÛáõÝÁ ²ëïí³ÍÝ»ñÇó ½áñ³íáñ ¿¦: Ð³ëÏ³ó³ Ý³¨, Ã» ³Û¹ Ëáëù»ñÝ ÇÝãù³Ý Ñ³ñÇñ »Ý ÇÙ ÁÝÏ»ñ ê³ß³ÛÇ í³ñÙáõÝùÇÝ: ºë ³ñ¹»Ý ·Çï»Ç ê³ß³ÛÇ í»ñ³µ»ñÙáõÝùÝ ÇÙ ÝÏ³ïÙ³Ùµ, µ³Ûó áõ½áõÙ ¿Ç ÙÇÝã¨ í»ñç å³ïé»É Ýñ³ ¹ÇÙ³ÏÁ: ¶Ý³óÇ Ýñ³ Ùáï ¨ ³ë³óÇ. ÑÇÙ³ »ë Ç±Ýã ³Ý»Ù, áñÇÝ Ý³ å³ï³ëË³Ý»ó. ¹áõ Ñ³Ý·Çëï ÙÝ³, ù»½ áõñÇß ·áñÍ Ïï³Ýù (Ý»ñëáõÙë ³ñ¹»Ý Ñ³ñÛáõñ»ñáñ¹ ³Ý·³Ù ÍÇÍ³ÕáõÙ ¿Ç Ýñ³ ³ë³ÍÝ»ñÇ íñ³): ÆÝãáõ ³Ûë µáÉáñÁ ³Ûëå»ë Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÛ³Ùµ ÝÏ³ñ³·ñ»óÇ: àã Ýñ³ Ñ³Ù³ñ, áñ »ë ÙÝ³óÇ ³é³Ýó ³ßË³ï³Ýù Ï³Ù Éñçáñ»Ý ïñ³Ù³¹ñí»É ¿Ç ³Ýå³ÛÙ³Ý ¹³éÝ³É å³ÝëÇáÝ³ïÇ ïÝûñ»Ý ¨ ù³ÝÇ áñ ã»Õ³í, »ë ¿É Ý»Õ³ó³Í ·ñáõÙ »Ù: àã, ¨ Ñ³½³ñ ³Ý·³Ù áã: ²Ûë µáÉáñÁ »ë ·ñáõÙ »Ù, áñå»ë½Ç ÁÝÃ»ñóáÕÝ ÇÙ³Ý³, 64

áñ ÇÙ ÁÝÏ»ñ ê³ß³Ý` Ýáñ Ñ³Û»ñÇ ³ÛÝ ÷³ÛÉáõÝ ûñÇÝ³ÏÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿, áñáÝù ù³ÝÇ ¹»é å³ßïáÝ ãáõÝ»Ý` ùá ÁÝÏ»ñÝ »Ý, ù»½ Ñ³Ù³ñ áñáß µ³Ý»ñ` ³Ýß³Ñ³ËÝ¹Çñ Ï³Ý»Ý, µ³Ûó Ñ»Ýó å³ßïáÝÇ ³Ýó³Ý, ÏëÏë»Ý Ë³µ»É, ï³Ý»É, µ»ñ»É, Ë³Õ³Éáí ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ³ÛÝ É³ñÇ íñ³, áñ ¹áõ Çñ»Ý »ñµ»ù ã»ë Ï³ëÏ³ÍÇ: ²Ûë ³Ù»ÝÇ Ù»ç ³Ñ³íáñÝ ³ÛÝ ¿, áñ Ù»ñ å³ßïáÝÛ³ ÁÝÏ»ñÝ»ñÁ Ñ³ë³ñ³Ï ÙÇ µ³Ý ã»Ý Ñ³ëÏ³ÝáõÙ Ï³Ù óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ã»Ý Ñ³ëÏ³ÝáõÙ. ÇÝãå»ë Ï½·³ÛÇÝ Çñ»Ýù, »Ã» Çñ»Ýó Ñ»ï ÝáõÛÝ Ï»ñå í³ñí»ÇÝ: ²Û¹å»ë í³ñíáÕÝ»ñÇÝ Ýñ³Ýù Ñ³ëï³ï ³Ý³ñ·³ÝùÇ ëÛáõÝÇÝ Ï·³Ù»ÇÝ` µ³½Ù³ÃÇí ÑáÛ³Ï»ñï ³é³ëå»ÉÝ»ñ ÑÛáõë»Éáí ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ØÇ Ëáëùáí, Ýáñ Ñ³Û»ñÇ Ñ»ï ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ` Ñ³ÝÓÇÝ ÇÙ ÁÝÏ»ñ ê³ß³ÛÇ, ß³ï ÝÙ³Ý ¿ ¹åñáóáõÙ Ù»ñ ³Ýó³Í ³ñçÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³ÝÁ: ²÷ëáë, áñ ÇÙ §ï³Õ³Ý³íáñ¦ ÁÝÏ»ñ ê³ß³Ý ¹åñáóáõÙ É³í ã¿ñ Ñ³ëÏ³ó»É ³Û¹ å³ïÙí³ÍùÁ, ãÝ³Û³Í Ñ³Ùá½í³Í »Ù, áñ Ñ»Ýó ³Û¹ ¹³ëÇó Ý³ ·»ñ³½³Ýó ·Ý³Ñ³ï³Ï³Ý ¿ñ ëï³ó»É: Ð»Ýó ³Ûëå»ë ¿É ³í³ñïí»ó ÇÙ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ÇÙ §ÁÝÏ»ñ¦ ê³ß³ÛÇ Ñ»ï: ºñÏñáñ¹Á` ³Û¹ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ·ÇïáõÃÛ³Ý ¨ ÏñÃáõÃÛ³Ý ÷áËÝ³Ë³ñ³ñ, ýÇ½-Ù³Ã ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ Ð³Ïáµ Ð³ÏáµÛ³ÝÝ ¿ñ, áñÇ Ñ»ï ÇÙ §Ùï»ñÙáõÃÛáõÝÁ¦ ÝáõÛÝå»ë ëÏëí»É ¿ñ ß³ï í³Õáõó` 1975Ãí³Ï³ÝÇó, »ñµ Ý³ ÁÝ¹áõÝí»ó ºñ¨³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý Ð³Ù³Éë³ñ³ÝÇ Ù»Ë³ÝÇÏ³Ù³Ã»Ù³ïÇÏ³Ï³Ý ý³ÏáõÉï»ï, áñï»Õ »ë ³ñ¹»Ý »ñÏñáñ¹ ÏáõñëÇ áõë³ÝáÕ ¿Ç: ÆÑ³ñÏ», ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ùïùáíë µÝ³í ã¿ñ ³ÝóÝÇ, áñ ÇÙ ÏÛ³ÝùáõÙ »ñµ¨¿ ÇÝã-áñ µ³Ýáí §Ï³Ëí³Í¦ ÏÉÇÝ»Ù Ýñ³ÝÇó ¨ Ý³ ¿É ÇÝÓ Ñ»ï Ïí³ñíÇ ×Çßï ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë Ñ³Ù³ñÛ³ ³Ù»Ý å³ßïáÝÛ³ í³ñíáõÙ ¿ ³ÝÍ³ÝáÃ Ù³ñ¹áõ Ñ»ï: 2001Ã. ÑáõÝÇë ³ÙëÇÝ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù` Ù»Í ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ (Ù»ñÅí»Éáõ íï³Ý·Ç ³ÙáÃÇó áïù»ñë Ñ³½Çí ¿ÇÝ ·ÝáõÙ) ·Ý³óÇ Ýñ³ Ùáï` ³ßË³ï³ÝùÇ Ñ³ñóáí: ²ë³óÇ. Ð³Ïáµ ç³Ý ³Ûë å³ÑÇÝ ³ßË³ï³Ýù ãáõÝ»Ù ¨ ¹ÇÙáõÙ »Ù ùá û·ÝáõÃÛ³ÝÁ: Ü³ áõß³¹Çñ Éë»ó ¨ ³ë³ó. ²Ý³Ý ç³Ý Ñ³ñó ãÏ³, ³éç¨áõÙ ÁÝ¹áõÝ»ÉáõÃÛ³Ý ùÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý, ß³ï-ß³ï Í³Ýñ³µ»éÝí³Í »Ù, ÃáÕ ¹ñ³Ýù ³í³ñïí»Ý, ÏÑ³Ý¹Çå»Ýù ¨ »ë ù»½ ïÕ³Ù³ñ¹áõ Ëáëù »Ù ï³ÉÇë, áñ ùá ³ßË³ï³ÝùÇ Ñ³ñóÁ ÏÉáõÍ»Ù: ²ÛÝå»ë áñ, ÑÇÙ³ Ñ³Ý·Çëï ·Ý³ ¨ ëå³ëÇñ ÇÙ ½³Ý·ÇÝ: Þ³ï á·¨áñí³Í, Ñ³ñÛáõñ ïáÏáë Ñ³Ùá½í³ÍáõÃÛ³Ùµ ¹áõñë »Ï³ Ýñ³ ÙáïÇó, Ùï³Í»Éáí ÙÇ³ÛÝ ÙÇ µ³Ý. Ñ³É³É ¿ ù»½, Ñá·»µ³ÝÇ Ýñµ³ÝÏ³ïáõÃÛáõÝ áõÝ»ë: ¾¹ ÑëÏ³ Ù³ñÙÝÇ¹ Ù»ç áÝó áñ ÷áùñ ¿ñ»Ëáõ ÷ËñáõÝ ëÇñï ¹ñ³Í ÉÇÝÇ: ²Û¹ å³ÑÇÝ ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ñ, áñ ²ëïí³Í Ýñ³Ý Çñ µáÛÇ áõ ù³ßÇ Ñ³Ù»Ù³ï ¿É µ³ñáõÃÛáõÝ ¿ ïí»É ¨ Ñ³í³Ý³µ³ñ` Ý³ ³Û¹å»ë ÁÝ¹áõÝáõÙ ¨ ×³Ý³å³ñÑáõÙ ¿ áã ÙÇ³ÛÝ ÇÝÓ, ³ÛÉ` µáÉáñÇÝ: Øï³ÍáõÙ ¿Ç, áñ Ýñ³ µ³ñáõÃÛáõÝÁ Ù»ñ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇÝ ã³÷³½³Ýó ³ÝÑ³ñÇñ ¿ ¨ ¹ñ³Ýáí` ÙÇ ·»Õ»óÇÏ ûñ Ý³ Çñ §ïáõÝÁ Ïù³Ý¹Ç¦, áñÇ å³ï×³éáí Ýñ³Ý Ñ³ëï³ï ³ßË³ï³ÝùÇó Ï³½³ï»Ý, ù³ÝÇ áñ Ý³` ¹ñ³Ýáí Ë³ËïáõÙ ¿ñ å³ßïáÝÛ³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ·áñÍáÕ, 65

µ³Ûó ã·ñí³Í ûñ»ÝùÝ»ñÇ µ³ñáõÃÛ³Ý ã³÷Á, áñÁ ß³ï ³í»ÉÇ ³ÝÝ»ñ»ÉÇ ¿, ù³Ý Ù»Í ã³÷»ñÇ Ñ³ëÝáÕ Ï³ß³éù í»ñóÝ»ÉÁ: ÀÝ¹áõÝ»ÉáõÃÛ³Ý ùÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³í³ñïí»óÇÝ, µ³Ûó Ð³ÏáµÇó ³Û¹å»ë ¿É ½³Ý· ãëï³ó³: Øï³ÍáõÙ ¿Ç, ¹» µ³ñÓñ å³ßïáÝÛ³ ¿, ·ÉËÇÝ ÉÇùÁ ·áñÍ»ñ »Ý Ã³÷í³Í, »ñ¨Ç Å³Ù³Ý³ÏÁ ãÇ µ³í³Ï³Ý³óÝáõÙ, ÙÇ ûñ Ï½³Ý·Ç ¿ÉÇ: Ä³Ù³Ý³ÏÝ ³ÝóÝáõÙ ¿ñ ¨ ÙÇ µ³Ý ¿ñ ÙÇ³ÛÝ Ñ³ëï³ï ýÇùëíáõÙ. å³ñïù»ñë ûñ-ûñÇ ³í»É³ÝáõÙ ¿ñ (»Ã» ÇÑ³ñÏ», å³ñïù ïíáÕ Ï³ñ, ù³ÝÇ áñ ·Ý³Éáí` å³ñïù ïíáÕÝ»ñÇ ß³ñù»ñÁ ÝáõÛÝå»ë Ýáëñ³ÝáõÙ ¿ñ): ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, »ë Ñ³Ù³éáñ»Ý ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿Ç ëå³ë»É Ýñ³ ½³Ý·ÇÝ ¨ ÇÝùë ã¿Ç ½³Ý·³Ñ³ñáõÙ Ï³Ù ·ÝáõÙ Ýñ³ Ùáï, áñå»ë½Ç ãË³Ëï»Ù Ù»ñ å³ÛÙ³Ý³íáñí³ÍáõÃÛáõÝÁ: úñ»ñÁ ÃéãáõÙ ¿ÇÝ` ³í»É³óÝ»Éáí Ñáõë³Ñ³ïáõÃÛ³Ýë ã³÷Á: àõ ÙÇ ûñ ¿É ã¹ÇÙ³ó³, í»ñ Ï³ó³ áõ ·Ý³óÇ Ýñ³ Ùáï: Ü³ ÝáõÛÝ ç»ñÙáõÃÛ³Ùµ ÁÝ¹áõÝ»ó ÇÝÓ, Ñ³ñóÝ»Éáí. Ç±Ýã Ï³ ²Ý³Ý ç³Ý, å³ïÙÇñ: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, »ë ÙÇ å³Ñ ß÷áÃí»óÇ, áñáíÑ»ï¨ ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ñ, áñ ³Û¹ Ñ³ñóÁ »ë å»ïù ¿ Ýñ³Ý ï³ÛÇ: Þ÷áÃÙáõÝùë ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ»óÇ ¨ å³ï³ëË³Ý»óÇ. Ñ»ã…, µ³Ý ãÏ³, áõÕÕ³ÏÇ »Ï³ ÇÙ³Ý³Ù, Ã» Ç±Ýã Ï³: Ü³ Éë»ó ÇÝÓ ¨ ³ë³ó. Ñ»ã, µ³Ý ãÏ³, ³åñáõÙ »Ýù ¿ÉÇ: ¸ñ³ÝÇó ÇÙ íÇ×³ÏÝ ¿É ³í»ÉÇ í³ï³ó³í, ù³Ý½Ç ã·Çï»Ç, Ã» ÇÝã Ëáë»Ù: àõÅ»ñÇ ·»ñ³·áõÛÝ É³ñáõÙáí ßïÏ»óÇ ÇÝÓ ¨ Ñ³ñóñÇ. Ð³Ïáµ ç³Ý, µ³ ¿Ý ·áñÍÇó Ç±Ýã Ï³: à±ñ ·áñÍÇó,- ³ë³ó Ý³ ¨ ·ÉáõËÁ Ï³Ë ß³ñáõÝ³Ï»ó ·ñ»ÉÁ: ºë í»ñçÝ³Ï³Ý³å»ë Ã¨³Ã³÷ »Õ³ áõ Ùï³Í»óÇ. Ë»Õ× Ð³Ïáµ, ³ÛÝù³Ý ¿ ³ßË³ïáõÙ, áñ Ñá·Ý³ÍáõÃÛáõÝÇó ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÁ ÉñÇí Ë³Ùñ»É ¿ áõ Ù»Í ó³í ½·³Éáí ³ë³óÇ. Ð³Ïáµ ç³Ý, ¿Ý ·áñÍÇó ¿ÉÇ, áñ ÁÝ¹áõÝ»ÉáõÃÛ³Ý ùÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá å»ïù ¿ ³ë»Çñ: Ð³…, ²Ý³Ý ç³Ý, ·Çï»ë` ¹»é µ³Ý ãÏ³, µ³Ûó Ñ³Ùá½í³Í »Ù, áñ ³Ýå³ÛÙ³Ý ÙÇ µ³Ý ÏÉÇÝÇ ¨ »ë ù»½ Ï½³Ý·»Ù: ²ÛÝå»ë áñ, ¹áõ Ñ³Ý·Çëï ·Ý³: ºë ÉÇáíÇÝ ½³ñÙ³ó³Í, µ³Ûó ¨ ³Û¹ å³ÑÇÝ áõñÇß ×³ñ ãáõÝ»Ý³Éáí, ¹áõñë »Ï³ áõ ·Ý³óÇ: ºë ù³ÛÉáõÙ ¿Ç ¨ ÇÙ ·Ý³Éáõ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ ³í»ÉÇ ß³ï ÝÙ³ÝíáõÙ ¿ñ ³ÝÑ³ÛïáõÃÛ³ÝÁ: ²Ýó³Ý ¨ë ß³ï ³ÙÇëÝ»ñ, Çñ³íÇ×³ÏÁ áñ¨¿ Ï»ñå ã¿ñ ÷áËíáõÙ ¨ ëïÇåí³Í »Õ³ ¹³ñÓÛ³É ·Ý³É Ýñ³ Ùáï: ¶Ý³Éáõó ³é³ç Ùï³ÍáõÙ ¿Ç. »Ã» ³Ûë ³Ý·³Ù ¿É ÝáõÛÝ Ó¨áí í³ñíÇ, ³Ýå³ÛÙ³Ý Ï³ë»Ù` ÇÝã-áñ Ù»çë Ï³ ¨ Ñ³Ý·Çëï ËÕ×áí ÏÑ»é³Ý³Ù Ýñ³ÝÇó áõ ³Û¹ Ñ³ñóÝ ¿É ÏÑ³Ù³ñ»Ù Çëå³é ÷³Ïí³Í: ø³ñïáõÕ³ñáõÑÇÝ ½»Ïáõó»ó ÇÙ ·³Éáõ Ù³ëÇÝ: Ü³ ù³ñïáõÕ³ñáõÑáõ ÙÇçáóáí Ñ³Õáñ¹»ó ÇÝÓ, áñ ¹»é ÝáñáõÃÛáõÝ ãÏ³, Ñ»Ýó áñ ÉÇÝÇ, Ï½³Ý·Ç: ²ÛÝå»ë áñ, »ë Ç½áõñ ¿É Ý»ÕáõÃÛáõÝ »Ù ù³ß»É ¨ Ñ³ë»É Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝ: ´³Ûó »ë Ñ³Ù³éáñ»Ý åÝ¹»óÇ, áñ áõñÇß Ï³ñ¨áñ µ³Ý»ñ ¿É áõÝ»Ù ³ë»Éáõ, ³ÛÝå»ë áñ, áõ½áõÙ »Ù ³Ýå³ÛÙ³Ý Çñ»Ý ï»ëÝ»É: 25 ï³ñí³ Ï³åÁ ëïÇå»ó Ýñ³Ý, áñ ×³ñ³Ñ³ïÛ³É Ï»ñåáí ÁÝ¹áõÝÇ ÇÝÓ: Æñ»Ý Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ á×áí, Ý³ ç»ñÙáñ»Ý ¹ÇÙ³íáñ»ó ÇÝÓ` ÝáñÇó ï³Éáí ÝáõÛÝ Ñ³ñóÁ. Ç±Ýã Ï³ ²Ý³Ý ç³Ý: àãÇÝã, áõÕÕ³ÏÇ áõ½áõÙ »Ù ÙÇ ù³ÝÇ ñáå» ù»½ Ñ»ï Ëáë»É: Ð³, Ç ¹»å, ë³ í»ñçÇÝ ³Ý·³ÙÝ ¿,-³ë³óÇ »ë, ¿É ã»Ù ·³Éáõ, ³ÛÝå»ë áñ, Ï³ñáÕ 66

»ë Ñ³Ý·Çëï ÉÇÝ»É: Æ±Ýã »ë ³ëáõÙ ²Ý³Ý ç³Ý, ÇÝãù³Ý áõ½áõÙ »ë ³ñÇ, Ñ³ñó ãÏ³: àõÕÕ³ÏÇ, ùá Ñ³Ù³ñ »Ù ³ëáõÙ, Ý»ÕáõÃÛáõÝ »ë ù³ßáõÙ áõ ³Ûëù³Ý ×³Ý³å³ñÑ ÏïñáõÙ: ¸áõ Ñ³Ý·Çëï ·Ý³, »ë ù»½ Ï½³Ý·»Ù: ºë ÏïñáõÏ ³ë³óÇ. Ð³Ïáµ ç³Ý, ·Çï»ë ÇÝã. »Ã» áõ½áõÙ »ë ¨ Ï³ñáÕ »ë, ³å³ ÉáõÍÇñ ³Û¹ Ñ³ñóÁ, »Ã» áã, áõÕÕ³ÏÇ ³ë³ ã»Ù áõ½áõÙ Ï³Ù ã»Ù Ï³ñáÕ: Ð³Ùá½í³Í »ÕÇñ, »ë ù»½³ÝÇó ã»Ù Ý»Õ³Ý³ ¨ ¹³ ãÇ ³½¹Ç Ù»ñ Ñ»ï³·³ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: ²Ý³Ý ç³Ý, ¿¹ Ç±Ýã »ë ³ëáõÙ, µ³ ³ÙáÃ ã¿±, áñ Ù»ñ Ù»ç ³ÛëåÇëÇ Ëáë³ÏóáõÃÛáõÝ ¿ ·ÝáõÙ: ºë ù»½ ïÕ³Ù³ñ¹áõ Ëáëù »Ù ïí»É, ³ÛÝå»ë áñ, ÇÙ ËáëùÇ ï»ñÝ »Ù: Ð³Ù ¿É, Éë³Í ÏÉÇÝ»ë, áñ Ù»ñ ÁÝÏ»ñ ¶³íñáõßÇÝ áõ½áõÙ »Ý Ýß³Ý³Ï»É Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³ÝÇ é»Ïïáñ áõ »Ã» ÝáõÛÝÇëÏ áõñÇß áã ÙÇ ï»Õ, ³å³ ·áÝ» ³ÛÝï»Õ ù»½ Ïï»Õ³íáñ»Ýù, ³ÛÝå»ë áñ, Ñ³Ý·Çëï ·Ý³ áõ ëå³ëÇñ ÇÙ ½³Ý·ÇÝ: êáíáñ³Ï³ÝÇ å»ë, ÙÇ ù³ÝÇ ³ÙÇë ëå³ë»Éáõó ¨ ½³Ý· ãëï³Ý³Éáõó Ñ»ïá, ÝáñÇó ·Ý³óÇ Ýñ³ Ùáï (³ë»Ù áñ, ³Û¹ ³ÙÇëÝ»ñÇ ÙÇ³Ï ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝ ¿ñ, áñ ¶³íñáõßÇÝ ³ñ¹»Ý Ýß³Ý³Ï»É ¿ÇÝ é»ÏïáñÇ å³ßïáÝáõÙ, ë³Ï³ÛÝ Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³ÝáõÙ Ýñ³ ¹»Ù µáÕáùÇ Ù»Í ³ÏóÇ³Ý»ñ ¿ÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñå»É, ³ÛÝå»ë áñ, Ýñ³ ·ÉáõËÝ Çñáù ß³ï Ë³éÝ ¿ñ): ÀÝ¹áõÝ»ó ¨ Ñ³ñóñ»ó. Ç±Ýã Ï³ ²Ý³Ý ç³Ý: ²ë³óÇ áãÇÝã, áõÕÕ³ÏÇ áõ½áõÙ »Ù ÇÙ³Ý³É, Ã» Ù»ñ ÁÝÏ»ñ ¶³íñáõßÇÝ ÇÝãá±í Ï³ñáÕ »Ù û·ï³Ï³ñ ÉÇÝ»É: â¿± áñ, »ë ³ÛÝï»Õ áñáß³ÏÇ Ï³å»ñ áõÝ»Ù, áõë³ÝáÕáõÃÛ³Ý Ñ»ï ³é³í»É ¨ë, ù³ÝÇ áñ ÇÙ »ñÏáõ »ñ»Ë³Ý»ñÝ ³ÛÝï»Õ »Ý ëáíáñáõÙ: àãÇÝã Ñ³ñÏ³íáñ ã¿, ³Ù»Ý ÇÝã ÏÑ³ñÃíÇ, ¹áõ Ñ³Ý·Çëï ÙÝ³: ´³ åÇïÇ Ñ³ñÃíÇ, µ³ áÝó,-ÙÇ ï»ë³Ï ÇÝùÝ³·áÑ ³ë³ó Ý³: ÎÝíÝí³Ý, ÏÝíÝí³Ý áõ Ó»Ý»ñÁ ÏÏïñ»Ý ¨ Ñ»Ýó ¿¹ Å³Ù³Ý³Ï ¿É ù»½ ¶³íñáõßÇÝ Ùáï ·áñÍÇ ÏÝß³Ý³Ï»Ýù, µ³ áÝó (Ýñ³ ¹»ñÁ ß³ï Ù»Í ¿ñ ¶³íñáõßÇÝ Ýß³Ý³ÏÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ): ²Ýó³í ¨ë ÙÇ ù³ÝÇ ³ÙÇë: Ø³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³ÝáõÙ ³Ù»Ý ÇÝã Ë³Ë³Ý¹í»ó: ¶³íñáõßÇÝ áã ÙÇ³ÛÝ Ñ³ÕÃ»ó, ³ÛÉ áñáß Å³Ù³Ý³Ï ³Ýó ¹³ñÓ³í ÁÝïñáíÇ é»Ïïáñ, áñÇ å³ñ³·³ÛáõÙ ³ñ¹»Ý` ÙÇÝÇÙáõÙ 5 ï³ñÇ µáÉáñ íï³Ý·Ý»ñÁ »ï¨áõÙ ¿ÇÝ ÙÝ³Éáõ: êÏë»óÇ ÇÝùë Ñ»ï³ùñùñí»É, Ã» Ù³Ý³Ï³í³ñÅ³Ï³ÝáõÙ ÇÝã Ñ³ñÙ³ñ ³ßË³ï³Ýù Ï³ ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ, áñå»ë½Ç ÏáÝÏñ»ï §åÉ³Ýáí¦ ·Ý³Ù Ð³ÏáµÇ Ùáï ¨ ³é³ç³ñÏ»Ù. ³Ûë ·áñÍ»ñÇó Ù»ÏÝ áõ Ù»ÏÝ »Ù áõ½áõÙ: ¶Ý³óÇ ¨ ³é³ç³ñÏ»óÇ: Ü³ ³ë³ó. Ñ³ñó ãÏ³, ùá ³å³·³ ß»ýÇÝ` â÷É³ËÛ³Ý Ðñ³ãÇÝ (áñÇ Ñ»ï »ë ³ñ¹»Ý Ëáë»É ¿Ç ¨ Ý³ ÇÝÓ ³ë»É ¿ñ. ²Ý³Ý ç³Ý ùá Ñ³Ù³ñ Ñ³ñó ãÏ³, »ë Ñ³Ù³Ó³ÛÝ »Ù, ù³ÝÇ áñ Ý³Ë Ù»Ýù ÁÝÏ»ñÝ»ñ »Ýù, µ³óÇ ¹³ ¿É, ù»½ ×³Ý³ã»Éáí` ¹áõ ³Û¹ ·áñÍÁ ÷³ÛÉáõÝ Ï³Ý»ë, ³ÛÝå»ë áñ, ÃáÕ Ð³ÏáµÁ ÙÇ Ñ³ï é»ÏïáñÇÝ ½³Ý·Ç) ³ë³ Ð³ÏáµÁ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ¿` ÃáÕ ³Ý»Ý: Î³Ù ¿É ³ë³, ÃáÕ ÙÇ Ñ³ï ÇÝÓ ½³Ý·Ç, »ë Ýñ³Ý ÇÝã-áñ å»ïù ¿ Ï³ë»Ù: ²ÛÝå»ë áñ, Ñ³ñó ãÏ³: 67

â·Çï»Ù, Ýñ³Ýù Çñ³ñ Ñ»ï Ëáë»óÇÝ, Ã» áã, µ³Ûó ÇÝÓ ³ë³óÇÝ, áñ ³Û¹ Ñ³ëïÇùÇ Ñ³í³ÏÝáñ¹Ý ³Ýå³ÛÙ³Ý Ù³ÝÏ³í³ñÅ³Ï³ÝÇó å»ïù ¿ ÉÇÝÇ, é»ÏïáñÝ ¿ ³Û¹å»ë áõ½áõÙ: ºë ·Ý³óÇ Ð³ÏáµÇ Ùáï å³ñ½»Éáõ, Ã» ³Û¹ Ç±Ýã Ë³Õ»ñ »Ý ï³ÉÇë, ³ÛëÇÝùÝ` í»ñç³å»ë ÇÝùÁ ÉáõÍ»Éáõ ¿ ³Û¹ Ñ³ñóÁ, Ã»± áã: Ð³ÏáµÝ ³ë³ó. µ³ ·Çï»±ë ²Ý³Ý ç³Ý, é»ÏïáñÝ ³Û¹å»ë ¿ áõ½áõÙ: ÖÇßï ¿, »Ã» »ë ß³ï áõ½»Ý³Ù` Ï³ñáÕ »Ù ëïÇå»É Ýñ³Ý, µ³Ûó ¹» Ñ³ëÏ³ÝáõÙ »ë, ³ÛÝù³Ý ¿É Ñ³ñÙ³ñ ã¿: ÐÇÙ³ »ë Ç±Ýã ³Ý»Ù,- Ñ³ñóñ»óÇ Ð³ÏáµÇÝ: ØÇ µ³Ý Ï³Ý»Ýù ²Ý³Ý ç³Ý, ¹áõ Ñ³Ý·Çëï ·Ý³ ïáõÝ ¨ ëå³ëÇñ ÇÙ ½³Ý·ÇÝ: ìÇñ³íáñ³Ýùë ïÇ»½»ñù ¿ñ Ñ³ëÝáõÙ: Øï³ÍáõÙ ¿Ç. ÙÇÃ»± üÇ½-Ù³Ã ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ, ÷áËÝ³Ë³ñ³ñ Ð³Ïáµ Ð³ÏáµÛ³ÝÝ ³ÛÝù³Ý í³ËÏáï ¿, áñ ãÇ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ÇÝÓ áõÕÇÕ ³ë»É. ·Çï»ë ÇÝã Ï³, ³Û ÁÝÏ»ñ, ã»Ù áõ½áõÙ Ï³Ù ã»Ù Ï³ñáÕ, ³ñÇ ÇÝÓ³ÝÇó Ó»é ù³ßÇñ, áñÝ ÇÙ Ï³ñÍÇùáí` ³Û¹ å³ÑÇ Ñ³Ù³ñ ³Ù»Ý³×Çßï ÉáõÍáõÙÁ ÏÉÇÝ»ñ: ºë Éáõé ¹áõñë »Ï³ Ýñ³ ÙáïÇó` Ý»ñëë ¹³ï³ñÏáõÃÛ³Ý ÉÇ ½·³óáõÙáí: Ð³í³ïÝ ÇÙ Ù»ç ÙÇ ù³ÝÇ Ï³ñ·áí Çç»É ¿ñ` Çñ ·ñ³í³Í Ùßï³Ï³Ý ï»ÕÇó: Ü³ ³ñ¹»Ý í»ñçÇÝ ï»ÕáõÙ ¿ñ…

²ðî²êàìàð Ø²ð¸À ÐáÕ³·Ý¹Ç íñ³ ³åñáÕ µ³½Ù³ÙÇÉÇáÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ù»ç ÉÇÝáõÙ »Ý ³ÝÑ³ïÝ»ñ, áíù»ñ Çñ»Ýó ï»ë³Ïáí µ³í³Ï³ÝÇÝ ³é³ÝÓÝ³ÝáõÙ ¨ ï³ñµ»ñíáõÙ »Ý ÏáÕùÇÝÝ»ñÇó: ²Ñ³ ¨, ³Ûë å³ïÙí³ÍùáõÙ ËáëùÁ ·Ý³Éáõ ¿ ¹ñ³ÝóÇó Ù»ÏÇª ÙÇ ³Ýëáíáñ, Ññ³ß³ÉÇ Ù³ñ¹áõ` Ð³Ûñ³å»ïÛ³Ý Úáõñ³ÛÇ Ù³ëÇÝ: ²Ûëï»Õ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ëáëù Ï·Ý³ Úáõñ³ÛÇ ¹ñ³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÇ ³ëïÕ³µáõÛÉÇª ÙÇ ÷áùñÇÏ ÷ÝçÇ Ù³ëÇÝ: ºí ³Ûëå»ë, Ù»ñ ³é³çÇÝ ß÷áõÙÝ ëÏëí»É ¿ ºñ¨³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý Ð³Ù³Éë³ñ³ÝáõÙ áõë³Ý»Éáõ ï³ñÇÝ»ñÇó: øÇã ¿ ³ë»É, áñ Ý³ ß³ï Ï³Ù»óáÕ, Ù³ñ¹³Ùáï, ËÕ×áí, ³é³ï³Ó»éÝ, µ³ñÇ Ù³ñ¹ ¿, ³ÛÉ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ ÷áñÓ Ï³ñíÇ Ï³Ý· ³éÝ»É Ýñ³ ëï³Ý¹³ñïÇó ¹áõñëª ÙÇ ù³ÝÇ ³é³ÝÓÝ³Ñ³ïáõÏ Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÇ íñ³: Ø»Í Ñ³ßíáí, Úáõñ³Ý Ù»ñ ÝÙ³Ý ÙÇ Ù³ñ¹ ¿ ¨ ß³ï áõñ³Ë »Ù, áñ Ýñ³ ïÇåÇ Ù³ñ¹Ý ³Ûëûñ Ý³¨ å³ßïáÝ ¿ í³ñáõÙ ¨ Çñ å³ßïáÝ»Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÁÝÃ³óùáõÙ µ³ó³ñÓ³Ï ûµÛ»ÏïÇí ¿ í³ñíáõÙ ÝáõÛÝÇëÏ ³ÝÍ³ÝáÃ Ù³ñ¹Ï³Ýó ÝÏ³ïÙ³Ùµ: ÆÑ³ñÏ», ÑÝ³ñ³íáñ »Ý ¹»åù»ñ, »ñµ Ý³ ÷áñÓÇª Ù»Í³·áõÛÝ ç³Ýù»ñ ·áñÍ³¹ñ»Éáí û·Ý»É Çñ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇÝ áõ Ùï»ñÇÙÝ»ñÇÝ, ë³Ï³ÛÝ áã ÙÇ ¹»åùáõÙ Ý³ ãÇ ËáãÁÝ¹áïáõÙ ³ÝÍ³ÝáÃÇÝ: ÆÝãåÇëÇ ·³ÛÃ³ÏÕÇã å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ¿É ³é³ç³¹ñíÇ Ýñ³Ý, ÙÇ¨ÝáõÛÝ ¿ Ý³ Çñ ËÕ×ÇÝ Ñ³Ï³é³Ï ù³ÛÉ»ñ ãÇ ³ÝáõÙ, »Ã» ÝáõÛÝÇëÏ Ù»Í³·áõÛÝ Ïáñáõëï áõÝ»Ý³ ¹ñ³ å³ï×³éáí: Üñ³ Ñ³Ù³ñ ³Ù»Ý³Ã³ÝÏÁª Çñ ëÏ½µáõÝùÝ»ñÇÝ Ñ³í³ï³ñÇÙ ÙÝ³ÉÝ ¿: Ü³ ½³ñÙ³Ýù ³é³ç³óÝáÕ ³ëïÇ×³ÝÇ ËáñÁ ¨ Éé³ÏÛ³ó Ù³ñ¹ ¿: Üñ³ ËáñÑñ¹³íáñ ÉéáõÃÛ³Ý Ù»çª ½áõ·³Ñ»é ÁÝÃ³óáÕ ËáñÁ í»ñÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ß³ñ³Ý Ï³: ºÃ» å³ï³ÑáõÙ ¿, áñ ÇÝã-áñ Ñ³ñóáí ÝáõÛÝÇëÏ Ù»ñÅáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõÝ, ³å³ ³Û¹ Ù³ñ¹Á »ñµ»ù ãÇ Ý»Õ³ÝáõÙ Ýñ³ÝÇó, ù³ÝÇ áñ íëï³Ñáñ»Ý Ñ³ëÏ³ÝáõÙ ¿, áñ Úáõñ³Ý áõÕÕ³ÏÇ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ñ û·Ý»Éáõ: Üñ³ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ý»ÝáÙ»ÝÁ Ï³Û³ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ µ³ñÇ ¿ ¨ Ï³Ù»óáÕ: ºÃ» áõÝ»ÝáõÙ ¿ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ, ³å³ ³é³Ýó ³ÏÝÏ³ÉÇùÝ»ñÇª Ï³ñ»ÏÇó ¨ û·ï³Ï³ñ ¿ ÉÇÝáõÙ ÝáõÛÝÇëÏ ³ÝÍ³ÝáÃ Ù³ñ¹Ï³Ýó: Ø»ñ ½ñáõÛóÝ»ñÇó Ù»ÏÇ Å³Ù³Ý³Ï Ý³ ³ÛëåÇëÇ ÙÇï ³ñï³Ñ³Ûï»ó. §Ù»Ýùª Ù³Ã»Ù³ïÇÏáëÝ»ñë, »ñµ»ù ã»Ýù Ùï³Í»É, áñ ÙÇ ûñ å»ïù ¿ å³ßïáÝ ½µ³Õ»óÝ»Ýù, ³ÛÉ³å»ë Ïëáíáñ»ÇÝù Çñ³í³µ³Ý³Ï³ÝáõÙ Ï³Ù ïÝï»ë³·Çï³Ï³ÝáõÙ¦: Î³ñáÕ »Ù íëï³Ñáñ»Ý Ñ³í³ëï»É, áñ Ï³ñÇ»ñ³ Ñ³ëÏ³óáõÃÛáõÝÁ ÉÇáíÇÝ ËáñÃ ¿ Ýñ³Ý ¨ Ý³ Ù³ñ¹Ï³Ýó í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ ½áõï Ù³ñ¹Ï³ÛÝáñ»Ý: Üñ³ ³åñ³Í Ñ»ï³·ÇÍÁ Ï³ÛáõÝ ¿. Ý³ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ó»éù ·óáÕ ¨ ÷áëÇó Ñ³ÝáÕ ¿, áñÇ Ù³ëÇÝ Ï³ñáÕ »Ý íÏ³Û»É ß³ï-ß³ï»ñÁ: ²éÇÃÝ»ñÇ µ»ñáõÙáí »ë Í³ÝáÃ »Ù Ý³¨ Ýñ³ ïÕ³ÛÇª ²Õ³ëÇÏÇ Ñ»ï, áí ³Ûë å³ÑÇÝª ºñ¨³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý Ð³Ù³Éë³ñ³ÝÇ ïÝï»ë³·Çï³Ï³Ý ý³ÏáõÉï»ïÝ ³í³ñï»Éáõó Ñ»ïá Í³é³ÛáõÙ ¿ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý µ³Ý³ÏáõÙ: ºÃ» 69

