راہطب رکےن ےک ےیل وبی اسٹئ:
www.alfazlonline.org
ای لیم اڈیرصی:
Info@alfazlonline.org
وفؿ ربمن:
+44 79 5161 4020
آؿالنئاڈینشی
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
i
رضحترمزارسمورادمحاصبحۃفیلخاحیسملااخلسمادیہاہللاعتٰیلرصنبہازعلسیےنیلہپتعیباعؾےس لبقرصتخماساطخبرفامایوجامییٹاےےکذرہعیرباہراتسامتؾداینںیمرشنایکایگ۔ ت وضحراونرادیہاہللاعتٰیلےن شھدووعتذاوروسرۃافہحتیکالتوتےکدعبرفامای:۔
’’اةحبامجتعےسرصػاکیدروخاتسےہہکآلکج داعؤںہپزوردںی،داعؤںہپزوردںی ،داعؤںہپزوردںی۔ تہبداعںیئرکںی،تہبداعںیئرکںی،تہبداعںیئرکںی۔ اہلل اعتٰیل اینپ اتدیئ ورصنت رفامےئ اور ادمحتی اک ہی اقہلف اینپرتایقتیکرطػرواںدواںرےہ۔آنیم ‘‘
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ii
رضحتحیسموموعدہیلعاالسلؾرفامےتںیہہک ’’اس میکحو دقری ےن اساعزج وکاالصح الخقئےک ےئل جیھب رک۔۔۔ داین وکقح اور رایتس یک رطػ ےنچنیھک ےک ےئل یئک اشوخں ر ارم اتدیئ قح اور ااشتع االسؾ وک مسقنم رکدای۔ …ہلمجنماؿاشوخںےکاکیاشخاتفیلوفینصتاکہلسلسےہ۔ …دورسی اشخ اس اکراخہنیک ااہتشرات اجری رکےن اکہلسلسےہ وج مکح ایہلتجحیک رغضےس اجری ےہ اور اب کت سیب زہار 20000ےس ھچک زایدہ ااہتشرات االسیم وتجحں وک ریغ وقومں روپرا رکےنےک ےئل اشعئ وہ ےکچ ںیہ اور آدنئہ رضورتےک ووتقںںیمہشیمہ وہےت رںیہ ےگ۔ …رسیتی اشخ اس اکراخہن یک واردنی اور اصدرنی اور قح یک التش ےک ےئل رفس رکےن واےل اور درگی ارغاض رفتمہق ےس آویناےل ںیہ وج اس آامسین اکراخہن یک ربخ اپ رک اینپ اینپ وتینں یک رحتکی ےس الماقت ےک ےئل آےت رےتہ ںیہ۔ ۔۔انچہچن اؿ است ربوسں ںیم اسھٹ زہار ےس ھچک زایدہ امہمؿ آےئ وہں ےگ۔ … وچیھت اشخ اس اکراخہن یک وہ وتکمابت ںیہ وج قح ےک اطوبلں ای اخموفلں یک رطػ ےھکل اجےت ںیہ انچہچن اب کت رعہص ذموکرہ ابال ںیم ونے زہار ےس یھب ھچک زایدہ طخ آےئ وہںےگنجاکوجاباھکلایگ۔…اپوچنںی اشخاساکراخہنیکوجدخااعتٰیل ےناینپاخص ویح اورااہلؾ ےس اقمئ یک رمدیوں اور تعیب رکےن واولں اکہلسلسےہ۔…ہی اپچن وطر اک ہلسلس ےہ وج دخا اعتٰیل ےن اےنپ اہھت ےس اقمئ ایک۔ ۔۔دخااعتٰیل یک رظن ںیم ہی بس رضوری ںیہ اور سج االصح ےک ےئل اس ےن ارادہ رفامای ےہ وہ االصح زجب اامعتسؽ اؿ اپوچنںرطوقیںےکوہظرذپریںیہنوہیتکس۔‘‘ (حتفاالسؾ،رواحینزخانئدلج3ہحفص12ات )26
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
iii
اہلل اعتٰیل ،ادارہ الضفل آؿ النئ وک ےئن ےئن رچیفز اعتمرػ رکواےن یک وتقیف دے راہ ےہ۔ ابالاسقط اشعئ وہےن واےل اضمنیم اک اجکییئ linkرکمؾ ذاشیؿ ومحمد غلبم ریساوؿ ےن اعتمرػ رکواای۔ےسجاقرنیئےنتہبدنسپایک اوراےساےنپاپسوفحمظراھک۔وچہکنادارہالضفلامجتعےک امتؾ وقبطں وک اسھت ےل رک ےنلچ یک وکشش رکات ےہ۔ اس ےئل رہ ہقبط رکف ےک ےئل وہستل مہب اچنہپان اانپ رفض اتھجمس ےہ۔ انچہچن رمع ردیسہ وخانیت و اةحب امجتع نج ےک ےئل وبی ای وفزن و درگی gadgetsرپاجرک الضفل ےس اافتسدہ لکشم ےہ ای داین ےک ضعب اےسی العےق اہجں الضفل یک وبی اسٹئ کت راسیئ لکشم ےہ واہں ےک راہیشئ ادمحی اةحب و وخانیت ےک ےئلادارہ ےن ISSUEای PDFیک وصرت ںیم اضمنیم وک اجکییئ لکش ںیم (اتکیب وصرت ںیم) شیپ رکان رشوع ایک ےہ ےسج تہبرسااہاجراہےہ۔ زری رظن اتکب ’’امجتع ادمحہی ےک ذرہعی االسؾ یک اشنة اثہین ںیم الختف اخہسم اک میظع ااشلؿ رکدار و تیعم ِ الہٰی ‘‘اس ہلسلس یک رسیتی ڑکی ےہ۔ اس ےس لبق ’’ االسیم االطصاحت اک رب لحم اامعتسؽ‘‘ اور ’’اراشدات رضحت حیسم وموع ؑد ابتب فلتخم اممکل و رہش‘‘ اتکیب وصرت ںیم آؿ النئ یک اجیکچ ںیہ۔ ںیہنج اقرنیئ و اةحب امجتع ےن اینپ اینپ آؿ النئ الربئریویں ںیم وفحمظ رکایل ےہ۔اورزمدیدوبتکرپاکؾاجریےہ۔لیمکتےکےئلداعیکدروخاتسےہ۔ اہجں کت ادارہ یک اس زری رظن اکوش اک قلعت ےہ۔ ہی درج ذلی نیت انعونی اضمنیم امجتع ادمحہیےکاکیاعملدنیالعہماچیامیاطرؼےکںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
iv
)1الختفاخہسماورتیعم ِایہٰل(لمتشمربدوااسقط) )2امجتع ادمحہی ےک ذرہعی االسؾ یک اشنة اثہین ںیم الختف اخہسم اک میظع ااشلؿرکدار(لمتشمربنیتااسقط) )3دہع الختف اخہسم ےک ریغ ومعمیل اکراہےئ امنایں اور وصخیص رتایقت (لمتشمرباچرااسقط) وگہی ونیتں اضمنیم الختف ےس تبحماور خلیفةاحیسمل ےس دیقعت و قشعوکڑباھےن اور دولں وک رگامےن اک ذرہعی ےنب ںیہ۔ الختف ےس تبحم اور ایپر یک وہج ےس اةحب امجتع ںیم تہب دنسپ ےئک ک ےئگ۔ اور الضفل آؿ النئ یک ’’وبقمؽ رتنی‘‘ یک یٹیگری ںیم رظنم اعؾ ںیم آےن ےک ًاعم دعب ہگج اپےترےہ۔اوراقرنیئیکرطػےسوخنکشاافلظںیمرساےہےئگ۔ اؿ نیت اضمنیم ںیم اوؽ اذلرک ومضمؿ ’’الختف اخہسم اور تیعمِ ایہٰل‘‘ںیم الختف اخہسم ےکایقؾاوررضحترمزارسمورادمحخلیفةاحیسملااخلسمادیہاہللےکوطبرہفیلخبختنموہےنےکقلعتم رؤای ،وشکػ اور وخاوبں اک وچنڑ ’’امجتع ادمحہی ںیم ایقؾ الختف ےک ابرہ ںیم ااہلامت ،وشکػ و رؤای اورایہٰلااشرے‘‘ اتکبےسشیپایکےہ۔ ہی اتکب 734احفصت ر لمتشم ےہ۔ وموصػ ےن اس ومضمؿ ںیم رحتری ایک ےہ ہک اینت رثکت ےس وخاںیب اور رؤای اس ےس لبق اچروں افلخء ےک وحاہل ےس طبضنم ہن وہںیکس۔وچہکن اس اتریخی اتکب وک رمبت رکےن یکوتقیف اخاسکر وکوطبرانبئانرظ االصحو اراشدرمزکہی ےکیلم یھت۔ ںیم ےن یھب اسوتق وسحمس ایک اھتہک 250ےسزادئ ارفاد امجتع اکرضحتاصزبحادہ رمزارسمور ادمح اصبح وک وطبر ہفیلخ بختنم وہےت وخاوبں ،رؤای اور وشکػ ںیم دانھکی اکی ایہٰل اتدیئ و رصنت
ُْ َ ّّٰ ُ ّ َ َ ّ ْ َ َ َ امنا ِبرُ ْو ِح الق ُد ِس یھت۔اللھم ا ِید ِام
v
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ومضمؿ اگنر ےن اس ومضمؿ یک اتیمہ ےکشیپ رظن ایپرے وضحرادیہ اہلل اعتٰیل ےس اےساتکیب لکشںیم اشعئرکواےنیک بجدروخاتسیکوتوضحرےناؿوکرحترییاغیپؾوجھباایہک ’’ہی ومضمؿ الضفل ںیم دے دںی۔ الضفل آؿ النئ یک وت الوھکں ارفاد کت راسیئ وہیت ےہ ہکبج ارگ اتکب وپھچایئ یھب اجےئ وت زایدہ ےس زایدہ دو ای نیت زہارارفادکتچنہپیتکسےہ۔‘‘ ایپرے وضحر ےک اراشد ر الضفل آ ؿ النئ ںیم اس یک ااشتع یک یئگ۔ دعب ازاں ہلمج ونیتں اضمنیم ےک اجکییئ linksداین رھب ںیم الوھکںاقرنیئ کتذبرہعی وسلش ڈیمای اچنہپےئ ےئگ اوراب PDFیکلکشںیماةحبےکاسےنمہیاامیؿوکڑباھےنواالومادشیپےہ۔ اس اتکب یک وخیب ہی ےہ ہک رہ طسق ےک آرخ ر ےلین رگن ںیم الضفل آؿ النئ اک linkدای ایگ ےہ۔ سج وک touchرکےن ےس اقری وک رباہ راتس الضفل ےک ومضمؿ کت راسیئ ےلم یگ۔ اور اتکب ےکآرخ ںیم اصمدر ورماعج ںیم امتؾ linksوک اجکییئ وطر رشیپ رک دایایگ ےہ۔ اہیں ےس یھب الضفل ےکاضمنیمکتراسیئلمیتکسےہ۔ اس رواحین و یملع امدئہ وک رکمؾ ذاشیؿ ومحمد غلبم ریساوؿ ےن اقرنیئ ےک ےئل ایتر ایک ّٰ ّ ےہ۔فجزاہم اللہ تعال ّٰی خیرا اہلل اعتٰیل ےس داع ےہ ہک وہ اس امہ امدئہ وک اقرنیئ الضفل آؿ النئ ےک ےئل ریخ و ربتک اک ومبجانبےئاورالختفےستبحمڑباھےناکومبجوہ۔آنیم اوبدیعس اڈیرٹی روزانہمالضفلآؿالنئدنلؿ 24-6-2022
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ونعاؿ
ربمن امشر 1
الختف اخہسم اور تیعم ایہل
2
امجتع ادمحہی ےک ذرہعی االسؾ یک اشنۃ اثہین ںیم الختفِ اخہسم اکمیظع ااشلؿ رکدار
3
vii
ہحفص ربمن 1 33
.i
ااشتع دنی یک یلہپ اشخ
39
.ii
ااشتع دنی یک دورسی اشخ
42
.iii
ااشتع دنی یک رسیتی اشخ
46
.iv
ااشتع دنی یک وچیھت اشخ
61
.v
ااشتع دنی یک اپوچنںی اشخ
64
دہع الختف اخہسم ےک ریغومعمیل اکراہےئ امنایں اور وصخیص رتایقت
72
.i
انم اکرفنزسن ()Peace Symposium
75
.ii
اعیمل اویاونں ںیم اغیپؾ انم و االسؾ
76
.iiiذمابہ اعمل اکرفنسن
78
viii
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ونعاؿ
ربمن امشر .iv
الختف اخہسم ںیم رحتکی وفق ونےک ابربتک لھپ
.v
الختف اخہسم ںیم دختم ااسنتین
.vi
الختف اخہسم ےک ابربتک دور ںیم اعریگمل ومیظنتں
.vii
97 100
یک حطس ر ریغ ومعمیل رتایقت
114
الختف اخہسم ںیم امجتع یک امیل رقابین ںیم ریغ ومعمیل رتیق
130
.viiiرمزک الختف االسؾ آابد اور’’دجسم ابمرک‘‘ یک ریمعت ون 4
ہحفص ربمن
رماعج و اصمدر
134 137
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
1
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ریحتازیگنابت وخاوبںاکابیمہارتشاک ’’ ابوتامہریہگجھٹیب‘‘ ’’ وہابداشہآای‘‘ ّ َ ِ ’’ ان ِ ْی َم َعک یَا َم ْس ُر ْور‘‘
2
3
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
رقآؿ رشفیںیم اہلل اعتٰیل ےنآاغز ےسیہ بصنم الختف اطع رکےن یک ذہمداری اینپ ذات ےسوسنمبرکےکواحضرفامدایہکہفیلخدخاانباتےہ۔رفامای: َ َ َ َ ُّ َ َ ٰٓ َ ّ َ ٌ َ َ َ (ارقبلہ)31: ض خ ِلیفۃ واِذ قال ربک ل ِلمل ِئک ِۃ اِن ِی جا ِعل ف ِی الار ِ رب ےن رفںوتں ےس اہ ہک ًانیقی ںیم زنیم ںیم اکی ہفیلخ انبےن اور (اید ر)ھ) بج ریے ّ واالوہں۔ اور رھپ رضحت آدؾؑ وک الختف وبنت اطع رفامیئ اوراؿ وک روےئ زنیم رتافت اہیہٰ ےک اراہر ےکےیلدخااکاجنیش اورۃفیلخاہللرقمررفامای۔ ایسرطحرضحتداؤدیبناہللہیلع االسلؾوکاخم برکےکرفامای: َ ّٰ َ ٗ ُ َّ َ َ ّٰ َ َ َ ض ر ا ال ی ف ۃ ف ِ یداود اِنا جعلنک خ ِلی ِ اے داؤد!ًانیقیمہےنےھجتزنیمںیمہفیلخانبایےہ۔
(ص)27:
رھپاتمدمحمہیےسیھبایسیرواحین الختفاکودعہرکےتوہےئرفامای: َ َ َ َ ََ َ َ َ ّٰ ّ ُ َّ َ ّٰ َ ُ ُ َ َ ُ ّٰ ّ ّٰ َ َ َ َّ ُ ض کما استخل ف وعد اللہ ال ِذین امنوا ِمنکم وع ِملوا الصلِح ِت لیستخلِفنھم ف ِی الار ِ َّ َ (اونلر)56: ال ِذی َن ِمن قبل ِِھم ینعی اہلل ےنمت ںیم ےس اامیؿ الےنواولں اوربسابساحؽل رکےنواولںےس ودعہ ایک ےہ ہکوہاؿوکزنیمںیمہفیلخانبدے ۔۔سجرطحاؿےسل ےلولوگںوکہفیلخانبدایاھت۔ ہی ایہٰل ودعہ سج رطح االسؾ ےس ل ےل وپرا وہات راہ اور ینب ارسالیئ ںیم رضحت ومیؑ اور اؿ ےک اجنیش رضحت ویعشؑ ےس ےل رک رضحت یسیؑ کت وک وخد اہلل اعتٰیل ےن رواحین الختف ےس رسرفاز رفامای۔ ایس رطح روسؽ اہللﷺ ےک دعب یھب ہی ودعہ الختف راہدہ ےک ذرہعی ث ا اثتب وہا۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
4
انچہچن روسؽ رکمی ﷺےن اہلل اعتٰیل ےس ملع اپرک اےنپ دعبرضحت اوبرکبؓاوررضحت رمعؓ ےک ہفیلخ وہےنےکابرےرؤایںیمداھکی ہکآ اکیونںیےسووؽےکذرہعیاپیناکنؽرےہںیہ۔رھپ رضحت اوبرکبؓ آےئ اور اوہنں ےن دو ووؽ ھچک زمکوری ےس ےچنیھک رھپ رضحت رمعؓ ےک آےن ر وہ ووؽ ڑبا وہایگ اور اوہنں ےن اکی اب تم اور داہدر وجادرمد یک رطح ڑبے زور ےس اپین چنیھک رک داین وک ریسابایک۔ ااطخلب) (حیحصاخریاتکبااحصبایبنلؐابببسابقرمعنب ؓ
سپ ہی اکی تقیق ےہ ہک ہفیلخ دخا انبات ےہ اور ےسج اچےہ اےنپ اس ااختنب یک یگشیپ االطع یھب رفام داتی ےہ۔ یہی دصاتق الختف ٰیلع اہنمج اوبنلة ےک اس دورسے دور ںیم حیسم و دہمی ےک زامہنںیمیھبڑبی اشؿےساظرہوہیئ۔ رضحت حیسم وموع ؑد یک وافت ےک دعبآ ؑ یک اسری امجتع ےن ابالافتؼ رضحت حیسم وموع ؑد ےکل ےلہفیلخ ےکوطر ررضحتومالانونرادلنیؓےکاہھت رتعیب یک۔رضحتومالانونرادلنیؓ ےک ہفیلخ ا ّوؽ وہےن ےک ابرے ںیماہلل اعتٰیل ےن اینپتنس ےکاطمقب یئک ولوگں وک یگشیپ االطع رفامدی یھت۔ اؿ ںیم ےس ردنرہ ےک رقبی راشرات اب یھب امجیتع راکیرو ںیم وفحمظ ںیہ۔ نکم ےہ ہک درگییئک زبر ۔ؿ ےن یھب ایسی رؤای دیھکی وہں رگم اےنپ ذایت ااسکنرایالختف اوٰیل رامجتع اک اافتؼ دھکی رکاسےکاؿرکےنیکرضورتوسحمسںیہنیک۔ الختف اثہین ےک ااختنب ر وچہکن اکی ہنتف یھب دیپا وہےن واال اھت۔ اس ےس صلخ ومںونں وک اچبےن اور ہفیلخ ربقح یک اشندنیہ ےک ےیل اہلل اعتٰیل ےن ایسی رؤایےئ اصدہق ےک زایدہ وگاہ ےڑھے رکدےی۔ رقتی نیت دص اةحب امجتع ےنرضحت رمزاریشب ادلنی ومحمد ادمح اصبحؓ ےکہفیلخ اثین وہےن یک یگشیپ االطع اہلل اعتٰیل ےس اپرکراکیرورکوایئ۔ سج ےس رھپ اثتبوہایگہکہفیلخ دخایہ انبات ےہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
5
ااختنب الختف اثہثل ر اکی اور ہنتف درشیپ اھت۔ اس وم ع ر یھب نیت وس ےس زادئ صلخ ادمحویں ےن ذبرہعی وخاب رضحت رمزا انرص ادمح اصبحک ےک ہفیلخ رقمر وہےن یک االطع اپ رک اینپ وگایہوفحمظرفامدی۔ الختف راہعبےکااختنبےس ل ےلدووسارفادےناہللاعتٰیل ےسذبرہعی وخابرضحترمزااطرہ ادمحاصبحکےکہفیلخوہےنیکیگشیپ االطعاپرکاشعئرکوایئ۔ الختف اخہسم ےک ااختنب ےک وتق ابووجد ہکی امجتع یک ریثک ادعاد رضحت رمزا رسمور ادمح اصبح ےس ذایت واتیفق ںیہن ریتھ یھت۔ امجیتع راکیرو ےک اطمقب اہلل اعتٰیل ےن اڑاھیئ دص ےس زادئ اةحب و وخانیت وک آ ےک ہفیلخ ےننب یک یگشیپ ربخ اطع رفام رک اکی ابررھپ اےنپ دخایئ ااختنب ر رہمدصتقی تبرکدی۔
ریحتازیگنابت ذگہتش دونں الختف اخہسم ےک ابرے ںیم رؤای و وشکػ ےک یلیصف اطمہعل ےک دوراؿ ہی زجہی رکےک وخوگشار ریحت وہیئ ہک اوؽ وت ہی رؤای دےنھکی واولں اک قلعت اعریگمل امجتع ادمحہی ےک امتؾ داین ںیم ےنس واےل ارفاد ےس ےہ دورسے اہجں ریثک ادعاد ںیم ادمحی ںیہ واہں وخاںیب زایدہ آںیئ اور نج اممکل ںیم ادعاد ًاتبس میھت واہں ےس یھب وخاوبں یک امندنئیگ رہباحؽ وہیئ ےہ۔ سج ںیم ہی ااشرہ یھب اھت ہک اس ابربتک َدور ںیم امجتع یک اعریگمل رتیق ںیم ریغومعمیل ااضہف اکی ایہٰل دقتری یھت۔ انچہچن امجیتع راکیرو ےک اطمقب اؿ اڑاھیئ وس وموصہل وخاوبں ںیم ےس اپناتسؿ ےک وصہ اجنپب ےس ،144درگی ونیتں وصوبں ےس رصػ ،44دنہواتسؿ ےس ،8ویر ےس ،31ارفہقی ےس ،12ارمہکی ےس 9ہکبج درگی وخاںیب ڈینیا ،آرٹسایلی ،رسی اکنل وریغہ ےس یھب قلعت ریتھ ںیہ۔ زمدی لرُفط ابت ہی ےہ ہک وخاںیب دےنھکی واولں ںیم رمدوں ےک العوہ ادمحی وخانیت یھب اشلم ںیہ ق اوراکیاخصادعادوا فٹنزدنیگاوررماؿوریغہیکیھبےہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
6
اؿ رؤای ووشکػاک ہی د پسچاطمہعل ریےےیل اکی لرُنوکؿ یبل و رواحین واردات ےک العوہ اہنتی اامیؿ ارفوز ہبرہ یھب اثتب وہا۔ سج ےک ھچک ولہپ اس وتق اةحب ےک اسےنم رےنھک وصقمد ںیہ۔ اکی امہ ولہپہی ےہ ہک ہی وخاںیب درال صلخ ادمحویں یک رضتماعہن داعؤں اک وجاب ںیھت۔ ویکہکن بس ےس زایدہ وخاںیب رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراعک یک وافت 19ا رلی 2003ء ےس ااختنب الختف 22ا رلی ےک دوراؿ ترثکت آںیئ بج اةحب امجتع اہنتی اارطار ےس امجتع اور الختف ےکےیل داعںیئ رک رےہ ےھت۔رھپھچک وخاوبںاکقلعت 1999ء ںیمرضحتۃفیلخ احیسمل ااراعک وضحر یک تحص ےکےیل ے ینی ےس رضتماعہن داعؤں ںیم یک امیبری ےس ےہ بج اةحب امجتع ک رصموػےھت۔
وخاوبںاکابیمہارتشاک اکی اور امہ ابتاؿ وخاوبں ےکاطمہعل ےس ہی اسےنمآیئ ہک اؿ ےکاضمنیمںیم ارہا ونعی ارتشاک اؿ یک ث ایئ ر دلیل ےہ ینعی اکی یہ ومضمؿ یک وخاب فلتخم اةحب امجتع وک داھک رک اںیہن اکی دورسے ر وگاہ انب دای ایگ۔ ویں ہی وخاںیب ث ایئ ےک وجڑے انبیت ںیہ۔ نج ےس اؿ یک ےاسیگت ےک اسھت ہی یھب اظرہ ےہہکاؿ رؤایاک رس ہمش اکی دخااعتٰیل یک ذاتےہاورہیتقیق اؿوخاوبں ےک ربقح وہےن ر دلیل ےہ۔ ہکبج عومجیوطر رسیب اسؽای اسےسزادئرعہصلبقیک ہی امتؾ وخاںیب الختف اخہسم یک ث ایئ ر وگاہ ںیہ۔ نج ںیم وضحر ےک َدور الختف اور اس ںیم رتیق ےک واحض ااشرے ںیہ۔ وج اےنپ اےنپ وتق ر وپرا وہرک اس الختف یک تمظع اور دصاتق اظرہ رکےنوایلںیہ۔
’’ابوتامہریہگجھٹیب‘‘ اؿ وخاوبںںیم ےس دن اکی د پسچ اور امہ رؤایاؿ رکےن ےس ل ےلرضحترمزا رسمور ادمح اصبح یک الختف ےک ابرے ںیم رضحت حیسم وموع ؑد ےک اس ااہلؾ اک ذرک رضوری ےہ وج آ ےک
7
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
دادا رضحت اصزبحادہ رمزا رشفی ادمحؓ ےک ابرے ںیم وہا اھت ہک ’’اب وت امہری ہگج ھٹیب اور مہ ےتلچ ںیہ۔‘‘
(ذترکہہحفص)406
ہی رؤای اکی رگن ںیم رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل ےک وادل زبروگار رضحت اصزبحادہ رمزا وصنمر ادمح اصبح ےک قح ںیم یھب وپری وہیئ اسیج ہک رضحتۃفیلخ احیسمل ااراعک ےن اؿیکوافت ررفامای: ’’ہی ارم واہعق ےہ ہکضعب وگشیپایئں ،اسیج ہک روسؽ اہلل ی اہلل ہیلع و مل ےک زامےن ںیم یھب اضیواہعقوہہ اےہ،اکی صخےکقلعتمیکاجیتںیہنکیاٹرمادوہاتےہ… رضحت حیسم وموعد ہیلع االسلؾ رمزا رشفی ادمح اصبح وکاخم ب رک ےک فش ںیم دےتھکی ںیہ ہک ’’اب وت امہری ہگج ھٹیب اور مہ ےتلچ ںیہ‘‘… ہی ااہلؾ رضحت رمزا رشفی ادمح اصبح ےک قلعتم وپراںیہن وہا… اب ہی ابتٖہنیع آ یک ذات روپری وہیئ ےہ… آ اک ووجد اکی ابمرک ووجداھت ےسجرضحتحیسموموعدہیلعاالسلؾاکرواحیناٹوہےناکرشػیھباحلےہ۔وجھچکیھباےنپےٹیب ےکقلعتم داھکی وہاؿےکےٹیب ےکقلعتموپراوہا۔ اببجہک ںیمےن اؿیکہگجانرظ اٰیلعاور اری اقمیم اؿ ےک اصزبحادے رمزا رسمور ادمح اصبح وک انبای وت ریا اس ااہلؾ یک رطػ یھب دایھؿ رھپا ہکوگایآ ابہی ہہرےہںیہہکرییہگجھٹیب… ابںیم اسری امجتعوک رضحت اصزبحادہ رمزاوصنمر ادمح اصبح ےکےئلداع یک رطػوتہج دالات وہں اور دعب ںیم رمزا رسمور ادمح اصبح ےک قلعتم یھب ہک اہلل اعتٰیل اؿ وک یھب حیحص اجنیش انبےئ ’’وت امہری ہگج ھٹیب اج‘‘ اک ومضمؿ وپری رطح اؿ ر اصدؼ آےئ اور اہلل اعتٰیل ہشیمہ وخد اؿ یک افحتظرفامےئاوراؿیکااعتنرفامےئ۔‘‘ (الضفلارٹنلنشین30؍ونجری 1998ء)
ےھجم وخب اید ےہہکرضحت اصزبحادہ رمزاوصنمر ادمح اصبحیک وافت راخاسکر ےنآ یک ریست ےک ابرے ںیم الضفل ےک ےیل اکی ومضمؿ رحتری ایک سج ںیم اؿ ےک زریاسہی وطبر انرظ دوعت اٰیل اہلل آھٹ اسہل رافتق یک ھچک ایدںی اور دنیشن وااعقت رحتری ےھت۔ ومضمؿ ےک آرخ ںیم
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
8
رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراعک ےک ذموکرہ ابال اراشد یک روینش ںیم اخاسکر ےن ہی داعہی ہلمج یھب ھکل دای ہک اب اہلل اعتٰیل آ ےک اصزبحادے رضحت رمزا رسمور ادمح اصبح ےک قح ںیم یھب ہی ابت وپری رفامےئ وج اب اؿ یک ہگج ےھٹیب ںیہ اور آ یک ’’اامرت‘‘ اور ’’رمع‘‘ ںیم یھب ریغومعمیل ربتک بیصنوہ۔ ہی ومضمؿ الضفل ںیم ااشتع ےس ل ےل رباےئ الم ہظ و روشرہ اس وتق ےک انرظ اٰیلع رضحت اصزبحادہ رمزا رسمور ادمح اصبح یک دختم ںیم د رت ںیم احرضوہرکشیپ ایک۔ ےسج آ اےنپ اسھت رھگ ےل ےئگ اور اےلگ روز دعب الم ہظ واسپ رفام دای۔ آ ےن اس ومضمؿ ںیم اور وکیئ دبتیلی وت ہن رفامیئ نکی وہ ہرہ سج ںیم ہی ااہلؾ آ ر ںاپسں ایک اھت اےنپ یعب زجع و ااسکنر یک وہج ےس ذحػ رفام دای۔وہ ہرہومضمؿںیموتاشعئہنوہ اکرگموہداعاہللاعتٰیلےنوپریرفامدیوجآ ےکےیلیہدقمر یھت۔ رضحت حیسم وموع ؑد ےک ااہلؾ ںیم وج رضحت اصزبحادہ رمزا رشفی ادمح اصبح وک اخم ب رک ےکآ ؑ یکدنسمالختف رےنھٹیب اکوجااشرہاھتوہرہباحؽرضحتاصزبحادہرمزارسمورادمحاصبحیک ذات ںیم یہ وپرا وہا۔ اسیجہک ضعب درگی وخاوبں ںیم یھب اس ابرے ںیم ےلھ ااشرے ےھت۔ اخص وطر ر رکمؾ دیس رشفی ادمح اشہ اصبح آػ خی وپر عل ارجات یک وخاب وت تہب یہ واحض ےہ ہک ’’رضحت رمزا اطرہ ادمح اصبح یک امیبری ر رضحت رمزا رسمور ادمح یک رطػ ےس وطبر انرظ اٰیلع (1998ءای1999ء) االعؿ اشعئ وہا اھت اس وتق ےھجم وخاب آای ہک … رضحت رمزا رشفی ادمح اصبح ےنرضحترمزارسمورادمحوکرفامایہک’’آ اہیںںیھٹاورمہےتلچںیہ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرے ازاظنرتاالصحواراشدرمزکہیزریامامتؾدصاسہلالختفادمحہیوجیلیٹیمکہحفص)526
ارمہکیےسامہریاکیاورادمحینہبزدیبہاص ہبیکوخاباکیلیصفذرکآےگآےئ ۔وہنجں ےن الختف اخہسم ےک ااختنب یک رات رضحت رمزا رشفی ادمح اصبح وک ریواین ںیم دھکی رک اینپ ویٹیبںوکیگشیپعلطمرکدایہکرضحترمزارسمورادمحاصبحہفیلخوہںےگ۔
9
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ّ
’’اِنِیْ َم َع َک یَا َم ْس ُروْر‘‘ رضحتحیسموموع ؑدوک19؍دربمس1907ءںیمہیااہلؾوہےئ: ’’ںیمریے اسھتوہںاورریےا لےکاسھتوہں۔ںیمریےوب ھاؤاھؤں ۔۔‘‘ ’’ںیمریے اسھتاورریےامتؾایپروںےکاسھتوہں۔‘‘ ّ َ ’’اِنِیْ َم َعک یَا َم ْس ُر ْور۔اےرسمور!ںیمریےاسھتوہں۔‘‘
(ذترکہہحفص)630
رضحت حیسم وموع ؑد ےک اسھت اہلل اعتٰیل یک تیعم ےک ہی ودعے ہن رصػوضحر ہیلع االسلؾ یک زدنیگ ںیم ہکل آ ؑ ےک امتؾ افلخء ےک زامہن ںیم یھب وپرے وہےت رےہ اور رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہاہلل اعتیل ےک َدور ںیم(نجاکانؾیہ ’’رسمور‘‘ ےہ)وتہی ااہلؾسج اشؿےسوپرا وہا اور وہراہےہ،وہاینپاثمؽآ ےہ۔ایسایہٰلتیعم اکھچکذرکاسہگجوصقمدےہ۔
ایلگدصیاکدجمدہفیلخ اہجں کترضحتۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل ےک ابرہ ںیم اؿ رشب رؤاییکلیصفت اک قلعت ےہاساکآاغزوتآ یکدیپا شےکاسھتیہوہایگاھت۔اسیجہکرکمؾاخںدیعس اہللاخؿاصبح ےن رحتریرفامای: ’’بج رضحت اصزبحادہ رمزا رسمور ادمح اصبح دیپا وہےئ ںیم اک ج ںیم رورسی اھت اور وہلٹس ںیم واروؿ یھب اھت۔ رورسی راشرت اارص نٰ اصبح وج زبرت ےھت اک ج آےئ۔ ںیم وہلٹس ےک ابرہ ےڑھا وہااھت ےھجماخم بوہرکےنہکےگلدیعس اہلل اخؿ!ںیم وت اک ج ھڑاھےنآایاھت رگم اہیںآرک یٹھچ وہ یئگ ےہ اور اسھت یہ اہہک ںیم ےن آج رات وک وخاب دیھکی ہک آجوج رضحت اصبح ےک اخدناؿ ںیم ہچ دیپا وہا ےہ وہ ایلگ دصی اک دجمد ےہ۔ ںیم ےن ہی ابت رمزا وخردی ادمح اصبح وک ات دییھت۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص485 اترخیرحتری 30؍ونجری 2008ء)
10
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ذموکرہ ابال ومضمؿ یک رطػ ااشرہ رکمؾ رمزا ااعنؾ اریبکل اصبح ملعم وفق دجدی میلیورؿ یک اس رؤای ںیم یھب اھت ہک ’’رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراع رہم ﷲ یک وافت ےک دعب راشیین ےک دوراؿ دن وحملں ےک ےئل اوھگن یک احتل اطری وہیئ وت داھکی ہک ںیم یھب تیب لض دنلؿ ےک ابرہ ولوگں ےک اسھت رظتنم وہں۔ اعاقشؿ الختف ااظتنر ںیم ےڑھے ںیہ۔ یئک ارفاد تیب الضفل یک ےڑھویکں یک رطػاھجکن رک دھکی رےہ ںیہ ہک تیب ےک ادنر ایک اکرروایئ وہریہ ےہ۔ اخاسکر یھبتیب لض ےک اسےنم یک رطػ اکی ےڑھیک ےس دھکی راہ ےہ۔ ہک اکی صخ وج ہک دیف صیم اور ٹنی ےن وہےئ ےہ۔ صیم ےک او ر یئک روگنں ےکوگؽوگؽاھچ ۔ڑپکے اس دقرےلیم مولؾ وہےئ اسیجہکرفس ےسآےئ وہں۔ اوہنں ےن ےھجم دو ارفاد یک رطػااشرہرکےک اہ۔ اؿدوونں اکانؾ بصنم الختف ےک ےئل وساچ اجراہ ےہ۔ نج ںیم اکی اک ا م ابمرک رمزا حلص ادلنی (ےہ)… رمزا حلص ادلنی اصبح ھٹیپ ریھپ رک دورسی رطػ رہچہ رک ےک ےھٹیب ےھت اس ےئل اؿ اک رہچہ ابمرک مولؾ ںیہن وہا …اس ااجنےن صخ ےن ااشر ًة اتای ہک رمزا حلص ادلنی اصبح یہ ہفیلخ ںینب ےگ اس ےک ًاعم دعب آھکنلھکیئگ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص)644
رکمؾ اکفش ومحمد اعدب اصبح رمیب ہلسلس ےناینپ رؤای ےک وحاےل ےس اؿ ایک ہک ’’الختف اخہسمےک ااختنبےک وتق اخاسکریک تایت ’’ومحمدہ‘‘ عل راوڈنپلیںیمیھت ہک اکیای دوروزلبق ہیااشرہوہاہک’’رمزارسمورادمحاصبح‘‘ ہفیلخںینب ےگ۔اباظنؾیکابتوہیگ۔اظنؾیک۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص674 اترخیرحتری31؍اوتکرب2005ء)
ؒک اکملقاطعوہان رضحتۃفیلخاحیسملااراع انچہچنرکمؾوعسمدادمحاصبحاؿرکےتںیہ: ’’14-13؍اتسگ 1998ء یک درایمین رات 11ےجب وخاب ںیم داھکی ہک رضحت ۃفیلخاحیسمل ااراعرہماہللاوررکمؾاصزبحادہرمزارسمورادمحاصبحانرظاٰیلع اکیزی ردورسےولوگں ےک
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
11
اسھت ےڑھے ںیہ۔رضحتۃفیلخ احیسمل ااراع (رہماہلل) ےنرضحت رمزارسمورادمح اصبحوکنی امنوکیئزیچدیاوررفامای۔’’ابہیاھکلرکںیےگ۔‘‘ اسےکدعبآھکنلھکیئگ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص)510
آےنواےلہفیلخیکرواحینایتری یئک وخاوبں ںیم رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل یک رفںوتں ےک ذرہعی رواحین ایتری اک ذرک ےہ۔سج اک ل رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراعک یک یلہپ امیبری 1999ء ےک زامےن ےس یہ رشوع وہایگ اھت۔ اسیج ہک دمحم ویسن اصبح اؿ رکےت ںیہ ہک ’’رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراع (رہم اہلل) یک یلہپ امیبری ےک دونں ںیم اکی رات وک وخاب داھکی ہک دکیؾ روینشوہیئ ےہ اوررضحتۃفیلخ احیسمل ااراع (رہم اﷲ) رظنآےئ ںیہاور رفامےت ںیہہکآےن واےلہفیلخ وک اسھٹ زہاررفےتش اھکنررک رےہںیہ اوراسدوراؿ اہلل اعتٰیل رفںوتںوک رفامات ےہہک زمدی اس یک اھکنر رکو۔ رھپابرابراتدیکاً اتہ اجاتےہ البؽ ےک اخدناؿ ےس وہ ۔۔ اور ارفہقی اک ہک زمدی اس یک اھکنر رکو۔ اور اسھت یہ رفامات ےہ رضحت ؓ زہشادہ وہ ۔۔ اس دوراؿ ہی بس ھچک دےنھکی ںیم آای۔ ہک خوخ مدنیم رگن اک ےہ۔ داڑیھ یھب وھچیٹ ےہاورابؽرمشییکرطحںیہ۔رمعرقتی 50اسؽےہ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص)530
رواحیناچدناکوہظر وارٹک(وہویم)دمحمردیاصبحاؿرکےتںیہہک ’’ومرہخ 23؍ ا رلی 2003ء… وک االعؿ وہا ہک رکمؾ رمزا رسمور ادمح اصبح وک ۃفیلخ احیسمل ااخلسم بختنم رکایل ایگ ےہ۔الدمحہلل۔ اس ےک دعب اخاسکر رتس ر ٹی ایگاوروھڑی دری ےک ےئلآھکن ئ گلیئگےسیجاوھگنآاجیتےہوتدرجذلیاافلظئانیئدی’’:اجنپہزہارنچڑچ ّ ِھن‘‘ ینعیروینشوہیئگ۔ اجےنگ ر اخاسکر یہی اافلظ زابؿ ےس ابر ابر درہا راہ اھت۔ اس وتق ڑھگی ر رقتی ےک ےک اچر رک رک ااکوؿٹنماکوتقاھت۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص)676
12
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
رکمہم روضاہنقیفش اص ہب اہیل اقی قیفش ادمح اصبح دصر امجتع ادمحہیآرٹسای یک رؤای یھب اسیکاتدیئرکیتےہ۔ ’’سج روز رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراع رہم اہلل یک وافت وہیئ اعزجہ رھگ ر MTAےس رباہ راتس امتؾ رشنایت دھکی ریہیھت… ااچکن نکھت یک وہج ےس ہحملرھب کیٹ اگ رک ھٹیب یئگ رگم ھجمسںیہن آات ہک دنین یک احتل ےہ ای ایؽ یک احتل ےہ رگم اکی دؾ ونر یہ ونر آامسؿ ےس ارتات داھکیئ دای وج ہک تہب زیتی ےس ربؼ رویئ ےس زنیم یک رطػ ڑباتھ ےہ۔ دےتھکی یہ دےتھکی وہ ونر اس ہگج ںیم اہجں الختفیٹیمک یھٹیبےہدالخوہایگےہایسہحملدؽںیمہیایؽیھبدیپاوہراہےہہکاسابرخلیفةاحیسمل اکانؾرحوػادجبےکظفل’’ؾ‘‘ ےس رشوع وہ ۔ نکی دےتھکییہ دےتھکیوہونر’’ؾ‘‘ انیم صخ’’رسمور‘‘ ںیم دالخ وہاجات ےہ اور ہی اافلظ دؽ ںیم وگ ےتج ںیہ وج ریے ہن ےس اجری وہےئگ ہک اہلل ےن اانپ ہفیلخ نچ ایلےہ اور سج صخ ںیم اانپونررھباناھترھب دای۔ اےسی یہ اعملںیماکی دؾےسیج رییآھکن لھکیئگوہای وہاظنرہٹو ایگوہاوروہتیفی متوہاجیتےہ۔ وس ںیم ےن یھب ہی اظنرہ اےلگ یہ ہحمل MTAر رباہ راتس داھکی۔ سج ںیم االعؿ وہ راہاھت ہک رضحتۃفیلخاحیسمل ااخلسمرمزارسمورادمحامہرےہفیلخوہںےگ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص732-731 اترخیرحتری30اوتکرب2005ء)
انوافقادمحویںوک’’رسمور‘‘ یکآوازئانیئدانی الختف اخہسم ےک ابرے ںیم اؿ رؤای ابمرہک ےک قلعتم اکی اور بیج وتاردہی ےہ ہک ہی وخاںیب دےنھکی واےل ارثک وہ ولت ےھت وج رضحت رمزا رسمور دمح اصبح ہکل اؿ ےک انؾ کت ےس انآانش ےھت۔ اسیج ہک وموصہف روضاہن قیفش اص ہب یھب اؿ رکیت ںیہ ہک ’’الختف اخہسم ےس ل ےل اعزجہ ےن وضحر اکانؾ یھبک ںیہن ئاناھتاور ہنیہ اعزجہوضحر وکاجیتن یھت ہکل ہیتقیق ےہہک ںیماور ریے خورہ دوونں یہ اس انؾ ےس انوافق ےھت اور الختف ےک بصنم ربج اہلل اعتٰیل ےن وضحر
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
13
ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی وک اف ز ایک بت یہ مہ دوونں ےن ہی انؾ یلہپ ابر ئان اور وضحر اونر وک یلہپ ابر داھکی۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص731-732 اترخیرحتری 30اوتکرب2005ء)
ااختنب الختف ےک وم ع ر رک ٔہ ارض ںیم رفںوتں اک اضی زنوؽ وہا اور اوہنں ےن ’’رسمور رسمور‘‘ اک اضی خور رباپ ایک ہک داین ےک فلتخم وکونں ںیم اعمل فش ںیم ادمحی اةحب و وخانیت ےن اےنپاکونںےسرکتارےکاسھتابرابرہیانؾئان۔ یہی وارداترکمہممینست وک رلدبؽ اص ہب تن خی ردی ادمح اصبحےک اسھتسگری۔ اوہنں ےن اؿ ایک ہک الختف اخہسم ےک ااختنب ےس اکی رات ل ےل وخاب ںیم آواز آیئ ہک ’’رمزا رسمور ادمح۔‘‘ ای د رےہ ہک اس وخاب ےس ل ےل ںیم ےن رضحت رمزا رسمور ادمح اصبح وک ہن داھکی اھت اور ہن یھبک انؾ ےننس اک اافتؼ وہا اھت ویکہکن اس زامےن ںیم ،ںیم Englandںیم میق یھت اور آ ےک انؾ اک اعترػہناھت۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص)686
اسرواحینہبرہںیمرشکیاکیاوروخشبیصنرکمؾدمحملدباولدیاخؿاصبحےناؿایک ہک ’’رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراع رہم اﷲ یک وافت ےس اےلگ روز اخاسکر ےن ہی اظنرہ داھکی ہک تیب لض دنلؿ ےک اس راےتس ےس اہجں ےس رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراع (رہم اہلل) دالخ وہےت ےھت اکی ووجدوک ابوی ۔روزےک رمہاہہعمج یک امنز ےکےئل دالخ وہےت داھکیاورایس وتق اخاسکریکآھکن یلھک اورزابؿ راس ووجداکانؾ رمزارسمور ادمحاجری اھت… اخاسکر ےنرضحترمزا رسمور ادمح وکل ےل یھبک ہن داھکی اھت اور ہن یہ وصتری دیھکی یھت۔ اس وخاب ںیم رضحت رمزا اصبح وک کنی اگےئ وہےئداھکیاھت۔بجالختفیٹیمکےنآ یکالختفاکاالعؿرفامایاورآ تعیبےنےکےئل ےھٹیب
