...I Z DZIECINNĄ RADOŚCIĄ POCIĄGNĄŁ ZA SZNUREK, BY STARY DĄBROWSKIEGO USŁYSZEĆ MAZUREK... czyli skomplikowane historie obiektów muzealnych
B
56
Grzegorz Zygier
ywa, że muzealne eksponaty mają zawiłe i burzliwe losy, zanim odnajdą bezpieczną przystań. Dobrym przykładem są tu dzieje pewnego czasomierza, który dziś upiększa wyjątkowe wnętrza Muzeum UJ. W pomieszczeniu zwanym Stuba Communis można podziwiać piękny zegar szafowo-podłogowy, o interesującej historii. To ciekawy przykład gdańskiego baroku, wykonany w latach 60. XVIII wieku. Dębowa obudowa ozdobiona orzechowym fornirem kryje w sobie nie tylko mechanizm zegarowy, ale również system wygrywający kuranty. Mogą się o tym przekonać uczestnicy tradycyjnego pochodu profesorów UJ podczas inauguracji każdego nowego roku akademickiego. Na prowadzącej przez ekspozycję trasie pochodu uruchamiane są bowiem najważniejsze mechanizmy grające urządzenia, podkreślające podniosłość chwili i niepowtarzalną atmosferę najstarszego budynku uniwersyteckiego w Polsce. Co kryje wnętrze zegara i skąd wydobywa się melodia? Tę tajemnicę osłania ochronny kaptur, który po zdjęciu odkrywa mechanizmy chodu, dzwonienia i kurantu. W zegarach tego typu montowano zazwyczaj systemy dzwonkowe lub fletowe. Nasz zegar posiada mechanizm chordofonu. Muzyka zapisana jest na walcu z nabitymi w odpowiednich miejscach mosiężnymi kołeczkami (sztyfcikami), będącymi zaszyfrowanymi melodiami. Podczas obrotu kołeczki naciskają na dźwignie zwieńczone młoteczkami, młoteczki uderzają w struny cytry – i płynie melodia. Walec w zegarze jest dębowy, z sezonowanego drewna, odpowiednio profilowany. Jego średnica wyznaczała maksymalną długość utworu, początkowo bowiem jedna melodia była odczytywana podczas jednego obrotu. Rozpoczęcie następnej związane było z przesunięciem
ALMA MATER nr 226 Zegar, François Bellair, lata 60. XVIII wieku, Gdańsk, Muzeum UJ