ãÇÙ³Ý³ÛÇ, áñ Ý³ Úáõñ³ÛÇ áñ¹ÇÝ ¿, »ñ¨Ç Ùï³Í»Ç, áñ Ý³ Ñ³ëï³ïª áã Ã» å³ßïáÝÛ³ÛÇ, ³ÛÉ µ³ÝíáñÇ »ñ»Ë³ ¿: Üñ³ ¹»ÙùÇó µ³ñáõÃÛáõÝ ¨ ÉáõÛë ¿ ×³é³·áõÙ: ºÃ» Ù»Ï µ³éáí ÝÏ³ñ³·ñ»Éáõ ÉÇÝ»Ù ²Õ³ëÇÏÇÝ, ³å³ Ï³ñáÕ »Ù ³ë»É, áñ Ý³ Ñ³Ù»ëïáõÃÛ³Ý ïÇå³ñ ¿ ¨ Ï³ñáÕ ¿ µ³½Ù³ÃÇí ÍÝáÕÝ»ñÇ Ý³Ë³ÝÓÁ ß³ñÅ»É: Üñ³ Ñ³Ù»ëïáõÃÛáõÝÁ ³Ýµ³ÝÏ³Ý ã³÷»ñÇ ¿ Ñ³ëÝáõÙ, áñÁ µ³óÇ Ýñ³ Å³é³Ý·³Ï³Ý Ñ³ïÏ³ÝÇßÝ»ñÇó, ·³ÉÇë ¿ Ý³¨ ÍÝáÕ³Ï³Ý ¹³ëïÇ³ñ³ÏáõÃÛáõÝÇó ¨ ³Ù»Ý³Ï³ñ¨áñÁª ÇÝùÝ³¹³ëïÇ³ñ³ÏáõÃÛáõÝÇó: ²ëáõÙ »Ý Ù³ñ¹Á Ñ³ë³ñ³Ï Ù³ÑÏ³Ý³óáõ ¿, ë³Ï³ÛÝ Ù»ñ ÏáÕùÇÝ ³åñáõÙ »Ý Ù³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ ¹áõñë »Ý ³Û¹ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÇó: Úáõñ³Ý ³ÛÝ »½³ÏÇ ûñÇÝ³ÏÝ»ñÇó ¿, áñáÝù Ù»ñ ÏÛ³ÝùÇ ³ÕÝ »Ý, ÇÙ³ëï³íáñáõÙ »Ý Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÁ ¨ ß³ï-ß³ï»ñÇÝ áõÅ »Ý ï³ÉÇë ¹ÇÙ³Ï³Û»Éáõ ÏÛ³ÝùÇ ³Ý³ë»ÉÇ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: Ø»ñ å³ñïùÝ ¿ ³ÕáÃ»É îÇñáçÁ, áñå»ë½Ç Ñ³çáñ¹ ë»ñáõÝ¹Ý»ñÇ Ù»ç, áñù³Ý ÑÝ³ñ³íáñ ¿ ÝÙ³Ý Ù³ñ¹ÇÏ ß³ï ÍÝí»Ý ¨ ÏÛ³ÝùÁ ÉóÝ»Ý ëÇñáí áõ ·áñáí³Ýùáí: êáíáñ³µ³ñ, Ù³ñ¹áõ Ñá·ÇÝ ·ïÝíáõÙ ¿ Ù³ñÙÝÇ Ý»ñëáõÙ, ë³Ï³ÛÝ Úáõñ³ÛÇ å³ñ³·³ÛáõÙª Ýñ³ Ñá·ÇÝ ³ÛÝù³Ý Ù»Í ¿, áñ ÃíáõÙ ¿, Ã» Ýñ³ Ù³ñÙÇÝÝ ¿ ·ïÝíáõÙ Ñá·áõ Ý»ñëáõÙ: Ð³Ùá½í³Í »Ù, áñ ³Û¹ Ï³ñ·Ç Ù³ñ¹Ï³Ýó ßÝáñÑÇí ¿ ³ßË³ñÑÁ Ï³Ý·áõÝ ÙÝáõÙ: Ø»ñ å³ñïùÝ ¿ª ÝÙ³Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó ³ÛÝå»ë ÷³Û÷³Û»É, áñå»ë½Ç Ýñ³Ýó íñ³ÛÇó Ù³½ ãå³Ï³ëÇ: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, Úáõñ³ Ù³ñ¹áõ Ù³ëÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ãí»ñç³óáÕª ß³ï-ß³ï É³í µ³Ý»ñ ·ñ»É, ë³Ï³ÛÝ Ñ³Ùá½í³Í »Ù, »Ã» Ý³ ÇÙ³Ý³ ³Û¹ Ù³ëÇÝ, ³å³ Ù»Í³·áõÛÝ ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ ÑÝ³ñ³íáñ ÏÉÇÝÇ Ñ³Ùá½»É Ýñ³Ý, áñå»ë½Ç Ñ³Ù³Ó³ÛÝíÇ ïå³·ñ»É ³Ûë ÝÛáõÃÁ, ù³Ý½Ç ³Û¹ ³Ù»ÝÁ Ýñ³ ÏáÕÙÇó ãÇ ³ñíáõÙ` Çñ»Ý ·áí»ñ·»Éáõ Ñ³Ù³ñ, ¹³ áõÕÕ³ÏÇª Ýñ³ ï»ë³ÏÝ ¿: Ü³ Çñ ³ñ³Í µáÉáñ µ³ñÇ ·áñÍ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ñ³çáñ¹ í³ÛñÏÛ³ÝÇÝ Ñ³ëï³ï Ùáé³ÝáõÙ ¿: ¸ñ³ ÑÇÙÝ³íáñáõÙÁ Ñëï³Ï ¿. ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ï»ë³ÏÇ, ³ñÛ³Ý ËÝ¹Çñ ¿, áñÁ ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ Ï³é³í³ñ»É áõÕ»Õáí: ¸³ Ñá·áõ Ï³Ýã ¿, áñÁ ·³ÉÇë ¿ ³ñÛáõÝáí, Ý³ËÝÇÝ»ñÇ Ï³Ýãáí ¨ Ýñ³Ýó ÃáÕ³Í Ñá·¨áñ Å³é³Ý·áõÃÛ³Ùµ: Ø³ñ¹áõ ÏÛ³ÝùÇ ï¨áÕáõÃÛáõÝÁª Å³Ù³Ý³ÏÇ ³é³ÝóùÇ íñ³ Ï»ïÇª ³ÏÝÃ³ñÃÇ ã³÷ áõÝÇ, ë³Ï³ÛÝ ³Û¹ ³ÏÝÃ³ñÃÁ å»ïù ¿ ³ÛÝå»ë ³åñ»É, áñ ¹³í³×³ÝÇ, ãÏ³Ù»óáÕÇ, ³·³ÑÇ åÇï³Ï ãÝëïÇ íñ³¹ ¨ ù»½ ÑÇß»ÉÇë, ÙÇßï µ³ñÓñ³Ó³ÛÝ»Ý. »ñ³ÝÇ Ýñ³Ýó, áíù»ñ ·áÝ» ÙÇ ãÝãÇÝ ã³÷áí ÝÙ³ÝíáõÙ »Ý Úáõñ³ÛÇ ï»ë³ÏÇÝ: Ð³Ï³é³Ï å³ñ³·³ÛáõÙ, Ù³ñ¹áõ ¨ ÍÝáõÝ¹Á, ¨ ³åñ³Í ÏÛ³ÝùÁ ÏÝÙ³Ýí»Ý ¹³ï³ñÏáõÃÛ³Ý: ²Ñ³ ³Ûë µ³Ý³Ó¨Ý ¿ ³ÛÝ Ïéí³ÝÁ, áñÁ Ññ³ß³ÉÇáñ»Ý ¿ Ñ³ëÏ³ó»É Çñ ßñç³å³ïÇ Ñá·ë»ñáí ³åñáÕ, Çñ ³ÝÓÁ Ýñ³Ýó Ñ»ï ÝáõÛÝ³óÝáÕ, Çñ Ñá·áõÙ ³Ýë³ÑÙ³Ý µ³ñáõÃÛáõÝ ÏñáÕ, É³í Ù³ñ¹ Úáõñ³ Ð³Ûñ³å»ïÛ³ÝÁ: ºÃ» ³ëí³ÍÁ Ù»Ï Ý³Ë³¹³ëáõÃÛ³Ùµ ³Ù÷á÷»Éáõ ÉÇÝ»Ýù, ³å³ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ó¨³Ï»ñå»É ³Ûëå»ë. µ³Ëï³íáñ »Ý µáÉáñ ³ÛÝ Ù³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ ß÷í»É, ß÷íáõÙ ¨ ¹»é ß÷í»Éáõ »Ý Ð³Ûñ³å»ïÛ³Ý Úáõñ³ Ù³ñ¹áõ Ñ»ï ¨ 70

ÉÇóù»ñ »Ý ëï³ÝáõÙ ³ÛÝ ÑáÕÇó, áñÇ íñ³Ûáí ù³ÛÉáõÙ ¨ Ýñ³Ý ³Û¹ ÉÇóù»ñÁ Ñ³Õáñ¹áõÙ ¿ ÝáõÛÝ ÇÝùÁª Ð³Ûñ³å»ïÛ³Ý Úáõñ³Ý: Â», Çñ Í»ñáõÝ³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ Ý³ ÇÝã ÏÙï³ÍÇ Çñ ³åñ³Í ÏÛ³ÝùÇ, Çñ ³Ýó³Í ×³Ý³å³ñÑÇ Ù³ëÇÝ, ã»Ù Ï³ñáÕ ³ë»É: ØÇ³ÛÝ ÙÇ µ³Ý Ï³ñáÕ »Ù íëï³Ñ³µ³ñ ³ë»É. Úáõñ³, ¹áõ ×Çßï »ë ³åñáõÙ ùá ÏÛ³ÝùÁ ¨ ÙÇ³Ý·³Ù³ÛÝ ³ñ¹³ñ³óí³Í ¿ ùá ÍÝáõÝ¹Ý ³Ûë ÑáÕÇ íñ³:

ºÕµ³ÛñÝ»ñÁ ²Ûë å³ïÙáõÃÛáõÝÁª ÉñÇí Çñ³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝ ¿, ÙÇ³ÛÝ ÷áËí³Í »Ý Ñ»ñáëÝ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ: ÊáëùÁ ·Ý³Éáõ ¿ Ð³Û³ëï³ÝÛ³Ý ÙÇ ÁÝï³ÝÇùáõÙ Ù»Í³ó³Í »Õµ³ÛñÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, áñáÝó ³Ýó³Í ×³Ý³å³ñÑÇ å³ñ³¹áùëÝ»ñÝ »Ý ³éÇÃ ¹³ñÓ»É ³Ûë å³ïÙí³ÍùÁ ·ñ»Éáõ Ñ³Ù³ñ: ºí ³Ûëå»ë, µáÉáñ Ñ³Û ÁÝï³ÝÇÝù»ñÇ ÝÙ³Ý, ÙÇ ÁÝï³ÝÇù ¿É Ø³ÝáõÏ Ø³ÝáõÏÛ³ÝÇ ¨ Ø³ñÇ³Ù ²í³·Û³ÝÇ Ï³½Ù³Í ÁÝï³ÝÇùÝ ¿ñ, áñáÝù ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ áõÝ»ó³Ý ãáñë áñ¹Ç` ì³ñ¹³ÝÁ, ê³ëáõÝÁ, ²Éµ»ñïÁ, ì³ë³ÏÁ ¨ Ù»Ï ¹áõëïñ` ê³Ý¹áõËïÁ: ÀÝï³ÝÇùÇ ïÕ³Ý»ñÇó ³í³·Á` ì³ñ¹³ÝÝ ¿ñ, ÇëÏ Ïñïë»ñÁ, ¹áõëïñÁ` ê³Ý¹áõËïÁ: ÀÝï³ÝÇùÇ Ñ³ÛñÁ` Ø³ÝáõÏÁ ïñ³ÏïáñÇëï ¿ñ, ÇëÏ Ù³ÛñÁ` Ø³ñÇ³ÙÁ ÏÃíáñáõÑÇ ¿ñ: Ø³ÝáõÏÇÝ ³ÙµáÕç ·ÛáõÕÁ ëÇñáõÙ ¿ñ, ù³ÝÇ áñ Ý³ ÙÇ³ÙÇï, ³½Ýí³·áõÛÝ Ù³ñ¹ ¿ñ, Ù»ÍÇ Ñ»ï` Ù»Í, ÷áùñÇ Ñ»ï` ÷áùñ: Üñ³Ý ß³ï Ñ³×³Ë³ÏÇ Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ ï»ëÝ»É Ñ³ñ¨³ÝÝ»ñÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ»ï Ñ³í³ë³ñÁ` Ñ³í³ë³ñÇ Ñ»ï ½ñáõó»ÉÇë: ²é³Ýó ã³÷³½³ÝóáõÃÛ³Ý Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ýß»É, áñ »Ã» Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý áÕç å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç »Õ»É »Ý áñáß³ÏÇ Ãíáí Ç¹»³É³Ï³ÝÇÝ Ùáï Ù³ñ¹ÇÏ` Ñ³Ûñ, µ³ñ»Ï³Ù, Ñ³ñ¨³Ý, ÁÝÏ»ñ, ³å³ Ø³ÝáõÏÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý ï»Õ áõÝÇ ³Û¹ ÷áùñ ó³ÝÏáõÙ: Ü³ ³ßË³ï³ë»ñ, ÁÝï³ÝÇùÇÝ ³ÝÙÝ³óáñ¹` ÑÇí³Ý¹³·ÇÝ ÝíÇñí³Í, ³ÙµáÕç ÏÛ³ÝùáõÙ ÙÇ³ÛÝ ë³åá· Ñ³·³Í, ÏáÕùÇÝÇ ó³íáí ³åñáÕ, Ù³ùñ»Ù³ùáõñ Ù³ñ¹ ¿ñ: Î³ñÍáõÙ »Ù, Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ß³ï Ïß³Ñ»ñ, »Ã» ï³ñµ»ñ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ` Ø³ÝáõÏÇ ÝÙ³Ý Ù³ñ¹ÇÏ ß³ï ÉÇÝ»ÇÝ: Ü³ ÙÇ ï»ë³Ï ù³Õóñ³óÝáõÙ, ÷³ÛÉ ¿ñ ï³ÉÇë Çñ ·ÛáõÕÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ: Ø³ÝáõÏÁ Ñ³ÝáõÝ ÁÝï³ÝÇùÇ, ³é³íáïÇó »ñ»Ïá ³ßË³ïáõÙ ¿ñ, ãËÝ³Û»Éáí Çñ»Ý, ÙÇ³ÛÝ Ã» Ï³ñáÕ³Ý³ñ ÁÝï³ÝÇùÇ Ñá·ë»ñÁ` ·áÝ» Ýí³½³·áõÛÝ ã³÷áí Ñá·³É: îñ³ÏïáñÇëïÇ ³ßË³ï³ÝùÇó ½³ï, Ý³ Ï³ï³ñáõÙ ¿ñ ï³ñµ»ñ ïÇåÇ ³ÛÉ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñ: ê»½áÝÇÝ` Ù³ëÝ³ÏóáõÙ ¿ñ ËáïÑÝÓÇ, µ»ñù³Ñ³í³ùÇ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇÝ, ÇëÏ ÓÙé³ÝÝ ³Ý³ëÝ³å³ÑáõÃÛ³Ùµ ¿ñ ½µ³ÕíáõÙ: Ø³ñÇ³ÙÁ ÏÃíáñáõÑáõ ³ßË³ï³ÝùÇó ¹áõñë, ¨ë ï³ñ³µÝáõÛÃ ³ßË³ï³ÝùÝ»ñ ¿ñ Ï³ï³ñáõÙ, ÇëÏ ÓÙé³ÝÁ û·ÝáõÙ ¿ñ ³ÙáõëÝáõÝ` ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇ ËÝ³ÙùÇ Ñ³ñóáõÙ: Ü³ ÝáõÛÝå»ë Çñ ÏÛ³ÝùÁ ÝíÇñ³µ»ñáõÙ ¿ñ Çñ ÁÝï³ÝÇùÇ µ³ñûñáõÃÛ³ÝÁ: ÎÛ³ÝùÁ ß³ñáõÝ³ÏíáõÙ ¿ñ ¨ »ñ»Ë³Ý»ñÝ ³ëïÇ×³Ý³µ³ñ Ù»Í³ÝáõÙ ¿ÇÝ: ²Û¹ ÁÝï³ÝÇùÇ Ñ³Ù³ñ »ñÏáõ ËáñÑáõñ¹ Ñ³ëï³ï Ï³ñ»ÉÇ ¿ ß»ßï»É. ·ÛáõÕáõÙ Ýñ³Ýó ÁÝï³ÝÇùÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ñ ³Ù»Ý³³Ý³å³ÑáíÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ¨ »ñÏñáñ¹` Ø³ÝáõÏÝ áõ Ø³ñÇ³ÙÁ ã³÷³½³Ýó Ñå³ñï ¿ÇÝ, ù³ÝÇ áñ Ýñ³Ýó »ñ»Ë³Ý»ñÁ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ÇÝ ¹åñáóÇ ³Ù»Ý³É³í ëáíáñáÕ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ: ¶Çß»ñó»ñ»Ï ³ßË³ï»Éáí, ÍÝáÕÝ»ñÇ í³ëï³Ï³Í ·áõÙ³ñÁ ß³ï ùÇã ¿ñ, ³Û¹ å³ï×³éáí »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÇëÏ Ëáëïáí³ÝáõÃÛ³Ùµ` Ýñ³Ýó Ï»ñ³Í 72

áõï»ÉÇùÝ»ñÇó ³Ù»Ý³Ñ³Ù»ÕÁ ÷É³íÝ ¿ñ (ç»ÙÁ, Ùáõñ³µ³Ý, »ñßÇÏÁ, íÇãÇÝ³Ý ¨ ÝÙ³Ý³ïÇå ³ÛÉ áõï»ÉÇùÝ»ñÁ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ñ ¹»ÉÇÏ³ï»ë, áñáÝó ³éÇÃÁ ³ÛÝù³Ý Ñ³½í³·Ûáõï ¿ñ ÉÇÝáõÙ, áñ ÙÇÝã¨ Ñ³çáñ¹ ³Ý·³ÙÁ` Ýñ³Ýù Ùáé³ÝáõÙ ¿ÇÝ ³Û¹ áõï»ÉÇùÝ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ): ¶ÛáõÕáõÙ ¿ñ ³åñáõÙ Ý³¨ Ø³ÝáõÏÇ ³í³· »Õµ³ÛñÁ` ²ßáïÁ, ÇëÏ »ñÏáõ »Õµ³ÛñÝ»ñÁ ¨ »ñÏáõ ùáõÛñ»ñÝ ³åñáõÙ ¿ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ: ²ßáïÁ ·ÛáõÕÇ ·ñ³¹³ñ³Ý³í³ñÝ ¿ñ, Ñ³Ù»Ù³ï³µ³ñ ·ñ³·»ï ¨ Ð³Ûñ»Ý³Ï³Ý Ø»Í å³ï»ñ³½ÙÇ Ñ³ßÙ³Ý¹³Ù: Ä³Ù³Ý³ÏÇ µ»ñáõÙáí` Ý³ ³í»ÉÇ ³½³ï ¿ñ ÉÇÝáõÙ ¨ Ýñ³ ÁÝï³ÝÇùÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ×³ÏÁ` Ñ³Ù»Ù³ï³µ³ñ ³í»ÉÇ µ³ñíáù ¿ñ: ²Û¹ å³ï×³éáí ¿É, Ý³ ³í»ÉÇ Ñ³×³Ë³ÏÇ ¿ñ Ù»ÏÝáõÙ ºñ¨³Ý` »Õµ³ÛñÝ»ñÇÝ ¨ ùáõÛñ»ñÇÝ ³Ûó»ÉáõÃÛ³Ý: ²Éµ»ñïÁ å³ïÙáõÙ ¿ñ, áñ ³Ù»Ý ³Ý·³Ù Ñáñ»Õµ³Ûñ ²ßáïÇ ºñ¨³Ý Ù»ÏÝ»ÉÝ Çñ»Ýó Ñ³Ù³ñ ïáÝ ¿ñ, ù³ÝÇ áñ »Ã» áõñÇß áãÇÝã, ³å³ Ý³ Ñ³ëï³ï Çñ Ñ»ï µÅßÏ³Ï³Ý »ñßÇÏ ¿ñ µ»ñáõÙ: ²Éµ»ñïÇÝ áõÕÕí³Í ÇÙ ³ÛÝ Ñ³ñóÇÝ, Ã» áõ±Ù ¿ å»ïù ³Û¹` ÓÇáõ ÙëÇó ë³ñù³Í »ñßÇÏÁ, áñÁ ¹áõ ·»ñ³¹³ëáõÙ »ë ·ÛáõÕÇ ³Ý³ñ³ï ÙëÇó, Ý³ å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿ñ. §»ñßÇÏÇ Ñ³Ù»Ù³ï` ÙÇëÁ ½ñáÛ³Ï³Ý áõï»ÉÇù ¿, ³í»ÉÇÝ` »ñßÇÏÝ ³ßË³ñÑÇ ³Ù»Ý³É³í áõï»ÉÇùÝ ¿ (³ÛÝåÇëÇ íëï³ÑáõÃÛ³Ùµ ¿ñ ³ëáõÙ, Ï³ñÍ»ë Ñ³Ùï»ë»É ¿ñ ³ßË³ñÑÇ µáÉáñ áõï»ÉÇùÝ»ñÁ)¦: ²Éµ»ñï»Ýó ïáõÝÁ ·ÛáõÕÇ ³Ù»Ý³Í³ÛñÇÝ ¿ñ` ºñ¨³ÝÇÝ ¨ ßñçÏ»ÝïñáÝÇÝ Ï³åáÕ ÙÇçå»ï³Ï³Ý ×³Ý³å³ñÑÇ ÏáÕùÇÝ: ²Ù»Ý ³Ý·³Ù, Ñ»Ýó Ñáñ»Õµ³Ûñ ²ßáïÁ Ù»ÏÝáõÙ ¿ñ ºñ¨³Ý, ¹ñ³ Ñ³çáñ¹ ûñí³ÝÇó ²Éµ»ñïÝ áõ Çñ »Õµ³ÛñÝ»ñÁ ¹áõñë ¿ÇÝ ·³ÉÇë å³ïß·³Ùµ, áñï»ÕÇó å³ñ½áñáß »ñ¨áõÙ ¿ñ ºñ¨³Ý ï³ÝáÕ ×³Ý³å³ñÑÁ ¨ É³ñí³Í ëå³ëáõÙ ¿ÇÝ, áñå»ë½Ç ¹ÇÙ³íáñ»Ý ²ßáï Ñáñ»ÕµáñÁ: Ð³ÛïÝÇ ã¿ñ, Ýñ³Ýù ³í»ÉÇ ß³ï ëå³ëáõÙ ¿ÇÝ Çñ»Ýó Ñáñ»ÕµáñÁ, Ã»± »ñßÇÏÇÝ: êå³ëÙ³Ý ½·³óáõÙÝ ³ÛÝù³Ý áõÅ»Õ ¿ñ, áñ Ýñ³Ýù ÇÙ³Ý³Éáí, Ã» »ñµ ¿ ºñ¨³Ý Ù»ÏÝ»É Ñáñ»Õµ³ÛñÁ ¨ ¹Åí³ñ Ã»` Ñ³çáñ¹ ûñÁ ¨»Ã í»ñ³¹³éÝ³, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí` Ñ»Ýó Ñ³çáñ¹ ÇëÏ ûñí³ÝÇó, ¹ñëáõÙ Å³Ù»ñáí Ï³Ý·ÝáõÙ ¨ ëå³ëáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³ ·³ÉáõëïÇÝ: ²Û¹ ëå³ëáõÙÁ` Ñ³ëï³ï ëï³Ùáùë³ÛÇÝ ã¿ñ, ³ÛÝ ÉÇáíÇÝ Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ¿ñ: Ð»ñÃ³Ï³Ý ³Ý·³Ù, »ñµ Ñáñ»Õµ³Ûñ ²ßáïÁ å»ïù ¿ í»ñ³¹³éÝ³ñ ºñ¨³ÝÇó, »ë ÑÇí³Ý¹ ¿Ç,- å³ïÙáõÙ ¿ñ ²Éµ»ñïÁ ¨ ³í»É³óÝáõÙ, áñ Çñ»Ý ÙÇ³ÛÝ ÙÇ Ñ³ñó ¿ñ Ùï³ï³ÝçáõÙ. ³ÝÏáÕÝáõÙ å³éÏ³Í, ÇÝùÝ ÇÝãå»±ë å»ïù ¿ ëï³Ý³ñ Çñ µ³ÅÇÝ »ñßÇÏÁ: Üñ³ å³ïÙ»Éáí, »ñßÇÏ ëï³ÝáõÙ ¿ÇÝ ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ »ñ»Ë³Ý»ñÁ, áíù»ñ ³Û¹ å³ÑÇÝ` ýÇ½ÇÏ³å»ë Ý»ñÏ³ ¿ÇÝ ²ßáï Ñáñ»Õµáñ ï³ÝÁ ¨ Ñ»ï¨³µ³ñ, ³í»Éáñ¹ ¿ñ ÑáõÛë å³Ñ»É, áñ Çñ µ³ÅÇÝÁ` áñ¨¿ Ù»ÏÇ ÙÇçáóáí ÏáõÕ³ñÏ»ÇÝ: ¸³ µ³ó³éí³Í ¿ñ Ý³¨ Ù»Ï ³ÛÉ å³ï×³éáí. ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ñ íëï³Ñ»É ÙÇ ³ÛÝåÇëÇ »ñ»Ë³ÛÇ, áñÁ ×³Ý³å³ñÑÇÝ Ï½ëå»ñ Çñ»Ý, ã¿ñ áõïÇ »ñßÇÏÁ ¨ ³ÛÝ ï»Õ ÏÑ³ëóÝ»ñ: Ðáñ»Õµ³Ûñ ²ßáïÁ ³ÛÝå»ë ¿ñ ÏïñáõÙ »ñßÇÏÁ, áñ Ýñ³ ÏïáñÝ»ñÁ` ÃÕÃÇó µ³ñ³Ï ¿ÇÝ ëï³óíáõÙ: ²Ù»Ý ¹»åùáõÙ, ³Û¹ ÃÕÃ» Ñ³ëïáõÃÛ³Ý »ñßÇÏÝ áõï»Éáí, Ýñ³Ýù Ï³ñÍ»ë Ñ³·»ÝáõÙ ¿ÇÝ ³ßË³ñÑÇó: 73

ºÃ» Ñ³½³ñÇó Ù»Ï ²Éµ»ñï»Ýó ï³ÝÁ ç»Ù Ï³Ù Ùáõñ³µ³ ¿ÇÝ ³éÝáõÙ, ³å³ ³Û¹ ûñÁ Ýñ³Ýó ï³ÝÁ É³ñí³Í íÇ×³Ï ¿ñ ïÇñáõÙ, ù³ÝÇ áñ ³ÝÑÝ³ñ ¿ñ áëÏ»ñã³Ï³Ý ×ßïáõÃÛ³Ùµ ç»ÙÁ µ³Å³Ý»É ÑÇÝ· Ñ³í³ë³ñ Ù³ëÇ: ºñ»Ë³Ý»ñÇó Ýñ³Ýù, áñáÝó ÃíáõÙ ¿ñ, Ã» Çñ»Ýó µ³ÅÇÝÁ ùÇã ¿ ëï³óí»É, ÙÇ å³Ñ ËéáíáõÙ ¿ÇÝ, ÙÇÝã¨ ÙÛáõëÝ»ñÁ` Çñ»Ýó µ³ÅÇÝÝ»ñÇó ·¹³ÉÇ Í³Ûñáí ³í»É³óÝáõÙ ¿ÇÝ Ëéáí³Í »ñ»Ë³Ý»ñÇ µ³ÅÇÝÝ»ñÇÝ, áñÇó Ñ»ïá ÙÇ³ÛÝ ÙÃÝáÉáñïÁ Ë³Õ³ÕíáõÙ ¿ñ ¨ Ýñ³Ýù Ñ³×áõÛùáí áõïáõÙ ¿ÇÝ ÇñÝó µ³ÅÇÝÁ: ÊñáÝÇÏ³Ï³Ý ëáíÇ ëÇÝ¹ñáÙÝ ¿ñ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ¹³ñÓñ»É ³Û¹åÇëÇÝ: ²Û¹ ÁÝï³ÝÇùáõÙ ã·ñí³Í ¹ñí³Íù Ï³ñ. ³í³· »ñ»Ë³ÛÇó ëÏë³Í` Ñ»Ýó Ñ³ëÝáõÙ ¿ÇÝ »ñÏñáñ¹ ¹³ë³ñ³Ý, ÓÙé³Ý »ñ»ù ¨ ·³ñÝ³Ý áñáß ³ÙÇëÝ»ñÇÝ` ÙÇÝã¨ ¹³ßï»ñÇó` ÓÛ³Ý ÉñÇí Ñ³Éí»ÉÁ, ³é³íáïÛ³Ý Å³ÙÁ í»óÇÝ ÍÝáÕÝ»ñÁ Ýñ³Ýó ³ñÃÝ³óÝáõÙ ¨ Çñ»Ýó Ñ»ï ï³ÝáõÙ ¿ÇÝ ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇÝ ËÝ³Ù»Éáõ: ²í³· »Õµ³ÛñÁ` ì³ñ¹³ÝÁ, ³í³ñï»Éáí áõÃ»ñáñ¹ ¹³ë³ñ³ÝÁ, Ù»ÏÝ»ó ºñ¨³Ý` ÇÝÝ»ñáñ¹ ¹³ë³ñ³ÝáõÙ áõëáõÙÁ ß³ñáõÝ³Ï»Éáõ ¨ ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇÝ ËÝ³Ù»Éáõ Ñ»ñÃÁ Ñ³ë³í ê³ëáõÝÇÝ, áñÝ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ëáíáñáõÙ ¿ñ ãáñáñ¹ ¹³ë³ñ³ÝáõÙ: ²Û¹ »ñ¨áõÛÃÁ ß³ñáõÝ³Ïí»ó ³ÛÝù³Ý, ÙÇÝã¨ ê³Ý¹áõËïÁ ¹³ñÓ³í ¹åñáó³Ï³Ý ¨ ëÏë»ó û·Ý»É ÍÝáÕÝ»ñÇÝ, ù³ÝÇ áñ ãáñë ïÕ³Ý»ñÝ ¿É ³ñ¹»Ý ëáíáñáõÙ ¿ÇÝ ºñ¨³ÝÇ ï³ñµ»ñ ´àôÐ- »ñáõÙ: ØÇ ù³ÝÇ ï³ñÇ Ñ»ïá ê³Ý¹áõËïÁ ÝáõÛÝå»ë ³í³ñï»ó ÙÇçÝ³Ï³ñ·Á (ÏáÕùÇ ·ÛáõÕáõÙ ¹åñáóÝ ³ñ¹»Ý ÙÇçÝ³Ï³ñ· ¿ñ ¨ áõÃ»ñáñ¹Çó Ñ»ïá áõëáõÙÁ ß³ñáõÝ³Ï»É ó³ÝÏ³óáÕÝ»ñÁ ·ÝáõÙ ¿ÇÝ ³ÛÝï»Õ) ¨ Ù»ÏÝ»ó Ø³ëÇë ù³Õ³ù, ù³ÝÇ áñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇó ÙÇ³ÛÝ ì³ñ¹³ÝÁ µÝ³Ï³ñ³Ý áõÝ»ñ ¨ ëÏë»ó µÝ³Ïí»É Ýñ³ ï³ÝÁ: Ø³ÝáõÏÝ áõ Ø³ñÇ³ÙÁ ÙÝ³óÇÝ ·ÛáõÕáõÙ, ÇëÏ »ñ»Ë³Ý»ñÁ ëáíáñ»óÇÝ, Ñ»ñÃáí ³í³ñï»óÇÝ ´àôÐ-»ñÁ ¨ ³ÛÉ¨ë ·ÛáõÕ ãí»ñ³¹³ñÓ³Ý: Ð»ï³·³ÛáõÙ, Ýñ³Ýù µáÉáñÝ ¿É ÁÝï³ÝÇù Ï³½Ù»óÇÝ ¨ ³Ûëå»ë ³ë³Í` ïÝ³íáñí»óÇÝ: ì³ñ¹³ÝÁ ¨ ²Éµ»ñïÁ µÝ³ÏáõÃÛáõÝ Ñ³ëï³ï»óÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ, ê³ëáõÝÁ` ¾çÙÇ³ÍÝÇ ·ÛáõÕ»ñÇó Ù»ÏáõÙ, ÆëÏ ì³ë³ÏÝ áõ ê³Ý¹áõËïÁ` Ø³ëÇëáõÙ: àõë³ÝáÕ ÉÇÝ»Éáõ áÕç ÁÝÃ³óùáõÙ ¨ ¹ñ³ÝÇó ï³ñÇÝ»ñ Ñ»ïá` áñáß Å³Ù³Ý³Ï ¨ë, »Õµ³ÛñÝ»ñÝ ³Ù»Ý »ñ»ÏáÛ³Ý Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ¿ÇÝ §Ü³ÇñÇ¦ ÏÇÝáÃ³ïñáÝÇ Ùáï, ½ñáõóáõÙ, ÏÇëíáõÙ, ËáñÑñ¹³ÏóáõÙ, ÙÇÙÛ³Ýó ËÝ¹ÇñÝ»ñÁ ùÝÝ³ñÏáõÙ, ³å³ µ³Å³ÝíáõÙ ¨ ³Ù»Ý Ù»ÏÁ ·ÝáõÙ ¿ñ Çñ ïáõÝ: ²Û¹ ³Ù»ÝÁ Ï³ñ·³íáñíáõÙ ¿ñ Ù»Í »Õµáñ` ì³ñ¹³ÝÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ùµ: àõë³Ý»Éáõ ï³ñÇÝ»ñÇÝ »Õµ³ÛñÝ»ñÇó »ñÏáõëÁ` ê³ëáõÝÁ ¨ ²Éµ»ñïÁ µÝ³ÏíáõÙ ¿ÇÝ áõë³ÝáÕ³Ï³Ý Ñ³Ýñ³Ï³ó³ñ³ÝáõÙ, ì³ñ¹³ÝÁ` í³ñÓáí, ÇëÏ ì³ë³ÏÁ` Ø³ëÇë ù³Õ³ùáõÙª Ùáñ³ùñáç ï³ÝÁ: ºÕµ³ÛñÝ»ñÇ ó³ÝÏáõÃÛ³Ùµ ¨ ÁÝÃ³óÇÏ ·áñÍ»ñÇó Ï³Ëí³Í, »Õµ³ÛñÝ»ñÁ áñáß³ÏÇ ûñ»ñ ÙÝáõÙ ¿ÇÝ Ý³¨ ì³ñ¹³ÝÇ í³ñÓ³Í ï³ÝÁ, áñÝ ³Ù»Ý³ß³ïÁ ãáñë ù³é³ÏáõëÇ Ù»ïñ Ù³Ï»ñ»ë áõÝ»ñ, ë³Ï³ÛÝ »Õµ³ÛñÝ»ñÁ` »Õµ³Ûñ³µ³ñ ï»Õ³íáñíáõÙ ¿ÇÝ Çñ³ñ ÍáóáõÙ ¨ »Õ³Í ÙÇ Ïïáñ áõï»ÉÇùÁ ÏÇëáõÙ: ºÕµ³ÛñÝ»ñÇó ³Ù»Ý 74