14
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
رگمآ ےن کنیںیہن اگیئیھت اخاسکر وھڑااس راشیؿوہاہک رہچہ یھب ویہےہ رگمکنیںیہن۔ اس اانثء ںیم آ ےن اینپ بیج ےس کنی اکنیل اور رھپ وخاب وایل وصتری تقیق نب رک اسےنم آیئگ اور اخاسکریکآوھکنںےسآوسنرواںوہےئگاےنپربیکدمحںیم۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص664 اترخیرحتری 4؍ا رلی 2004ء)
اےسیوخشوبیصنںںیممرتحہم زسرش ٰیہبیطوی فساص ہبیھبںیہوہنجںےناؿایک: ’’اےنپ نسحم اامؾ رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراع (رہم اﷲ) یک دجایئ ےک ہددی م و نزؿ ںیم ڈناھؽ یھت اور بش و روز داع ںیم رصموػ یھت ہک اہلل اعتٰیل اےنپ لض و ااسحؿ ےس الختف ہقح یک میظع رباکتےس ںیم ونازے اور اخدناؿرضحت ادقسحیسم وموعد ہیلع االسلؾ ر اس یکرںیتمح و رباکتانزؽ وہں۔ اور امتؾ امجتعاہےئ ادمحہی وکرہ مسےکہنتف اور رشےساینپ انپہںیم ر۔ےھ۔ اس احتل ںیم امنز اور داع ںیم تہبزمکوری اورفعض وسحمس رکیت۔ہک ابر ابر اوھگنآیت اور ریی زابؿ ر ہی اافلظ اجری وہاجےت ’’رسمور ادمح رسمور ادمح‘‘ اور ھچک دری کت دؽ و دامغ ر ہی ااسحس اھچای راہ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص662 اترخیرحتری 23؍ا رلی 2003ء)
رکمؾامجؽدنیاصبحاؿرکےتںیہ: ’’رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراع رہم اہلل یک وافت ےس اےلگ دؿ ںیم دجہ یک امنز ںیم رو رو رک داع امگنراہاھتہک اےدخا!ریی زدنیگںیمل ےلدوہفیلخوفتوہےئںیہ اورتہبوخػاھتاےدخا! ہی ریی امجتع ےہ ابوجیھب الختفآےئ اسںیم وکیئ یھب ایسی ابت ہنوہںیم ہی داعدجسہ ںیم امگن راہ اھت اور ایھب ںیم دجسہ ےس اؤاھ یھب ہن اھت ہک ریے اکؿ ںیم آواز آیئ رسمور رسمور رسمور اور رھپ ریی زابؿ ےسڑبےزور ےس الکن الدمحہللاور ریے ویؿ اسیھت ےنوپاھچ۔ایک ابت ےہ ےھجمیھب اتؤوت ںیم ےن اہ اب اہلل اعتٰیل ےک لض ےس وج ہفیلخ ےنب ۔ اس اک انؾ رسموروہ ۔ رھپ اوہنں ےن اہ
15
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ہک اہلل اعتٰیل ےن آ یک داع نس یل اور دعب ںیم وا ًاتع ایپرے آاق رضحت رمزا رسمور ادمح ہفیلخ نب ےئگ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص667 اترخیرحتری25ونربم2005ء)
اکی اوروخشتمسقرکمؾمیکحوقعیبادمحانرصاصبحاؿرکےتںیہ: ’’رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراع رہم اہلل یک وافت ےک اےلگ روز ےک امنز دجہ ،امنز رجف ےک دعب داعںیئ رکاتوہاٹیایگ۔ےھجماوھگنآیئوترییزابؿےس ےاایتخراافلظےلک’’رمزارسمورادمحۃفیلخ احیسمل‘‘ اس ےکدعبھٹیب رک اےنپآ وک وھجنھجڑاہک ااختنب الختف ےسلبق اےسیایالت دؽای زابؿ ر الانطلغںیہ۔داعںیئ رکاتوہارھپٹیایگرھپاوھگنآیئدوابرہیہی اافلظ ےاایتخررییزابؿےسےلک: ’’رمزا رسمور ادمح ۃفیلخ احیسمل‘‘ ریے دؽ ےن نیقی رکایل ہک دخ ااعتٰیل ںیم تمع الختف ےس ورحوؾ ںیہن ر۔ےھ ۔۔ ہکل رمزا رسمور ادمح اصبح وک بصنم الختف اطع رفام رک ںیم اس تمع ےسونازے ۔۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص671 اترخیرحتری8رفوری 2006ء)
اکی اور اعسدت دنم رکمؾ اخدل ادمح دیعس اصبح ےن اؿ ایک ہک رضحتۃفیلخ احیسمل ااراعک یک وافت ےک دعب وخاب ںیم ڑبے اس ز ےک اکی رنی ر رمزا رسمور ادمحاھکل وہایئک رمہبت داھکی اور اینپ اہیلےسیھباساکذرکایک۔وہاؿرکےتںیہہک ’’ہی اظنرہ اکیف دری کت داتھکی راتہ وہں ٰ حتی ہکآھکن لھک اجیت ےہ …ںیم ےن اینپ مگیب وک ہرہ ےس آواز دی اور اہ ہک ےھجم راسہل ااصنراہلل اک وہ امشرہ الدںی وج ’’رضحت اصزبحادہ رمزا وصنمر ادمح‘‘ ربمن ےہ۔ اےنت ںیم اُھٹرکیٹ وی الؤجنںیم آاجات وہں۔ وھڑی دری ںیم رییمگیبوہ امشرہ الںیئ سجںیم رضحتۃفیلخ احیسمل ااراع(رہم اہلل)اک ہبطہعمج12؍دربمس 97ءاکاھت۔ ںیمےن اُےسوغر ےس ابرابر ھڑاھ اہجںوضحر ےنرضحتحیسم وموعد ہیلع االسلؾ اکوہ فش ئانای ہک ’’مہ ےتلچ ںیہ ابوت ریی ہگج
16
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ھٹیب‘‘ ہی ھڑ رک ںیم ےن اینپ مگیب اور ویچبں وک اانپ ہی وخاب ئانای ہک دو رمہبت ںیم ےن آامسؿ ر ’’رمزا رسمور ادمح‘‘ اھکل وہا داھکی ےہ اور اسھت یہ ہبطاک وہ ہصح ھڑ رک ئانای سج ںیم واحض وطر ر اؿ ایک ایگےہ’’مہےتلچںیہوترییہگجآرکھٹیباج‘‘ رییمگیبےن اہہکآ ایکرکےتںیہااختنبےسل ےل ایسیابںیتہنرکںی… دو ےجب ےک رقبی ںیم اےنپ ڈی روؾ ںیم وھڑی دری ےک ےئل ٹی ایگ وت وخاب ںیم داھکی ہک اصزبحادہ رمزا رسمور ادمح اصبح اک ہفیلخ بختنم وہےناک االعؿوہ راہ ےہ۔ ںیم ےن ورا گن روؾ ںیم آرک اینپ مگیب ےس وپاھچ۔ دقہ! ایک رضحت اصزبحادہ رمزا رسمور ادمح اصبح ہفیلخ بختنم وہےئ ںیہ۔ اس ےن وفراً اہ ہک پچ رںیہ ایھب ااختنب ںیہن وہا اور ااختنب ےس ل ےل یس اک انؾ ںیہن ےتی۔ داعںیئ رکےت وہےئرھپ ریی آھکنگل یئگ رھپ ںیم ےن وخاب ںیم االعؿ ئانہکاصزبحادہ رمزا رسمور ادمحاصبحہفیلخبختنموہےئگںیہ۔رھپںیمےندوابرہےٹیےٹییہوپاھچہک دقہ!ایکاصزبحادہرمزا رسمور ادمح اصبح ےک ہفیلخ بختنم وہےن اک االعؿ وہایگ ےہ۔ اس ےن رھپ ےھجم عن ایک ہک آ وک ایک وہایگےہ۔ابںیماُھٹرکھٹیبایگاور15ٹنمےکدعبتیب الضفلدنلؿےس MTAراالعؿوہراہ اھت ہک رضحت اصزبحادہ رمزا رسمور ادمح اصبح ہفیلخ بختنم وہےئگ۔ اةحب امجتع وک ابمرک وہ۔ دقہےنےھجموفراً اہہکالدمحہللہکآ اکوخابوپراوہایگ۔الدمحہلل‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص556ات558 اترخیرحتری 31وجالیئ 2006ء)
اکی سیب اسہل ونرمع داع وگ کڑیک رکمہم ہلیک ریصن اص ہب تن رمز اریصن ادمح اصبح (وج وضحر ےکانؾےسوافقںیہنںیھتاورہناںیہن مولؾاھتہکانرظاٰیلعایکوہاتےہ)اؿرکیتںیہہک ’’21ا رلی 2003ء وک الختف اخہسم ےک ااختنب ےک ےئل امتؾ امجتع وکونالف اور داعؤںیک رحتکی یک یئگ ایس رات اس اعزجہ ےن یھب رات 1:30ےجب ےس 3:00ےجب کت وشخع ووضخع ےس ونالف ادا ےئک۔ اور دخا اعتٰیل ےس امجتع ادمحہی اور الختف ےک اماکحتؾ اور ہفیلخ وتق ےک ااختنب ےک ےئل رضتماعہناور اعزجاہن داعںیئ ںی اوررہ ابر اس اعزجہےک ہن ےسیہیداعہی تاملتےلک’’ہک اے دخا! وج قح ےہ وہ اس دؽ ںیم واؽ دے۔ اے دخا! وج قح ےہ وہ اس دؽ ںیم واؽ دے۔‘‘
17
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
آرخبج22؍ا رلی2003ءیکےک رکیسرٹیالختفیٹیمکرکمؾومرتحؾاطعءابیجملراہداصبحےن راضےئایہٰل ےس بختنم وہےن واےل رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل ےک ےئل االعؿ رشوع ایک۔ وتاس االعؿ ےک دوراؿ اس اعزجہ ےک ادنر ےس اکی زربدتس آواز آیئ ’’رضحت اصزبحادہ رمزا رسمور ادمح اصبح‘‘ ہی آواز اس دقر ر ر ب اور دنل یھت ہک اتگل اھت ہک دؽ ودامغ ےک امتؾ ردے ریچیت وہیئ ابرہلکناجےئ یگ ذٰہلااس ایہٰل آواز وک اےنپ ادنر دابےئرےنھک ےک ےئل اعزجہ وک اانپ اہھت زور ےس اےنپ ہن ر رانھک ھڑا۔ رگم وجیہن ہی ایہٰل آواز مت وہیئ نیع ایس ےحمل رکمؾ ومرتحؾ اطعء ابیجمل راہد اصبح ےن اس ابربتک انؾ ’’رضحت اصزبحادہ رمزا رسمور ادمح اصبح‘‘ اک ایہن اافلظ ںیم وطبر ۃفیلخ احیسمل ااخلسم االعؿ رک دای۔ اس وتق اس اعزجہ یک وخیش اور ذجابت رکشت ےس وج تیفییھتوہاناقلباؿےہ۔الدمح ہّٰلیل ذاکل۔رکاتےہاپکدؽوکقحدؽںیموا اتےہ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص678 اترخیرحتری9؍یئم 2006ء)
دخاےکوبحمبدنبہاکااختنب رھپ ایہن ابربتک وخاوبںںیم ہییھب ذرکےہہکبختنم وہےن واالہفیلخ داین اکبس ےسکی ووجد وہ ۔۔انچہچنرکمؾلدبامیلحلاشدہاصبحرمیبہلسلساؿرکےتںیہہک’’19؍ا رلی2003ءوکامنز رجف ےس لبق وخاب داھکی ہک اکی اہؽ امن ہرہ ےہ اس ںیم ھچک ولت عم ںیہ۔ اور اس ابت اک ااظتنر رک رےہ ںیہ ہک اہلل اعتٰیل ےک اپس اؿ ولوگں ےک انؾ عم وہ رےہ ںیہ۔ وج داین ںیم بس ےس زایدہ کی ںیہ۔ وت ںیم دن ڑیایھ ں ڑچ رک اس اہؽ ےک اپس اجات وہں۔ وت اس ےک دروازے ر اکی رہدیار ےڑھاےہ۔اسےنےھجمدھکیرکوفراًدروازہوھکؽدایاورںیموفراًادنرالچایگ۔اوررہےدارےندروازہ دنب رکدای۔ اہؽ ںیم اب لک ادنریا اھت۔ تہب ےس ولت زنیم ر ےھٹیب ںیہ اؿ ےک رصػ رس رظن آےت ںیہ وج ا لھ ا لھ رک او ر ا ےتھ ںیہ اُس ٹس وک دےنھکی ےک ےئل سج ر انؾ ےھکل اجرےہ ںیہ۔ ےھجم ہی اظنرہ دھکی رک تہب وخػ آای۔ ںیم وفراً دروازے ےک اپس یہ زنیم ر ھٹیب ایگ… وت ںیم ےن داھکی ہک وھڑی یہ دری ںیم اکی اک ذڑبے اس ز اکاو ر دنلوہا۔ اس ر او ر اپچن ھانومں یک ہگج اخیل ےہاور
18
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ےچین اب لک اخیل ہگجےہرصػ اکی انؾڑبےرحوػ ںیماھکلوہا ےہ’’رمزارسمور ادمح‘‘ وت ںیمہی انؾ دےتھکییہ ہرےےسابرہآایگ۔اوررہےدارےندروازہدنبرکدای۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص635-634 اترخیرحتری14؍ونربم2005ء)
ایس وخاب یک اتدیئ رکمؾ دیس میل ادلنی ادمح اصبح اسقب غلبم اجرارج ادمحہی نش دیل احؽ اقدایؿ یک اس وخاب ےس وہیت ےہ ہک بختنم وہےنواال ہفیلخ اہلل اک وبحمب رتنی دنبہ وہ ۔۔وہ اؿ رکےتںیہ: ’’ںیم دخاوک احرض وانرظ اجؿ رک ہی اافلظ ھکل راہ وہں ہک بج رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراع (رہم ﷲ) یک ااچکن وافت یک االطعیلموت دؽ یک تیفی ھچکبیجوہ یئگ۔ درگی داعؤں ےک اسھتوصخًہی داع یھب رکات راہ ہک اے ریے اہلل! وج ریا وبحمب رتنی اور رقمب دنبہ ےہ وت اس وک امہرا اامؾ بختنم رفامدے۔بج ہی داعرک راہاھتوت اس وتق ابرابر دؽںیم رضحت اصزبحادہ رمزارسمور ادمحاصبحاک انؾ آات راہ۔ رھپ ںیم ور رک داعؤں ںیم گل ایگ۔ رھپ یہی ہک اصزبحادہ رمزا رسمور ادمح یہ ہفیلخ وہں ےگ۔ اور یہی احتل ریہ اہیں کت ہک مرتحؾ ومالان اطعء ابیجمل راہد اصبح ےن ہی االعؿ رفامای ہک رضحتاصزبحادہرمزارسمورادمحاصبحۃفیلخاحیسمل ااخلسمبختنموہےئگںیہ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص638 اترخیرحتری30؍ا رلی2003ء)
ایسرطحوارٹکرمزاادمحادلنیاصبح(وہویمھتی)ےناؿایکہک ’’ریےےٹیبوی فسدنمیادمحیکویبیٰ،ینبلدنمیےنوخابںیمداھکی۔وکیئاویچن آوازںیم ہہ راہےہہکرضحترمزارسمورادمحاصبح۔انباہللںیہ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص710-709 اترخیرحتری14؍ونربم2005ء)
انب اہلل ےک معیے اہلل ےکےٹیبےک ںیہاور رواحین زابؿںیمہی واحورہ اہلل اعتٰیلےک اخص ایپروں ےکےیلاامعتسؽایکاجاتےہ۔
19
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
آےنواےلہفیلخیکااسکنری رکمؾ وصقمدادمحاصبحےناؿایکہک ’’رضحتۃفیلخاحیسملااراعرہماہللیک وافتواےلدؿ ےینیاوررکبںیمداعںیئرکاتوہا وسایگ۔ اسرات وخاب ںیم داھکی ہک ااختنب الختفوہ راہ ےہ۔ اوررضحترمزا رسمور ادمح اصبح اک انؾ ہفیلخ ےک ےئل شیپ ایک اجات ےہ۔ سج ر آ رفامےت ںیہ ہک ںیم وت اساقلب ںیہن ہک ھجم ر ہی وب ھ راھک اجےئ۔ اس ےک دعب امتؾ زبروگں ےن اہھت ےڑھے رک ےک آ ےک قح ںیم وو دای اور آ وکہفیلخنچایل۔ اس ےسل ےلاخاسکرےنہنوترضحترمزارسمورادمحاصبحوکداھکیاھتاورہنیہرییالماقت آ ےس وہیئیھتاورہن یہںیم آ ےکانؾےس وافقاھت۔اس ےکدعب اخاسکرےک رکب یک احتل اجیت ریہ اور دیل نوکؿ وہایگ۔ اس ےک نیت دؿ دعب ااختنب الختف ںیم رضحت رمزا رسمور ادمح اصبح ےکااختنباکاالعؿوہاوتدؽدمحےسرھبایگ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص648 اترخیرحتری 24؍اوتکرب2005ء)
آےنواےلہفیلخاکاقمؾدخایکرظنںیم اہجں کت ےئن بختنم ہفیلخ یک تافت اور اقمؾ اک قلعت ےہ وخاب ںیم اہلل ےک ایپروں وک وہےن واےلہفیلخ ےک انمگؾ ووجدےک ابرے ںیم اہیں کتات دایایگ اھتہک اس یکاممتلثآرضحنتﷺ اور آ ےک ضعب افلخء اور رضحت حیسم وموع ؑد اور آ ؑ ےک افلخء ےس یھب اپیئ اجےئ یگ اور ہی ووجداؿیکیئکوخویبںاکاحلموہ ۔۔انچہچنرکمؾانرصادمحاصبحوجمہکاؿرکےتںیہہک ’’رضحت اصزبحادہ رمزا رسمورادمح اصبحےک وطبرۃفیلخ احیسملااختنبےکوتق ہکبجMTA ر ایھب ںیم ےن آ وک ںیہن داھکی اھت ہک ےھجم آن رور یبن ارکؾ ی اہلل ہیلع و مل یک زایرت بیصن وہیئگ۔ اس زایرت ےک دعب ںیم ےن رضحت رمزا رسمور ادمح اصبح وک MTAر داھکی اور وجیہن آ ےن اینپ آںیھکن او ر اؤاھںیئ اور رمیہ ےن Close upایل وت ےھجم یلج ےک رکٹن یک رطح اکٹھج
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
20
اگہکآ یکاورآن رور ی اہلل ہیلع و مل یک آوھکنںںیمارہی اممتلثیھت (ارگہچانبو فلتخم ےہ)۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص726 اترخیرحتری 2دربمس2004ء)
اس ںیم ااشرہ اھتہک رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل آرضحنتﷺیک تبحم اور ریپوی ےک ابثع آن رورﷺ یک رواحین ریصبت ےس ہصح اپےن واےل ںیہ۔ یھبت دخا اک ہی وبحمب دنبہ’’ابراامتن‘‘ اؤاھےنےکےیلانچایگ۔ رکمؾ لدب ادیمحل اخؿ اصبح ےن دوامجیل اشؿ رےنھک واےل افلخےئ راہدنی ےس وطبر اخص الختف اخہسم یک ابربتک اممتلث ےک ابرے ںیم ااختنب ےس لبق وخاب ںیم داھکی ہک ’’انجب رسمور ادمح اصبحہفیلخ نب ےئگ ںیہ۔ وخابھچک اس رطح ےساھتہک اکیاہؽ ںیم اکی اجیٹ اگوہا ےہ اور اجیٹ ر دن رکایسں ریھ وہیئ ںیہ۔ وج اخیل ںیہ رگم اجیٹ ےک اردرگد ولوگں یک لہچ دقیم وہریہ ےہ۔ وخاب ںیم ایس اجیٹ یک رطػ دھکی راہ وہں وھڑی دری دعب ریے اکونں ںیم اکی دنل آواز ئانیئ دیتی ےہ سج ںیم ہی اہ اج راہ ےہ ’’ اہں ںیہ اوبرکب اہں ںیہ نامثؿ اںیہن دلجی البؤ۔ انجب رسمور ادمح اصبح رشتفی ال ےکچ ںیہ‘‘ ےھجم اضی مولؾ وہات ےہ ےسیج اؿ دوونں افلخء وک رضحت رمزا رسمور ادمح اصبح ےک اابقتسؽ ےک ےئل البای اج راہ ےہ۔ اس ےک دعب ریی آھکن لھک یئگ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤای)
رضحتحیسموموع ؑدےساممتلث رضحت حیسم وموع ؑد ےس رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل یک اشمتہب ےک ابرے ںیم رکمؾ اشدہنامثؿاصبحےناینپ ہیرؤایاؿہک ’’22ا رلی 2003ء وک امنز رجف ےک دعب تیب ادمحہی ںیم وھڑی دری وسای وہں وچہکن رات وک افحتظیکووییٹ راھت۔وتوخابںیمداھکیہکرضحتحیسموموعدہیلعاالسلؾاینپنیعوجاینیکرمعںیم
21
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ںیہ اور اجیٹ ر ےڑھے وہ رک رقری رک رےہ ںیہ اور ںیم اؿ ےک اسےنم اھٹی وہں۔ اور اس ےک دعب ریی آھکن لھک یئگ۔ اس وتقرضحتۃفیلخ احیسمل ااراع (رہم اﷲ) وک دنف ںیہن ایک ایگ اھت اور ہنیہ اینااختنبوہااھت۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص701 اترخی 17؍ا رلی 2005ء)
آےنواےلہفیلخیکرضحتۃفیلخاحیسملااثلینؓےساممتلث رکمؾ اصی ایض ا مل اصبح اتلم انوواڈنای ےن رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل وک رضحتخلیفةاحیسملااثلینؓیکلکشںیموخابںیمداھکی۔وہاؿرکےتںیہہک ’’ںیم ےن 23ا رلی 2003ء یک ےک وک اکی وخاب داھکیہک ںیم وفؿ رکےک ومولی رینم ادمح اصبح ےس الختف ےک ااختنب اک رزٹل وپاتھچ وہں۔ وہ ےتہک ںیہ ہک رضحت لض رمع ہفیلخ بختنم وہےئ ںیہ۔ ںیم ےن اںیہن وپاھچ ہک ںیم اب اںیہن ےسی اخم ب رکوں۔ اوہنں ےن وجاب دای ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ہہ رک۔ ظفل اخسم ےک ابرہ ںیمدعبںیم ںیم ےنومولی اصبحےس درایتف ایک ویکہکن ےھجم رعیب اک اب لک ومعمیل ملع ےہ اور ریی امدری زابؿ اتلم ےہ۔ اوہنں ےن وخاب ںیم ےھجم اہ ہک رضحت لض رمع ہفیلخ بختنم وہےئ ںیہ۔ اضی مولؾ وہات ےہ ہک وہ ۔ڑی ررفس رک رےہ ںیہ اور ایھب دنلؿںیہنےچنہ… رگمرضحترمزارسمورادمحاصبحاکااختنبوطبرۃفیلخاحیسمل ااخلسموہاےہ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص726-725 اترخیرحتری23؍ا رلی2003ء)
(روزانہمالضفلآؿالنئدنلؿ11وجؿ2022ء) وہہفیلخ ’’انرصادلنی‘‘وہ ۔ رکمؾ اخدلعیمس اصبحنشلگ اابقؽ رغیب رکایچ ےن وخاب ںیمآویناےل ہفیلخ وکرضحت خلیفة احیسملااثلثلکیکوصرتںیمتعیبےتیداھکی۔وہاؿرکےتںیہہک
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
22
’’ںیم دخااعتٰیل وک احرض و انرظ اجؿ رک ہیفلح اؿ ھکل راہ وہں وج ہک ریی تیفی ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ےک ااختنب ےک دوراؿ اقمبؾ تیب الضفل دنلؿ امنز رغمب اور اشعءیھت۔ وہھچک اس رطح ےس یھت۔ امنز رغمب و اشعء عم یک یئگ اور اس ےک دعب مہ امتؾ ارفاد امجتع اس رطح ےس وفصں ںیمھٹیبےئگاورےئنۃفیلخاحیسمل ےکااختنباکااظتنررکےنےگل۔ رہ آؿ درود رشفی اک ورد اور اسھت ہی یھب داع رکراہ اھت ہک اے دخا! آےن واال رہرطح ےس اجےن واےلہفیلخ اک معن ادبلؽ وہ۔ہک ااختنب ےک االعؿ ےس دنےحمل ل ےل ریی رظنآامسؿ ریھت وت ںیم ےن داھکی ہک رییھٹیپ یک رطػ ےس اکی اتسرہ ٹواٹ اوراکیفدور کت رظنآایاور ہلبق رخاجرک اس یک روینش مت وہیئگ۔ اس اظنرہ وک داھکی وترضحتحیسم وموعدہیلع االسلؾ یک دیپا ش یک وج اشناینں اتیئ یئگ یھت ہک اؿ یک دیپا ش ر تہب اسرے اتسرے آامسؿ ےس ٹوںیٹ ےگ وت دؽ وک اکی رطح ےس ہی یلستوہیئگہکاؿاشءاہللآےنواالہفیلخیھبدخااعتٰیلےک لضےسرضحتحیسموموعدہیلعاالسلؾیک وصخایصت اک رہظم وہ ۔۔ اس ےک دن ٹنم دعب امکیئ ےس انجب ومالان اطعء ابیجمل راہد اصبح یک آواز آیئ ہک دخااعتٰیل ےک لض ےس ےئن ہفیلخ اک ااختنب ل ںیم آایگ ےہ۔رضحت اصزبحادہ رمزا رسمورادمح اصبحۃفیلخ احیسمل ااخلسم بختنم وہےئگ ںیہ۔ اؿ ےک االعؿںیم وجاافلظھجم کت ےچنہوہ ہی ےھت ہک رضحت ۃفیلخ احیسمل ااثلثل ااختسرہ ںیم رشتفی الےئ اوراوہنں ےنرضحت رمزا رسمور ادمح یک تعیب یل۔۔۔دؽ وک یلست وہیئ ہک رضحت ۃفیلخ احیسمل ااثلثل وک دخا اعتٰیل ےن انرصادلنی اک اطخب اطعایکاھت۔اؿاشءاہللہیہفیلخیھبانرصادلنیوہ ۔۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص713 اترخیرحتری 2؍ونربم2005ء)
رضحتخلیفةاحیسملااراعکےساشمتہب رکمؾ راان آاتفب ادمح اصبح فیطل آابد دیر آابد وک وخاب ںیم آویناےل ہفیلخ یک اممتلث رضحتخلیفةاحیسملااراعکےساتیئیئگ۔وہاؿرکےتںیہہک
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
23
’’اخاسکر ےن الختفاخہسمےکااختنبےس اکیامہلبقوخابںیمداھکی ہک تہبےسولت عم ںیہ۔ اسیج ہک ہسلج ےک دونں ںیم وہےت ںیہ۔ ریی الماقت احظف رفظم ادمح اصبح اور دیس رصنت اپاش اصبح ےس وہیئ ےہ۔ مہ ولت اکی ہرے ںیم ےلچ اجےت ںیہ۔ رکمؾ احظف رفظم ادمح اصبح اتےتںیہہکالختفاک ااختنبوہراہےہ۔ںیمدھکی رکآاتوہںہکوکؿہفیلخ ےنبںیہ۔وھڑییہدری دعب آرک اتےت ںیہ ہک رضحت رمزا اطرہ ادمح یہ دوابرہ ہفیلخ بختنم وہےئگ ںیہ ۔ مہ بس ولت تہب وخشںیہ اورداعرکےنگلاجےتںیہ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص597 اترخیرحتری 8؍وجالیئ 2004ء)
دورالختفاخہسمیکوصخایصت
یت رکمؾ نمیل ا جی اصبحایبمیگ ےن اینپ رؤای ںیمآویناےل ہفیلخ وکرضحت خلیفة احیسمل ااراعک ےس مسجںیمڑبااوردقںیمابملداھکی۔وہاؿرکےتںیہہک ’’ںیمےنوخابںیمداھکیہکریثکادعادںیمولتاکیےئنہفیلخیکرطػڑب رےہںیہوجہک رضحت رمزا اطرہ ادمحۃفیلخ احیسمل ااراعںیہن ںیہ۔ہی وخاب 20؍رفوری 2003ءںیم دیھکی۔ بج ولت اےھٹک وہ رےہ ےھت وت دکیؾ اںیہن مکح وہا ہک رہھٹ اجںیئ ویکہکن دوونں رمد ووخانیت اےھٹک لچ رےہ ےھت۔ اور ہی وج رہھٹ اجےن اک مکح وہا اھت۔ ہی اکی یس اکپرےن واےل آےل ےس دای اجراہ اھت اور بجولترہھٹےئگوتےھجمادنازہوہاہکرمدوعروتںوکاکیڑبےافےلصےسدحیلعہایکایگاھت۔رھپاس ےک دعب ولوگں وک مکح وہا ہک زیتی ےس دوڑےت وہےئ ےئن ہفیلخ یک رطػ ڑبوھ۔ بت ےھجم ادنازہ وہ اہک ولت یس دیجنسہ دوڑ ںیم رشکی ںیہ۔ ںیم ےن اےنپ آ وک ڑبی زیتی ےس دوڑےت وہےئ اپای ہی رہسگآاسؿ دوڑںیہن یھت۔رہباحؽ ےھجماس ابتاک اکی دحکت اوسفس وہاہک ںیم ےن داھکی ہک ھچک وعرںیتاسدوڑںیمھجمےسآےگلکنیئگںیہ۔ بج امتؾ ولت سگر ےئگ ںیم ریحای ےس ایک داتھکی وہں ہک رہ مس ےک اجونر یھب اس تمس ںیم دوڑ رےہ ںیہ وہ ااہتنیئ ربؼ راتفری ےک اسھت دوھؽ اُڑاےت وہےئ دوڑ رےہ ےھت۔ ںیم اس ہگج یک
24
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
اشکدیگ ےس ریحاؿ رہ ایگ۔ اہجں ہی واہعق وہ راہاھت۔ اس ےک دعب ںیم ےندیف افاتخںیئ یھب اسری داین ےس اڑےت وہےئ ےئن ہفیلخ یک رطػ آےت وہےئ دںیھکی۔ اوہنں ےن اسرے آامسؿ وک آراؾ ےس اڑےت وہےئ دیف رگن ےس رھب دای اھت۔ ابآلرخ سج ہفیلخ وک ںیم ےن داھکی اؿ اک ووجد ڑبا اور ابمل اھت۔ رضحتہفیلخ اطرہادمحاصبحرہماہللےکمسجےس۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص588ات590 اترخیرحتری 10؍ا رلی 2006ء)
زامہنالختفاخہسماکابملوہان ےئن ہفیلخ ےک ےبمل دق ےس دورالختف اخہسم ےک ًاتبس ابمل وہےن اک وہفمؾ اکی اور وخاب ےس یھب اظرہ ےہ۔انچہچن رکمؾ اصی اے ویکفیس ادلنی آػ اڈنای ےن اینپ وخاب یک ریبعت ںیم رضحت خلیفةاحیسملااخلسمادیہاہللاعتٰیلیکرمع90اسؽاکااشرہایلےہ۔واہللاملع۔وہاؿرکےتںیہہک ’’ںیم ےن 18؍ا رلی 2003ء یک رات وک داھکی ہکںیم دوھاؿ اسیہ ہی نسرکایگوہں ہکدیس وقعیب اارامحؿ اصبح (امجتع ےک صلخدوتس)اک ااقتنؽوہایگ ےہ۔ دورسےولت یھب ےھت۔ ںیمےنداھکیہکاؿیکالشھڑیوہیئےہاورولتدھکیرےہںیہاورںیمیھباوسفسےکاسھتدھکی راہوہں۔ دورسے دؿ 19؍ا رلی وکربخیلمہکرضحتۃفیلخاحیسمل ااراع (رہم اہلل)یک وافت وہیئگ ےہ۔۔۔ ںیم ےن اینپ اجبن ےس ہی میہفت یک ( )iانجب وقعیب اارنمح یک رمع 90اسؽ ےہ اس ےئل وضحر یک رمع یبمل وہیگ۔ ( )iiیبن رضحت وقعیب ہیلع االسلؾ ےک کڑےک وی فس ہیلع االسلؾ یک تفص ےل رک رضحت رمزا رسمور ادمح آےئ ںیہ۔ نکی اےنپ اور اگیب ونں یک رطػ ےس ھچک یکلہ یس اخمتفل وہیگ سج رطح رضحت وی فس ہیلع االسلؾ رھگے وہےئ ےھت۔ نکی اہلل اعتٰیل روح ادقلس ےک ذرہعی تہب دنل اشؿواالانبدے ۔۔اور علطم اب لک اصػ رکدے ۔اورزربدتس ذنہ ومہف دے ۔ اوردراجت دنلرکے ۔اوروضحراکنسحولسکاخموفلںےکدؽتیجےل ۔۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص633 اترخیرحتری 7؍ربمتس2004ء)
25
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
آےنواالہفیلخ’’ تمعاہلل‘‘ رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتیل اک اکی اور تافیت انؾ ’’ تمع اہلل‘‘ وخاب ںیم داھکای ایگ۔رکمؾ احظفلدباالیل اطرہ اصبح اؿ رکےت ںیہ’’ :اخاسکر ےن اکی امہلبق وخاب ںیم رضحت خلیفة احیسمل ااراع (رہم اہلل) یک وافت دیھکی اوروج رہچہ وافت ےک دعب MTAر مہ ےن داھکیٖہنیع یہی رہچہ وخاب ںیم رظنآای۔ڑبا شاشش راشش رہچہ وگای ہک ایھب وس ےک اھٹ اجںیئ ےگ۔ اخاسکر ےن اانپ وخاب یس وکہن اتای۔ یس وک اتےن اک وحہلص یہ ںیہن ھڑ راہ اھت۔ وضحر رہم اہلل یک وافت ےس ےل رک الختف ےک ااختنب کت ہمہ وتق یہی داع رکےن یک وتقیف یلم ہک اہلل اعتٰیل امجتع وک رہ آزام ش ےس اچبےئاوردلجالختفیسیجمیظع تمعاطعرفامےئ۔ یہی داع رکےت وہےئ اخاسکر رات وک وسای وخاب ںیم دخا اعتیل ےن داھکای ہک اکی وخروصرت ۔ڑی آرک ریک ےہ۔ اس ںیم ےس رضحت اصزبحادہ رمزا رسمور ادمح اصبح ارتے ںیہ۔ اکی اور دوتس اسھت ںیہ اؿ یک اچہپؿ ہن وہیکس۔ اخاسکر ےک اکونں ںیم آواز آیئ ’’ تمع اہلل ،تمع اہلل‘‘۔ اس ےک اسھتیہ اخاسکریک آھکنلھک یئگ۔ اخاسکر اؤاھووض ایک ونالف ھڑ۔ے۔ رات 3:40ےجب ااختنب الختفاکاالعؿوہاوتدخااعتٰیلےکوضحردجسہرکشاداایک۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص598 اترخیرحتری29؍ا رلی2003ء)
اےنپ دادارضحتاصزبحادہرمزارشفیادمحؓےکرو ںیم رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ےک ااختنب ےس لبق آےنوایل رؤای ںیم اکی اہنتی امہ ابتاؿ ایل تافت ےس قلعت ریتھ ےہنجیک یگشیپ ربخ دییئگ ہکآ اہنتی ہدمہ اور اپزیکہ تافت ےکاحلماور اصبح رشػو تمشوہںےگ۔ضعب ابمرکانومںںیم ےس اکی انؾ آ ےک دادا رضحت اصزبحادہ رمزا رشفی ادمح اصبحؓ اک ےہ نج ےک رو ںیم آ وکرکمہم زدیبہ مگیب اص ہب اہیل رکمی ادمح میع اصبح وی نٹس ارمہکی ےن داھکی وہ اؿ رکیت ںیہ ہک ’’سج دؿ الختف اخہسم اک ااختنب وہان اھت۔ رات وک ںیم ےن وخاب داھکی ہک رضحت رمزا رشفی ادمح اصبح
26
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ںیہنج ےھجم نپچ ںیم رقبی ےس دےنھکی اک وم ع الم اھت۔ اکیل انکچ ےن وہےئ ےڑھے ںیہ۔ اؿ ےک اہھتںیمھچکاک ذاتںیہ اوردلدنالاسرظنآای ہکدوڑگیواےلےڑھےںیہ نجوکوہاک ذاتدے رےہ ںیہ۔ ےک اُھٹ رک ںیم ےن ہی وخاب اینپڑبی یٹیب وک وینایرک ںیم ئانیئاور اہ ہک اشدی رمزا رسمور ادمحاصبحہفیلخںینب ےگ۔رہباحؽداعرکےترےہاوراہللاعتٰیلےنامہرے موکوخیشںیمدبےت وہےئرضحترمزارسمورادمحاصبحوکاتجالختفانہپدای۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص716 اترخیرحتری20؍وجؿ2004ء)
ااہلؾ ’’وہابداشہآای‘‘ رضحت حیسم وموع ؑد وک رضحت رمزا رشفی اصبح ےک ابرہ ںیم ااہلؾ وہااھت’’ :وہ ابداشہ آای‘‘۔ وجاظرہاًاؿےکاوراؿےکےٹیبےکابرہںیموپراہنوہاہکایہٰلدقتری ےکاطمقب اؿےکوپےترضحت خلیفةاحیسملااخلسمادیہاہللاعتٰیلیکرواحینابداشتہاورالختفیکرطػااشرہاھت۔ ویکہکن رضحت حیسم وموعدہیلع االسلؾ ےک اس امجیل دور ںیم ’’ابداشہ‘‘ ےس رماد اظرہی وکحتمںیہن ہکل رواحین ابداشتہینعی الختف یہیھت اسیجہک الختف اخہسمںیم امجتع ےک اعریگمل الیھپؤ امیل وتعس و دختم ااسنتین وریغہ یک دبوتل امجتع اور اس ےک رسرباہ وک اعیمل حطس ر م ذپریایئ یلم اور اکی اشاہہن ر ب اور زعت و واجتہ اطع وہیئ۔ انچہچن وی یٹتی رفٹس ےک ذرہعی اعیمل حطس ر دختم ےک اےسی ے ریظن اکؾ وہرےہ ںیہ ہک ڑبے ڑبے املسمؿ ابداشوہں وک یھب اس یکوتقیفںیہن۔ ایس رطحالختفاخہسمےکابربتکدورںیمابداشوہںیکحطس رامجتعےکراےطبوہےنےگل اوروضحراونر ےن اںیہن ایقؾ انم ےک وطخطےھکل۔رھپآ ےن اشاہؿ تکلممیک رطحفلتخم اممکل لتم یکاپر یٹسںیماطخبرفامرکیھب ہیااہلؾوپریرفامدای۔ رھپ ’’ابداشہ‘‘ ےک اطخب ےک اسھت رضحت رمزا رشفی ادمح اصبح وک ’’اقی‘‘ اک بقل یھب دایایگ۔سجیکریبعت اؿےکوپےترضحترمزارسمورادمحاصبحےکدورںیملھکرکاسےنمآیئےہ۔
27
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
رضحتحیسموموع ؑدےنونجری 1907ءوکرؤایاؿ رکےتوہےئرفامای: ’’رشفی ادمح وک وخاب ںیم داھکی ہک اس ےن ڑگی ابدنیھ وہیئ ےہ اور دو آدیم اپس ےڑھے ںیہ۔اکیےنرشفیادمحیکرطػااشرہرکےک اہہک’’وہابداشہآای‘‘۔ دورسےےن اہہکایھبوتاسےناقیاننبےہ۔‘‘ (دبردلج6ربمن1،2ومرہخ10ونجری 1907ءہحفص3ذترکہہحفص)584
آےنواالہفیلخ’’اقی‘‘ ایس رطحرضحت خلیفة احیسملااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل وک’’وطبراقی‘‘ یھب داھکای ایگ اسیج ہکرکمؾ وارٹک ابمرک ادمح رشفی اصبح اؿ رکےت ںیہ’’ :رضحت خلیفة احیسمل ااراع رہم اﷲ یک وافت ر دؽتہباداسےھت…اسدوراؿوخابںیمایکداتھکی وہںہکروبہںیمولتاےھٹکںیہاورالیسبےہ وعاؾ اک اور اکی اہھت ر تعیب وہریہ ےہ۔ںیم اےنپ دوںوتں ےس ہت رکات وہں ہک س یک تعیب وہریہ ےہ۔ وت ہت اتلچےہ ہک روبہ ےک اقی یک تعیب وہریہ ےہ انچہچن ںیم یھب تعیب رک ات وہں۔ےک اےنھٹ ےک دعب اخاسکر اینپ الیملع ںیم رظن دوڑاات ےہ ہک روبہ اک وکؿ اس اقی ےہ سج یک تعیب اخاسکر ےن وخاب ںیمیک ےہ۔وت دؽ یلستںیہن اپات۔انچہچن اکی ای دو دؿےک دعب بجرضحت رمزارسمورادمحاصبحاکاالعؿوطبرخلیفةاحیسمل ااخلسموہاوتاسوتقتعیبوترکیلرگمدؽںیماکی ابتیھت ہکوخابںیموتںیم ےنتعیب اقی یکیک یھت رگم آج االعؿ اریاقمیم وانرظ اٰیلعاصبح اکوطبرخلیفة احیسملایکایگ ےہ۔دخا رنیقی ر ےتھ وہےئ تعیبیک ہک ریی وخاب نکم ےہیچسہن وہرگم ہی االعؿرہباحؽث اےہاورہیدخایئہلسلسےہ… اسوکالھبےنیکوکششیکویکہکنوخابایسییھت ےسیجہکاظنرہاصػاوررھاےہ۔رہباحؽاےلگیہدؿبجرضحتخلیفةاحیسمل ااراع(رہماہلل)اک ہبط ہعمج رفومدہ 12؍دربمس 1997ء M.T.Aےن ابر ابررشن ایک سج ںیم وضحر(رہم اہلل) ےن اقی اک ظفلیہ اامعتسؽ ایکہک وہاقی ےھت۔ہی ہبط نسرک اینت یلست وہیئہکاؿ ےس ابرہ ےہ۔ںیم وہذجابتونکملق رںیہنال اتکہک سرطحریےربےنریییلستےکاسامؿدیپاےئک۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص666-665 اترخیرحتری27؍اوتکرب2005ء)
28
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
اسیجہک وارٹک اصبح وموصػ ےن اؿ ایک ہی ابت یھب درتس ےہہک وضحروکلبق از الختف 1988ءات دربمس1997ءوطبرربممرمزکی اضقء وبرو دختمیکوتقیفیلم۔اتمہآویناےلہفیلخ ےک اقیوہےنںیم اسےکدورالختفںیمادمحہیاظنؾاضقءیکاعریگملوتعسیک رطػیھبااشرہاھت۔ انچہچن رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ےک َدور ںیم 11زمدی اممکل ںیم ہغیص اضقءاک ایقؾ ل ںیمآایاورآ یہ ےکدورںیم امجتع ےکہمکحم اضقء روساسؽ لمکم وہےن راب کت لک 18اممکل ںیم ہی اظنؾ مکحتسم وہ ہ اےہ۔ نج ںیم اپناتسؿ ےک العوہ اھبرت ،ہلگنب دشی، ییل ئ ت المایشیئ ،اڈنوایشین ،وامنرک ،رجینم ،ج م ،اہڈنیل ،انروے ،وسڈیؿ ،اڈنیلگن ،امشیل ارمہکی ،آرٹسایلی، وینزیڈنیل،امرسشیاورزنتاہینےکاممکلاشلمںیہ۔ اقدعہ ےک اطمقب اؿ بس اممکل یک اںیلیپ وضحر ےک اپس آیتکس ںیہ۔الختف اخہسم ںیم دارااضقلء ےک اج زہ ےک اطمقب رقتی رہ نیت ںیم ےس اکی سیک ےک ابرے ںیم یس ہن یس رفقی یک رطػ ےس الزیم وطر ر اعمہلم وضحرِ اونرا دیہ اہلل اعتٰیل یک دختم ادقس ںیم شیپ ایک اجات ےہ۔ ’’اقی‘‘ وہےن اک ہی ہتکن اس ےیل یھب امہ ےہ ہک روسؽ رکمیﷺ یک وگشیپیئ ںیم حیسم وموعد ےک ےیل ’’حکما عدلا‘‘ ینعی فصنماقی وہےن ےک اافلظ ےھت۔وج اسحیسم ےکانبئ اورہفیلخ وہےن ےکاحلظےسرضحتخلیفةاحیسملااخلسمادیہاہللاعتٰیلےکدورںیمدبرہجٔاوٰیلوپرےوہرےہںیہ۔ اور ویںااہلؾرضحتحیسموموع ؑداکوہہصحیھبوپراوہایگہک’’ایھبوتاسےناقیاننبےہ۔‘‘
