SENTETİK A PRİORİ BİLGİSİ 6 1
m e tem asını aşılmaz bir şekilde gizemli bırakırlar ki, bu temas bizzat sahip olduğumuz uzay ve zaman kavramlarına bağlıdır. Benzer şekilde, Leibniz’in uzay ve zamanı kavramsal yollarla inşa et m ek için önerdiği bağıntıların algısı, yalnızca uzayın kendisi ve zamanın kendisiyle önceden tanışıklık temelinde mümkün olabilir. Bir olayın diğ erinden üç saniye önce meydana geldiğini, zamanın akışıyla doğrudan tanışık olduğumuz takdirde algılayabiliriz. Bir nesnenin diğerinin iki metre solunda olmasının ne demek olduğunu, bu iki nesneyi, nesnelerin tümünü kuşatan bir uzayda algılarsak anlayabiliriz. K an t’a göre her iki görüşün de sorunu, uzay ve zamanı, sanki gerçek şeylermiş gibi, sanki uzayı ve zamanı işgal eden özellikler ya da oluşumlarmış gibi yakalamaya çalışmalarıdır. Fakat sahip olduğumuz uzay ve kavramları, uzay ve zama nın bu türden şeyler olmalarını imkânsız kılar. K ant’ın uzay ve zamanın doğasına ilişkin kökten teklifi şöyledir: Uzay ve zaman görünün formlarıdır; bizim gibi bilenlerin, şeylerle bilgi teması kurabilmesinin zorunlu yollarıdır. N e uzay ve zaman, ne de şeylerin ve olayların uzay-zamansal özellikleri, nesneleri ve nesnelerdeki değişiklik leri görüleme kabiliyetimiz dışında herhangi bir mevcudiyete sahip değil dir. Bu görüş, zamansallık bilincinin (şu anda, zamanın belirli bir anında bulunma bilinci) bize göre mümkün her tecrübenin açısallığı için temel teşkil ettiği inancından; uzayda konumlanmış ve uzay merkezli olm a mızın, kendimizden ve kendi öznel tecrübelerimizden ayrı saydığımız bir şeye ilişkin tecrübemizin bertaraf edilemez açısallığı için aynı derecede temel olduğu inancından kaynaklanmış olabilir. O halde uzay ve zaman tecrübede verili ve bağımsız olarak m evcut nesneler arasında olmadık ları gibi, şeylerin uzaysal ve zamansal özellikleri de böyle nesnelerin özellik leri değildir. Aksine, uzay ve zaman esasen, nesneleri görülememiz bakı mından onlarla bağ kurma yollarımızla ilgilidir. Başka bir şekilde ifade edecek olursak, uzay ve zaman, kendimize has bilme açımıza dayanarak nesnelerle dolaysız bir bilme teması kurmamızla ilgilidir. Dünyanın uzaysallığı nesnel bir vasfı değil, ona dair tecrübemizin açısallığının fonksi yonudur. Uzay ve zamana dair nesnel olan şey, tüm öznelerde açısallık bakımından ortak olan şeye bağlıdır. Bununla birlikte uzay ve zaman aynı zamanda formel görülerdir. Bi reysel şeyler olmaları bakımından, görümüzün bizimle onlar arasında dolaysız bağ kurduğu görü nesnelerine benzerler. Bir nesnenin görüsü, nes nenin bulunduğu uzayın ve tecrübenin yer aldığı zamanın da görüsü oldu ğundan, uzay ve zaman nesne gibidir. Uzay ve zamanın tek tek nesneler