Ù»ÏÁ å³ïñ³ëï ¿ñ ëáí³Í ÙÝ³É` Çñ µ³ÅÇÝÁ ï³É »Õµ³ÛñÝ»ñÇÝ` ëáõï å³ï×³é³µ³ÝáõÃÛ³Ùµ, áñ ÇÝùÝ áõñÇß ï»Õ Ï»ñ»É ¿: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï, »Õµ³ÛÝ»ñÇ ÙÇ³Ï åñáµÉ»ÙÁ ÷áÕÝ ¿ñ, áñÁ ÙÇ Ï»ñå Í³ÛñÁ Í³ÛñÇÝ ¿ÇÝ Ñ³ëóÝáõÙ, ãÝ³Û³Í ³ÛÝ µ³ÝÇÝ, áñ ÍÝáÕÝ»ñÝ Çñ»Ýó í»ñçÇÝ Ïáå»ÏÝ áõÕ³ñÏáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³Ýó: ì³ñ¹³ÝÁ` ÁÝ¹Ñ³Ýáõñ ÷áÕÇó ûñ³Ï³Ý áñáß³ÏÇ ·áõÙ³ñ ¿ñ Ñ³ïÏ³óÝáõÙ »Õµ³ÛñÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇÝ: ºÕµ³ÛñÝ»ñÝ Çñ³ñ Ñ»ï ³åñáõÙ ¿ÇÝ Ù»Ï Ù³ñ¹áõ ÝÙ³Ý, ÇÙ áõ ùá ãÏ³ñ` ëÏë³Í Ñ³·áõëïÇó, ÏáßÇÏÇó, í»ñ³ñÏáõÇó, í»ñç³óñ³Í` áõï»ÉÇùáí: ²ëïí³Í ÇÙ, áñù³Ý Ù»Í ¿ñ ³Û¹ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ ë»ñÝ áõ Ï³ñáïÁ ÙÇÙÛ³Ýó ÝÏ³ïÙ³Ùµ, áñ ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï, Ýí³½³·áõÛÝÁ` ûñ³Ï³Ý Ù»Ï ³Ý·³Ù, å³ñï³¹Çñ Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ¿ÇÝ Çñ³ñ: ²ÛÝù³Ý ç»ñÙ ¿ñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ ÙÇ³ëÝáõÃÛáõÝÁ, áñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ ÁÝÏ»ñÝ»ñÁ ¨ë Ñ³Ù³ñÛ³ ³Ù»Ý ûñ »ñ»ÏáÛ³Ý ·³ÉÇë ¿ÇÝ Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý í³Ûñ` §Ü³ÇñÇ¦ ÏÇÝáÃ³ïñáÝÇ Ùáï ¨ ³½³ïáñ»Ý` »Õµ³ÛñÝ»ñÇ å»ë ÏÇëíáõÙ Çñ³ñ Ñ»ï: ²Û¹ ïÕ³Ý»ñÁ ó³í ¿ÇÝ ³åñáõÙ, áñ Çñ»Ýù ¿É` »Õµ³ÛñÝ»ñáí ³Ù»Ý ûñ ã»Ý Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ¨ ¹ñ³ å³Ï³ëÁ Éñ³óÝáõÙ ¿ÇÝ ì³ñ¹³ÝÇ ¨ Ýñ³ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ Ñ³Ý¹ÇåáõÙÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí: ÆëÏ³å»ë, ³Û¹ Ù»Í ËÙµÇ µáÉáñ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ »Õµ³Ûñ³Ï³Ý ¿ñ ¨ µáÉáñÁ ì³ñ¹³ÝÇÝ ÁÝ¹áõÝáõÙ ¿ÇÝ áñå»ë Ù»Í »Õµ³Ûñ: ²Û¹ ËáõÙµÁ ·Ý³Éáí ß³ï³ÝáõÙ ¿ñ ¨ áñáß³ÏÇ Å³Ù³Ý³ÏÇó ëÏë³Í` ³ñ¹»Ý ã¿ÇÝ å³ÛÙ³Ý³íáñíáõÙ, ù³ÝÇ áñ µáÉáñÁ Éé»É³ÛÝ Ñ³ëÏ³ÝáõÙ ¿ÇÝ, áñ Ñ»ñÃ³Ï³Ý Ñ³Ý¹ÇåáõÙÁ` Ñ³çáñ¹ ûñ »ñ»ÏáÛ³Ý ¿ñ ÉÇÝ»Éáõ ¨ µ³óÇ ³ÝÑ»ï³Ó·»ÉÇ ·áñÍ áõÝ»óáÕÝ»ñÇó, µáÉáñÝ ³ÝËïÇñ ·³ÉÇë ¿ÇÝ: ¼áõï »Õµ³Ûñ³Ï³Ý ¨ ÁÝÏ»ñ³Ï³Ý Ù³ùñ»Ù³ùáõñ ½·³óÙáõÝùÝ»ñÝ ¿ÇÝ µáÉáñÇÝ µ»ñáõÙ ³Û¹ï»Õ: ²Ù»ÝûñÛ³ Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý ³Û¹ ëáíáñáõÛÃÁ ß³ñáõÝ³Ïí»ó µ³í³Ï³ÝÇÝ ï³ñÇÝ»ñ ¨ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ëÏë»ó ³ëïÇ×³Ý³µ³ñ Ù³ñ»É, ù³ÝÇ áñ Ýñ³Ýó Ù»Í Ù³ëÝ ³ñ¹»Ý »ñ»Ë³Ý»ñ áõÝ»ÇÝ: ²Û¹ ÁÝÃ³óùÁ ¨ë ß³ï µÝ³Ï³Ý ¿ñ, ù³Ý½Ç ¹³` Ñ»Ýó ÏÛ³ÝùÇ ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿: ÆÑ³ñÏ», ³Ûë Ïïñí³Íùáí ÏÛ³ÝùáõÙ ëï³Ý¹³ñïÝ»ñ ãÏ³Ý ¨ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ ï»ë³ÏÇó Ï³Ëí³Í, Ï³Ý ³ÛÝåÇëÇù, áíù»ñ ÙÇÝã¨ Ëáñ Í»ñáõÃÛáõÝ` Çñ»Ýó ³ÙµáÕç ³½³ï Å³Ù³Ý³ÏÁ ÙÇ³ëÇÝ »Ý ³ÝóÏ³óÝáõÙ ¨ Ï³Ý Ý³¨ ³ÛÝåÇëÇù, áíù»ñ áõß-áõß »Ý Ñ³Ý¹ÇåáõÙ: ²Ûëï»Õ ³í»ÉÇ ¿³Ï³Ý ¿` Çñ³ñ ÝÏ³ïÙ³Ùµ ³ÝÏ»ÕÍ ¨ ç»ñÙ ÉÇÝ»ÉÁ, Çñ³ñáí Ñ»ï³ùñùñí»ÉÁ ¨ Çñ³ñ û·Ý»ÉÁ, ù³Ý Ã» Ñ³Ý¹ÇåáõÙÝ»ñÇ Ñ³×³Ë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: âÝ³Û³Í, ³Ù»Ý ¹»åùáõÙ` Ñ»Ýó Ñ³Ý¹ÇåáõÙÝ»ñÇ Ñ³×³Ë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ áõÕÇÕ Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý ¿ Ùï»ñÙáõÃÛ³ÝÁ: ²Éµ»ñïÁ ß³ï Ñ³×³Ë å³ïÙáõÙ ¿ñ, áñ Ø³ÝáõÏÁ ¨ ²ßáïÁ, áñáÝù ·ÛáõÕáõÙ ¿ÇÝ ³åñáõÙ, ÇëÏ ÙÛáõë Ñáñ»Õµ³ÛñÝ»ñÁ` Ð³ÏáµÝ áõ Ø³Ýí»ÉÁ, áíù»ñ ³åñáõÙ ¿ÇÝ ºñ¨³ÝáõÙ, Çñ³ñ Ñ»ï ³ÛÝù³Ý ¿É ç»ñÙ ã¿ÇÝ: Ð³ïÏ³å»ë, Ýñ³Ýù »ñ»ùÝ ¿É, ³ÛÝù³Ý ¿É ç»ñÙ ã¿ÇÝª Ñ³ïÏ³å»ë Ø³ÝáõÏÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ, ãÝ³Û³Í Ýñ³Ý, áñ ²ßáïÇ å³ï»ñ³½Ù Ù»ÏÝ»Éáõó Ñ»ïá, áñå»ë »ñÏñáñ¹ »ñ»Ë³, ÁÝï³ÝÇùÇ ³ÙµáÕç ÉáõÍÁ ÑÇÝ· ï³ñÇ` ÍÝáÕÇ ÝÙ³Ý Çñ áõë»ñÇÝ Ïñ»É ¿ñ Ø³ÝáõÏÁ: ²Éµ»ñïÝ ³ëáõÙ ¿ñ, áñ ³Û¹ 75

³Ù»ÝÝ Çñ»Ýù »Õµ³ÛñÝ»ñáí å³ñ½áñáß ÝÏ³ïáõÙ ¿ÇÝ ¨ Ýñ³Ýù Çñ³ñ Ëáëï³ó»É ¿ÇÝ, áñ ÏÛ³ÝùáõÙ` ÇÝã ¿É áñ ÉÇÝÇ, Çñ»Ýù å»ïù ¿ Çñ³ñ ÝÏ³ïÙ³Ùµ É³í »Õµ³ÛñÝ»ñ ÉÇÝ»Ý ¨ ãÝÙ³Ýí»Ý Çñ»Ýó Ñáñ»Õµ³ÛñÝ»ñÇÝ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï, ³Û¹åÇëÇ ËáëïáõÙÁ Ýñ³Ýó Ñ³Ù³ñ ã³÷³½³Ýó ³é³Ýóù³ÛÇÝ ¿ñ: ²Ýó³Ý ï³ñÇÝ»ñ ¨ »Õµ³ÛñÝ»ñÁ` ³Ù»Ý Ù»ÏÝ ëÏë»ó ï³ñí»É Çñ ÁÝï³ÝÇùÇ Ñá·ë»ñáí ¨ Ýñ³Ýó Ï³å»ñÝ ëÏë»óÇÝ ³ëïÇ×³Ý³µ³ñ ÃáõÉ³Ý³É: ¸», ÇÑ³ñÏ» ï³ñÇù ³éÝ»Éáõó Ñ»ïá, ÏÛ³ÝùÝ Çñ µÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÝ ¿ ¹ÝáõÙ ¨ »Õµ³ÛñáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝ ç»ñÙáõÃÛ³Ùµ ãÇ Ï³ñáÕ ß³ñáõÝ³Ïí»É: ê³Ï³ÛÝ, ³ÛÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝ»ñÁ, áñÝ ³Ûëûñ ¿ Ï³åáõÙ »Õµ³ÛñÝ»ñÇÝ, Ù»ÕÙ ³ë³Í` ³Ý»ñ¨³Ï³Û»ÉÇ ¨ ³ÝÑ³í³ï³ÉÇ ¿: ì»ñçÇÝ ÙÇïùÁ ×Çßï Ñ³ëÏ³Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ, å»ïù ¿ ÙÇ ùÇã ³í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ»É Ýñ³Ýó ÏÛ³ÝùÇ í»ñçÇÝ` Ùáï áõÃ ï³ñÇÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ: ºí ³Ûëå»ë. ÙÇÝã¨ í»ñçÇÝ »ñÏáõ ï³ñÇÝ, ê³Ý¹áõËïÇ ÁÝï³ÝÇùÁ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ³å»ë µÝ³ÏíáõÙ ¿ñ ¶»ñÙ³ÝÇ³ÛáõÙ: ì³ñ¹³ÝÝ áõ í³ë³ÏÁ ½µ³ÕíáõÙ ¿ÇÝ µÇ½Ý»ëáí, áñÁ Ýñ³Ýó` »Ã» áã ß³ï Ù»Í, Ñ³Ù»Ý³ÛÝ¹»åë` áñáß³ÏÇ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ³å³ÑáíáõÙ ¿ñ, ê³ëáõÝÁ Ñ³Ù³ñÛ³ ³ßË³ï³Ýù ãáõÝ»ñ: ²Û¹ áõÃ ï³ñÇÝ»ñÇóª »ñ»ùáõÏ»ëáõÙ ²Éµ»ñïÝ ³ßË³ïáõÙ ¿ñ áñå»ë å»ï³Ï³Ý ÑÇÙÝ³ñÏÇ ïÝûñ»Ý, ÙÝ³ó³Í ãáñëáõÏ»ëáõÙ` ·áñÍ³½áõñÏ ¿ñ: ºÕµ³ÛñÝ»ñÇó »ñÏáõëÇ` ì³ñ¹³ÝÇ ¨ ì³ë³ÏÇ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÁ` áñáß³ÏÇ í³ÛñÇí»ñáõÙÝ»ñáí Ñ³Ý¹»ñÓ, ³åñáõÙ ¿ÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÛ³Ý ÙÇçÇÝÇó ³í»ÉÇ É³í ÏÛ³Ýùáí, ê³ëáõÝÇ ÁÝï³ÝÇùÁ ÙÇ ùÇã ¹Åí³ñáõÃÛ³Ùµ ¿ñ ³åñáõÙ, ÇëÏ ²Éµ»ñïÇÝÁ` ÁÝÏ»É ¿ñ ÁÝï³Ý»Ï³Ý ³ÝÑ³çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç: ÎÛ³ÝùÁ Ýñ³ »ñÏáõ áñ¹ÇÝ»ñÇÝ ï³ñ»É ¿ñ ëË³É ×³Ý³å³ñÑáí` Ýñ³Ýù ¹³ñÓ»É ¿ÇÝ Ë³Õ³ÙáÉÝ»ñ: ²Éµ»ñïÁ Ñ³ÛïÝí»É ¿ñ ³Ý»É³Ý»ÉÇ íÇ×³ÏÝ»ñÇ Ù»ç: Ü³ ³Ù»Ý Ï»ñå ÷áñÓáõÙ ¿ñ áñ¹ÇÝ»ñÇÝ »ï å³Ñ»É ³Û¹ ¹³Å³Ý ×³Ý³å³ñÑÇó, ë³Ï³ÛÝ áã ÙÇ Ï»ñå ã¿ñ ëï³óíáõÙ: ØÛáõë ÏáÕÙÇó, Ý³ ã¿ñ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ Ó»é ù³ß»É Çñ áñ¹ÇÝ»ñÇó ¨ ³Ù»Ý í³ÛñÏÛ³Ý ³ÕáÃáõÙ áõ ÑáõÛë ¿ñ å³ÑáõÙ, áñ îÇñáç û·ÝáõÃÛ³Ùµ ÏÏ³ñáÕ³Ý³ áñ¹ÇÝ»ñÇÝ »ï å³Ñ»É ³Û¹ ¹³Å³Ý á×ÇñÇó: ²ë»Ù ÙÇ³ÛÝ, áñ ³Û¹ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ Ýñ³ »Õµ³ÛñÝ»ñÁ ù³ç³ï»ÕÛ³Ï ÉÇÝ»Éáí ²Éµ»ñïÇ íÇ×³ÏÇ Ù³ëÇÝ, áã ÙÇ ³Ý·³Ù ÷áñÓ ã³ñ»óÇÝ µ³ó³ïñ³Ï³Ý ¨ Ëñ³ï³Ï³Ý ½ñáõÛóÝ»ñ ï³Ý»É Ýñ³ áñ¹ÇÝ»ñÇ Ñ»ï, ÑáõëÛáí, áñ ÙÇ ·áõó» Ýñ³Ýù »ï Ï³Ý·Ý»ÇÝ ³Û¹ ÏáñÍ³Ý³ñ³ñ ×³Ý³å³ñÑÇó: Àëï ²Éµ»ñïÇ å³ïÙ»Éáõ, ³Û¹ áõÃ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ ì³ñ¹³ÝÝ Çñ»Ý û·Ý»É ¿ñ Ñ³ñÛáõñ Ñ³½³ñ ¹ñ³Ùáí ¨ ãáñë Ñ³ñÛáõñ ¹áÉ³ñáí, ÇëÏ ì³ë³ÏÁ` Ùáï »ñ»ù Ñ³½³ñ ¹áÉ³ñáí: ÆÝùÝ ³Û¹ ÁÝÃ³óùáõÙ Ïáñóñ»É ¿ñ »ñ»ù ë»ÝÛ³Ï³Ýáó µÝ³Ï³ñ³Ý ¨ ë³ñë³÷»ÉÇ Ù»Í ·áõÙ³ñ ¨ ³Ûë å³ÑÇÝ ·ïÝíáõÙ ¿ Ù»Í å³ñïù»ñÇ ï³Ï áõ áã ÙÇ Ï»ñå ãÇ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ¹áõñë ·³É ³Û¹ íÇ×³ÏÇó, ù³Ý½Ç Ý³ ëå³é»É ¿ å³ñïù ¨ í³ñÏ í»ñóÝ»Éáõ Çñ í»ñçÇÝ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: ²Éµ»ñïÁ ïËáõñ Ñ³Û³óùáí Ý³ÛáõÙ ¿ñ ÇÝÓ ¨ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ³Û¹ ëáëÏ³ÉÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ: Ðáõ½³Ë³éÁ ïáÝáí ³ëáõÙ 76

¿ñ, áñ ÏÛ³ÝùáõÙ ÙÇ³ÛÝ Ù»Ï ³Ý·³Ù ¿ ¹ÇÙ»É ê³ëáõÝÇÝ, ËÝ¹ñ»Éáí ï³ÝÁ »Õ³Í áëÏ»Õ»ÝÁ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ³å»ë, ÙÇ ù³ÝÇ ûñáí ·ñ³í ¹Ý»Éáõ ¨ ·ñ³í³ïÝÇó ßï³å ·áõÙ³ñ í»ñóÝ»Éáõ áõ Ï³ñ× Å³Ù³Ý³ÏáõÙ` áëÏ»Õ»ÝÁ í»ñ³¹³ñÓÝ»Éáõ å³ÛÙ³Ýáí: ê³Ï³ÛÝ, ê³ëáõÝÇó Ù»ñÅáõÙ ¿ñ ëï³ó»É Ñ»ï¨Û³É Ï³ñ× å³ï×³é³µ³ÝáõÃÛ³Ùµ. §Ù»Ýù áëÏ»Õ»Ý ãáõÝ»Ýù¦: ²Éµ»ñïÁ ËáñÑñ¹³íáñ ÉéáõÙ ¿ñ, »ñµ Ñ³ñóáí ¹ÇÙ»óÇ Ýñ³Ý. ÇÝã ¿, ã»±ë Ñ³í³ïáõÙ »Õµáñ¹: ØÇ Ï»ñå Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ»Éáí ÉéáõÃÛ³Ý ËáñÑáõñ¹Á, Ý³ ³ë³ó. »ñ¨Ç Ù»Õù »Ù í»ñóÝáõÙ íñ³ë, ë³Ï³ÛÝ ³ÛÝù³Ý ¿É ã»Ù Ñ³í³ïáõÙ ¨ ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ ÑÇÙù Ï³. ê³ëáõÝÁ Ï³ñáÕ ¿ñ ³ë»É, áñ ³Ûë ÷áùñÇÏ áëÏáõ ÏïáñÝ ¿ ÙÝ³ó»É, »Ã» Ïû·ÝÇ ·áñÍÇÝ, ³å³ Ï³ñáÕ »Ù ï³É: ÆëÏ »ë Ïí»ñóÝ»Ç, Ã» áã, ¹³ ³ñ¹»Ý ³ÛÉ Ñ³ñó ¿: Ü³ å³ïÙáõÙ ¿ñ Ý³¨, áñ í»ñçÇÝ ÙÇ ù³ÝÇ ûñí³ ÁÝÃ³óùáõÙ ³ñ¹»Ý »ñ»ù ³Ý·³Ù Ñ³Ý¹Çå»É ¿ ì³ë³ÏÇÝ, ÑÇÙÝ³íáñ³å»ë Ý»ñÏ³Û³óÝ»Éáí ëï»ÕÍí³Í ÏñÇïÇÏ³Ï³Ý íÇ×³ÏÁ` áñáß³ÏÇ ·áõÙ³ñ ¿ ËÝ¹ñ»É, ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï óáõÛó ï³Éáí ³ÛÝ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñÁ, áñáÝóáí ÇÝùÁ Ïí»ñ³¹³ñÓÝÇ ³é³ç³ñÏíáÕ å³ñïùÇ (Ý³ ³é³ç³ñÏ»É ¿ ÝáõÛÝÇëÏ ïáÏáëáí ·áõÙ³ñ ·ïÝ»É) ·áõÙ³ñÁ, ë³Ï³ÛÝ Ù»ñÅí»É ¿: ²Éµ»ñïÁ ó³íáí å³ïÙáõÙ ¿ñ, áñ ³Û¹ å³Ñ»ñÇÝ` ÇÝùÝ Çñ ³éç¨ ï»ëÝáõÙ ¿ñ áã Ã» »ÕµáñÁ, ³ÛÉ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ ÙÇ ¿³ÏÇ, áñÇ ·ÉËáõÙ ÙÇ ÙÇïù ¿ñ ÙÇ³ÛÝ åïïíáõÙ. ¿ë Ù³ñ¹Á ÇÝãáõ ¿ ÃÃí»É íñ³ë, ï»ëÝ»ë »ñµ ¿ ÃáÕÝ»Éáõ ·Ý³, áñå»ë½Ç åñÍÝ»Ù Ýñ³ÝÇó ¨ ÇÙ ÏÛ³Ýùáí ³åñ»Ù: ºë Ýñ³ ÙïùáõÙ å³ñ½áñáß Ï³ñ¹áõÙ ¿Ç Ñ»ï¨Û³ÉÁ. ³Ëå»ñ ç³Ý, Ç±Ýã »ë áõ½áõÙ ÇÝÓ³ÝÇó, Ñá± Ïñ³ÏÁ ã»Ù ÁÝÏ»É ùá Ó»éùÁ, »ñ»ù Ñ³½³ñ ¹áÉ³ñ ïí»É »Ù, ÇÙ ÉÇÙÇïÁ ëå³éí»É ¿, »ë å³ñï³íáñ ã»Ù ³ÙµáÕç ÏÛ³ÝùáõÙ ù»½ ÷áÕ ï³É, ·Ý³ ¿ÉÇ: ²Éµ»ñïÁ ã³÷³½³Ýó ½³ñÙ³ó³Í ³ëáõÙ ¿ñ. áÕµ»ñ·áõÃÛáõÝÁ Ýñ³ÝáõÙ ¿, áñ »Ã» ÝáõÛÝ Ñ³ñóáí Ýñ³Ý ¹ÇÙ»ñ áñ¨¿ å³ßïáÝÛ³ Ï³Ù Ã»Ïáõ½ áñ¨¿ Í³ÝáÃ, ³å³ Ý³ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ïû·Ý»ñ, ù³Ý½Ç ÏÙï³Í»ñ, áñ Ýñ³ÝóÇóª ¨ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ïëï³Ý³ Çñ ïí³Í ·áõÙ³ñÁ, ¨ ³Û¹ å³ßïáÝÛ³Ý Ñ³ëï³ïª áñáß³ÏÇ ³ÛÉ Ñ³ñó»ñáõÙ ¿É û·ï³Ï³ñ ÏÉÇÝÇ Çñ»Ý: ÆëÏ Çñ ¹»åùáõÙ` íÇ×³ÏÝ ³ÛÉ ÏÉÇÝ»ñ: ²Ù»Ý³³ÝÑ³ëÏ³Ý³ÉÇÝ ³ÛÝ ¿, áñ ¹ñ³ÝÇó Ùáï »ñ»ù ³ÙÇë ³é³çª ÙÇ Ý³ËÏÇÝ å³ßïáÝÛ³ Ýñ³ÝÇó å³ñïùáí ï³ë Ñ³½³ñ ¹áÉáñ ·áõÙ³ñ ¿ñ ËÝ¹ñ»É, áñÁ ì³ë³ÏÁ ÑáÅ³ñ³Ï³Ùª å³ñïùáí í»ñóñ»É ¿ñ áõñÇßÇó ¨ ïí»É ¿ñ Ýñ³Ý: ²Û¹ ·áõÙ³ñÁ ï³ë ûñáí ¿ñ ïí»É, ë³Ï³ÛÝ ³Ýó»É ¿ Ù»Ï ï³ñáõó ³í»ÉÇ ¨ ³Û¹ ·áõÙ³ñÁ ãÇ í»ñ³¹³ñÓí»É: Ð³Ùá½í³Í »Ù,- ³ë³ó ²Éµ»ñïÁ, áñ ³Û¹ ·áõÙ³ñÁ Ñ³í³Ý³µ³ñ ãÇ í»ñ³¹³ñÓí»Éáõ ¨ ì³ë³ÏÁ áãÇÝã ãÇ Ï³ñáÕ ³Ý»É: ºë ²Éµ»ñïÇÝ Ñ³ñóñÇ, Ã» ³Û¹ ÇÝãå»ë ¿, áñ ì³ë³ÏÝ ³Û¹ù³Ý ·áõÙ³ñ ¿ ïí»É ³Û¹ Ý³ËÏÇÝ å³ßïáÝÛ³ÇÝ, ÇëÏ Çñ»Ý Ù»ñÅ»É ¿: Ü³ ÙÇßï ³Û¹å»ë ¿ í³ñíáõÙ, ßñç³å³ïÇÝ óáõÛó ï³Éáõ Ñ³Ù³ñ, áñ ÇÝùÁ ³Õ³ ïÕ³ ¿: ò³í³ÉÇ ¿, ë³Ï³ÛÝ Ó¨Á Ï»ñ»É ¿ Ýñ³Ý: ¸ñ³ÝÇó Ñ»ïá, ²Éµ»ñïÁ ×³ñ³Ñ³ïí³Í ½³Ý·áõÙ ¿ Ý³¨ ì³ñ¹³ÝÇÝ, ÷áñÓáõÙ ¿ Ñ³Ý¹Çå»É Ýñ³Ý, ë³Ï³ÛÝ ì³ñ¹³ÝÁ ãÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝíáõÙ Ñ³Ý¹Çå»É Ï³Ù óñáõÙ ¿, Ùï³Í»Éáí, áñ Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý Ýå³ï³ÏÁ` Çñ»ÝÇó 77

·áõÙ³ñ ËÝ¹ñ»ÉÝ ¿: ²Éµ»ñïÁ µ³í³Ï³ÝÇÝ Ùï³ËáÑ íÇ×³ÏÇ Ù»ç ¿ñ ¨ Ýñ³Ý ³Ù»Ý³ß³ïÁ ÙÇ Ñ³ñó ¿ñ Ùï³ï³ÝçáõÙ. áñå»ë í³ÛñÇ Ï³åÇï³ÉÇ½ÙÇ Ñ»ï¨³Ýù` ÷áÕÇ ÙáÉáõ±óùÝ ¿ ÉÇáíÇÝ ÷áË»É Çñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇÝ, áñáÝù Çñ»Ýó å³Ñí³Íùáí` ÁÝ¹³Ù»ÝÁ ½³ñÙ³Ýù »Ý Ñ³ñáõóáõÙ, áñÝ ¿É ÙÇ³ÛÝ ÙÇ µ³ÝÇ Ù³ëÇÝ ¿ íÏ³ÛáõÙ, áñ Ýñ³Ýù ÏÛ³ÝùÇó ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë áãÇÝã ã»Ý Ñ³ëÏ³ÝáõÙ, Ã»± Ýñ³Ýù Çñ»Ýó áñ³Ïáí ÙÇßï ¿É ³Û¹åÇëÇÝ »Ý »Õ»É, áõÕÕ³ÏÇ ÷áùñ ï³ñÇùáõÙ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ Ýñ³Ýó Ù»ç ùÝ³Í ¿ »Õ»É ¨ ãÇ ÝÏ³ïí»É: ºñÏáõ ¹»åùáõÙ ¿É, ²Éµ»ñïÇ »Õµ³ÛñÝ»ñÁ Ù»Õù íÇ×³ÏáõÙ »Ý, ¿·áÇ½ÙÁ ¨ Ó¨Á ³ÛÝù³Ý »Ý ·ÉáõË µ³ñÓñ³óñ»É Ýñ³Ýó Ù»ç, áñ Çñ»Ýó »Õµáñ ÝÏ³ïÙ³Ùµ Ï³Ù»óáÕáõÃÛ³Ý ÷áùñÇÏ ÝßáõÛÉ ³Ý·³Ù ã»Ý óáõó³µ»ñáõÙ ¨ ÙÇ ù³ÝÇ Ïáå»ÏÁ ·»ñ³¹³ëáõÙ »Ý »ÕµáñÇó: ²Û¹ù³ÝÇó Ñ»ïá, ì³ñ¹³ÝÁ ¨ ì³ë³ÏÁ ó³ÝÏ³ó³Í Ëáë³ÏóáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ïª Ù³ñ¹Ï³Ýó Ý»ñÏ³ÛáõÃÛ³Ùµ Ùßï³å»ë ³Ý³ÙáÃ³µ³ñ µ³ñÓñ³Ó³ÛÝáõÙ »Ý, áñ Çñ»Ýù Ç¹»³É³Ï³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñ »Ý ¨ ÷áÕÝ Çñ»Ýó Ñ³Ù³ñ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ Ó»éÇ Ï»Õï ¿: ¼³ñÙ³Ý³É Ï³ñ»ÉÇ ¿, Ã» ³Û¹ù³Ý Ó¨ áõ ³Û¹ù³Ý ¹³ï³ñÏáõÃÛáõÝ ³Û¹ »ñÏáõëÇ Ù»ç áñï»ÕÇó ¿ ·áÛ³ó»É: ²ëïí³Í ÇÙ, ÇÝãáõ± »ë ÇÙ »Õµ³ÛñÝ»ñÇÝ ¹³ñÓñ»É ³ÛëåÇëÇÝ` ¹³ï³ñÏ»É Ýñ³Ýó áõÕ»ÕÝ»ñÁ ¨ Ñá·ÇÝ»ñÁ, áñÇ ³ÝáõÝÁ ÏáãíáõÙ ¿ Ù»Õù,- ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ³ëáõÙ ¿ñ ²Éµ»ñïÁ: ²Éµ»ñïÁ ß³ï í³ï ¿ñ ½·áõÙ ÉáÏ ³ÛÝ µ³ÝÇó, áñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇÝ ¹ÇÙ»É ¿ û·ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ Ù»ñÅí»É ¨ ÇÝùÁ ß³ï Ïáõ½»Ý³ñ, áñ Ýñ³Ýó Çñ³Ï³Ý ¹»ÙùÁ ï»ëÝ»ñ ³ÛÉ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñáõÙ: ²Éµ»ñïÁ Ù»Ý³ËáëáõÃÛ³Ý å»ë ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ñ. »Ã» ÝáõÛÝÇëÏ Ýñ³Ýó ÃíáõÙ ¿, áñ Çñ»Ýù Ñ³í»ñÅ »Ý ³åñ»Éáõ ¨ Çñ»Ýó »ñµ¨¿ áñ¨¿ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝ Ï³Ù ¹Åµ³ËïáõÃÛáõÝ ãÇ Ñ»ï³åÝ¹»Éáõ, ³å³ ³Û¹ ¹»åùáõÙ ¨ë` Ýñ³Ýù å³ñï³íáñ ¿ÇÝ í»ñçÇÝ ×Ç·»ñáí û·Ý»É Çñ»Ýó »ÕµáñÁ, ù³Ý½Ç` Ý³Ë ÇÝãå»ë ÅáÕáíáõñ¹Ý ¿ ³ëáõÙ, Çñ»Ýó ³ñ³ÍÝ Çñ»Ýó ¹»ÙÁ Ï·³ñ ¨ »ñÏñáñ¹ ¿É. ¿É Ç±Ýã »Õµ³Ûñ, áñ »Õµáñ í³ï íÇ×³ÏáõÙ Ýñ³ ÏáÕùÇÝ ãÇ: ²Éµ»ñïÁ å³ïÙáõÙ ¿ñ Ý³¨, áñ ³Û¹ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ÙÇ ß³ñù ÁÝÏ»ñÝ»ñ ³Ýß³Ñ³ËÝ¹Çñ Ó¨áí Çñ»Ý áñáß³ÏÇ ã³÷áí û·Ý»É »Ý ¨ ¹³ ¿É ¹³ñÓ»É ¿ ³ÛÝ ËáãÁÝ¹áïÁ, áñ ³ÛÉ¨ë Çñ»Ý ÃáõÛÉ ãÇ ï³ÉÇë Ýñ³ÝóÇó` Ã»Ïáõ½ å³ñïùáí ·áõÙ³ñ ËÝ¹ñ»É: ²Ûë ³Ù»ÝÇÝ ½áõ·³Ñ»é, ²Éµ»ñïÝ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ÙÇ ÙÇïù ¿ñ ÏñÏÝáõÙ. Çñ áñ¹ÇÝ»ñÇó ãÇ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ Ó»é ù³ß»É ÙÇ å³ñ½ å³ï×³éáí ÙÇ³ÛÝ, áñ Ïß»éùÇ ÙÇ ÝÅ³ñÇÝ ¹ñí³Í ¿ Ýñ³Ýó ×³Ï³ï³·ÇñÁ, ÙÛáõëÇÝ` ÷áÕÁ, áñáÝù ÇÑ³ñÏ»` ³ÝÑ³Ù»Ù³ï»ÉÇ »ñ¨áõÛÃÝ»ñ »Ý: ¸³ ÏÑ³ëÏ³Ý³Ý ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ ÍÝáÕÝ»ñÁ, áñáÝó` ÏÛ³ÝùÁ »ñµ¨¿ ÝÙ³Ý §µ³Ëï¦ Ïå³ñ·¨Ç: ²Ûë ³ÙµáÕç å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ù»Ý³³Ñ³íáñÝ ³ÛÝ ¿, áñ ãÝ³Û³Í ³ÛÝ µ³ÝÇÝ, áñ ²µ»ñïÁ ì³ñ¹³ÝÇÝ Ñ»é³Ëáë³½ñáõÛóÇ Å³Ù³Ý³Ï Ýß»É ¿ñ, áñ ß³ï Ï³ñ¨áñ Ñ³ñóáí ¿ áõ½áõÙ Ñ³Ý¹Çå»É Ýñ³Ý, ÇëÏ Ý³ áã ÙÇ³ÛÝ ã¿ñ ó³ÝÏ³ó»É Ñ³Ý¹Çå»É ²Éµ»ñïÇÝ, ³ÛÉ ÝáõÛÝÇëÏ ã¿ñ ½³·»É Ñ³ñóÝÇ, Ã» Ç±Ýã ¿ å³ï³Ñ»É: ÜáõÛÝ Ï»ñå, ì³ë³ÏÁ ¨ëª áã ÙÇ³ÛÝ ãÇ ÷áñÓ»É û·Ý»É ²Éµ»ñïÇÝ, ³ÛÉ ÝáõÛÝÇëÏ ãÇ ½³Ý·»É Ýñ³Ý, áñå»ë½Ç ÇÙ³Ý³, Ã» Ç í»çá` 78

Ý³ ÇÝã ÉáõÍáõÙ ·ï³í ³Û¹ ÑáõÛÅ Ï³ñ¨áñ` ÏñÇïÇÏ³Ï³Ý ËÝ¹ñÇ Ñ³Ù³ñ, áñáí ¹ÇÙ»É ¿ñ Çñ»Ý: ²ëïí³Í ÙÇ ³ñ³ëó», áñ áñ¨¿ ³ÛÉ ÁÝï³ÝÇùáõÙ ¿É »Õµ³ÛñÝ»ñÝ ³Û¹åÇëÇÝ ÉÇÝ»Ý ¨ Çñ³ñ ³Û¹ Ï»ñå í»ñ³µ»ñí»Ý: ²Ù»Ý³í»ñçáõÙ ²Éµ»ñïÁ Ñ³Ùá½í³Í µ³ñÓñ³Ó³ÛÝ»ó, áñ Ñ³í³ïáõÙ ¨ ³ÕáÃáõÙ ¿ îÇñáçÁ, áñ Çñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇÝ áñ¨¿ í³ï µ³Ý ãå³ï³ÑÇ, áõÕÕ³ÏÇ ß³ï Ïáõ½»Ý³ñ, áñ î»ñÁ Ýñ³Ýó ÙÇ ÷áùñ Ë»Éù ï³ñ Ñ³ëÏ³Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ, áñ ÷áÕÝ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ ÙÇçáó ¿, ÇëÏ »Õµ³ÛñáõÃÛáõÝÁª Ý³Ùáõë, Ã³ëÇµ, ÏÛ³Ýù…

¸Åµ³Ëï Ù³ñ¹Á Ð³ïÏ³å»ë ³Ûëûñ, ½³ñÙ³Ý³ÉÇ »ñ¨áõÛÃÝ»ñáí Ù³ñ¹Ï³Ýó ã»ë ½³ñÙ³óÝÇ: ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ¹ñ³ÝóÇó Ù»ÏÇ Ù³ëÇÝ Ï÷áñÓ»Ù Ý»ñÏ³Û³óÝ»É: ÊáëùÁ ·Ý³Éáõ ¿ å³ïÙí³ÍùÇ ·ÉË³íáñ Ñ»ñáë, ùÇÙÇ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã»ÏÝ³Íáõ Î³Ùá ´³½ÇÏÛ³ÝÇ ÏÛ³ÝùÇ ½³ñÙ³Ý³ÉÇ Ñ»ï³·ÍÇ Ù³ëÇÝ: ºÃ» Ýß»Ýù, áñ Ý³ ·áñÍ³½áõñÏ ¿ ¨ Í³Ûñ³Ñ»Õ ãù³íáñ, ³å³ ¹ñ³Ýáí áãÇÝã ³ë³Í ã»Ýù ÉÇÝÇ, ù³Ý½Ç ³Ûëûñ ÅáÕáíñ¹Ç Ï»ëÇó ³í»ÉÇÝ ¿ ³Û¹ Ï³ñ·³íÇ×³ÏáõÙ: Î³ÙáÝ 60-ÇÝ Ùáï ï³ñÇù áõÝÇ: ÌÝí»É ¿ ²Ë³Éù³É³ÏáõÙ, ¹åñáóÇó Ñ»ïá ³í³ñï»É ¿ ºñ¨³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ ùÇÙÇ³Ï³Ý ý³ÏáõÉï»ïÁ ¨ ÙÇÝã¨ ·áñÍ³½áõñÏ ¹³éÝ³ÉÝ ³ßË³ï»É ¿ Ù³ëÝ³·ÇïáõÃÛ³Ùµ` ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñáõÙ ¨ ¹³ë³í³Ý¹»É ¿ ´àôÐ-»ñáõÙ: 1988Ã. Ñ³Ù³½·³ÛÇÝ ½³ñÃáÝùÇ ³ÏïÇí Ù³ëÝ³ÏÇóÝ»ñÇó ¿, áñÇó Ï³ñ× Å³Ù³Ý³Ï ³Ýó ³Ý¹³Ù³·ñí»ó §²½·³ÛÇÝ ÆÝùÝáñáßáõÙ ØÇ³íáñáõÙ¦ (²ÆØ) Ïáõë³ÏóáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³ÛÝï»Õ ½µ³Õ»óÝáõÙ ¿ñ µ³ñÓñ ¹Çñù: øñÇëïáÝÛ³ ¿ ¨ Ñ³í³ï³óÛ³É: Ü³ Ù³ñ¹³Ùáï, Ñ³Ù»ëï ¨ Ë»É³óÇ ³ÝÓÝ³íáñáõÃÛáõÝ ¿: î³ñÇÝ»ñÇ ÁÝÃ³óùáõÙ ²ÆØ-Á ù³Õ³ù³Ï³Ý ¹³ßïáõÙ µ³í³Ï³ÝÇÝ å³ëëÇí³ó³í, Ïáñóñ»ó Çñ ³½¹»óÇÏ ¹»ñÁ, ù³Õ³ù³Ï³Ý ¹³ßïÇó Ñ³Ù³ñÛ³ ¹áõñë ÙÕí»ó, µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ ÙÇ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÇ, áñ Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñ ä³ñáõÛñ Ð³ÛñÇÏÛ³ÝÁ` Ñ³ïÏ³å»ë ³Ù»Ý Ñ³Ù³½·³ÛÇÝ ÁÝïñáõÃÛáõÝÇó ³é³ç Ù³ÙÉá ³ëáõÉÇëÝ»ñáí ÑÇß»óÝ»É ¿ ï³ÉÇë Çñ ¨ Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ´Ý³Ï³Ý ¿, áñ Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý ³Ûë ÁÝÃ³óùÇÝ Ñ³Ù³ÑáõÝã, Ù³ñ»ó Ý³¨ Î³ÙáÛÇ Ïáõë³Ïó³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ¨ Ý³ ¹³¹³ñ»ó ½µ³Õí»É ³ÏïÇí ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ: Î³ÙáÛÇ ÁÝï³ÝÇùÁ µ³ÕÏ³ó³Í ¿ñ ãáñë ³ÝÓÇó` ÇÝùÁ, ÏÇÝÁ ¨ »ñÏáõ ¹áõëïñ»ñÁ: ÀÝï³ÝÇùÇ Ï³Û³óÙ³Ý ëÏ½µÝ³Ï³Ý Å³Ù³Ý³Ï³Ñ³ïí³ÍáõÙ ³ÛÝ ëáíáñ³Ï³Ý, Ñ³Û»óÇ ûç³Ë ¿ñ` Ùï³íáñ³Ï³Ý ÍÝáÕÝ»ñ ¨ Ë»É³óÇ, É³í ëáíáñáÕ »ñ»Ë³Ý»ñ: ÀÝï³ÝÇùÇ Ù³ÛñÁ (Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³ë»É Î³ÙáÛÇ Ý³ËÏÇÝ ÏÇÝÁ, ãÝ³Û³Í Ýñ³Ýù å³ßïáÝ³å»ë ³ÙáõëÝ³ÉáõÍí³Í ã»Ý, ë³Ï³ÛÝ Ý³ ³ñï³ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¿ ¨ ÑÇÝ· ï³ñáõó ³í»ÉÇ ¿, áñ áñ¨¿ Ï³å ãÏ³ áõ ÏÇÝÁ ãÇ ¿É áõ½áõÙ, áñ ÉÇÝÇ) áõëáõóãáõÑÇ ¿ñ, ÇëÏ »ñÏáõ ¹áõëïñ»ñÝ ³í³ñï»É »Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²Û¹ ï³ñÇÝ»ñÇÝ Î³ÙáÛÇ ÙÇ³Ï »Õµ³ÛñÁ Ù³Ñ³ó³í, áñÇ ÏÇÝÁ ëÏë»ó Î³ÙáÛÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ ÃßÝ³Ù³Ýù ë»ñÙ³Ý»É Çñ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ù»ç ¨ ÉÇáíÇÝ Ë½í»ó Î³ÙáÛÇ Ï³åÁ »Õµáñ ÁÝï³ÝÇùÇ Ñ»ï: ²Û¹ ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »ñ¨Ç ëË³É Ñ³ßí³ñÏÇ ¨ ³ÛÉ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ å³ï×³éáí Î³ÙáÝ å³ñï³¹ñí³Í Ïáñóñ»ó Çñ ÙÇ³Ï µÝ³Ï³ñ³ÝÁ, Éùí»ó ÁÝï³ÝÇùÇ ÏáÕÙÇó ¨ µ³éÇë µáõÝ ÇÙ³ëïáí` 80