رضحتاصزبحادہرمزاوصنمرادمح ےکرو ںیم رضحتخلیفةاحیسملااخلسمادیہاہللاعتٰیل وکآ ےکوادلرمزاوصنمرادمحاصبحےکرو ںیم یھب داھکایایگاسیج ہکرکمؾریصن ادمح اصبحاشرٹل۔ارمہکی ےن اؿایک ےہ20’’:؍ا رلی یک رات ااختنب ےس اکی رات ل ےل وخاب ںیم داھکی۔ اکی Paperر اکےل امررک ےس ومےٹ اافلظ ںیم اھکل ےہ’’رمزاوصنمرادمح‘‘ ایسراتہیوخابدود ہعداھکی۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص660 اترخیرحتری 25؍ا رلی2003ء)
29
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
زس رصنت اتممز اص ہب کلم زوہج میسن ادمح اشدہ اصبح ےن رؤای ںیم داھکی ہک این ہفیلخ ’’انب وصنمر‘‘ وہ ۔وہاؿرکےتںیہہک’’رضحتخلیفة احیسمل ااراع(رہماہلل)یک وافتواےلدؿڈنمی داہؤادلنی ںیم دخاؾ وااصنر اک اعامتع وہراہ اھت ہک ریے ےٹیب ےن االطع دی ہک رضحت خلیفة احیسمل ااراع (رہم ﷲ) ااقتنؽ رفام ےئگ ںیہ۔ ہی نس رک ںیم روےن یگ اور اہلل اعتٰیل ےک وضحر داع رکےن یگ ہک اے اہلل اعتیل!اتہک ابہفیلخ وتق وکؿےنب ۔۔وت ریے اکؿںیم نیتد ہع ہی آوازآیئ ہکانب وصنمر ،انبوصنمر ،انبوصنمر… رھپبج االعؿوہاہکہفیلخٔ وتق رمزاوصنمرادمح اصبح ےک ےٹیب، رمزارسمورادمحاصبحبختنموہےئگںیہوتوخیشیکوکیئااہتنہنریہ۔‘‘ (امجتعادمحہیںیم ایقؾ الختف ےک ابرہ ںیم ااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰل ااشرے ہحفص65 اترخی رحتری 18؍ا رلی 2005ء)
آےنواالہفیلخ’’زعسی‘‘ اکی وخاب ںیم رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اک تافیت انؾ ’’زعسی‘‘ یھب آای ےہ زعسی رکمؾ ابوبرساے اصی وسوے اصبح اط ب ملع ویوینریٹ آػ ایبمیگ ےن اؿ ایک ہک ’’ومرہخ20،19؍ا رلی 2003ء بج ہک ںیم اےنپ ۔ؤں ںیم ویٹھں ر اھت ریے ڑبے اھبیئ Muhammd A.S Soweےن ےھجم رضحت خلیفة احیسمل ااراع رہم اہلل یک وافت یک ربخ دی۔ ومرہخ 16؍ا رلی 2003ء ربوز وسومار یک بش اکی واحض وخاب ںیم ََ ےن اکی صخ یک وصتری دیھکی۔ دیف ڑگی ےک اسھت اب لک ویسی یہ یسیج ہک رضحت خلیفة احیسمل ااراع رہم اہلل انہپ رکےت ےھت اور وصتری ےک ےچین اھکل وہا اھت ’’رضحت رمزا رسمور زعسی ادمح‘‘ ےھجم اتای ایگ ہک رضحت رمزارسمورزعسیادمحےئنہفیلخںیہ۔ ھچک دونںدعبںیم نش اہؤسابرہ()Barraایگاور اینپ وخاب اریای رنشی ااتسذ یسیعوجزػوک ئانیئ اور ایس روز نش اہؤس ابرہ ںیم MTAےک اکی رورگاؾ ںیم وج دوابرہ رشن وہراہ اھت ںیم ےن رکسنی ر وہ وہ اےسی صخ وک داھکی ےسج ںیم ےن وخاب ںیم د اھکی اھت اور وہ امہرے ےئن بختنم ہفیلخ، خلیفةاحیسمل ااخلسمرضحترمزارسمورادمحادیہاہللاعتٰیلےھت۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص627 اترخیرحتری10؍ا رلی2006ء)
30
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
آےنواالہفیلخ’’فیساہلل‘‘ اکی وخاب ںیم رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل ےک تافیت انؾ ’’فیس اہلل‘‘ اک ذرک ےہ۔ رکمہم اطرہ ونرنی اص ہب رجینم اؿ رکیت ںیہ ہک ’’سج رات الختفِ اخہسم اک ااختنب اھت۔ ںیم یٹ وی ( )M.T.Aر دھکی ریہ یھت ۔ رھپ وساچ دو لفن ادا رکوں۔ لفن ادارکےن ےک دعب M.T.A دےتھکی دےتھکی ےھجم دن ٹنم ےک ےئل دنین آیئگ۔ فیس اہلل ،فیس اہلل یک آواز آیئ اور ںیم اجت یئگ۔ ادرھادرھداھکیرھپ M.T.Aدےنھکیگلیئگاور دنٹنمدعبالختفاخہسماکاالعؿئان۔(الدمح ہّٰل)‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص729 اترخیرحتری16؍وجؿ2003ء)
فیس اہلل ےک معیے ںیہ اہلل یک ولتاراور ہیبقل روسؽ اہللﷺ ےنافحت اشؾورعاؼرضحت اخدل نب ودیلؓ وک اطع ایک اھت۔ سج ںیم رضحت حیسم وموع ؑد ےک اس امجیل َدور ںیم ہی ااشرہ ےہ ہک آےن واال ہفیلخ الب وخػ و ح ر قح و دصاتق اک االعؿ رکےن واال وہ ۔ اور اہلل اعتٰیل آ وک اس دیماؿ ںیم ریغومعمیل رجأتواجشتعاطعرفامےئ ۔اوراخصایہٰل ر بےسآ وکرصنتاطعوہیگ۔
آےنواالہفیلخ’’ری‘‘ رکمؾ ورکمؾ وارٹک ںونر ادمح اصبح آیئ ٹسلشیپس دیرآابد ( AMAرذیڈیٹن) ےن وخاب ںیموضحراونروکرییکوصرتںیمداھکی،وہاؿرکےتںیہ: الختف اخہسم ےک ااختنب ےک وتق وہ رکایچ ںیم ےھت اورًاعبطاکی راشیین اکاعملاھت۔ ااختنب الختف ےک نیت اچر روز دعب اوہنں ےن وخاب ںیم داھکی ہک اکی دنل اقمؾ ر اکی ری اھٹی وہا ےہ سج اک ہن رشمؼ یک رطػ ےہ اور وارٹک اصبح وموصػ اس ےک اسےنم ےڑھے ںیہ۔ آامسؿ ےس اکیروینشارتریہےہوجلسلسمیتلیھپیلچاجریہےہاوراسریےکاو رھڑیتےہاوروارٹکاصبح وموصػ وک اخم ب رک ےک اہ اجات ےہ ہک ہی رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ںیہ۔ اور اس ری وک اخم ب رکےک ہی آواز آیت ےہ’’ :الیس اہلل بکاف عبدہ‘‘ ایک اہلل اےنپ دنبہ ےکےیلاکیفںیہن۔
(اؿرکدہدراالجسدیرآابدومرہخ22ونجری 2022ء)
31
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
’’ےھجمداینیکوکیئاطتقاوردنمشڑکپںیہن اتک‘‘ ایس رطح اکی وخاب ںیم رکمؾ میسن ادمح اشدہ اصبح ےن رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل وک اکی دیف وبکرت یک وصرت ںیم داھکی ےسج اکی روھرے رگن اک الب ڑکپےن یک وکشش رکات ےہ۔وہاؿرکےتںیہ: ’’ومرہخ20,19؍ا رلی 2003ء یک درایمین رات رقتی 4,3ےجب ےک ےٹی وہےئ وخاب ںیم داھکی ہک ریے ہنی ر اکیدیف رگن اک وبکرت آرکاھٹی ےہ۔ ایس دوراؿ ںیماےنپ ابںیئ رطػ اکی روھرے رگن اک اّلبوج وبکرت وک ڑکپےن یک وکشش رکات ےہ۔ داتھکی وہں وفراً یہ وبکرت یک لکش اصزبحادہ رمزارسمور ادمح اصبحیک اپکوصرتںیم دبتلی وہاجیت ےہ۔ اوروہ او ریکرطػےلچاجےتںیہ اور اّلب اغبئ وہاجات ےہ۔اور اسھت یہ مرتحؾ اصزبحادہ رمزا رسمور ادمح اصبح یک اغابئہن آوازئانیئ دیتیےہ۔ہک’’ےھجمداینیکوکیئاطتقاوروکیئدنمشڑکپںیہن اتک۔‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص670 اترخیرحتری28؍ونربم2005ء)
آےنواالہفیلخ’’ریشبامزامں‘‘
رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل اک اکی تافیت انؾریشب امزامؿینعی زامےن وک راشرںیت اطع رکےن واال یھب اکی وخاب ںیم اؿ ایک ایگےہ۔ رکمؾ وارٹک ردی دیس ا مظ اصبح۔ ارمہکی اؿ رکےت ںیہ ہک’’19؍ا رلی 2003ء یکےک دجہ ےس ل ےل ںیمےن وخابںیمداھکیہک تہب ےسولت اکی وخروصرت ابغ ںیم عم ںیہ اور ےتہ وہےئ فافػ اپین ےس ووض رک ےکچ ںیہ۔ اکی رفہتش امن زبرتےتہکںیہہک’’ریشبامزامں‘‘ دیپاوہےکچںیہ۔ںیمےنہیوخاباینپاہیلوکوضحر(رہماہلل)یک وافت یک ربخ ےس ل ےل ئان دی یھت ریی میہفت یہی ےہ ہک ہی وخاب الختف اخہسم ےس کلسنم ےہہک رضحت رمزارسمورادمحخلیفةاحیسملااخلسمادیہاﷲاعتٰیلاکاکیانؾ’’ریشبامزامں‘‘ یھبےہ۔وا ہّٰلاملع‘‘ (امجتعادمحہیںیمایقؾالختفےکابرہںیمااہلامت،وشکػورؤایاورایہٰلااشرےہحفص645 اترخیرحتری29؍یئم 2003ء)
وضحرادیہاہللاعتٰیل امجتعوکہبلغٔاالسؾیکوخربخشایںدےتیآےئںیہ۔ا ل نیطسلوکاخم ب رکےت وہےئ ہبلغٔاالسؾ یک ربخ دےتی وہےئ آ ےن رفامای’’ :اہلل اعتٰیل ےک لض ےس امجتع یک وج
32
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
رتیق وہریہ ےہ اور امجتع سج رطح لیھپ ریہ ےہ ،رہ کلم ںیم اور رہ کلم ےک یئک رہشوں ںیم امجتع یک ادعاد ڑب ریہ ےہ اور امجتع اک اعترػ وہایگےہ اور داین ےک ڑبے ڑبے اویاونں ںیم یھبامجتعاکاعترػوہایگےہ۔وتںیمادیم ےہہکدلجاؿاشءاہللآدنئہسیب،سیچاسؽامجتع یک رتیق ےک تہب امہ اسؽ ںیہ۔ اور آ دںیھکی ےگ ہک ارثکتی اؿ اشء اہللحیسم وموعد ہیلع االسلؾ ےک ڈنھجے ےلت آاجےئ یگ ای م از م املسمونں ںیم ےس ارثکتی ایسی وہیگ ہک وج ہی میلس رکےن وایلوہیگہکادمحتییہیقیقحاالسؾےہ۔‘‘ (وضحراونرادیہاہللاعتٰیلیکابکریبامجتعےکاسھتوروچ لالماقتومرہخ5؍وجؿ2021ء)
آرخںیمداعےہہکاہللاعتیلںیماس تمعالختفیکامکہقحدقررکےنیکوتقیفدےاوراکلم ااطتعرکےتوہےئاسیکدایمئرباکتےسںیموارفہصحاطعرفامےئ۔آنیم
(روزانہمالضفلآؿالنئدنلؿ23وجؿ2022ء)
ّْ َ َ َ ْ ْ َ ُ َ ’’ ِانِی معک یا مسرور‘‘
رضحت حیسم وموع ؑد وک 19؍دربمس 1907ء ںیم ہی ااہلؾ وہےئ: ںیم ریے اسھت وہں اور ریے ا ل ےک اسھت وہں۔ ںیم ریےوب ھاؤاھؤں ۔۔ ’’ںیمریےاسھتاورریےامتؾایپروںےکاسھتوہں۔ ّ َ اِنِیْ َم َعک یَا َم ْس ُر ْور۔اےرسمور!ںیمریےاسھتوہں۔ (ذترکہہحفص)630
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
33
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
34
ااشتعاالسؾیکاشںیخ الختفادمحہیںیماپچناینبدیاشوخںاکالیھپؤاوروھپؽلھپ دہعافلخءراہدنیںیموہےنوایلدتبرجیرتیق ااشتعدنییکیلہپاشخ۔اتفیلوفینصت ااشتعدنییکدورسیاشخ۔ااہتشرات ااشتعدنییکرسیتیاشخ۔آدمامہمانؿاورالماقںیت ااشتعدنییکوچیھتاشخ۔وتکمابت ئ ت ااشتعدنییکاپوچنںیاشخ۔رمدینیاورابم عٹن
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
35
االسؾ یک اشنۃ اثہین ایہٰل شیپ ربخویں ےک اطمقب وچدوہںی دصی ےک دجمد حیسم ودہمی وموع ؑد ےکزامہنںیمدقمریھت۔رضحترمزاالغؾادمحاقدایینؑحیسمودہمیوموعدےن1889ءںیماہللاعتٰیل ےک مکح ےس امجتع ادمحہی یک اینبد ریھ اور1891ء ںیم االسؾ یک وموعدہ رتیق اور اشنۃ اثہین اک ااحہط رکےنےکےئلاپچناشوخںیکاینبد رےنھکاکاالعؿرکےتوہےئرفامایہک’’اسمیکحودقریےناساعزج وک االصح الخقئ ےک ےئل جیھب رک۔۔۔ داین وک قح اور رایتس یک رطػ ےنچنیھک ےک ےئل یئک اشوخں ر ارم اتدیئ قحاورااشتعاالسؾوکمسقنمرکدای۔۔۔ہیاپچنوطراکہلسلسےہوجدخااعتٰیلےناےنپاہھتےس اقمئ ایک۔ ۔۔دخااعتٰیل یک رظن ںیم ہی بس رضوری ںیہ اور سج االصح ےک ےئل اس ےن ارادہ رفامای ےہوہاالصحزجباامعتسؽاؿاپوچنںرطوقیںےکوہظرذپریںیہنوہیتکس۔‘‘ (حتفاالسؾ،رواحینزخانئدلج3ہحفص)26-25،12-11
ااشتعاالسؾیکاشںیخ وہ اپچن اشںیخ ئ ( )iاتفیل و فینصت ( )iiااہتشرات ( )iiiامہمانؿ والماقت ( )ivوتکمابت ےہ۔وضحرےناےنپدورابمرکںیماؿاشوخںےکذرہعیاالسؾ ()vاوررمدینیوابمتعٹناکہلسلس ؑ یک اشنۃ اثہین اک ذرک رکےت وہےئ رفامای ہک اؿ امہ اینبدی ہبعش اجت ےک ذرہعی انسح وطر ر اکؾ اجری ےہ۔ ویں رضحت ابینٔ امجتع ادمحہی ےن رجش االسؾ یک اؿ رت واتزہ اشوخں ےک ےنلھپ وھپےنل وک امجتعادمحہییکرتیقاکاکیامیپہنرقاردای۔
الختفادمحہیںیماپچناینبدیاشوخں اکالیھپؤاوروھپؽلھپ رضحت ادقسحیسم وموع ؑد یک وافت ےکدعب امجتعںیم ایہٰل ودعوں ےکاطمقب الختف ادمحہی اقمئ وہیئ سج ےک رہ ابمرک دور ںیم ااشتع االسؾ اک ہلسلسدبںوترڑباتھ الچاجات راہ ےہ۔رضحت حیسم وموع ؑد ےک ذرہعیرجش االسؾیکآاریےکدعبہی اشںیخ لسلسمیتلیھپ اوروھپیتل یتلھپ اجریہںیہ
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
36
اور اکی دےیئ ےس دورسا دای رونش رت وہات الچ اج راہ ےہ۔ تنکمت دنی اکہی ہلسلس الختف اوٰیل ےس الختف اخہسم کت سگہتش اکی وس وچدہ 114اسولں ر طیحم رہ دور الختف ںیم لسلسم رتیق ذپری رظن آات ےہوجاس تقیق روگاہ ےہ ہک الختف ادمحہی اہلل اعتٰیل ےک ریغ ومعمیل ااضفؽ ےس اتدیئ ایہتف ےہ۔سج ےک ہجیتن ںیم اقہلف ادمحتی اشرہاہ ہبلغ االسؾ ر دؿ دینگ اور رات وچینگ رتیق رکےت وہےئدنی قح یک اشؿ اظرہ رک راہ ےہ۔اہتبل الختف راہدہ ےس اس اکاکی اوصیل رفؼ رضور ےہ ہک وہ دور رقوؿ اوٰیل الجیل اشؿ اور دوینی وتفاحت ےک وہظر اک زامہن اھت ہکبج افلخء ادمحتی اک ہی امجیل دوریملع و یلمع اہجد اک اضی زامہن ےہ سج ںیم رقآین رششک امیلعتت ےک نسح ےک اسھت داین وک اس رطػچنیھک رکاؿیکااشتعاوراالسیمدال لیکتجحوہبلغےکاسامؿوہرےہںیہ۔
دہعافلخءراہدنیںیموہےنوایلدتبرجیرتیق سپ دعبںیم آویناےل افلخء ےک دور ںیم رقوؿ اوٰیل ےک زامہن ںیم اور دور احرض ںیم زایدہ رتیق اور وتعس اک احل وہاجان وکیئ ااھبنچ ںیہن ہکل اکی یعب دتریجی ل ےہ اسیج ہک یبن رکمیﷺ ےن رؤای ںیم داھکی ہک ںیم ونںیئ ےس اپین اکنؽ راہ وہں اےنت ںیم رضحت اوبرکبؓ اوررضحت رمعؓآ ےئگ اور رضحت اوبرکبؓ ےن رقتی دو ووؽ اپین ےک اکنےل اور اؿ ےک اپین ےنچنیھک ںیم ھچک زمکوری یھت رھپ رضحت رمعؓ ےن رضحت اوبرکبؓ ےس ووؽ ایل وت وہ اؿ ےک اہھت ںیم ڑبا وہایگ اور اوہنں ےن اےس اینت وقتےساچنیھکہکںیمےناؿاسیجوکیئوجادرمد داہدرںیہن داھکیوجاسیک رطحاپیناکنےلاہیں کت ہکولوگںےناےنپاجونروںےکرویڑیھباپینےسریسابرکےیل۔
لیع َ ُ َ ْ ْ َ َ ْ ْ َ َّ ْ َ َّ الن ُ اس) (اخریاتکبا ییرباب نز ِع الما ِء ِمن ال ِبئ ِر حتى یروى
اس ںیم روسؽ اہللﷺ وک وخربخشی دی یئگ یھت ہک االسیم رتایقت یک اشؿ و خوتک رضحت رمعؓےکدورںیمامنایںوہیگ۔ ایسارمیک واضتحرکےتوہےئرضحت حلصوموع ؓدرفامےتںیہ: ’’اہجں کت اظرہی اکایمویبں اور وتفاحت اک قلعت ےہ روسؽ رکمیﷺ اک زامہن رات ےس اشمتہب راتھک اھت اور دعب ںیم آےن واال زامہن دؿ ےس اشمتہب راتھک اھت۔ انچہچن دھکی ول بج روسؽ
37
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
رکمیﷺ وافت اپ ےئگ اہلل اعتیل ےن االسؾ وک اظرہی رگن ںیم ہبلغ دانی رشوع رک دای اہیں کت ہک االسؾ وک ایسی اطتق احل وہ یئگ ہک اوب رکب ری اہلل ہنع یک آوازبج رصیق اتنسوت وہ اس وک رد رکےن یک اطتقںیہن راتھک اھت احالہکن روسؽ رکمیﷺ ےکزامہن ںیم ہی احتل یھت ہکآ اک طخ بج اس ےک اپس ایگ وت اس ر ا ر یھب وہا رگم رھپ اینپ وقؾ ےس ور ایگ اور روسؽ رکمیﷺ یک ابت امےنن ےک ےئل ایتر ہن وہا۔ رضحت رمعؓ اک زامہن آای وت آ وک اوبرکبؓ ےس یھب زایدہ ر ب احل وہا۔ رصیق رصػ ایکن ابتوک اتنسںیہن اھت ہکل اسھتیہ دوڑاتیھب اھتہک ارگںیم ےن اس ےکاطمقبل ہن ایکوت ریے ےئل ااھچ ںیہن وہ ۔ اور رسک ٰی وت اس وتق اب لک ابتہ احؽ وہ ہ ا اھت۔ نامثؿؓ اک زامہن آای وت اؿ وک یھب اضی ددبہ اور ر ب احل وہا ہک اچروں رطػ اؿ اک انؾ وگنجیاا اھت اور رہ صخ اتھجمس اھت ہک ےھجم اریانمونی ےک مکح یک ااطتع رکین اچےئیہ۔ اب اہجں کت دوینی ازعاز اک وساؽ ےہ دمحم روسؽﷺ وک وہ زعت احل ںیہن وہیئ وج اوب رکبؓ اور رمعؓ اور نامثؿؓ وک احل وہیئ رگم رھپ یھب ہی ولترواحینداین ےکےکوجنؾےھتسمشدمحمروسؽاہللﷺیہےھت۔‘‘ (ریسفتریبکدلج9ہحفص)340-339
الختف اخہسم اک دہع آرفںی اوراالقنب ازیگن دور اب کت رقتی اوسیکںی دصی یک ادتبایئ دو داہایئں اےنپ ادنر ٹیمس ہ ا ےہاور اس ےئلیھب اخص اتیمہ اکاحلم ےہہکرضحتحیسم وموع ؑد ےک ااہلامت ’’انی معک یا مسرور‘‘ اور ’’وہ ابداشہ آای‘‘ اس دور ںیم یئن اشؿ اور آؿ ابؿ ےک اسھت مہ
اینپآوھکنںےسوپرےوہےتدھکیرےہںیہ۔ اس اترخی اسز دہع یک ریغ ومعمیل رتایقت اور اشدنار ووتعسں اک لمکم ااحہط رکان یس اکی ومضمؿںیم نکمںیہن۔آےنواےلؤمرخاسزامہناکذرکرخفےسایکرکںیےگ۔اؿاشءاہلل۔ ذہلا زری رظن ومضمؿ الختف اخہسمےک ابربتک دورںیم ااشتع االسؾیک اپچناشوخں ر اعریگمل امجتع ادمحہی یک اشدنار اکوخوں اک ضحم اکی اطرئاہن اج زہ ےہ ات ہک الختف ہقح ادمحہی اور اس یک رباکت ر نیقی رےنھک واےل اةحب ےئلیک ازداید اامیؿ اک ومبج وہ اور وہ رکش تمع ادا رکےک آدنئہ دلجانزؽوہویناےل دخاےکاورولضفںاورروتمحںےکادیمواراوروارثوہں۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
38
انچہچن ابربتکدورےکہلمجہسلجاہےئاسالہنںیمرضحتۃفیلخاحیسملااخلسمادیہاہللاعتٰیلرصنبہ ازعلسییھبدرگیافلخےئہلسلسیکرطحدحتثی تمعےکوطر رداینےکاسےنماؿرباکتاورااضفؽ ایہٰل اکلسلسمذرکرفامےترےہاسیجہکوخدرضحتابینامجتعادمحہیےنرفامایاھت: وہاںیمریےولضفںاکبسادی فصتحااؿاذلیازخیاالاعدی (ینعی اپکےہوہذاتسجےندونمشںوکروساایک) سپ رضحت حیسم وموع ؑد ےک زامہن ںیم سج رطح دنمش آ یک اکایماں دھکی رک رشاسمر اور ذلیل وہےئآجیھباعمدننیالختفادمحہییکرتایقتدھکی رکدؾوخبداوررسوگنںںیہ۔ ؏اق ِدرےکاکروابرومنداروہےئگ
39
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
اتفیلوفینصت رضحتادقسحیسموموع ؑدےن1891ءرفامایاھت: ’’ہلمجنم اؿاشوخںےکاکیاشخاتفیلوفینصتاکہلسلسےہ۔‘‘ (حتفاالسؾ،رواحینزخانئدلج3ہحفص)12
رضحت حیسم وموع ؑد ےک دعب یھب رہ دور الختف ںیم االسؾ یک اشنۃ اثہین یک اخرط اتفیل وفینصت یکاشخ روصخیصوتہجدییئگےہ۔ الختف اخہسم ےک ابربتک دور ںیم اس اشخ یک میظع ااشلؿ رتیق اک رصتخم اج زہ یہ ریحاؿ نک ےہہک وہبتکنج یک ااشتع اکآاغز دن زہار ےس وہا۔آج دخا ےک لض ےس اس یک ادعاد الوھکں ںیمچنہپیکچےہ۔
ادمحہیرمیق رصیاورداینںیماسیکاشںیخ اوسیکںی دصی ںیم الختف اخہسم ےک آاغز ر رصی ںیم اکی ارٹکیلاکن اور ولٹیجی االقنب رباپ وہا اور اس دور ںیم االعےئ ہملک االسؾ ےک ےئل امجیتع رٹلرچی یک ااشتع یک اکی اگل اشؿ رظن آیت ےہ۔ امجتع ےک رمزکی رمیق رصی اکآاغز االسؾآابد رباطہین ںیم1987ء ںیم وہا رھپ اسیک اشںیخداینےکفلتخماممکلںیماقمئوہےنںیگل۔ آج داین ےک فلتخم وصحں ںیم دجدی وہسوتلں ےس آراہتس اکی درنج 12ےک رقبی اممکل ںیم امجتع ےک اےنپ رصی اقمئ ںیہ نج ےک ذرہعی رہ اسؽ الوھکں بتک یک ااشتع وہیت ےہ۔ رباطہین ےک العوہ اھبرت ےک رمزکی رصی لض رمع رگنٹن رصی اقدایؿ ںیم دجدی رگنٹن و ئ ابئگن یک رنیشمی وموجد ےہ سج ںیم وفررلکنیشم ےک اسھت اسھت لگنس رلک رگنٹن یک یئک ںینیشمںیہ۔اورٹیلپگنکیماورابڈیئگنیکدجدیرنیشمی وموجدےہاورعابتعےکامتؾاکؾامجیتع رصیںیم رسااجنؾدےرکبتکوپریداینںیموجھبایئاجیتںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
40
رھپ ارفہقی ےک اممکل اھگان ںیم یھب امجتع ےک اےسی رصی وموجد ںیہ۔ الختف اخہسم ںیم امجیتع رصیںیمرتیقیکاکیکلھجشیپےہ۔
امعرات رصیںیموتعیس الختف اخہسم ےک آاغز ےس یہ اھگان ،انریجیئای ،ایبمیگ ،ریساوؿ ،آویئری وکٹس اور زنتاہین ںیم امجیتع رصی اکؾ رک رےہ ےھت۔ رٹلرچی یک ااشتع ےک اکؾ ںیم وتعس یک وہج ےس روسیں یک امعرںیت وھچیٹ ھڑ ںیئگ انچہچن اؿ یک یئن ریمعت ےک ذرہعی اشک ش دیپا یک یئگ۔ اؿ ےک العوہ اینیک ،ایبمیگ اوربںیمیھباےسی رصی اگےئےئگ۔
دجدیرنیشمیاوردرگیوہسایلتےسآراہتس رصی اوراؿیکاکررکدیگ رھپہی رصی دجدی رنیشمی اور درگی وہسایلت ےس آراہتس ےئک ےئگ۔ انچہچن 2019ء ںیم یہ رصػ اھگان ےک رصی ںیم ھ 6دجدی ویپمکرٹا زو ونیشمں یک بیصنت یک یئگ ےہ سج ےک دعب اےنپ العےق اک ہی دجدی رتنی رصی امجیتع رضور ِ ایت عابتع ںیم وخد لیفک ےہ۔ ہکل وکحیتم ادارے یھب اؿ رصی ےس اکؾ رکواےت ںیہ۔ اکی رمہبت وزریِ داہلخ زنتاہین ےن ارفیقی اممکل ےک وزراء یک اکی گنٹیمےکےئلوکیئرضوریروپر اتکیبوصرتںیم رٹنرکواینیھتگنٹیمےسرصػاکیروز ل ےل اوہنں ےن وگرٹنمن رصی ےک العوہ فلتخم روسیں ےس یھب وپاھچ رگم بس ےن ااکنر رکدای۔ امجیتع رصی ےن راوتں رات وہ اشعئ رک دی ،ایس رطح یکلم وقیم اابخرات یھب اؿ رصی ےس اشعئ وہےتںیہ۔ وبرانیک افوس ےک ونراالالسؾ رگنٹن رصی اک اٰیلع ایعمر دھکی رک ضعب دورسی وینپمکں ےن یھب اہیں ےس اکؾ رکواان رشوع رکدای ےہ۔ ارئی رفاسن ( )Air Franceیک ینپمک ےک وارئرٹکی ےن امجتع ےک انؾ اکی طخ ںیم رحتری ایک ہک ارگ وبرانیکافوس ںیم اس ایعمر یک عابتع وہ یتکس ےہ وت ںیم آدنئہ ےس اےنپ عابتع ےک اکومں ےک ےئل ریپس اجےن یک رضورت ںیہن ےہ۔ اور اب اہلل ےک لضےسوہاےنپاکؾامجتعےک رصیےسرکوارےہںیہ۔ایسرطحریساوؿںیماوقاؾدحتمہےک ادارےوینٹسٹف ()Unicefےنوچبںیکتہباسریاتکںیبامجیتع رصیےسوپھچایئںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
41
امجیتع روسیںےساشعئہدہ امجیتعرٹلرچیاک19اسہلاج زہ ()iالختف اخہسم ںیم اسالہن بتک یک ااشتع ےک وحاہل ےس وضحر اونر ادیہ اہلل اعتیل ےن اینپ اقترریہسلجاسالہنرباطہینںیمایگرہ 11اسولںںیمیہ لکاؤاھونےال)ھ 9800000ےسزادئبتک یک ااشتع اک ذرک رفامای ےہ یکسج اسالہن اوطس رقتی ونال)ھ 900000یتنب ےہ ہکبج دہع الختف اخہسم ےک 19اسہل دور ںیم امجیتع رصی ےس امجیتع بتک یک ااشتع یک اوًاطس ادعاد اس ےس ںیہک زایدہ ل ےہ۔ ایس رطح فیل یٹس اور ااہتشرات یک الوھکں یک ادعاد اس ےک العوہ ےہ۔ سج اک یلیصف ذرک آےگوہ ۔۔ ()iiالختف اخہسم ےک اب کت ےک اسین 19اسہل دور ںیم اسین 19یئن زابونں ںیم رقآؿ رکمیےکرتامجورصتخمریسفتیونسٹیک ااشتعوہ یئ ےہ۔ہکبج اب کتامجتع ےکذرہعی اشعئ ہدہ رتامجرقآؿیکلکادعادرتہھچ76وہیکچےہ۔ ()iiiاانکػ اعمل ںیم ااشتع االسؾ یک اخرطاس وتق داین یک ون9فلتخم زابونں رعیب ،رفچن، نٹ رٹشک ،رنیش ،ہلگنب ،ینی ،اڈنو سٹن ،وسایلیح ،شنیپس ںیم رمزکی وکسی اقمئ ںیہ نج ےک ذرہعی تسلٹ دؿ رات امجیتع رٹلرچی ےک رتہمج اک اکؾ اجری ےہ۔ ارٹنلنشین رعکب اشلگن رٹا صن وکسی اگل اقمئ ےہ سج ےک ذرہعی ارگنسیی ےس رعیب ںیم رٹلرچی ےک رتہمج اک اکؾ وہراہ ےہ۔ داین ںیم نیت ارب ےسزادئآابدی ہیون9زابںینوبیتلےہ۔ فلتخم اممکل اینپ العاقیئ زابونں ںیم یھب امجیتع رٹلرچی یک ااشتع رکےت ںیہ۔ اسؽ 2021ء یک روپر ےک اطمقب الختف اخہسم ےکرصػ اکی اسؽ ںیم ااتنسیل 39العاقیئ زابونں ںیم سیتھچ ال)ھ اؤاھیس زہار 3688000یک ادعاد ںیم فلتخم امجیتع بتک ورٹلرچی یک ااشتع وہیئ۔اس ےس سگہتش دو داہویئں ںیم اشعئ وہےن وایل بتک اک ادنازہ ایک اج اتک ےہ۔اس رٹلرچی ںیم ارگنسیی، لت اردو اوررعیب ےک العوہہلگنب ،اابلنین ،وبنینس ،ھو ب ،وٹیلنی ،وسایلیح ،رکوڈنی وریغہ یسیج تہب اسریالعاقیئزابںیناشلمںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
42
ااہتشرات رضحتادقسحیسموموع ؑدےن1891ںیمرفامایاھت: ’’دورسی اشخ اس اکراخہن یک ااہتشرات اجری رکےن اک ہلسلس ےہ وج مکح ایہل تجح یک رغض ےس اجری ےہ اور اب کت سیب زہار 20000ےس ھچک زایدہ ااہتشرات االسیم وتجحں وک ریغ وقومں روپرارکےنےکےئلاشعئوہےکچںیہ اورآدنئہرضورتےکووتقںںیمہشیمہوہےترںیہےگ۔‘‘ وگای رضحتحیسم وموع ؑد ےک دوع ٰی ےک ادتبایئ نیت اسولں ںیم اس وتق اینپوتقیف ےک اطمقب سیب زہار 20000ااہتشر اشعئ رک ےک یھب امجتع ینتک وخیش وسحمس رکیت یھت آج اؿ یک ادعاد الوھکںےسڑب رکرکوڑوںںیمچنہپیکچےہ۔ ااشتع االسؾ یک ہی اشخ ااہتشرات ےتلھپ وھپےت وہےئ الختف اخہسم ےک ابربتک دور ںیم درجذلیزمدیاپچن5اشوخںںیممیسقت وہرکاےنپ ےامشرریںیلھپدےریہےہ۔
()iااہتشرات
نمل غیلبت ادمحتی اک ہی ذرہعی ااہتشراتینعی فیل سٹل اور فٹس یک وصرت ںیمرہدور الختف ںیم لسلسمرتیقذپری راہےہوجاکیوس وچسیتن 134اسؽدعب الختف اخہسمےکابربتک دورںیمالوھکں ےس ڑب رک رکوڑوں یک ادعاد ںیم دالخ وہہ ا ےہ وج رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی یک ذایت وتہج اور اس ابربتک رحتکی اک رموہؿ تنم ےہ ،آ ےن دص اسہل الختف وجیل ےک وم ع ر امجیتع اعترػ ر لمتشم ااہتشرات رہ کلم یک آابدی ےک م از م دس 10دصیف ہصح کت اچنہپےن ےک ےئل اراشد رفامای اھت۔ سج ےک ہجیتن ںیم داین یک فلتخم زابونں ںیم رکوڑوں یک ادعاد ںیم امجتع ےک اعترػ ر لمتشم ااہتشرات ےک ذرہعی رکوڑاہ ارفاد کت االسؾ ادمحتی اک اغیپؾ چنہپ ہ ا ےہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
43
اسؽ 2021ء یک روپر ےک اطمقب رصػ اکی اسؽ ںیم یہ اکی وس نیت 103اممکل ںیم عومجی وطر ر ارتہن ال)ھ وچرایس زہار 6984000فیل سٹلمیسقت ےیک ےئگنج ےک ذرہعی اکی رکوڑ اڑھٹس ال)ھ ےس زادئ ارفاد کت اغیپؾ اچنہپای ایگ۔ ضعب اممکل وصخً نیپس ںیم رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل یک ذایت رگناین ںیم ہی اکؾوھٹساینبدوں روہابجوضحراونر ےن2014ء ےس اجہعم رباطہین ےس افرغ الیصحتل وہوینایل الکس ےک رپسد نیپس ںیم اجرک میسقت ااہتشرات یک ہی ذہم داری یک۔ دو اسؽ دعب اجہعم ادمحہی رجینم ےک افرغ الیصحتل رماؿ یھب اس مہم اک ہصح نب ےئگ وہنجں ےن 2019ںیم رکوان یکوابےنلیھپ کت الوھکں ااہتشرات نیپس ےکوپرے کلم ںیممیسقت ےیک اور واہں انم ےک ریفس وہشمر وہےئ۔ضعب دواکدناروں ےن وتہی وفڈلر میسقت رکےن ےک ےئل اےنپ ئ وٹسرز ر رےنھک رشوع رک دی۔ نیپس ےک رتنپ 53وصوبں ںیم ےس ارثک ےکوگررنز ےن اس میسقت ااہتشرات ےک دعب اری امجتع ادمحہی نیپس اور درگی دہعے داراؿ ےک اسھت گنٹیم رک ےک اس اکؾ وک رسااہ اور ااشتع االسؾ یک ہی مہم تہب اکایمب ریہ ایس رطح درگی اممکل ںیم یھب وضحر اونر یک دہاایتےکاطمقبمیسقتااہتشراتاکاکؾل ےلےسیئکانگڑب ایگ۔
()iiاابخراتوراس ل داینےئ احصتف اک اکی ہبعش اابخرات اور راس ل ںیہ انچہچن امجتع یک آلشیف وبی اسٹیئ رردنرہ 15ےک رقبی اابخرات اور راس ل وموجد ںیہ نج ےک ذرہعی االسؾ یک ااشتع اک اکؾ اجری ےہ درگی اابخرات ںیم یھب امجیتع اضمنیم یک ااشتع وہیت ریتہ ےہ انچہچن اتزہ روپر ےک اطمقب رصػ اکی اسؽ ںیم عومجی وطر ر دو زہار اسیک 2021اابخرات ےن نیت زہار دو وس وچرتہ 3274امجیتع اضمنیم اور آرزلکیٹ اشعئ ےیک نج ےک ذرہعی رقتی سیتنیت رکوڑ ےس زادئ ارفاد کت اغیپؾاچنہپایایگ۔ اابخرات اک ذرک وہ اور داین رھب ںیم اردو احصتف ںیم بس ےس دقمی اابخر الضفل اک ذرک ہن وہ وت ومضمؿادوھرارہاجےئ ۔۔اپناتسؿںیمالضفل رضعبربجیاپدنبویںےکدعبابہیدنلؿےسآؿ النئاجریےہسجیکرسوکنشیلالوھکںںیمےہ۔الضفلارٹنلنشیناسےکالعوہےہ۔
44
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
امسڈیمای ()Mass Media ااہتشرات داینےئ احصتف اک اکی ہبعش ےہ۔ رضحت حیسم وموع ؑد ےن رفامای اھت ہک دور احرض یک ااجیدات رصی وریغہ اوررلس و راس ل ےک ہلمج واس ل و ااظتنامت در ال وتاالسؾ یک ااشتع یک اخرطںیہ۔ (صخلمازہفحتوگکڑوہیہحفص)100-99
اوسیکںیدصیںیمالختفاخہسمےکدہعاعسدتںیم احصتفےنامسڈیماییکوصرتاایتخر رکیلےہ۔امسڈیمایےکدرگیذراعئًالثمیٹویاوررڈیویزلنیچےکذرہعییھبغیلبتادمحتیاورااشتع االسؾاکاکؾاجریواسریےہ۔
()iiiرڈیویزلنیچ رضحت ۃفیلخ احیسمل ااثلثلک ےن اینپ الختف ےک آاغز ںیم اکی ادمحہی رڈیوی نشیٹس ےک ایقؾ یک وخاشہ اظرہ یک یھت۔الختف اخہسم ںیم دخا ےک لض ےسامجتع ادمحہی ےک رڈیوی نشیٹس یک ادعاد اتسسیئ27وہیکچےہنجےکذرہعی ااشتعاالسؾاکاکؾلسلسماجریےہ۔ ایس ابربتک دہعںیم 7رفوری 2016ء وکواسئ آػ االسؾ رڈیوی انشیٹس اک آاغز یھب امجیتع ڈیمایںیماکیدیفم ااضہفاورگنسلیم اثتبوہاےہسجیکرشنایت 24ےٹنھگاجریریتہںیہ۔اور اسےکذرہعیالختفاخہسمےکسگہتش ھ6اسولںںیم رہاسؽالوھکںولوگںکتاالسؾاکاغیپؾچنہپ راہےہ۔
()ivیٹویزلنیچ الختف اخہسم ےک آاغز ںیم امی یٹ اے اک اکی لنیچ اجری اھت اب اہلل ےک لض ےس ملسم یٹ وی ادمحہی ()MTAرباطہین ےکآھٹ یٹ وی زلنیچ وچسیب ےٹنھگ رشنایت شیپ رک رےہ ںیہ اؿ ر رتسہ 17فلتخم زابونں ںیم رواں رتےمج رشن ےیک اجےت ںیہ۔ نج ںیم ارگنسیی ،رعیب ،رفایسیسن ،رجنم، نٹ ہلگنب ،وسایلیح ،ارفتقن ،ارگنسیی ،اڈنو سٹن ،رتیک ،اغلبرنی ،وبزنین ،ایلممل ،اتلم ،رویس ،وتشپ، اپسہونیاوردنسیھزابںیناشلمںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
45
درگیرڈیویویٹویزلنیچ آلکج رصػ رڈیویزلنیچ ےک ذرہعی یھب رکوڑوں ارفاد کت اغیپؾ ادمحتی کت چنہپ راہ ےہ۔امجتع ےک اےنپ زلنیچ ےک العوہ ارتہن 69اممکل ںیم درگی یٹ وی اور رڈیوی زلنیچ ر ایس اکی اسؽ ںیم اپچن زہار اڑھٹس 5068یٹ وی رورگاومں ےک ذرہعی اکی زہار آھٹ وس ستہیر 1877ےٹنھگ امجتعےکےئلوتقالم۔ س رڈیوی یٹسیر ےک ذرہعی یھب اتنیسسیل زہار آھٹ وس 47800ےٹنھگ ر لمتشم دس زہار آھٹ وس اسیتک 10831رورگاؾ رشن وہےئ۔ اکی اتحمط ادنازے ےک اطمقب درگی زلنیچ ےک ذرہعی رصػ اکیاسؽںیمسیتنیت 33رکوڑےسزادئارفادکتامجتعاکاغیپؾاچنہپایایگ۔
()vوبیاسٹیئاورالبت دور احرض ںیم وبی اسٹیئ ای البت ےن اکیف اتیمہ احل یک ےہ۔ امجتع یک آلشیف وبی اسٹیئ alislam.orgاک آاغز 1995ء ںیم وہا اھت۔ سج ر ارگنسیی زابؿ ںیم نیت وسوسہل316 اور اردو زابؿ ںیم اکی زہار 1000بتک وموجد ںیہ زین اس وبی اسٹیئ یک اشںیخ اچسیل 40ےس زادئفلتخمزابونںںیمیھباقمئںیہ۔
46
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
آدمامہمانؿاورالماقںیت رضحتادقسحیسموموع ؑدےن1891ءںیمرفامایاھت: ’’رسیتی اشخ اس اکراخہن یک واردنی اور اصدرنی اور قح یک التش ےک ےئل رفس رکےن واےل اور درگی ارغاض رفتمہق ےس آویناےل ںیہ وج اس آامسین اکراخہن یک ربخ اپ رک اینپ اینپ وتینں یک رحتکی ےس الماقت ےک ےئل آےت رےتہ ںیہ۔ ۔۔انچہچن اؿ است ربوسں ںیم اسھٹ زہار ےس ھچک زایدہ امہمؿآےئوہںےگ۔‘‘ (حتفاالسؾ،رواحینزخانئدلج3ہحفص)14
رہ ہفیلخ وتق یک رطح رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتیل رصنبہ ازعلسی یک ابشہن روز رصموایت اک اکی ولہپ ارفاد امجتع اور درگی ارغاض ےسآویناےل ریغ از امجتع و داین رھب ےس ابا ر ارفادےسالماقتاکےہوجل ےلےسںیہکڑب ہ اےہزہاروںادمحیاخدناؿودرگیریغازامجتع ےن وضح اونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےس اباشملہف الماقت اک رشػ احل ایک ےہ۔سج ںیم رہاسؽ ہسلج اسالہن رباطہین رآویناےل رواحین ردنوں ےک العوہدوراؿ اسؽآویناےل وہ نیصلخم یھب اشلم ںیہ نج ںیم ےسضعبڈینیایک رطحاےنپاممکلےسوپرااہجزاچررٹورکےکآےکچںیہ۔ اخاسکر یک رطح وضحر اونر اک رہ الماقیت ہن رصػ ذایت وطر ر ہبرہ راتھک ےہ ہکل اس ابت اک ینیع اشدہ ےہہکوضحر اونر ےس الماقت رکےک ابرہآویناےل ارفاد اےنت اشداںورفاحں وہےتںیہاور اؿ ےک رہچے اےنت شاشش راشش اور دؽ رسموتں ےس ومعمرو رسمور وہےت ںیہ ہک ےسیج داین اہجؿ یک تمع اںیہن بیصن وہیئگ۔ ہیابت درال ومںونں یک اامیین راشتشاور الختف یک رواحین ربتک اور ونراینیلجتےسقلعتریتھےہ۔ ایکےہوکیئداینںیموخایشںابےنٹنوایلاسالختفحیسمودہمییکوکیئریظن!
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
47
ارغلض وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل یک ارفاد امجتع ےس الماقت ہن رصػ ازداید اامیؿ اک ابثع یتنب ےہ ہکل اؿ یک زدنویگں یک اکای ٹلپ ےک ر)ھ دیتی ےہ۔ایسی رسربآوردہ ابا ر یکلم ای نیب االوقایم رہشت یک احلم ایصخشت وج وضحر اونر ےس الماقت ےک ےئل آںیئ اؿ یک وطلی رہفتس یک اہیں اجنگ شںیہن۔ ارغلض رہہقبطرکف ےکولتوضحر اونر ےسےنلماورراامنہیئ احل رکےنےکےئلآےت رےتہ ںیہ اؿ ںیم فلتخم اممکل ےک ایسیس راامنہ اور فلتخم رچوچں ےک ذمیبہ ڈیلر وریغہ یھب اشلم وہےتںیہ۔ امہمانؿ ےک ایقؾ و اعطؾ اور امہمؿ ونازی ےک ےئل ہن رصػ ڈنلؿ ںیم ہکل داین ےک رہ کلم ںیم اہجں اظنؾ امجتعوموجد ےہ امہمؿ اخےن یھب اقمئ ںیہ ،اتمہ بس ےس ڑب رک اےسی امہمانؿ یکآدم اک ہلسلس نکسم الختف رباطہین ںیم اجری راتہ ےہ 2019ء کت وسلجں وریغہ ےک ےئل ل ےل تیب الضفل ڈنلؿ ںیم اور اس ےک دعب االسؾ آابد نلفورو ںیم عم وہےن واےل اےسی امہمانؿ یک ادعاد زہاروںکتچنہپیکچےہ۔اوراسریداینںیموہویناےلہسلجاہےئاسالہناوردرگیامجیتعاقتربیںیم اےسی امہمانؿرضحتحیسم وموع ؑدیک ادعاداسالہن الوھکں ےسیھب اجتوز رکیتےہ،نج یک رضحتحیسم َ ْ وموع ؑد یک تثعب ےک ادتبایئ اسولں ںیم دس زہار اسالہن یک اوطس ادعاد ر یھب مہ وخش ےھت۔ فال َح ْم ُد ّٰ ّ َ َ ل ِل ِہ َعل ّٰی ذال ِک
امہمانؿےکےئلوتعیسامعرت اس وتق داین رھبںیم امہمانؿحیسم وموع ؑد ےک ےئلوتعیس اکمانت اکی وخروصرت اظنرہشیپرک ریہ ےہ۔ہی وتعیس اخص وطر ر رباطہین ،ارمہکی ،ڈینیا ،رجینم ،اپناتسؿ اور اھبرت ںیم اجری ریہ نکی اخص وطر ر رمزک اونیل اقدایؿ ںیم وج وتعیس الختف اخہسم ںیم اہلل اعتٰیل یک دقتری ےس اظرہ وہںیئاسیکاثمؽل ےلںیہنیتلم۔
اونیلرمزکہلسلساقدایؿ یکرتیقاوروتعیسودجتدی رضحت حیسم وموعد ہیلع االسلؾ ےس امجتع یک رتیق ےک اسھت آ یک امسپدنہ یتسب اقدایؿ یک رتیق اکیھب ودعہ ایہٰل ےہ ےسج رضحتۃفیلخ احیسمل ااثلینؓ ےن دوعۃ االری ںیم دصاتق ادمحتی یک دلیل
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
48
ےک وطر رشیپ رفامای ےہ۔رضحت ابینٔ امجتع ادمحہیؑ وک اقدایؿ ےک رپمسکیس ےکزامہن ںیم 1882ء ںیم ااہلؾ وہا ہک ’’وسع مکانک‘‘ ینعی اےنپ اکمؿ وعیس رکو۔ وضحر ےن اس وتق یک امیل وتقیف ےک اطمقبرصػنیترپھچیہ ونباےکس۔اسےکدعبفلتخمادوارںیماساراشدیکلیمعتںیماقدایؿےک امعرات یک وتعیس و دجتدی وہیت ریہ۔ اہلل اعتٰیل یک اشؿ اور دقتری ےہ ہک الختف راہعب ےک دور ںیم رضحتخلیفةاحیسملااراعکےکدورہ1991ءےکدعبرھپاسہلسلساکآاغزوہاور2005ءںیمرضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل ےک دورہ ےک دعب وت اقدایؿ ںیم ایسی اشدنار وتعیس و دجتدی وہیئ سج یکاثمؽاسےسل ےلںیہنیتلم۔ 2009ء ںیم رضحت ۃفیلخ احسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتیل رصنبہ ازعلسی ےن اقدایؿ ںیم وتعیس امعراتاکاہنتیااصتخرےسہیذرکرفامایاھتہک
سِ ان اک رھپ ’’ 1991ںیم بج رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراعک ےن دورہ ایک وت اس دورہ ےک دعب َو ّ ْع َ ََم َ َ
اکی این دور رشوع وہا۔ اہجں ادمحویں ےک اکمونں ںیم یھب امجیتع امعرات ںیم یھب وخب ااضہف وہاتالچ ایگ۔ رھپ 2005ںیم ریے دور ےک دعب اہلل اعتٰیل ےن زمدی وتقیف اطع رفامیئ ہک اقدایؿ ںیم امجیتع امعرات ںیم وتعس دیپا وہیئ اور امجیتع رمزکی امعرات ےک العوہ آرٹسایلی ،ارمہکی، اڈنوایشین ،امرسشی وریغہ ےن واہں اےنپ ڑبے وعیس ٹسیگ اہوزس انبےئ۔ امجیتع وطر ر امی یٹ اے یک وخروصرت ڈلبگن اور د رت رشنو ااشتع نب ایگ بتک یک وٹسریھب اس ںیم ایہم ےئک ےئگ ںیہ۔ ڑبے ڑبے اہؽ انبےئ ےئگ ںیہ۔ دوزنمہل امن ش اہؽ انبای ایگ۔ اکی ڑبی وعیس نیت زنمہل الربئریی انبیئ یئگ ےہ۔ لض رمع ر صی یکریمعت وہیئ۔ لجیہ اہؽانب۔ اکی نیت زنمہل ٹسیگ اہؤس رمزکی وطر رانبای ایگ۔ رگنل اخہن رضحت حیسم وموعد ہیلع اولصلۃ واالسلؾ یک زمدی وتعیس وہیئ اور ےئن البک ےہ اور اس رطح ےامشریئن ریمعت اوروتعیس وہیئ ےہ اور بس ےسڑب رک ہی ہک دجسم اٰیصق ںیموتعیس یک یئگ ےہ۔ سج ںیمنحصےسےھچیپٹہےک رقةیًنیت زنمہلہگجایہمیکیئگےہاوراسںیموجیئنہگجینبےہاس ںیم رقتی اپچن زہار امنزی امنز ھڑ ےتکس ںیہ۔ اس رطح اقدایؿ ںیم یئک دورسیاسمدج یک ریمعت وہیئ اور بس یک لیصفت اک وت اؿ ںیہن وہ اتک اور ہن ریغب دےھکی اس وتعس اک ادنازہ ایک اج اتک ےہ وجاؿ یئن
49
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ریمعتاتیک وہجےسواہںاقدایؿںیموہریہےہ۔ہی دنریمعتاتنجاکںیمےنذرکایکےہہیسگہتش نیتاچراسؽےکرعہصںیموہیئںیہوتہیےہاہللاعتیل اکودعہوپرارکانہکرہروزمہاسااہلؾیکاشؿ دھکیرےہںیہاورہنرصػاقدایؿںیم ہکلداینںیمرہہگجیتحہکاپناتسؿںیمیھباناسمدعاحالت ےک ابووجد اہلل اعتیل وتقیف دے راہ ےہ۔ امہرے اخمنیفل ےس س رطح اہلل اعتیل ےن وماذخہ رکان ےہ ہی ْ َ ََ وتاہلل اعتیل رتہب اجاتن ےہ۔ نکی اہجں کت اس ےک َو ّ ِسع َمکانک اک وساؽ ےہ اہلل اعتیل رہ روز ںیم اکی اشؿےساےسوپراوہاتداھکراہےہ۔‘‘
( ہبطہعمج12وجؿ2009ء)
دہع الختف اخہسم ںیم اقدایؿ ںیم وہوینایل ہی وتعیس اینت ریغ ومعمیل ےہ ہک اس اک حیحص ادنازہ رکےنےکےئلیسدقرلیصفترضوریےہنجںیمل ےلریمعتاتوناکذرکوہ ۔۔
داراایضلتفاقدایؿیکریمعتون داراایضلتف اقدایؿ یک امعرت وکوضحر اونر یک راامنہیئ ےس فلتخم رمالح ںیم از رسونریمعت ایک ایگ ےہ۔ 2008ءںیم اکی وپرنشیک از رسونریمعتیک یئگ۔نس 2014ءںیم داراایضلتف ںیمدوزنمہل اٹٹلئالبکریمعتایکایگ۔رھپ2017ءںیمداراایضلتفےکہیقبہصحیکازرسونریمعتیکیئگ۔سجںیم اباایکسیل 41ہرےامہمونںےکایقؾاوروہستلیک راہ شےکےئلوموجدںیہ۔
ریمعتونرساےئومیس 2009ںیم امہمونں یک راہ ش ےک ےئل اقدایؿ ںیم اکی نیت زنمہل امعرت رساےئ ومیس یھب ئ نٹ ریمعت یک یئگ ےہ۔ سج ںیم یٹس 35ہرے ،واگننئ اہؽ ،ورائ اہؽ ،اکرفنسن روؾ ،گنٹس روزم وریغہاشلمںیہ۔ہسلجاسالہن،اعامتاعت،خوریٰ اوردرگیامہوما ع رہیٹسیگاہؤساامعتسؽوہاتےہ۔
ریمعتونرساےئدختم 2005ء ںیم دخاؾ االدمحہی یک رطػ ےس رساےئ دختم ےک انؾ ےس دوزنمہل وعیس اہؽ ر لمتشم اس امعرت یک ریمعت یک یکسج رونیونشی 2018ء ںیم لمکم وہیئ اور دوزنمہل اٹٹلئ البک دحیلعہےسریمعتےیکےئگ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
50
آرٹسایلیٹسیگاہؤس،امرسشیٹسیگاہؤس، ایمامنر(ربام)،اڈنوایشینٹسیگاہؤسیکریمعتون الختف اخہسم ےک ابربتک دور ںیم ہسلج اسالہن ےک امہمونں یک رضورایت ےکےیل آرٹسایلی، امرسشی ،ایمامنر (ربام) یک امجوتعں وک اےنپ اممکل ےک ٹسیگ اہؤزس انبےن یک وتقیف یلم۔ آرٹسایلی اک ٹسیگ اہؤس 2009ءاور رونیونشی 2018ء ںیموہیئ۔امرسشیٹسیگ اہؤساک رگاؤڈنولفر 2005ء ںیم اور رفٹسولفر 2008ءںیمریمعت ایک ایگ اور 2018ء ںیم اس یک رونیونشی وہیئ۔ربام ےکٹسیگ اہؤس یکریمعت 2017ء ںیم وہیئ۔ اڈنوایشین امجتعاکزریریمعتٹسیگ اہؤس اساسؽ اپہی لیمکتوکچنہپ راہےہ۔ وضحر ادقس ےک دور ںیم یہ ارماکی ،رجینم ،وی ےک اور ڈینیا ےک ٹسیگ اہؤزس یک لمکم رونیونشییکیئگ۔اباسامعرتںیم رصنترگمزانوکؽوارقاءڈنکر ۔رنٹاجریںیہ۔ ئ ایس رطح ااحہطٹسیگ اہؤسںیمیہاچپس 50اٹنلٹس رلمتشم Toilet Blockیکریمعتیھب 2018ءںیملمکموہیئ۔
ریمعتونرساےئاطرہ رساےئ اطرہ (اجہعم ادمحہی) یک امعرت اک ااتتفح دیس انرضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتیل رصنبہ ازعلسی ےن 2005ء ںیم رفامای اھت ےسج رکمؾ وارٹکدیمح اارنمح اصبح آػ ارماکی ےن اےنپرخچ رریمعت رکواای۔اس ںیماباجہعم ادمحہی اقمئ ےہ۔آجلک رونیونشی ےک ذرہعی اےس ةلطء یک الکزس و راہ شےکاابتعرےسزمدیرتہبانبایاجراہےہ۔
رویٹالپٹناوررگنلاخونںاکایقؾ رضحت حیسم وموع ؑد وک ااہلؾ وہااھت ’’ہی انؿ ریے اور ریے اسھت ےک درووشیں ےک ےیل ےہ۔‘‘ امہمانؿرضحتحیسموموع ؑدےکےیلرویٹےکااظتنؾےکےیلاقدایؿںیمرویٹالپٹنیھب اگای ایگ ےہ۔انبلؿےس رویٹ اکپےنیک Automaticنیشم الرک بصنیکیئگےہسجںیم مو شیبآھٹ
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
51
زہار 8000رویٹ اکیہٹنھگںیمایتروہاجیت ےہ۔ اس ےکےئل اکی وعیس ورعضیامعرتیھبایتریک یئگےہ۔ہیاکؾ2012ءںیماپہیلیمکتوکاچنہپ۔
وچیھتاوراپوچنںیوتعیسدجسماٰیصقاقدایؿ رضحت حیسم وموع ؑد ،الختف اوٰیل اور الختف اثہین ےک زامہن ںیم وہوینایل وتعیس ےک دعب رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ےکدہع ابمرک ںیم الختف ادمحہی دصاسہل وجیل ےکومہعق ردجسماٰیصق وکرگارکوچیھترمہبتوتعیس یکیئگ۔سجںیمدجسمیک نیتزنمہل دجدیامعرت اکگنساینبد 7وجؿ2008ءوکراھکایگاوروتعیس اکاکؾ2011ءںیملمکموہا۔رھپدجسما ٰ قصیےکدجدی ہصح ںیم ہدمہ مس یک ڑکلی یک ےڑھایکں اور زمنی دروازے اگےئ اورامنزویں یک وہستل ےک ےئل ٹفل یھب اگیئ یئگ۔ وجؿ2015ء ںیم اکی ابر رھپاپوچنںی وتعیس اک ہلصیف ایک ایگ۔ دجسم ایصق ےک دقیمی ہصح ںیم یھب رونیونشی ےک اکؾ وہےئ۔ دقیمی ہصح وکر رٹیوگنٹف ےکذرہعی وبضمیط دی یئگ۔ راین ابولںوایلتھچ یک اجبےئ RCCیک تھچوایل یئگ۔ دقیمی ہصحواےلدبنگوںیک رطز ردجسم ایصق یک تھچ ر دورسی اجبن یھب اب لک وےسی یہ دبنگ انبےئےئگ۔ دجسم ایصق ےک دقیمی ہصح ےک ریبوین دروکورحاوبںےسزمنی رکےتوہےئاؿںیمڑکلی ےکوخروصرتدروازےاوردرایمؿںیم اکی وعیس دایلخ ٹیگ انبای ایگ سج ر دبنگ اور انیمرے ریمعت ےئک ےئگ۔ ہی اکؾ 2017ء ںیم اپہی لیمکت ّٰ ّ َْ اچنہپ۔ال َح ْم ُد ل ِل ِہ۔
دجتدیدجسمابمرک رضحت ہفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتیل رصنبہ ازعلسی ےک ابربتک دور ںیم آ یک راامنہیئ ووتہج ےس 2014ء ںیم دجسم ابمرک یک رونیونشی وہیئ۔ دقیمی ہصح ےک انیمرے (وج دعب یک زادئ ریمعتات ںیم اولھج وہ ےئگ ےھت) اینپ ال احتل ر دوابرہاقمئ ےیک ےئگ۔دجسم یکڑیویھں اشکدہ اور وعیس یک یئگ۔ تھچ یک رمتم ےک اسھت اہؽ ر اشہ نیش یک ہگج (اہجں رضحت حیسم وموعد رشتفی رفام وہےت ےھت) گنس رمرم اک اکی چنیب راھک ایگ۔ دجسم ےک ادنروین رمیتم اکؾ یھب وہےئ۔ دجسم وک اسؤڈن روػ رک ےک اور دجدی مٹسس اگ رک اریئ ڈنکزنشی ایک ایگ۔ دجسم یک ےڑھویکں دروازوں ر
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
52
ہدمہ اپشل اور اسےنم ےس دجسم ےک اویلینشی وک یھب زمدی وخروصرت انبای ایگ۔ ایس رطح دجسم ابمرک
َْ
ّّٰ
ےکےئلٹفلیھب اگیئیئگ۔ال َحمْ ُد لِل ِہ۔
وضحراونر یک وظنمری ےس اپچن ہتسخ احؽ اسمدج دہنمؾ رک ےک از رسون ریمعت یک ںیئگ نج ںیم دجسم رامحؿ ،دجسم احبسؿ ،ریتی ہلھچ یک دجسم اتممز ،رضحت خلیفة احیسمل االوؽ یک ریمعت رفومدہ دجسم ونر اور وکیھٹ داراالسلؾ یک دجسم رسمور اقلب ذرک ےہ۔ اؿ ےک العوہ یھب فلتخم ہلحم اجت ںیم ومعض ییگل اکولہاں ںیم یئک اسمدج ریمعت وہںیئ۔ وضحر اونر ےک دور ںیم ایتر وہےن وایل اؿ اسمدج یک لک ادعادردنرہ15وہیکچےہ۔ دجتدیداراحیسمل الختف اخہسم ےک ابربتک دور ںیم داراحیسمل ےک امتؾ اکمانت یکرونیونشی یک یئگ ےہ۔ سج ںیم ہرہدیپا ش رضحتحیسم وموع ؑد ،داالؿرضحت اامں اجؿ ،ہرہ دیپا ش رضحت حلص وموعدؓ،وگؽ ہرہاوردرگی امتؾوصحںیکرونیونشیوہیئ۔داراحیسملںیم وارٹ روگنفرکےکدوابرہرتسلپ ایک ایگ ات ہک دویاروں ںیم نلیس ابیق ہن رےہ۔ اس رطح ارثک اقمامت ر ررٹیوگنٹف ےک ذرہعی ال دویارںی اتم ر ےئکریغب اکمانتوک وبضمیط دی یئگ۔ رونیونشی ےک دوراؿ داراحیسمل وکیتح ادقملور ال ہشقنےکاطمقبوفحمظایکایگےہرصقالختفاوردرگیاستاکمانتاخدناؿرضحتحیسموموع ؑداوریک ہدمہ رگن ںیم رونیونشی رکےک اؿ یک ال احتل ںیم وفحمظ ایک ایگ۔ زین اکمؿ رضحت اؾ اطرہ ےس قحلمنشلگادمحںیماکیوخروصرتاپرکانبایایگےہ۔
(روزانہمالضفلآؿالنئدنلؿ31یئم2022ء) االوؽ دجتدیاکمؿرضحتہفیلخاحیسمل ؓ االوؽ ےک اس اکمؿ ےک راہ ش واےل ہصح یک رونیونشی یک یئگ ےہ۔ اس رضحت ۃفیلخ احیسمل ؓ ےک اکی اہؽ ںیم اظنرترشن وااشتعےک تحت اشعئ وہےنوایل بتک یکامن ش اگیئ یئگ ےہ بجہک دورسے اہؽ ںیمیتسہ ابری اعتیل ےکوموضع ر امن ش اگےن یک ایتری یک اجریہ ےہ۔ اس اکمؿیک ّٰ ّ َْ رونیونشی 2021ءںیماپہیلیمکتوکیچنہپ۔ال َح ْم ُد ل ِل ِہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
53
ریمعتدافرتدصرانمجنادمحہیاقدایؿ داراحیسملےکاسےنممیلعتاالالسؾاہیئ انوکؽاوردمرہسادمحہییک راینامعرتےکہتسخہصح یک ریمعت ون اور ابیق وکرونیوٹی رک ےک وخروصرت امعرت یک لکش دی یئگ۔ ہی امتؾ اکؾ 2015ںیم لمکم وہےئ۔اس رطح اقدایؿےک دافرت دصر انمجنادمحہی ،دافرت رحتکی دجدی ووفق دجدیاک ااظتنؾتہب ّٰ ّ َْ رتہبوہایگےہ۔ال َح ْم ُد ل ِل ِہ۔ 2016ںیم داراحیسمل ےک اسےنم د رت اظنرت اومر اعہم و اخرہج یک ریمعت وہیئ د رت اظنتم ریمعتات یک یھب یئن ریمعت وہیئ ےہ۔اجہعم ادمحہی ےک رقبی د رت رشن وااشتع یک وعیس و رعضی امعرت ’’االبلغ‘‘ ےک انؾ ےس اگل ریمعت یک یئگ ےہ۔سج ےک رگاؤڈن ولفر ںیم د رت رشن وااشتع اور ہبعشیعمسرصبیےکاوراکیوگداؾیھبانبایایگےہامعرتےکرفٹسولفر ردافرتہبعشونراالالسؾ، اظنرت االصح واراشد رمزکہی ،اظنرت دوعۃ ایل اہلل امشیل و ونجیب دنہ ،اظنرتمیلعت و ریغہ اقمئ ںیہ۔ ایس رطح زخمؿ اصتوری اقدایؿ اور رقآؿ امن ش یھب ایس امعرت ےک دو اہمز ںیم اقمئ یک یئگ ںیہ۔ ہی ّٰ ّ َْ ریمعت 2009ءںیماپہیلیمکتوکیچنہپ۔ال َح ْم ُد ل ِل ِہ۔
ریمعت لضرمع رگنٹن رصیاقدایؿ اکی وعیس ورعضیامعرتیکریمعت اک اکؾ نس 2009ءںیم لمکموہااور رصیامعرت ںیم لقتنم ایک ایگ اور عابتع ےک امتؾ اکؾ امجیتع رصی ںیم رسااجنؾ دے رکبتک وپری داین ںیم وجھبایئ اجیت لْ ںیہ۔اَ جَمْ ُد ِ ّٰلِلِ۔
ریمعتونرادلنیالربئریی الختف اخہسم ںیم اقدایؿ ںیم اکی وعیس ورعضی الربئریی ’’ونرادلنی الربئریی‘‘ ریمعت وہیئ۔ اس دوزنمہل امعرت ںیم ہلسلس یک بتک و اابخرات ےک العوہ درگی دوینی ولعؾ ےک ےبعش یھب وموجد ںیہ۔ الربئریی یک ریمعت 2009ء ںیم اپہی لیمکت وک یچنہپ اور 2018ء ںیم رونیونشی یھب ل لْ ںیمالیئاجیکچےہ۔اَ جَمْ ُد ِ ّٰ ِ لِل
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
54
ریمعتودجتدیمیلعتاالالسؾاہیئانوکؽ الختف اخہسم ےک دور ںیم یہ میلعت االالسؾ اہیئ انوکؽ یک رضورایت ےک شیپ رظن وموجدہ امعرت یک رونیونشی ےک اسھت اسھت اکی یئن امعرت یھب ریمعت یک یئگ ےہ سج ںیم رفٹس ولفر ر س ئ یٹییر ڈنکیسری نوکؽ یک الکزس اور Laboratoriesاقمئ یک یئگ ںیہ ایس رطح رگاؤڈن ولفر ر رارمئی نشکیس یک الکزس انبیئ یئگ ںیہ۔ ةلطء ےک ےئل Smart Class Roomsانبےئ ےئگ ںیہ۔ نوکؽیکریمعتاور راینامعرتیکرونیونشیاکاکؾنس2018ءںیملمکموہا۔
ریمعتہسلج ۔ہاتسبؿادمح الختف اخہسم ںیم یہ اقدایؿ ںیم ہسلج ۔ہ وک اچر دویاری ںیم وفحمط رک ےک لقتسم ااظتنامت ےئک ےئگ ںیہ۔ ہبعش یعمس رصبی ،ہبعش رتامجین ،ہبعش یلج و درگی امہ وبعشں ےک ےئل زانہن و رمداہن ہسلج ۔ہ ںیم لقتسم Cabinsےک اسھت یلج اک ااظتنؾ ےہ۔ العوہ ازںی LED Lightsہتخپ جیٹ ئ اوررمداہنوزانہنہسلج ۔ہ ںیملک اسھٹ60دعد لقتسم اٹنلٹس ںیہ۔ ذیلیومیظنتں ےک اعامتاعت ےک لْ العوہفاؽ،رکٹکاوروایلابؽوریغہےکٹورانٹنمیھب اہیںرکواےئاجےتںیہ۔اَ جَمْ ُد ِ ّٰلِلِ۔
ریمعتودجتدیونراتپسہؽ ونراتپسہؽ یکیئن امعرتاک ااتتفح یھب دیسان رضحتۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہللاعتیل رصنبہازعلسی ےن 2005ء ںیم رفامای اھت۔ اب اس یک رونیونشی اک اکؾ اجری ےہ وج ہک اؿ اشءاہلل ااسمؽ 2022ء ںیماپہیلیمکتوکےچنہ ۔۔
دجتدییتشہبربقمہاوراتریخیاکمؿاامںاجؿ نس 2019ء ںیم ااحہط اخص ےک اررگد RCCےک وبضمطاچردویاریریمعتیک یئگ۔ ایس رطح ےئندایلخٹیگبصنےئکےئگ۔دایلخٹیگیکاشیپین رگنسرمرمںیمایسہرھتپےسابعراتوھکلایئ ںیئگ فلتخم زابونں ںیم یتشہب ربقمہ اک اعترػ اور وہ داعںیئ وج وضحرؑ ےن یتشہب ربقمہ ںیم دنف وہےن واولںےکےئلیکںیہآوسیاںیکںیئگ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
55
اس رطح امتؾہبتکاجتوک ورحابامنانبرک اکی یسیجلکش دییئگ اورہعطقاجتںیم ہبتکاجت نل نل ےک فلتخم اس ز وک اکی اسیج ایک ایگ۔ امتؾ ہبتک اجت یک اعتریف یٹس دبتلی رک ےک یئن یٹس وگلایئ ںیئگ۔ہی 2016ءںیملمکموہا۔ یتشہب ربقمہرضحت ادقسحیسمؑ اکریمعت رکدہ اکمؿ ہتسخ احتل ںیم اھت۔ 1905ء ںیم زمزہل ےک دعب بج وضحرؑ ےن یتشہب ربقمہ ںیم عم ا ل اخہن ایقؾ رفامای اھت ہی اکمؿ اںیہن دونں ںیم وضحر ہیلع االسلؾےنریمعترکواایاھت۔2013ءںیماکمؿیک احتلتہبہتسخوہیکچ۔اساتریخیاکمؿوکاسیک ال احتل ر رونیوٹیایک ایگ۔ہیاکؾنس2014ء اپہیلیمکتوکاچنہپ۔یتشہبربقمہ ںیموہ ابربتک اشہ نیش اہجں وضحر ہیلع االسلؾ اےنپ دخاؾ ےک اسھت بج ابغ ںیم رشتفی الےت وت اس اقمؾ لفحم رعافؿ دقعنم وہیت یھت۔ اس ہگجگنس رمرم یک اکی وخروصرت ابرہ دری ریمعت یک یئگ ےہ۔ اشہ نیش ےکاقمؾ رگنسرمرماکاکیچنیبیھبراھکایگےہ۔ہیاکؾ2015ءںیملمکموہا۔ ایس رطحیتشہب ربقمہامتؾاچر دویارییک رمتمرکےک اسوک ادنرابرہےسرتسلپ رکےکرونغ ایک ایگ۔یتشہب ربقموں ےکراںوتںیک رمتمیک یئگ۔ ےرتبیت درتخ مترک ےک اکی رتبیت ےک اسھت وھپؽ وبےٹ اور درتخ اگےئ ےئگ اور یتشہب ربقمہ یک زتنیئ ںیم ااضہف ایک ایگ۔ یتشہب ربقمہ ےک امتؾ راںوتں ںیم LED Lightsاگ رک اےس رونش ایک ایگ۔ ہی امتؾ اکؾ نس 2014اور 2015ںیم ّٰ ّ َْ لمکمےئکےئگ۔ال َح ْم ُد ل ِل ِہ۔
ریمعت اید ۔راقمؾوہظردقرتاثہینواپرکیتشہبربقمہ الختف ادمح ہی دص اسہلوجیل 2008ےکومہعق ریتشہب ربقمہ اقدایؿ ںیماکی اید ۔رریمعت یک نل یئگیھت سج ںیم ےشیش یک یٹس رخاب وہےن یک وہج ےس اؿ وک اٹہ رکگنس رمرم یک اکی وخروصرت اید ۔رریمعت یک یئگ۔ سج ںیمدیف گنس رمرم ںیم ےلین رگن ےک رھتپ ےس رقآینآایت ،ااحدثی اور رضحتادقسحیسم وموعدہیلع االسلؾےکاابتقاستوھکلاےئےئگ۔اید ۔رںیمافؤنیٹناورالٹیئیھب ّٰ ّ َْ بصنیکںیئگ۔ہیاکؾ2016ںیماپہیلیمکتوکاچنہپ۔ال َح ْم ُد ل ِل ِہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
56
2015ءںیمیتشہبربقمہںیماقمؾوہظردقرتاثہینےکرقبییہاخیلہگج راکیاپرکریمعت رکےکدرایمؿںیماکیوفارہیھببصنایکایگےہ۔
دجتدیدارالٹیعتدلایھہن
دایھہن ںیم دارالٹیعت اہجں دیسان رضحت ادقس حیسم وموعد ہیلع اولصلۃ واالسلؾ ےن 23امرچ 1889ء وک یلہپ تعیب یل یھت۔ دیسان وضحراونر یک وصخیص راامنہیئ ںیم اس ہتسخ امعرت یک لمکم رونیونشی یک یئگ۔اتریخی ہصح یک رونیونشی ےک اسھت اسھتریغ اتریخی ہصح وک دہنمؾ رک ےک اسیک ہگج اکی دو زنمہل امعرت ںیم رمزکی ٹسیگ اہؤس اور رمیب اہؤس ریمعت ایک ایگےہ۔ اس راٹکیج یک
ّّٰ َْ لیمکتنس2017ءںیماپہیلیمکتوکیچنہپ۔ال َحمْ ُد لِلہِ
دجتدیاتریخیاکمؿوہایشروپر وہایشر وپر ںیم وہ اتریخی اکمؿ سج ںیم ہلچ یشک ےک دوراؿ رضحت حیسم وموعد ہیلع اولصلۃ واالسلؾ ےن داعؤں ےک ذرہعی دصاتق االسؾ ےکےیل اکی رونش اشنؿ بلط رفامای اور اہلل اعتیل ےن آ وک حلصوموعدیک وگشیپیئےسونازا۔اسابربتکاکمؿیکرونیونشییھبوضحراونرادیہاہللاعتٰیل رصنبہازعلسییک وتہجابمرکاوروصخیصراامنہیئےکہجیتنںیملںیمالیئ یئگ۔اسوپرےاکمؿوک اس یک ال لکش ںیم وفحمظ رکےن ےک اسھت اسھت اس وک رہ رطح ےس وبضمط یھب ایک ایگ ےہ اور زارئنییکوہستلےکیھب امتؾااظتنامت2017ءںیماپہیلیمکتوکےچنہ۔
روبہاپناتسؿںیمریمعتون روبہ ںیم دصرانمجن اور ومیظنتں ےک ٹسیگ اہؤزس ےک العوہ وفق دجدی اور رحتکی دجدی ےکٹسیگ اہؤس ںیہ۔الختف اخہسم ںیم رحتکی دجدی ےن اکی این ٹسیگ اہؤس ریمعت ایک ےہ۔ راےن ٹسیگ اہؤس رساےئ لض رمع ےک ردنرہ 15ہروں ںیم ےئن ٹسیگ اہؤس رساےئ انرصےک زمدی اتنیپسیل 45ہروں اک ااضہف وہ ایگ ےہ۔دصرانمجن ادمحہی ےک دافرت یک رضورت ےک تحت اکی یئن ھ 6زنمہل امعرت زریریمعتےہ۔ ایس رطح دصر انمجن ادمحہی ےک اکرانکؿ ےک ےیل اکی وس اایکیس 181وکاررٹزریمعتےیکےئگ اور سیتھچ 36وکاررٹززریریمعت ںیہ۔زینرحتکی دجدی انمجنادمحہی ےک اکرانکؿ ےکےیل اکی وس ابھٹس 162وکاررٹز اور وفق دجدیانمجن ادمحہی ےک تحت اسھٹ60
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
57
ےس زادئ وکاررٹز ریمعت ےیک اجےکچ ںیہ۔ ایس رطح اظنرت میلعت ےکاؤاھرہ 18وکاررٹز یھب ریمعت فت وہےئ۔ ویب ۔ؿ ےک ےیلٹسایھچھٹس 66وکاررٹز اور دہشاء یک ملیر ےکےیلسیتھچ36وکاررٹز اس ےک العوہںیہ۔ تیب االٰیصق روبہ ،د رت الضفل یک رونیونشی تیمس یتشہب ربقمہ دارالضفل یک انشنیٹسکی اور رونیونشی یھب وہیئ۔ یتشہب ربقمہ اطرہ آابد اک ایقؾ الختف اخہسم ںیم وہا۔ اس ےک العوہ رمیب اہؤس اطرہآابد رغیب ،تیب ااطلرہ دارالضفل ،ہ ب اتپسہؽ تیب اذلرک ،تیب اذلرک ابب االوباب ،تیب اذلرک دارارصنل رشیق ونر ،تیب ااغل ب ریصن آابد اغ ب ،تیب اذلرک رٹکیفی اریای وکاررٹز داراونلر، تیب اذلرک دارارصنل رغیب اابقؽ ،وریئاہؤس دصر انمجن ادمحہی ،اکمؿ دارارصنل وریغہ یک ریمعتات یھب اشلم ںیہ۔ اظنرتمیلعت ےک تحت انرص اہیئ نوکؽ ،اطرہ رارمئی نوکؽ ،رممی نوکؽ دارارصنل ،رممی نوکؽ داراارتمح ،رصنت اہجں اڈیکیم رارمئی نوکؽ ،ادمحرگن نوکؽ ،رصنت اہجں رگمز اک ج یک ریمعتاتیھبایس ابربتکالختفاخہسمےکدورںیموہںیئ۔ روبہ ںیم ایس دور ںیم دو2ےئن رگنلاخےن رگنلاخہن ربمن 8اور رگنلاخہن ربمن 13انبےئ ےئگ۔ ابیق اہجںرگنلاخےنوموجد ےھتواہںضعبریمعتایت اکؾ وہےئاوررگنلاخہن داراایضلتف تیمس لکابرہ12 رویٹالپٹنبصنےیکےئگوجیفہٹنھگ ھزہار6000ےسآھٹزہار8000روایٹںایتررکےتکسںیہ۔
داراایضلتف روبہیکریمعتون دہع الختف اخہسم ںیم داراایضلتف روبہ اپناتسؿ ںیم 2010ء ںیم 122ہروں رلمتشم یئن وعیسامعرتریمعتوہیئزینراہ شےکےیلنیت3اہمزیھبانبےئےئگ۔2017ء2018 ،ءںیماکیاور یئن امعرت یک وضحراونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےن وظنمری اطع رفامیئ وج زریریمعت ےہ وج رقتی اکی وس 100ہروں ر لمتشم وہیگ۔ اور ویں داراایضلتف یک یئن اور راین امعرات ںیم امجیتع خور ٰی ر آویناےلاکیزہارامہمانؿےکایقؾواعطؾیکوہستلوہیگ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
58
ایس ابربتک دور ںیم داراایضلتف روبہ ںیم اچوؽ اورمدنؾ ےک ےئن وٹسرزریمعت وہےئ۔ این ذمحب اخہن ،واش روزم اوراپرگنکڈیشزانبےئ ےئگ۔ںیہی اتییمٰ آسف یکریمعت وہیئ۔اسرگنلاخہن ںیم اکی دجدیرویٹالپٹنیھببصنایکایگسجےسیفہٹنھگاچرزہار4000روایٹںایتروہیتکسںیہ۔ اس ومضمؿ ںیم وترصػ اقدایؿ اور روبہ ےک رمازک اک وطبرومنہن ذرک ایک ےہ ورہن داین ےک امتؾ ڑبےاممکلںیمالختفاخہسمںیموتعیس رمازکےکوعیس اکؾوہےئنجںیموصخًارمہکی،ڈینیا، رباطہیناوررجینماقلبذرکںیہ۔
ۃفیلخاحیسملےسالماقتاکذرہعیہسلجاہےئاسالہن رہ دور الختف ںیم امجتع ادمحہی اعریگمل ےک اسالہن ےسلج یھب ارفاد امجتع ےس الماقت اک اکی ؤم ر ذرہعی راہ ےہ۔ الختف اخہسم ےک اسین 19اسولں ںیم وہےن واےل اؤاھرہ18رمزکی ہسلج اہےئ اسالہن رباطہین ںیم اپچن ال)ھ ےس زادئ ارفاد امجتع ےن ہسلج ںیم رشتک رک ےک رباہ راتس وضحر اونر ےک اطخابت ےننس یک وتقیف اپیئ ےہ۔ اؿ رمزکی ہسلج اہےئ اسالہن ںیم داین رھب ےس ویسیبں ابا ر ارفاد یھب اشلم وہےئ وہنجں ےن ااشتع االسؾ ےک وحاہل ےس امجتع اور رضحت ۃفیلخ احیسمل ےسامجتعیکاسمی ےکابرہروپرسٹنسرکاہنتی وخوگشارات راتاؿےیکںیہ۔ ہی ارم یھب اقلب ذرک ےہ ہک الختف اخہسم ےک ابربتک دہع ںیم ہی اشنؿ یھب اظرہ وہا ہک اپناتسؿ سج ےک اکی ہسلج اسالہن اور رگنل وک رواک ایگ اہجں آرخی ہسلج ںیم نیت ال)ھ ےک رقبی امہمانؿ ےن روبہ رشتک یک یھت۔ اب اعیمل حطس رداین رھب ےک ایّس 80ےس زادئاممکل ںیم ہسلج اہےئ اسالہناک ااقعندوہراہ ےہ اہجںرگنلحیسم وموعداجریےہ اور سجںیم اعیملحطس ر الوھکں امہمانؿ حیسموموع ؑدرہاسؽاشلموہےتںیہ۔ اؿ اممکل ںیم اخص وطر ر اقلب ذرک ارمہکی ،ڈینیا ،اھبرت ،رجینم ،رفاسن ،اہڈنیل ،نیپس، ییل ئ ت ف ی ل ج م ،آرٹسای ،انروے ،وسڈیؿ ،وامنرک ،ٹید ،اغان ،انریجیئای ،وبرانیکافوس ،انرجیئ ،ینگ ،ایبمیگ، سیٹیگااؽ ،المایشیئ ،اینیک ،ریساوؿ ،زنتاہین ،ویڈنگا ،ہلگنب دشی ،اڈنوایشین ،یجف ،اجاپؿ ،ربام ،روھاٹؿ، رسیاکنل،وینزیڈنیلاورآرٹسایلی ےکالعوہضعبرعباممکلیھباشلمںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
59
رباہراتس ہبطوضحراونر الختف راہعب ےسہفیلخ وتق ےک امجتع ےک اسھت راےطب اک وہ اترخی اسز دور رشوع وہا سج ںیم ادمحتی ےک ذرہعی خلیفة احیسمل اک ہبطہعمج امتؾاعریگمل امجوتعں ںیم ئاناجےن اگ۔وج اامؾ وتق ےس ارفاد امجتعیک الماقتاورتحیصنورتتیباک اکی رتہبنی ذرہعی ےہ۔ہیہلسلس لسلسم وتعسذپری ےہ اور الختف اخہسم ںیم داینیک اپچن 5اعریگمل زابونں ارگنسیی ،رعیب ،رفچن،رجنم اور اگنبیل ںیمرباہ راتس رواں رتہمج یھب وہ راہ وہات ےہ۔ وضحر اونر ےس ہی الماقت رہ ادمحی وکرسیم ےہ اور بس ےک ےیلااستکبضیفاکذرہعیےہ۔
راہطبذبرہعیالکزسوضحراونر رضحت خلیفة احیسمل ااراع ےن امی یٹ اے ر اافطؽ و انرصات یک یمیلعت و رتیتیب الکزس اک ہلسلس رشوع رکواای اھت۔رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ےک ابربتک دہع ںیم اس ںیم وتعس اور رتیق وہیئ۔ اؿ الکزس ےک ذرہعی ادمحتی یک ایسی وفج ایتر وہ ریہ ےہ سج ےن آدنئہ ااشتع االسؾ یک امہ ذہم داری ادا رکان ےہانچہچنآجوضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےک دور الختف ےک اونیلاسولں ںیم الکزس ںیم ےھٹیب ےچب آج امجتع ےک اکارز ےک وطر ر MTAےک رورگاومں ےک ذرہعی ااشتع االسؾ اک رفہضی رسااجنؾدےرےہںیہ۔
وروچ لالماقتےکےئنابربتکہلسلساکآاغز
اامؾدہمیےکزامہنیکالعامتںیمےساکی العتمرضحتاامؾرفعج ک اصدؼ ےنہیاؿرفامیئ یھت ہک ’’بج امہرے اقمئ (اامؾ دہمی) اک وہظر وہ ۔ وت اہلل اعتٰیل امہرے رگوہ یک وقت امستع اور وقت اصبرت ںیم اانت ااضہف رکدے ۔ ہک اؿ ولوگں اور اامؾ اقمئ ےک درایمؿ اقدص یک رضورت ہن رےہ یگ اامؾ اےنپ اقمؾ ر ےھٹیب ےھٹیب وج ھچک رفامںیئ ےگ وہ ہی ولت ںینس ےگ اور بج رظن اؤاھںیئ ےگ وتاےنپاامؾیکزایرترکںیلےگ۔‘‘ (احبراالوناررتممجازالعہمابرقیسلجمدلج12ہحفص346رتہمجدیسنسحادماد30ا رلی 1998وفحمظکبایسنجیرکایچ)
اس وگشیپیئ ےک وپرا وہےن اک آاغز رضحت اامؾ دہمی ےک وچےھت ہفیلخ رضحت اصزبحادہ رمزا اطرہادمحکےکدورالختفںیم 1994ءںیمامییٹاےےکایقؾےسوہایگاھت۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
60
دہع الختف اخہسم ںیم اسوگشیپیئ یک تمظع ںیم اور ااضہف وہابج رکوان وارئس یک واب یکےک دوراؿاسریدایندحمودودیقم وہرکرہیئگرگمامہرےاامؾرضحتۃفیلخ احیسملااخلسمادیہاہللاعتٰیل ےن وروچ ل الماقت اک ابتمدؽ ہلسلس رشوع رفامای سج ےک ذرہعی فلتخم اممکل ےک ذیلی و امجیتع ربمماؿ اعہلم و ارفاد امجتع وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےس رباہ راتس الماقت اک رشػ احل رکےت ںیہ انچہچن آاغز 2022ء کت اس ہلسلس ےک تحت سیب 20ےس زادئ اممکل ےک اسھت وضحر اونر یک الماقت وہ یکچ ےہ اور ویں اس لکشم دور رکوان ںیم آ یک اتدیئ ایہل ںیم ’’این معک ای رسمور‘‘ اک ااہلؾڑبی اشؿےسوپراوہراہےہ۔ وروچ ل الماقت یک اعسدت احل رکےن واےل اممکل ںیم انریجیئای ،ینگ شبؤ ،نف ڈنیل، اگنسوپر ،ڈینیا ،ارمہکی ،انروے ،اڈنای ،رجینم ،وسڈیؿ ،ویےک ،آرئڈنیل ،وامنرک ،اہڈنیل، ییل ئ ت وسزٹئرڈنیل،نیطسل ،ایبمیگ،اڈنواشین،اغان،آرٹسایلی،ہلگنبدشی،امرسشی ،ج موریغہاشلمںیہ۔ وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی یک ہتفہرھب یک اؿ الماقوتں اکرصتخماًاوحاؽ امی یٹ اے ےک رورگاؾ This Week With Hazoorںیم اقلب ددی وہات ےہ وج اکی وبقمؽ و رعموػ رورگاؾ اتنب اج راہ ےہ اور ارفاد امجتع ےک ےئل وضحر اونر یک ے فلکت رباہ راتس راامنہیئ ےک وصحؽاکاکیہدمہذرہعیےہ۔
(روزانہمالضفلآؿالنئدنلؿمکیوجؿ2022ء)
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
61
وتکمابت رضحتادقسحیسموموع ؑدرفامےتںیہ: ’’وچیھت اشخ اس اکراخہن یک وہ وتکمابت ںیہ وج قح ےک اطوبلں ای اخموفلں یک رطػ ےھکل اجےت ںیہانچہچنابکترعہصذموکرہابالںیمونےزہارےسیھبھچکزایدہ طخآےئوہںےگنجاکوجاب اھکلایگ۔‘‘ (حتفاالسؾ،رواحینزخانئدلج3ہحفص)23
وطخطوضحراونر امتؾ افلخےئ ادمحتی ےک ادوار ںیم وطخط ےک ذرہعی راہطب ،میلعت و رتتیب اوردوعت ایل اہلل اکہلسلسدبںوتررتیقذپریراہ۔اتمہ الختفاخہسمےکابربتکدہعںیمامجتع ںیم وتعساورذراعئ رلسو راس ل ںیمزیت راتفررتیقےک اسھت اس ہبعشںیم اکیریغ ومعمیلریغتآای ہک اےلیک اس ہبعش وک اھبنسانل یہ ڑبی تم اور تنحم وک اچاتہ ےہ۔رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ےناسذہمداریےسیھب وخبدہعہربآوہےئ۔آ یکدؿرھبیک رصموایتاکاکیولہپوہوطخط ںیہوجارفادامجتعیکرطػےسوضحراونریک دختمںیمرغبضراامنہیئ ،روشرہایداعوریغہرحتری ےیک اجےت ںیہ اور اؿ ےک وجاب وضحراونر یک رطػ ےس رحتری ےیک اجےت ںیہ۔ارثک وطخط نج ر وضحراونر ےک دتس ابمرک ےس آ ےک دطختس تب وہےت ںیہ۔اکی رطػ وہ رہ ادمحی ےکےیل نوکؿ امطتین اور ے ااہتندیل رسمتاکومبج وہےتںیہوتدورسی رطػ داعہی وطخطےکوجاابت ےک ولج ںیم وبقتیل داع ےک ریحاؿ نک زجعماہن اشنانت یھب وموجد وہےت ںیہ وہ اکی اگل اامیؿ ارفوزرواحین واردات ےہ۔وجرہادمحی رھگاےن ںیم شیپ آیت ےہ اور وہ اس ےک حشمددی وگاہ ںیہ۔اؿ داعؤں یک رباست ےس ہن رصػ وہ ولظمؾ ادمحی اور اؿ ےک اخدناؿ ہصح اپےت ںیہ وج داین
62
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ےکفلتخم اممکل ںیم ذمبہ ےکانؾ ہپ ملظ وربج اک اشنہنانبےئ اجےت ںیہ ،اہشدت اک رہبت ای اریسی یک اعسدت احل رکےت ںیہ ہکل اعؾ ادمحی یھب اےنپ اامؾ یک داعؤں یک ربتک ےس اےنپ آ وک اصحرانم و اعتیف ںیم وفحمظ اپےت ںیہ۔ویکہکن اؿ اک اامؾراوتں وکاجت رک اؿےکےیل داعںیئ رکراہ وہاتےہ۔سج ےک ہجیتن ںیم ادمحویں ےک اوماؽ و اوالد ںیم ریغ ومعمیل ربتک اطع وہیت ےہ۔ریتہبے رنہنی اوالد ےس رہبہ دنم ےیک اجےت ںیہ۔الالعج رمضی زجعماہنفافاپےت ںیہ۔اطملعبل اٰیلع اکایماں احل رکےت ںیہ اور اؿ ںیم ریتہبے اےسی ںیہ ںیہنج شیپ از وتق وضحر یک رطػ ےس وجایب وتکمب ہقلعتم داع یک وبقتیل ےک وحاہل ےس وج راشرت دی اجیت ےہوہ نم و نع ایس رطح وپری وہیت ےہ۔ہی ہلسلس رہ الختف ںیم اجری راہ نکی الختف اخہسم ےک اسین 19اسولں ںیم ہکبج امجتع داین ےک دووسریہ 213اممکل کت لیھپ یکچ ےہ ،اؿ داعؤں یک وتعس اور ہمہ ریگی ںیم یھبریغومعمیل ااضہفےکاسھترباکترظنآیتںیہ۔ دہعالختف اخہسم ےک وبقتیل داع ےک ہی امتؾ وااعقت عم ےیک اجںیئ وت ہی میخض اتکب نب اجےئ۔وضحر یک یعب وتاعض اورااسکنر اس ںیم اح ل ہن وہوتہی اکی ایسی اتریخی داتسوسی ےہ ےسج دموؿورمبترکانامہریذہمداریےہ۔ ربادرؾ رکمؾ رینم ادمح اجودی اصبح راویئٹی رکیسرٹی ڈنلؿ یک اکی روپر ےک اطمقب الختف اخہسم ےک ابربتک دور ںیم د رت راویئ رکیسرٹی ںیم فلتخم وطخط ر لمتشم روزاہن اڑاھیئ زہار 2500ےس نیت زہار 3000زہارسکیف وموصؽ وہریہ ںیہ ایس رطحوپٹس ےک ذرہعی روزاہن ڑکنیسوں وطخط آےت ںیہ نج یک ادعاد اماہہن ونے 90زہار اور اسالہن دس ال)ھ ےس زایدہ وہ اجیت ےہ انچہچنفلتخماممکلیکرطػےسآےنوایلد رتی روپرسٹاسےکالعوہںیہ۔ ))A DAY IN THE LIFE OF HAZRAT KHALIFATUL MASIH aba ((YOUTUBE/MTAONLNE1