Ñ³ÛïÝí»ó ÷áÕáóáõÙ: ºñÏ³ñ ÷ÝïñïáõùÝ»ñÇó Ñ»ïá, Ý³ í»ñ³Ï³Ý·Ý»ó Ï³åÁ` Çñ µ³í³Ï³ÝÇÝ µ³ñÓñ ¹Çñù áõÝ»óáÕ áõë³ÝáÕ³Ï³Ý ÁÝÏ»ñÝ»ñÇó Ù»ÏÇ Ñ»ï ¨ Ýñ³ ûýÇëáõÙ ³Ýó³í ³ßË³ï³ÝùÇ, áñï»Õ Ý³¨ ·Çß»ñáõÙ ¿ñ áõ ³åñáõÙ: Î³ÙáÝ ß³ï ³ãù³µ³ó Ù³ñ¹ ¿ñ ¨ »ñ¨Ç ³Û¹ ÇÙ³ëïáí ¿ñ Ý³ å»ïù ³Û¹åÇëÇ ¹Çñù ½µ³Õ»óÝáÕ ÁÝÏ»ñáçÁ: ØÇ ï»ë³Ï` ß³Ñ»ñÇ Ñ³ÙÝÁÝÏÝáõÙ »Õ³í. ÁÝÏ»ñÁ å»ïù ¿ñ Î³ÙáÛÇÝ` ³ßË³ï³Ýù ¨ ³åñ»Éáõ ï»Õ áõÝ»Ý³Éáõ Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ ÇÝùÁ å»ïù ¿ñ ÁÝÏ»ñáçÁ` Ýñ³ ÙÇçáóáí µÇ½Ý»ë Ï³½Ù³Ï»ñå»Éáõ Ñ³Ù³ñ: Ø³Ý³í³Ý¹, áñ ÁÝÏ»ñÁ ï»ÕÛ³Ï ã¿ñ Î³ÙáÛÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇÝ ¨ Ýñ³Ý Ý³ÛáõÙ ¿ñ áñå»ë ÑÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ É³í ëáíáñáÕ áõë³ÝáÕ ¨ ³ÏïÇí áõ å³ñÏ»ßï Ù³ñ¹: ²Û¹ ÁÝÏ»ñáçÁ Î³ÙáÛÇó ³ÛÉ µ³Ý Ñ³ñÏ³íáñ ã¿ñ ¨ Ñ»ï³·³ÛáõÙ å³ñ½í»Éáõ ¿ñ, áñ Ý³, ³Ûëå»ë ³ë³Í` Î³ÙáÛÇÝ §ÁÝ¹³é³ç»É¦ ¿ñ ÙÇ³ÛÝ Çñ µÇ½Ý»ëÇ Ñ³Ù³ñ: ¸ñ³Ýù ³ÛÝ ï³ñÇÝ»ñÝ ¿ÇÝ, »ñµ ³Ù»Ý Ù³ñ¹ ã¿ñ Ï³ñáÕ ½µ³Õí»É µÇ½Ý»ëáí, ù³Ý½Ç ¹ñ³ Ñ³Ù³ñ Ù»Í ·áõÙ³ñ ¨ Éáõñç Ï³å»ñ ¿ÇÝ ³ÝÑñ³Å»ßï: ØÇ³ÛÝ Ñ»ï³·³ÛáõÙ, »ñµ ³ñ¹»Ý ³Û¹ µÇ½Ý»ëÝ»ñÁ Î³ÙáÛÇ ÁÝÏ»ñáç Ï³Ùùáí ÷³Ïí»óÇÝ, Ý³ Ëáëïáí³Ý»ó, áñ ÇÝùÁ ß³ï ³í»ÉÇÝ Ï³ñáÕ ¿ñ ³Ý»É áõ í³ëï³Ï»É, ù³Ý Çñ³Ï³ÝáõÙ ³ñ»ó: ÆÝãå»ë ÙÇßï ¨ ³Ù»Ýáõñ, Î³ÙáÝ ³Û¹ ûýÇëáõÙ ¨ë ³ßË³ï»ó å³ñÏ»ßï áõ ³½ÝÇí, ³é³Ýó Ñ»ïÇÝ Ùïù»ñÇ: Àëï Ýñ³ Ëáëïáí³ÝáõÃÛ³Ý, ³Û¹ ûýÇëáõÙ ³Ù»Ý ûñ ß³ï ³½¹»óÇÏ Ù³ñ¹ÇÏ ¿ÇÝ Ñ³í³ùíáõÙ ¨ ó³ÝÏáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ, ÇÝùÁ Ï³ñáÕ ¿ñ Ýñ³Ýó ßÝáñÑÇí ß³ï áõ ß³ï µ³Ý»ñÇ Ñ³ëÝ»É ¨ µ³í³Ï³ÝÇÝ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ Ïáõï³Ï»É, ë³Ï³ÛÝ Ý³ Ó»éÝå³Ñ ÙÝ³ó ¹ñ³ÝÇó: Ð³í³Ý³µ³ñ, ³Û¹ ³Ù»ÝÝ ³Û¹å»ë ã³ñ»ó Çñ ï»ë³ÏÇ å³ï×³éáí, áñÇ Ñ³Ù³ñ ÇÝùÁ ¹³ñ¹ ãÇ ³ÝáõÙ, ãÝ³Û³Í ¹ñ³ÝÇó Ï³ñ× Å³Ù³Ý³Ï ³Ýó Ñ³ÛïÝí»ó ëáóÇ³É³Ï³Ý ¨ ýÇÝ³ÝëÏ³Ý Í³Ûñ³Ñ»Õ íÇ×³ÏáõÙ: ÆÝã¨¿, »Õ³ÍÁ »Õ³í ¨ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñÇ ¿, ÇÝã Î³ÙáÝ Ñ³ÛïÝí»É ¿ ³Ý»ñ¨³Ï³Û»ÉÇ Í³Ûñ³Ñ»Õ íÇ×³ÏÝ»ñáõÙ, áñÇ ÝÏ³ñ³·ñáõÃÛáõÝÝ ¿É å³ïÙí³ÍùÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³é³ÝóùÝ ¿: ºí ³Ûëå»ë, ÑÇÝ· ¨ ³í»ÉÇ ï³ñÇ ¿, ÇÝã Î³ÙáÝ ³ßË³ï³Ýù, ·ñ³ÝóáõÙ, ³ÝÓÝ³·Çñ, ÙÇ Ëáëùáí` µ³óÇ íñ³ÛÇ ÙÇ ù³ÝÇ ßáñ»ñÇó, áãÇÝã ãáõÝÇ: Àëï Çñ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý, ÏÇÝÁ (±) ³åñáõÙ ¨ ³ßË³ïáõÙ ¿ ÂáõñùÇ³ÛáõÙ, ¹áõëïñ»ñÁ ³åñáõÙ »Ý Üáñ ÜáñùáõÙ (Î³ÙáÝ Ï³ñÍáõÙ ¿, áñ ³Û¹ ïáõÝÁ Ýñ³Ýù ·Ý»É »Ý) ¨ ÷³éù ³ëïÍá, Ý³¨ ³ßË³ïáõÙ »Ý: Ø³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ ß³ï, Ã» ùÇã ï»ÕÛ³Ï »Ý, Ã» áñï»Õ ¿ ·Çß»ñáõÙ ¨ ÇÝå»ë ¿ ëÝíáõÙ ³Û¹ Ñ½áñ Ï³ÙùÇ ï»ñ áõ ûñ-ûñÇ Ýí³ÕáÕ Ù³ñ¹Á, Ñ³ëï³ï³å»ë Ï³ñáÕ »Ý Ùï³Í»É, áñ Ù³ñ¹ ³ñ³ñ³ÍÁ Ñ³í³Ý³µ³ñ Ï³ñáÕ ¿ ³åñ»É` Ñ³Ù³ñÛ³ ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë ãëÝí»Éáí ¨ ·Çß»ñ»Éáõ ï»Õ ãáõÝ»Ý³Éáí: ºÃ» Ý³Ë³å»ë, áñ¨¿ ³ÕµÛáõñÇó ãÇÙ³óíÇ, ³å³ ÝáõÛÝÇëÏ ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ß÷í»Éáí Î³ÙáÛÇ Ñ»ï, Ýñ³ÝÇó »ñµ¨¿ ÑÝ³ñ³íáñ ã¿ ÇÙ³Ý³É, áñ Ý³ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã»ÏÝ³Íáõ ¿: È³í³·áõÛÝ ¹»åùáõÙ, Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ùï³Í»É, áñ Ý³ ÝáõÛÝÇëÏ ¹åñáóÁ ÝáñÙ³É ãÇ ³í³ñï»É, 81

áõÕÕ³ÏÇ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ` µÝ³ïáõñ ã³÷³½³Ýó ÁÝ¹áõÝ³Ï ¨ Ë»É³óÇ Ù³ñ¹ ¿: Æñ Ë»ÉáùáõÃÛ³Ùµ Ñ³Ý¹»ñÓ, ÏÛ³ÝùÇ Ñ³ñí³ÍÝ»ñÇ µ»ñáõÙáí, ëï»ÕÍí³Í íÇ×³ÏÇó Ï³Ëí³Í` Ý³ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇ Éáõñç Ï³ñÇù áõÝÇ, áñÝ ¿É áñáß Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï å³ñµ»ñ³µ³ñ ³ÝáõÙ ¿: ÂáõñùÇ³ÛáõÙ ·ïÝíáÕ ÏÝáç Ñ»ï Ï³å Ñ³ëï³ï»Éáõ Ù³ëáí, Ýñ³Ý ïñíáÕ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÁ ÏÇëíáõÙ »Ý »ñÏáõ Ù³ëÇ. ÙÇ Ù³ëÝ ³ëáõÙ »Ý. §³Ýå³ÛÙ³Ý Ï³å Ñ³ëï³ïÇñ Ýñ³ Ñ»ï, Ï³ÝãÇñ, ÃáÕ ·³ ºñ¨³Ý, Ñ³í³ù»ù »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ, ÷áñÓ»ù í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ÁÝï³ÝÇùÁ ¨ ß³ñáõÝ³Ï»ù ³åñ»É ÝáñÙ³É ÏÛ³Ýùáí¦, ÇëÏ ÙÛáõë Ù³ëÁ ËáñÑáõñ¹ »Ý ï³ÉÇë. §å»ïù ã¿ áñ¨¿ Ï³å Ñ³ëï³ï»É, ³ÛÉ å»ïù ¿ ÷áñÓ»É Ýáñ ÏÛ³Ýù ëï»ÕÍ»É¦: ÊÇëï ³ÝÑ³í³Ý³Ï³Ý ¨ ³µëáõñ¹³ÛÇÝ íÇ×³Ï ¿ ëï»ÕÍí»É Î³ÙáÛÇ ¨ »ñÏáõ ¹áõëïñ»ñÇ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ¸áõëïñ»ñÁ` Ï³å áõÝ»Ý Çñ»Ýó Ùáñ Ñ»ï, Ã» áã, Î³ÙáÝ ³Û¹ Ù³ëÇÝ áãÇÝã ã·ÇïÇ, ë³Ï³ÛÝ Ýñ³ µ³½Ù³ÃÇí ÷áñÓ»ñÁ` Ñ³Ý¹Çå»Éáõ ¹áõëïñ»ñÇ Ñ»ï, Ñ³Ù³ñÛ³ Ùßï³å»ë ³ÝÑ³çáÕáõÃÛ³Ùµ ¿ åë³ÏíáõÙ: ²í³· ¹ëï»ñ Ñ»ï Ñ³Ý¹ÇåáõÙÝ Çëå³é µ³ó³éí³Í ¿, ù³ÝÇ áñ ¹áõëïñÁ Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý Ù³ëÇÝ ÝáõÛÝÇëÏ Éë»É ãÇ áõ½áõÙ ¨ Î³ÙáÝ ¿É ÉÇáíÇÝ Ñ³ßïí»É ¿ ³Û¹ ÙïùÇ Ñ»ï: Ü³ ³Ù»Ý ÇÝã ³ÝáõÙ ¿, áñå»ë½Ç ·áÝ» ÙÇ Ï»ñå Ï³ñáÕ³Ý³ Ñ³Ý¹Çå»É Ïñïë»ñÇÝ, áñÁ ÝáõÛÝå»ë ãÇ Ñ³çáÕíáõÙ: ²Ûë Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛ³Ý Ù»ç, Ñ³Ûñ-¹áõëïñ µÝ³Ï³Ý Ñ³Ý¹ÇåáõÙÝ»ñÇó ½³ï, ß³ï Ï³ñ¨áñ ³ÛÉ Ñ³ñó»ñ ¿É Ï³Ý: Ü³Ë, Î³ÙáÝ ÷áñÓáõÙ ¿ Ýñ³ÝóÇó ÇÙ³Ý³É ÏÝáç` ÂáõñùÇ³ÛÇ Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñÁ, áñÇÝ å³ï³ëË³ÝáõÙ »Ý, áñ Çñ»Ýù Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñ ãáõÝ»Ý ¨ »Ã» áõÝ»Ý³ÛÇÝ ¿É, ã¿ÇÝ ï³, ù³ÝÇ áñ ³ÝÇÙ³ëï ¿ Î³ÙáÛÇ ÷áñÓ»ñÁ` Ï³å Ñ³ëï³ï»É ÏÝáç Ñ»ï, ù³Ý½Ç ¹áõëïñ»ñÇ Ï³ñÍÇùáí, ³Û¹ Ï³åÝ ³ÝÇÙ³ëï ¿ ¨ áãÇÝã ï³É ãÇ Ï³ñáÕ: ºñÏñáñ¹, Î³ÙáÛÇ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÁ, Ñ³·áõëïÝ»ñÇ ·»ñ³ÏßÇé Ù³ëÁ ¹áõëïñ»ñÇ Ùáï »Ý, áñÁ Ýñ³Ýù ³ÝÑ³ëÏ³Ý³ÉÇ å³ï×³éÝ»ñáí Ññ³Å³ñíáõÙ »Ý ïñ³Ù³¹ñ»É Î³ÙáÛÇÝ: Î³ÙáÝ ãÇ Ã³ùóÝáõÙ ¨ å³ñµ»ñ³µ³ñ ÷áùñ ³ÕçÏ³Ý ï»Õ»Ï³óÝáõÙ ¿, áñ Çñ ³éáÕç³Ï³Ý íÇ×³ÏÁ ß³ï í³ï ¿ áõ ·Ý³Éáí` ûñ-ûñÇ ³í»ÉÇ ¿ í³ï³ÝáõÙ: ºí ãÝ³Û³Í ³ÛÝ µ³ÝÇÝ, áñ Çñ µçç³ÛÇÝ Ñ»é³ËáëÁ Ñ³Ù³ñÛ³ ÙÇßï ½ñá ¹ñ³ÙÇ íñ³ ¿, ³ÛÝáõÑ³Ý¹»ñÓ` ëñ³ÝÇó-Ýñ³ÝÇó Ñ»é³Ëáë ¿ ËÝ¹ñáõÙ, ½³Ý·áõÙ ³ÕçÏ³Ý ¨ Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ËÝ¹ñáõÙ, ë³Ï³ÛÝ, Ï³Ù ³ÕçÇÏÝ ³ÙÇëÝ»ñáí ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë ãÇ í»ñóÝáõÙ Ñ»é³ËáëÁ, Ï³Ù ÙÇ »ñÏáõ µ³é ½ñáõóáõÙ ¿, å³ÛÙ³Ý³íáñíáõÙ Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ Ñ³Ù³ñÛ³ ÙÇßï Ë³µáõÙ ¿: Î³ÙáÝ ÁÝÏ»ñÝ»ñÇÝ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï µ³ó³ïñáõÙ ¿, áñ »ñÏáõ Ñ³Ý·³Ù³Ýù Ï³, áñáÝù Çñ»Ý ÙÕáõÙ »Ý` Ã»Ïáõ½ Ýí³ëï³óáõÙÝ»ñÇ ·Ýáí, ³Ýå³ÛÙ³Ý Ñ³Ý¹Çå»É Ïñïë»ñ ³ÕçÏ³Ý. Ù»ÏÁ, áñ ³ÕçÇÏÝ»ñÇó í»ñóÝÇ ÏÝáç Ñ»é³Ëáë³Ñ³Ù³ñÁ, ËáëÇ Ýñ³ Ñ»ï ¨ ÷áñÓÇ µ³ó³ïñ³Ï³Ý ³ßË³ï³ÝùÝ»ñÇ ÙÇçáóáí »ï µ»ñ»É Ð³Û³ëï³Ý ¨ »ñÏñáñ¹. Ýñ³ÝóÇó í»ñóÝÇ Çñ ÷³ëï³ÃÕÃ»ñÁ ¨ Ñ³·áõëïÝ»ñÁ: Îñïë»ñ ³ÕçÏ³ ¨ Ñáñ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³Ù»Ý³³ÝÑ³ëÏ³Ý³ÉÇÝ ³ÛÝ ¿, áñ ³ÕçÇÏÁ ÉÇáíÇÝ ï»ÕÛ³Ï ÉÇÝ»Éáí Ñáñ ³éáÕç³Ï³Ý ¨ ³åñ»É³Ï»ñåÇ ³Ýï³Ý»ÉÇ íÇ×³ÏÇ 82

Ù³ëÇÝ, óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, Çµñ ¹³ ³Û¹å»ë ã¿, ³ÝÉáõñç ¿ í»ñ³µ»ñíáõÙ Ñ³Ý¹ÇåÙ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É Ñáñ Ñáñ¹áñÝ»ñÇÝ ¨ Ùßï³å»ë Ë³µáõÙ Ýñ³Ý: ¼³ñÙ³ÝáõÙ »ë, ÙÇÃ»± ¹áõëïñÁ Ï³ñáÕ ¿ Ñáñ ÝÏ³ïÙ³Ùµ ÝÙ³Ý ³ÝÙ³ñ¹Ï³ÛÇÝ, ³ÝÑá·Ç, ³Ýï³ñµ»ñ í»ñ³µ»ñÙáõÝù óáõó³µ»ñ»É, ³ÛÝ ¿É ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ³Ù»Ý í³ÛñÏÛ³Ý` ã³÷³½³Ýó ÑÇí³Ý¹ ³Û¹ Ù³ñ¹Á Ï³ñáÕ ¿ µ³éÇë µáõÝ ÇÙ³ëïáí í»ñç³Ý³É: î»ëÝ»±ë, Î³ÙáÛÇ ¹áõëïñ»ñÁ Ñá·Ç, ëÇñï áõÝ»Ý, Ã»± áã: ²Ûë ³Ù»ÝÇÝ ï»ÕÛ³Ï ó³ÝÏ³ó³Í Ù³ñ¹ ½³ñÙ³ÝùÇó ³åßáõÙ ¿ ¨ Ùï³ÍáõÙ. §Ñ»ï³ùñùÇñ ¿, ¿ë Î³ÙáÝ Ç±Ýã ¿ ³ñ»É, áñ Ñ³ñ³½³ï ³ÕçÇÏÝ»ñÝ ³Û¹å»ë »Ý í»ñ³µ»ñíáõÙ Çñ»Ý¦: ²Û¹ Ù³ñ¹ÇÏ ³ÛÉ Ï»ñå Ùï³Í»Éáõ Çñ³íáõÝù ãáõÝ»Ý, ù³Ý½Ç áñ¨¿ Ï»Ý¹³Ýáõ ½³í³Ï ³Ý·³Ù` ãÇ Ï³ñáÕ Çñ ÍÝáÕÇ ÝÏ³ïÙ³Ùµ ³Û¹å»ë í³ñí»É: àñù³Ý ¿É, áñ Î³ÙáÝ Ï³ñÍáõÙ ¿, áñ Çñ ³ÕçÇÏÝ»ñÇÝ` ÏÝáç Ù³ÛñÝ áõ »Õµ³ÛñÝ »Ý ¹ñ¹áõÙ ÝÙ³Ý í»ñ³µ»ñÙáõÝùÇ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí ³Ý»ñ¨³Ï³Û»ÉÇ ¿, áñ ³ÕçÇÏÁ Ï³ñáÕ ¿ Ñ³ñ³½³ï Ñáñ ÝÏ³ïÙ³Ùµ ÝÙ³Ý í»ñ³µ»ñÙáõÝù óáõó³µ»ñ»É: ä³Ï³ë ½³ñÙ³Ý³ÉÇ ã¿ Ý³¨, áñ Î³ÙáÝ ÝáõÛÝù³Ý ¿É Ï³Ùù ¿ óáõó³µ»ñáõÙ ¨ ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ ¹ÇÙ³Ï³Û»É ³Û¹ íÇ×³ÏÇÝ, áñÁ Ù»ÕÙ ³ë³Í` ÉÇáíÇÝ Ù³Ñ³óáõ ¿: ö³ëïáñ»Ý, Î³ÙáÝ Ñ³ÛïÝí»É ¿ ÙÇ Çñ³íÇ×³ÏáõÙ, áñ ÉÇÝ»Éáí ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã»ÏÝ³Íáõ, ï³ñÇùáí áã Í»ñ ¨ µ³í³Ï³ÝÇÝ áõÝ³Ï, Ýñ³Ý áñ¨¿ Ù»ÏÁ ÝáõÛÝÇëÏ å³Ñ³ÏÇ ·áñÍ ãÇ ³é³ç³ñÏáõÙ: öáÕ Ïáãí³ÍÝ ³ÛÝå»ë ¿ ù³Ý¹ áõ ù³ñ³÷ ³ñ»É Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, áñ ó³ÝÏ³ó³Í ÝáñÙ³É áõ Ë»É³óÇ Ù³ñ¹ å³ñ½³å»ë Ï³ñáÕ ¿ Ù³Ñ³Ý³É` ³ßË³ï³Ýù ãáõÝ»Ý³Éáõ ¨ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÇó Éùí³ÍáõÃÛ³Ý å³ï×³éáí: ²ÝÏ»ÕÍ ³ë³Í, ³Ûëï»Õ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ µ³éÝ û·ï³·áñÍ»ÉÝ ³ÛÝù³Ý ¿É ï»ÕÇÝ ã¿, ù³Ý½Ç Ð³Û³ëï³ÝáõÙ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ` áñå»ë ³Û¹åÇëÇÝ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ: ²Ù»Ñ³³ÝÑ³ëÏ³Ý³ÉÇ å³Ñ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿É ³ÛÝ ¿, áñ Î³ÙáÛÇ ³ÕçÇÏÝ»ñÁ ³åñ»Éáí Ù»Ý³Ï ¨ ÇÝãå»ë ³ëí»ó, Ýñ³Ýó Ù³ÛñÝ ¿É ÂáõñùÇ³ÛáõÙ ¿ ¨ ³Ûë å³ñ³·³ÛáõÙ` Î³ÙáÝ ·Çß»ñ»Éáõ ï»Õ ãáõÝÇ: öáË³Ý³Ï, ³ÕçÇÏÝ»ñÁ ÑáñÁ Ï³Ýã»Ý ¨ ÙÇ³ëÇÝ ³åñ»Ý, ÝáõÛÝÇëÏ Ýñ³ Ñ»é³Ëáë³½³Ý·»ñÇÝ ã»Ý å³ï³ëË³ÝáõÙ ¨ ³í»ÉÇÝ, Ýñ³Ýó ÁÝ¹Ñ³Ýñ³å»ë ãÇ Ñ»ï³ùñùñáõÙ, áñ ÙÇ ûñ, µÝ³Ï³Ý ¿` ß³ï áõß³óáõÙáí ÏÉë»Ý, áñ Î³ÙáÝ óñïÇó Ï³Ù ëáíÇó, ÷áÕáóáõÙ Ù³Ñ³ó»É ¿: Ð»ï³ùñùÇñ ¿, Ã» ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá Ýñ³Ýù ÇÝã ëñïáí å»ïù ¿ ³åñ»Ý: Î³Ù, Ýñ³Ýó Ù³ÛñÝ ÇÝãå»ë å»ïù ¿ Çñ»Ý Ý»ñÇ, »ñµ ÷áË³Ý³Ï` áñå»ë ÁÝï³ÝÇùÇ Ù³Ûñ, ³Ù»Ý ç³Ýù ·áñÍ³¹ñ»Éáõ, áñå»ë½Ç ÁÝï³ÝÇùÁ ÙÇ³íáñíÇ ¨ ³Ùñ³Ý³, ÁÝ¹Ñ³Ï³é³ÏÁ` ³é³ÝÓÇÝ Ï³Ù ³ÕçÇÏÝ»ñÇ Ñ»ï å³ÛÙ³Ý³íáñí³Í, ³Ù»Ý ÇÝã ³ÝáõÙ ¿, áñ Ñ³ÝÏ³ñÍ ÁÝï³ÝÇùÁ ãí»ñ³Ï³Ý·ÝíÇ: Ð³Ù»Ý³ÛÝ¹»åë, Ýñ³ Ï³ï³ñ³Í ù³ÛÉ»ñÝ ³Û¹ Ù³ëÇÝ »Ý íÏ³ÛáõÙ: Î³ñÍáõÙ »Ù, ³ëí³ÍÇó å³ñ½áñáß Ñ»ï¨áõÙ ¿. ÇÝãù³Ý ¿É áñ Î³ÙáÝ ã³÷³½³Ýó ÁÝï³ÝÇù³ë»ñ ³ÝÓÝ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ¨ Ýñ³ µáÉáñ ù³ÛÉ»ñÝ ÁÝï³ÝÇùÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ, áã ÙÇ ¹ñ³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝù ã»Ý ï³ÉÇë ¨ ³í»ÉÇÝ, ÑáõÛë ¿É ãÏ³, áñ ³Û¹ Ñ³ñóáõÙ ¹ñ³Ï³Ý ï»Õ³ß³ñÅ Ï·ñ³ÝóíÇ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí Ý³ ãÇ ÏáñóÝáõÙ ÑáõÛëÁ ¨ ÝáõÛÝ 83

Ï»ñå` Ñ»ï¨áÕ³Ï³Ýáñ»Ý ß³ñáõÝ³ÏáõÙ ¿ Çñ ÁÝï³ÝÇùÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý ·áñÍÁ: Ð³ñó »Ù áõÕÕáõÙ Î³ÙáÛÇ ³ÕçÇÏÝ»ñÇÝ. ÙÇÃ»± Ó»ñ Ù»ç Ñá·Ç ãÏ³, ÙÇÃ»± Ó»ñ ëÇñïÁ áã ÙÇ ÃñÃÇé ãÇ ³ñÓ³Ý³·áõÙ, ÙÇÃ»± Ó»ñ ³ñÛáõÝÁ çñÇó ¿, ÙÇÃ»± ÝáõÛÝÇëÏ ·³½³ÝÇ ã³÷ ËÇÕ× ãáõÝ»ù, ÙÇÃ»± ¹áõù Ñ³ó »ù áõïáõÙ, ÙÇÃ»± ¹áõù ³Ý³ñËÇëï »ù, ÙÇÃ»± ¹áõù Çñ³íáõÝù áõÝ»ù ³åñ»Éáõ, ÙÇÃ»±…

Ø³ùñáõÃÛ³Ý ÙÇ³Ï ã³÷³ÝÇßÁ ¾ë ÉñµÇ áõ ÷ã³ó³ÍÇ ³ßË³ñÑáõÙ ÙÇÃ»± ãÇ ÙÝ³ó»É ·»Ã Ù»Ï µ³Ý, áñÝ áõÝ³Ï ÉÇÝÇ Éáõë³íáñ»É ¨ Ã»Ïáõ½` ÷áùñÇÏ ÇÙ³ëï Ñ³Õáñ¹»É ³Ûë ¹³éÝ³ó³Í ÏÛ³ÝùÇÝ: ä³ï³ëË³ÝáõÙ »Ù. Ï³ ¨ Ýñ³ ³ÝáõÝÁ Ù³ùñáõÃÛáõÝ ¿: Ð»Ýó ³Ûëï»Õ ß³ï»ñÁ ½³ñÙ³Ýùáí ÏÉóí»Ý ¨ Ï³ë»Ý. §³Û ïÝ³ß»Ý, Ñá ã³ëÇñ, ·áÝ» áõñÇß ÙÇ µ³Ý ³ë»Çñ, Ã» ã¿, Ù³ùñáõÃÛáõÝÁ á±ñÝ ¿, ËÇ± Áï»Ýó µ³Ý ¿É Ï³¦: ²Ûá, Ï³ ¨ ÝáñÇó »Ù ÏñÏÝáõÙ. ¹³ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ù³ùñáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÝ Çñ áõë»ñÇ íñ³ Ï³Ý·áõÝ ¿ å³ÑáõÙ ¿ë áã áõ ÷áõã ³ßË³ñÑÁ: Ø³ùñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ëáë»ÉÁ ß³ï å³ï³ëË³Ý³ïáõ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ ¿, ë³Ï³ÛÝ Ï÷áñÓ»Ýù áñáß³ÏÇ Ùáï»óáõÙÝ»ñ` ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí Ý»ñÏ³Û³óÝ»É: ºí ³Ûëå»ë. §Ù³ùáõñ¦ µ³éÁ Ñ³Ûáó É»½íáõÙ ÏÙÝ³ñ ÉáÏ áñå»ë µ³é, »Ã» ãÉÇÝ»ÇÝ »ñ»Ë³Ý»ñÁ, áíù»ñ ÙÇë áõ ³ñÛáõÝ »Ý Ñ³Õáñ¹áõÙ ³Û¹ µ³éÇÝ, ÇÙ³ëï³íáñáõÙ, Ù³ñÙÝ³óÝáõÙ ¨ ßáõÝã Ñ³Õáñ¹áõÙ Ýñ³Ý: ºÃ» ³ëíáõÙ ¿ »ñ»Ë³Ý»ñÁ §Ù³ùáõñ¦ »Ý, Ï³ñÍáõÙ »Ù ³Û¹ï»Õ ÏÇë³ï µ³Ý Ï³, ù³Ý½Ç »ñ»Ë³Ý»ñÁ áã Ã» Ù³ùáõñ »Ý, ³ÛÉ` Ï³ï³ñÛ³É Ù³ùáõñ »Ý, µ³ó³ñÓ³Ï Ù³ùáõñ, ÉÇ³ñÅ»ù Ù³ùáõñ, ³ÛÉ Ëáëùáí, Ýñ³Ýó Ù³ùñáõÃÛáõÝÝ ³ÝÃ»ñÇ ¿: ºí Ñ»Ýó ³Ûëï»Õ ¿É ÍÝíáõÙ ¿ Ñ³ñó»ñÇ Ñ³ñóÁ. ÑÝ³ñ³íáñ ¿ ³ñ¹Ûá±ù՝ Ã»Ïáõ½ ÑÝ³ñùáí Ùßï³å»ë å³Ñå³Ý»É ³Û¹ Ù³ùñáõÃÛáõÝÁ: ò³íáù ëñïÇ, ³Û¹ Ñ³ñóÇ å³ï³ëË³ÝÁ՝ áã ¿: ÆëÏ ¹ñ³ ÙÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ Å³Ù³Ý³ÏÝ ¿, áñÁ Ùßï³å»ë ÑáëáõÙ ¨ Çñ ù³ÛÉùÇÝ Ñ³Ù³ÑáõÝã, ³ÝÁÝ¹Ñ³ïáñ»Ý ³ÝÙ³ùáõñ ï³ññ»ñ ¿ Ý»ñ³ñÏáõÙ ³Û¹ Ù³ùñáõÃÛ³ÝÁ` »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ, ÇëÏ Ýñ³Ýù ß³ñáõÝ³Ï³µ³ñ ÷áßáïíáõÙ áõ ³ÛÉ³Ï»ñåíáõÙ »Ý, ³ëïÇ×³Ý³µ³ñ ÏáñóÝ»Éáí Çñ»Ýó Ç¹»³É³Ï³Ý Ù³ùñáõÃÛáõÝÁ: ÆÑ³ñÏ», ³Ûëï»Õ ½³ñÙ³Ý³ÉÇ áãÇÝã ãÏ³, ù³Ý½Ç ë³ ÏÛ³ÝùÇ µÝ³Ï³Ý ÁÝÃ³óùÝ ¿, áñÁ ÃáõÛÉ ãÇ ï³ÉÇë Ùßï³å»ë å³Ñå³Ý»É Ýáñ³ÍÝÇ (Ù³ùñáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³ÝÇßÇ) ³Ý³ñ³ï íÇ×³ÏÁ: ¶áÝ»` Ù³ÝáõÏÝ»ñÇ Ù³ùñáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý Ñ³ñóáõÙ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ ³ÛÝù³Ý Ù»Í ¿, áñ ÝÙ³Ý å³Ñ³Ýç ÙÇßï ¿É Ï³, ë³Ï³ÛÝ` ó³í³ÉÇáñ»Ý ¹³ ÝáõÛÝÝ ¿, áñ ¹ñíÇ Å³Ù³Ý³ÏÇ Ï³Ý·³éÇ å³Ñ³Ýç: ²ÏÝÑ³Ûï ¿, áñ ¹³ ³ÝÑÝ³ñÇÝ ¿, ù³Ý½Ç ³ÛÝ áõÕÕ³ÏÇ Ï³ñÓ³Ý³·ñÇ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ ³í³ñïÁ: ö³ëïáñ»Ý, åïáõÕÁ Ñ³ÕÃ³Ñ³ñ»Éáí Çñ ³ñ·³Ý¹³ÛÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ ë³ÑÙ³Ý³·ÇÍÁ, Ó»éù ¿ µ»ñáõÙ Ýáñ³ÍÝÇ Ï³ñ·³íÇ×³Ï ¨ ëÏëáõÙ ³é³çÝáñ¹í»É Çñ Ñ³Ù³ñ ³ñ¹»Ý Ý³Ë³ï»ëí³Í Ñ»ï³·Íáí` µ³ó³ñÓ³Ï Ù³ùáõñ »É³Ï»ï³ÛÇÝ íÇ×³Ïáí: ¸ñ³Ýáí ³í³ñïíáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõ µ³ó³ñÓ³Ï Ù³ùáõñ` ÇÝÝ³ÙëÛ³ ³ñ·³Ý¹³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÁ ¨ ëÏÇ½µ ¿ ¹ñíáõÙ ³å³Ï³Ýí³Í »ñÏñ³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ »ñÃáõÕÇÝ»ñÇó áñ¨¿ Ù»Ïáí å³ñï³¹ñ³µ³ñ ³ÝóÝ»ÉáõÝ: ÆëÏ »ñÏñ³ÛÇÝ ÏÛ³Ýù Ïáãí³ÍÝ ³ÝÙ³ùñáõÃÛ³Ý ÙÇ ûíÏÇ³Ýáë ¿, áñÇ ÙÇçáí ³ÝÑÝ³ñ ¿ ³ÝóÝ»É` ³é³Ýó ùÇã, Ã» ß³ï Ï»Õïáïí»Éáõ: àõÕÕ³ÏÇ, ³Õïáïí»Éáõ ³ëïÇ×³ÝÁ 85