اس احلظ ےسالختف اخہسم ےک اسین 19اسولں ںیم وضحاونر یک دختم ںیم آویناےل وطخط اور اؿ ےک وجاابت یک ادعاد رکوڑوں ںیم اج یتچنہپ ےہ۔ وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل یک رصموایت اک ہی
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
63
ولہپ ًانیقی اس ابتاک وبثت ےہہک دخا اعتٰیلاک اکییبیغ اہھت لسلسم الختفاخہسمیک اتدیئ ںیمےہ اور المہکئ لسلسم آ یک دمد ےک ےئلآامسؿ ےس ارتےت وہےئ’’این معک ای رسمور‘‘ ےک رعنے االےتپ ںیہ۔رضحتۃفیلخاحیسملاورارفادامجتعےکدرایمؿقلعتاکرتہبنیذرہعیوطخطںیہ۔
رسربااہؿاممکلوکوطخط رضحت حیسم وموع ؑد ےک اصزبحادے رضحت رمزا رشفی ادمح اصبح ری اہلل ہنع ےک ابرہ ںیم ہی ااہلؾہک’’وہ ابداشہآای‘‘ اؿےکوپےترضحت رمزارسمور ادمح اصبحیک ذاتںیم اس رگن ںیم وپرا وہا ہک آ وک دنسم الختف ر نکمتم وہےن ےک دعبایق ِؾ انمِ اعمل یک اخرطداین ےک ڑبے ڑبےابداشوہں اوررسرباوہںوکذبرہعیوطخطاخم برکےناکوم عدیپاوہایگوجالختفاخہسمےک اکراہےئ امنایںاک اکی دراشخںاوراتریخیولہپ ےہ۔رضحتۃفیلخ احیسمل ااخلسمادیہ اہلل اعتٰیل ےن داین رھب ےک رمکحاونں وک درشیپ اعیمل ح رات ےک انترظ ںیم ایقؾ انم یک اخرط دیجنسہ اعتوؿ اور دجو دہجےک ےئل وطخط ےنھکل اک امامتؾ رفامای۔ہی وطخط 1۔وپ بٹک 2۔ارسالیئ ےک وزری ا مظ، 3۔دصر االسیم وہمجرہی اریاؿ4 ،۔دصر رایتس اہےئ دحتمہ ارمہکی5 ،۔وزری ا مظ ڈینیا، 6۔اخدؾ رحنیم رشنیفی وعسدی رعب ےک ابداشہ7 ،۔وعایم وہمجرہی نیچ ےک وزریا مظ، 8۔وزریا مظ رباطہین9 ،۔رجینم یک اچرلسن10 ،۔دصر وہمجرہی رفاسن11 ،۔ہکلم رباطہین، 12دصر رویس ڈیفرنشی13 ،۔اریاؿ ےک ذمیبہ راامنہ آتی اہلل اخبسایئ یک دختم ںیم رحتری ےیک ےئگ۔اؿ وطخطوکتہب دقراور ارتحاؾ یکرظن ےس داھکیایگ اوراؿےک دورسا رات دیپاوہےئ سج رزامہناشدہےہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
64
ئ ت ع ٹ رمدینیاورابم ن رضحتادقسحیسموموع ؑدےنرفامایاھت: ’’اپوچنںی اشخ اساکراخہنیک وج دخااعتٰیلےن اینپ اخص ویح اور ااہلؾ ےساقمئیک رمدیوں اور تعیب رکےنواولںاکہلسلسےہ۔‘‘ (حتفاالسؾ،رواحینزخانئدلج3ہحفص)24
اہلل اعتٰیل ےن االعےئ ہملک االسؾ ےک ےئل رضحت ادقس حیسم وموع ؑد ےک ذرہعی وج ہلسلس اقمئ رفامایاھتاوراسیکآاریآ ؑ ےکذرہعیوہیئوہآجاکیانتوردرتخیکوصرتاایتخررکہ اےہ۔ آج ہلسلس ادمحہی اک ایقؾ دووسریہ 213اممکل ںیم وہ ہ ا ےہ اور اؿ ںیم ےس 38ےئن اممکل ںیہ نج ںیمدہع الختف اخہسمںیم ادمحتی اک وفنذ وہا ےہاوراؿ اسین19اسولں ںیم 80ال)ھ ےس زادئارفادہلسلسادمحہیںیماشلموہےئںیہ۔ سگہتش 19اسولں ںیم 3000ےس زادئ ےئن نش اہؤزس اقمئ وہےئ۔ 6زہار ےس زادئ یئن اسمدج اک ایقؾ ل ںیم آایاور داین رھب ادمحہی اسمدج یک ادعاد 9000وہ یکچ ےہ ایس رطح الختف اخہسم ںیم 15000ےس زادئ امجںیتع اقمئ وہیئ ںیہ اور 90اممکل ںیم 591الربئریایں وموجد ںیہ۔ الختف اخہسمےکابربتکدہعںیمامجتعادمحہیںیماشلموہویناےل 80ال)ھےسزادئارفاد اوراممکلیکلیصفت اکاسولاروگخوارہشیپدختمےہ۔ اسؽ2003ء ںیم وتعیبں یک ادعادآھٹ ال)ھ ابونے زہار اچر وس نیت 892403ریہ اورویکابںیمادمحتیاکوپدا اگ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
65
اسؽ 2004ءںیم وتعیبںیک ادعادنیت ال)ھاجراس زہار دس 349010ریہاورٹنیس سٹک اڈنیویناورامرنٹیقںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ2005ء ںیم وتعیبں یک ادعاددو ال)ھ اتسونے زہار اننونے 297099ریہ اور ربجارٹل، داہامس،ٹنیسوٹسنںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ 2006ء ںیم وتعیبں یک ادعاددو ال)ھ رتاونے زہار آھٹ وس اایکیس 293881ریہ اور اوٹساین،اییگوا،ربوموا،وبولایںیمادمحتی اکوپدا اگ۔ اسؽ2007ء ںیم وتعیبں یک ادعاددو ال)ھ اھٹسک زہار ون وس رتھٹسی 261963ریہ اوروگاوول ،ٹنیسامرنٹ،یٹیہاوررفچنایگانںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ نھ اسؽ2008ء ںیم وتعیبں یک ادعاد نیت ال)ھ وچؿ زہار ھ وس ا یٹس 254638ریہ اور آسئڈنیل،اتاتسکجؿ،وٹلایاورالپؤںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ2009ء ںیم وتعیبں یک ادعاداچر ال)ھ اکی زہار ھ وسدس 401610 ریہ۔وھتیلاایناوررساادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ2010ء ںیم وتعیبں یک ادعاد اچر ال)ھ اؤاھوؿ زہار است وساسھٹ 458760ریہ اورریفوآیئڈنیلز،وومیٹیکاا،رتامکاتسنؿںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ2011ء ںیم وتعیبں یک ادعاداچر ال)ھ ایس زہار آھٹ وسابسیئ 480822ریہ اور ابرابووساوریلچںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ2012ء ںیم وتعیبں یک ادعاداپچن ال)ھ وچدہ زہار نیت وس ابوؿ 514352ریہ اورارمنکیومساعںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ2013ء ںیم وتعیبں یک ادعاد اپچن ال)ھ اچسیل زہار است وس ایس 540782ریہ اوروکاٹسراکیاورومنٹیگروںیمادمحتی اکوپدا اگ۔ نٹ اسؽ2014ء ںیم وتعیبں یک ادعاداپچن ال)ھ نپچپ زہار دو وس یٹس 555235ریہ اورییلیر اورویراوگےئںیمادمحتیاکوپدا اگ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
66
اسؽ2015ء ںیم وتعیبں یک ادعاد اپچن ال)ھ ڑس ھٹس زہار نیت وس سیت 567330ریہ اور وپروچروکیںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ2016ء ںیم وتعیبں یک ادعاداپچن ال)ھ وچرایس زہار نیت وس رتایس 584383ریہ اورےکنیمآیئڈنیلز،ریپاوگےئںیمادمحتی اکوپدا اگ۔ اسؽ2017ء اسؽ ںیم وتعیبں یک ادعاد ھ ال)ھ ون زہار اپچن وسنپھچ 609556ریہ اور ڈنہراسںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ 2018ء ںیم وتعیبں یک ادعاد ھ ال)ھ اتنسسیل زہار 647000ریہ اور اٹسی اٹرمئ، اجرایجںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ 2019ء ںیم وتعیبں یک ادعاد ھ ال)ھ اڑھٹس زہار اپچن وس اتسسیئ 668527ریہ اورآرمیٹیااںیمادمحتیاکوپدا اگ۔ اسؽ 2020ءںیموتعیبںیکادعاد اکیال)ھابرہزہاراکیوساانیس 112179ریہ ۔ اسؽ 2021ءںیموتعیبںیکادعاداکیال)ھسیچزہاردووساسیک 125221ریہ۔ اس ےس اظرہ ےہ ہک الختف اخہسم ےک ابربتک دہع ںیم اعریگمل حطس ر امجتع ںیم س رطح وتعس اوررتیقےک اسامؿ دخا اعتٰیل ےن اےنپ اخص لض ےسدیپا ےئک۔ہیاینپ ذات ںیمایہل اتدیئاک
ّٰ َ َ ُ ّّٰ الل ِہ یُؤ ِتی ِہ َمن ّیَ َش ُ ٓاء اکیزربدتساشنؿےہ۔ذل ِک فضل
دورہاجتوضحراونرادیہاہللاعتٰیل رمہداوررمدیاکقلعتیھب اتفلوتبحماورقشعاکبیجرگنراتھکےہسجںیم ؏دوونںرطػےہآترباربیگوہیئ ارگ رمدی اانپبسھچک رمہد ر دفا رکےنےکےیل رہ دؾایتر اورآامدہ وہاتےہوت دورسی رطػ رمہد یھب اؿ یک ربخریگیےئلیک رہ ہظحل ے نیچ وہات ےہ۔ ارثک رمدی الماقوتں ےک ےئل احرض دختم وہےت ںیہ وت ۔ےہ رمہد ازراہ تقفش وخداؿ یک اوحاؽ ریس وکدورے ر رشتفی ےل اجےت ںیہ
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
67
اور بج یھبک ہن اجںیکس وت مشچ وصتر ےس اںیہن وحم ںیہن وہےن دےتی اسیج ہک رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسمادیہاہللاعتٰیلرفامےتںیہ: ’’داین اک وکیئ کلم ںیہن اہجں رات وسےن ےس ل ےل مشچ وصتر ںیم ،ںیم ہن اتچنہپ وہں اور اؿ ےک ےیلوسےتوتقیھباوراجےتگوتقیھبداعہنوہ۔‘‘ (روزانہمالضفلمکیاتسگ2014ء)
ارفاد امجتع یک میلعت و رتتیب اور امجیتع اظنؾ ےک اماکحتؾ اوررضحت ادقس حیسم وموعد ہیلع االسلؾ اک اغیپؾ داین ںیم اچنہپےن یک اخرط رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل ےن اےنپ اسین19 اسہل دور الختف ںیم داینرھب ےک دورے ےیک نج ےس وکیئ ربا مظ اخیل ںیہن راہ۔آ ےنادنروؿ رباطہین ےک دورہ اجت ےک العوہ درگی اممکل ےکوس 100ےس زادئ دورہ اجت ےیک سج ںیم اسیتن29رغمیب اممکل اشلم ںیہ۔اؿ دورہ اجت اک رعہص ایقؾ رقتی ایگرہ وس1100اایؾ ،نیت اسؽ ر طیحم ےہ۔اؿ دورہ اجت ےک دوراؿ وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےن اسیل 42اسمدج اک گنس اینبد راھک۔آ ےناکی وسنیت103اسمدج اک ااتتفح رفامای۔ وچدہ زہاردووسسیتنیس 14237ابا ر ،میلعت ایہتفولوگںےس الماقںیت رفامںیئ۔اکیال)ھونےزہار190000ےسزادئاةحبامجتعوکرشػ الماقت اشخب۔ ہی ارم اقلب ذرک ےہ ہک اؿ دوروں ںیم یھب وضحر یک ومعمؽ یک روزرمہ رصموایت اعیملواکوریغہ دبںوتراجریریتہںیہ اورآ ےک اسھتاکؾرکےنواےل یھبریحاؿوہےتںیہہک اینتاطتقاکیاےسیااسنؿںیمےسیرھباجیتےہدرالہیضحماہللیک تبحماکرکہمشوہاتےہ۔ رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ےن اؿ دورہ اجت ےکوفادئ اؿ رکےت وہےئرفامای: ’’اہللاعتٰیل ےک لضےساؿدوروںےکڑبےتبثما راتوہےتںیہ۔اونپںاورریغوںےس قلعت ےک احلظ ےس یھب اور امجیتع ااظتنیم احلظ ےس یھب رباہ راتس اشمدہہ اور مولامت ےس تہب یس زیچںیریےملعںیمآاجیتںیہ۔
68
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
نیت ڑبےافدئےوت ہی ںیہ ہک اؿ وکلمں ےک ھڑ۔ےےھکلےقبط اورا رو روسخواےلولوگں ےس راہطب وہاجات ےہ ،الماقوتں یک وصرت ںیم یھب اوراسمدج ےک ااتتفح ای رنشپسی وریغہ ںیم۔ دورسے ڈیمای ےک ذرہعی ےس االسؾ اور ادمحتی اک اعترػ اور یقیقح میلعت ولوگں ےک ملع ںیم آ اجیت ےہ۔ اور رسیتی ڑبی ابت ہی ےہ ہک ارفاد ےس ،ارفا ِد امجتع ےس ذایت راہطب اور اعترػ وہات ےہ اور اس ےک ہجیتن ںیم اؿ ےک اامیؿ و االخص اوروج قلعت ےہ وم ّدتو اوختاک ،تبحماوراھبیئ اچرے اک اسںیم ااضہف وہات ےہ۔ ہفیلخ وتق اور ارفا ِد امجتع ےک آسپ ںیم رباہ راتس ےنلم ،دےنھکی ،ےننس ےس ریغ ومعمیل دبتیلی یھب دیپا وہیت ےہ اور ذجابت یھب دیپا وہےت ںیہ۔ رھپ اؿ احالت ےک اطمقب وج اؿ وکلمںںیموہےتںیہرباہراتسابطختںیماؿےسابںیتیھبوہاجیتںیہ۔‘‘ ( ہبطہعمج16ونربم 2018ء)
اہیں دیپسچل یک اخرط دہع الختف اخہسم ےکاترخی اسز دورہاجت اک اسؽ واراطرئاہناج زہ شیپ ےہ: وضحراونر ےن 2003ء ںیم 2دورہ اجت ےیک۔20ات31اتسگ 2003ء ںیم دورہ رجینم ریہ13اایؾ رلمتشماھت۔رھپمکیات7ربمتس2003ءوکاست7اایؾ رلمتشمدورہرفاسنایک۔اؿدورہ سٹ اجت ںیم اکی1دجسم اک ااتتفح رفامای اور است زہار ون وس یٹس7937اةحب امجتع وک رشػ الماقتاشخب۔ 2004ء ںیم ایگرہ11اممکل ےکوچدہ 14دورہ اجت رفامےئ۔نج ںیم اھگان ،وبرانیکافوس، ییل ت ب،انریجیئای ،ج م،رجینم ،اہڈنیل ،ڈینیا ،وسزٹئرڈنیل ،ویےک اور رفاسناشلم ںیہ۔ہی دورہ اکیوس ااتنسیل 139اایؾ ر لمتشماھت۔ سج ںیم وضحر اونر ےن سیبھچ26اسمدج اک ااتتفح اور اپچن5اسمدج نٹ اک گنس اینبد راھک۔اپچن وس یٹس 533ابا ر ارفاد ےس الماقت یک اور اؤاھسیئ زہردو وس رتسہ28217اةحبامجتعوکرشػالماقتاشخب۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
69
2005ء ںیم ریہ 13اممکل ےک دورہ اجت رفامےئ نج ںیم اکی وس رتتس 177اایؾ دورہ ںیم رصػ وہےئ۔اؿ اممکل ںیم نیپس ،رفاسن ،اینیک ،زنتاہین ،ویڈنگا ،ڈینیا ،رجینم ،وامنرک، وسڈیؿ ،انروے ،اہڈنیل ،امرسشی اور اڈنای اشلم ںیہ۔اؿدورہاجتںیم است 7اسمدجاک ااتتفحرفامای اورابرہ12اسمدج اک گنس اینبد راھک۔اکی زہار دو وس ٹسایھچسیل 1246ابا ر ارفاد ےس الماقت یک اور سٹ یٹسزہارآھٹوساؤاھرہ37818اةحبامجتعوکرشػالماقتاشخب۔ 2006ء ںیم آھٹ 8اممکل ےک دس 10دورہ اجت ےیک نج ںیم اگنسوپر ،آرٹسایلی ،یجف ،وینزی ییل ئ حت ڈنیل ،اجاپؿ ،ٹ م،رجینم ،اہڈنیل اممکل اشلم ںیہ۔وجاایکیس 81اایؾ رلمتشم ںیہ۔اؿ دورہاجت ںیم نیت3اسمدج اک ااتتفح رفامای اوردو2اسمدجاکگنساینبد راھک۔نیت وساچر 304ابا ر ارفاد ےک العوہ آھٹزہاراچروسوچرتہ8474اةحبامجتعوکیھبرشػالماقتاشخب۔ 2007ء ںیم نیت3اممکل ےک اچر4دورہ اجت اسیتن 29اایؾ ر لمتشم ےھت نج ںیم اہڈنیل، رفاسن اور رجینم اشلم ںیہ۔اؿ دورہ اجت ںیم نیت 3اسمدج اک ااتتفح رفامای اور اکی 1دجسم اک گنس اینبد راھک۔است 7ابا ر ارفاد ےک العوہ دو زہارآھٹ وس ااتنسیل 2839اةحب امجتع وک یھب رشػ الماقتاشخب۔ 2008ء ںیم دس 10اممکل ےکابرہ12دورہاجت رفامےئوجونے 90اایؾ رلمتشم ےھت اؿ ییل ئ حٹت ںیم اغان ،انریجیئای ،ب ،ارمہکی ،ڈینیا ،رجینم ،رفاسن ،اہڈنیل ،م اور اڈنای اشلم ںیہ۔اؿ دورہ اجت ںیم اسین19اسمدج اک ااتتفح رفامای۔ اکی زہارون وس ھٹسنیپ1965ابا ر ارفاد ےس الماقت یک اور سٹ یٹسزہاراپچنوساسیتن 37529اةحبامجتعوکرشػالماقتاشخب۔ ییل ئ حت 2009ء ںیم نیت 3اممکل ےک ھ6دورہ اجت رفامےئ نج ںیم ٹ م ،رجینم اور اہڈنیل اشلم ںیہ۔اؿ ںیم اکی دجسم اک گنس اینبد راھک۔وچسیب 24ابا ر ارفاد ےس الماقت یک اور اکی زہار اچر وس اتسیل 1442اةحبامجتعوکرشػالماقتاشخب۔ 2010ء ںیم است7اممکل ےک است7دورہ اجت ےیک وجااکوؿ 51اایؾ ر لمتشم ےھت نج ییل ئ حت ںیم رفاسن ،نیپس ،ایلٹ ،وسزٹئرڈنیل ،ٹ م ،رجینم اور آرئڈنیل اشلم ںیہ۔ اؿ دورہ اجت ںیم اکی
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
70
ن دجسم اک ااتتفح رفامای اوردو2اسمدج اک گنس اینبد راھک۔نیت وس جہیر 375ابا ر ارفاد ےس الماقت یک اورنیتزہاروچراونے 3094اةحبامجتعوکرشػالماقتاشخب۔ 2011ء ںیم اپچن5اممکل ےکآھٹ8دورہاجت رفامےئ،وج ٹسایھچھٹس66اایؾ رلمتشم ےھت اؿ ییل ئ حت اممکل ںیم ٹ م ،رجینم ،اہڈنیل ،انروے اور وامنرک اشلم ںیہ۔۔اؿ دورہ اجت ںیم است7اسمدج اک ااتتفح رفامای اوراچر4اسمدج اک گنس اینبد راھک۔اپچن وس رتنپ 553ابا ر ارفاد ےس الماقتیک اور ھزہاراچروساچسیل 6440اةحبامجتعوکرشػالماقتاشخب۔ 2012ء ںیم اپچن5اممکل ےک ایس 80اایؾ ر لمتشم آھٹ 8دورہ اجت رفامےئ۔نج ںیم
ییل ئ حت ٹ م،رجینم ،اہڈنیل ،ارمہکیاورڈینیااشلم ںیہ۔ اؿدورہاجتںیمآھٹ8اسمدج اک ااتتفح رفامایاور نیت3اسمدج اک گنس اینبد راھک۔ اکی زہار نیت وس اڑھٹس 1368ابا ر ارفاد ےس الماقت یک اور ردنرہ زہار ھوسایگرہ 15611اةحبامجتعوکرشػالماقتاشخب۔ 2013ء ںیم آھٹ 8اممکل ےک ٹسایھچونے 96اایؾ ر لمتشم آھٹ 8دورہ اجت رفامےئ۔نج ںیم نیپس ،ارمہکی ،ڈینیا ،رجینم ،اگنسوپر ،آرٹسایلی ،وینزی ڈنیلاوراجاپؿ اشلم ںیہ۔ اؿ دورہ اجت ںیم ھ6اسمدج اک ااتتفح رفامای اوردو2اسمدج اک گنس اینبد راھک۔ دو زہار دو وس ابسیئ 2212ابا ر ارفاد ےسالماقتیک اورابرہزہراپچنوسوچرایس12584اةحبامجتعوکرشػالماقتاشخب۔ 2014ء ںیم دو 2اممکل رجینم اور آرئڈنیلےک سیچ 25اایؾ ر لمتشم دو 2دورہ اجت رفامےئ۔اؿ دورہ اجت ںیم نیت3اسمدج اک ااتتفح رفامای اور دو2اسمدج اک گنس اینبد راھک۔ آھٹ وس رتہت 873ابا ر ارفاد ےس الماقت یک اور دو زہار اچر وس رتس 2470اةحب امجتع وک رشػ الماقت اشخب۔ 2015ء ںیم نیت 3اممکل رجینم ،اہڈنیلاوراجاپؿ ےک ییٹیااسیل 45اایؾ ر لمتشم اچر4دورہ اجت رفامےئ۔ اؿ دورہ اجت ںیم اچر4اسمدج اک ااتتفح رفامای اوراچر4اسمدج اک گنس اینبد راھک۔اکی زہار است وس وچھٹسن 1764ابا ر ارفاد ےس الماقت یک اور اچر زہار ھ وس اؤاھرہ 4618اةحب امجتعوکرشػالماقتاشخب۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
71
2016ء ںیماچر 4اممکل وامنرک ،وسڈیؿ،رجینم اورڈینیا ےک ارتہھٹ 78اایؾ ر لمتشماچر 4دورہ اجت رفامےئ۔اؿ دورہ اجت ںیم ھ6اسمدج اک ااتتفح رفامای اور دو2اسمدج اک گنس اینبد راھک۔ دو زہار اچر وس ااکونے 2491ابا ر ارفاد ےس الماقت ےک العوہ دس زہار سیب 10020اةحب امجتعوکرشػالماقتاشخب۔ 2017ء ںیمرجینم ےک اؤاھسیئ 28اایؾ ر لمتشم دو2دورہاجت رفامےئ۔اؿ دورہاجتںیم نیت3اسمدج اک ااتتفح رفامای اور دو2اسمدج اک گنس اینبد راھک۔ اچر وس اچسیل 440ابا ر ارفاد ےس الماقتیک اوراچرزہاراستوسسیت4730اةحبامجتعوکرشػالماقتاشخب۔ ییل ئ حت 2018ء ںیم اپچن 5اممکل ویےک ،رجینم ،ٹ م ،ارمہکی اور وگےٹئ امال ےک اتسیل 42اایؾ ر لمتشم اپچن 5دورہ اجت رفامےئ۔ اؿ دورہ اجت ںیم ھ 6اسمدج اک ااتتفح رفامای۔ ایس 82ابا ر ارفاد ےسالماقتیک اور ھزہارآھٹوسارتہن 6869اةحبامجتعوکرشػالماقتاشخب۔ اس ےک العوہ ربمتس ،اوتکرب2019ء ںیم وضحر اونر ےن اہڈنیل ،رفاسن اور رجینم اک اؤاھسیئ 28دونں ر لمتشم دورہ رفامای۔ اس دورہ ںیم رقتینیت زہار لیم اک رفسےط رفامای۔ اؿ دورہ اجت ںیم اپچناسمدجاکااتتفحرفامای۔دوراؿدورہوضحراونرےنوسہل16ےسزادئاطخابتواقترریرفامںیئ۔ ڑکنیسوں وچبں یک اقتربی آنیم ںیم رشتک رفامیئ اورزہاروں اةحب وک الماقت اک رشػ اشخب۔ ف جراہاہللاّنمانسحازجلاء دہع الختف اخہسم ںیم االسؾ یک اشنۃ اثہین اور امجتع ادمحہی یک رتایقت اک ہی اکی اامجیل ہشقن ےہ ورہن ہی وموضع اانت وعیس ےہ ہک اس اکی رصتخم ومضمؿ ںیم اس اک ااحہط لکشم یہ ںیہن ان نکم اھت۔اس ےئل اےس ہصح اوؽ انب رک ہصح دوؾ ںیم دہع الختف اخہسم ےک درگی ریغ ومعمیل امنایں اکرانےماگلشیپےئکاجرےہںیہ۔
(روزانہمالضفلآؿالنئدنلؿ2وجؿ2022ء)
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
72
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
73
انماکرفنزسن()Peace Symposium اعیمل ’’انمااعنؾ‘‘ اکابربتکارجاء اعیملاویاونںںیماغیپؾانمواالسؾ ذمابہاعملاکرفنسن الختفاخہسمںیمرحتکیوفقونےکابربتکلھپ الختفاخہسمںیمدختمااسنتین الختف اخہسم ےک ابربتک دور ںیم اعریگمل ومیظنتں یک حطس ر ریغومعمیلرتایقت الختفاخہسمںیمامجتعیکامیلرقابینںیمریغومعمیلرتیق رمزکالختفاالسؾآابداور’’دجسمابمرک‘‘ یکریمعتون
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
74
الختف اخہسم ےک ابربتک دور ںیم رضحت حیسم وموع ؑد یک اقمئ رفومدہ اپچن اشوخں اچر داگن اعمل ںیم ےنلھپ وھپےنل ےک وحاہل ےس اکی ومضمؿ ونعباؿ ’’امجتع ادمحہی ےک ذرہعی االسؾ یک اشنۃ اثہینںیمدہعالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار‘‘ ںیمشیپایکاجہ اےہوجضحماشرہاہرتیقاالسؾیک رطػ ۔زمؿ امجتع ےکاج زہ اک اکی امیپہن اھت ،ورہن ہی ابربتک دور سج ںیم امجتع وکاقمئ وہےئ 134اسؽ وہےن وک آےئ ںیہ اور ہبلغ االسؾ و ادمحتی اک وموعدہ نیت دصویں اک زامہن اےنپ فصن وک ےنچنہپےکرقبی ےہاوراسےکآاثراانکػاعملںیمرظنآرےہںیہ۔اوررضحتحیسموموع ؑداکااہلؾ ’’این معک ای رسمور‘‘ اکی یئن آب واتب ےک اسھت آ ےک ھڑوپےت رضحت رمزا رسمور ادمح اصبح ےک قح ںیم وپرا وہرک آامسین اتدیئںی اظرہ رفامراہ ےہ۔زینوضحراونر ےک زبرت دادا رضحت رمزارشفی ادمحاصبحری اہللہنعےکابرہںیم ’’وہابداشہآای‘‘اکااہلؾیھبامہرےوموجدہاامؾیک ذات ںیم یئن آؿ ابؿ ےک اسھتوپرا وہراہ ےہ۔رضحتۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ےکذرہعی اعیمل اویاونں ںیم االسؾ اک اغیپ ِؾ انم اعمل انچنہپ اور ایقؾ انم ےک ےئل دور احرض ےک امتؾ میظع اشاہؿتکلمموکوطخطیھبدہعالختفاخہسمیکاتانبکاترخیاکاکیرہنسیاببےہ۔ زری رظن ومضمؿ ںیم دہع الختف اخہسم ےک ریغومعمیل اکراہےئ امنایں ای اس دہع یک وصخیص رتایقت اک ذرکوصقمدےہسج ےس ہتاتلچ ےہہک س رطح دخاےک لضاکاسہی دقؾ دقؾ ررضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل ےک رس ر راہ اور ہی ہلسلس وپری آب واتب ےک اسھت اجری و اسری ےہاوررےہ ۔۔اؿاشءاہلل
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
75
اوراعیمل ’’انمااعنؾ‘‘ اکابربتکارجاء الختف اخہسم ےک دہع ںیم 2004ء ےس انم اکرفنسن ( )Peace Symposiumاک آاغز وہا سج ںیم داین رھب ےس فلتخم امندنئے اشلم وہےت ںیہ اوررضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل اےنپ اطخب ںیم احالت احرضہ ےکشیپ رظن داین وک انماک اغیپؾ دےتی ںیہ وج االسؾ اور امجتع ادمحہی ےک اعترػےک العوہ اعیمل انمےک ایقؾ ےکےئل اہنتی دیفم اثتبوہراہےہانچہچنوضحر ےک ابربتکدہعںیموسہل16رمزکیانماکرفنزسناکااقعندایکاجہ اےہ۔انماکرفنزسنںیمرہاسؽداین رھب ںیم ایقؾ انم ےکےئل امنایں اکؾ رکےن واولںوک ادمحہی انم را ز ےسیھبونازا اجاتےہ ۔ادمحہی انم ااعنؾ اک آاغز 2009ء ےس وہا اوراب کت نج دس10بختنم ارفاد وک امجتع ادمحہی یک رطػ ےساعیملحطس رہیااعنؾدایاجہ اےہاؿےکاامسءبسحذلیںیہ : 1۔رکمؾوارٹکالرواریکاویربیاصبح ()Lord Eric Aveburyآػویےک 2۔رکمؾلدبااتسلرادییھاصبح ()Abdul Sattar Edhiآػاپناتسؿ 3۔اصیاواصیڈلچرؿوجیل ()SOS children’s villages UK 4۔رکمؾوارٹکاہٹیااوبیچاڈییج ()Dr. Oheneba Boachie-Adjeiآػاغان می 5۔ رکمؾ گٹس کیم رفالسن ابرو اصبح ()Magnus-MacFarlane-Barrow آػ اک ڈنیل 6۔رکمہمدنسوھیتسٹکل ( )Sindhutai Sapkalآػاڈنای 7۔رکمہماحدلیاق م ()Hadeel Qasimآػرعاؼ 8۔رکمہموٹسنوکرھتول ( )Mrs Setsuko Thurlowآػاجاپؿ 9۔رکمؾوارٹکوڈنرولش ( )Dr Leonid Roshalآػروس 10۔رکمؾوارٹکرفڈیڈیمکن ()Dr Fred Mednickآػارمہکی اؿ اکرفنزسن ےک ذرہعی اسری داین ںیم رضحت رمزا رسمور ادمحۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل لتم رصنبہ ازعلسیاک اعترػ ’’ریفسِ انم‘‘ ےک وطر روہا ،اب داین یک ڑبی ڑبی اپر یٹس آ وک اےنپ اطخبیکدوعتدےنیںیمرخفوسحمسرکیتںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
76
اہلل اعتٰیل ےن رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل وک وج اکی اور این امہ دیفم اورؤم ر اتریخی اکؾ رکےن یکوتقیف یشخب وہآ ےک اطخابتںیہ وجوضحر اونر ادیہاہلل اعتٰیلےن داین ےکڑبے اور اطوتقر وکلمں ےک اویاونں ںیم انم ےکوموضع ر اراشد رفامےئنج ےک ذرہعی امجتع اک تبثم اعترػ اور اغیپؾیھبیلہپد ہعداینےکابا رہقبطںیماچنہپ۔اؿاطخابتاکرصتخمذرکاہیںایکاجاتےہ۔
رباطونیاپرٹنمیلےکاہؤسآػاکزنمںیماطخب 22اوتکرب 2008ء وک اامؾ امجتع ادمحہی اعریگمل دیسان رضحت رمزا رسمور ادمح ےن رباطونی اپرٹنمیل ےک اہؤسآػ اکزنم ںیم اطخب رفامای۔ ہی اابقتسہیل امجتع ادمحہی ےکڈیہوکاررٹز وا ع دجسم لض ،ینٹپ یک M.Pج رگگننی ( )Justine Greeningیک رطػ ےس الختف ادمحہی دص اسہل وجیل ےک ومہعق ر دای ایگ۔ سج ںیم رباطونی اپرٹنمیل ےک ربمماؿ ،رصی ےک زعمز ربمماؿ، ایسدتساؿ اور فلتخم ہبعش اجت ےک امرہنی اشلم ےھت۔ وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےک اس اطخب اک ونعاؿ’’اعیملرحباؿ راالسیمہطقنٔرظن‘‘ ےکوموضع راطخبرفامای۔
رٹلمیڈیہوکاررٹزوکبرجینمےساطخب 30یئم 2012ء وک رضحت اری انمونی ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل ےن رٹلمی ڈیہوکاررٹز وکب رجینم ںیم وضحر ےک اطخب اک وموضع ’’ ونط ےس تبحم ےک قلعتم االسیم امیلعتت‘‘اھت۔
کٹ یٹیل لوانٹگنشوییسارمہکیںیماطخب
کٹ 27وجؿ 2012ء وک وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےن ارمہکی ںیم یٹیل ل وانٹگنش وی یس ںیم اتریخی اطخب رفامای۔ سج ںیم امہ ارانیک اکرگنصی وٹنیس ،ریفسوں ،واٹئ اہؤس اور ٹیٹس واپرٹنمٹ ےک اٹسػ ،ریغ رساکری ومیظنتں ےک ذمیبہ اقدئنی ،ااسذتہ رکاؾ ،ریشماؿ ،افسریت
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
77
نٹ امندنئے ،کنھت یکس ،ییٹیاا ۔ؿ ےک امندنئے اور ڈیمای ےک ارفاد اشلم ےھت۔اس اطخب اک وموضع’’اعیملرحباؿاورانمیکراہ‘‘ اھت۔
ویرنیاپرٹنمیلےساطخب 4دربمس 2012ء وک وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ےن ویرنی اپرٹنمیل ےس وہ اتریخی اطخب رفامایسج ںیم سیت 30اممکل ےک 350امندنئ ۔ؿ اشلم وہےئ۔ اہؽ ویریپ امندنئوں ےس رھباوہااھت۔اطخباکوموضع’’انمیکیجنک۔نیباالوقایمااحتد‘‘ اھت۔
رباطونیاپرٹنمیلےسدورسااطخب 11وجؿ 2013ء وک وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل اکی ابر رھپ رباطونی اپرٹنمیل اہؤس دنلؿ ںیم اطخب رفامای۔ اسںیم اڑھٹس 68امنایں ایصخشتےن ومشتیلیک نجںیمسیت 30ربمماؿ اپرٹنمیل ابرہ12ربمماؿ اہؤسآػ الروز اور ھ 6وزراء ،اشلم ےھتاس اطخباکوموضع’’االسؾ۔ انم اور تبحماکذمبہ‘‘ اھت۔
وینزیڈنیلیکلنشیناپرٹنمیل 4ونربم 2013ء وک وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےن ونٹگنل ںیم وینزی ڈنیل یک لنشین اپرٹنمیل ےس ’’انم اعمل۔ وتقیک رضورت‘‘ ےک ونعاؿ ر اطخب رفامای۔ اس االجس ںیمربممآػ اپرٹنمیلےک العوہفلتخماممکلےکافسرتاکر،نیققحماوردرگیزعمزامہمؿاشلموہےئ۔
وچلنشیناپرٹنمیل 6اوتکرب 2015ء وک رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل ےن اہڈنیل ںیم وچ لنشین اپرٹنمیل ںیم اؿ یک اومر اخرہج یک ڈنیٹسگن یٹیمک ےک االجس ےس اطخب رفامای وجوس 100ےس زادئ زعمز امہمونں ےن ئان ،نج ںیم فلتخم اممکل ےک ریفس اور امندنئ ۔ؿ یھب اشلم ےھت۔ اس اطخب اکوموضع ’’احالتاحرضہاوراالسؾیکلرُانممیلعت‘‘اھت۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
78
اپرٹنمیلآػڈینیا 17اوتکرب 2016ءوک وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ڈینیا یک اپرٹنمیل ںیم اطخب ےک ےئل رشتفی ےل ےئگ۔ سج ںیم دووسسیچ 225ےس زادئ ارفاد ےن ومشتیل یک۔ اؿ ںیم ھ6 وزراء،اتسوؿ 57ربمماؿ لنشین اپرٹنمیل ایگرہ 11اممکل ےک رفساء رکاؾ ،فلتخم NGOsےک رسربااہؿ ،ذمیبہ راامنہوں ،ڈیمای ےک ارفاد اور درگی زعمز ربمماؿ اشلم ےھت۔ اطخب اک وموضع ’’داینںیم انماقمئرکےنےکےئلاالسیممیلعت‘‘اھت۔
اعیملمیظنت ویوکسینںیماطخب 8اوتکرب 2019ء وک وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ویوکسین ڈلبگن ریپس رشتفی ےل ےئگاہجںوضحراونرےن’’داینیکاسیسنئاوریملعرتیق‘‘ ےکونعاؿ راطخبرفامای۔ ارغلض وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل اعیمل حطس ردرونجں اےسی رورگازم ںیم رشتک رفام ےکچ ںیہ نج ںیم فلتخم اممکل ےک رسربااہؿ ،افسراکتر ،ایسدتساؿ ،رصی و ڈیمای ےک امندنئے ودرگی ہبعش اہےئزدنیگ ےکولتاشلموہےترےہںیہ۔
ڈلگاہؽ( )Guild Hallدنلؿ (11؍رفوری 2014ء) ذمابہ اعمل یک ہی اکرفنسن دہع الختف اخہسم اک اکی اضی اترخی اسز واہعق نب یئگ سج یک دعمودے دن اثمںیل امجتع ادمحہی یک اترخی ںیم یتلم ںیہ۔ ہسلج ذمابہ اعمل 1896ء ےک دعب ن الختف اثہین ںیم 1924ںیم و میلے اکرفنسن اور الختف اثہثل ںیم 1977ءںیم رسک بیلص اکرفنسن ویر یک حطس روہیئ۔رگم ایہل دقتری ےکوماقف 2014ء یک ڈلگاہؽ اکرفنسنوکاعیمل حطس رریغومعمیل وتعس،ہمہریگیاورا رازیگنیےکہجیتنںیمرضحتحیسموموع ؑدیکدریہنی وخاشہوپریوہےنےک اسامؿوہےئگ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
79
انچہچن امجتع ادمحہی ےک ایقؾ ےک وس اسؽ وپراوہےن ررباطہین ںیم اراہر رکشت ےک ےئل دقعنم وہےن وایل ہی میظع ااشلؿ رقبی رضحت ادقس حیسم وموعدؑ یک وخاشہ ےکاطمقب دنلؿ ںیم اکی اعیمل ونتیع ےک ’’ہسلج ذمابہ‘‘ یک وصرت ںیم دقعنموہیئ سج ںیم 11رفوری 2014ء وک ڈلگ اہؽ ںیم سیبھچ 26اممکل ےس فلتخم ون ذمابہ (املسمؿ ،وہیدی ،اسیعیئ ،دب تم ،دروزی، دنہوتم ،زریتشت ،ھکس اور داہیئ ذمبہ) ےک دووسایّس 280امندنئ ۔ؿ ےک العوہ ایسیس ڈیلرز، وکحیتم و افسریت ااکلہروں ،یملع و ادیب وقلحں ےک ارفاد ،ڈیمای زین ذمیبہ آزادی ےک ےئل اکؾ رکےن واےل اداروں ےس قلعت رےنھک واےل اچروساچپیس 485ارفاد ےن رشتک یک۔ اکرفنسن اک ونعاؿ ’’اوسیکںی دصی ںیم دخا اک وصتر‘‘ اھت۔ہی امامتؾ ڈنلؿ ےک ڈلگ اہؽ یک اس وہشمر و رعموػ امعرت ںیم اھت اہجں ایوجج اموجج انؾ ےک دو ےمسج یھب ںیہ۔ سگہتش یئک دصویں ےس اس امعرت ںیم ہکلم رباطہین ےک اشیہ اخدناؿ ےک العوہ درگی امہ رتنی یکلم و اعیمل رقةیت اک ااقعند وہاتراہ ےہ۔امعرت ےک ےلچن ہصح East and West Cryptںیم امجتع ادمحہی ےک اعترػ ر لمتشم اکی اعتریف امن شاکیھبااظتنؾاھت۔
وہشمرایصخشتےکاغیپامت داین یک امہ رتنی ایصخشت ےن اکرفنسن ےک ےئلاےنپ اغیپامت وجھباےئ۔ ہکلم رباطہین وج رچچ آػ اڈنیلگن یک رسرباہ اور Defender of the Faithںیہ ےک راویئ رکیسرٹی ےن اھکلہکہکلم اعہیل ااتسلگنؿ ےک ےئل امجتع ادمحہی ااتسلگنؿ یک رطػ ےس اےنپ دص اسہل نشج ےک وم ع ر Guildhallںیماسمیظع ااشلؿہسلجاہےئذمابہاعملاکااقعندابثعرسمتےہ۔ زعتآمب وزری ا مظرباطہین David Cameronاکہیاغیپؾ ااتسلگنؿ ےکااٹرین رنجؽ Rt Hon Dominic Drieve QC MPےن ھڑاھ ہک ’’ ََ ادمحہی ملسم امجتع وک داین ںیم انم ےک ایقؾ ےکےئلفلتخمذمابہےک امندنئ ۔ؿ وک اکی ٹیلپ افرؾ رااھٹکرکےن ےکےیل دیلابمرابکد شیپرکاتوہں۔‘‘
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
80
اھگان ےک دصر تکلمم John Dramani Mahamaاک اغیپؾ دنلؿ ںیم اھگان ےک اہیئ رنشمک HE Prof Kwaku Danso Boafoےن ھڑےتھ وہےئ اہہک’’ںیم اس وم ع ر اکی رمہبت رھپ ہی ابور رکاای ایگ ےہہکاہلل اعتٰیل ےن اےنپربمغیپ داینںیمےجیھب وہنجں ےن داینںیم وموجد امتؾ رگنو لسن ےک ولوگں وک الب رفتقی ہی اغیپؾ دای ہک ااسنؿ وک لرُ زعؾ ،مظنم اور ابیمہ رواداری ےک رطوقیں ےسزدنیگسگاریناچےئہ۔‘‘ زعت آمب انجب دالیئ الاماک اغیپؾ اؿ ےک امندنئہ Geshe Tashi Tseringےن ھڑےتھ وہےئ اہہک’’ںیم امجتع ادمحہی یک رطػ ےسرباطہین ںیم 11رفوری 2014ء وکدقعنم وہےن وایل ذمابہ اعمل یک اس اکرفنسن وکدقعنم رکےن ےکرجأت دنماہن ادقاؾ وک رسااتہ وہں،نیم نیقی راتھک وہںہکاس مسےکےسلج تہبدوررساتنجئےکاحلموہےتںیہ۔‘‘
اکرفنسنیکامہاقترری فیچ رابیئ ارسالیئ ےک امندنئے Rabbi Professor Daniel Sperbeےن اہ ہک مہ سج اعمرشے ںیمرہرےہںیہ واہں اظرہیرتیق وک اکی تہب دنل اکایمیبوصتر ایک اجات ےہ۔رئنیس رٹسنم آػ اٹیٹس Saeeda Warsi Rt Hon Baronessےن اہ ہک ہی اکرفنسن امجتع ادمحہی یک وتعسِوحہلص ،اشکدہ دیل ،اشکدہ رظنی اور اٰیلع رظیف یک آہنیئ دار ےہہک آ ولوگں ےن اعیمل ونتیع یک اکی ایسی رقبی اک ااقعند ایک ےہ سج ںیم رصػ اینپ امجتع ےک اقعدئ شیپ رکےن یک اجبےئامتؾذمابہےکامندنئ ۔ؿوکاانپاانپۂطقنرظنشیپرکےنیکدوعتدیےہ۔ ئ ارمہکی ےس اخص وطر ر اس اکرفنسن ںیم رشکی وہےن وایل USCIRFیک واسئ چنیم Dr Katrina Lanto Swettےن اہہک’’آجآ ےک اسھت اشلم وہےن اکوج وم ع لم راہ ےہ اس رںیمتہبوخیش اورازعازوسحمسرکریہوہں۔‘‘ دروز ویمکیٹن ارسالیئ ےک رواحین وشیپا Sheikh Muawafak Tareefےن اہ ہک ’’مہ ارض دقمس ںیم ےنس واےل امتؾذمابہ ےک اسھتوبضمط اقلعتت ںیہ۔ اکی ایسی وقؾ ںیہ نج ےک ِ
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
81
ََ اامؾ امجتع ادمحہی اک ونممؿ وہں ہک اوہنں ےن اور اُؿ یک امجتع ےن ےھجم اس اکرفنسن ںیم ومشتیلیکدوعتدی۔‘‘ وھتیککل رچچ ےک آرچ پشب Kevin Mcdonaldےن اہ ہک ’’ےھجم ذمابہِ اعمل یک اس اکرفنسنںیم ومشتیل رکےکاور وھتیککل رچچیک امندنئیگ ںیماینپ رقریشیپرکےک ااہتنیئوخیشوہ ریہ ےہ۔‘‘ اوہنں ےن وپ یک ٹنبیک ںیم اشلم Council for justice and peaceےک دصر Cardinal Peter Turksonاکاغیپؾئانایہکاسلفحمیکاخصابتہیےہہکداینرھب ےس فلتخمذمابہےکامندنئ ۔ؿاےھٹکوہرکداینںیمانمےکایقؾ ےکےئلابترکرےہںیہ۔ ئ دنہو وکلسن وی ےک ےک چنیم Umesh Chandar Sharmaےن اہہک ’’آج اک ونعاؿ تہب د پسچ ےہ۔ سج ےس اثتب وہات ےہ ہک مہ بس اس ر قفتم ںیہ ہک اس اکانئت ںیم دخا اک ووجدےہ۔‘‘
رکیسرٹیآػاٹیٹسافرویمکنٹییر ،Rt Hon Eric Pickles MPااتسلگنؿںیماقمئرکدہ ئ APPG on international religious freedomیک چنیم Borness Berridge
ےنیھباےنپایالتاکاراہرایک۔
وضحراونراکدصاریتاطخب ہسلج ذمابہ اعمل ںیم االسؾ ےک امندنئہ ےک وطر ررضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ےن اےنپ سیتنیپ35ٹنم ےک دصاریت اطخب ںیم االسؾ یک ر انم میلعت وک اہنتی ر تمکح ادناز ںیمشیپ رکےت وہےئ رفامای ہک االسؾ یک امتؾ ںیگنج دافی ںیھت۔ یس رگو یک ہدت دنسپاہن رسرگویمں وک االسؾ ےس وسنمب رکان درتس ںیہن۔ آج داین یک امہ رتنی رضورت انم اک ایقؾ اور دخایک رعمتف احلرکان ےہ۔داین اکی اناقلبوصتر ابتیہ ےک داہےن رےہ سجےسےنچباک وادح لحرصػ دخا یک رطػ روجع رکانےہ۔ ہسلجذمابہ اعمل ںیم وضحراونر ےک اس امہ دنیشن اورا رازیگناطخباکالخہصشیپدختمےہ۔ ٰؒرصنبہازعلسیےناسوم ع ررفامای: وضحراونرادیہاہللاعتٰیل
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
82
’’بس ےس ل ےل وت اس وم ع ر ںیم امتؾ زعمز امہمانؿ اک اس رقبی ںیم اشلم وہےن ر رکشہی ادا رکان اچوہں ۔۔ ابوصخلص اؿ امہمؿ رقمرنی اک رکشہی ادا رکان اچاتہ وہں وہنجں ےناہنتی لیلق وتق ںیم اےنپ اقعدئ اور رظنایت اؿ ےئک۔ ںیم ھجمس اتک وہں ہک اےنت م وتق ںیم اےنپ اقعدئ اؿ رکان ان نکم ےہ اس ےئل امہرے زعمز امہمؿ اشدئ وہ بس ھچک اؿ ہن رکاپےئ وج وہ رکان اچےتہ ےھت۔ رہباحؽ فلتخم سپ رظنم ےس قلعت رےنھک واےل ولوگں اک اکی ہگج ااھٹک وہان اثتب رکات ےہہک مہ بس وج فلتخم ذمابہ ےک ریپواکر ںیہ رتشمہک دصقم اور آرزو ےک ابثع اکی دورسے ےس دنب۔ےوہےئںیہ۔اورہیرتشمہکدصقم یہیےہہکزنیم وآامسؿےکاخقلیک ولخمؼسجںیمااسنؿ وکارشػاولخملاقتاھجمسایگےہیکزدنویگںںیمرتہبیدیپارکےنےئلیکاکؾایکاجےئ۔ سگہتشاسؽامجتعادمحہی ویےکیکدصاسہلوجیلبساےنےئلیک فلتخمرقةیت اکااقعندوہاتراہ ےہ نکی آج یک رقبی امتؾ رقةیت ںیم بس ےس رتہب ےہ ۔ اس دور ںیم ولوگں وک دخا اعتٰیل یک اتیمہ ےک قلعتم ابت رکےن ےئلیک اکی رتشمک ٹیلپ افرؾ ایہم رکےن ےئلیک ہی رقبی اکی رتہبنی ذرہعی ےہ۔سپ وہنجںےن اس رقبی اک ااظتنؾایک ےہوہیھب امہرے رکشہیےک قحتسم رہھٹےتںیہ ۔ ںیم ابوصخلص ذایت وطر ر اس ےئل یھب وکشمر وہں ویکہکن آج اشؾ یک اس رقبی ےک ذرہعی ےھجم تہبےسےئنولوگںاکاعترػاحلوہاےہ۔۔۔۔ رکشت ےک ہی ذجابت ریی وتہج اس دخا یک رطػ ےل اجےت ںیہ سج ےن ریے ذمبہ یک امیلعتت ےک اطمقب ااسنؿ وک رہ وم ع ر اےنپ اسیھت اک رکش ہی ادا رکےن اک مکح دای ےہ۔ ارگ وکیئ آ دخااعتٰیل یک ےک اسھت ردمح یل اک ولسک رکے وت رضوری ےہ ہک آ رکشت اک اراہر رک ںی ویکہکن ٰؒ رکشسگاری اک اکی الزیم اقتاض ااسنؿ اک رکش ہی ادا رکان ےہ۔ سپ االسؾ دخااعتٰیل اک ہی وصتر شیپ رکات ےہ۔انیقی وہ صخوجاالسؾیکیقیقحامیلعتت رلریپاےہاوردخااعتٰیل ریقیقحاامیؿراتھکےہارگ وہ صلخ وہرکرصػ ایس میلعت رل رکےوت اےس ملع وہ ۔ہک اساک رکش ہی ادا رکان اعمرشہ ںیم ایپر اور تبحم الیھپےن اک ذرہعی ےہ اب لک ایس رطح ےسیج اکی ہتفگش وھپؽ رہ آؿ اےنپ رگدو وناح ںیم وخروصریتاوروخوبشریھکباتےہ۔۔۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
83
ارگ مہ ںیم ےس رہ کی اس رطقی ر ل رکے وت نیع نکم ےہ ہک داین ںیم فلتخم ادوار اور وااعقت ر رطح رطح ےسدیپا وہےنوایل یلج یٹکرفنںیت اوراالتخافت رسکی مت وہاجںیئ۔ اور تبحم اورانمہشیمہےئلیکاؿرفنوتںیکہگجےلےل۔ ضعبولت اشدیامگؿرکںیہکوجھچکںیم ہہراہوہںوورصػاییلابںیتیہںیہاوریلمعوطر راساکوصحؽان نکمےہ۔نکیبج مہذمبہیکوطلیاترخیدےتھکیںیہوت ںیم ہتاتلچےہہکاہلل اعتٰیل س دقر تبحم اور تقفش ےس رھبوپر اعمرشہ دانھکی اچاتہ ےہ۔ اہلل اعتٰیل وت اچاتہ ےہ ہک مہ ایہن اقمدص وک احل رکےنواےلںینب اور االخؼ یک دنلویں وک وھچںیل۔ ایہن ابوتں یک وہج ےس دخا اعتٰیل داین ںیم رہ ہگج لسلسم اےنپ راساز اایبنء اور افلخء اتجیھبراہ ےہ۔ ہی اایبنء ینب ونع ااسنؿ یک االصح اور امتؾ ولوگں ےک چیب تبحم ،ایپر اور اھبیئ اچرہ دیپا رک ےن ےئلیک ےجیھب ےئگ۔ دخا اعتٰیل ےن اےنپ افلخء ایس رغضےسےجیھب ہکولتوقحؼاہللاوروقحؼاابعلدیکادایگیئرکںی۔۔۔ دخااعتٰیل ےک اایبنء ،اور ربسگدیہ ولوگں ےن اےنپ رگد اےسی ولوگں یک امجںیتع ایھٹک ںی وہنجں ےن اہلل یک میلعت ےک اطمقب اینپ زدنایگں سگارےن یک وکشش یک ہکبج اؿ اایبنء وک وبقؽ ہن ایک اؿ اک اوسفئانک ااجنؾ وہا۔بج یھب اہلل اعتٰیل ےن اےنپ ربمغیپ وعبمث رفامےئ وت رہ اکی ےن اںیہن وبقؽ ہن ایک ہکل ضعب ولت اےسی یھب ےھت وہنجں ےن ذمبہ یک اخمتفل یک اور اس ےس ارحناػ ایک۔اؿاکانہکاھتہک وبنتاک دمی رصػولوگں ےک دولں ںیموخػ واےنل یک وکشش رکراہےہہکبج ال ںیم یس اےسی دخا ر اامیؿ الےن یک وکیئ رضورتںیہن وج امتؾ اطوتقں اکامکل ےہ ۔ نکی اےسی امتؾولتوہنجںےندخااعتٰیلاکااکنرایکاوراایبنءیکاخمتفلیکہشیمہےئلیکابتہوربابدرکدےیےئگ۔۔۔ رقآؿ رکمی ےن اےسی ولوگں ےک وااعقت اؿ ےئک ںیہ وج اہلل اعتٰیل ےس دور وہےن یک وہج ےس ے امشر اصمبئ و آالؾ ںیم رگاتفر وہ ےئگ اور ابآلرخ ابتہ و ربابد وہ ےئگ نکی اس ےک اقمہلب ر وہ ولت وہنجں ےن دخا ےک اسھت رقیبی قلعت دیپا ایکوہ ہشیمہ اکایمب و اکرماؿ رےہ۔ اےسیوااعقت اک اؿ رصػرقآؿرکمیںیمںیہن ہکلدرگیذمابہےکوفیحصںںیمیھب وموجدےہ۔اؿوااعقتوکھڑ رک اینسرک مہہی وسےنچ اور وساؽ رکےن روبجمروہاجےتںیہ ہکایک ہی وااعقتضحمےصق اور اہاینںیہ
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
84
ںیہ ایاؿوااعقتیک اینب دوایعق تقیق راقمئ ےہ ایکوایعق وہاتنجئ اسےنمآےئنجےکقلعتم اہلل اعتٰیل ےک ربسگدیہ ولوگں ےن ربخ دار ایک اھت ایک وہ اشنؿ وپرےوہےئنج اک اہلل اعتٰیل ےک اایبنء ےن االعؿ ایک اھت ایک اہلل اعتٰیل ےن اےنپ ربسگدیہ دنبوں وک وایعق ااعنامت اور اینپ روتمحں ےس ونازا ایک اایبنء یک امیلعتت ےک ہجیتن ںیم وہ ولت وج دخا ر اامیؿ الےئ اکی اےسی راہتس ر ۔زمؿ وہےئوج دورسوںےکےئلتبحماورتقفشےسرمعصاھت ںیم اےنترصتخموتقںیمرہاکیولہپوکارہایئںیماجرکوتاؿ ںیہنرک اتکنکیاستقیق یک وگایہ داتی وہںہکذمابہ یک اترخی ںیم اؿ امتؾ وساالت ےک وجاابت یمتحوطر ر’’اہں‘‘ ںیم دےی ںیہ ۔ وہ دقمساتکبسج ر ںیم اامیؿ راتھکوہںواحضوطر رںیم اتیتےہہک ہی امتؾوااعقتےچس ںیہ اور ہی ہکاہلل اعتٰیل اےنپ اایبنءوک اکی دصقم وسپن رکوعبمث رفامات ےہہکوہ ینب ونع ااسنؿ اک دخا اعتٰیل ےک اسھت اکی رقیبی قلعت اقمئ رک ےک اںیہن ہنکمم اٰیلع رواحین ایعمروں ر اف ز رکدںی۔ قلعت ابہلل ےک ذرہعی ااسنؿ ہن رصػ وقحؼ اہلل یک ادایگیئ رکات ےہ ہکل اٰیلع االخیق ادقار اک اظمرہہ رکےت وہےئاہللاعتٰیلیکولخمؼےکوقحؼیھب ادارکاتےہ۔اوراسیجہکںیمےنل ےل اہہکاہللاعتٰیلےناینپ ولخمؼںیم ااسنؿوکارشػاولخملاقت اہےہ۔۔۔ سپ ہی دوونںاینبدی امیلعتت ایسی ںیہ ہک سجاعمرشہ ںیم یھب اؿ اکایقؾ وہ ۔اوروجولت اؿ رلرکںیم ےگوہ ہنرصػ اہلل اعتٰیل یک راض احل رکےن واےلوہںےگ ہکل ایپر ،تبحم اور اھبیئ اچرہ وکرفوغ دےنی واےل یھب وہں ےگ۔ وطبر املسمؿ ریا اامیؿ ےہ ہک اہلل اعتٰیل ےن روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل وک امتؾ داین یک االصح اور ینب ونع ااسنؿ ںیم اؿ میظع ادقار ےک ایقؾ ےئلیک وعبمث رفامایےہ۔۔۔ آ ی اہلل ہیلع و مل ےن ولوگں یک االصح یک اخرط اس دقمس اغیپؾ یک غیلبت ےئلیک دؿ رات اکی رک دےی۔ آ ی اہلل ہیلع و مل یک وکںیشش رصػ غیلبت کت دحمود ہنںیھت ہکل آ ی اہلل ہیلع و مل رہ رات اےنپ دخا ےک وضحر دجسہ رسی وہرک اس دقررگہی وزاری ےک اسھت داع رکےت ہک دجسہ ۔ہآوسنؤںےسرتوہاجیت۔ایکوہجیھتہکآ یاہللہیلع و ملاسدقراالخصےکاسھتداع
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
85
امےتگن اس ےک ےھچیپ دوتل اور اطتق ےکوصحؽ یک وکیئ ذایت رغض ہن یھت ۔ ہی داعںیئ یس وکحتم ےک ااظتنؾ و ارصناؾ ر اقضب وہےن ےئلیک ہن ںیھت ہکل اہلل اعتٰیل ےس یک اجےن وایل آ ی اہلل ہیلع و مل یک رہ داع ںیم یہی رگ ہی وزاری وہیت ہک ایک وہج ےہ ہک ولوگں یک رواحین و االخیق االصح ںیہن وہریہ ولت انگوہں اوررباویئں وک ویکں رتکںیہن رکر ےہ اور اؿرباویئں اور انگوہں یک وہج ےس ولت ویکں اےنپ آ وک ابتیہ ےک زگ۔ے ںیم دلیکھ رےہ ںیہ آ ی اہلل ہیلع و مل وک اس ابت اک اس دقرارہا م اور دصہماھتورآ ی اہلل ہیلع و مل اک اارطاب اور ےینی اینت ڑب یکچ یھت ہک اہلل اعتٰیل ےن روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل وکرقآؿ رکمی ںیم رباہ راتس اخم ب وہےت وہےئ وپاھچ ایک آ ی اہلل ہیلع و مل اس ابت ےک م ےس ہک ولت آ ؐےکاغیپؾ وک ےتنس ںیہن اور اسیکرطػوتہجںیہنرکےتاینپاجؿوکالہکرکںیلےگ ۔۔۔ رگم اہلل اعتٰیل و ہ ذات ےہ وج دؽ ےس یلکن وہیئ اور ولخص ےس رھبی وہیئ داعؤں وک یتنس ےہ۔ سپ اہلل اعتٰیل ےن روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل یک داعؤں وکیھب ئان۔اترخی وگاہ ےہہکاج ل ،ونگار، رشایب ،زاین ،امقر ابز ،وچر اور رہ مس یکربایئ ںیم التبمولت اؿ امتؾرباویئںےس اکٹھچرا احل رکےن واےل نب ےئگ اور اٰیلع االخیق ادقار ےن اؿ رباویئں یک ہگج ےل یل۔ وہ امتؾولت دبؽ ےئگ۔ اوہنں ےن دخا اعتٰیل ےک اسھت یھب ہن ٹوےنٹ واال قلعت اقمئ رک ایل۔ وکیئ یھب داین ی اطتق اس مس اک رواحین االقنبدیپاںیہنرکیتکس۔۔۔ داینوی اابتعر ےس داھکی اجےئ وت ادتبایئ املسمؿ اہنتی زمکور ےھت اور وجوھڑی تہب اطتق احل یک یھب وت تہب دعب ںیم۔ ادتبایئ دور ںیم املسمؿ ااہتنیئ رغبی اندار اور ے رسواسامؿ ےھت نکی اس ےک ابووجد اےنپ ر وجش اور اخصل اامیؿ اور دخااعتٰیل ےک اسھت رقیبی قلعت یک وہج ےس اس یک راہ ںیم زدنایگں رقابؿ رکےن ےئلیک ہشیمہ ایتر ےھت۔ اوہنں ےن رقابین ےک ایلٰایعمر اقمئ ےئک اور اؿ وک دختم ااسنتین اک خوؼ اس دقر اھت ہک دورسوں یک دمد ےک ےئل اےنپ رھگوں ںیم وموجد امتؾرتاسزواسامؿاؿوکدےنی ےکےئلایترےہ۔۔۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
86
ارگمہاؿیکاامیؿ الےنےسلبقاوراامیؿالےنےکدعبیکزدنویگں اکومازہنرکںیموتالبہبش اؿ ےک دولں ںیم اکی میظع ااشلؿ االقنب روامن وہاوج دخا وک ےنھجمس اور اس اکادر اک احل رکےن یک وہج ےس اھت۔ ووولت دخا اعتٰیل یک اتدیئ ورصنت ےک واحض اشنانت دےنھکی ےگل۔ ہی رواحین االقنب ضحماکیاافتؼہناھتای ہییسدایندیدصقمےکوصحؽیک اخرطہناھت ہکلاوہنںےنازوخداشمدہہایک ہک روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل ےک دؽ ںیم دورسوںےئلیک تبحم ےکدیقف ااثملؽذجابت وموجد ںیہ ٰیتحہکاالسؾےکہددیرتنیاورافسکرتنیاخمفلیھباسث ایئ راامیؿ الےنےئلیکایتر وہےئگ۔وہ اس دصاتق ر وگاہ رہھٹے ہک روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل ےن اؿ ےک ملظ رفنت اور افس اک ہن ولمحں اک وجاب رصػ اور رصػ وفع ،رمح اور تقفش ےس دای۔ وہ اس دصاتق ر وگاہ رہھٹے ہک بج روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل ےن االسؾ ےک اؿ اخمنیفل ر وہنجں ےن االسؾ وک تسین و انوبد رکےنےئلیک وکیئرسکہن وھچڑییھت حتف احلیک وتآ ی اہلل ہیلعو ملےنااہتنیئ اتمتن اوردر سگر رکےتوہےئاؿےسرفامایہکرییمتولوگںےسوکیئذایتدینمشہنےہ۔ںیماہمترےاسملظومتس اکدبہلںیہن اچاتہوج امی ںیم مت مہ ر رکےت رےہ۔ ارگ اس ابت یک نیقیداہین رکاؤہک انم ونوکؿ ےک اسھت اینپ زدنایگں سگارو ےگ وت ںیہمت ہکم ںیم رےنہ یک یلھک آزادی ےہ اور اقعدئ اور ذمیبہ االتخػیک وہجےسمتےسملظاورانااصنیفںیہنیکاجےئیگ۔۔۔
بج االسؾےکاؿتنگاخمنیفلےناسدعمیااثملؽاخسوتوکداھکیوتاؿےکاپسرسمیلس َخ
رکےن ےک وسا وکیئ اچرہ ہنراہ۔رصػاکیاثمؽ داتی وہں ۔ رکعہمانیم االسؾ اکاکی اخمفل سجےن املسمونں ر ے ااہتنملظ واھےئےھتروسؽ رکمیی اہللہیلع و ملےک اوسہ وکدھکیرک ے اایتخرےنہک ےگل ہک رصػ ویہ صخ اس دقر تقفش اک اراہر رک اتک ےہ وج یف اتقیقحل دخا یک رطػ ےس وہاور سج اک ایپر ینب ونع ااسنؿ ےئلیک دعمی ااثملؽ وہ۔ روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل ےک اس اوسہ وک دھکیرک دانمشؿ االسؾ ےن ابر ابر اور ےلھ اعؾ اراہر ایک ہک آ ی اہلل ہیلع و مل ر انزؽ وہےن وایل رشتی ِ البکشوہبشیچسےہاوررقآؿرکمیےنآ یاہللہیلعو ملوکوجرۃمحاعللنیملاکاطخبدایےہوہ اب لک ربقح ےہ ۔اوہنں ےن میلس ایک ہک روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل ےک ووجد ےک ذرے ذرے
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
87
ےس ااسنتین ےئلیک تبحم اور رمح اتکلھچ ےہ۔ اوہنں ےن ےلھ اعؾ اس ابت اک اراہر ایک ہک روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل اک ل رمح ےک اٰیلع ایعمروں یک لیثمت ےہ اور دخا اعتٰیل ےکالکؾ یک ث ایئ اک وبثت ےہ۔۔۔ رمح یک اؿ امیلعتت ےک وحاہل ےس اکی وساؽ ای ارتعاض یھب دیپا وہ اتک ےہ ہکل ضعب ریغ وملسمں یک رطػ ےس ارثک ہی ارتعاض اؤاھای یھب اجات ےہ ہک ارگ االسؾ دورسوں ےسہردی اور ایپر رکےن یک میلعت داتی ےہ اور ارگ روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل یف اتقیقحل رۃمح اعللنیمل ےھت وت رھپ ذمیبہ ںیگنج ویکں کڑی ںیئگ اس اک وجاب اجےنن ےئلیک رضوری ےہ ہک االسؾ یک ادتبایئ اترخی ےس واتیفقوہ۔۔۔ اس وحاہل ےس دوامہ ابںیت ذنہ ںیم رںیھک۔ اوؽ ہی ہک اترخی اس تقیق ر وگاہ ےہ ےسج ااصنػ دنسپ رشتسمنیق یھب امےتن ںیہ ہک روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل ےک دوعیٰےک دعب ادتبایئ اسولں ںیم آ ی اہلل ہیلع و مل اور آ ی اہلل ہیلع و مل ےک احصہ روضاؿ اہلل مہی انیعمج وکہکم ںیم الذمبہ اور تب رںوتں یک اجبن ےس ااہتنیئ افساکہن اور امیہبہن اظممل اک اسبسا رکان ھڑا۔ ہکل روسؽرکمیی اہللےکاحصہومشبؽرمد،وعروتںاوروچبںےناینپزدنایگں ونگاردںی۔ضعبایسی اثمںیلیتلمںیہاہجںاملسمؿوعروتںیکاکیاٹگنوکاکیاوٹناوردورسیاٹگنوکدورسےاوٹن ےک اسھت ابدن رک اؿ اووٹنں وک اخمفل وتمسں ںیم اگھبای ایگ سج یک وہج ےس اؿ ےک ومسجں وکرکٹے رک ےک دو دحیلعہ دحیلعہ وصحں ںیم اک رک ر)ھ دای۔ یف اتقیقحل اؿ اظممل یک وت اکی یبمل رہفتس ےہ نکی ںیم اؿ بس اک اہیں ذرک ںیہن رک اپؤں ۔۔ رگم املسمونں ےن اس دقر ایہب ہن ملظ و ربربتی ےسسگرےنےکابووجدہنوت ےلھاعؾاورہنیہوپدیوطر ریس مساکدبہلےنیکوکششیک۔ ہکل اسولں اس ان مت وہےن واےل اور اذتی انک اظممل ےنہس ےک دعب روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل اورآ ی اہلل ہیلع و مل ےک ارثک احصہ رکاؾہکم ےس رجہت رک ےکےلچ ےئگ۔ضعباملسمؿ رےنہ ےئلیک دمہنی ےلچ ےئگ اور ضعب دورسی وہگجں یک رطػ رجہت رک ےئگ ۔ دمہنی ںیم اہجں روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل رجہت رک ےک ےئگ اکی ڑبی ادعاد ںیم ولوگں ےن االسؾ وبقؽ رکایل۔ رگم افکر ہکم
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
88
ےس ہی ابت یھب ربداتش ہنوہیئ ہکاملسمؿآراؾونوکؿ ےس رےنہگلےئگںیہ ۔انچہچن رجہتےک رصػ اؤاھرہامہدعب یہاوہنںےندمہنیےکاملسمونں ریگنج اسزواسامؿ ےسسیلاکیزہاروفویں ےک رکشل ےک اسھت ہلمح رک دای۔ اؿ ےک اقمہلب راملسمونں یک وفجرصػ نیت وسارفاد ر لمتشم یھت اور وساےئ دن اکی ولتاروںاور امکونں ےک اؿ ےکاپسھچک یھب اسامؿرحبہناھت ۔ ارگ اؿ دوونں وفوجں یک اطتق اک ابیمہ ومازہن ایک اجےئ وت الب کش و ہبش املسمونں ےک اپس بس ےس رتہبنی راہتس یہی اھت ہک وہ اقمہلب رکےن اور اانپدافع رکےن یک اجبےئ ےھچیپ ٹہ اجےت اور اینپ زدنویگں وک اچبےت ۔ نکی اس وتق اہلل اعتٰیل ےن روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل وک دنمش ےس کڑےن اک مکح دای ۔ اساک ذرک رقآؿرکمییکوسرۃاجحلیکآایت 41-40ںیم اتلمےہاہجںاہللاعتٰیلرفاماتےہ: ’’اؿ ولوگں وک نج ےک الخػ اتقؽ ایک اجر اہ ےہ (اتقؽ یک) ااجزت دی اجیت ےہ ویکہکن اؿ ر ملظ ےئک ےئگ ۔ اورانیقی اہلل یک دمد روپری دقرت راتھک ےہ۔ینعی وہولت ںیہنج اؿ ےک رھگوںےس انقح اکنال ایگ ضحم اسانب ر ہک وہ ےتہک ےھت ہک اہلل امہرا رب ےہ۔ اور ارگ اہلل یک رطػ ےس ولوگں اک ئ دافع اؿ ںیم ےسضعبوکضعب دورسے ےس ڑھبا رکہن ایک اجاتوترابہ اخےندہنمؾ رک دی اجےت اور رگ ےجیھب اور وہید ےک اعمدہ یھب اور اسمدج یھب نج ںیم ترثکت اہلل اکانؾ ایل اجات ےہ۔ اور انیقی اہلل رضور اس یک دمد رکے ۔ وج اس یک دمد رکات ےہ۔ انیقی اہلل تہب اطوتقر (اور) اکلم ہبلغ واال ےہ۔‘‘۔۔۔ اؿ آایت ےس ہی ابت واحض وہ اجیت ےہ ہک بج اؿ ولوگں وک ںیہنج اہنتی دگنسیل ےک اسھت اشنہن انبای ایگ اھت۔ گنج یک ااجزت دی یئگ وت ہی ااجزت رصػ اؿ ےک اےنپ دافع ےئلیک یھت ہکل امتؾ ذمابہیکافحتظےئلیکیھت۔ینعیدورسیوہجسجےئلیکگنجیکااجزتدییئگیھتوہہییھت ہکارگ اظنموں وکز ربدیتس رواک ہن اج ات وت ذمبہ ےک اخمنیفل ہن وت اسیعویئں وک نوکؿ ےس رےنہ دےتی ،ہن وہیدویں وک ،ہن املسمونں وک اور ہن یہ یس اور ذمبہ ےک امےنن واولں وک ۔چس وت ہی ےہ ہک االسؾ ےک اخمنیفل امتؾ انم دنسپ ولوگں وک مت رکان اچےتہ ےھت اور ذایت ارغاض یک انبء ر داین وک ہنتف و شفد ںیم واانلاچےتہےھت۔۔۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
89
یہی وہ سپ رظنم اھت سج یک انبء ر اہلل اعتٰیل ےن املسمونں وک رفامای ہک وہ وخػ ہن اھکںیئ۔ ہکم یک اطوتق روفج تسکش اھک اجےئ یگ ویکہکن اہلل اعتٰیل یک دمداملسمونں ےک اسھت ےہ۔ اترخی اشدہ ےہ ہک دن اکی ےتہناملسمونں ےن اہللاعتٰیلیک اتدیئ ےس اےنپ اؿاخمنیفلوک تسکشےس دواچررک دایوج دایناک انم ابتہ رکان اچےتہ ےھت ۔ اہجں اکی رطػ ہی املسمونں یک حتفیھت وت دورسی رطػ ہی رہ اُس صخ یک یھب حتف یھت وج داین ںیم انم اقمئ رکان اچاتہ ےہ۔ ہی رہ اُس صخ یک حتف یھت وج ااسنین ادقار وک ہشیمہ اقمئ رانھک اچاتہ ےہ اور اؿ امتؾ ولوگں یک حتف یھت وج نیقی ر ےتھ ںیہ ہک ذمبہ داین ںیم ایقؾ انم اور الھبیئ اکورحکےہ۔۔۔ اترخی ےس اثتب ےہہک روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل یک زدنیگ ےک دوراؿ اور آ ی اہلل ہیلع و مل ےکاچروں افلخےئراہدنی ےک ادوار ںیم وج ںیگنج کڑی ںیئگ وہرصػ ملظ ےک اخہمتاور داین ںیم انم ےک ایقؾ یک اخرط کڑی ںیئگ ۔ اؿ وگنجں اک دصقم رہ سگ دورسوں ر ملظ ومتس رکان اور دورسوں ےک اسھتان ااصنیف رکانںیہن اھت۔بجافلخےئ راہدنی اک دور مت وہاوت اؿ یکہگج ابداشتہ اقمئ وہیئگ۔ ۔ دبیتمسق ےس اس ابداشتہ ےک دور ںیم ارثک ںیگنج ایسیس اور داینوی اقمدص یک اخرط کڑی ںیئگ ۔ نکی ہی واحض رےہ ہک ایسی ںیگنج وج وتنطلسں وک وتعس دےنی اور اطتق ڑباھےن ےئلیک کڑی ںیئگ وہ یس یھب وطر ر رقآؿ رکمی ںیم دی یئگ۔ االسیم امیلعتت ےس اطمتقب ہن ریتھ ںیھت۔۔۔ ایس رطحآجلکاملسمؿ وکحوتمں ای اخمفل ابیغ رگووہں یک رحوتکں ےک ابرہںیم ہیںیہن اہ اج اتک ہک وہ یس یھب رطح ای یس یھب رگن ںیم االسیم امیلعتت یک اکعیس رکیت ںیہ۔ ںیم ریغب یس رت ّددےک ہہ راہ وہں ہک آلکج ضعب ہدت دنسپ املسمونں ےک اامعؽوج وہ االسؾ ےک انؾ ر رکےت ںیہ ہنرصػاالسؾاکانؾ ہکلذمبہاکانؾیھبدبانؾرکرےہںیہ۔ارگولتاس مسےکذمیبہرظنایت وک امےننگلاجںیئ وترھپاصػاظرہےہہکذمبہایدخااکانؾداینںیمایقؾانمےئلیکتبثمرکدارادا ںیہن رک اتک۔ ہکل ںیم وت ہی امانن ھڑے ۔ ہک وہ ولت حیحص ںیہ وج ےتہک ںیہ ہک ذمبہ داین ںیم شفد الیھپےن یکوہجےہ۔۔۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
90
اتمہ بج ںیم آرخی زامہن ےک قلعتم وگشیپویئں اور رقآؿ اور روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل یک رطػ ےس دی یئگ رامنہیئ وک داتھکی وہںوت ریا اےنپذمبہ ر نیقی ڑب اجات ےہ۔ رقآؿ رکمی اور روسؽ رکمی ی اہلل ہیلعو ملےنوگشیپیئ رفامیئیھت ہک اکی اضی وتقآےئ ۔بجاملسمؿ االسؾ یک ال امیلعتت وکروھؽ اجںیئ ےگ اور رقآؿ یک ریپویںیہن رک ںیل ےگ۔ زمدیرفامای ہک اےسی املسمؿ وج اےنپ آ وک اعمل اور رامنہ ےتہک وہں ےگ وہ تقیق ںیم ہنتف وشفد اور دبونعاین اک ذرہعی وہں ےگ۔ ؒہی بسھچک دھکی رےہ ںیہ ۔اسیج ہک ںیم ےن ل ےل اہ ہکبج ںیم اؿ بس ابوتں وک داتھکی آج مہ ہنیعب وہں وت ریے اامیؿ ںیم یمک ںیہن ہکل ااضہف وہات ےہ۔ ںیم ہن وت امویس وہات وہں اور ہن یہ انادیم ۔ ویکہکن رقآؿ رکمی اور روسؽ رکمی ی اہلل ہیلع و مل ےن اس دور یک وخانفک احتل یک وگشیپیئ رفامیئ یھت وت اےکس اسھت راشرت یھب دی یھت ہک یقیقح االسؾ ےک اایحےئون ےئلیکاملسمونں ںیم ےس یہ اکی اضی صخ وعبمث ایک اجےئ ۔ وج حیسم وموعد اور اامؾ دہمی ( ینعی دہاتی ایہتف )وہ ۔۔ وہ رہ مس یک ذمیبہ گنج وک وموقػ رکےن ےئلیک اجیھب اجےئ ۔ اور وہ اعمرشے یک رہحطس روموجد رہ مس ےک ملظ ومتس وک انم اور مہآیگنہ ےسدبؽ دے ۔ وہ اؿ میظع اقمدص ےکوصحؽےئلیک اکھتن تنحم رکے ۔ اور اےنپ ریپواکروں ںیم االسؾ یک یچس روح وھپےلک ۔۔ اور وہ یچس روح رقآؿ رکمی یک اس آتی ںیم اؿ وہیئ ےہ۔ انچہچن رقآؿ رکمی رفامات ےہ’’ :اے وہ ولوگ وج اامیؿ الےئ وہ! اہلل یک اخرط وبضمیط ےسرگناین رکےت وہےئ ااصنػ یک اتدیئ ںیم وگاہ نب اجؤ اور یس وقؾ یک دینمش ںیہمت رہسگ اس ابت ر آامدہ ہن رکے ہک مت ااصنػ ہن رکو۔ااصنػ رکو ہی وقتی ےک بس ےس زایدہ رقبی ےہ اور اہلل ےسورو۔انیقیاہللاسےسہشیمہ ابربخراتہےہوجمترکےتوہ۔۔۔ سپ ہی آتی ہشیمہ دعؽ و ااصنػ ر اقمئ رےنہ یک رضورت وک اؿ رکیت ےہ ۔ دعؽ وااصنػ ےک سج ایعمر اک اقت ہض ایک ایگ ےہ وہ ہی ےہ ہک ارگ آ وک اےنپ الخػ ای اےنپ وادلنی ای ایپروں ےک الخػ یھب وگایہ دینی ھڑے وت آ ریغب یس رت ّدد ےک دو ویکہکن ااصنػ یہ ایقؾ انم اک اضنم ےہ ۔ سپ یہی دو ایعمر ےہسج یک اہلل اعتٰیل ےنرقآؿ رکمی ںیممیلعت دی۔ نکی وساؽ دیپا وہات ےہہک ایک اانتمیظعایعمروایعقاحلایکاج اتکےہ ۔۔۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
91
اسیجہکںیمےنل ےلذرکایکےہہکرقآؿرکمیاورروسؽرکمییاہللہیلعو ملےناکیاےسی دورےک ابرہ ںیموگشیپیئ رفامیئ ےہبج ہنتف،شفد اوردبونعاین داینوک اینپ ٹیپلںیم ےلےل یگ اورمہ اینپ آوھکنں ےس دھکی ےتکس ںیہ ہک ہی وگشیپیئ س رطح نم ونع وپری وہیکچ ےہ۔ در تقیق ہی اکی الھک وبثت ےہ ہک اہلل اعتٰیل ےک الکؾ یک دصاتق واحض وطر ر آاکشر وہیئگ ےہ ۔ سپ ایس رطح اہجں حیسم وموعد اور اامؾ دہمی ہیلع االسلؾ ےک ذرہعی اامیؿ اک اایحےئ ون وہ ۔ واہں ااصنػ اک ہی اٰیلع ایعمر یھب داینںیم اقمئ وہاجےئ ۔سج ےکاطمقب یس وقؾ یک دینمش دعؽوااصنػ ےک ایقؾںیم وکیئ روکاثتبہنوہیگ۔۔۔ مہ ادمحی املسمؿ وخش تمسق ںیہ ہک مہ اؿ وگشیپویئں ر ہن رصػ نیقی ر ےتھ ںیہ ہکل امہرا ہتخپ اامیؿ ےہہک اہلل اعتٰیل یک رطػ ےسسج صخ ےنآاناھت وہ ابین ہلسلسادمح ہی رضحت رمزاالغؾ ادمح اقدایین ہیلع االسلؾ یک وصرت ںیم آہ ا ےہ۔ امہرا ہی یھب اامیؿ ےہ ہک رضحت حیسم وموعد ہیلع االسلؾ ےن االسؾ ےک اایحےئ ون اک وج آاغزرفامای اھتوہ اظنؾ الختف وجاکی رواحین اظنؾ ےہ ےک ذرہعی آجیھباجریےہ۔۔۔ دخااعتٰیل یک اتدیئ و رصنت اورآ ےک قح ںیم اؿتنگآامسین اشنونں ےک ذرہعی رضحت حیسم وموعد ہیلع االسلؾ یک دصاتق اثتب وہ یکچ ےہ ۔ اؿ اشنونں ںیم اکی اشنؿ ہی یھب اھت ہک ااسنؿ ےک اےنپ اخقل وکالھب دےنی یکوہج ےساور داین ںیم وعیس امیپےن رہنتفوشفدےنلیھپ یک وہج ےسزمزولں اور درگی دقریت آافت ںیم ااضہف وہاجےئ ۔۔ اترخی ےس اثتب وہات ےہ ہکسگہتش دصی ںیم آےن وایل دقریت آافت یک ادعاد یلہپ دصویں ںیم آےن وایل آافت یک تبسن ںیہک زایدہ ےہ۔ اکی اور اشنؿ رضحتحیسم وموعد ہیلع االسلؾ یک زارروس ےک ابرہ ںیموگشیپیئ اکاھت۔ہیوگشیپیئ یک یئگ ہکزار ےک ملظ ومتسیک وہجےساساکہتختاٹلاجےئ ۔۔ انچہچناترخیےناثتبرکدایہکہیوگشیپیئیھبوپریوہیئ۔رھپرسیتیوگشیپیئداینیکوگنجںےک ابرہ ںیم یھت۔ مہدو اعیمل ںیگنجوت دھکیےکچ ںیہ۔سپ ارگ مہ ےناینپ احوتلں وکدرتس ہن ایکاور اےنپ اخقل وک ہن اچنہپات وت مہ اس مس یک زمدی ںیگنج اور اؿ ےک وہانلک اتنجئ دںیھکی ےگ ۔ اؿ امتؾ
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
92
وگشیپویئں ےس اثتب وہات ےہ ہک رضحت حیسم وموعد ہیلع | االسلؾ دخااعتٰیل یک رطػ ےس اکی ذنری ےھتوجااسنؿیکاالصحاوراسوکرصاطمیقتسم رالچےنےئلیکوعبمثوہےئ۔ رھپ ہی یھب واحض ےہ ہک دنہواتسؿ ےک اکی وھچےٹ اور دور دراز ےبصق ںیم رےنہ واال اکی دوعدیار اسری داین ںیم اہلل اعتٰیل یک رصنتےک ریغب رہشت احل ہن رکاپات۔ اور اہلل اعتٰیلیک دمدےک ریغب وہ اےنپ دعب اینتاکایمب امجتع وھچڑ رک ہناجات۔ اکی ایسی امجتعوجاظنؾ الختف ےس وبضمیط ےکاسھتڑجےوہےنیک وہجےسرضحتحیسموموعدہیلعاالسلؾےک نشوکاسریداینںیمالیھپریہ ےہ۔اورآ ہیلعاالسلؾاک نشیہیاھتہک اہللاعتٰیلاورینبونعااسنؿےکدرایمؿاکیرہتشاقمئ ایک اجےئ اور ااصنػ ےک اٰیلع ایعمر اقمئ رکےت وہےئوقحؼ اابعلد یک ادایگیئ یک اجےئ۔ ادمح ہی ملسم امجتع ےک اپس واس ل تہب دحمود ںیہ۔اس ےیل اہلل اعتٰیل یک اتدیئ ےک ریغب ہی اغیپؾ داین ےک انکروںکتہنچنہپ اتکاھت۔ سپاکیرطػاہجںہیاسریابںیتیتسہابریاعتٰیل اکوبثتںیہواہںدورسیرطػاؿابوتں ےس ہی یھب ہت اتلچ ےہ ہک ادمح ہی ملسم امجتع وک اہلل اعتٰیل یک اتدیئ و رصنت اطع یک یئگ ےہ۔ آج ہی امجتع ادمحہی ےکولت یہ ںیہ وج دورسوں یک دمدےئلیک میظعامیل رقاباینں رک رےہ ںیہ۔ ہکل داین ںیم انم ےک ایقؾ یک وکشش ںیم اینپ اجںین یھب رقابؿ رکرےہ ںیہ۔ضعب اممکلںیم امہری امجتع ر ہد دی ملظ ایک اج ات ےہ اور مہ ر ااہتنیئ افساکہن اظممل واھےئ اجےت ںیہ۔ نکی مہ یس رطح یھب اضیر دلںیہن داھکےت ای دبہل ںیہن ےتی سج ےساعمرشہ اک انم ح رہ ںیم ھڑ اجےئ۔ اس ںیم وکیئ کش ںیہن ہک ہی بس رصػ اس ےئل ےہ ہک مہ رقآؿ رکمی یک الہٰی امیلعتت ر ل رکےت ںیہ نج یک لیصفتاوراتیمہامہریامجتعےکابینہیلعاالسلؾےنااہتنیئامکؽےکاسھتاؿرفامیئےہ۔ سپ ریی داع ےہ ہک داین وتق یک رضورت وک ےھجمس۔ ےھجم ادیم ےہ اور داع رکات وہں ہک مہ وج اس وتق فلتخم ذمابہ اور اقعدئ یک امندنئیگ رک رےہ ںیہ اور وج یلمع وطر ر اؿ امیلعتت اک اظمرہہ رکےنےئلیک عموہےئںیہاکیدخایکابعدترکںی ےگاورااصنػےکاسھتاسیکولخمؼےکوقحؼ یکادایگیئرکںیےگ۔انیقیامتؾذمابہیک یہییقیقحمیلعتےہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
93
ںیم اےنپ امتؾ رت ذراعئ اور اقوتیلبں وک ربوےئاکرالےت وہےئاکی رتہب اعمرشہ وک رفوغ دانی وہ ۔ ۔ دخا اعتٰیل یک ولخمؼ یک دمد رکین وہیگاور رہ حطس ر ایپر ،تبحماور انم وکاعؾ رکان وہ ۔۔آج داین یک امہرتنی اوروفری رضورت یہی ےہہک انم اک ایقؾ ایک اجےئاور دخا وک اماناجےئ ۔ ارگ داین ےناس تقیق وک ھجمس ایل وترھپ امتؾ وھچےٹڑبے اممکل دافع ےکانؾ راینپیگنج الصحں وکڑباھےن ےئلیک الوھکں رکوڑوں واارز ہن رخچ رکںی ےگ ہکل وہ ہی ہسیپ روھےک وک اھکان الھکےنمیلعت اعؾ ایہم رکےن اور رتیقذپریاممکلںیمایعمرزدنیگوکرتہبانبےنےئلیکرخچرکںیےگ۔ ارگ مہ وموجدہ دور اک افصنمہن اج زہ ںیل وت ںیم میلس رکان ھڑے ۔ ہک رتیق ایہتف اممکل یک اعمایشت یھب ذتذبب اور ریغ ینیقی وصراحتؽ اک اکشر ںیہ۔ اعؾ ولوگں یک وقت رخدی تہب م رہ یئگ ےہ۔ یتح ہک اہیں رغمیب اممکل ای رتیق ایہتف اممکل ںیم یھب ویلیٹشیؿ ر ارٹن ویز رشن ےئک اجر ےہ ںیہ سجںیم اہاجراہےہہکامیںیمایلمیفںڑبیاباقدعیگ ےک اسھتابرہاجرک اھکاناھکیتںیھتنکیاب ابرہ اج رک اھکان دور یک ابت ،ولت ضعب اواقت اےنپ رھگوں ںیم یھب روھےک رےنہ ر وبجمر ںیہ ۔ اؿ ےئلیک اب ل ےل یک رطح اھکان انیپ اور آراؾ دہ زدنیگ رسب رک ان نکم ںیہن راہ اور ںیم بس ایس ےئل ہک اممکل اےنپرافہ اعہم ےکٹجب ر دافی اور یگنج ٹجبوکزایدہ اتیمہ دے رےہںیہ۔ اےنپیہرھگںیم وموجداسم لاوراینپ وقؾےکولوگںےکاسم للحرکےن روتہجدےنییکتبسنزہاروںلیمدور اممکلںیماوفاجوجھباےنیکرطػرتبغزایدہےہ۔ انچہچن ںیم اسرا شفد ذمبہ ںیہن الیھپ راہ ہکل ہی وت ایسیس اچولں اور ایسیس اقمدص ےک ہجیتن ںیم لیھپ راہ ےہ اور اس وہج ےس ےہ ہک فلتخم وق ںیم اکی دورسے ر اینپ ربرتی اظرہ رکےن ںیم یگ وہیئ ںیہ۔ سپ ہی وتق اک امہ اقتاض ےہ ہک امتؾ ولت اور امتؾ وق ںیم اس رطػ وتہج رک ںیم ورہن داین اکی ان اقلب وصتر اصقنؿ ےک داہہن ر ےڑھی ےہ ۔ وج ابتیہ آج مہ دھکی رےہ ںیہ اس ںیم ےس ھچک وت امہری اینپ دیپا رکدہ ےہ اور ھچک دقریت آافت ےک وہانلک اتنجئ یک وہج ےس ےہ ۔ سپ اےنپ آ وک اچبےن اور ینب ونع ااسنؿ یک افحتظ یک اخرط ںیم دخااعتٰیل یک رطػ روجع رکےنیک رضورت ےہ اور اس زدنہ دخا ےک اسھت قلعت وجڑےن یک رضورت ےہ سج ےن ہن وت ومیسٰہیلع االسلؾ اور اس یک
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
94
ع وقؾ وک رفاومش ایکاورہن ٹ ٰشی ہیلع االسلؾاور اس ےکوحارویں وک رفاومش ایک۔اور ہنیقیقح املسمونں وکاہللیکرںیتمحاحلرکےنےسورحوؾراھکایگاورہنوبقتیل داعےکاشمدہےےسورحوؾراھکایگ۔ ہی امی ےکےصق اہاینںںیہن ںیہ ہکل دخایکیتسہوتہشیمہ رےنہ وایلےہ اورآج یھب زدنہ ےہ۔ رضحتحیسم وموعد ہیلع االسلؾ ےن ںیممیلعت دی ےہہک اہلل اعتٰیل اےنپربسگدیہ ولوگں ےک اسھت مہ الکؾ وہاتےہاور اںیہن اےنپےچس اشنانت دالھکات ےہ۔سپ امہری ذہم داری ےہہک اس دورےک اامؾیک ابوتں یک رطػوتہج رک ںیاور یقیقح رگن ںیم اےنپ دخا وکاچنہپےن واےلںینب ۔ مہ اس ابت ےک وگاہ ںیہ ہک اہلل اعتٰیل ےن رضحت حیسم وموعد ہیلع االسلؾ ےک ذرہعی اشنانت دالھکےئ اور آج یھب داھک راہ ےہ۔ آرخ ر ںیم ہی انہک اچوہں ۔ ہک اینپ ویطلغں اک امزاؾ اہلل اور اےنپ ذمابہ ر واےنل یک اجب ےئ ںیمآہنیئ دانھکی اچےئہ اور اینپ اخویمںیک صیخشترکین اچ ےئہ۔ اؿ اافلظےکاسھت ںیم امتؾ امہمونں اک اکی رمہبت رھپ رکش ہی ادا رکان اچوہں ۔ وج وتق اکنؽ رک اس رقبی ںیم اشلم وہ ےئ اور ریی ابوتںوکئان۔آ بساکرکشےہ۔‘‘ (الضفلارٹنلنشین 11؍ا رلی 2014ءہحفص2-1اور)11-10