Ï³Ëí³Í ÏÉÇÝÇ Ýñ³ÝÇó, Ã» áñù³Ý ½·áõßáõÃÛ³Ùµ ÏÑ³çáÕíÇ ³ÝóÝ»É ³Û¹ ×³Ý³å³ñÑÁ: ²ÛÉÁÝïñ³Ýù ãáõÝ»óáÕ ³Û¹ ûíÏÇ³ÝáëáõÙ ï³ñ³µÝáõÛÃ` ÑÇÙÝ³Ï³ÝáõÙ Ùñáï áõ Ï»Õïáï ³ñ³Ñ»ïÝ»ñ »Ý, áñáÝóÇó ³Ù»Ý³³ÝÙ³ùáõñÁ` Ù»Õù»ñÇ ³ñ³Ñ»ïÝ ¿, áñáí ³ÝóÝ»ÉÝ ³Ù»Ý³³Ýå³ïí³µ»ñÝ ¿ Ù³ñ¹ ³ñ³ñ³ÍÇ Ñ³Ù³ñ: âÇ Ï³ñ»ÉÇ ³ë»É, Ã» ³ñï³ùÇÝ ³ßË³ñÑÝ ³ÙµáÕç³å»ë Ù»Õ³íáñ ³ßË³ñÑ ¿: ²Û¹ ÇëÏ å³ï×³éáí, î»ñÝ ³ÛÝ ³ñ³ñ»ÉÇë` Ý³¨ áñáß³ÏÇ Ù³ùáõñ É³µÇñÇÝÃÝ»ñ ¿ Ï³éáõó»É, áñå»ë½Ç ÝáñÙ³É, µ³ñÇ, ëÏ½µáõÝù³ÛÇÝ Ù³ñ¹ÇÏ Ï³ñáÕ³Ý³Ý ×³Ù÷áñ¹»É ¹ñ³Ýóáí: ²Û¹ ³ñ³Ñ»ïÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ï»ÕÛ³Ï »Ý Ñ³Ù³ñÛ³ µáÉáñÁ, ë³Ï³ÛÝ ß³ï-ß³ï»ñÁ Ëáõë³÷áõÙ »Ý ¹ñ³ÝóÇó, ù³Ý½Ç »ñÃ¨»Ï»Éáõ Ñ³Ù³ñ ¹ñ³Ýù ³ÛÝù³Ý ¿É ¹ÛáõñÇÝ ã»Ý: ¸ñ³Ýóáí Ï³ñáÕ »Ý »ñÃ¨»Ï»É ÙÇÙÇ³ÛÝ µ³ñáÛ³Ï³Ý, å³ñÏ»ßï, ëÏ½µáõÝù³ÛÇÝ, Ù³ùáõñ ³ñÅ»ùÝ»ñ ¨ µ³ñÇ Ýå³ï³ÏÝ»ñ ÏñáÕ, áõÅ»Õ, Çñ»Ýó ¨ ¹ÇÙ³óÇÝÝ»ñÇÝ Ñ³ñ·áÕ, Ñ»éáõÝ ï»ëÝáÕ, Ý³ËÝÇÝ»ñÇ Ï³ÝãÁ Ùßï³å»ë Ñ³ñ·áÕ, ³½·Ç, ÅáÕáíñ¹Ç, å»ïáõÃÛ³Ý ó³í»ñáí Ñá·³óáÕ, »ñÏñÇ Ñ½áñ³óÙ³Ùµ Ùßï³å»ë Ùï³Ñá·, Ñ³í³ïùáí ¨ ³ÕáÃùÝ»ñáí ³åñáÕ, ÏáÕùÇÝÝ»ñÇÝ µ³ñÇ Ï³Ù»óáÕ, ûñÇÝ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ å³ñÏ»ßïáõÃÛ³Ý ëÏ½µáõÝùÝ»ñáí ³åñáÕ, ÏÛ³ÝùÇ Ù³ñï³Ññ³í»ñÝ»ñÇÝ ¹ÇÙ³Ï³Û»Éáõ áõÝ³Ï, ³ñ¹³ñ³ÙÇï, ³ßË³ï³ë»ñ ¨ ÝÙ³Ý³ïÇå ß³ï áõ ß³ï ³ÛÉ ëÏ½µáõÝùÝ»ñ ¹³í³ÝáÕ Ù³ñ¹ÇÏ, áíù»ñ Ù»Í Ñ³ßíáí, ÏÛ³ÝùÇ ¨ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ³ÕÝ »Ý: Ð»Ýó Ýñ³Ýù »Ý Ùßï³å»ë Ñá· ï³ÝáõÙ, áñå»ë½Ç »ñ»Ë³Ý»ñÁ Ù»Õ³íáñ ³ßË³ñÑ ÙïÝ»ÉÇë, Ñ»ï³·³ÛáõÙ Ý³¨` ×³Ù÷áñ¹»ÉÇë, Ç ÑÝ³ñ³íáñÇÝ ùÇã ³Õïáïí»Ý ¨ Ç íÇ×³ÏÇ ÉÇÝ»Ý` Ñ³Ù»Ù³ï³µ³ñ ³Ý³Õ³ñï áõ Ù³ùáõñ ï³Ý»É Çñ»Ýó Ñ³ë³Ý»ÉÇù Ë³ãÁ, ßáõñç µáÉáñÁ Éáõë³íáñ»É ³Û¹ Ù³ùñ»Ù³ùáõñ Ë³ãÇ ×³é³·³Í ÉáõÛëáí áõ ÙáÉáñÛ³É Ñá·ÇÝ»ñÁ Ù³ùñ»É ³ÝÑ³í³ïáõÃÛ³Ý ï³ññ»ñÇó: ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù, Çñ³Ï³ÝáõÙ ³ÝÑÝ³ñÇÝ ¿ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ù³ùñáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý ß³ñáõÝ³Ï³Ï³Ý ³å³ÑáíáõÙÁ, ë³Ï³ÛÝ ¨ ·»ñÏ³ñ¨áñ ¿, áñ ³Û¹ ×³Ý³å³ñÑÇÝ Ýñ³Ýó ³ÕïáïÙ³Ý ÁÝÃ³óùÁ ÉÇÝÇ Ç ÑÝ³ñ³íáñÇÝ ¹³Ý¹³Õ, Ýí³½ ¨ ã³÷³íáñ, ÇÝãÁ ³Ï³Ù³ÛÇó ûñÇÝ³Ï ÏÍ³é³ÛÇ ³Û¹ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ïÇñáõÛÃÇó ¹áõñë »ñÃ¨»ÏáÕ ÙÇÉÇáÝ³íáñ Ù³ñ¹Ï³Ýó, áñáÝó ÙÇ ÷áùñÇÏ Ù³ëÇ ¹³ñÓÇ ·³ÉÝ ³Ý·³Ù, ã³÷³½³Ýó Ï³ñ¨áñ Ó»éù µ»ñáõÙ ÏÉÇÝÇ áÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²ñ¹»Ý ³ëí»ó, áñ ³Ûë Ù»Õ³íáñ ³ßË³ñÑáõÙ ³ÝÑÝ³ñ ¿ Ùßï³å»ë ³å³Ñáí»É »ñ»Ë³Ý»ñÇ ß³ñáõÝ³Ï³Ï³Ý Ù³ùñáõÃÛ³Ý ÇñáÕáõÃÛáõÝÁ, ë³Ï³ÛÝ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï` ã³÷³½³Ýó Ï³ñ¨áñ ¿ ³Û¹ Ù³ùñáõÃÛ³Ý ·áÛáõÃÛ³Ý Ù³ùëÇÙ³É ³å³ÑáíáõÙÁ, ù³Ý½Ç ³ÛÝ ÉÇÝ»Éáõ ¿ Ù³ùñáõÃÛáõÝ ëÝáõóáÕ ³ÛÝ ÙÇ³Ï ³ÕµÛáõñÁ, áñÁ Ùßï³å»ë ½·áÝ³óÝ»Éáõ ¿ ÏÛ³ÝùÇ ³ÝÙ³ùáõñ ³ñ³Ñ»ïÝ»ñáí »ñÃ¨»ÏáÕ, ¹ñ³Ýó ×³Ù÷»½»ñÝ»ñÇÝ §íñ³ÝÝ»ñ¦ Ë÷³Í áõ ¹ñ³Ýù ³í³ñÇ, Ñ³ñëïáõÃÛ³Ý ³Ùµ³ñÝ»ñÇ í»ñ³Í³Í µÛáõñ³íáñ ÙáÉáñí³ÍÝ»ñÇÝ: ²Û¹ Ù³ùñáõÃÛ³Ý áõÅÝ ³ÛÝù³Ý ³ÝÏ³ë»ÉÇ ¿, áñ Ïáõñ³óÝ»Éáõ ¿ µáÉáñ ÙáÉáñÛ³ÉÝ»ñÇÝ ¨ Ýñ³Ýó Ñ³Ù³ñ ÙÇ 86

Ýáñ ÉáõÛëÇ ×³Ý³å³ñÑ ¿ ë÷é»Éáõ, áñÁ ·Ý³Éáõ ¨ Ñ³ï»Éáõ ¿ ÉáÏ Ù³ùñáõÃÛ³Ý áõ µ³ñáÛ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ñ³Ñ»ïÁ, áñÇó ³ÛÝ ÏáÕÙ Ù³Ñí³Ý ïÇñáõÛÃÝ ¿` Çñ ÙÃ³·Ý³Í ¨ É³÷áÕ ÷ß³É³ñ»ñáí… Ø»½, ³Ù»Ý Ù»ÏÇë` ³Ûë ÏÛ³ÝùáõÙ Ù³ñ¹ ³åñ»Éáõ áõ Ù³ñ¹ Ù»éÝ»Éáõ ÙÇ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ïñíáõÙ ¨ »Ã» ß³ï Ñ³×³Ë ß»ÕíáõÙ »Ýù ³Û¹ Ñ»ï³·ÍÇó, ³å³ »ñµ»ÙÝÇ ½·áÝ³Ý³Éáõ áõ Ñ»ï¹³ñÓÇ ÙÇ ×³Ý³å³ñÑ ¿ ÙÝáõÙ. ¹³ »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ù³ùñáõÃÛ³Ý` Ñ³Û»É³ÛÇÝ ³ñï³óáÉ³ÝùÇ Ùá·³Ï³Ý áõÅÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ¿ Ù»½ íñ³, áñÁ Ã»Ïáõ½ ³ÏÝÃ³ñÃÇ ï¨áÕáõÃÛ³Ùµ Å³Ù³Ý³Ïáí Ù»½ Ïï³ÝÇ` Ù»ñ »ñ»Ë³Û³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇ Ù³ùñáõÃÛ³Ý ¹³ßï, áñÇ Ïáñóñ³Í Ñ³ÙÁ Ù»ñ Ù»ç Ïí»ñ³Ï»Ý¹³Ý³óÝÇ »ñµ»ÙÝÇ Ã³·³íáñ³Í, ÇëÏ ³ÛÅÙ Ù³Ñ³ó³Í Ù³ùñáõÃÛáõÝÁ, áñÝ ¿É ¹»é Ù»ñ ³ÝóÝ»ÉÇù` ÏÇë³ï ×³Ý³å³ñÑÁ Éáõë³íáñ»Éáõ ÙÇ³Ï ÑáõÛëÝ ¿: ²ÛÝ Ï³ñáÕ ¿ û·Ý»É` ³Ý·³Ù ÏáõÛñ»ñÇÝ áõ ÃáõÛÉ ï»ëÝáÕÝ»ñÇÝ, ù³Ý½Ç Ç áõñ³ËáõÃÛáõÝ Ù»½, ÏÛ³ÝùÇ ³ñ³Ñ»ïÝ»ñÁ ¹»é¨ë Ù³ëÝ³íáñ»óí³Í ã»Ý ¨ Ù³ùñáõÃÛáõÝ ÏáãíáÕ ³Û¹ ³Ý»ñ¨³Ï³Û»ÉÇ Ã³ÝÏ ·³ÝÓÁ »ñµ»ù ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ÷áË³Ý³Ï»É ÇÝã-ÇÝã ³ÝßáõÝã, ë³éÁ Ù»ï³ÕÛ³ ·³ÝÓ»ñáí, áñáÝù ³é³çÇÝ ÇëÏ ÑÝ³ñ³íáñáõÃÛ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ å³ïñ³ëï »Ý ÑáÅ³ñ³Ï³Ù Ñáë»É ¹»åÇ áõñÇßÝ»ñÁ: ö³éù îÇñáçÁ, áñ ·áÝ» Ù³ùñáõÃÛáõÝÁ ãÇ ÙïÝáõÙ, ³í»ÉÇÝ` ãÇ Ï³ñáÕ ï»Õ³íáñí»É áñ¨¿ Ù»ÏÇ Ù»Ý³ïÇñáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ Ù»ç …

Նվիրում եմ հայրիկիս՝ Միսակ Մաղաքյանի հիշատակին ՍԱ ԵՆՔ Մղձավանջային իրավիճակ է, Պղտոր ջրեր են հոսում ամենուր, Ժամն է աղոթքի, իշխող այրերը Կարող են փրկվել որոշ մեղքերից: Միայն հայրենի շահով տառապող Մարդիկ կարող են վերջակետ դնել Այս հրեշավոր և ազգակործան, Երկիրն ավերող դաժան խաղերին: Այս ի՞նչ մութ ուժեր ողջը խառնեցին, Որ մարդիկ այսպես անհոգի դարձան, Ի՞նչ հոգիներ են թափառում օդում, Որ ասպատակվեց բարքերը երկրի: Այս ի՞նչ պատահեց, որ ակնթարթում, Ծիծաղը կորավ բոլորի դեմքից, Ի՞նչ լուռ կռիվ է, որ չի խնայում Կյանքը` կյանք պահող սրբություններին: Գահին հասնում են միայն այն մարդիկ, Ովքեր խղճի հետ բաժան են հավետ, Խառնակչությունը վերջ չի ունենա, Քանի նրա տակ թափառող շահ կա: Ագահությունը մարդու հետ ծնվել, Ու նրա հետ էլ պետք է վերանա, Ահավոր բան է, երբ վատ ապրածը, Արագ է հասնում բարձր դիրքերի: Թագավորների ժիր ծառաները, Զոհին մորթելու նշան են անում, Գեթ վայրկյան անգամ չեն էլ մտածում, Շարունակ աճող մեղքերի մասին: Սրբությունները ոտնատակ տալով, Լրբերը միայն վեր են բարձրանում, Հետդարձի ճամփան լրիվ ավերում՝ Գործած մեղքերի պատժից խուսափում:

Ամպերը անգամ երես են թեքել, Երաշտն է իշխում ցամքած դաշտերին, Թվում է երկիրն առաջվա նման, Մեղմ պտտվում է արեգակի շուրջ: Բախտի սլաքը փոխել է ուղին, Ու չի խնայում նույնիսկ որբերին, Ժանտախտ է թքում նա բաց երախից, Եվ ջնջում շնչող ամեն սրբություն: Մարդիկ անկարող, լրիվ հուսահատ, Վերջին ճիգերով փորձում են փրկել, Պատանեկության ճերմակաճաճանչ, Երազանքների` գեթ վերջին հույսը: Իսկ կրքերն այնքան թափ են հավաքել, Որ կործանում են ցանկացած պատնեշ, Իրենց հետ տանում երբեմնի արթուն, Այժմ` հուշ դարձած սուրբ արժեքները: Ճակատագիրը` ամեն ակնթարթ, Անխնա կերպով պատժում է մարդկանց, Փրկության հույսը`արհամարանքից, Աամոթխած կնոջ կերպար է խաղում: Մեռյալ վիճակը` առանց հրավեր, Լրիվ մտել է տիրոջ դերի մեջ, Եվ ամայացրել բոլորի հոգին, Նրանց դարձնելով շարժվող կմախքներ: Այսպես, ամեն օր զարմանքն է լալիս, Իսկ մարդը` հպարտ, խրոխտ, անվարան, Նվաստացնում է իր արյունակցին, Ճիշտ այնպես, ինչպես կաներ ոսոխին: Ստորությունը մարդ արարածի, Էլ չի զարմացնում նույնիսկ գազանին, Իսկ կործանումից մի կերպ փրկվածը, Իրեն օգնողին զոհ է մատուցում: Ջահել հարսների կժերը վաղուց, Չեն լսել երգը ցայտող աղբյուրի, Եվ ճաք են տվել ջրի կարոտից, Ինչպես երաշտից հողն է ճաքճքում:

Թող Աստված փրկի մեզ այն վիճակից, Որ ազգի հոգին հանկարծ ճաք չտա, Չէ՞ որ հենց դա է մեր հին թշնամու, Դարեր փայփայած մեծ երազանքը: Սատանան գիտի` որ ակնթարթին, Որ անկյան ներքո և որ բարձունքից, Դավով շաղախված հարվածը ուղղի, Խորը քուն մտած միամիտ զոհին: Եվ զարթնելուն պես` առաջին շարժից, Նա կբաժանվի ճիշտ հարյուր մասի, Որից դաս կառնեն բոլոր այն մարդիկ, Ովքեր կփորձեն գործել ինքնուրույն: Այն, ինչ անում է մարդը`մարդու հետ, Նույնիսկ սարդերը այդպես չեն վարվում, Պարզ է, այդ վարքով ապրած մեկ դարը, Ավելի կարճ է, քան` ակնթարթը: Արահետներին տնկած ծառեր կան, Որոնց պտուղը` միայն դավերն են… Դրանց համտեսը` արդ բավական է, Որ ազգը կորչի մեկ ակնթարթում: Այս ազգը դարձյալ` հարբել է անդարձ, Դավաճանի պես ուրացել Աստծուն, Նույնիսկ տեղյակ չէ, որ ոչ մի հնարք, Չի փրկի իրեն` հատուցման ժամին: Քնած, թե արթուն, մեղքերի ծովը, Մենք միշտ սնում ենք մեղքերի առվով, Եվ ոչ մի վայրկյան դադար չենք առնում՝ Վարակով պատում միտքը սուրբ ազգի: Չարքերը թաքուն` ամպերի խորքից, Էությունն իրենց լրիվ քողարկած, Դանդաղ իջնում են սուրբ հողի վրա, Պղծում արգանդը այս շատ հին ազգի: Մարդիկ այնքան են ուրացել կյանքի, Հիմնաքար կազմող իմաստները, որ... Հավատ, խիղճ, Աստված… բառերը վաղուց, Մի կերպ են մնում հոգիներում:

Ճակատագիրը հայի տեսակի, Լրիվ խեղվել է բիրտ հարվածներից, Ու թաքուն ընտրել հին արահետը` Մեր սուրբ պապերի պանդուխտի ճամփան: Ծերունի մարդիկ իրար ասում են, Որ մի ժամանակ ամոթ է եղել… Անամոթ մարդիկ` քնած, թե արթուն, Երբեք չեն փոխում իրենց այդ կերպը: Սադրանքների մեջ վարպետ այրերը, Միամիտ հարսի պսակ են կրում, Իսկ ժողովուրդը միտքը բթացրած, Անմեղ գառան պես զոհ է մատուցվում: Եթե հնարքով մի միջոց լիներ, Չափելու մարդու ագահությունը, Եվ որպես չափման սկիզբ ընտրվեր, Առաջին մարդու ծննդյան պահը, Մեկ է` մարդկության վերջին վայրկյանը, Չէր բավարարի` գոնե մոտավոր, Նշել ավարտը այդ հրեշավոր, Աշխարհ կործանող` անպատիվ ախտի: Ժամանակն այնքան տկարացել է, Որ հույսը արդեն ծաղրում է նրան... Ի՞նչ արդարացում, երբ մարդն անզոր է, Ոճիրից փրկել յուրայիններին: Իսկ սրբություններն այնքան արագ են Հրաժեշտ տալիս մարդ արարածին, Որ զարմանքն անգամ էլ չի հասցնում, Նրան պարգևել ցավագին պահեր: Գերեզմանների կարոտի կանչը, Բազմապատկում է բոլորի ցավը, Սատանան` աստծո կերպարանք առած, Դարձյալ խաբում է միամիտներին: Գյուղի մեյդանում` վերջին հավաքն է, Տարագիր դարձած մոհիկանների, Արդյո±ք գալու է այն ակնթարթը, Որ հայը` հային էլ չնախանձի:

Երկիրը` դրսից հանգիստ է կարծես, Իսկ նրա խորքում հրաբուխներ են, Մարդիկ հոգնել են անիրավ կյանքից, Նրանց ապրելը` ապրելուց դուրս է: Ի՞նչ հրեշներ են անցել այստեղով, Որ շուրջը միայն ավերակներ են, Երկիրն ավերակ, ավերակ հոգի, Ո՞վ է փրկելու կորուստը ազգի: Երկիրը քաոս, երկիրը անտեր, Մի քանի իշխան և բազում որբեր, Արևն` ամպերից գլխաշոր կապել, Փակել է երկիր իջնող շողքերը: Դեղնած դաշտերը ամայացել են, Սերմնացանները` սերմացու չունեն, Հայոց մայրերը զավակ չեն ծնում, Միթե± սմքել է նրանց արգանդը: Մի ուրվական է շրջում ամենուր, Դա երկիրն է մեր` շատ քիչ հայերով, Բայց ժողովրդին` վերուստ տրված էր, Առաջնորդ լինել` շատ-շատ ազգերի: Այս ժողովուրդը` մեկ ակնթարթում, Կարող է ջնջել այդ ուրվականին, Սակայն, հեզորեն ու հոժարակամ, Գերի է դարձել` նույն ուրվականին: Ի՞նչ հրեշ անցավ այս սուրբ տարածքով, Որ շուրջ բոլորը անապատ դարձավ, Ու՞ր են հոգիներն այն կայտառատես, Որ ամեն վայրկյան հուր էին ցոլում: Ի՞նչ ամպրոպ ճեղքեց կամքը այս ցեղի, Որ մարդկությանը շարժում էր առաջ, Ու՞ր կորան ազգի հենասյուները, Որ կանգնած էին անդուլ, անխռով: Դրսում անծիծաղ, անարյուն դեմքեր, Ցամքած հոգիներ, սարսռած աչքեր, Անմիտ հայացքներ, անհույս երազներ, Անավարտ կրքեր, անհոգի հույզեր:

Անհայացք որբեր, լրբացած կույսեր, Ամուրի կանայք, խղճահար մայրեր, Ահա սրանք են հուսահատներն ու Տոն տվողները սահմանի եզրին: Եվ այսպես խումբ-խումբ, բյուր հազարներով, Լքում են ահա մեր որբ հայրենին, Ու ատամները պինդ սեղմում իրար, Որ իրենց ցավը ոչ ոք չտեսնի: Իսկ օտարության կանչը վայրենի, Օր-օրի վրա ահագնանում է, Տանելով իր հետ` երկար փայփայած, եվ արթուն պահած վերջին երազը: Նրանք մեկնում են` ետ չդառնալու, Հաստատ, անփոփոխ, հստակ պայմանով, Մնացողները` մեծ ընդմիջումից Հետո կիմանան, ինչ բան է ցավը: Դատարկ տները արագ կլցվեն, Մեր մեծ թշնամու նորածիններով, Որոնց ծնում են երազանք պահած, Դարեր համբերած ախոյանները: Եվ կգա ժամը, երբ մենք ազգովին, Կփնտրենք բառը արդարացումի, Ու հավանաբար, ինչպես նախորդիվ, Նրան կանվանենք բիրտ ճակատագիր: Դարձյալ կերգենք մեր հին երգերը, Կորցրած հողերի և հերոսների, Եվ կորոնենք գիշեր ու ցերեկ, Մեր ազգափրկիչ մեծ եղբայրներին: Եվ կուռ սրերը հայոց քաջերի, Պարապությունից ժանգոտելու են, Օրորոցները կարոտելու են, Իրենց շունչ տվող նորածիններին: Ցայտաղբյուրները իրենց երգերով, Էլ չեն գերելու սիրահարներին, Ցորենի արտերն էլ չեն բուսնելու, Սերմնացանների վրձնի հարվածից:

Մեր եղած հողը` ապրողաց համար, Օտարի աչքին շատ է թվալու, Եվ կուլիսներում մեծ սրահների, Հայոց հողերի հարցն է լսվելու: Հայտնի չէ, ո՞վ է դեմը առնելու, Օտար այրերի բիրտ վճիռների, Որի արդյունքում մեր ունեցածը, Հերթական անգամ` մաս է դառնալու: Զգոնության կոչ` ոչ ոք չի անում, Կարծես, նախիրը հանգիստ է քնել… Շատ կասկածելի պահ են մատուցել, Խայծը կուլ տալուն` վայրկյանն էլ շատ է: Միթե՞, մեր միտքը այնքան տկար է, Որ չի գրանցում ոչ մի ելևեջ, Մեր շուրջն ընթացող` արժեքակործան, Մահաբեր բոթով լեցուն խաղերի: Ափսոս, մենք անգամ փորձ էլ չենք անում, Մի պահ սթափվել և հարց ուղղել մեզ, Թե ինչու՞ Աստված` այսպես անխնա, Դժողք է դարձնում մեզ տրված կյանքը: Այդպես լինում է, երբ մարդկանց գործած Մեղքերի թիվը` մեկ ակնթարթում, Գերազանցում է` նրանց կատարած, Բարի գործերի բազմապատիկը: Դեռ շնչող մարդիկ` մեր սուրբ օրրանի. Եթե նամուսը չի մեռել մեր մեջ, Ինչու՞ ենք թողնում, որ պիղծերն այսպես, Լկտի անարգեն սուրբ արժեքները: Միթե՞, զրկել են մեզ վերջին հույսից, Ու ստրկացրել մեր խիղճն ու միտքը, Որ այսպես հլու` առանց պայքարի, Զիջում ենք նաև մեր հոգու կանչը: Երկիրը վարող հայոց այրերը, Իրավունք չունեն՝ թեկուզ մտովի. Արյամբ ետ բերած շիրմաքարերը, Թեկուզ մեկ ժամով հանձնել թշնամուն:

Տրամաբանության կամ իրավունքի, Որևէ հոդված գոյություն չունի, Որ նրանց մղի` երբևէ կրկնել, Հայ իշխանների սխալ քայլերը: Ազգս ինչի՞ է սպասում այժմ, Երբ հայրենադավ կրքերն են իշխում, Հազարամյակներ փայփայած իղձը, Առանց ափսոսանք` տանում գերեզման: Ոչխարի հոտից գլուխը կորցրած, Սոված գայլի պես` պատրաստ հարձակման, Երկիրն են շեղում իր ուղեգծից, Եվ տանում կրկին` դեպ պանդխտություն: Արդ փորձառու ենք: Բազում հողեր են Ծախվել, մոխրացել, որտեղ հանգչում են` Մեռած, բայց անմահ, ճախրող հոգիներ, Որոնց արյունը նաև մեր մեջ է: Եթե մեզ պահենք տմարդի նման, Եվ շեղվնեք նրանց արյան մեծ կանչից, Տերը` վերևից շանթեր կարձակի, Արյամբ կներկի մեր գալիք ճամփան: Այսպիսի խոսքեր, հաճախ ենք լսել, Առաջին պահին` միշտ զգոն եղել, Իսկ երբ օրերը դարձել են դարեր, Դարձյալ շեղվել ենք դեպ հին արահետ: Հարազա±տ է մեզ օտարի լուծը, Որ կրում եք այն շատ երկար դարեր, Այնտեղ ամփոփում մեր վաղվա օրը, Եվ ուշ հասկանում, որ այն չի գալու: Մեծ փողերի տեր` աղքատ պարոններ, Քանի դեռ խիղճը չի մեռել մեր մեջ. Հիշենք անցյալը, փոքր ինչ մարդանանք, Եվ պաշտենք հողը, այլ ոչ թե փողը: Ի±նչ սատանա է նստած մեր հոգում, Որ մեր արյունը պատել է ախտով, Գերի ենք դարձել կեղտոտ փողերին, Արագ ուրացել ամեն սրբություն:

Այնքան սիրով ենք խոնարհվում փողին, Որ նա մեր վրա ոտքերն է մաքրում, Հասել, բազմել է բուրգի գագաթին, Սպասում է լոկ §արքա¦ տիտղոսին: Անչափ առատ ենք ծառայում նրան, Ու շատ հեզորեն դարձել ենք գործիք, Եվ եթե մի օր նա լեզու առնի, Մեզ միշտ կծաղրի, կկոչի ծառա: Աստված իմ, միթե± մեզ մայր չի ծնել, Որ մեր ողջ հոգուն ստրուկն է տիրել, Աստծուն մոռացած` մենք փողն ենք պաշտում, Նրա հովի տակ մշտապես պարում: Փողը` կացնի պես մեր գլխին կախված, Ընկած` հերթական զոհին է փնտրում, Իսկ մենք հեզորեն և հոժարակամ, Կույրի քայլերով գնում ենք դեպ նա: Մեր ինչի±ն են պետք այդքան փողերը, Երբ բաց աչքերով` կույրից էլ, կույր ենք, Երազում անգամ` լոկ փող ենք տեսնում, Մեր արյան կանչը` լրիվ ուրացած: Խեղճացել, փողին գերի ենք դարձել, Նրան մեզանից շատ վեր հասցրել, Ու ամեն վայրկյան, առիթ` անառիթ, Տիրոջ փոխարեն` նրա դեմ ծնկում: Աշխարհը սնող շատ արժեքներ կան, Որ մարդկությանը տանում են առաջ, Մենք մեզ դարձրել ենք աննավակ լողորդ, Եվ ճիգ ենք թափում, սուզվելուց` փրկվել: Սովոր վիճակ է, երբ փրկիչ տերը Բյուրավոր անգամ մեզ ափ է հանել, Իսկ մենք, փոխանակ` դասեր առնելու, Փորձել ենք նրան արագ ուրանալ: Կյանքում` չափեր կան, իսկ մենք անսթափ, Հաճախ ենք հատում սահմանը մահվան, Ու շուտ մոռանում, որ արդար տերը, Չի կարող փրկել մեզ ամեն անգամ:

Արդ. հայտնվել ենք լաբիրինթներում, Ջանքեր ենք թափում դուրս գալ քաոսից, Ավաղ, փոթորիկն` էլ կանգ չի առնի, Եվ մեզ կուլ կտա շնաձկան պես: Մարդիկ, մեկ-մեկ էլ փոքր ինչ` մարդ մնանք, Ու չմոռանանք, կյանքն` ակնթարթ է, Նրա սլաքը` ուր որ է, կընկնի, Գոնե ավարտը` որպես մարդ անցնենք: Կյանքը մեծ խաղ է, խութերով լեցուն, Իրավունք չկա, խաղից` դուրս խաղալ, Խաղից դուրս գալով` դուրս կգանք կյանքից, Տերն էլ չի կարող արդեն փրկել մեզ: Այս հողի վրա բոլորն էլ մարդ են, Եվ դեռ ավելին. տիրոջ զավակ են, Փողի` ծարավներ, ինչու± եք փորձում, Շարունակ խաբել և ողջը զավթել: Ինչպես երկինքը, երկիրն էլ մեկն է. Տերն այն երկնել է բոլորի համար, Թող ոչ մի էակ, հանկարծ փորձ չանի, Իրեն վեր դասել` սահմանված նիշից: Կյանքի էջերը արդեն լեցուն են, Նյութապաշտության օրինակներով, Ովքեր գործում են` գուցե՞ մտածում, Միշտ էլ հայտնվում են փակուղու առջև: Երկար դարերի բյուր մոլորվածներ. Ձեր ապրած կյանքը` դատարկ պատյան է, Եվ այն քայլերը, որ վեր են մարդուց, Վերջ են դնելու ձեր սին ճիգերին: Հեյ, հարուստ այրեր ու անկուշտ դեմքեր, Ընդունենք մի պահ. աշխարհը ձերն է, Ի±նչ է, բոլորին պիտ սոված թողնեք, Եվ կամաց-կամաց` աշխարհը ուտե±ք: Քանի, քանիսն են այդ ճամփով անցել, Եվ նրանց մասին` ոչ մի լուր չկա, Նրանք, էլ երբեք ետ չեն դառնալու, Նրանց լափել է անհունը անտակ…

Ագահությունը` ոչ մի ժամանակ, Գեթ մեկ էակի` ճիշտ տեղ չի տարել, Կամ կյանքի ծովում խեղդել է նրան, Կամ ափ է հանել` մի անմարդ կղզում: Կյանքը` դաջել է իր հետագիծը, Որից դուրս` միայն մահվան տիրույթն է, Այնտեղ գութ չկա. միակ սլաքը՝ Չարին տանում է լոկ սպանդանոց: Ցավոք, կյանքը` մեզ, մի շանս է տալիս. Ով սխալվում է. ետ ճամփա չունի: Կյանքի չափի հետ, պիտ հաշվի նստել, Եվ այդ կանոնով կյանքը կառուցել: Հարստությունը` դա լոկ միջոց է, Չպետք է թույլ տալ` նպատակ դառնա, Քանզի, հենց փոխվեն դրանց դերերը, Կյանքը կդառնա անիմաստ քաոս: Կյանքն արարելիս` մեր տեր Աստվածը, Գծել է նրա ընթացքը, ուղին, Եթե փորձ անենք շեղվել այդ ուղուց, Մենք կհայտնվենք ահեղ անդունդում: Ափսոս, մեր ազգը թմբիրի մեջ է. Չի արձագանքում` ոչ մի ապտակի, Որից հեշտորեն թևեր են առնում, Դարանակալած ախոյանները: Սրբություններն էլ` մեզ ետ չեն պահում, Որ կանգառ անենք, մի պահ մտածենք. Որտեղի±ց եկանք, այս ու±ր ենք գնում, Որ դժոխքն անգամ` մեզ չի վախեցնում: Այս կյանքը` անթիվ բոթեր է բերել, Եվ իր հետ տարել` ծծկեր ու տարեց, Միթե± դասերն այս իզուր են անցել, Ոչ մի սխալից մենք դաս չենք քաղել: Ցավ է, լրբերի այս անզուսպ կանչը, Արդ` վարակել է ողջ մթնոլորտը, Ամոթով մարդիկ շիկնել են կրկին, Անամոթ մարդկանց` անբարո վարքից:

Հիշենք. Մեր Տերը էլ չի համբերի, Կայծակ կտեղա մարդկության գլխին, Իրար կխառնի` թացը և չորը, Կփորձի փրկել` գեթ վերջին հույսը: Ու եթե հույսն էլ գարուն չբերի, Ու չմայրանան բոլոր հարսները, Ցանած սերմերը` էլ ծիլեր չեն տա, Կյանքը կլցվի` լոկ ձմռան շնչով: Այս ի±նչ պատահեց մեր հզոր ազգին, Որ նրա հոգում` լոկ խեղճն է շրջում, Եվ նա չի փորձում իր մեջքը ուղղել, Ու հավաք ուժով իրեն ամրացնել: Դարերի դասը պարզ վկայում է, Խմբվելու դեպքում` մեր ազգն անպարտ է, Սա է վիճակն այն, երբ հրեշն անգամ, Փորձեր չի անի` մեզ հետ խաղ անել: Աստծո հայացքը հսկում է վերից, Եվ չի հանդուրժում անարդար ոչինչ, Եթե թշնամին գլուխ բարձրացնի, Արագ կդառնա` անգլուխ մարմին: Սրանք խոսքեր չեն, որ ասվեն, անցնեն. Ամեն բառի տակ` իրական շունչ կա, Եթե մոլորվեն, դարձյալ քայլ անեն, Անշուշտ` պողպատե պատին կփարվեն: Ու նորից լաց ու վայնասուն կանեն, Եվ հրեշտակի կերպար կնդունեն, Բայց աշխարհն այնքան զգոն է դարձել, Որ այդ փորձերը` անլուրջ կդիտվեն: Շատ սուր վիճակ է տիրում ամենուր, Եվ շուրջը բոլոր` սուգ է, վայնասուն, Մի քանի ճարպիկ` դարձել §արտոնյալ¦, Մի ողջ ժողովուրդ` արդ դարձրել են հոտ: Եվ նորից վիշտը մոլագարի պես, Դռնեդուռ ընկած սուգ է արարում, Առանց խտրության` մեծին, պուճուրին, Փորձում է զրկել վերջին դարմանից:

Ոմանք անկարող` առանց երկմտանք, Հենց նույն վայրկյանին` օջախներ կայրեն, Գերադասելով այն փոշիացնել, Քան, թե օտարին` նվեր մատուցել: Այսպես, մի ողջ ազգ` շանթարգել դարձած, Փորձում է լքել տունն իր հայրական, Հիմքից սղոցել արմատը ցեղի, Եվ հիշողության սերմերը այրել: Մարդ որքան պետք է թևաթափ լինի, Որ ավեր հողն էլ ցավ չպարգևի, Ու ճարահատված կտրի այն ծառը, Որ ազգի կենաց ծառն է միշտ եղել: Պանդխտությունը` ամոթը կորցրած, Հերթական անգամ այցի է եկել, Դարձյալ փորձում է` միամիտներին, Դեգերման ճամփի վիհը ցուցանել: Կյանքն այնքան շատ է մեր միտքը մաքրել, Հոգի և ուղեղ` լրիվ լվացրել, Որ մոռացել ենք նահատակներին, Եվ բռնել ճամփան՝ դավաճանության: Աստված` վերևից, հոգին` մայր հողից, Մեզ հետևում են` թախծոտ մոր նման, Աղերսանք անում` արագ ուշքի գանք, Եվ պաշտենք հողը` զավակի նման: Ի±նչ սատանա է բույն դրել մեր մեջ, Մեր ներսը պատել իր սարդոստայնով, Որ անգամ Տիրոջ փորձերն են ունայն, Մեր հոգին մաքրել թունավոր ախտից: Եվ տառապանքի հուր քուլաները, Ստվերի նման ուղեկցում են մեզ, Դարձյալ փորձում են՝ յուրայինի պես, Մեր միտքը շեղել հիմնական հարցից: Իսկ մենք միամիտ, անտեղյակի պես, Հեշտ կուլ ենք տալիս ամեն նետած խայծ, Ավազի վրա սարքում մեր տունը, Որ հեշտ փուլ կգա թեթև սոսափից:

100

Ոգու կորովն այդ կփշրի նրանց, Թևաթափ կանի` կտրելով հույսից, Բախտը իր ծանր խաչը կդաջի, Հրաձիգների ավեր ճամփեքին: Հնուց է հայտնի. հայի օջախը, Դիմակայում է ամեն հարվածի, Հարվածներ, որից սարեր են փլվում. Իսկ այդ օջախը մնում է կանգուն: Հեռու չէ վերջը, բիրտ երախները, Խավարի խորքում մեզ են սպասում, Մեր սխալներից` հույսեր փափագում, Որ կսխալվենք` պատին դեմ կառնենք: Որքան էլ փորձեն մեզ տարանջատել. Մեկ է, կրում ենք շունչը նույն ազգի, Արդ. ժամանակն է, որ բռունցք դարձած, Վերջին հարվածով` թշնամուն թաղենք: Թշնամու ցանած §պարարտ¦ իղձերը, Պետք է վայրկայնում` քամու փեշին տանք, Հողի արգանդից մաքրենք թույները, Ու հողը փրկենք անպտղությունից: Մարդու արարման առաջին պահից, Ժամանակն այնքան վերքեր է բացել, Որ այդ վերքերի արյան հեղեղը, Անհնարին է չափել ու կշռել: Սրանից ավել, ի±նչ պետք է լինի, Որ հազարից մեկ` մեզ խելքի բերի, Գոնե ետ նայենք ու հեռուն տեսնենք, Մեկ-մեկ էլ` տնկած շիվերը ջրենք: Արև ու աստղեր` էլ լույս չեն սփռի, Եթե չսերտենք` դասը պատմության, Եվ չհասկանաք, կգնանք` առաջ, Լոկ ետ նայելու՝ արդյունքում միայն: Պատմության երթը` երբեք չի սանձվում, Ու չի ենթարկվում ոչ մի կանոնի, Նա միշտ հյուսում է ծանր վճիռն իր, Եվ բեռնում մեջքին` բիրտ ժամանակի:

101

Իսկ ժամանակը` առանց կանգառի, Մեջքին տանում է պատմության բեռը, Նա շրջանցում է ցանկացած պատնեշ, Ու կնքում հողը` պատմության շնչով; Մարդ արարածներ՝ համայն աշխարհի, Որ հողից ծնվել ու պիտ հող դառնաք, Կյանքում՝ գեթ մի պահ, դուք հասկացե±լ եք, Որ հողն է` տունը հավիտենության։ Մարդու ծննդյան պահից` մինչ այսօր, Կա երկու վեհ բան, որոնք անգին են, Մեկ ժամանակն է, որը խորհուրդ է, Մյուսը` սուրբ հողն է` արնաքամ եղած: Մարդկային կյանքի ամբողջ ընթացքում, Քիչ արժեքներ են մնացել կայուն, Սուրբ հողն էլ` որպես վեճի առարկա, Կապրի, քանի դեռ մոլորակն այս կա։ Ափսոս, մի պարզ բան` չի հիշում մարդը, Որ թիթեռի չափ մի կյանք ունի նա, Եվ ամեն վայրկայն պետք է արարի, Արժեքներ թողնի՝ հանգիստ հեռանա։ Կյանքը և մահը միշտ անբաժան են. Մեկի ավարտը՝ մյուսի սկիզբն է, Նրանք չեն կարող տարանջատ լինել. Նույն հետագծով պիտի ճամփորդեն ։ Մեր այս դժնդակ, խառնակ օրերում, Ի±նչ է ուզածը մարդ արարածի. Նա քարի վրա քար պե±տք է դնի, Թե± մնացածն էլ ավերակ դարձնի: Ինչու± է բախտը երեսն իր թեքել, Երկիր ոտք դրած առաջին ցեղից, Ով, դարեր ի վեր` լոկ արարել է, Եվ կյանքը սնել առողջ սերմերով: Մարդկության ցավը շատ մեծ կլինի, Եթե չօգտվի մտքից այս ցեղի, Կյանքը կշեղվի իր հետագծից, Եվ արհավիրքներ կհեղի երկիր:

102

Այդժամ` աշխարհի մեծամեծերը, Ժողով կկանչեն, որ խորհուրդ անեն, Եվ գլուխները կառնեն ափի մեջ, Որ ելքեր գտնեն դաժան գույժերից: Ու երակներում այդ նույն մեծերի, Արյան պտույտը մի պահ կանգ առնի, Նրանք կփորձեն` տիրոջ գթությամբ, Ապաշխարհանքի քավարանն անցնել։ Ախոյանները կգունաթափվեն, Եվ խուճապահար իրարով կանցնեն, Արագ կփորձեն լքել դիրքերը, Դաշտում թողնելով զոհերին իրենց: Եթե այնժամ էլ մենք բաժան լինենք, Եվ քայլեր անենք` իրարից անկախ, Անդունդն այս անգամ հյուրընկալորեն, Չափից ավելի §հյուրեր¦ կընդունի: Եկեք աղոթենք, որ երկիր իջնի, Հոգու փրկության գեթ վերջին հույսը, Ամպերը խոնարհ ու հոժարակամ, Թող բացեն նրա վայրեջքի ճամփան: Միայն աղոթքով կարող ենք փրկվել, Նենգադավ մարդկանց անարգ խաղերից, Եվ պատվով դասվել մեր մոլորակի, Հպարտ, արարող ազգերի շարքին: Ու եթե պարզվի, որ ոգու կանչն էլ, Ունակ չէ մաքրել կուտակված կեղտը, Ապա խավարից` փրկության ելքը, Պարզվում է ցավոք. բիրտ ուժն է միայն: Այդ դեպքում արդեն, մի կողմ կդնենք, Մեր ազգին հարիր` համբերությունը, Եվ ետ կբերենք ամեն կորցրած բան, Անտեսելով այն, ինչը մերը չէ: Եվ աստված չանի, եթե այս կոչն էլ, Խելքի չբերի մոլորյալներին, Մենք պարտադրված, բազկով կպատժենք, Երկիրն ավերող դավադիրներին:

103

Եթե ամոթը դարձյալ չարթնանա, Եվ համբերության սահմանը հատեն, Շանթ ու որոտով` հաստատ կսանձենք, Ցոպ ու շփացած` յուրայիններին: Եթե այս վերջին կանչն էլ մեզ չօգնի, Եվ շարունակենք` լոկ նյութը պաշտել, Հրաբուխները մեզ կհոշոտեն, Հրում` լավայի մոխիր դարձնելով: Այսքանով հանդերձ, պետք չէ զարմանալ, Եթե մեզ մի օր կոչեն առաջնորդ, Իսկ որոշ ազգեր, եթե կասկածեն, Այդ կասկածները` մենք կփարատենք:

104

Ø Æ ÎÚ²Üø ºÃ» Ù³Ûñë ÇÝÓ ãÍÝ»ñ, ²ÝÝß³Ý µ³Ý Ïå³Ï³ë»ñ, â¿ñ ÉÇÝÇ ³ÛÝ` ÇÝã ïí»óÇ, ÆëÏ »ë` áãÇÝã ãïí»óÇ…

105

ÎÛ³ÝùÇ Ë³Õ úñ»ñë, ûñ»ñë, ûñ»ñë, î³ÝáõÙ »ù, ï³ÝáõÙ »ù ÇÝÓ³ÝÇó, ìßï»ñë, Ñá·ë»ñë, ó³í»ñë, Ê³éÝáõÙ »ùª ¹»é ·³ÉÇù ûñ»ñÇë: ²Ûë ÏÛ³ÝùÁ µ³ñ¹ Ë³Õ ¿, å³ñáÝÝ»ñ, ²ÛÝ ãáõÝÇ áã ûñ»Ýù, áã Ï³ÝáÝ… àí ·³ÉÇë` ï³ÝáõÙ ¿ Çñ ÷³ÛÁ, ¸³ï³ñÏáõÙ` ï³ÝáõÙ »Ý ÑáõÛë»ñë: Ê»ÝÃ»ñÁ ³Ûë Ë³ÕáõÙ ï»Õ ãáõÝ»Ý… ¾É Ç±Ýã Ë³Õ, »ñµ Ýñ³Ýù ¹»ñ ãáõÝ»Ý, ¸» ³ë»ù, Ç±Ýã ³Ý»Ý Ë»ÝÃ»ñÁ, àñ ³Ûëå»ë áïÝ³ï³Ï ãÉÇÝ»Ý:

106

ºð²¼²Üø ºñÝ»Ï ÇÙ ë»ñÝ ¿É ÙÇ ÃéãáõÝ ÉÇÝ»ñ, ²ëïÕ»ñÇ ÝÙ³Ý »ñÏÝùáõÙ ×³Ëñ»ñ, àñï»Õ áñ ÙÃÝ»ñ, ³ÛÝï»Õ ·Çß»ñ»ñ, ÎÛ³ÝùÇ ³Ûë Ë³ÕÇÝ íÏ³ ãÉÇÝ»ñ: ºñÝ»Ï ÇÙ ë»ñÝ ¿É ÙÇ Í³ÕÇÏ ÉÇÝ»ñ, Ø³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñá·ÇÝ Çñ µáõÛñáí ÉóÝ»ñ, Ø³Ý³Ý³ ¹³ñÓ³Í »ñÏÝùÇó Ã³÷í»ñ, ÊÇÝ¹áí áõ ëÇñáí »ñÏÇñÁ Ñ»Õ»ñ: ºñÝ»Ï ÇÙ ë»ñÝ ¿É ÙÇ ÃÇÃ»é ÉÇÝ»ñ, Æñ ÷»ß»ñÇ ï³Ï ÇÝÓ Éáõé ç»ñÙ³óÝ»ñ, ²Ù»Ý ÙÇ Í³ÕÏÇó Ý»Ïï³ñ Ñ³í³ù»ñ, àõ áÕçÁ ëÇñáí ÇÝÓ ÁÝÍ³ ³Ý»ñ: ºñÝ»Ï ÇÙ ë»ñÝ ¿É ÙÇ ·³ñáõÝ ÉÇÝ»ñ, î³ñÇÝ Ù»Ï ³Ý·³Ù ·áÝ» ³Ûó»É»ñ, Ðá·Çë ÑÛáõÍí»É ¿ Ýñ³ Ï³ñáïÇó… ØÇÃ»±, ÇÙ ÏÛ³ÝùÁ ½áõñÏ ¿ ·³ñáõÝÇó:

107

ÊàÐ ÆÝãáõ± ÷áÕáóáõÙ ³Ûëù³Ý ùÇã Í³ÝáÃ ¹»Ùù»ñ »Ù ï»ëÝáõÙ, ÆÝãáõ± ÍÇÍ³ÕÏáï ¨ Ñáõñ óáÉ³óáÕ ³ãù»ñ ã»Ù ï»ëÝáõÙ, ÆÝãáõ± Ñ³Ý¹Çå³Í Ù³ñ¹Ï³Ýó ³ãù»ñáõÙ ãÏ³ ç»ñÙáõÃÛáõÝ, ÆÝãáõ± ¿ ë»ñë` ³ÝÍ³ÝáÃÇ å»ë ÇÝÓ ¹ÇÙ³íáñáõÙ: ÆÝãáõ± ¿ ³ñ¹Ûáù ÇÙ ÅáÕáíáõñ¹Á ËÇëï ïÏ³ñ³ó»É, ÆÝãáõ± ¿ Ï»ñïáÕ ³Ûë ÅáÕáíáõñ¹Á ëÏë»É ù³Ý¹»É, ÆÝãáõ± ¿ É»óáõÝ ÇÙ ÅáÕáíáõñ¹Á ëÏë»É Ñ³ïÝ»É… ÆÝãáõ± ¿ ëÏë»É Ù»Ï ³ÛÉ ³ÝÏÛáõÝÇó ³ñ¨Á Í³·»É: ÆÝãáõ± Ùßï³ñÃáõÝ ³Ûë Ñ½áñ ³½·Á ËáñÁ ùáõÝ Ùï³í, ÆÝãáõ± ÙÇßï ³ßËáõÛÅ ³Ûë ÅáÕáíáõñ¹Á ³Ûëå»ë Ñ³Ùñ³ó³í, ÆÝãáõ± Ïñ³Ïáï ³Ûë áõÅ»Õ ³½·Á Ñ³ÝÏ³ñÍ ³ÙÉ³ó³í… ÆÝãáõ± Ù»ñ µ³ËïÁª ÝáñÇó ûï³ñÇ ÑáõÛëÇó ¿ Ï³éã³Í:

108

Ðð²ÄºÞî Ðñ³Å»ßïÝ ³ñ¹»Ý Ã³ÏáõÙ ¿ ¹áõéë, ²ñÃÝ³óÝáõÙ ÝÇñÑÇó í³ËÇë ë³ñëáõéÁ, ºí ÑáõÛëÇó ÏïñáõÙ ÇÙ »ñ³½³ÝùÁ, ÂáÕÝ»Éáíª ÙÇ³ÛÝ µ³Å³ÝÙ³Ý »ÉùÁ: ´Ûáõñ ³Ýóáñ¹Ý»ñÁ ã»Ý ¿É ÝÏ³ïáõÙ, ìßïÇ ó³íÇó »Ù »ë ³Ûëå»ë ÍÝÏáõÙ, Üñ³Ýù Ý»ñÏ³ ã»Ý µ³Å³ÝÙ³Ý Ñ»ñÃáõÙ, êáëÏ áõÕ¨áñ »Ý ³Ûë ³ÝÙÇï ÏÛ³ÝùáõÙ: ´³ó³éáõÃÛáõÝ ã¿…, ³Û¹å»ë ÉÇÝáõÙ ¿, ²Û¹å»ë »Õ»É ¿, ÏÉÇÝÇ ³Û¹å»ë, ÆÝãáõ± ë¨ µ³ËïÁ ³Ûëå»ë ³Ýå³ï»Ñ` ºÏ³í ÷³ñí»ó ÇÝÓ` ³ÝÏáã ÑÛáõñÇ å»ë: ò³íÁ áõÅ»Õ ¿, ³ÕáÃùÁ ½áõñ ¿, ¾É ã»Ù ïñïÝçáõÙ` ù³Ý½Ç ß³ï áõß ¿, ´³Å³ÝáõÙÝ ³ñ¹»Ý Ï³Û³ó³Í Ñáõß ¿, Ð³Ý¹ÇåÙ³Ý ÑáõÛëÁ` ³ñ¹»Ý í»ñÑáõß ¿:

109

²ÔàÂø ÈëÇñ ³ÕáÃùë, ¹áõ ãùÝ³Õ ¿³Ï, Ðá·áõ¹ ³ãù»ñÁ ¹³Ý¹³Õ µ³ó ³ñ³... ²é³Ýó ù»½ª Í³éÁ åïáõÕ ãÇ ï³ÉÇë, ²é³Ýó ù»½ª Ù»ÕáõÝ Ù»Õñ ãÇ ï³ÉÇë, ²é³Ýó ù»½ª ÑáÕÁ ÍÇÉ ãÇ ³ñÓ³ÏáõÙ, ²é³Ýó ù»½ª ÉáõÛëÁ ÙáõÃ ¿ ÑÇß»óÝáõÙ, ²é³Ýó ù»½ª ëÇñïÁ ³ñÛáõÝ ãÇ ÙÕáõÙ, ²é³Ýó ù»½ª ½»ÝùÁ ¿É ãÇ Ïñ³ÏáõÙ, ²é³Ýó ù»½ª ³ÕáÃù ³Ý»É ãÇ ÉÇÝáõÙ, ²é³Ýó ù»½ª Ï³ÛÍÇó Ïñ³Ï ãÇ ÉÇÝáõÙ, ²é³Ýó ù»½ª Ù³ñ¹Á µ»é ¿ ³ßË³ñÑáõÙ, ²é³Ýó ù»½ª ÏÇÝÁ ¿É ãÇ Ù³Ûñ³ÝáõÙ, ²é³Ýó ù»½ª áõéÇÝ É³ó»É ãÇ Ï³ñáÕ, ²é³Ýó ù»½ª Ñá·ÇÝ Ã³ËÍ»É ãÇ Ï³ñáÕ, ²é³Ýó ù»½ª û¹áõÙ ÃÃí³ÍÇÝ ãÏ³, ²é³Ýó ù»½ª ÓÛáõÝÁ ÓÝÍ³ÕÇÏ ãÇ ï³, ²é³Ýó ù»½ª Ù³ñ¹Á ¿áõÃÛáõÝ ãáõÝÇ, ²é³Ýó ù»½ª ÙÇïùÁ ïÏ³ñ³ÝáõÙ ¿, ²é³Ýó ù»½ª ÑáõÛëÁ ³ÝÑáõëáõÃÛáõÝÝ ¿, ²é³Ýó ù»½ª µ³ñÇÝ ã³ñÇ Í³é³Ý ¿, ²é³Ýó ù»½ª »ñÏÇñÝ áõÕ»ÍñÇó ¹áõñë ¿, ²é³Ýó ù»½ª ³åñ»É, ¹³ ÝáõÛÝ Ù»éÝ»ÉÝ ¿… ²ñÃÝ³óÇñ ùÝÇó ùá Ñ³í»ñÅ³Ï³Ý, ê³ ¿ ³ÕáÃùë. ³ÛÝ ù»½ å³Ñ³å³Ý…

110

ØÆ²Î ØºÔ²ìàðÀ ºê ºØ ºÃ» áõéÇÝ ¿É ãÇ É³óáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ÏÇÝÁ ãÇ Ù³Ûñ³ÝáõÙ Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ³ÝÙ»ÕÇÝ »Ý ¹³ïáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ³ëïÕÁ ÉáõÛë ãÇ ï³ÉÇë, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Ù³ÛñÁ ÍÇÍ ãÇ ï³ÉÇë, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Í³éÁ ÙÇñ· ãÇ ï³ÉÇë, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Ó»ñÁ` Ó»½ ã»Ý ï³ÉÇë, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ÍáíÁ ó³Ù³ù»É ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ÑáõÛëÁ` ³ñ¹ ³ÝÑáõÛëÝ ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Ù³ñ¹Á` Ù³ñ¹ ¿ áõïáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… 111

ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ë»ñÁ ·áõÃ ¿ µ»ñáõÙ Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Ù³ñ¹Á áõñ³óáÕ ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ÑáõÛëÁ Éù»É ¿ Ó»½, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ¹³ñ¹Á ß³ï ¿ Í³Ýñ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» áñµÁ ï»ñ ¿ Ï³ñ·í»É, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ûï³ñÇÝ »ù Í³é³, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ËáõÝÏÁ ¿É ãÇ ÍËáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ëáõñµÁ` ë³ï³Ý³Ý ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ³ñ¹»Ý Ó»½ »ù Ë³µáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ËÇÕ×Á í»ñ³ó»É ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: 112

ºÃ» ³ñïÁ ãáñ³ó»É ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Ù³ñ¹Á ã³ñ³ó»É ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» µ³ñÇÝ` ã³ñÇÝ å³ñïí»ó, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» µ³ËïÁ ßáõé ¿ »Ï»É, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» û¹Á í³ñ³Ïí»É ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» µ³ËïÇ Ý³íÝ ¿ ëáõ½í»É, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Ù»çùÇ¹ ë³ñÝ ¿ ÷Éí»É, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» áã áù Ë³ã ãÇ ÏñáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ûÓÁ ï³ÝÝ »ù å³ÑáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Çñ³ñ ¿É ã»ù ëÇñáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ³ñïÁ ÑÝÓíáñ ãáõÝÇ, 113

Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ËÇÕ×Á ãÇ ³ñÃÝ³ÝáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ÑáÕÁ çñíáñ ãáõÝÇ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ÏÛ³ÝùáõÙ Ë»ÝÃ»ñ ãÏ³Ý, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ÏÛ³ÝùÁ ×³ù ¿ ïí»É, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» î»ñÁ Ó»½ å³ïÅáõÙ ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ßáõñçÁ »ëÝ ¿ ÇßËáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ßáõñçÁ í³ËÝ ¿ ïÇñáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ·áÕÝ ¿ Ó»½ Ã³·³íáñ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ·ÇÝÇÝ ÃáõÛÝ ¿ µáõñáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ÑáÕÁ ÙÇßï Í³ñ³í ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: 114

ºÃ» ûï³ñÝ ¿ Ó»½ ÇßËáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Ý³ÙáõëÝ ¿É í³×³éí»ó, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» §Ñå³ñï¦ µ³éÝ ³ÙáÃ ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ÓÇ»ñÝ ¿É ã»Ý ë³ÝÓíáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ·áÛÁ í»ñ³ÝáõÙ ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ÝÛáõÃÝ ¿ áñáßÇãÁ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Ë»ÉùÁ` ÉáÏ ³ñ³ï ¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» Ó»ñ Ù»ç ëïñáõÏÝ ¿ ï»ñ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» ·³ÕÃÝ ¿ Ó»ñ áõÕ»ÕáõÙ, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù: ºÃ» »ñÏÇñÝ ¿É Ó»ñÁ ã¿, Ø³ñ¹ÇÏ, Ù»Õ³íáñ ÙÇ ÷Ýïñ»ù… ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù:

115

Ð àô Ú ê ´³í ¿. å³ñáÝÝ»ñ: ²Ù»Ý ÇÝã ï³ñ³ù… ¸»é ÏÇë³ï µ³Ý Ï³±…Ñáõ±ÛëÝ ¿É »ù áõ½áõÙ: ø³ÝÇ Ï³ ÑáõÛëÁ` Ù³ñ¹Á ³åñáõÙ ¿ … ÐáõÛëÇ í³Ë×³ÝÁ` ÏÛ³ÝùÇ ³í³ñïÝ ¿: ÐáõÛëÁ Ùßï³å»ë` Ù»½ ÑáõÛë ¿ ï³ÉÇë, Ê³í³ñáõÙ µ³óíáÕ ÉáõÛëÇ ßáÕÇ å»ë, ÐáõÛëÁ ³åñáõÙ ¿ »ñ³½Ç ËáñùáõÙ… ºí ÙÇßï ½³ñÃÝ»ÉÇë` ³÷ëáë »Ýù ³ëáõÙ: ÐáõÛëÝ ³Ù»Ý í³ÛñÏÛ³Ý Ù»½ ¹³í³×³ÝáõÙ, Ø»Ýùª ³Ù»Ý í³ÛñÏÛ³Ý Ýñ³Ý »Ýù Ó·ïáõÙ, ÎÛ³ÝùÇ ³Ûë Ë³ÕáõÙ ³Ù»Ý ÇÝã Ïáñóñ³Í, Ø³ñ¹Á Ï³Ý·áõÝ ¿` Çñ ÑáõÛëÁ å³Ñ³Í: ÐáõÛëÁ Éù»É ÇÝÓ, ÷³ËãáõÙ ¿ª ³Ý¹³ñÓ, ÆëÏ »ë áã ÙÇ Ï»ñå ã»Ù Ñ³ëÝáõÙ Ýñ³Ý, ¼áõñ »Ý ç³Ýù»ñ¹, Éëáõ±Ù »ë, Í»ñáõÏ… ¸»é áã ÙÇ í³½áñ¹ ãÇ Ñ³ëÝ»É Ýñ³Ý: ²ÕáÃÇñ Ù³Ûñ ÇÙ` ³ÕáÃùÁ ÑáõÛë ¿, ÐáõÛëÁ Ù»éÝáõÙ ¿` »ñµ Ù³ñ¹Ý ³ÝÑáõÛë ¿, ÐÇÝ ³ë³óí³Íù ¿. ÑáõÛëÇ ë³ÑÙ³ÝÁ` Ø³ùáõñ ëÇñá å»ë` ÙÇßï ¿É ³ÝÑ³ë ¿: ºí ³Ñ³ ÝáñÇó` ³ÝÑáõÛë íÇ×³ÏáõÙ, ÆÙ Ïáñóñ³Í ÑáõÛëÝ »Ù ÁÝÏ³Í áñáÝáõÙ, ºí ÙÇßï Ùáé³ÝáõÙ` Ýñ³ µ³Ý³ÉÇÝ, ÖÇßï ÝáõÛÝ ï»ÕáõÙ ¿` Ù»ñ îÇñáç Ó»éùáõÙ…

116

Ð àô Þ ÆÙ Ñáõß»ñÇ Ù³ÏáõÛÏÁ, ÆÝÓ ï³ÝáõÙ ¿ ¹»åÇ í»ñ, ê³Ï³ÛÝ, Ñá·áõë Ïñ³ÏÁ, ø»½ ¿ ï»ÝãáõÙ ùÝùáõß ë»ñ: öáùñÇÏ ïÕ³Ý ³ÛÝ ³÷ÇÝ, ²ñ¨Ý»ñ ¿ñ ÝÏ³ñáõÙ, Եվ ã·Çï»ñ, áñ Ã³ùáõÝ` Ü³ Ù»½` ë»ñ ¿ñ ù³ñá½áõÙ: ¼·áÝ ã»Õ³Ýù Ù»Ýù ÏñÏÇÝ, âÉë»óÇÝù ÷áùñÇÏÇÝ, ºí Ù³ÏáõÛÏÁ Ñáõß»ñÇë, ¸³ñÓ³í »ñ³½` ÑáõÛë»ñÇë: ²ñ¹. Ñáõß»ñÇë Ù³ÏáõÛÏÁ, ÆÝÓ ï³ÝáõÙ ¿ ³ñ¹»Ý í³ñ, Ø»Ï ¿, Ñá·áõë Ïñ³ÏÁ, ø»½ ¿ ï»ÝãáõÙ ³Ý·ÇÝ ë»ñ:

117

º Â º… ºÃ» ÍÝí»É »ë, áõñ»ÙÝ` ³åñÇñ… ºÃ» ³åñáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` ï³ÝçíÇñ, ºÃ» ÍÝÏ»É »ë, áõñ»ÙÝ` ³ÕáÃÇñ, ºÃ» ïÇñ»É »ë, áõñ»ÙÝ` å³ÑÇñ, ºÃ» Ï³Ý·Ý»É »ë, áõñ»ÙÝ` ù³ÛÉÇñ, ºÃ» ïËñ»É »ë, áõñ»ÙÝ` Ã³ËÍÇñ, ºÃ» ³ïáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` í³ÝÇñ, ºÃ» Ë³Ëï»É »ë, áõñ»ÙÝ` áõÕÕÇñ, ºÃ» Ë³Ý¹áõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` ½ëåÇñ, ºÃ» ëÇñáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` ·»ñÇñ, ºÃ» ëÇñíáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` ·áíÇñ, ºÃ» Ë³µáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` ïáõÅÇñ, ºÃ» ï³ÝáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` »ï µ»ñ, ºÃ» Ï³ñÍáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` ËáñÑÇñ, ºÃ» Ï³ÝãáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` ëå³ëÇñ, ºÃ» í³½áõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` Ñ³ëÇñ, ºÃ» ÷³ÛÉáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` ÉáõÛë ïáõñ, ºÃ» Ë³ÕáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` Ñ³ÕÃÇñ, ºÃ» ËÕ×áõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` Ý»ñÇñ, ºÃ» å³ñïíáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` ÉéÇñ, ºÃ» Ñ³ÕÃáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` ïÇñÇñ, ºÃ» ó³ÝáõÙ »ë, áõñ»ÙÝ` çñÇñ, ºÃ» ÍÝí»É »ë, áõñ»ÙÝ` ³åñÇñ…

118

À Ü Î º±ð êÇñáõÝ ïÕ³,å³ßïáÝÝ Ç±Ýã ¿, àñ ¹³ñÓ»É »ë Ýñ³ ·»ñÇÝ, Â³ùÝí»É »ë ùá å³ïÛ³ÝáõÙ, àõ Ùáé³ó»É ¹áõ µáÉáñÇÝ: ºñµ ·³ÉÇë »Ù, ÙÇßï ³ëáõÙ »Ý, Ü³ ï»ÕáõÙ ã¿` Ñ»ïá »Ï»ù, â»ë ³Ù³ãáõ±Ù, áñ ¹áõ ï»ÕáõÙ` ´³Ûó, ³ÃáéÇÝ Ù³ñ¹ ã»Ý ï»ëÝáõÙ: ÆÙ É³í, µ³ñÇ, ù³Õóñ ÁÝÏ»ñ, Æ±Ýã ¹¨ Ýëï»ó ùá §Ù»Í¦ Ñá·áõÙ, àõ ù»½ ³Ûëå»ë ³Ý¿³óñ»ó. ø»½ÝÇó ÃáÕ»ó` ÉáÏ ³ÃáéÁ: ¸áõ ÇÝÓ ï³Éáõ áãÇÝã ãáõÝ»ë, àõ½áõÙ »Ù ÉáÏ Ó³ÛÝ¹ Éë»É, ÆëÏ ¹áõ ë³éÁ ùá å³Ñí³Íùáí, ²í»ñáõÙ »ë Ù»ñ ³ÝóÛ³ÉÁ:

119

äàºî äá»ï, ¹áõ ³½·Ç á·ÇÝ ³ñÃÝ³óñáõ, àõ Ýñ³ íÇßïÁ ùÇã Ã»Ã¨³óñáõ, ²ñóáõÝùÁ Ýñ³ª ³ÝÝÏ³ï Ù³ùñÇñ… äá»ï, ÏáãáõÙ¹ Ñ»Ýó ¹³ ¿, ÑÇßÇñ: äá»ï, ·ÉáõË¹ ¹áõ ÙÇ ËáÝ³ñÑÇñ, ¼ÇÝíáñÇÝ` ·ñãáí ÙÇßï á·¨áñÇñ, ê³Ï³ÛÝ, ÃßÝ³ÙáõÝ ³ÑÇ Ù»ç å³ÑÇñ, äá»ï, ÏáãáõÙ¹ Ñ»Ýó ¹³ ¿, ÑÇßÇñ: äá»ï, ·ñÇã¹ »ñµ»ù í³Ûñ ÙÇ ¹Çñ, Üñ³ Ù»ç` áõÅÝ ¿ ½ÇÝíáñÇ ½³ñÏÇ, Ü³ áõÕ»óáõÛóÝ ¿ Ù»ñ Ñ³Ù³½³ñÏÇ… äá»ï, ÏáãáõÙ¹ Ñ»Ýó ¹³ ¿, ÑÇßÇñ: ØÇ Ëáëùáí, åá»ï í»ñçÇÝ ³Ïáñ¹Ý ¿. ²½·Ç ³å³·³Ý ùá Ó»éù»ñáõÙ ¿, ¶ñÇã¹ å»ïù ¿ »ñµ»ù ãÉéÇ… äá»ï, ÏáãáõÙ¹ Ñ»Ýó ¹³ ¿, ÑÇßÇñ:

120

ê ä ² ê àô Ø ¶³ñáõÝ ¿Çñ áõ½áõ±Ù… ²÷ëáë` ÓÙ»é »Ï³í, ºí ùá Ùñë³Í Ñá·ÇÝ, ê³éó» ßáñ»ñ Ñ³·³í: Ðá·áõ¹ µ»ÏáñÝ»ñÁ, ÎñÏÇÝ µ³Ýï³ñÏí»óÇÝ, ê³éáõÛóÝ»ñÇ ³ÝÑ³É` ì×Çï µÛáõñ»ÕÝ»ñáõÙ: Üñ³Ýù ¿É ã»Ý ÙñëáõÙ, ²Ùáõñ å³ïÛ³Ý áõÝ»Ý, ò³íáù, ï³ñ³÷»ÕÏí³Í` ÞÝã³Ñ»ÕÓ »Ý ÉÇÝáõÙ: Ðá·ÇÝ ÙÇ ³ÙµáÕç ¿, ØÇ ïñáÑ»ù »ñµ»ù, ²Ý½·áõÛß ÙÇ ³ñ³ñù` Ü³ ÏÙ»éÝÇ íßïÇó: ²Ë, áñù³±Ý ç»ñÙ ¿ å»ïù, àñ ë³éáõÛóÁ ×»Õù»Ù, àõ Ñá·Ç¹ ³½³ï»Ù, ²Ûë §å³Õ¦ ßÕÃ³Ý»ñÇó: äá»ï ùá »ñ·»ñáõÙ Ðá·ÇÝ ÷³é³µ³ÝÇñ, ø³Ý½Ç ³é³Ýó Ýñ³, ºñ³½ áõ ÏÛ³Ýù ãÏ³:

121

º ð æ ² Ü Îàô Â Ú àô Ü Ø»ñ Ï³ÙùÇó ³ÝÏ³Ë, ß³ï å³ï³Ñ³Ï³Ý, ºñç³ÝÏáõÃÛáõÝÁ` ·³ÉÇë Ù»½ ÷³ñíáõÙ, ÆëÏ Ù»Ýù` Ù»Ï ³ÛÉ ï»Õ Ýñ³Ý »Ýù ÷ÝïñáõÙ, öÝïñáõÙ »Ýù, ÷ÝïñáõÙ` ³í³Õ, ã»Ýù ·ïÝáõÙ: ºñç³ÝÏáõÃÛáõÝÁ ßÇÏÝ³Í, ³ÙáÃË³Í, ØÇßï ³Ý¹³í³×³Ý áõÕ»ÏóáõÙ ¿ Ù»½, ÐáõÛë áõÝ»Ý³Éáí ½·áÝ ÏÉÇÝ»Ýù, ²ñÅ³ÝÇ Ó¨áí Çñ»Ý ÏÝ¹áõÝ»Ýù: ê³Ï³ÛÝ, ë³ï³Ý³Ý Ù»ñ Ë»ÉùÁ ³é³Í, Ø»ñ Ñá·áõ ³ãùÁ ÉñÇí ÷³Ï ³ñ³Í, ºñç³ÝÏáõÃÛ³ÝÁª Ù»½³ÝÇó í³ÝáõÙ, ÆëÏ Ý³ ËéáíáõÙ` ÃáÕÝáõÙ ¿ ·ÝáõÙ: Ð»ñÃ³Ï³Ý ³Ý·³Ù` Ñ»Ýó Ýñ³Ý ÏáñóÝáõÙ, ²ÝÑ³Ý·ëï³ó³Í, ë³ñëáõéÁ` ëñïáõÙ, Ø»ñ Ñá·áõÙ Ã³ùáõÝ Ýñ³Ý »Ýù ï»ÝãáõÙ, ºí ·ïÝ»ÉáõÝ å»ë` Ù»ñ ÏñÍùÇÝ ë»ÕÙáõÙ: ºñç³ÝÏáõÃÛáõÝÁ ÷³÷Ï³ëáõÝ ÏÇÝ ¿, Üñ³ Ñ»ï å»ïù ¿ ß³ï ½·áõÛß í³ñí»É, öáùñÇÏ ëË³ÉÇó ³ñ³· ÏË³ÙñÇ, ÎÃáÕÝÇ ÙÇ³ÛÝ ó³í³·ÇÝ Ñáõß»ñ: ºñç³ÝÏáõÃÛáõÝÁ` Ã»Ïáõ½ ·»Ã ³Ý·³Ù, Æñ ³ÛóÇ Ù³ëÇÝ Ù»½ Éáõñ ãÇ ï³ÉÇë, Ø»Ýù Ýñ³ Ù³ëÇÝ ÙÇßï ÇÙ³ÝáõÙ »Ýù, ºñµ ¹³éÝáõÙ ¿ Ñáõß ¨ Ï³Ù` Ñáõß³ñÓ³Ý:

122

Ð àô Þ º ð ê ÎÛ³ÝùÇë Ñáõß»ñÁ` ¿ç ³é ¿ç ¹³ñë³Í, Ðáõß»ñÇë ·ÇñùÁ Ã¨Çë ï³Ï ³é³Í, ÎÛ³Ýùáí ³ñµ»ó³Í ù³ÛÉáõÙ »Ù ÙáÉáñ, ÐÇÝ »ñ¨³ÝÇ Ã³ËÍáÕ Ù³ÛÃ»ñáí: ÞáõñçÁ` áõÝ³ÛÝ ¿, Ù³ñ¹ÇÏ` ³Ýï³ñµ»ñ… àõ ãÏ³ Ù»ÏÁ, áñÝ ³åñÇ Ñáõßáí: ê³ñëáõéÇó` íÇßïÁ ïÇñáõÙ ¿ Ñá·áõë… â¿± áñ, ³é³Ýó Ñáõß` ãÏ³ Ý³¨ ÑáõÛë: Ð»éíáõÙ ÙÇ Í»ñ ÏÇÝ` ËáñáõÝÏ, ³É»½³ñ¹, ²Ù»Ý ÏÝ×éÇ ï³Ï` ¹³ñë³Í ÙÇ-ÙÇ ¹³ñ¹, ÊáëáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ Ñáõß»ñÇ Ù³ëÇÝ. àõ ³Ýí»ñç ÏñÏÝáõÙ. ÏÛ³ÝùÁ ÉáÏ Ñáõß ¿: Ø³ñ¹ÇÏ ³Ýï³ñµ»ñ, ¹»ÕÝ³Í áõ Ùñë³Í, ÈñÇí Ï³å»ñÁ ³Ûë ÏÛ³ÝùÇó Ë½³Í, Îáãí³Í éÇÃÙÇÝ` ËÇëï ³ÝÝ»ñ¹³ßÝ³Ï, ¶³ÉÇë, ³ÝóÝáõÙ »Ý` ³é³Ýó Ýå³ï³Ï: ÆëÏ Í»ñ å³é³íÁ` ³ñ¹»Ý ³ÛÉ³ÛÉí³Í, Îù³Í` ×·ÝáõÙ ¿ Ñ³ëÏ³óÝ»É Ù³ñ¹Ï³Ýó, àñ áõÝ³ÛÝ ÏÛ³ÝùÇ ÙÇ³Ï ³ñÅ»ùÁ, Ø»½ ÏÛ³ÝùÇÝ Ï³åáÕ ³Ûë Ñáõß³·ÇñùÝ ¿:

123

Ðá·áõ Ëéáíù Ö³Ï³ï³·ñÇ ¹³Å³Ý Ñ»·Ý³ÝùÁ, ²ñÑ³Ù³ñ³Ýùáí ÷³ñíáõÙ ¿ Ñá·áõë, ²ñÃÝ³óÝáõÙ ÝÇñÑÇó Ýñ³ ³Ý¹áññÁ, àõ Ë³éÝáõÙ Ñá·áõë Ñ³Ý·³Í Ïñ³ÏÁ: Ð³½Çí ¿ñ Ñá·Çë ÷áùñ ÇÝã Ñ³Ý¹³ñïí»É, Üñ³ í»ñù»ñÁ` ùÇã ëåÇ³ó»É, öáùñÇÏ ÙÇ ÑåáõÙ` ³ñ¹ µ³í³Ï³Ý ¿, àñ íÇßïë Å³ÛÃùÇ Ññ³µËÇ ÝÙ³Ý… ºí ³ÛÝ ½³ñÃÝáõÙ ¿ Ýáñ³ÍÇÝÇ å»ë, ê³Ï³ÛÝ, áéÝáõÙ ¿ ·³½³ÝÇó áõÅ»Õ, î³é³å³Ýùë, áñ ³ÝÃ»Õí³Í Ñáõß ¿ñ, Ðáõñ ¿ ³ñÓ³ÏáõÙ` Ññ³µËÇó ³Ñ»Õ: ØáÉ»·ÝáÕ ó³íÁ, ·³½³ÝÇó` í³Ûñ³·, Ðáñ¹áõÙ, ³ÝóÝáõÙ ¿ »ñ³ÏÝ»ñÇë Ù»ç, ²ñÛ³Ýë Ñ³Ù³ñ ¹³éÝáõÙ ¿ í³ñ³Ï, ºí ³é³Ýó Ñ»ï¹³ñÓª áõÕ»ÏóáõÙ ¹»å Ù³Ñ: ²ñ¹, ¹³ñÓÛ³É Ñá·áõë Ë³Õ³Õ íÇ×³ÏÁ, ²É»ÏáÍí»É ¿ ÙÇÝã¨ Ñ³ï³ÏÁ, ê³Ï³ÛÝ ÇÙ Ñá·ÇÝ ¿É ãÇ ËéáíáõÙ, ø³Ý½Ç, Ýñ³Ýáí` ÇÙ ë»ñÝ ¿ ³ÝóÝáõÙ:

124

ÊàÐ ìßï»ñë Íáí ¹³ñÓ³Í`å³ñáõñ»É »Ý ÇÝÓ, àõ ÇÝÓ ÃáÕ»É Ù»Ý³Ï` ÇÙ ËáÑ»ñÇ Ñ»ï, ä»ïù ¿ ³Ùáõñ ÉÇÝ»Ù áõ å³ïÝ»ß»Ù Ýñ³Ýó, Â» ã¿, ÇÝÓ ÏáõÉ Ïï³Ý` ßÝ³ÓÏ³Ý ÝÙ³Ý: ²Ýó³ ß³ï ³ñ·»ÉùÝ»ñ, Ë³ãÙ»ñáõÏÝ»ñ »ñÏ³ñ… ÎÛ³ÝùÁ Ù³ßÏÇë íñ³` µ³½áõÙ Ñ»ïù»ñ ¹³ç»ó, ²Ù»Ý ÙÇ Ñ»ï³·ÇÍ` Çñ ËáñÑáõñ¹Á µ»ñ»ó, ºë ÙÝ³óÇ Ï³Ý·áõÝ, Ñá·Çëª ÑáõÛëáí Éóí³Í: Ø³ñ¹ÇÏ ½·áÝ ÉÇÝ»Ýù, ÏÛ³ÝùÁ` ß³ï Ù»Í Ë³Õ ¿, Ø»Ýù Ù»ñ Ï³ÙùÇó ³ÝÏ³Ë` Ù³ëÝ³ÏÇóÁ Ýñ³, Ðå³ñï ï³Ý»Ýù Ë³ÕÝ ³Ûë, ÃáÕ áëáËÁ ÍÝÏÇ, àñ ã»ñ·»Ýù »ñ·Á` å³ñïí³Í Ë³Õ³ÙáÉÇ: Þáõñç µáÉáñÁª Ñ³ëï³ï ÇÙ ËáëùÁ Ñ³ëÏ³ó³Ý, ²÷ëáë ¿ÉÇ ÙÇ³ÛÝ` Ù³ñ¹Á ãÑ³ëÏ³ó³í, äá»ïÝ ¿É Ç±Ýã ³ÝÇ, áñ Ñ³í³ï³Ýù Ýñ³Ý, àÕçÁª Ù»½ ÝíÇñ»ó, å³Ñ»ó ÑáõÛëÁ ÙÇ³ÛÝ:

125

ìÆÖ²Î ²Ûë å³ÑÇÝ Ù»Ý³Ï` ÉñÇí ûï³ñí³Í, àõ½áõÙ »Ù ·áé³É, µ³Ûó ³ÝÏ³ñáÕ »Ù, öáñÓáõÙ »Ù ÑÇß»É, ³í³Õ` ÙáÉáñí³Í, ¶ÉáõËë ·ñÏ³Í` Ã³ùáõÝ É³ÉÇë »Ù: Ðá·Çë Ã³ËÍáõÙ ¿ ³ÝÑ³· íßï»ñÇó. Üñ³Ýù ÷áñÓáõÙ »Ý ÇÝÓ ÍÝÏÇ µ»ñ»É, ºÃ» ÇÙ Ï³ÙùÁª ÙÇ å³Ñ ÃáõÉ³Ý³, Ð³ëï³ï Ï¹³éÝ³Ùª »ë íßïÇÝ Í³é³: ì³ñ³ÏÝ ¿ ïÇñ»É áÕç ïÇ»½»ñùÁ, àõ ÷áË»É Ýñ³ µÝ³Ï³Ý Ï»ñåÁ, ²ñ¹»Ý ¹Åí³ñ ¿ ßÝã»É ³Ûë û¹Á, ä»ïù ¿ µÅßÏ»É ³Ûë ÙÃÝáÉáñïÁ: Ø³ñ¹ÇÏª Ñáõë³Ë³µ, ßáõñçÁª ³Õïáïí³Í, ÐáõÛëÁ ³ÙáÃÇó` Ã³ùáõÝ å³Ñ Ùï³Í… Ø³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñá·ÇÝª ÉñÇí ³ÛÉ³ÛÉí³Í, öñÏáõÃÛ³Ý »Éù ¿ áñáÝáõÙ` ÍÝÏ³Í: ºÃ» ù³ñ»ñÁ Ñá·Ç áõÝ»Ý³Ý, ØÇ ³ÏÝÃ³ñÃáõÙ` ³í³½ Ï¹³éÝ³Ý, ºÃ» Íáí»ñÁ íÇßïë Ñ³ëÏ³Ý³Ý, ¶áõó» ¨, ¹³ñ¹Çó ÉñÇí ãáñ³Ý³Ý: úÓ»ñÁ ³Ý·³Ù, »Ã» Éáõñ ³éÝ»Ý, Ä³Ù³Ý³ÏÇó ßáõï` Ï³ßÇ Ï÷áË»Ý, ²ÙµáÕç Ï³Ý³ãÁ` Ï³Ý³å³ï³Ý³, ºÃ» Ñ³Ùï»ëÇ` Ù³ÕÓÁ ³Ûë ÏÛ³ÝùÇ: àõ ²ëïí³Í ã³ÝÇ` ³ñ¨Ý ÇÙ³Ý³, ¶áõó» ½³ñÙ³ÝùÇó` »ñÏáõ Ï»ë ¹³éÝ³… Ð³½³ñ-Ñ³½³ñ ÷³éù` Ù»ñ êáõñµ îÇñáçÁ, àñ ³ñ»·³ÏÇÝ å³ÑáõÙ ¿ Ï³Ý·áõÝ:

126

Ð Æ ² ê Â ² ö àô Â Ú àô Ü ºñÏ³ñ ÷Ýïñ»óÇ ¨ Ññ³ßù »Õ³í, Âí³ó` ³ÝÑ³ÛïÇó Ñ³ñáõÃÛáõÝ ³é³ñ, ØÇ å³Ñ ³åß»óÇ áõ ³ñÓ³Ý³ó³. ê³Ï³ÛÝ, »ñ³½ ¿ñ ³Û¹ áÕçÁ ³í³Õ: ºñÏ³ñ ßáñ»ñáí ¹áõ ×»ÙáõÙ ¿Çñ, ÆÝãå»ë ³ñ¨Á` »ñÏÝ³Ï³Ù³ñáõÙ, ºí ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ñ, áñ ùá å³Õ Ñá·áõÙ, ÐÇÙù»ñÝ ¿ñ ¹ñíáõÙ ëÇñá ï³×³ñÇ: ºë ÷ß³ù³Õí³Í` ë³ñëáõéÝ ÇÙ ëñïáõÙ, ¼ñáõÛóÝ ëÏë»óÇ` ³ñí»ëïÇ Ù³ëÇÝ, âÏ³ñ` ·»Ã Ù»ÏÁ, áñÁ ÇÝÓ Ñáõß»ñ` ø³ÛÉáÕ ³ñí»ëïÇÝ` áõÕ»ÏóáõÙ »Ý Éáõé: Ü³, ÇÝùÝ` Çñ»Ýáí, ß³ï ÑÇ³ó³Í ¿ñ, ´³Ûó, ÷³éù` ãÙ»ñÅ»ó ÇÙ ³é³ç³ñÏÁ, ÎáÕùÇ Ï³Ý·³éÇ ãáñ Ýëï³ñ³ÝÇÝ` ØÇ ù³ÝÇ ñáå»` Ýëï»É-½ñáõó»É: ºë á·¨áñí³Í ½ñáõÛóÁ ï³ñ³, ÆÝãå»ë í³Û»É ¿ñ ³ëå»ï ïÕ³ÛÇÝ, ²÷ëáë ã½·³óÇ, áñ ¹³ ëÏÇ½µÝ ¿ñ, ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý` ÑÇÝ Ë³ñ¹³í³ÝùÇ: Þ³ï Ë³µáõëÇÏ ¿ñ ³ñï³ùÇÝ ÷³ÛÉÁ, àñ å³ñáõñ»É ¿ñ ãùÝ³Õ ûñÇáñ¹ÇÝ, Þù»Õ ³ñï³ùÇÝ ¨ ¹³ï³ñÏ Ñá·Ç… ò³íáù, Ñ»Ýó ë³ ¿` ûñ»ÝùÁ ÏÛ³ÝùÇ: ²ÏÝÃ³ñÃ ï¨³Í Ù»ñ ëÇñ³í»åÁ, Ð³ñ ¨ ÝÙ³Ý ¿ñ ïÕÙáï É×³ÏÇ, ºë ÷áñÓáõÙ ¿Ç ïÇÕÙÁ ¹áõñë Ã³÷»É, ÆëÏ Ý³` É×³ÏÁ ÉóÝáõÙ ¿ñ ïÇÕÙáí:

127

à ð à Ü àô Ø ø»½ ·ï³ ÝáñÇó, ëå³ëí³Í ÇÙ ë»ñ, ²Ûá ù»½ ·ï³, ¹³ áñáÝáõÙ ¿ñ: ¶ïÝ»Éáõ ÑáõÛëÁ ß³ï »Ù ÷³Û÷³Û»É, ºñµ»ÙÝ Ïáñóñ»É, ÝáñÇó Ýí³×»É, ÎáÕùÇó ¹ÇïáÕÇÝ ÃíáõÙ ¿ñ Ã» »ë, ÎáñóÝ»É-Ýí³×»É` Ë³Õ »Ù ÑáñÇÝ»É: Ê³ÕÇ ÝÙ³ÝíáÕ` ëå³ëÙ³Ý Ï³ÝãÝ ³Ûë, ÐáõÛëÇ ÍÇÉ»ñ ¿ñ ÍÝáõÙ ÇÙ Ñá·áõÙ, Ð³×³Ë ÃíáõÙ ¿ñª µ³ñÇù Ïµ»ñÇ… ²ÛÝÇÝã` ·³ÉÇùÝ ¿ñ Ùßáõßáí å³ïáõÙ: ÆëÏ ÑáõÛëÁª Ù»ñÃ-Ù»ñÃ, ï»ÕÁ ½ÇçáõÙ ¿ñ, Ð»ñÃÇ ëå³ëáÕ Ë³ÕÁÝÏ»ñáçÁ, àõ Ñá·áõë µ»éÝáõÙ ³ÛÝù³Ý ïËñáõÃÛáõÝ, àñ ·³ÉÇù å³ÑÇ ÑáõÛëÝ ¿É ¿ñ Ù³ñáõÙ: Ø³ñ¹ÇÏ Ñ³ëÏ³ó»ù, ¹³ Ë³Õ ãÇ »Õ»É, ¸³` Ù³ñ¹ ¿³ÏÇ ³åñ³Í ûñ»ñÝ »Ý:

128

êÆÜ ºð²¼Üºð ê¨ ³Ùå»ñáí ¿ å³ïí»É »ñÏÇÝùÁ, ÞáõñçÁ ³Ù»Ýáõñ` ÙÃÇÝ ¿ ï³ÉÇë, ØÇ áÕç ÅáÕáíáõñ¹` ³Ùáõñ µéáõÝóùí³Í, ¸»å` ïÇ»½»ñù ¿ Ñ³éÝáõÙ Çñ Ñá·ÇÝ: Ð³Û, ¹áõ Ë»ÉáùÇ Ù»Í Ñ³Ùµ³í áõÝ»ë, ø³ñÇÝ áõ ë³ñÇÝ` É»½áõ ï³É ·Çï»ë, ØÇÃ»±, Í³ÝáÃ ã»ë µÇñï ¹ñí³ÍùÝ»ñÇÝ, àñ ùá ÷³÷³·³Í »ñ³½³ÝùÝ»ñÁ, Î³ñáÕ »Ý ½³ñÃÝ»É, µ³Ûó áã` ³ñÃÝ³Ý³É: ¸³ñ»ñÇ ¹³ëÁ` µ³í³Ï³Ý ã¿ Ù»½, ä³ïÙáõÃÛáõÝÁ ÙÇßï Ñ³ñí³Í»É ¿ Ù»½, ´³í ¿, ³ñ¹ ³Ûñ»Ýù ëÇÝ »ñ³½Ý»ñÁ… ºñµ»ù ÃáõÛÉ ãï³Ýùª Ñ³Û ûñáñáóáõÙ, ¶»Ã í³ÛñÏÛ³Ý ÝÝçÇ ßáõÝ ÃáõñùÇ áñ¹ÇÝ: ì³Õí³ Ù³ÝáõÏÁ, áñ ¹»é ãÇ ÍÝí»É, âå»ïù ¿ É³óÇ, ³ÛÉ åÇïÇ ËÝ¹³, ºí Ñ³ÕÃ³Ý³ÏÇ Ññ×í³ÉÇó Ïáãáí Ü³ åÇïÇ ëÝÇ ë»ñÙ»ñÁ Ñ³Ûáó:

1988Ã.,÷»ïñí³ñ

129

ä²î¶²Ø Ð³ë»É ¿ Å³ÙÁ, ÙÇ ùÝ»ù Ù³ñ¹ÇÏ… Ø»Ï ¹³ñáõÙ` ß³ï ã¿± »ñÏáõ »Õ»éÝÁ, Ð³í³ùí»ù, »É»ù,ßáõï ÙÇ³µ³Ýí»ù, ²Ûëûñ í³ÛñÏÛ³ÝÁ` ¹³ñÇó ¿É Ã³ÝÏ ¿: ØÇÃ»± Ñ³í³ïÁ Ù»é»É ¿ Ù»ñ Ù»ç, àñ Ù»Ýù Ñáõë³Éáí` ëå³ëáõÙ »Ýù ¹»é, ²Ûë ³Ý·³Ù` Ñ³ñí³ÍÝ áõÅ·ÇÝ ÏÉÇÝÇ, Ø»½` ³ÝÑÇß³ï³Ï Ï÷áßÇ³óÝÇ: êÃ³÷íÇñ ³½· ÇÙ, ÙÇßï »ÕÇñ ½·áÝ, øá »ñ³ÏÝ»ñáõÙ Ð³ÛÏÛ³Ý ³ñÛáõÝÝ ¿, ºñµ»ù ãÇ Ý»ñíÇ ùá ÃáõÛÉ å³Ñí³ÍùÁ, ºÃ» ËáÝ³ñÑí»ë` ÏáñóÝ»ë å³ïÇí¹: ¸», ½³ñÃÝÇñ ùÝÇó` Ã³ÝÏ ¿ í³ÛñÏÛ³ÝÁ, ØÇ ÃáÕ ûï³ñÁ` ï»ñ Ï³Ý·ÝÇ ÑáÕÇ¹, ¸áõ Ñ½áñ µ³½ÏÇ ùá áõÅÁ óáõÛó ïáõñ, àñ Ý³ Ñ³íÇïÛ³Ý ë³ñë³÷Ç ù»½ÝÇó:

1988Ã. ÷»ïñí³ñ

130

²ñ¹³ñáõÃÛáõÝ ú, ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝ…¹áõ ¹³ï³ñÏ ÙÇ µ³é, ø»½ ß³ï ï»Ýã³óÇÝù, ë³Ï³ÛÝ ã·ï³Ýù, ¸áõ ×ßÙ³ñïáõÃÛ³Ý ³ñï³óáÉ³±ÝùÝ »ë, Â»±, ÁÝ¹³Ù»ÝÁ` ÉáÏ ÙÇ ÑáñÇÝí³Íù: Ø»Ýù ß³ï ÙÇ³ÙÇï, ÑáõÛë»ñáí É»óáõÝ, Ø»ñ ³ÕáÃùÝ»ñáõÙ ÙÇßï ù»½ »Ýù ÑÇßáõÙ, àõ Ù»½ Ùßï³å»ë` ÝáõÛÝ Ñ³ñóÝ »Ýù ï³ÉÇë. ¸áõ »ñÏÝùáõ±Ù »ë, Ã»± ÑáÕÇ íñ³: Þ³ï µ³Ëï³íáñ »Ýù, áñ Ù»ñ å³å»ñÁ, Ø»½ Ëñ³ï»É »Ý` ÙÇßï ÉÇÝ»É ³ñ¹³ñ, àõ »Ã» ¹»é Ï³ª ÙÇ Ïïáñ ãáñ Ñ³ó, ´³ÅÇÝ ï³É Ýñ³Ý` áí ÉÇÝÇ ëáí³Í: ÆëÏ Ç±Ýã ³ÝáõÝ ï³Ýù Ù»Ýù ³ÛÝ íÇ×³ÏÇÝ, ºñµ ³Ù»Ý Ù»ÏÁ` ÍÝÝ¹Û³Ý ûñÇó, ÊáëáõÙ ¿ ÙÇ³ÛÝ ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝÇó, ä³ïí³ñ ¹³éÝ³Éáí` ÉáÏ ³Ý³ñ¹³ñÇÝ: ØÇïùÁ ß»Õ»Éáõª ÑÝ³·áõÛÝ Ó¨Á, ²ñ¹³ñáõÃÛáõÝÁ` ¹ñáß ¹³ñÓÝ»ÉÝ ¿, àõ ³Û¹ ¹ñáßÇ Ñáí³Ýáõ Ý»ñùá, Üáõñµ áõ ³ÝÝÏ³ï` Ù³ñ¹Ï³Ýó Ë³µ»ÉÁ: ºñÏ³ñ ³åñ»óÇÝù áõ ã»Õ³í Ù»ÏÁ, àñ Ù»ñ µ³ÕÓ³ÉÇ ·³ÕïÝÇùÁ µ³ó»ñ. ì»ñç³å»ë, Ç±Ýã ¿ ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝÁ… ÈáÏ ¹³ï³ñÏ ÙÇª µ³é, Ã»± ÇñáÕáõÃÛáõÝ: ºí Ï»ÕÍÇùÝ»ñÇª ³Ûë å³ñ³ñï ¹³ßïáõÙ, ²ñ¹³ñáõÃÛáõÝÇó ËáëáõÙ »Ý Ýñ³Ýù, àíù»ñ Ùßï³å»ë áïÝ³Ñ³ñáõÙ »Ý ²ñ¹³ñ µ³ñù»ñÁ ¨ ×ÇßïÁ Ã³ÕáõÙ: ²ñ¹³ñáõÃÛáõÝÁ` ÙÇßï Ñ³Ùµ»ñáõÙ ¿, àõ Ñ³Ù»ëïáñ»Ý` Ý³¨ ÉéáõÙ ¿, ´³Ûó Ï³ ÙÇ ë³ÑÙ³Ý, áñÁ Ñ»Ýó Ë³ËïíÇ, ØññÇÏÇ ÝÙ³Ý` çÝç»Éáí Ï³ÝóÝÇ: 131

¾øêäðàØî ¸ÅáËù ã¿ ³ñ¹Ûá±ù, áñ å³ñ½ »ñÏÇÝùÁ, ÎïñáõÏ ³ÙåáõÙ ¿ ÙÇ ³ÏÝÃ³ñÃáõÙ, ²ñÃÝ³óÝáõÙ ÝÇñÑÇó Ñá·áõë ËéáíùÁ, ºí ³É»ÏáÍáõÙ Ýñ³ ³Ý¹áññÁ: Ðñ³ßù ã¿ ³ñ¹Ûá±ù, áñ Íáí »ñÏÝùáõÙ, ²ÙåÇ ß»ñï»ñÁ ï³ÉÇë »Ý Ù»Í ×³ù, ²ñ¨Á ÝÇñÑÇó` áõÕÕáõÙ ¿ Ù»çùÁ, ºí µÛáõñ Ñá·ÇÝ»ñ ÉóÝáõÙ ç»ñÙáõÃÛ³Ùµ:

132

Ð àô Ú ê ú, ¹áõ ãùÝ³Õ ÷»ñÇ, ¶»Õ»óÏáõÃÛ³Ý ïÇå³ñ, Æ±Ýã »ë ³Ûëå»ë ÙáÉáñ, Üëï»É ·»ïÇ ³÷ÇÝ: êå³ëáõÙ »ë ·áõó»` ²ÉÇùÝ»ñÁ çñÇ, Â»Ïáõ½ª ÙÇ Éáõñ µ»ñ»Ý, øá ëÇñ³ÍÇ Ù³ëÇÝ: ²í³Õ` ³ÉÇùÝ»ñÝ ³Û¹ ØÇßï ÷³ñíáõÙ »Ý Çñ³ñ, êÇñ³Ñ³ñ ½áõÛ·Ç å»ë, ²ÝÑ»ï³ÝáõÙ` ³ÝÉáõñ: Ð³Û³óù¹` Éáõé Ñ³é³Í, ÐáõÛëÇ¹` ·»ñÇ ¹³é³Í… ö»ñÇ, ½áõñ ÙÇ Ñáõë³, øá ÑáõÛëÝ ³ÝÑ»ï Ïáñ³í:

133

Êð²î Æ±Ýã ¿ ³ÃáéÁ` í³Û»ÉùÇ ³ÕµÛáõñ, Â»± ×³Ï³ï³·ñÇª ïÝûñÇÝÙ³Ý í³Ûñ, àñï»Õ` ÃáõÛÉ ïí³Í ³Ù»Ý ÙÇ ëË³É, Ø»ÕùÇ Ù»Í µ»é ¿` Ù»ñ áõëÇÝ Ï³Ëí³Í: ²Ãáé Ïáãí³ÍÁ` ÉáÏ ³é³ñÏ³ ¿, ºÃ» áïù»ñÇ ó³íÝ »Ýù Ù»ÕÙ»Éáõ, Ü³¨ ³Û¹å»ë ¿, »Ã» ³ÛÝ ï³ÝÝ ¿, Î³Ù ¿É` ëÇñáõÑáõ ÝÝç³ë»ÝÛ³ÏáõÙ: àñáß å³ñáÝÝ»ñ` É³í ã»Ý Ñ³ëÏ³ó»É, àñ ³ÃáéÝ»ñÁ` ¿É Ùßï³Ï³Ý ã»Ý, Üñ³Ýó ÝëïáõÙ »Ý ÙÇ³ÛÝ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, ºÃ» ÑÇßáõÙ »Ý` ¹ñ³Ýù ïíáÕÇÝ: Æ±Ýã §³ÃáéÝ»ñ¦ »Ý, áñ ³ÏÝÃ³ñÃáõÙ, ÆÝãå»ë ãÇ ÉÇÝáõÙª ÝáõÛÝÇëÏ Ñ»ùÇ³ÃáõÙ, ²Õù³ï íÇ×³ÏÇó` ³ãùÁ ãÃ³ñÃ³Í, àÙ³Ýó §Ï³ñ·»óÇÝ¦` Ù»Í³Ñ³ñáõëïÝ»ñ: ä»ïù ã¿ óáÕáõÝÁ ³ñÙ³ïÇó Ïïñ»É … ÊáñÑáõñ¹ ãÇ ïñíáõÙ` Ý³¨ Ùáé³Ý³É, Ø»ÍÝ äáõßÏÇÝÇ` §àëÏ» ÓÏÝÇÏÁ¦, Ðñ³ßù Ñ»ùÇ³ÃÇ` í»ñçÇÝ ù³éÛ³ÏÁ: àõñ»ÙÝ, å»ïù ¿ ÙÇßï ËáÑ»Ù ÉÇÝ»É, àõ ÙÇ µ³ÅÇÝ ¿É` ÅáÕáíñ¹ÇÝ ï³É, Â» ã¿` áã ÙÇ ïáÑÙ ãÇ Ï³ñáÕ ÷ñÏí»É, Üñ³ µ³½áõÏÇ ÑáõÅÏáõ Ñ³ñí³ÍÇó:

134

´²ÈÈ²¸ Øàðê, ²Ô²ìÜàô ¨ Ø²ð¸Î²Üò Ø²êÆÜ Ø³ñ¹ÇÏ. Ùáñë ¹»Õ ¿ å»ïù, àã ÓÇ áõÝ»Ù, áã ý³ÛïáÝ, ØÇ ×³ñ ³ñ»ù, áñ ·Ý³Ù, Øáñë ¹»ÕÁ` Ñ³ëóÝ»Ù: ÞáõñçÁ` ÉéáõÃÛáõÝ ïÇñ»ó, Âí³ó` áã áù ãÉë»ó, Æñ³ñ ³ÛÝå»ë Ý³Û»óÇÝ, Î³ñÍ»ë` áãÇÝã ã¿ñ »Õ»É: ºë ½³ñÙ³ÝùÇó ù³ñ³ó³, È³óë Ñ³½Çí ½ëå»óÇ… Ðñ³ßù…×»ñÙ³Ï ³Õ³íÝÇÝ, ºÏ³í Ýëï»ó ÇÙ áõëÇÝ: ÆÝã »±ë ïËñ»É, µ³ñ»Ï³Ù, Ðá·Ç¹ µ³óÇñª Ñ³ëÏ³Ý³Ù, Â» Ùáõñ³½¹ ÇÙ³Ý³Ù, ø»½ ÇÝã å»ïù ¿, »ë Ï³Ý»Ù: Üñ³Ý áãÇÝã ã³ë³óÇ, Èáõé Ýëï»óÇ Ã¨»ñÇÝ… ØÇïùë áõ Ñá·Çë ÏÉ³Ý»ó, Ø»Í ËáñÑáõñ¹Á »ñÏÝùÇ: ØÇ å³Ñ` Ñá·ë áõ ó³í ãÏ³ñ, àÕçÁ ³ÝÑáõÝ ¿ñ ¹³ñÓ»É, êÉ³ÝáõÙ ¿Ç »ñÏÇÝù` îÇ»½»ñùÇÝ ïÇñ»Éáõ: ²Û¹ å³ÑÇÝ Ù»½ Ùáï»ó³Ý, ²Õ³íÝÇÝ»ñ µÛáõñ³íáñ, Æñ»Ýó ÃéãÝ³ÛÇÝ É»½íáí, ²Õ³íÝáõë Ñ»ï Ëáë»óÇÝ:

135

Æ±Ýã ³ë³óÇÝ, ãÇÙ³ó³… ÈáÏ` µÝ³½¹áí ½·³óÇ, ä³ï³ëË³ÝÁ ³Õ³íÝáõë` êñïáíÁ ã¿ñ ³Û¹ ËÙµÇ: Ø»ÕÙ ×»ÙáõÙ ¿ñ ³Õ³íÝÇë, Ö»ÕùáõÙª ³Ùå»ñÇ ÍáíÁ... ØÇ å³Ñª Ñ»Ýó ëÃ³÷í»óÇ, ÐÇß»óÇ` áõñ »Ù ·ÝáõÙ: ²Õ³íÝÇÝ»ñÇ ËáõÙµÁ, ÜáñÇó ×Ç·»ñ µ³Ý»óñ»ó… àñáß»É ¿ñ ³Ýå³ÛÙ³Ý, Æñ Ñ»ï ï³Ý»Éª ³Õ³íÝáõë: Ø»Ï ¿, Ë»ÝÃ ¿ñ ³Õ³íÝÇë, Ü³ »ñ³ÙÇÝ ãÉë»ó, ÎïñáõÏ ÷áË»ó Çñ ×³Ù÷³Ý, Ð³ëÏ³óÝ»Éáí` áñ ·Ý³Ý: ºë ß³ï Ù»Í ó³í ³åñ»óÇ, àñ Ý³ ËÙµÇó µ³Å³Ýí»ó, àõ ³Û¹ å³ÑÇÝ ÇÝÓ Ãí³ó, Ü³ Ññ³ßù ¿ Ï³Ù ²ëïí³Í: êÉ³ÝáõÙ ¿ñ ³Õ³íÝÇë, ÎáÕù»ñÝ ³Ý·³Ù ã¿ñ Ý³ÛáõÙ, ¼·áõÙ ¿Ç, áñ Ñ³ëï³ïª ²ÝÑ³Ý·Çëï ¿ñª ÇÝÓÝÇó ß³ï: Þï³åáõÙ ¿ñ ³Õ³íÝÇëª àõ½áõÙ ¿ñ ßáõï »ï ¹³éÝ³É, Øáñë ¹»ÕÁ Ñ³ëóÝ»ñ, ¶Ý³ñ` »ñ³ÙÇÝ Ñ³ëÝ»ñ: ºñµ »ï »Ï³Ýù` Ù»ñ ï³Ý Ùáï, ´³½ÙáõÃÛáõÝ ¿ñ Ñ³í³ùí»É, ²ÛÝå»ë Ãí³ó, áñ Ù³Ûñë Ð³í»ñÅ ùáõÝ ¿ í³ëï³Ï»É:

136

Ø³ñ¹ÇÏ Ñ»ñÃáí Ùáï»ó³Ý, àõ ÇÙ ³çÁ ë»ÕÙ»óÇÝ, Ø»Õ³íáñÇ Ñ³Û³óùáí` Þñç³Ýó»óÇÝª áõ ³Ýó³Ý: ºë Ñáõ½ÙáõÝùÇóª ÙáÉáñí»É, â·Çï»Ç, ÇÝã ³Ý»Ù… ºñµ ³Õ³íÝáõë ×ãáóÁª Ø³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ëáëù Ãí³ó ÇÝÓ: ºñµ Ý»ñë Ùï³Ýùª ß³ï áõß ¿ñ, Ø³Ûñë` ³Ýáõß ùÝ³Í ¿ñ, ²Õ³íÝÇë Ýß³Ý ³ñ»ó. §¸»ÕÁ ó³ÝÇñ ßáõñÃ»ñÇÝ¦: ºë ÃáõÉ³ó³Í áõ ³ÝÑáõÛë, ¸»ÕÁ ÉóñÇ ßáõñÃ»ñÇÝ, Î³ñÍ»ë` Ññ³ßù Ï³ï³ñí»ó. Ø³Ûñë ³ãù»ñÁ µ³ó»ó: àõ ³Û¹ å³ÑÇÝ ³Õ³íÝÇë, ÄåïáõÝª ³ãùáí ³ñ»ó ÇÝÓ, Ø³Ûñ¹ ù»½ ß³ï ¿ ëÇñáõÙ… ºë ¿É ·Ý³Ù ÇÙ Ùáñ Ùáï:

137

àõÝ³ÛÝáõÃÛáõÝ î»ñ¨³Ã³÷ ¿, ï»ñ¨³Ã³÷ ¿… Ì³é»ñÝ Çñ³ñ Ñ»ï ËáëáõÙ »Ý Í³ÍáõÏ… ÆÝãáõ± Ù»ñÏ³ó³Ýù Ù»Ýù ÓÙé³Ý ß»ÙÇÝ… î»ñ¨³Ã³÷ ¿, ï»ñ¨³Ã³÷ ¿… àõÝ³ÛÝáõÃÛáõÝ ¿, áõÝ³ÛÝáõÃÛáõÝ ¿… Ø³ñ¹ÇÏ Çñ³ñ Ñ»ï ËáëáõÙ »Ý Ã³ùáõÝ… ÆÝãáõ± Ýáëñ³ó³Ýù Ù»Ýù ÏÛ³ÝùÇ ß»ÙÇÝ… àõÝ³ÛÝáõÃÛáõÝ ¿, áõÝ³ÛÝáõÃÛáõÝ ¿… ²ÝÑáõëáõÃÛáõÝ ¿, ³ÝÑáõëáõÃÛáõÝ ¿… Ø³ñ¹ÇÏ áõ Í³é»ñ ËáëáõÙ »Ý ³½³ï… Ì³é»ñÁ` Ù³ñ¹Ï³Ýó å³ïÛ³Ý »Ý ¹³ñÓ»É… ²ÝÑáõëáõÃÛáõÝ ¿, ³ÝÑáõëáõÃÛáõÝ ¿… ÐáõÛëÁ É³ÉÇë ¿, ³ñóáõÝùÁ Ñáñ¹áõÙ… ÂñçáõÙ ³ñ·³Ý¹Á ãáñ³ó³Í ÏÛ³ÝùÇ… ÞÇí»ñÁ` ÝáñÇó ßíÇ »Ý ¹³éÝáõÙ, àõ »ñ·áõÙ ÑÇÙÝÁ` í»ñ Ñ³éÝáÕ ÏÛ³ÝùÇ…

138

Ì³ñ³í ²ñ¨Ç ½áõÛ· ³ãù»ñÇó, Ø»Ï³Ï³Ý áëÏ» Ï³ÃÇÉ, ê¨ ³Ùå» ÓÇáõÝ µ³½Ù³Í, ºñÏÝùÇó ÇçÝáõÙ »Ý ó³Í: Ø³Ýáõß³ÏÁ` Í³ñ³íÇó, âáñ³ó³Í áõ Ïáõã »Ï³Í, ²ñóáõÝùÁ ï»ëÝ»ÉáõÝ å»ë, Â¨»ñÁ å³ñ½»ó »ñÏÇÝù: Ø³Ûñ³Ï³Ý ³ñóáõÝùÝ»ñÁ Äåï³Éáí` ¹³Ý¹³Õ Çç³Ý, ö³ñí»óÇÝ Ù³Ýáõß³ÏÇ` ÂáéáÙ³Í Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇÝ: Îáõã »Ï³Í Ù³Ýáõß³ÏÁ Þ³ï ³ñ³·` Ù»çùÁ áõÕÕ»ó, ÂáéáÙ³Í Ã»ñÃÇÏÝ»ñÇó` ÎÝ×ÇéÝ»ñÝ ³ÝÑ»ï³ó³Ý: ²ñ»·³ÏÁ` »ñÏÝùÇó Øáñ ÝÙ³Ý` Ù»ÕÙÇÏ Ååï³ó, Ø³Ýáõß³ÏÁ ËáÝ³ñÑí»ó` ¶áÑáõÃÛ³Ý Ýß³Ý ³ñ»ó:

139

´²Êî ºë áõ ÁÝÏ»ñëª ÙÇ ûñ ·ÇÝáíó³Í, ´³ËïÇ »ï¨Çó ÁÝÏ³Ýùª Ë»ÝÃ³ó³Í, ´³ËïÁ í³Ë»ó³Í` ÷³ËãáõÙ ¿ñ Ù»½ÝÇó, Ø»Ýù ßÝã³Ïïáõñ` Ýñ³ »ï¨Çó: ºë Ó³ÛÝ ïí»óÇ µ³ËïÇÝ í³Ë»ó³Í. ÆÝãáõ± Ëéáí³Í` ÷³ËãáõÙ »ë Ù»½ÝÇó, à±ñ Ù»ÕùÇ Ñ³Ù³ñ ³Ûëå»ë ËáñÃ³ó³Ýù, àñ ¹áõ Ù»½³ÝÇó` ÷³ËãáõÙ »ë ³Ý¹³ñÓ: Èë»ù. ÙÇ³ÙÇï ¨ Ë»ÝÃ å³ñáÝÝ»ñ,²Ûëå»ë Ù»½ ¹ÇÙ»ó` µ³ËïÁ Ñ»é³óáÕ, ²ñ¹Ûá±ù Ù»ñ ÙÇç¨ Ï³ å³ÛÙ³Ý³·Çñ, àñáí` »ë å»ïù ¿ Ó»½ ¿É Í³é³Û»Ù: ºë ÙÇßï ³½³ï »Ù Çñ ù³ÛÉ»ñÇ Ù»ç, ºí Ñ³ßí»ïáõ ã»Ù áã Ù»ÏÇ ³é³ç, ÎÛ³ÝùÝ ¿ ß³ï ¹³Å³Ý, áñ ÇÙ ë»ñÙ»ñÁ` Þ³ï»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÙÇßï ÷áõã »Ý ÉÇÝáõÙ: ¸»·»ñáõÙÝ»ñÁ` Ù»½ ³Ûë ÷áõã ÏÛ³ÝùáõÙ, ØÇßï Ï³Ý·Ý»óÝáõÙ »Ý ³é»ÕÍí³ÍÇ ¹»Ù. ´³ËïÝ ¿ áñáÝáõÙ áõ Ù³ñ¹áõÝ ·ïÝáõÙ, Â»± Ù³ñ¹Á å»ïù ¿ µ³ËïÇÝ áñáÝÇ:

140

ì²ð¸À ¸áõ Ý»ñÏ³Û³ó³ñ` ß³ï ëáíáñ³Ï³Ý ³ÕçÝ³ÏÇ å»ë, Øáõïù¹ áÕçáõÝí»ó, ùá Ñ³ÛïÝáõÃÛáõÝÁ ³ÝÇñ³Ï³Ý ã¿ñ, ÆÙ ãµ»ñ ÑáÕáõÙ í³ñ¹Á µáõëÝáõÙ ¿ñ ÝáõÛÝÇëÏª Å³Ù ³é Å³Ù, àõ ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ñ, áñ ³Û¹ í³ñ¹»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ÝáõÛÝÇëÏ ø³ñ»ñÇÝ ³×»É, Ýñ³Ýóáí Ï³ñÍ»ë ù³ñÝ ¿ Ù³Ûñ³ÝáõÙ: Î³ñ Ý³¨ ½³ñÙ³Ýù` áã µ»ññÇ ÑáÕáõÙ ÷ß»ñÁ ÝáõÛÝÇëÏ ØÇßï ãáñ³ÝáõÙ »Ý ¨ ã»Ý Ñ³ëóÝáõÙ ÝáõÛÝÇëÏª Í»ñ³Ý³É, ²Û¹ ÇÝãå»ë »Õ³í, ÇÝãå»ë å³ï³Ñ»ó, Ï³ñÍ»ë »ñ³½ ¿ñ: Ð»ïá å»ïù »Õ³í ß³ï ·ñù»ñ Ã»ñÃ»É, Ñá·ÇÝ»ñ Ï³ñ¹³É, ÜáõÛÝÇëÏ å»ïù »Õ³í í³ñ¹³µ³Ý ·ïÝ»É, ä³ñ½í»ó ¹³ í³ñ¹ ¿ñ Ñ³ïáõÏ ï»ë³ÏÇ, Üñ³Ýó ÍÝáõÙ »Ý ¹³ñ»ñÁ ÙÇ³ÛÝ: Üñ³Ýó ·áÛáõÃÛ³Ùµ` µáÉáñ ·áõÛÝ»ñÁ ²ÝÑ»ï³ÝáõÙ »Ý, µ³óÇ Ï³ñÙÇñÇó, ´áÉáñ í³ñ¹»ñÁ ·»ñÇ »Ý ¹³éÝáõÙ, ´áÉáñ Ñ³Ùñ»ñÁ ëÏëáõÙ »Ý Ëáë»É, ê³é³Í ·»ï»ñÁ ëÏëáõÙ »Ý Ñáë»É, ²é³Ýó ÷³Ù÷áõßïÇ ÃÝ¹³ÝáÃÝ»ñÁ Ïñ³Ï »Ý ï»ÕáõÙ, Ð³ßÙ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ ëÏëáõÙ »Ý ù³ÛÉ»É ³é³Ýó Ñ»Ý³ÏÇ, Üáñ³ÍÇÝÝ»ñÁ Ëáë»É »Ý ëÏëáõÙ ÍÝí³Í í³ÛñÏÛ³ÝÇó, êñµ»ñÝ ³ÕáÃùÁ ¹³¹³ñ»óÝáõÙ »Ý, ÆëÏ ãµ»ñ Ï³Ý³Ûù ÑÕÇ³ÝáõÙ »Ý, ²ñ»·³ÏÝ ¿ ÉáÏ` Ù»Í ³ÙáÃ ³åñáõÙ ³Ý½áñáõÃÛáõÝÇó: Î³ó, ÙÇ ßï³åÇñ. ì³ñ¹Á, áñ ³Û¹ù³Ý Ññ³ßùÝ»ñ ÍÝ»ó, ë³éáõÛóÁ Ñ³É»ó` øá ÑÇí³Ý¹ ÙïùÇ ³ñï³óáÉ³ÝùÝ ¿: Ü»ñÇñ, Ñ»ùÇ³Ã ÇÙ, áñ Ï³ñáÕ³ó³ ²ÛëåÇëÇ ³í³ñï µ»ñ»É ùá Ñá·áõÝ. ²Ù»Ý ÇÝã ÝáõÛÝÝ ¿, ÝáõÛÝ ÑÇÝ í»ñ³ñÏáõÝ: ì³ñ¹»ñÁ »ñµ»ù ·»ñÇ ã»Ý ¹³éÝáõÙ, Ð³Ùñ»ñÁ ÁÝ¹ÙÇßï ã»Ý ¿É Ëáë»Éáõ, ê³é³Í ·»ï»ñÁ ÙÇ³ÛÝ ³Ùé³ÝÁ Ï³ñáÕ »Ý Ñáë»É, ºÃ» ÷³Ù÷áõßï Ï³, ÃÝ¹³ÝáÃÝ»ñÁ ÙÇßï Ïñ³ÏáõÙ »Ý, ¸áõù Ñ»Ý³Ï ïí»ù, Ñ³ßÙ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ Ï³ñáÕ »Ý ù³ÛÉ»É ¨ ÝáõÛÝÇëÏ í³½»É, Üáñ³ÍÇÝÝ»ñÁ ÙÇ³ÛÝ É³óáõÙ »Ý, êñµ»ñÝ ³ÕáÃùÁ ¹³¹³ñ»óÝáõÙ »Ý ÉáÏ ïÇñáç Ï³Ùùáí, àñµ»ñÁ µáÉáñ ÑÇí³Ý¹³ÝáõÙ »Ý ÙÇ³ÛÝ Ï³ñáïÇó Çñ»Ýó Ñáñ ¨ Ùáñ, ÆëÏ ãµ»ñ Ï³Ý³Ûù ã»Ý ÑÕÇ³ÝáõÙ, ²ñ»·³ÏÁ Ù»ñ` ÏáãíáõÙ ¿ ³ñù³ »ñÏÝ³Ï³Ù³ñáõÙ:

141

º ð º ì² Ü êÇñïë µ³Ýïí³Í ¿ ³Ûë ÑÇÝ ù³Õ³ùáõÙ… ÆÙ »ñ³ÏÝ»ñáí ÑáëáõÙ ¿ Ýñ³ ßÝã³éáõÃÛáõÝÁ, àïù»ñÇë íñ³ ÏñáõÙ »Ù Ýñ³ áÕç Í³ÝñáõÃÛáõÝÁ, ê³Ï³ÛÝ, Ñá·ÝáõÃÛ³Ý ·»Ã ÷áùñÇÏ ÝßáõÛÉª »ñµ»ù ã»Ù ½·áõÙ: êÇñïë µ³Ýïí³Í ¿ ³Ûë ÑÇÝ ù³Õ³ùáõÙ… ÆÙ Ù³ßÏÇ íñ³ ÏñáõÙ »Ù Ýñ³ áÕç ç»ñÙáõÃÛáõÝÁ, ØÏ³ÝÝ»ñÇë Ù»ç ÏñáõÙ »Ù Ýñ³ áÕç »éáõ½»éÁ, ºí ÷³éù îÇñáçÁ, áñ ïËñáõÃÛáõÝë` É³óÇ ãÇ ÷áËíáõÙ: êÇñïë µ³Ýïí³Í ¿ ³Ûë ÑÇÝ ù³Õ³ùáõÙ… Ðå³ñï³ÝáõÙ »Ù, áñ Ý³ ¹³ñÓ»É ¿ ÙÇ³Ï ûññ³Ýë, ÎñáõÙ »Ù Ë³ãÁ ÇÙ Ñ³í³ï³ÙùÇ` ³é ¹»åÇ ²ëïí³Í, Ð³½³ñ ÷³éù ù»½, î»ñ, áñ ÇÝÓ` Ýí³ëïÇë, Ï³Ý·áõÝ »ë å³ÑáõÙ: êÇñïë µ³Ýïí³Í ¿ ³Ûë ÑÇÝ ù³Õ³ùáõÙ… ¸ÇÙ³óÇñ, ëÇñï ÇÙ, Ñ³ÝÏ³ñÍ ãå³ÛÃ»ë, â¿ áñ, Ç í»ñçá` ùá Ù»ç ÏñáõÙ »ë ÇÙ ºñ¨³ÝÇ áÕç å³ïÙáõÃÛáõÝÁ… êÇñïë µ³Ýïí³Í ¿ ³Ûë ÑÇÝ ù³Õ³ùáõÙ…

142

² Ú ê ¶ ÆÞ º ð ²Ûë ·Çß»ñÁ ³ñ·»ÉáõÙ ¿, áñ ù»½ ·ñÏ»Ý ÇÙ Ã¨»ñÁ, ºë Ï³ñÍáõÙ »Ù, Ù»½ Ë³Ý¹áõÙ ¿ ³Ûë ·Çß»ñÁ, ÆÝãáõ±, ³Ûëù³Ý Éáõë³íáñ ¿ ³Ûë ·Çß»ñÁ, ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿` Éáõë³Ù÷á÷ ¿ ³Ûë ·Çß»ñÁ: ²Ûë ·Çß»ñí³ ó»ñ»ÏÝ ¿ñ ß³ï, ù³Ý ·Çß»ñÁ, ²Ûë ·Çß»ñÁ µ»é ¿ ¹³ñÓ»É Ù»ñ áõë»ñÇÝ, ²Ûë ·Çß»ñÁ µ³Å³ÝáõÙ ¿ Ù»½ Çñ³ñÇó, ²Ûë ·Çß»ñÁ` Ù»½ÝÇó ï³ñ³í Ù»ñ ·Çß»ñÁ: ÆÝã í³Ûñ»ÝÇ Ùïù»ñ áõÝÇ ³Ûë ·Çß»ñÁ, Ü³ ãÇ ÃáÕÝáõÙ, áñ Ñ³Ùµáõñí»Ýù Ù»Ýù ³Ûë ·Çß»ñ, ¼Ç Ó»éÝ÷³Ï ¨ ÅÉ³ï ¿ ³Ûë ·Çß»ñÁ, î»ëÝ»ë, á±Ýó »Ù ³ÝóÏ³óÝ»Éáõ ³Ûë ·Çß»ñÁ: ²Ë, ÇÙ ë»ñÁ µ³Ýï³ñÏí»É ¿ ³Ûë ·Çß»ñáõÙ, ²Ûë ·Çß»ñÁ Ù»½ Ñ³Ý»É ¿ Çñ ïÇñáõÛÃÇó, Îáõñ³óÝáõÙ ¿ Ù»ñ ³ãù»ñÁ ³Ûë ·Çß»ñÁ, ÜáõÛÝÇëÏ ·ÇÝÇÝ ¿ ÃÝ¹³ó»É ³Ûë ·Çß»ñáõÙ: ²Ë, ÇÙ ÏÛ³ÝùÇ ó»ñ»ÏÝ»ñÁª ³í»É³óñ»ó ³Ûë ·Çß»ñÁ, ºë ÏçÝç»Ù ³Ûë ·Çß»ñÁ` ·Çß»ñÝ»ñÇ ÇÙ óáõó³ÏÇó, ºë ³ï»óÇ ³Ûë ·Çß»ñÁ, ù³Ý½Ç Ý³ ù»½ ¿ ÑÇß»óÝáõÙ, ²Ûë ·Çß»ñÁ ß³ï ¿ ÝÙ³Ýª ÇÙ ÙÝ³ó³Í ·Çß»ñÝ»ñÇÝ: ²Ûë ·Çß»ñÁ ÷³Ã³Ãí»É ÇÝÓ` åáÏ ãÇ ·³ÉÇë, ºë Ïáõ½»Ç Ë³Õ³Õ ÝÝç»É, µ³Ûó ãÇ ÃáÕÝáõÙ ³Ûë ·Çß»ñÁ, ºë ÷áñÓ»óÇ É»½áõ ·ïÝ»É, ³í³Õ, ¹³ ÇÝÓ ãÑ³çáÕí»ó, ²Ë, ÇÙ ÏÛ³ÝùÇ Ë³ÕÇó ¹áõñë ¿ ³Ûë ·Çß»ñÁ…

143

ò ² Ü Î àô Â Ú àô Ü Â¨»ñë å³ñ½»É, áõ½áõÙ »Ù ·ñÏ»É »ë áÕç ³ßË³ñÑÁ, î³Ý»É ÇÙ Ñá·áõÙª ³ßË³ñÑÇ µáÉáñ ï³é³å³ÝùÝ»ñÁ, öß»ñÇó Ù³ùñ»É ³ßË³ñÑÇ µáÉáñ ù³éáõÕÇÝ»ñÁ, àñå»ë½Ç ëÇñáõë ³ãù»ñÇó »ñµ»ù ³ÝÓñ¨ ãÏ³ÃÇ: àõ½áõÙ »Ù, áõ½áõÙ ³ÙµáÕç ³ßË³ñÑÁ ·ñÏÇë Ù»ç ³éÝ»É, ºí ³Ýçñå»ï»É áéÝ³óáÕ ù³ÙáõÝª Ýñ³ Ù»ñÏ Ù»çùÇó, Â»Ïáõ½, Ó»éù»ñë Ïñ³Ï³Ñ³ñí»Ý Í³·áÕ ³ñ¨Çó, ØÇ³ÛÝ, Ã» ë»ñë ÇÝÓ ¹ÇÙ³íáñÇ Ù³ÝÏ³Ý ÅåÇïáí: Â» Ï³ñáÕ³Ý³Ù, ÉñÇí Ï÷³Ï»Ù ³ñ·³Ý¹Ý ³ßË³ñÑÇ, àñå»ë½Ç Ë»Õ¹»Ù µáÉáñ åÇÕÍ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ýñ³ ³ñ·³Ý¹áõÙ, ºÉùÇ Çñ³íáõÝùª Ïëï³Ý³Ý ÙÇ³ÛÝ ³ñÅ³ÝÇ Ù³ñ¹ÇÏ, àñå»ë½Ç ë»ñë` »ñµ»ù ãÝ³ÛÇ áñµÇ Ñ³Û³óùáí: ÎÛ³ÝùÁ ÏÙ»éÝÇ, »Ã» µÝáõÃÛáõÝÝ áõÝ³Ï ãÉÇÝÇ Ø³Ûñ ÑáÕÁ ÷ñÏ»É åÇÕÍ áõ ßÝ³óáÕ Ï»ñå³ñ³ÝùÝ»ñÇó, ºí ³Ù»Ý³½áñ ³ñ»·³ÏÝ ³Ý·³Ùª ³Ý½áñ ÏÉÇÝÇ, æ»ñÙáõÃÛáõÝ, ÉáõÛë ï³É` ëñµáõÃÛ³Ùµ ûÍí³Í Ýáñ³ÍÇÝÝ»ñÇÝ:

144

ØïáñáõÙ ì»Ñ Ùïù»ñÇ áõ ×³é»ñÇ ³Ûë ß÷áÃáõÙ, Ð³ÕÃáÕÝ»ñÇ, å³ñïíáÕÝ»ñÇ Çñ³ñ³ÝóáõÙ: ÆëÏ Ý³ Ýëï³Í Éáõé Ë³í³ñáõÙ, øÝùßáñ»Ý Ó»éùë ¿ ßáÛáõÙ… îÇ»½»ñùÇ ûñ»ÝùÇ ¹»Ù ³ÝÙÇï ÏéÇí, ¶áÛáõÃÛáõÝÁ ù³ñß ïíáÕÇ ³Ý³ñ· å³ïÇí: Ü³ ³ÃáéÇÝ, ÇëÏ »ë` ·áñ·ÇÝ, ¸»Ùùë Ñå³Í Ýñ³ ÍÝÏÇÝ… Æñ ó»Õ³ÏóÇ ÷³éùÇ Ñ³Ù³ñ ½áÑí³Í ù³ç»ñ, ¶»ñ»½Ù³ÝáõÙ Ëáïáí å³ï³Í ßÇñÇÙ ³Ýï»ñ: úñÁ Ï³ÝóÝÇ` Éóí³Í ëÇñáí, Ø»ñ ÷áùñÇÏÇ É³ó-ÍÇÍ³Õáí…

145

ìÇ×³Ï ²Ý¹»Ù, ïÓ¨, Ùïù»ñ ³ÝÓ¨, ¸ñëáõÙ Ñáñ¹áÕ ë³éÁ ³ÝÓñ¨: ´³éÁ ·ÇÝáõó Ã¨»ñ ³é»É… Þáõñçë ¹»Ùù»ñ` ³Ý¹»Ù, ³ÝÓ¨: ê³é³Í ëáõñ×Á ³ãùáí ³ñ»ó, Ü»ñë ÙïÝáÕÁ Éáõé µ³ñ¨»ó: ÎáÕùÇë ïÕ³Ý ùÇã ·ÇÝáíó³Í ØÇ µ³Å³Ï ¿É ÇÝÓ Ñ»ï ËÙ»ó: Ð³Û³óùë ·áñß å³ïÇÝ Ñ³é³Í, ¼áõÛ· Ó»éù»ñáí ·³íÁ µéÝ³Í, ÆÝÓÝÇó ³ÝÏ³Ë »ï Ý³Û»óÇ, Ò»éùë ÙÝ³ó û¹áõÙ Ï³Ëí³Í: ²ÝÓñ¨Ç Ñ»±ï Ý³ Çç³í ó³Í, Â»±, í³Õáõó ¿ñ ³ÛÝï»Õ Ýëï³Í: ÞáõñçÁ ³ÙµáË, ³ÝÙÇï Ïñù»ñ, ÇëÏ Ý³` Ó»éùÁ ³ÛïÇÝ Ñ»Ý³Í: ì³ÛñÏÛ³Ý ã³Ýó³Í` Ã»Å Ùïù»ñáí, Ê»É³·³ñÝ ¿ñ ÷³ËãáõÙ Ù³ÛÃáí, ÞáõñÃÇÝ ÙÇ³ÛÝ ËáëùÁ Í³ÝáÃ… §ØÝ³ë µ³ñáí, ÙÝ³ë µ³ñáí¦:

146

Â²ÊÆÌ Ø»ñ ³Ûë ÏÛ³ÝùáõÙª Ë³Ûï³µÕ»ï, ÆÝã»ñ ³ë»ë, áñ ã»Ýù Éë»É, àñ¹ÇÝ` ÙáñÁ ÉùáõÙ, ·ÝáõÙ, Üñ³Ý ÃáÕÝáõÙª ¹³ñ¹»ñÇ ¹»Ù: Ø»ñ ³Ûë ÏÛ³ÝùáõÙª Ë³Ûï³µÕ»ï, ÆÝã»ñ ³ë»ë, áñ ã»Ýù ï»ë»É, ºÕµ³Ûñ-»Õµ³Ûñ` ¹»Ù-¹»Ù »É³Í, Ð³Ý¹ÇåáõÙ »Ý` Ñ³Ýó ³ËáÛ³Ý: àõ ÙÇ ûñ ¿É` »ñµ ÉëáõÙ »Ýù, àñ ÙÇ Ù³ÛñÇÏ §ÇÝïÇÉÇ·»Ýï¦, ÌÝ»É ¿ ÙÇ Ë»Éáù áñ¹Ç` àã Çñ Ñ³Ù³ñ, ³ÛÉ Ù³ÝÏ³ï³Ý, ØÇ í³ÛñÏÛ³ÝáõÙ ç³Ñ»É ëÇñï¹ª ¸³éÝáõÙ ¿ Ñ³ñÛáõñ ï³ñ»Ï³Ý: Øï³ÍáõÙ »ë. Ñ³½³ñ »ñÝ»Ï, àñ ³Ûë Ï³ñ·Ç Ùáñ ÍÝáõÝ¹Á, Îáãí»ñ áã Ã» Ù³ñ¹áõ ÍÝáõÝ¹, ²ÛÉª Ññ»ßÇ: ÂáÕ ãáñ³Ý³ ³ÛÝ ³ñ·³Ý¹Á, àñ Ï³ñáÕ ¿` ³ÛëåÇëÇ Ù³Ûñ ³ßË³ñÑ µ»ñ»É:

147

¼³ñÙ³Ýù ÆÝãå»±ë »Õ³í, áñ ·áÛ³ó³í, ²Õù³ïÝ»ñÇ ß³ï ×áË µ³Ý³Ï, ÆÝãå»±ë »Õ³í` í»ñ ËáÛ³ó³í, Ð³ñáõëïÝ»ñÇ ÙÇ Ù»Í ù³Ý³Ï: ¸»é »ñ»Ï ¿ñ, áñ ÏáÕù-ÏáÕùÇ, ÎéíáõÙ ¿Çù Ëñ³Ù³ïáõÙ, ØÇ Ïïáñ Ñ³óÁ µ³Å³ÝáõÙ, Ð»ïá ÝÝçáõÙ` Çñ³ñ ÍáóáõÙ: ä³ïñ³ëï ¿Çù Çñ³ñ Ñ³Ù³ñ, Ø³ï³Õ ³Ý»É Ó»ñ ÏÛ³ÝùÁ Ã³ÝÏ, ØÇÝã¹»é, ³Ûëûñ ¹áõù å³ïñ³ëï »ù ÎÛ³Ýù»ñ ËÉ»É Ù»Ï¹` Ù»ÏÇó: ²Û¹ Ç±Ýã ¹¨ ¿ª ÷áÕ Ïáãí³ÍÁ, àñ Ùï»É ¿ Ó»ñ ³ñÛ³Ý Ù»ç, Øáé³Ý³Éáí Ó»ñ ³ÝóÛ³ÉÁ` êáõñ »ù ×á×áõÙ` Çñ³ñ íñ³: ²ÝÑ³Ù³ñ »Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÝ ³ÛÝ, àñ Ï³Ý·Ý³Í »Ý ÷áÕÇó í»ñ¨, Îáõñ³ó»É »ù áõ ã»ù ï»ëÝáõÙ. ¸ñ³ Ñ³Ù³ñ` ÷áÕÝ »ù å³ßïáõÙ: ä³ïÙáõÃÛáõÝÁ ÏíÏ³ÛÇ. âÇ å³ï³Ñ»É ¹»é ³Ûë ÏÛ³ÝùáõÙ, àñ Ù»Í ÷áÕ»ñ Ã³É³ÝáÕÁ, Ø³ÑÁ ÏÝùÇ` ÝÝçÇ Ñ³Ý·Çëï:

148

â ² ð Ü àô ´ ² ð Æ Ü ´³ñÇÝ` ²ëïí³Í ¿, ã³ñÁ` ë³ï³Ý³Ý, ¼³ñÙ³Ý³ÉÇ §½áõÛ·¦, Ñ³í»ñÅ` ÃßÝ³ÙÇ, ºí Ýñ³Ýù ÙÇÙÛ³Ýó Ï³åí³Í »Ý ³ÛÝå»ë, ÆÝãå»ë ë¨ ·áõÛÝÁ` ëåÇï³ÏÇ Ñ»ï: ºí ³Ñ³, ³Ûëå»ë` Ù³ñ¹áõ ÍÝáõÝ¹áí, êÏÇ½µ »Ý ³é»É ã³ñÁ ¨ µ³ñÇÝ, â³ñÁ` Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñá·ÇÝ áñë³Éáí, Üñ³Ýó ÏÇëáõÙ ¿ »ñÏáõ µ³Ý³ÏÇ: ÊÇëï ³ÝµÝ³Ï³Ý Çñ³íÇ×³Ï ¿. àñ Çñ³ñ ³Û¹ù³Ý ³ï»Éáí Ñ³Ý¹»ñÓ, ØÇßï ÙÇ³ëÇÝ »Ý` ·Çß»ñ áõ ó»ñ»Ï, ÆëÏ Ù»ÏÇ Ù³ÑÁ` ÙÛáõëÇ í³Ë×³ÝÝ ¿: Ø³ñ¹ ³ñ³ñ³ÍÇ ·»ñ³·áõÛÝ ·³ÝÓÁ, àñÁ Ñá·ÇÝ ¿` ²ëïÍáõó ÁÝÍ³Ûí³Í, â³ñÇ ¨ µ³ñáõ ¹³Å³Ý å³Ûù³ñáõÙ, ¸»é ß³ï ÑÝáõó ¿ª ¹³ñÓ»É »ñÏ³ïí³Í: ºñÏ³ïí³Í Ñá·ÇÝ Ç±Ýã Ïï³ ÏÛ³ÝùÇÝ, ºñµ ëå³ëáõÙ »Ýù` ÙÇ³ÛÝ Ññ³ßùÇ, ÆëÏ ³Ù»Ý ³Ýóáñ¹` ³Û¹ ×³Ý³å³ñÑÇÝ, ÈáÏ Ï³Ýãí³Í ÑÛáõñ ¿, µ³Ûóª ³ÝûÃ¨³Ý:

149

¶áíù ¸áõ ïÇ»½»ñùÇ Ù»ñ Ù»Í ïÇñ³Ï³É, øá ßÝãÇ Ý»ñùá áõÅ»Õ »Ýù, Ñå³ñï, Ð³Ûáó Ù³Ûñ»ñÁ ù»½ »Ý å³ñï³Ï³Ý, ÚáõñÛ³Ýó áñ¹ÇùÇ ÍÝÝ¹Û³Ý Ñ³Ù³ñ: ø³ÝÇ ßÝãáõÙ »Ýù, Ý³¨ ³ñ³ñáõÙ, ¸³ ùá ßÝáñÑÝ ¿, áí Ù»ñ î»ñ ²ëïí³Í, Ø»ñ ³Ù»Ý ù³ÛÉÁ ¹áõ »ë áõÕÕáñ¹áõÙ, ºí ÷áñÓáõÃÛáõÝÇó` Ù»½ Ñ³ÕÃ³Í Ñ³ÝáõÙ: ¸áõ ß³ï ßé³ÛÉ »ë ùá ßÝáñÑÝ»ñáí, ¸áõ µ³ñ»Ñá·Ç, ¸áõ ÙÇßï Ù»½ å³ïí³ñ, ¸áõ Ù»½ ã»ë å³ïÅáõÙ ëË³ÉÇ Ñ³Ù³ñ, ²ÛÉ ÙÇßï Ý»ñáõÙ »ë` Ù»Í³Ñá·³µ³ñ: Ø³ñ·³ñÇïÝ»ñ¹` áñå»ë ßÝáñÑÝ»ñ, ²ÝÓñ¨Ç ÝÙ³Ý Ñ»ÕáõÙ »ë »ñÏÇñ, ºí »Ã» Ñ³×³Ë` ã»Ýù ·Ý³Ñ³ïáõÙ, Ø»Ï ¿, Ù»ñ ×³Ù÷³Ý ÉáõÛëáí »ë å³ïáõÙ: ö³ëï ¿. Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ÙÇ³Ï ûññ³ÝÝ »ë, Ø»ñ ÉáõÛëÝ áõ ÑáõÛëÝ »ë, ÙÇ³Ï ÷ñÏÇãÁ, Ü»ÕáõÃÛ³Ý å³ÑÇÝ ¹áõ Ù»ñ ÏáÕùÇÝ »ë, àñù³Ý å³ßï»Ýù ù»½, Ù»Ï ¿` ß³ï ùÇã ¿: Ø»Ýù ß³ï Ñ³×³Ë »Ýù Ã³ÕíáõÙ Ù»Õù»ñáõÙ, ²Ý·Çï³Ïó³µ³ñ` ã³ñÇÝ »Ýù û·ÝáõÙ, øá ³Ù»Ý³½áñ, ³ÝÑ³ë µ³ñÓáõÝùÇó, â³ñÇÝ Ñ³ÕÃáõÙ »ë, Ù»½ ÷ñÏáõÙ ÝáñÇó:

150

Ü º ð Ê àô Ä àô Ø ¸áõ Ñ³ÝÏ³ñÍ³ÏÇ Ý»ñËáõÅ»óÇñ Ý»ñë, Ð³ßíÇ ã³éÝ»Éáí, áñ ³Ýå³ïñ³ëï »Ù, ÐáõÛë¹ ë¨»é³Í` ùá ëÇñáõÝ ï»ëùÇÝ, öáñÓ»óÇñ µ³½Ù»É Ñá·áõë ³ÃáéÇÝ: ¸áõ ã½³ñÙ³ó³±ñ, áñ ³ÛÝ ³½³ï ¿... â¿± áñ, ß³ï ¿ÇÝ ÷áñÓ»É ïÇñ³Ý³É: Â»±, ù»½ ÃíáõÙ ¿, ¹áõ ³ÛÝ ÙÇ³ÏÝ »ë, àñÝ ³ñÅ³ÝÇ ¿` Ýñ³Ý áõÝ»Ý³É: ÈáÏ µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ` ù»½ ¹áõñë ã³ñ»óÇ, àñå»ë½Ç ï»ëÝ»Ù Ñá·áõ¹ Ý»ñùÇÝÁ, ê³Ï³ÛÝ, ß³ï ³ñ³· ÑÇ³ëÃ³÷í»óÇ, ø³Ý½Ç` ¹³ï³ñÏ ¿ñ ùá Ý»ñëÇ ÏÇÝÁ: ºë ó³í ³åñ»óÇ, áñ ù»½ å³Ñ»óÇñ Þ³ï ëáíáñ³Ï³Ý ÙÇ ¿·Ç ÝÙ³Ý, àïù¹ ³ÃáéÇÝ` ·³ÑÇÝ µ³½Ù»óÇñ, ê³Ï³ÛÝ ÇÝÓ ïÇñ»É` ãÏ³ñáÕ³ó³ñ:

151

ö²èø ºÃ» ³ñ¨Á Ù»Í³Ñá·³µ³ñ ¹»é ÉáõÛë ¿ ë÷éáõÙ, ö³éù ïí»ù ²ëïÍáõÝ, ºÃ» ³ëïÕ»ñÁ Çñ³ñ ¹»Ù »É³Í` ã»Ý å³ï»ñ³½ÙáõÙ, ö³éù ïí»ù ²ëïÍáõÝ: ºÃ» û¹Ý Çñ Ù»ç ¹»é å³Ñå³ÝáõÙ ¿ Ý³¨ ÃÃí³ÍÇÝ, ö³éù ïí»ù ²ëïÍáõÝ, ºÃ» »ñÏÇñÁ ï³ÝáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³Ýó ³ÝÑ³í³ï í³ñùÁ, ö³éù ïí»ù ²ëïÍáõÝ: ºÃ» Ù³ñÙÇÝÁ ÙÇ Ï»ñå ï³ÝáõÙ ¿ Ñá·áõ ËéáíùÁ, ö³éù ïí»ù ²ëïÍáõÝ, ºÃ» Ï³ñáïÁ ¹»é ãÇ í»ñ³ó»É Ù³ñ¹Ï³Ýó ëñï»ñÇó, ö³éù ïí»ù ²ëïÍáõÝ: ºÃ» ³Ûë ÑáÕÁ ³Ûëûñ ¿É ÝáõÛÝÇëÏ µ»ñù ¿ ³ñ³ñáõÙ, ö³éù ïí»ù ²ëïÍáõÝ, ºÃ» Ð³Û³ëï³Ý »ñÏñÇ íñ³ ¹»é Ñ³Û ¿ ³åñáõÙ, ö³éù ïí»ù ²ëïÍáõÝ: ²í»ÉÇÝ Ï³ë»Ù. ºÃ» ³ßË³ñÑÇ ³Ûë ÃáÑáõµáÑáõÙ , ¸»é å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ Ù»ñ ó»ÕÝ áõ ·»ÝÁ, Ð³í»ñÅ ÷³éù ù»½, î»ñ…

152

ÎÛ³ÝùÇ Ë³Õ³ÉÇ±ù ²Ûë ÏÛ³ÝùÇÝ ³ñ¹Ûá±ù Ë³Õ³ÉÇù ¿ å»ïù… Ð³ñó, áñÁ ãáõÝÇ Ñëï³Ï å³ï³ëË³Ý: ºí »Ã» ÝáõÛÝÇëÏ Ë³Õ³ÉÇù ¿ å»ïù, ²å³` áã ÏÛ³ÝùÇÝ, ³ÛÉ ÙÇ ËáõÙµ Ù³ñ¹Ï³Ýó: ºñ»Ë³Ý»ñÁ` Ë³Õ³ÉÇùÝ»ñÇÝ ì»ñ³µ»ñíáõÙ »Ý ß³ï-ß³ï Éñçáñ»Ý, ºí ãÇ å³ï³ÑáõÙ, áñ ·»Ã Ù»Ï ³Ý·³Ù Üñ³Ýó Ï»ñ ãï³Ý Ï³Ù ãµ³ñáõñ»Ý: ÆëÏ áÙ³Ýù, áíù»ñ ³Õ»ñë³ÝùÝ»ñáí, Î»ÕÍ ³ñóáõÝùÝ»ñáí Ñ³ë»É »Ý ·³ÑÇÝ, ØÇßï ½áÑ »Ý ï³ÉÇë Çñ»Ýó û·ÝáÕÇÝ, àõ Ýñ³Ýó ¹³ñÓÝáõÙ` ÏÛ³ÝùÇ Ë³Õ³ÉÇù: ²ÛÝ, ÇÝã ³ÝáõÙ »Ý áñáß Ñ³ñáõëïÝ»ñ Æñ»Ýó` í»ñ Ñ³Ý³Í µ³½áõÙ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï… ÊÇëï ³ÝÑ³ñÇñ ¿ ³ÛÝ ³ñ³ñùÝ»ñÇÝ, àñ ÏÛ³ÝùÝ ¿ ³ÝáõÙ Ë³Õ³ÉÇùÝ»ñÇÝ: Æ±Ýã ¿ å³ï³Ñ»É Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÙïùÇÝ, àñ í»ñ³Íí»É ¿ª ÉáÏ Ë³Õ³ÉÇùÇ… Ü³ Çñ Ï³Ùùá±í ¿ Ë³Õ³ÉÇù ¹³éÝáõÙ, Â»± ÏÛ³ÝùÝ ¿ Ýñ³Ý Ë³Õ³ÉÇù ¹³ñÓÝáõÙ: ØÇ µ³Ý ¿ Ñ³ëï³ï. Ù»Ýù »Ýù Ù»Õ³íáñ, àñ Ù»½ ¹³ñÓñ»É »Ý` ³ÝßáõÝã Ë³Õ³ÉÇù: ²í»ÉÇ É³í ¿` ÏÛ³ÝùÇ Ë³Õ³ÉÇù, ø³Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó Ó»éùÇÝ` ÏÛ³ÝùáõÙ Ë³Õ³ÉÇù:

153

ìÇ×³Ï ²Ë, ÇÙ ÅáÕáíáõñ¹, í»ñù»ñ¹ ß³ï »Ý, ºí ãÏ³ Ù»ÏÁ, áñ ÷áñÓÇ µáõÅ»É, ò³í¹ áõÅ»Õ ¿ ÉáÏ Ýñ³ Ñ³Ù³ñ, àñ ¹áõ Ù»Ý³Ï »ë, ÇëÏ ßáõñç¹` ûï³ñ: ´ÅßÏáÕ ãÏ³ª í»ñù»ñ¹ µáõÅÇ, øá ëå»Õ³ÝÇÝ ¹áõ å»ïù ¿ ·ïÝ»ë, ºí ÙÇ ûñ` Ñå³ñï ¹áõ áïùÇ Ï³Ý·Ý»ë, Üñ³ÝóÇó` Ù»Ï-Ù»Ï Ñ³ßÇí å³Ñ³Ýç»ë: ø»½ µ½ÏïáõÙ »Ý ÙÇ³ÛÝ ùá Ý»ñëÇó, ºí ÷áñÓáõÙ å³Ñ»É ÍÝÏ³Í íÇ×³ÏáõÙ, ÆëÏ ¹áõ Ñ»½áñ»Ý` ·ÉáõË¹ Ï³Ë³Í, ¸áõ ·áñ· »ë ¹³ñÓ»É Ýñ³Ýó áïùÇ ï³Ï: ØÇÃ»± í»ñù»ñ¹ ³ÛÝù³Ý ËáñÝ »Ý, áñ ²ÙáÃÁ` Ã³ùáõÝ ßñç³Ýó»É ¿ ù»½, ºí ÃáõÛÉ »ë ï³ÉÇë ³Ù»Ý »ÉÝáÕÇ ø»½ Ýí³ëï³óÝÇ` áõ½³ÍÇ ã³÷áí: ¸áõ ÙÇßï Ñå³ñï »ë ùá ×³Ù÷³Ý ³Ýó»É, ²ËáÛ³ÝÝ»ñ¹` ÙÇßï Ñ³ñ·»É »Ý ù»½, ²Û¹ ÇÝãå»ë »Õ³í` ÙÇ ù³ÝÇ ¿³Ï, ø»½ áõÕÕáñ¹áõÙ »Ý` áõ½³ÍÇ ÝÙ³Ý: È³ÉÏ³ÝáõÃÛáõÝÁ` ë³½³Ï³Ý ã¿ ù»½, àñ Ù³ÝÏ³Ý ÝÙ³Ý` Ñ»Ï»ÏáõÙ »ë Éáõé, ²í»ÉÇ É³í ¿` ¹áõ ù»½ ÙáËñ³óÝ»ë, ø³Ý` ÝÙ³ÝÝ»ñÇÝ ÑÉáõ Í³é³Û»ë: ¸», í»ñ Ï³ó ùÝÇóª íÇñ³íáñ ³éÛáõÍ, øá Å³Ù³Ý³ÏÁ ³Ýó»É ¿ í³Õáõó, ÐÇßÇñ ùá Ý³ËÝÇ` Ð³ÛÏ ½áñ³í³ñÇÝ ºí ×³Ù÷³¹ Ù³ùñÇñ ÙáÉ³ËáïÝ»ñÇó:

154

ò³í øá ëÇñáõó ÉñÇí Ïáñóñ»É »Ù ùáõÝë, àã ÙÇ ÑáõÛë ãÏ³, áñ ³ÛÝ »ï µ»ñ»Ù, ø»½ áñáÝ»óÇ ÇÙ Ñá·áõ Ý»ñëáõÙ, ò³íáù, ³ÛÝ ·ï³` ÉáÏ Ýñ³ÝÇó ¹áõñë: ÆÙ »ñ³½Ý»ñáõÙ` Éáõë» Çñ³Ýáí, ÈáõÛë ¿Çñ ë÷éáõÙ ÇÙ ÏáõÛñ ³ãù»ñÇÝ, Ðá·Çë ³ÛñíáõÙ ¿ñ áõ ç»ñÙ ¿ñ µáõñáõÙ, æ»ñÙáõÃÛ³Ý Ï³ñáï µáÉáñ ³Ûñ»ñÇÝ: î»ñ ÇÙ, Ã» ÃáõÛÉ ï³ë Ñá·Çë ÙáËñ³Ý³, Üñ³ ¹éÝ»ñÁ Ï÷³Ïí»Ý Ñ³í»ï, ²ÛÝï»Õáí Ï³ÝóÝÇ ÙÇ³ÛÝ ÇÙ ë»ñÁ, Î³Ù ÷³Ï ÏÙÝ³ ³é Ñ³í»ñÅáõÃÛáõÝ: ÆÙ »ñ³½Ý»ñÝ »Ý` ÇÙ Ñ»Ý³ñ³ÝÁ, ê»ñ ÇÙ, ¹áõ »ñµ»ù ãï³Ý»ë Ýñ³Ýó, ¶»Ã í»ñçÇÝ ÑáõÛëë, ÃáÕ ÙÝ³ ÇÝÓ Ñ»ï, àñ ãÑ³ÛïÝí»Ù áñµ»ñÇ ß³ñùáõÙ: ºñ³½Ý»ñÇë Ù»ç ×³ËñáõÙ ¿ ë»ñë, úíÏÇ³ÝÇÝ ïÇñáÕ` Ñå³ñï ÓÏ³Ý å»ë, ÆÙ »ñ³½Ý»ñÁ ÙáËÇñ Ï¹³éÝ³Ý, ºÃ» Ýñ³Ýó Ñ»ï ³Ý½·áõÛß í³ñí»ë: ÆÙ ó³íÁ ³ñ³· ÏÑ³ëÝÇ »ñÏÇÝù, ºí Ïí³ñ³ÏÇ ûíÏÇ³ÝÝ ³Ùå»ñÇ, ²ÝÓñ¨Ç ï»ëùáí Ý³ »ï ÏÃ³÷íÇ, ºñÏÇñÁ Ï³éÝÇ Çñ ùáõÉ³ÛÇ Ù»ç: Ø³ÝáõÏÝ»ñÝ ³ÝÑá·` ÙÇ å³Ñ ÏÑ³ñµ»Ý, Â³÷í³Í Ñ»ÕáõÏÇ íßïÇ µáõñÙáõÝùÇó, Üñ³Ýù ÏËÕ×³Ý ÇÙ »ñ³½Ý»ñÇÝ, ø³Ý½Ç, ¹³ Çñ»Ýó` í³Õí³ »ñ³½Ý ¿: ºñ³½Çó ³ÛÝ ÏáÕÙ` ãÑ³ë³í ë»ñë, ø³Ý½Ç ³Û¹å»ë ¿É Ý³ ùÝ³Í ÙÝ³ó, Æñ µáÃÁ ë÷é»ó Ù³ùñáõÃÛ³Ý Ù³ÑÁ, àõ ßáõñç µáÉáñÁÁ Éóñ»ó Çñ íßïáí: 155

ò²ÜÎ ²Ý³ÏÝÏ³É Ñ»é³Ëáë³½³Ý· …………………………………………………3 Î³ÃÇ ÷áßÇÝ …………………………………………………………………...9 Ø³Ý¹³ïÁ ……………………………………………………………………..18 Ð³óÁ …………………………………………………………………………...24 Øáõñ³óÇÏÁ …………………………………………………………………….26 ä³Õå³Õ³ÏÇ ë³ñùÁ ………………………………………………………....29 ÎÛ³ÝùÝ áõ Ù³ÑÁ ……………………………………………………………....42 î³ñûñÇÝ³Ï ÙÇç³¹»å ………………………………………………………..46 ÆÙ ÷áËÝ³Ë³ñ³ñ ÁÝÏ»ñÝ»ñÁ ……………………………………………....48 ²ñï³ëáíáñ Ù³ñ¹Á …………………………………………………………..59 ºÕµ³ÛñÝ»ñÁ………………… ………………………………………………...61 ¸Åµ³Ëï Ù³ñ¹Á ……………………………………………………………...68 Ø³ùñáõÃÛ³Ý ÙÇ³Ï ã³÷³ÝÇßÁ ................................................................72 ê³ »Ýù …………………………………………………………………………75 ØÇ ÏÛ³Ýù ……………………………………………………………………....92 ÎÛ³ÝùÇ Ë³Õ …………………………………………………………………..93 ºñ³½³Ýù ……………………………………………………………………...94 ÊáÑ …………………………………………………………………………….95 Ðñ³Å»ßï ………………………………………………………………………96 ²ÕáÃù …………………………………………………………………………..97 ØÇ³Ï Ù»Õ³íáñÁ »ë »Ù ……………………………………………………....98 ÐáõÛë ……………………………………………………………………………103 Ðáõß ……………………………………………………………………………..104 ºÃ» ……………………………………………………………………………..105 ÀÝÏ»ñ …………………………………………………………………………..106 äá»ï …………………………………………………………………………..107 êå³ëáõÙ ………………………………………………………………………108 ºñç³ÝÏáõÃÛáõÝ ………………………………………………………………..109 Ðáõß»ñë ………………………………………………………………………...110 Ðá·áõ Ëéáíù …………………………………………………………………..111 ÊáÑ …………………………………………………………………………….112 ìÇ×³Ï …………………………………………………………………………113 ÐÇ³ëÃ³÷áõÃÛáõÝ ……………………………………………………………..114 àñáÝáõÙ ………………………………………………………………………..115 êÇÝ »ñ³½Ý»ñ ………………………………………………………………….116 ä³ï·³Ù ……………………………………………………………………...117 ²ñ¹³ñáõÃÛáõÝ ………………………………………………………………...118 ¾ùëåñáÙï …………………………………………………………………….119 ÐáõÛë …………………………………………………………………………...120 Êñ³ï ………………………………………………………………………....121 ´³ÉÉ³¹ Ùáñë, ³Õ³íÝáõ ¨ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ù³ëÇÝ ………………………..….122 àõÝ³ÛÝáõÃÛáõÝ ………………………………………………………………....125 Ì³ñ³í ………………………………………………………………………...126 ´³Ëï ………………………………………………………………………....127 ì³ñ¹Á ………………………………………………………………………....128 ºñ¨³Ý ………………………………………………………………………....129 156

²Ûë ·Çß»ñ ……………………………………………………………………...130 ò³ÝÏáõÃÛáõÝ …………………………………………………………………..131 ØïáñáõÙ ..……………………………………………………………………...132 ìÇ×³Ï ……………………………………………………………………….…133 Â³ËÇÍ ………………………………………………………………..………..134 ¼³ñÙ³Ýù ……………………………………………………………………...135 â³ñÝ áõ µ³ñÇÝ ……………………………………………………………......136 ¶áíù …………………………………………………………………….……...137 Ü»ñËáõÅáõÙ …………………………………………………………….……...138 ö³éù …………………………………………………………………..………..139 ÎÛ³ÝùÇ Ë³Õ³ÉÇ±ù ……………………………………………………………140 ìÇ×³Ï …………………………………………………………………..………141 ò³í …………………………………………………………………………......142

157

158