(روزانہمالضفلآؿالنئدنلؿ3وجؿ2022ء) رصیںیماکرفنسناکرچاچاوراشنیلمےکات رات اس ذمابہ اعمل اکرفنسن وک دنلؿ اور ویریپ اممکل ےک ڈیمای ںیم زربدتس ذپریایئ احل وہیئ نج ںیم وضحر اونر یک رطػ ےس یک یئگ ایقؾ انم یک وکوششں وک رسااہایگ۔ دن اشنیلم ںیم ےس ات راتہیںیہ: لت ن Stein Villumstadویرنی وکلسنافر ر جس ڈیلرزےک رنجؽ رکیسرٹیےن اہہک’’اس رطح لم لج رک انھٹیب اور فلتخم ذمابہ ےک امےنن واولں اک اکی دورسے یک ابت وک وحےلص ےس اننس اوررھپبساکہیمیلسرکانہکمہبسانمےکوخااہںںیہ۔‘‘
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
95
ااتسلگنؿ ںیم رگانیوا ( )Grenadaےک اہیئ رنشمک He Joselyn Whitemanےن اہ ہک ’’ہی تہبزربدتس رقبییھت۔ہی ابتہک اےنت اسرےذمابہاکییہتھچ ےکےچین اس رطح اےھٹکوہےتکسںیہاہجںامہرےاامیونںںیم ااضہفاکابثعےہ۔واہںہییھباظرہرکیتےہہکآجلک داینےکاسم ل ےکلحےکےئلولوگںوکااھٹک سرطحایکاج اتکےہ۔‘‘ ،Mak Chishtyوج ڈنلؿ ںیم رٹیمووپن وپسیل ںیم امکڈنر ںیہ ےن اہ ہک ’’ےھجم آج یک رقبیںیم ہیابتایھچیگہکرہیسےناےنپذمبہیکوخاںاؿںی۔‘‘ ویرنیاپرٹنمیلںیمدنلؿےکامندنئے Dr. Charles Tannock MEPےنربالم اہ: ’’لبقتسم ںیم اس رہتس وک اانپےن ےک العوہ وکیئ اچرہ ںیہن۔ مہ بس دخا اعتٰیل ر اامیؿ ر ےتھ ںیہ اور مہہیںیہنامؿےتکسہکدخااعتٰیل ہیاچاتہےہہکمہذمبہےکانؾ راکی دورسےےسکڑےتےلچاجںیئ۔‘‘
Berridgeااتسلگنؿ یک اپرٹنمیل یک ’’آؽ اپریٹ اپررٹنمیلی رگو ‘‘ ( )APPGآؿ نلت ارٹنلنشین رفڈیؾ آػ ر جن یک رئیچ رنس ںیہ ےن اہ’’ :ےھجم آؽ اپریٹ رگو رباےئذمیبہ آزادی یکرئیچنیم وہےناکازعازاحلےہ۔ںیماجیتن وہںہکادمحہیویمکیٹن سرطحدورسوںیکالفحو وبہبدےکےئلدخامترکیتیلچاجریہےہ۔‘‘ Kay Carterوج ااتسلگنؿ یک اپرٹنمیل ےک آؽ اپریٹ اپررٹنمیلی رگو ( )APPGآؿ نلت ارٹنلنشین رفڈیؾ آػ ر جن ےک ربمم ںیہ ےن اہہک ’’اامؾ امجتع ادمحہی ےنوج اہ ہک امتؾ ذمابہ ںیماینبدیابتاکییہرظنآیتےہینعیتبحم،رواداریاورانم۔‘‘ انروے یک اکی ایسیس اپریٹ Christian Republicےک Billy Trangerےن اہ ہک ’’اامؾ امجتع ادمحہی ےن اےنپ اطخب ےکآرخ ںیم اکی تہبیہ امہاغیپؾ دای ےہہک مہ بس وک لمرک انم ےک ایقؾ ےک ےئل اکؾ رکان اچےیہ۔ ویوینریٹ آػ ارٹسمیوؾ ےک رورسی Prof. Dr. T. Sunierےن اہہک ’’اامؾ امجتع ادمحہی ےنڑبے وااگشػ اافلظ ںیم ہی اثتب ایک ےہہک االسؾ اور رقآؿیکامیلعتتدشتدیکاجبےئانمےکایقؾ رزوردیتیںیہ۔‘‘ آرئ ڈنیل ےس اکی اشلموہےنواےل ےن اہہک’’ںیم اس اکرفنسنںیم اشلموہااور اہیں روج اغیپؾ ےھجمالمےہاسےنےھجمالہرکر)ھدایےہ۔‘‘
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
96
نلت اہجریگن اسرو اصبح وج ویرونی وکلسن آػ ر حٹس ڈیلرز ےس قلعت ر ےتھ ںیہ ےن اہ ہک ’’ںیم ذمابہًزریتشت وہں۔ںیماسرقبیےستہبأتم روہاوہں۔‘‘ رانب ہ ّشی وج(ذمیبہ امیلعتت ےک ااتسد ںیہ)ےن اہہک’’اس دقر رواحتین ےسلرُ ہی رقبیوہ یگےھجمںیہن مولؾاھت۔‘‘ Canon Dr. Caneےن اہ’’:ھچکرعہصل ےلولتہی ےنھجمسگلےئگےھتہک ںیمذمبہ یک رضورت ںیہن۔ ریا ایؽ ےہ ہک ہی ابت یمتح وطر ر اثتب وہ یکچ ےہ ہک ہی ابت رسارس ے اینبد ےہ۔‘‘ ل ی ی جت روسؽ رکمی اور االسؾ ‘‘ ہک اہ ےن Dr Lydia ےس Antwerpen آػ ویوینریٹ یک م ِ ی اہلل ہیلع و مل یک یقیقح امیلعتت ےکوحاہل ےس اامؾ امجتع ادمحہی ےک اطخب ےس وہ ے دحاتم ر وہےئ ںیہ۔ ( Santiago Catala Rubioیتنس آوگ اتکہل روویب) اصبح (ڈیمرو ویوینریٹ ںیم نل ر حیرےک رورسیاوریئکاتکوبںےکفنصم)ےن اہہک’’ادمحہیملسمامجتعاکرعنہ‘‘تبحمبسےئلیک رفنتیسےسںیہن’’امتؾذمابہاکالخہصےہ۔‘‘ یم ۔رایس ( )Miguel Garciaےن اہ ہک ’’ہی ااہتنیئ تبثم دقؾ اھت۔ ََ امجتع ادمحہی ِ وکاسرقبیےکااقعند رابمرابکدشیپرکاتوہں۔‘‘
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
97
ق رضحت خلیفة احیسمل ااراعک یک اجری رفومدہ وا فٹن ون یک رحتکی اےنپ آاغز3ا رلی 1987ء ےس ولبتغ ےک دعب الختف اخہسم ںیم اکی ابوعشر ذہم دار رمع وک چنہپ یکچ ےہ اورہی وپدا اےنپ لھپ دےنی اگےہ۔ امہرے وموجدہ اامؾ رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ےن اینپ الختف ےک آاغز ےس الختف راہعب ےک اس وپدے وک وخب اچنیس اور اس رحتکی ےک وناہنولں وک اینپ آوغش ںیم ےل ایل اور ولبتغ ںیم دقؾ ریتھ اس لسن یک رورش اور رتتیب ےک ےیل رہ ہحمل رگناین اور رہ امنیئ رفامیئ۔ ارغلض اس رحتکی اک ہچ ہچ اےنپ دو وبحمب افلخء یک دپراہن تقفش ےک اسہی ےلتلپ رکوجاؿ ق وہا ےہ وہنجں ےن ے انپہ رصموایت ےک ابووجد اؿ وا فٹن ون ر وتہج رکےت وہےئ اینپ تبحص ںیم ایسی رہ امنیئ یک ےہ ہک وہ اےنپ یقیقح دصقم وک اپےن واےل وہں اور وفق یک اتیمہ ےک اسھت آدنئہ اینپ ذہم دارویں وک ےتھجمس وہےئ حیحص رگن ںیم الختفِ ادمحہی ےک اطلسؿ ریصن اور امجتعِ ادمحہی ےک دختم ۔رےننبواےلوہں۔ اس ےک ےیل ابطخت ہعمج ،رب اعامتاعت وفق ون اور رھپ دصی دبصی وفق ون الکزس ںیم اؿ ق ق وا فٹنونوکربتکیشخباورشیبداہیتمیق اصنحئےسونازا ہکلرہوم ع روا فٹن وناکاکیدحیلعہ صخشت اقمئ رفامای اؿ رتقفش یکرظن وایل اور ارفنادی الماقوتںںیم یھباؿ روصخیصوتہج رفامیئ اتوہاےنپ ق الاقمؾوکےنھجمسواےلوہںاورامجتعےکرہہقبطاوررہکلمےسآویناےل ہیوا فٹناسدصی ےکےیلدخااعتٰیلےکوضحرشیپایکاجےنواالرتہبنیہفحتاثتبوہں۔آنیم
ق 27وجؿ 2003ء وک رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل ےن اےنپ ہبط ہعمج ںیم وا فٹن ون ےک
وادلنی وک وتہج دالےت وہےئ اراشد رفامای ہک آدنئہ۔۔۔نیغلبم یک تہب ڑبی ادعاد یک رضورت ےہ
98
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
اس ےیل اس جہن ر رتتیب رکںی ہک وچبں وک ہت وہ ہک ارثکتی اؿ یک غیلبت ےک دیماؿ ںیم اجےن وایل ےہ۔ (وحباہلالضفلارٹنلنشین22اتسگ2003ءہحفص5ات)8
نج ق انچہچن اس وتق داین رھب ںیم لک ھیرزہاراپچن وس ابسیئ75522وا فٹن ون ںیم ےسوچاسیل ق زہار ھ وساتسونے44697وا فٹن ون کڑےکاورسیت زہارآھٹوس سیچ30825واافقتون کڑایکں
ق ںیہ۔اس وتق اپناتسؿ رھبںیم اکی وس آھٹ108ہبعش اجت ںیم اؤاھرہ وس سیتب 1832وا فٹن ون
اوراست وس اتسسیئ 727واافقت ون لک دوزہاراپچن وساھٹسن 2559اینپ میلعت لمکم رکےن ےک دعب دیماؿ ل ںیم دختم یک وتقیف اپرےہ ںیہ۔نج ںیم ےسآھٹ وس ااکوؿ 851اجہعم ادمحہی ںیم، اؤاھیس 88دمرسة الظفر ںیم ،اکی وس اانیس 179ااکؤسٹن ےک ہبعش ںیم ،اکی وسوچوؿ 154ویپمکرٹ اسسنئ ںیم ،اکی وس سیبھچ 126اوجینشیک ںیم ،وچراونے 94افحظ رقآؿ ،ابونے 92ڈیملکی ےکہبعشںیمدخامترسااجنؾدےرےہںیہ۔
ق رصػ (روبہ)اپناتسؿ ںیم میلعت لمکم رکےن ےک دعب دیماؿ ل ںیم اکؾ رکویناےل وا فٹن ون
یک ادعاداکی زہاراپچن وساچپونے 1595ےہ نج ںیم آھٹ وس اسین819رماؿ ہلسلس ،اتسیس87 معل مٹن ہلسلس،است7انبئولیک ایانبئانرظ،دووسآھٹ208ااسذتہ ،سیتب32امیاےااظتنہیم، نیت وس اسھٹ 360اکرانکؿ دافرت ،سیتب 32رنگنس ریپا ڈیملکی اٹسػ ،اؤاھرہ 18وارٹکز و ئ اساکیئول ،،دو 2وہویم وارٹکز ،آھٹ 8افرامسصت ،ھ 6انز ،دو 2ورسنپس ،اکی 1وییٹصت، ییکیٹ اپچن 5زفویرھتاٹسپ ،است 7ةیلررٹی صن ،است 3الربئریی اسسنئ ںیم دخامت یک وتقیف اپرےہںیہ۔
ق داین ےک اکی وس ابرہ 112فلتخم ہبعش اجت ںیم دو زہار اچر وس ارتہھٹ 2478وا فٹن ون زری
میلعتںیہوجآدنئہامجتعادمحہییکدختمےکےیلایتروہرےہںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
99
ق اپناتسؿ ےک العوہ درگی اممکل ںیم نیت زہاراکی وس ونایس 3189وا فٹن وناینپ میلعت لمکم ق رکےن ےک دعب امہ ہبعشاجت ںیم رسرگؾل ںیہ اورنیت زہاردووساتسوؿ 3257وا فٹن ون فلتخم ہبعشاجتںیمزریمیلعتںیہ۔
ےئناجہعمادمحہی (ویوینرزیٹس)اکایقؾ اةحب امجتع یک میلعت و رتتیب وہ امہ ولہپ ےہسج ےکےئل رماؿ ہلسلس یک ایتری ےک ےئل اقدایؿ ںیم ل ےل دمرہس ادمحہی اور رھپاجہعم ادمحہی یک اینبد ریھ یئگ۔میسقت اپک ودنہ ےک دعب دورسا اجہعم ادمحہی روبہ ںیم اقمئ وہا۔الختف راہعب ںیم رسیتا اجہعم ادمحہی ہلگنب دشی ںیم رشوع وہایگ۔الختف اخہسم اک ابربتک دوررضحت خلیفة احیسمل ااراعک یک رحتکی وفقون ےک لھپایتر وہےن ق اک یھب دور ےہ اس ںیم وا فٹن ون یک وفجرفظومج ریثک ادعاد ںیم دینی و یمیلعت رتتیب ےکدعب دیماؿ لںیمآےنیگاسہلسلسںیمامجیتعرضورتےکاطمقبرضحتخلیفةاحیسملااخلسمادیہاہللاعتٰیل ےک 19اسہل دہع ںیم داین رھب ںیم آھٹ 8ےئن ڑبےاجاعمت اقمئ وہےن ےک دعب اب اؿ یک ادعاد ایگرہ 11وہ یکچ ےہ۔ ےئن اجاعمت ڈینیا۔ویےک ،رجینم ،اغانارٹنلنشین ریساوؿ ،ہلگنب دشی، ، وبرانیکافوس،ویڈنگاےکاممکلںیماقمئوہےئںیہ۔ اؿ اجاعمت ےس اےسی رمیب اور رنشی افرغ الیصحتل وہےت ںیہ وج داین رھب ںیم ےلیھپ ارفاد امجتعیکمیلعتورتتیباورااشتعاالسؾیکذہمدارییھبادارکےتںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
100
رضحت حیسم وموع ؑد ےن رشاطئ تعیب ںیم ونںی رشط ہی ریھ یھت ہک ’’اعؾ قلخ اہلل یک ہردی ںیم ضحم ہلل وغشمؽ رےہ ۔ اور اہجں کت سب لچ اتک ےہ اینپ دخا داد اطوتقں اور وتمعنں ےس ینب ونعوکافدئہاچنہپےئ ۔۔‘‘ سج ر امجتع ادمحہی اور اس ےک ارفاد دخا ےک لض ےس دصؼ دؽ ےس ل ریپا رےتہ ںیہ۔الختف اخہسم ںیم دختم ااسنتین ،میلعت اور تحص وریغہ ےک وبعشں ںیم یھب ریغ ومعمیل اسمیلںیمآیکچںیہ۔
رصنتاہجںمیکس رضحت خلیفة احیسمل ااثلثلک یک اجری رفومدہ رصنت اہجں میکس ےک تحت یھب رغمیب ارفہقی ےک فلتخماممکلںیمسگہتش19اسولںںیمیھبدیھااسنتینیکادمادیکاجریہےہانچہچناسےک تحت ابرہ12اممکل ںیم سیتنیس 37اتپسہولں اور سکنیلک ںیم اچپس 50ےس زادئ وارٹکز دختم قلخ اک دقمس رفہضی ادا رک رےہ ںیہ۔ الختف اخہسم ںیم نیت وس 300ےس زادئ ےئننوکؽ اک ایقؾ ل ںیم آای اور اب اس میکس ےک تحت ھ وسایس 680ےس زادئ نوکمز رغبی اممکل ںیم ملع یک روینش الیھپ رےہںیہ۔
م وی یٹتیرفٹس
م وی یٹتی رفٹس اک آاغز الختف راہعب ںیم 1995ںیم وہا اھت الختف اخہسم ےک اسین19 اسولں ںیم اس ادارہ ےن یھب دختم ااسنتین ںیم یئن بسازؽ ےط یک ںیہ۔ IAAAEاہجں ادمادی اور ینف رضورایت ایہمرکیت ےہ ویم رفٹس اؿ وصنموبں ےک ےئل واس ل رفامہ رکیت ےہ۔ اس وتق ویم رفٹس اسھٹ60اممکل ںیم ررٹسج وہ رک دختم ااسنتین ےک اکومں ںیم اعیمل حطس رریغ ومعمیل دختم یکوتقیف اپ ریہ ےہانچہچن اس میظع ااشلؿ ادارہ ےک ذیلی 8ہبعشاجت1۔ان ج افر الفئ2۔وارٹ افر الفئ3۔وفو سیکیوریٹ4۔ولگلب ھتلیہ 5۔آرنف رئیک6۔داینوی آافت ںیم
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
101
ادماد7۔ٹفگآػ اسٹئ8۔ویمکیٹن رئیک ےک تحت الوھکں یک ادعاد ںیم داین رھب یک دیھ ااسنتین یک دمدیکاجیکچےہ۔سجاکرصتخماًاج زہدرجذلیےہ۔
1۔ان جافرالفئ: ان ج افر الفئ روٹکیج ےک تحت داین رھب ںیم اھٹسن69نوکؽ ،ابسیئ 22رٹگننی رٹنسز ،اقمئ ےیک اج ےکچ ںیہ نج ےس دوال)ھ سیتھچ زہاراچروس 236400ےچب اور اتسھٹس زہاراپچن وس67500 ونوجاؿ ملع یک روینش احل رک ےکچ ںیہ۔ اؿ رٹگننی رٹنسز ےس فلتخم مس ےک رنہ ھکیس رک ونوجاؿ اےنپ اکروابر رشوعرک ےک اےنپ روز ۔راک ااظتنؾرک رےہ ںیہ۔ ایس رطح اسہبعش ےک تحت وروچ ل ویوینریٹ ےک ایقؾ اک وصنمہ یھب اجری ےہ۔ اس رورگاےکم تحت اپناتسؿ ںیم عل رھتاپررک یک نیت3ولیصحتں ںیم اب کت اپچن 5رارمئی نوکمز اکارجاء ایک ایگ سج ےک ذرہعی لک اپچن وس نج ھیر575وچبںوکردنرہ15ااسذتہےکذرہعیاینبدیمیلعتیکوہستلایہمیکاجریہےہ۔
2۔وارٹافرالفئ
ن اسہبعشےکتحتفلتخماممکلںیماچرزہاراکیوساھٹسک4161ونںیئ،وارٹ مٹساوروسار وپؽ بصن ےیک ےئگ ںیہ نج ےس اتنیپسیل 45ال)ھ ےس زادئ ارفاد افدئہ اؤاھ رےہ ںیہ۔اپناتسؿ ںیم نج رھتاپررکاوررتچاؽ ےک االضع ںیم اب کت اکی زہار ھیر 1075ےھٹیم اپین ےک ونںیئ اگےئ ےئگ سج ےس لک آھٹ ال)ھ وچرایس زہاروسہل884016ارفاد اوراتسسیئ ال)ھ ارتہھٹزہارآھٹ وس ھٹسنیپ2778865ومیشیضیفتسم وہرےہںیہ۔ اپناتسؿ ےک اپوچنں وصوبں ےک اؤاھرہ18االضع ںیم ونوساتنیسسیل947اکلن اجت اگےئ ےئگ۔نج ےس ھ ال)ھ اتسیس زہارون وس ردنرہ687915ارفاد اوردوال)ھ اجراس زہاراچر وس ااکیس 249481ومیشیاافتسدہرکرےہںیہ۔ آزاد ریمشک ےک عل وکیلٹ ںیم سیبھچ26وارٹ ارٹکیلک پمپ اگےئ ےئگ اوراسالعہق ےک ادمحی وریغ ازامجتعامتؾولتاورامؽومیشیاافتسدہرکرےہںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
102
دنس ںیم علرمعوک ںیم ادمحیاوردنہوآابدی رلمتشمدو ۔ؤںاصدؼوپراوررحتکیآابد ن ںیم وصخیص وسار وارٹ اپور مٹس اگےئ ےئگ سج ےس دوونں داہیوتں ےک اچر زہار 4000ارفاد اورآھٹ زہاراپچن وس 8500ومیشی ضیفتسم وہرےہ ںیہ۔اہجںےنیپ وکاصػاپین رسیمںیہن واہں وارٹ رٹلفنشی الپٹن یھب بصن ےیکےئگ عل ٹوہکیٹ ھگنس ےک ۔ؤںکچ ربمن3/58ڑکٹاںیم ہی وصنمہ زریلیمکتےہ۔
3۔وفوسیکیوریٹ
اس رورگاؾ ےک تحت 32ال)ھ ےس زادئ ارفاد وک وفو پ اور وفو پ اقمئ رک ےک افدئہ اچنہپای ایگےہ۔ اس ہبعشےک تحترقابین راٹکیج ر یھب اجریےہانچہچن اسؽ2021ء ںیمنپھچ56اممکل ںیم رقابین اک ااظتنؾ ایک ایگ اوراسڑ۔ے اپچن ال)ھ 550000ولوگں ںیم وگتش میسقت ایک ایگ ےہ۔ ذگہتش 8اسولں ںیم سیبھچ 26ال)ھ ےس زادئ ارفاد ےن اس رورگاؾ ےس افدئہ اؤاھای ےہ۔ اس رورگاؾ ےک تحت ولوگں وک ںیلصف ا ۔ےن ںیم یھب دمد دی اجریہ ےہ انچہچن اںیہن جیب یک رفایمہ اور آاپبیشںیمدمدیکاجیتےہاتہکوہوخؿںیلصف اکتشرکےکاےنپاپؤں روخدےڑھےوہںیکس۔ ااسمؽ وفو اڈنی سیکیوریٹ روٹکیج ےک تحت قحتسم اخدناونں ںیم اسڑ۔ے نیت زہر3500رانش ےک ٹکیپ اپناتسؿ ےک اچر4وصوبں ےکوچدہ14االضع ےکدووسدو202داہیت ںیممیسقتےیکےئگ۔
4۔ولگلبھتلیہ ولگلب ھتلیہ روٹکیج ےک تحت اپناتسؿ رھب ےک االضع ںیم امرہ ڈیلی وارٹکزیک دختم ےس اب کت اتنیپسیل45رفی رٹیمیٹن اڈنی اچڈلئ ڈیملکی سپمیک ےک ااقعند ےس لک اتنیپسیل زہاراپچن وس ارتہک 45571وعروتں اورابرہ12اسؽ ےس م رمع وچبں ےن اافتسدہ ایک اور اںیہن تفم اعمہنئ اور تفم ادوایت یک وہستل دی یئگ۔اس ہبعش ےک تحت ون9اتپسہؽ اور ڈیملکی سکنیلک ریمعت ےیک ےئگ ںیہ اہجں الوھکں ولت اس وہستل ےس افدئہ اؤاھ رےہ ںیہ۔ اس رورگاؾ ےکتحت وگےٹئ امال ںیم
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
103
اقمئانرصاتپسہؽاکیامہگنسلیمیکتیثیح راتھکےہ۔اسرطحےکدرگی اتپسہولںیکریمعت ر یھب اکؾ اجری ےہ۔اس رورگاؾ ےک ذرہعی رکوان وارئس یک واب ںیم ارتہھٹ 78اممکل ںیم دس 10ال)ھ ےسزادئولوگںیکدختمیکاجیکچےہ۔
5۔ظفحتاتییمٰ()Orphan Care ریساوؿ،الریبئای،اورینگ ںیم میتیوچبںےکراہیشئرٹنساقمئےیکےئگ ںیہاسےکالعوہویڈنگا اوربںیم اےسیرئیک رٹنسیکریمعت اجری ےہ اہجںسلفم اوراندار وچبں وک وخراک ،راہ شاورتحص یسیجاینبدیرضورایترفامہیکاجریہںیہ۔
6۔داینویآافتںیمادماد()Disaster Relief ویم رفٹس ےک اس رورگاؾ ےک تحت داین رھب ںیم آوینایل آافت ںیم رفیلی اک اکؾ ایک اجات ےہ۔اس رورگاؾےکتحتسیب 20ال)ھےسزادئارفادیکدمدیکاجیکچےہ۔
7۔ہیطعاصبرت()Gift of sight ٹفگ آػ اسٹیئ وصنمہ ےک تحت آوھکنں ےک اسم ل اک العج ایک اجات ےہ انچہچن داین رھب ںیم اچسیل 40زہار ےس زادئ ولوگں وک افدئہ اچنہپای اج ہ ا ےہ۔ اس رورگاؾ ےک تحت عل رھتاپررک ںیم اب کت 8ڑبے آیئ سپمیک ےک ااقعند ےک ہجیتن ںیم لک آھٹ زہار آھٹ وسوچراونے8894ارفاد اافتسدہ رکےکچ ںیہ ہکبج اکی زہار دووسوچاسیل1244ارفادےک ومایت ےک اکایمب آ رنشی ےیک ےئگ۔
8۔ویمکیٹنرئیک ()Community Care ویمکیٹنرئیک روٹکیجےکتحتادمحیقحتسمارفادےکےیل ہروں،ابھتروزم،نچک،اچردویاری ای لمکم رھگوں یک ریمعت اک ہلسلس رشوع ےہ۔ سج ںیم اب کت ابسیئ22رھگاونں وکابھت روزم اور ئ اٹنلٹس انب رک دےیئ اجرےہ ںیہ۔ایس رطح رھگوں اور ہرہ اجت یک ریمعت اک اکؾ یھب اجری ےہ۔اس ررگاؾ ےک تحت رٹل وسبں اور اوڈل وہؾ رٹنس ز ںیم وخراک ای درگی رضورایت زدنیگ یک رفایمہ یک
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
104
اجیت ںیہ انچہچن اس رورگاؾ ےس دس 10زہار ےک رقبی HYGIENEرورگاؾ اک ااقعند ایک ایگ ےہزیناسہبعشےکذرہعیاسھٹ60زہارےسزادئولوگںیکادمادیکیئگےہ۔
رمزکہلسلسروبہںیمتحصےکادارے الختفاخہسمںیمروبہیھبیئکادارےتحصےکدیماؿںیمااہایلؿ روبہےکالعوہاپناتسؿرھب ےس آویناےل رموضیں ےکےیل نج ریغومعمیل دخامت یک وتقیف اپرےہ ںیہ اؿ یک وتعس ڑب یکچ ےہسجاکرصتخمذرکرضوریےہ۔اؿںیمرسرہفتساطرہاہر ایٹسنویٹ ےہ۔
اطرہاہر اویٹیٹسن روبہ یکالختفاخہسمںیمریغومعمیلرتیق لض رمع اتپسہؽںیم دؽےک رموضیںےک العجےکےیل اکی اگل اویٹیٹسن اقمئ ایک ایگ۔اطرہ اہر اویٹیٹسن یکرقبیگنساینبد اکااقعندومرہخ23ونربم 2003ءاطمبقب 27راضمؿاابملرک 1424رجہی ربوز اوتار وک وہا۔ہی اکی ال)ھ 20زہار 547رمع ٹف مصقف ہصح ر الیھپ وہا ےہ۔ اطرہ اہر اویٹیٹسن یک امعرت ھ6زنمہل ےہ۔اہیں اویجنرگایف اور آ رزنشی ےک ےیل دو اگل اگل رٹیھتزوموجدںیہ۔ہیاویٹیٹسن ہنرصػاےنپالعہق ہکلوپرےاپناتسؿےکرتہبنیاتپسہولںںیمامشر وہاتےہ۔ Times Dailyاابخر ںیم ومرہخ 23اوتکرب2017ء وک اشعئ ہدہ ومضمؿ ےک اطمقب اطرہ اہر اےنپ ایعمراور وہسایلت ےکاابتعر ےس الدمحہلل اپناتسؿرھب ںیم اکروکی رسرجی اک رتہبنی ادارہنبایگےہ۔ اس وک اکی رفنمد اعیمل وصختیص اس احلظ ےس یھب احل ےہ ہک داین ںیم یس رہش سج یک آابدی اچپس زہار ےک گل گھب وہ اس ںیم ارماض بلق ےک العج ےکےیل ایسی دجدی وہسایلت وموجد ںیہن وج رمزک ہلسلس روبہ ںیم رسیم ںیہ۔رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی ےک اراشد ےک اطمقب اطرہ اہر اویٹیٹسن ًاتقیقح ’’ارٹنلنشین اتپسہؽ اور داراافشل‘‘ اک رمزک نب ہ ا ےہ۔سج ےک اڈیرٹسنمرٹیانجب وارٹک وعسمدانسحل ونری اصبح وطبر وافق زدنیگ وچدہ اسؽ ےس زادئ رعہص ےس ے ولث تبحم ےک اسھت ذجۂ دختم ےس رساشر وہرک دختم یک وتقیف اپرےہ ںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
105
اطرہاہر اویٹیٹسن اکہبعش آؤ وورمکی ربمتس 2007ء ےس رموضیں ےک ےیل وھکال ایگ۔سج ےک اسھت یہ ہبعش ،ECGہبعش ارسکیے اور ہبعش Echocardiographyاک ایقؾ ل ںیمآای۔اس وتق ہبعش اویپ وی ںیم رموضیں ےکامرہ وارٹکز ےس یبط اعمےنئ ےک اسھت اسھت ارماض یک صیخشت ئ ےکےیلفلتخموانگیااکٹس یھبےیکاجرےہںیہ اوررصموػاویپویواےلدؿرقتی 400ےس600 رمضیآےتںیہ۔ مکی اوتکرب 2007ء ےس اؿ وور رماضیؿ اور ارمییسنج ہبعش اک آاغز وہا۔ونجری 2013ء ںیم رموضیں ےکےیلزمدی ہگج دیپارکےنےکےیلوؽ 4ر لیم وارو وک CCU-2ںیم دبتلی رکدایایگ۔اتسگ 2014ء ںیم CCU-3ےک ارجاء ےک اسھت اطرہ اہر اویٹیٹسن اک امشر اپناتسؿ ےک فص اوؽ ےک Coronary Care Unitsںیم وہایگ۔اس ےک العوہ ہبعش اڈنور رماضیؿ ےکےیل اتسگ 2019ء ںیم DC Defibrillatorsاور اکی دجدی رتنی Echo Machine رخدیی یئگ سج ےس رموضیں ےک اوکی ٹسیٹ یک ادعاد ںیم ااضہف وہا۔اوتکرب 2019ء ںیم دجدیرتنی ن اکروکی امرٹینز اور اتفیوژؿ مٹس رخدیے ےئگ۔اکروکی امرٹینز ےک اسھت رٹنیسؽ امرٹینگن مٹسس یھباقمئایکایگےہ۔ ئ یت یت 15ونربم 2007ء ےس واییگیااکٹس اڈنی ارٹن لنشین رورجیسز(ا جیو رگایف ،ا جیو الپیٹ اورسیپ رکیم)یکوہسایلت اکآاغزوہا۔6ونجری 2013ءیسیٹنیکساکاباقدعہآاغزوہا۔ ونجری 2014ءںیمہبعشپیلسبیلاکایقؾلںیمآایاورنیشمیھبالرکااٹسنؽیکیئگ۔ ونربم2007ء ںیم اطرہ اہر اویٹیٹسن یک یلہپ Cath Labلمکم ایتر وہیئگ سج ےک دعب یت یت ا جیورگایف اور ا جیوالپیٹ رشوع رکدی ںیئگ۔ اس ںیم اب کت اکی اتحمط ادنازے ےک اطمقب وسہل زہار16000ےس زادئ رورجیسز وہےکچ ںیہ۔ دربمس2010ء ںیم اس ہبعش وک اکی یت زہار1000ا جیوالپزیٹس لمکم رکےنیکوتقیفیلم۔ونربم2011ء ںیم کٹتھبیل 1ےکےیل رخدیی یت اجےن وایلرصع احرضیک دجدیرتنی ا جیورگایف نیشم اتپسہؽیک بیصنتوہیئ۔اس دجدیرتنینیشم ےک اسھت اطرہ اہر اویٹیٹسن اک ہبعش اکروکی رورجیسز اک امشر وکحیتم ادارے یک رطػ ےس یک یئگ
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
106
درہجدنبیںیم Level-1ںیماشلموہایگےہ۔وضحراونرادیہاہللاعتٰیلےنہبعشاکروکیرسلکیج اکانؾ’’ ‘‘Nuruddin Diagnostic& Interventional Laboratoryرقمررفامایےہ۔ یت ونجری2014ء ںیم دورسی کٹتھ بیل ںیم دجدیا جیونیشم یک بیصنت وہیئ وج Hybrid Angiography Machineالہکیت ےہاوراپناتسؿںیماپینونتیعیکیلہپنیشمےہ۔ ئ 18؍رفوری 2012ء ےس رشفی وائاسس رٹنس اک آاغز رضحت خلیفة احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل ئ ی ی لٹ ض اعتٰیل یک رطػ ےس انعتیئ رکدہ وا رونیشمں ےس ایک ایگ۔رہ امہ اوًاطس ون ےس 900ےس اکی ئ ئ زہار 1000وائائ نشیس ےیک اجےت ںیہ۔ رفوری 2022ء کت وسہل 16ونیشمں ےسارتہکزہاردووسوچوؿ 71254سٹسیر وہےکچںیہ۔ اسےکالعوہہبعشنیکنیلکےہاہجںزفویرھتایپیکوہستلیھبوموجدےہ۔ دربمس2014ء ںیم Masroor Diagnostic Centerاک آاغز وہا۔ اطرہ اہر یک ةیلررٹیںیموتعیسےکدعباسوک Masroor Diagnostic Center Phase1اکانؾدایایگ۔ ا رلی 2021ءںیم PCRةیلررٹیےکایقؾاکوصنمہانب۔اوراسنیشمیکرخدیاریےک دعب اورةیلررٹیےکےیلاکی Bio-Hazard safetyہرےیکایتریاورنیشمیکبیصنتےکدعب تسٹیک رفوری 2022ء ںیم وکحیتم ادارے ےس ا صن ےک دعبیپ یس آر ةیلررٹیاقمئ وہیئ۔اہجں ےس روزاہنیکاینبد رٹسیٹ وہرےہںیہ۔ دربمس2010ءںیمہبعشاڈنیونوکیپ اکآاغزوہااورل ےلامہاسیتک31اڈنیونوکزیپوہںیئ۔ ہبعش اوبمیسنیل و رٹاوپسنر ےک تحت اپچن 5اکروکی اوبمیسنیل اورنیت 3۔ڑایں رہ وتق رٹاوپسنر ےکےیلوموجدریتہںیہ۔ اطرہ اہر اویٹیٹسن ےکےیلاکی ےئن اور دجدی رطز ےکآنجیسک رنجنشی الپٹن یک ااٹسننشیل لیمکت ےک آرخی رمالح ںیم ےہ۔ہی دجدی الپٹن اس ےطخ ںیم دجدی رتنی الپٹن وہ ۔ا اور راےن آنجیسکالپٹنےسنیتانگزایدہآنجیسکدیپارکےنیکالصتیحراتھکےہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
107
اس ےک العوہ رصع احرض یک دجدی انکیٹولیج Server Virtualization VMwarev Sphereاکایمیبےس اگدییئگےہ۔ اس ےک العوہ ہبعش اپسرئورٹیمی ، ،ہبعش اڈنیونوکیپ ،ہبعش وینرئیلک رڈیایولیج ،ہبعش اافنرنشیم انکیٹولیج ،ہبعش اپور رنجنشی ،ہبعش یلیٹ ڈیمنسی ،ہبعش افریسیم ،ہبعش ةیلررٹی ،ہبعش اکروکی ارٹکیلوزفایولیج اور رسلکیج رورجیسز ںیم ریغر وعمیل اکؾ وہراہ ےہ اور ریثک تقلخ اس ےس ضیفتسم وہریہےہ۔ اطرہاہر ںیماہؤساجب رٹگننی یھب اہیں اجری ےہ اور دعتمدوارٹکز اینپاہؤساجب اہیں ےسلمکمرکےکچںیہ۔ سگہتش وچدہ اسؽ ےسداین ےک رتیق ایہتف اممکل ےس رتتیب ایہتف اور ہبرہ اکر وارٹکز وفق اعریمیکسےکتحتاہیںرشتفی الرکدختمااسنتینرکےتںیہ۔ 2018ءںیمارمہکییکھتلیہرئیکامرہنییکاکیمیٹےناطرہاہر اویٹیٹسن روبہاکدورہایکاور اینپ راضاکراہن دخامت ےک ہبر ے اک اراہر ایک۔ اس میٹ ےن اینپ الیطعتت ںیم ےس ون دؿ اطرہ اہر اویٹیٹسن روبہ ،اپناتسؿ ،ںیم راضاکراہن وطر ر دخامت رس ااجنؾ دےنی ےک ےئل سگارے ںیہ۔اس دوراؿ اس میٹ ےن ُُک 13دؽ ےک آ رزنشی ےئک نج ںیم دو minimal invasive valve replacementsںیھت وجہک اپناتسؿ ںیم یلہپ ابر یک ںیئگ ںیہ۔ اسمیٹ ےکرفس ےک ارخااجت ےک م ےئلویوینریٹآػپتڈیملکیرٹنیسےناینپ دخامتشیپ ںی۔ہکبجوی یٹتیرفٹساپناتسؿ ےناسمیٹےکےئلاپناتسؿںیمایقؾےکےئلارخااجتںیمدخامتشیپںی۔ ویسیبںفلتخمارماضےکہبرہاکرادمحیوارٹکزرہاسؽاہیں آرکوفقاعریرکےتںیہاور زہاروں رماضیؿ یک دختم ںیمٍرصموػ رےتہ ںیہ۔ سگہتش اسولں ںیم اھبرت ،رباطہین ،ارمہکی، نیپس ،انروے ،ڈینیا ،آرئڈنیل ،رجینم،آرٹسایلی ےس وارٹکز وفق اعری ر رشتفی الےکچ ںیہ۔رھپ ادنروؿ و ریبوؿ کلم ےس وجرئینوارٹکزاور ڈیملکی ةلطء و اطابلت یک آدم اک ہلسلس سگہتش یئک اسولں
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
108
ےساجری ےہ۔اؿ امتؾ ارفاد وک اطرہاہر اویٹیٹسن ںیم رولنشیف رٹگننی ےک اسھت اسھت فلتخم حی ررسیچ را کٹس راکؾرکےناکوم عاتلمےہ۔ اس اٰیلع اور ایعمری اویٹیٹسن ںیم اپناتسؿ ےکالعوہ ریبوؿ کلم ےس رمضی یھب اےنپ العج ےکےیل رشتفی الرےہ ںیہ۔اؿ ںیم اقدایؿ اھبرت ،اڈنوایشین ،امرسشی ،ااغفاتسنؿ ،رباطہین، ارمہکی،اغاناوربےکرمضیاشلمںیہ۔ ادمحہیڈیملکیاوسییسانشیاکرمزکید رتاطرہاہر اویٹیٹسن ںیماقمئےہاور2008ءےس 2019ء کت رہاسؽ اس اوسییس انشی اپناتسؿ یکاسالہن وننشن ںیہی دقعنم وہیت ےہ۔اس ےک العوہ ق م ڈیملکی یک میلعت احل رکےن واےل وا فٹن ون یک وننشن اک ااقعند یھب وہاتےہ۔وی یٹتی رفٹس اک رمزکی د رت یھب ںیہی اقمئ ےہ۔اس ےک العوہ ونجری 2011ء ےس رنگنس اہلٹس یھب اقمئ ےہ اہجںرقآؿرکمیابرتہمجھڑاھےنےکےیلالکساکارجاءایکایگےہ۔ یس یھب مس یک اگنہیم وصراحتؽ ےس ےنٹبن ےکےیلاطرہاہر اویٹیٹسن ےک ااحےط ےس ابرہاکی ارمییسنج اتپسہؽ اقمئ ایک ایگ ےہ اہجں یبط ادماد ےس ےل رک رسرجی کت اک لمکم اسامؿ ایہم نکسٹیٹ ایک ایگ ےہ۔ ونربم 2014ء ےس اسؽ 2019ء کت رہاسؽ ولف و صن پمیک اک امامتؾ یھب ہبعش او یپویںیمایکاجاتراہےہ۔
(روزانہمالضفلآؿالنئدنلؿ4وجؿ2022ء) ونرانیعلدارئۃادخلۃماالاسنہینروبہ
سلجم دخاؾ االدمحہی اپناتسؿ ےک زریامامتؾ’’ نو ر العین دا ئري الخد مۃ الا نسا نیۃ ‘‘یک ڈلبگن لضرمعاتپسہؽےکاسےنمروبہالریاوہےکاسھتریمعتیکیئگےہ۔اسڈلبگنںیمدرجذلی نھ ہبعشاجتںیہ۔ڈلبکنیب،ونرآیئوورناوسییسانشی ،یلصتمیااوومیہایلیفرٹنس،ولٹنیکنیلکوریغہ
1۔ڈلبکنبروبہ الختف اخہسم ےک آاغز ںیم دربمس 2004ء ےس وتعس ےک شیپ رظن ہی ڈلبکنب اویاؿ ومحمد ےس’’ نورالعین دائري الخدمۃ الانسانیۃ ‘‘یک امعرت ںیم اقمئ ایک ایگ ےہ۔ ولطمہ ڈلبرگو
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
109
ےک اطمقب وخؿ اک ااظتنؾ رکان ،ڈلب رگوگنپ اور ہیطع وخؿ دےنی واولں اک راکیرو وریغہ ےسیج ااظتنؾ و ارصناؾاسادارہےکرفاضئںیماشلمںیہ۔
2۔ونرآیئوورنزاوسییسانشیاورآیئکنب ونرآیئوورنزاوسییسانشیاورآیئکنباکاینبدیدصقماکراین(آھکنےکریبوین ردے)یکامیبری اکاکشرانانیبارفادوکانیبیئرفامہرکانےہسجےکےیلدواومررضوریںیہ: i۔اةحبامجتعوکوتّیصعظ ّیہمشچیکرحتکیےکذرےعیآیئوورنزانبان۔ ii۔ رموحؾ آیئ وورنیک وافت ےک دعب اؿ ےک اکراین احل رکان اور اؿ احل رکدہ اکراین ےک ذرےعی قحتسم انانیب ارفاد یک آوھکنں یک ویپدن اکری رک ےک اؿ یکانیبیئ احبؽ رکان ےہ۔آیئ کنب اک یلمع آاغز23ا رلی 2001ءوکوہا۔اسالہنیئکرماضیؿاسےسضیفتسموہرےہںیہ۔
نھ ل ی صت م یااوومیہایلیفرٹنس 3۔
الختف اخہسم ںیم ہی ادارہ ا رلی 2005ء وک’’ نورالعین دائري الخدمۃ الانسانیۃ ‘‘ںیم نھ نھ اقمئ ایک ایگ۔ یلصتمیاا وخؿ یک اکی ومرویث امیبری ےہ۔ ہی اداراہ ون رانیعل یلصتمیاا و ومیہ ایلیف ویٹن اخًاتصل دخِتم قلخ ےکذج ے ےس رس اش ر وہرک اسامیبری ںیمالتبم وچبں اکرفی الع ج رکراہ ےہ ۔ابر تف ابر وخؿ اگےن یک وہج ےسمسج ںیموفالد یک زای دیتوہ اجیت ےہ اورفلتخم ا یکسیر وہاجےت ںیہ۔ادارہ ںیماسرمضیکیھبوہس تلوموجدےہوجہکریغبیساچرزجےکایہمیکاجیتےہ۔
4۔ولٹنیکنیلک سلجم دخاؾ اال دمحہی اپناتسؿ ےک تحت الختف اخہسم ےک ابربتک دور ںیم نورالعین دائري الخدمۃ الا نسا نیۃ یک امع رت ںیم اقمئ رکدہ اس ادارہ ےن 11دربمس 2007ء ےس وعروتں اور وچبںےکےیلولٹنیکنیلکاکآاغزایک۔
اطرہوہویمکھتیپاتپسہؽاڈنیررسیچاویٹیٹسن روبہ روبہ ںیم رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراعک یک وظنمری ےس اطرہ وہویم کھتیپ اہلٹپس اڈنی ررسیچ اویٹیٹسن اک آاغز 2امرچ 2000ء ںیم وہا سج یک ریمعت ےک ےئل آ ک ےن ھ انکؽ آھٹ رمےل ر
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
110
لمتشمہعطقانعتی رفامایاھت۔اس رریمعتوہےنوایلامعرتنٹشمیتتیمساچرزنمولں ر لمتشم ےہ سجاک ُُکرہبق58زہاررمعٹفےہ۔ ہی ادارہ سلجم دخاؾ االدمحہی اپناتسؿ ےکزری ااظتنؾ اکؾ رکراہ ےہ۔ اہیں ےس رصػ اکی اسؽ ( 2010ء ںیم) رقتی وسا ال)ھ رموضیں ےن اافتسدہ ایک نج ںیم اکی اہتیئ ےس زادئ ریغازامجتع ےھت۔ اس ادارہ ںیم یئن ادوایت یک ایتری ےک العوہ وعیس امیپےن ر رووگن اور ہبرابت ےئک اجےت ںیہ۔ ادوایت یک ڑبے امیپےن ر ایتری ےک ےئل اکی دجدی افریسیم یھب اقمئ ےہ۔ رکمؾ وارٹک واقر وظنمررسبااصبحیکزریرگناینوارٹکوںیکاکیڑبیمیٹاہیںدختمیکوتقیفاپریہےہ۔
وہویمورسنپسیوڈیمنسیکنیبااصنراہلل د رتوفقدجدیےکالعوہد رتسلجمااصنر اہللاپناتسؿںیماکیورسنپسیںیمتفمادوایتدی اجیت ںیہ۔ اولیکھتیپ ادوایتےکےیلاکی ڈیمنسی کنیبیھبوموجدےہ اہجںفلتخم مسیک ادوایت ہلحماجت ےک ااصنر وک رحتکی رک ےک ایھٹک یک اجیت ںیہ اور وبتق رضورتنیقحتسم وک رفامہ یکاجیت ںیہ۔اس ےک العوہ اکی اوبمیسنیل یھبوموجد ےہوج ااصنر ےک ڈیملکی سپمیک اوراندار رموضیں وک وہستلرفامہرکےنےکےیلاامعتسؽیکاجیتےہ۔
رصنتاہجںوہویمکھتیپکنیلکروبہ
لجیہ اامءاہلل ےک زری رگناین اس کنیلک اک ااتتفح 30دربمس1996ء وک وہا۔ دہع الختف اخہسم ںیم 19رفوری 2003ء وک اس یک یئن امعرت اک گنس اینبد د رت لجیہ اامءاہلل روبہ اپناتسؿ ںیم راھک ایگ۔ اسکنیلکاکااتتفح16؍ا رلی 2005ءوکوہا۔سجےسرمضیوخانیتاافتسدہرکیتںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
111
ارٹنلنشیناوسییسانشیآػادمحیآرسٹکیٹی اڈنیارئنیجنز)(IAAAE ارٹنلنشین اوسییس انشی آػ ادمحی آرٹکیٹیک اڈنی ارئنیجنز اک ایقؾ الختف اثہثل ںیم وہا اور ہی اوسییس انشیضعب دورسی ریچیٹیآرانگ زنشی اوروینپمکںےک اسھت لمرک دختمقلخ ےک اکومں ںیمرصموػلےہ۔ دہع الختف اخہسم ےک 19اسولں ےک دوراؿ اس میظنت ےن ریحت ازیگن وطر ر رت یق یک یئن بسازؽ ےط یک ںیہ۔ سج ےک تحت ارفہقی رھب ںیم دختم قلخ ےک اکومں وک ااجنؾ دےنی ےک ےئل کٹی ویےک،رجینم ،وسرٹئز ڈنیل،اہڈنیل ،اھگان،انریجیئای،اپناتسؿاوردرگیاممکلےسارئنیجنزاورآر کٹس، ارٹکیلزنشی،ربملپزاوردورسےفلتخموبعشںےکامرہنیاینپدخامتشیپرکےتںیہ۔ اساوسییسانشیےکتحتدہعالختفاخہسمںیموہےنوایلرتایقتیکاکیکلھجشیپےہ۔
)(IAAAEیکویٹیمکںاکایقؾ الختف اخہسم ںیم اباقدعہ وطر ر IAAAEاک اکی ااظتنیم واھہچن لیکشت دے رک اس یک فلتخمایٹیمکںاقمئیکںیئگ۔ کٹ ی ہی اوسییس انشی 4ویٹیمکں 1۔آر کٹس 2۔اموؽ وجیل 3۔وارٹ افر الفئ 4۔ابتمدؽ ارنیج ) (Alternative Energyےک تحت ارفہقی ےک دور دراز العوقں ںیم دخِتم ااسنتین ںیم ینف حی اوریکینکتادمادایہمرکےنےکاحلظےسرصموػلےہاؿویٹیمکںےکفلتخم را کٹسیکلیصفت درجذلیےہ۔
1۔اموؽوجیل)(MODEL VILLAGE IAAAEےک اس راٹکیج ےک ذرہعی یئن ویتسبں اک ایقؾ ل ںیم الای اج ات ےہ وگ ہی اکؾ وکحوتمں ےک ٹجب اور ذہم داری اک اقتمی وہات ےہ۔نکی امجتع ادمحہی وہ یلہپ دینی امجتع ےہ سجےناساکؾںیمےئناتریخیگنسلیمبصنےیکںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
112
دہع الختف اخہسم ںیم امجتع ادمحہی ےن اس دختم قلخ ےک اس اکؾ اک ڑیبہ اؤاھای ےہ۔اور اموؽ وجیلی اک ہی وصتر روانشس رکواای ےہ ہک ااسنؿ یک اینبدی رضورںیت اںیہن ایہم یک اجںیئ۔انچہچن لت کٹی ارفہقی ںیم اؿ صلخ ارئنیجنز آر کٹس اور اکرانکؿ یک تنحم ےک ہجیتن ںیم اسین 19اموؽ ون جراک ایقؾ وہہ ا ےہ۔نج ںیم یسمش وتاانیئ ےک ذرہعی یلج اور ےنیپ اور زراتع ےکےیل اپین رفامہ ایک لت اجاتےہ ایس رطح اؿ و جر ںیم یسمشو درگی ذراعئ ےس یلج دیپا رک ےک العہق ونیکمں وک یلج یک وہستل دیاجیتےہ۔ایسرطحاؿالعوقںںیمویلگںاورڑسوکں یکرمتماورریمعتاکاکؾیھبایکاجاتےہ۔
2۔وارٹافرالفئیٹیمک)(Water For Life committee ارفہقی ےک دور دراز العوقں ںیم اصػ اپین العہق ونیکمں ےک ےئل اکی تہبڑبی وہستل وہیت ےہانچہچنوضحر اونر ادیہ اہلل رصنبہ ازعلسی ےنآاغز الختف یہںیمربا مظ ارفہقی ںیماپینیک وہستل یک رفایمہ ےک ےئل 2005ءںیم وارٹافر الفئیٹیمکاک ارجاء رفامای ۔اسیٹیمکےک تحت اپینیک وہستل یک رفامہ ےک ےئل ارفہقی ےک دور دراز ۔ؤں ںیم ےئنےکلن اگےن اک اکؾ ایک اجات ےہ انچہچن سگہتش اسین 19اسولں ںیم اس ےکتحت 2زہار 8وس ےسزادئاپین ےکےکلن گل ےکچںیہنج ےک ذرہعیےس 2ال)ھ 50زہار ےس زادئ ارفاد مسٹفید وہ ےئ۔اس یٹیمک ےک تحت IAAAEےک ارئنیجنز ہددی رگؾ وم م ںیم اکؾ رکےت ںیہ اور بج یس العہق ںیم اپین یک وہستل رفامہ یکاجیت ےہ وت واہں العہق ونیکمںیکوخیشددیینوہیتےہ۔ 3۔ابتمدؽارنیجیٹیمک)(ALTERNATIVE ENERGY COMMITTEE اس یٹیمک اک ایقؾ وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی یک دہاایت یک روینش ںیم 2005وک وہا ۔ اسیٹیمکےک تحت یسمشاور یلجےک درگی ذراعئربوےئاکر الرک ارفہقی ےکامسپدنہ العوقں ںیمیلج یک وہستلرفامہیکاجیتےہ۔اسیٹیمکےکتحتاڑاھیئ وس250ےسزادئاھگان،ب،انرجیئ،امیل ،ایبمیگ، ریساوؿ ،وبرانیکافوس ،ںیم یلج یک وہستل رفامہ یک اجیکچ ےہ ایس رطح اؿ امتؾ اقمامت ر وسار مییٹ مٹسس یک یٹس ) (maintenanceاک اکؾ یھب اجری ےہ۔ اس ادقاؾ ےس العہق نیکم اہجں یلج
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
113
یکوہستلےس ضیفتسموہےتںیہواہںاؿےکےئل MTAیکوہستلاکیھبااظتنؾوہاتےہاوروہ رباہراتساےنپایپرےاامؾوضحراونرادیہاہللاعتٰیلاکددیاررکےتکسںیہ۔
کٹی 4۔آر کٹس ) (ARCHITECTSیٹیمک
IAAAEیک ہی یٹیمک ارفہقی رھب ںیم وہےن وایل میلعت ،تحص ،ویمکیٹن رٹنسز اور اسمدج یک ریمعت ات ںیم اینپ دخامت رفامہ رکیت ےہ۔ اس یٹیمک ےک تحت وبرانیک افوس ںیم رسمور ارٹن لنشین ی یکٹیکلاک جاقمئایکایگےہ۔
ی رسمورارٹنلنشین یکٹیکلاک ج)(MITC
اس اک ج ےک ایقؾ اک دصقم ونوجاونں وک لکینکیٹ وکرزس یک میلعت دے رک دے رک اںیہن اعمرشہ اک دیفم ووجد انبان ےہ ۔اہیں ےس میلعت احل رک ےک ونوجاؿ ابزعت وطر ر روز ۔ر اک ااظتنؾ رک ںیکس ےگ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
114
ایہل دقتری ےک اطمقب الختف راہعب اک دور اعریگمل وتعس ) (EXPENTIONاک احلم اھت وت نٹ الختف اخہسم میظنت و سٹق ) (CONSOLIDATIONاک دور اثتب وہا سج ںیم رہ ولہپ ےس ایکامجیتعاظنؾاورایکںیمیظنترہاحلظےسل ےلےسڑب رکمظنموہںیئ۔
سلجمدخاؾاالدمحہیاعریگمل ادمحی ونوجاونں یک میظنت دخاؾ االدمحہی اجمسل اعریگمل ےن یھب الختف اخہسم ےک زری اسہی یک دؿدوینگراتوچینگرتیقیکےہ۔وطبرومنہن دنڑبیاجمسلاکذرکایکاجاتےہ۔ ن وضحراونریکوصخیصرگناینںیمرہکلمںیمدخاؾاالدمحہییک حٹیدازرسوندرتساورلمکمرک ےک یمیظنت واھہچن مظنم رکےن یک وکشش وہیئ۔سج ےک ہجیتن ںیم امیل رقابین ںیم یھب ریغ ومعمیل ااضہف وہا۔رصػ سلجم دخاؾ ا الدمحہی ارمہکی ےک عومجیٹجب ںیم نیت انگ ےسزادئ ااضہف ےہ ہکبج ٹجب ہصحآدم دس ال)ھ واار کت چنہپ راہ ےہ۔ارمہکی ںیم 17یئن اجمسل اک ایقؾل ںیمآای اور فصن اڑکیےسزادئوعیسورعضیرساےئدختمیکریمعتوہیئ۔ سلجم دخاؾ االدمحہیڈینیا ےن یھب الختف اخہسم ںیم رہ دیماؿ ںیم رتیق یک ےہ۔اسھٹ60یئن اجمسل اک ااضہف وہا ۔دو میظع ااشلؿامعرات یکریمعت ےک العوہ دختمقلخ ےک اکومں ںیم یھب دخاؾ ےن اکراہےئ امنایں ااجنؾ دےی ںیہ۔ڈینیا ںیم دخاؾ یک رتسہ17ریچیٹی وا س ےک ذرےعی سیت30ال)ھ واار ےس زادئ رمق احل وہیئ۔ ۔امیل ٹجب الختف اخہسم ےک آاغزےس اب کت اچر انگوہرکایگرہ11ال)ھواارکتچنہپراہےہ۔ دخاؾاالدمحہیرباطہینیھبوضحراونریکرقبیےسذایترگناینےکابثع ًاتبسزایدہرتیقرکریہ ن ےہ۔سج ےک ہجیتن ںیم وچسیب24ر حیر ںیماتسوؿ57اقمیم ایقدںیت ووجد ںیمآںیئ۔ اکی درایمین
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
115
اس ز یک امریک ںیم االسؾ آابد ںیم دخاؾ االدمحہی اک وہویناال اعامتع رباطہین یئک اسؽ ےس surreyےک وعیس و رعضی دیماونں ںیم وہات ےہ اہج ں اپچن ھ اشدنار امرزیک بصن یک اجیت ںیہ۔اور زہاروں دخاؾ اور اافطؽ اعامتع ںیم اشلم وہےت ںیہ۔ دو وخروصرت امعرات رساےئ دختم قلخ اور اویاؿ ومحمدرخدییںیئگ۔دخاؾاالدمحہیویےکاک دنہ9ال)ھوپڈنکتچنہپراہےہ۔ ن رجینم ںیم یھب دخاؾ یک حٹید ںیم ریغ ومعمیل ااضہف وہا اور اجمسل یک ادعاداڑاھیئ وس ےس ڑب یکچےہ۔ٹجبنیتانگڑب رکوزی نیلمویروےکرقبیوہایگےہ۔ ارفہقیںیمیھبدخاؾاالدمحہییئندیباری دےنھکیںیمآیئےہ۔وبرانیکافوسیکسلجمےنوخؿےک ایطعت رفامہ رکےن ںیم وقیم راکیرو اقمئ ایک۔ اور دخاؾ وک روز ۔ر رفامہ رکےن ےک ےئل یتعنص وراشک اک ایقؾ ل ںیم آای۔ 2008ء ںیم نیت وس 300دخاؾ اسولکیئں ر یئک وس لیم اکرفس رک ےک اےنپایپرےاامؾےکددیارےکےیلاھگانےکابغادمحےچنہ۔ ایس رطح ایبمیگ،ب ،ویڈنیگا،انریجیئای یکاجمسل ںیم وتعس وہیئ۔ ارفہقیےکرفایسیسن وبےنل واےل اممکل سیٹیگااؽ اور آویئری وکٹس یک اجمسل اعفؽ وہںیئ اور اباقدعیگ ےس روپرسٹ وجھباےن ںیگل۔ دخاؾ االدمحہی اپناتسؿ ںیم یھب رہ ہبعش ںیم رتیق وہیئ۔ اخص وطر ر اطرہ وہویمکھتیپ اتپسہؽ یک لیمکت وہیئ۔ داراانصلعة ،ڈلب کنب ،آیئ اتپسہؽ اور افرئ ربڈیگی مظنم وہرک اکؾ رک رےہ ںیہ۔ اوتکرب 2003ءںیمرضحتۃفیلخاحیسملااخلسمادیہاہللاعتٰیلرصنبہازعلسیےناسرسوساکانؾ’’انرصافرئاڈنی رتسکیورسوس‘‘ رےنھکیکوظنمریرمتمحرفامیئوجدختمقلخےکےیل ّااؽےہ۔ ییل ت ایس رطح اھبرت یک اجمسل ںیم یھب دیباری رظن آےن یگ۔ ویر ںیم ج م ،وامنرک، انروےیکوھچیٹوھچیٹاجمسلابوبضمطںیمیظنتنبیکچںیہ۔ ارغلضرضحتخلیفةاحیسملااخلسمادیہاہللیکذایتوتہجےکہجیتنںیمسگہتشاؤاھرہ18اسؽ ںیم اجمسلدخاؾاالدمحہیاعریگملاکہشقنیہدبؽہ اےہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
116
سلجمااصنراہللاعریگمل رضحت ادقس ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسی یک لسلسم راہ امنیئ ےک ہجیتن ںیم سلجمااصنراہللاعریگملیھبرتایقتیکبسازؽےطرکیتیلچآریہےہ۔ الختف اخہسم ےک دور ںیم اباقدعیگ ےس اعریگمل رمزک دنلؿ ںیم اماہہن روپر اراسؽ رکےن واےل اممکل یک ادعاد 25ےسڑب رک 87کتچنہپیکچ ےہ ،زایدہرت اممکل دورِالختفِ اخہسم ںیمتفضلہاعتٰیلاعفؽوہےئگ۔ رقتیسیتنیپ 35ےئناممکلںیماجمسلاقمئوہںیئ۔
سلجمااصنراہللویےک
ن سلجم ااصنر اہلل رباطہین یک حٹیداؤاھرہ وس 1800ےس ڑب رک نیت انگ ےس زادئ اپچن زہار ون وس5900وہیکچےہ۔ ن ج سلجم ااصنر اہلل اک امیل ٹجب ھیرزہار 75000اپؤڈن ےس ڑب رک رقتی اچر انگ ےس زادئاست ال)ھاتسھٹسزہار 767000اپؤڈنوہہ اےہ۔ ریچیٹواکاکامیلٹجبسیتنیپزہار 35000اپؤڈنےسڑب رکرقتیاچرانگےسزادئاکیال)ھ اتنیتسیلزہار143000اپؤڈنوہہ اےہ۔ ااصنر اہلل رباطہین یک رطػ ےسوزلی دجسم یک ریمعت سج ر دو 2نیلم اپؤڈن ےک ارخااجت وتم ع ںیہ۔ ااصنر اہللرباطہین یک رطػ ےس Masroor Eye Instituteوبرانیکافوس اقمئ ایکاج راہ ےہ سج ر اب کت وزی 1.5نیلم اپؤڈنز رخچ وہ ےکچ ںیہ۔ اس ےک العوہ ااصنر اہلل وکدنمرہج ذلیالفیحاکومںںیمامیلدخامتشیپرکےنیکیکوتقیفیلم: نل )(iینماموؽو ج راٹکیج )(ii) (Mini Model Village projectہیطعٔ رظن (Gift )of Sight
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
117
)(iiiوارٹ پمپ ارفہقی ) (iv) (Water Pump Africaارفہقی ںیم رمتم وارٹ پمپ )(Water pump Repair Africa )(vےئناپینےکونںیئاپناتسؿ )(New Water Well – Pakistan
سلجمااصنراہللرجینم سلجم ااصنررجینم وک اہلل اعتیل ےک لض اورہفیلخ وتق یک داعؤں یکدبوتل تہب یس اکایماں بیصنوہںیئ:
ن سلجم ااصنر اہللرجینم یک حٹیددوزہاراچپس 2,050ےسڑب رکاچرانگکت است زہاراست وساچپس7,750کتچنہپریہےہ۔ اجمسلیکادعاداکیوسٹسایھچونے 196ےسڑب رکوزی انگدوسواایکیس281وہیئگ۔ رجش اکری ےک تحت سلجم ااصنر اہلل رجینم وکآھٹ وس 800رہشوں ںیم اکی زہار دو وس سیتب1,232درتخ اور ھچک اقمامت رلگنج یک وصرت ںیم دس 10زہار ےس زادئ وپدے اگےن یک وتقیف یلم۔ اسمی یک ہی ربخںی ریہ وس 1,300فلتخم العاقیئ اابخرات ںیم اشعئ وہںیئاکیادنازہےکاطمقباچر4نیلمےسزادئارفادکتاغیپؾاچنہپ۔ وضحر ادقس ےک اراشد یک روینش ںیم ٹسایھچھٹس 66اقمامت رسیت وساچپونے 395ریچیٹ وا س رکےن یکوتقیفیلم اؿ ریچیٹ وا س ےسابرہ 12ال)ھویرو عمرک ےکرجینم رھب یکفلتخم م رافیہومیظنتںاوروی یٹتیرفٹسرجینموکہیطعایکایگ۔ ’’ ادمحہی رگنل‘‘ ےک تحت است وساجراس 749ابر فلتخم رہشوں ںیم وزی ال)ھ15,0000 ے رھگ ارفاد وک اھکان ایہم ایک ایگ ہی رگنلاچسیل 40اقمامت ر لقتسم اجری ےہ۔ ذگہتش اسؽ رجینم ںیم الیسب زدہ العہق ںیم لقتسم دو 2امہ کت اھکان ایتر رکےک قحتسم ارفاد وک دای ایگ اس ےساچپس50زہارےسزادئارفاددیفتسموہےئ۔ سلجم ااصنر اہلل رجینم وکاہلل اعتیل ےک لض ےس اسؽ 2005ء ںیم دو2نیلم ویرو یک التگ ےس اکی وعیس ورعضی دجسم ’’تیب ااجلعم‘‘ ریمعت رکےن یک وتقیف یلم۔ العوہ ازںی ،اسؽ
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
118
2015ء ںیمسلجمےک دافرت اورٹسیگ اہؤسےکےیل اڑاھیئ 2.5نیلم ویرورخچرک ےکاکی وعیسڈلبگنتیبااعلتیفرخدیییئگ۔
سلجمااصنراہللرایاہتسےئدحتمہارمہکی
ن سلجمیک حٹیدرقتیاڑاھیئانگااضہفےکاسھتاچرزہاراؤاھسیئ4028 سلجماکٹجبیئکانگااضہفےکدعباسڑ۔ےابرہال)ھ سلجم ااصنر اہللرایاہتسےئ دحتمہ ارمہکیوک اہلل اعتٰیل ےنااشتعےک ہبعشںیمامنایں دخامت یکوتقیفدی۔ 2005 ء ںیم ااصنر اہلل ارمہکی ےن TAHIR SCHOLARSHIP PROGRAM نج ےک انؾ ےس یمیلعت وہفیظ اجری ایک ،سج ےک تحت ھیرزہار75000ارمیکی واار ےس زادئ امتیلےکواظفئقحتسمةلطءواطابلتوکدےیئاجےکچںیہ۔ 2006 ء ےس 2013ء ےک دوراؿ ااصنر اہلل ارمہکی یک اجبن ےس اطرہ اہر اویٹیٹسن روبہ ےکےئلعومجیوطر ردو2نیلمارمیکیواارےسزادئرمقایہمرکےنیکوتقیفاحلوہیئ۔ رتہھچزہار 76,000ارمیکی واار ہیطع ےسارفہقی ںیم اپین یک تلق ےک شیپ رظن ونںیئ دھکواےئےئگ۔ ارفہقیےکےئلاسڑ۔ےنیتوس350اباسیئلکیئاورسیب20رٹایئاسلکیئہیطعےئکےئگ۔ وبرانیکافوس ںیم فلتخم رافیہ اکومں یک دم ںیم اڑاتسیل زہار 38,000ارمیکی واار یک رمق رخچیکیئگ۔ ارفہقیںیماموؽوجیلےکایقؾےکےئلایّسزہار80,000واارہیطعےئکےئگ۔ فلتخماسمدجیکرمتماوررگنورونغےکےئلاپچنال)ھ 500,000ارمیکیواارہیطع ےئک ےئگ۔ یٹیہںیمدجسمیکریمعتیکرغضےساسڑ۔ےاچرال)ھ450,000ارمیکیواارہیطعدایایگ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
119
ریہ نیلم 13,000,000ارمیکی واارز یک التگ ےس اڑاتسیل48اکمانت ر لمتشم اہؤگنس وساسیٹئاقمئرکےنیکوتقیفاحلوہیئ۔ سلجمااصنراہللڈینیا دہعالختف اخہسم ںیم سلجم ااصنر اہلل ڈینیا ےن نیت یئن امعرات یک ریمعت یک نج ںیم تیب االاصنر،رساےئااصنراورلدباالسلؾاشلمںیہ۔ ن ن ن 2009 ء ںیم ااصنر اہلل یک حٹید ںیم ااضہف ےس اپچن ر حیر ںیم اچر ر حیر ےک ااضہف ےک اسھت ن لکونر حیروہےئگ۔ م 2013 ء ںیم سلجم ااصنر اہلل ڈینیا ےن ارفہقی ںیم دو ونںیئ اگےن ےکےیل وی یٹتی رفٹس وک دسزہارڈینینیواارزہیطعدےیئ۔ 2014 ء ںیم دخاؾ االدمحہی ےک د رت تیب ااطعلء یک ریمعت ےکےیل اپچن زہار ڈینینی واارز یک اعموتنیک۔ 2015 ء ںیم سلجم ااصنر اہللڈینیا ےن«رساےئ ااصنر» ےک ےئل اواٹنرویںیم اکی رھگےک ےئلوسااپچنال)ھواارزیکرقابینیک۔ ربمتس 2015ء ںیم ڈینیا یک لنشین سلجم اعہلم،رلنجی اننیمظ اٰیلع اور زامعء اک اکی ودف ااصنراہلل یک واڈنمئوجیل ےک وم ع ر ڈنلؿ ںیموضحر اونر ےس الماقت اکرشػ اپای اس وم ع ر 75000واارزوطبرذنراہنشیپرکےنیکاعسدتاپیئ۔ 2015 ءںیمرشاطئتعیباورامہریذہمدارایںیک ردنرہوساکایپںاشعئںی۔ م 2016 ءںیمونںیئانبےنےکےیل10زہارڈینینیواارزوی یٹتیرفٹسوکشیپےئیکےئگ۔ 2017 ء ںیم دجسم تیب اوتفلح یک ریمعت ون ےکےیل وزی ال)ھ واارز یک وصخیص امیل اعموتن یک۔
م 2018 ء ںیم اسڑ۔ے است زہار ونںیئ وگلاےن ےکےیل وی یٹتی رفٹس وک اور نیت زہار واارزرضوردنمتاخدناونںںیممیسقتےیک۔ایسرطحفلتخمریچیٹیواکںی۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
120
م 2019 ء ںیم اپچن زہار واارز وی یٹتی رفٹس وک ونںیئ اگےن ےکےیل دےیئ۔رضوردنمتو اخدناونںںیمرمقمیسقتیک۔دوںیہگجربقاتسؿےکےیلرخدیںی۔ 2020 ءںیمیسیماس ۔ںیموفووراویئاکااقعندایکاوروکوو19پلیہالنئاکارجاءایک۔ 2021 ء ںیم 1044لبمک ھٹسنیپ اسؽ ےس او ر رمع واےل ااصنر ںیم میسقت ےیک۔ 110ااصنر گ ںیمدیع فٹس ابےٹن ےئگ۔ وکوو 19ںیم 48600سیفامکس اور 8100ڈنیہسٹیٹیاا زر میسقت م ےیک ےئگ۔ اپچن زہار واارز وی یٹتی رفٹس وک ونؤں ےکےیل دےیئ اور دو زہار واار آویئری وکٹساتپسہؽےکےیلہیطعےیک۔ اسےکالعوہرہہعمجوکرا لیٹ نشےکوللکویمکیٹنرٹنسںیم 70ارفادوکچنلدایاجاتےہ۔ 2022 ء ںیم سلجم ااصنر اہلل ڈینیا ےن ادمحہی ملسم امجتع وکاجہعم ادمحہیڈینیا یکرخدیاری ےکےیلاکیال)ھایگرہزہارواارزشیپےئک۔ ن سلجمااصنراہللیک حٹیدیئکانگااضہفےکدعبابتفضلہاعتٰیل ھزہاراکیوسسیئت 6123وہ یکچ ےہ۔امیلٹجب یئکانگ ااضہفےک دعباور اب تفضلہاعتٰیل اسڑ۔ے ابرہال)ھڈینینی واارےس یھباجتوزرکہ اےہ۔
سلجمااصنراہللوسزٹئرڈنیل سلجم وکوینجا ںیم اوق اؾدحتمہ ےک ااسنین وقحؼ یکمیظنت ےک تحتفلتخمآ ۔یہ رورگاؾدقعنم رکےن یک وتقیف یلم ،اؿ رورگاومں ںیم امجتع یک امندنئیگ ےک ےئل رس ااختفر ادمح اایز م اصبحاورامندنئہوی یٹتیرفٹسزابموبےوکاؿ رورگاومںںیماطخبرکےنےکےئل دموعایکایگ۔ اڑاتسیلزہار48000وس سئرفاکنےکہیطعےسارفہقیںیمونںیدھکواےنیکوتقیفیلم۔ ااصنر اہلل اوروسزٹئر ڈنیلےک تحت سیپ وپمسزمی دقعنم ایک ایگ وج اہلل اعتٰیل ےک لض و رکؾ ےس تہباکایمبراہ،یئکابا رایصخشتےناسوپمسزمیےساطخبایک۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
121
سلجمااصنراہللارفہقی انریجیئایوکاکینوکؽیک ریمعتاوراسوکاجریرےنھکیکوتقیفیلم۔ اھگان وک ارکاںیم اکی نیت زنمہلامعرتریمعترکےن یکوتقیفیلم سج ںیم دافرتاور ٹسیگ اہؤس ےہ۔
2005 ء ںیم زنمٹیاا ںیم ل ےل ڈنکیسری نوکؽ اک گنس اینبد راھکایگ سج یک ریمعت2006ء ںیم لمکم وہےن راس ںیم میلعت اکاباقدعہ آاغز وہایگ۔اس وتق اس ںیم اپچن وس کت ةلطء زریمیلعتںیہ۔ زنمٹیاا ےک رشمیق وص ے وٹپےک رہش ںیم 2007ء ںیم ھ زہار رمع رٹیم ےک الپ یک رخدیاری یک آرف یک یئگ اوراخمتفل ےکابووجد 2008ء ںیم اک ذات ےنلم ر تقسہ ونبارک واہں دجسم یک ریمعت اک اکؾ وہا اور دجسم یک ریمعت ےک دعب 2011ء ںیم نش اہؤس اور 2013ء ںیم الربئرییریمعتیکیئگ۔ زنمٹیاا ےک رٹنسؽ وصہ ےک ہبصق وگننام ںیم 2009ء ںیم امجتع اک ایقؾ وہا اور دجسم ریمعت یک یئگ۔ زنمٹیاا ےک ونجیبوصہپا ںیم یئم 2012ء ںیم امجتع ادمحہیاکاغیپؾ اچنہپ اورونربم2012ء ںیم امجتع ادمحہی یک یلہپ دجسم اکگنس اینبد راھک اور 5وجالیئ 2013ء ںیم اس اک اباقدعہ ااتتفحوہا۔ زنمٹیااےکامشیلوصہوکمیشMkushiںیم 2013ءںیمامجتعادمحہیاکایقؾوہا۔ 2014 ء ںیمرشمیق وصہ ےک رہش وٹیپےک ےک اکی ۔ؤں اکواابماور Nselukaںیم امجتع ادمحہیاکوفنذوہااوردجسمریمعتیکیئگ۔ 2015 ء ںیم زنمٹیاا ےک امشیل وصہ ےک ہبصق حشمیاا chishmbaاور رہشوپمرووکوس Mporokosoںیمامجتعادمحہیاکایقؾوہا۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
122
وجؿ 2015ء ںیم IAAAEےک تحت زنمٹیاا ںیم وارٹ افر الفئ راٹکیج ےک تحت اکؾ اک آاغزوہا۔
ایس رطح الختف اخہسم ںیم اب کتزنمٹیاا ےکفلتخموصوبں ںیم زمدی ابرہ امجوتعں اک ایقؾ ل ںیم آای۔ اس ےک العوہ امرچ 2019ء ںیم دورسے ادمحہی ملسم ڈنکیسرینوکؽ یک ریمعت یھبوہیئسجںیم 2020ءںیمدتریسیلاکآاغزوہا۔ 2018 ء ںیم امجتع ےک اغیپؾ وک زایدہ ےس زایدہ ولوگں کت اچنہپےن ےکےیل وٹپےک نش اہؤسںیماکی زہارلھپداروپدوں رلمتشمرنرسیایتریکیئگ۔ رھپ 5اوتکرب 2019ء وک وٹپےک رٹنس ںیم اباقدعہ رنرسی اک ایقؾ ل ںیم آای۔اسکونں اور ةلطء ںیملھپداروپدوںوکمیسقتیھبایکایگ۔ 5 وجؿ 2020ء وک اعیمل ویؾ اموحایلت یک بساتبس ےس رشمیق وص ے ےک رہش وٹپےک ںیم ورٹسٹک اتپسہؽ ںیم اکی رقبی اک امامتؾ ایک ایگ سج ںیم امجتع ادمحہی ےک امندنئے وک یھب دموع ایک ایگ۔ اس ںیم امجتع اک اعترػ رکواای ایگ اور اکی زہار وپدے اشنیلم ںیم میسقت ےیکےئگ۔
2 اتسگ2020ءوکوزریاالطاعتورشنایتزنمٹیااےکاسھتلمرکوٹپےکاورمٹیگاااتپسہؽےک م رموضیں ،مٹیگاا رارمئینوکؽ اور متیڈنکیسرینوکؽ ںیم 600ےسزادئرموضیں اور رغابء ںیموگتشمیسقتایکایگ۔
اسؽ 2020ء ےک اوا ل ںیم اعیمل واب رکوان ںیم امجتع ادمحہی زنمٹیاا ےن 3500سیف امکس میسقتےیکاورڈنیہواشاورسٹیٹیاا زریھباکیفادعادںیمابےٹن۔
سلجمااصنراہللآرٹسایلی
ن سلجمااصنراہللیک حٹیدابتفضلہاعتٰیلآھٹوساؤاھوؿ858وہیکچےہ۔ ااصنراہللےکامیلٹجبںیمیھبتفضلہاعتٰیلیئکانگااضہفوہرکاڑاھیئال)ھواارڑب ہ اےہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
123
خلسااصنراہللاپناتسؿےکتحتااصنراہللاہؽیکریمعت الختف اخہسم ںیم ااصنر اہلل اپناتسؿ وک راےن ابالیئ اہؽوک دوانگرکےک وعیساہؽانبےن یکوتقیف یلم۔ ہیوت دنڑبے اممکلیک س دقریلیصفاسمی اک ذرک وطبرومنہن ےہ۔العوہ ازںیضعب وھچےٹ ن اممکل ںیمنج یک حٹید کی دصر ااصنر کت ےہ یھب ایس رطح ذوؼ وخوؼ اور تنحم ےس اس اعریگمل میظنت ےک اکومں ںیم رشکی ںیہ نج ںیم اخص وطر ر آرئ ڈنیل یھب اقلب ذرک ےہ سج ےک ویویٹب ےکضحملنیچےکارجاءےسزہاروںولوگںکتاالسؾاکاغیپؾچنہپراہےہ۔ الختف اخہسم ےکدور ںیم اہلل اعتٰیل یکاجبن ےس سلجمااصنر اہلل وکریغ ومعمیلرتایقت احل وہںیئ،دنمر ہجابالادعادوامشراؿرتایقتیکاکیکلھجںیہ،اؿامتؾرتایقتاوررباکتوکطبضرحتری ںیمالان نکمہنےہ،داینیکابیقاجمسلیھبایسرطحرتایقتےکبسازؽےطرکیتیلچاجریہںیہ۔
(روزانہمالضفلآؿالنئدنلؿ7وجؿ2022ء) اعریگملمیظنتلجیہاامءاہلل،یکوتعیسومیظنتاوررتیق
الختف اخہسم ےکدورںیم لجیہ اامءاہلل یک میظنت ورتیق ےک اکی ےئندور اک آاغز وہا۔ اس دوراؿ رقتی نپچپ 55ےئن اممکل ںیم لجیہ اک ایقؾ ل ںیم اور اب اکی وس سیتنیپ 135اممکل یک انجلت اعفؽ وہ یکچ ںیہ۔ وصخً اریجلای ،وکوگن ،ینگ انکرکی ،ویانؿ ،اہگن اکگن ،اردؿ ،امیل ،رماوک ،وپڈنیل، اسوھتوکرای،رسانیؾاورزنمٹیااےکاممکلںیمدیباریےسلجیہےکاکومںںیمتہبرتہبیآیئ۔ 2003ء ےک دعب نج اممکل یک لجیہ ےنرتایقت اکامہ ادہاػ احل ےئک ںیہ اؿ ںیم رجینم،
ییل ت ج م ،رفاسن ،وسزٹئرڈنیل ،وامنرک ،وسڈیؿ ،انروے ،اہڈنیل ،ہلگنب دشی ،رسی اکنل ،ایمامنر ،ناؽ، رشمیق ویطس ےکاممکل زنمٹیاا ،ویڈنیگا ،ربانیک افوس ،رٹڈینیاواڈنیٹوابوگ ،الریبئای ،آویئری وکٹس، انریجیئای ،امرسشی ،رصم اور وینزی ڈنیل اشلم ںیہ وج اب وبضمط انجلت نب یکچ ںیہ۔ وجوضحر اونر ادیہ اہللوکرباہراتسروپر وجھبارکرامنہیئیتیلںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
124
ن الختف اخہسم ےک دور ںیم اپناتسؿ ںیم یھب ابووجد اناسمدع احالت ےک لجیہ یک حٹید ںیم ااضہف ن وہا ہکبج ارمہکی یک حٹید دوانگ ےس زایدہ اور رباطہین ںیم نیت انگ وہ یکچ ےہ۔ضعب رعب اممکل ںیم ن یھب حٹیدںیماخرطوخاہااضےفوہےئ۔
لجیہاورانرصاتےکاسھت وضحراونرادیہاہللاکاقفشمہنولسکاوررامنہیئ
وضحر ادیہ اہلل اعتیل ےن اےنپ یتمیق وتق ےس انجلت ےس الماقت اور رب اہ ر اتس اطخابت اور اعہلم ربممات ےس زگنٹیمںی سج ےس ہن رصػ لجیہ اامء اہلل ےک اکومں ںیم رتہبی ےک اسھت تہب ےسدرشیپاسم لیھبلحوہےئاےسیدرجذلیوما عاقلبذرکںیہ۔ وخانیت ےساطخابتربوم عہسلجاسالہنولنشیناعامتاعتوریغہ فلتخماممکلیکانجلتوکاعامتاعت،خوری،زگیمنیوریغہےکےئلاغیپامت لنشیندصرلجیہاورارانیک اعہلم/ووفدےکاسھتاقفشمہنالماقتاوررامنہیئ اطابلت اورواافقتونےکووفدےکاسھتالماقںیت آؿ النئالماقںیت الختف اخہسم ےک دور ےس دص رات اممکل وک رباہ راتس روپرسٹ ر رصبتے وجھباےن اک ابربتکہلسلسرشوعوہاسجےساؿںیماکیاینذجہاوروولہلدیپا وہا۔وضحراونروخداسالہنح لجیہالم ہظرکےکوظنمریاطعرفامےتںیہ۔
اعریگمللجیہاامءاہللیکمیظنتونودرگیوصخیصاسمی
الختف اخہسم ںیم لجیہ یک میظنت ون یھب وہیئ۔ اعموہن دصر ،رتتیب ونابماعئت اور ہبعش اومر اطابلت ےک ہبعش اجت اک ااضہف وہا۔ ربا مظ ارفہقی ،اایشی ،افراٹسی ،ویر ،ارمہکی اور آرٹسایلی اوروینزی ڈنیل ںیم ادمح ہی ملسم ونمی اوٹسوٹن اوسییس انشی اقمئ وہںیئاورادمح ی اطابلت اےنپ کلم ےک العوہ دایر ریغ ںیم یھب مظنم وہںیئ وصخ ًون ابماعئت یک رتتیب ںیم لجیہ یک میظنت ےک اقلب دقر ہصحواےنلےکتبثماتنجئرمبتوہرےہںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
125
لجیہاامءاہللیکاینپاینپزابونںںیموبیاسٹئوضحراونریک ااجزتےساقمئوہںیئ۔ وتعیبں ےک ادہاػ ،سیپ اکرفنسن ،ستموزمی ،ارٹن فٹتھ رورگازم ،وسلش ڈیمای ر ٹورٹئ ےک ن ذرہعیلجیہیکاسمیاجریےہ۔وس100ےسزادئ حٹیدےکاچسیل40اممکلںیملجیہاامءاہللیکسلجم خوری اک ایقؾ وہ ہ ا ےہ۔ رہ کلم یک لجیہ اینپ اشمورت ےک اسھت الہحئل وجتسی ےک دوراؿاسؽ اس ردلمعرآدمرکیتےہ۔اجتوسیوافسراشت ردصراتےسیکرامنہیئووظنمرییتیلںیہ۔
لجیہاعریگملےکٹجباور دنہددنہ ۔ؿںیمامنایںااضہف
الختف اخہسم ےک دوراؿ امجتع اور الختف ےس وبضمط راہطب ےک ہجیتن ںیم انجلت ےک دنہ ددنہ ۔ؿںیمیھبامنایںااضہفوہا۔ ًالثمڈینیایک انجلتوانرصاتےک دنہاجترقتیوس100دصیف وہےکچںیہ۔ اپناتسؿےکانوماقفاحالتےکابووجدلجیہاکٹجباچرانگکتچنہپہ اےہ۔رباطہینیکلجیہاکٹجب وضحراونریکرباہراتسراامنہیئںیمرقتیاستانگکتچنہپایگےہ۔ رشمیق ویطسٰ اورویر ےکرتشیب اممکل ںیم اخص وطر ر اکؾ رکوینایل وخانیت دنہ ددنہ ۔ؿ اک انتبساچپونے95ےسوس100دصیفےہ۔ درگی امیل رحتاکیت وفق دجدی و رحتکی دجدی ںیم یھب انجلت رمدوں ےک اشہن راشہن رقابین یک وتقیفاپریہںیہ۔اورداینےکرتشیباممکلںیماںیہنامنایںرقابوینںیکوتقیفلمریہےہ۔ لجیہ رجینم ےن یہ وفق دجدی ںیم اکی1نیلم ویروزاور رحتکی دجدی ںیم وزی 1.5نیلم ویروزرقابینیکوتقیفاپیئ۔
اسمدجاوردرگیامعرتےکےیل لجیہاعریگملیکامیلرقاباینں
الختف اخہسم ےس لجیہ اامء اہلل ویےک ےن ربنل دجسم یک ریمعت ےک ارخااجت ادا ےئک۔ لجیہ رجینم آدنئہ اسؽ کت وس 100اسمدج یک ریمعت یک رحتکی ںیم ےس دس 10اسمدج ریمعت رکواریہ ےہ۔ اس ہلسلس ںیم آھٹ 8نیلم ویروز یک ریطخ رمق عم یک اجریہ ےہ۔ لجیہ اڈنوایشین ےن لجیہ الربئریی ریمعت یک ہکبجلجیہرباطہیناہتمایئحلالربئرییےکاسرےارخااجتادارکیتںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
126
العوہ ازںی لجیہ ےن تیب اوتفلح اوردحہقی ادہملی ےک ےئل رگاں دقرامیل رقابین یک وتقیف اپیئ اورفلتخم اممکل ںیم اقمئ اعہشئ اڈیکیم ،داینیت انوکمز ،ڈنکر ۔روؿ ،رمس اورورٹن انوکمز ،رصنت کم اہجںامیکسےکتحتدتریسیدارے،ڈلبزگنرباےئلجیہدافرتاوراوپسرسٹ یلٹساقمئےئک۔
الفیحاکومںںیملجیہاکرکدار
ااسنین دختم ےک درگی اکومں ںیم یھب لجیہ ربارب یک رشکی ںیہ نج ںیم وکوو ںیم سیف امکس ایہم رکےن ےک العوہ اتییمٰ ےکےئل روبہ ںیم رھگ ،آوھکنں ےکایطعت ،وفو کنیب ،ومیتیں وک اپسرسن رکےن ےسیج الفیح اکؾ اشلم ںیہ ویر یک انجلت ےن ارفہقی اور رھتاپرک ںیم ونؤں یک دھکایئ ےکذرہعی وارٹ پ ریمعت رکواےئ۔ لجیہ رجینم ےن رصػ 2019ء ںیم یلیٹ وھؿ ےکذرہعی وزی ال)ھ 1,50,000ویرو ےک ایطعت اوراپچن زہار5000ویروز وللک ریچی (ریخات) ےک ےیل ادا ےئک۔
لجیہاامءاہللےکذرہعیااشتعرٹلرچی ویر ےک العوہ درگی یک رتشیب انجلت یھب اانپ راسہل اشعئ رک ریہ ںیہ۔ سیتنیپ 35ےس زادئ اممکل ںیم زگیمنی یک اباقدعہ ااشتع اجری ےہ۔ اس ےک العوہ بتک ےکرتامج ،وسلش ڈیمای راالسؾ اک دافع ،آرزلکیٹ اور ٹوسٹئ ر یھب اکؾ ایک اجراہ ےہ۔ انجلت اےنپ اےنپ کلم یک اترخی لجیہ رمبترکریہںیہ۔
ارمہکی ،ڈینیا ،ویےک ،رجینم ،اہڈنیل اور درگی اممکل یک لجیہ اینپ اینپ زابونں ںیم بتک یک ااشتعںیمامنایں اکؾرکریہںیہ۔فلتخمزابونںںیمرتامجرکےنیکوتقیفاپریہںیہ۔لجیہنشکیسیک اشعئ رکدہ بتک اعیلئ اسم ل اور اؿ اک لح ،ردہ اور وسلش ڈیمای ٹولٹ وچاسیل زہار 44000یک ادعاد ںیم ااشتع وہیئ۔ اور رجنم ،ہلگنب اور رعیب ےک العوہ یئک اممکل ےن اؿ اک رتہمج رکےکضیف اپای۔اال السؾ وبی اسٹئ ر لجیہاپناتسؿ،وی اصی اے،ڈینیا ،ویےک یک انجلتیک بتک ےس اسریداین
ےک ادمحی افدئہ اؤاھرےہ ںیہ۔ وچبں ےک رٹلرچی ےک وحاےل ےس لجیہ وی اصی اے ،ویےک ،ڈینیا،
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
127
رجینم ،اہڈنیل ،انروے ےن اکؾ ایک ہکبج وسزٹئرڈنیل یک لجیہ ےن است اسؽ ےس م رمع یک امؤں یک رتتیب ےکےئلاخصاسمیںی۔
ارفہقیںیملجیہاامءاہللےکررفیرشیوکرزس
وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےک اراشد یک لیمعت ںیم ارفہقی ےکاچر 4فلتخم اقمامت ر رمزکی لجیہ ےن ررفیرشی وکرس رکواےئ وج اردو ،اشلگن اور رفچن اور اؿ یک وللک زابؿ ںیم رتہمج ےک اسھت وہےئ۔ سج ےس اؿ یک اکررکدیگ ںیم امنایں ااضہف وہا۔ دہعدیارات وک دنے اک اظنؾ اور لجیہ ےکدںوترِااسیسےکوقادعوریغہ اھجمسےئےئگ۔اشلموہےنواےلوچسیب24اممکلہیےھت: ربانیک افوس ،ب ،اریجلای ،رماوک ،امیل ،انرجیئ ،اھگان ،ٹووگ ،ایبمیگ ،ینگ شبؤ ،آویئری وکٹس، ریساوؿ ،اسؤ وتےم ،الربئای ،زنتاہین ،ویڈنگا ،اینیک ،اسؤھت ارفہقی ،وسیلوھ ،وسازی ڈنیل، زابموبے،الموی،اسؤھتارفہقی،اوسیاینیتاشلمںیہ۔
دصاسہلوجیللجیہیکایترایں
2015ء ےس لجیہدص اسہلوجیلیکایترایں رشوعوہںیئگ انجلت ےندینی ولعؾ،میلعت ارقلآؿ، رتہمج و ریسفت ںیم رتیق ےک ےئل انجلت ےن رتایقت ےک ےئل الہحئ ل انبےن ےک العوہ وضحر اونر یک م راامنہیئ ںیم اسمدج ،ڈلبزگن ،اتپسہؽ ،دافرت لجیہ ر اکؾ اجری ےہ۔اینیک یک جیگوسلجم الختف اخہسمںیم اقمئوہیئ۔ربمماتےندصاسہلوجیل ےکےئل دنہدےرکواہںدجسمریمعترکوایئ۔ایسرطحویےک یکلجیہریساوؿںیمرٹیمناتپسہؽاقمئرکریہےہ۔
لجیہاامءاہللوکرنہاھکسےناکااظتنؾ
ہبعش داکتسری ےک تحت لجیہ وک رنہ اھکسےن یک اکںیش یھب اجری ںیہ۔ انرجیئای ںیم ربممات وک رولنشیف ب اھکسیئ یئگ اور رکیبی ریمعت ےک رمالح ںیم ےہ۔ ایس رطح لجیہ نشیف وسیانئ اور رٹیکگن ےک وکرزس رکواےئ ےئگ۔ لجیہ ویڈنگا اچوؽ یک اکتش زین رفو ےنچیب یک میکس ر اکؾ رک ریہ
ےہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
128
السیئنوکؽاکایقؾ
دہع الختف اخہسم ںیم لجیہ اامء اہلل اپناتسؿ یک رطػ ےسالسیئ نوکؽ ےکےیل نیت زنمہل امعرت ریمعت وہرک اس ںیم ویچبں وک السیئ اھکسےن ےکےیل اکؾ اجری ےہ سج ںیم گنٹک الکزس یھب وہیتںیہ۔
اطابلتےکےئلااعنامت ارٹنلنشین ہسلج اسالہن ر فلتخم یمیلعت دیماونں ںیم امنایں اکایمب ےن وایل انجلت وک ااعنامت ( )awardsدےیئ اجےت ںیہ۔ رمزکی ہسلج اسالہن 2019ء ویےکںیماچپس50وٹسوسٹن وک اویاوز دےرکوحہلص ازفایئیک یئگ۔رجینم ،ارمہکیاورڈینیا وریغہےکہسلج اہےئاسالہنیھب اےسی ااعنامت ئ دیاجےتںیہ۔
لجیہیکوایلابؽاورڈینٹنم یکومیٹںےکویرنیاقمہلباجت
الختفِ اخہسم ےک ابربتک دور ےس ویےک ںیم ویر یک ڈینٹنم اور وایل ابؽ یک لجیہ یک لنشین ومیٹںےکاقمہلباجتیھبرکواےئاجےتںیہ۔فلتخماممکلںیموپسرسٹوےدقعنمایکاجاتےہ۔
دہعدیاراؿیکاظنؾوتیص ںیمومشتیلیکرحتکی الختف اخہسم ےک دور ںیم وتیص رکےن وایل انجلت یک ادعاد ںیم ریغ ومعمیل ااضہف وہا۔ رصػ رباطہین ںیم یہ 2022ء کت نیت زہاراست وس ونایس 3789انجلت وک اظنؾ وتیص ںیم ومشتیل یک وتقیف یلم۔ لجیہ رجینم یک وکشش ےہہک وہ اچپس50دصیف لجیہ وک ااسمؽ اظنؾ وتیص ںیم اورہکبجاےلگاسؽکتوسدصیف یدہعدیارات وکاشلمرکےناکزعؾریتھےہ۔
امییٹاےےک رورگاؾ
امی یٹ اے ےک رورگاومں یک ایتری ںیم ویر ےک اممکل یک رہ میٹ رسرگؾ ل ےہ۔ لجیہ اامء اہلل ویےک ،رجینم ،اہڈنیل ،اڈنوایشین ،اھگان ،اپناتسؿ۔ ابکریب لجیہ امی یٹ اے ارعلہیب ےک رورگاومں یکایتریںیماخصرکدارادارکریہےہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
129
ویر یکانجلت اعمرشےںیموعرتاکریمعتیرکدار،I am Muslim –Ask Me Anything ،اجحب وے ،وخانیت ےک وقحؼ ،ارٹن فٹتھ رورگازم ،اہجد ابملقل ،ارٹنلنشین وونمی وےِ ، ویؾ ااہمت و وی ِؾ انبتےک رورگاؾاکاباقدعیگےسااقعندرکیتںیہ۔
لجنہاامءاہللاکدصاسہلولوگ
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
130
()iواصای رضحت حیسم وموع ؑد اک اقمئ رفومدہ اظنؾ وتیص آ ؑ یک زدنیگ یک آرخی ابربتک رحتکی ےہ وج اسرے اہجں یک دینی و دوینی اجنت اک اضنم ےہ۔ رضحت ۃفیلخ احیسمل ااخلسم ادیہ اہلل اعتٰیل رصنبہ ازعلسیےناعریگملامجتعادمحہیوک2005ءںیماظنؾوتیص ےکوساسؽوپرےوہےن رومایصؿیک ادعاداچپسزہاراورالختفادمحہییکدصاسہلوجیل 2008ءکتامکےنواےلارفادےکاچپسدصیف وک اظنؾ وتیص ںیم اشلم رکےن یک وخاشہ اک اراہر رفامای اھت وج اینپ آدمین اک دوساں ہصح اہلل اعتٰیل یک راہںیمرقابؿرکےنواےلوہں۔ الختف اخہسم ےک آاغز ںیم ربریغص (اڈنای ،اپناتسؿ ،ہلگنب دی) ےس ابرہ ومایصؿ یک ادعاد ھ زہار ےس یھب میھت وجوضحر اونر یک رحتکی ےک دعب اب دس انگڑب رک اسھٹزہار ےس یھب اجتوز رک یکچ ےہ۔ ایس رطحلک ومایصؿ یک ادعاد اڑسیت زہار ےس ڑب رک رقتی وزی ال)ھ اچر انگ وہ یکچ ےہ اور وموجد ومایصؿ ومشبؽ زری اکرروایئ اکی ال)ھ دس زہار وہ ےکچ ںیہ الدمحہلل۔ امجتع رجینم وک ہی ازعاز احل ےہہک وہ ابرہ زہار ھوساچپس 12650ومایصؿ ےک اسھتریبوین اممکلںیم ا ّوؽربمن ےہ۔ زین ڑبی امجوتعں ںیم ےس ہی وہ اونیل امجتع ےہ سج ںیم امکےن واولں ےک اچپس دصیف ےن اظنؾوتیصںیم اشلموہرکوضحراونرادیہاہللاعتٰیلیک وخاشہوکوپرارکےناکازعازاپایےہ۔اسےک العوہ الزیم دنہ اجت ںیم اةحب امجتع اینپ آدمین اک ھ دصیف ادا رکےت ںیہاور اس رقابین ںیم یھب رہہگجدخاےک لضےسیئکانگااضہفوہاےہ۔
()iiرحتکیدجدی رحتکیدجدیرضحت حلصوموع ؓدیکاسریداینںیمغیلبتاالسؾ رینبمانمتاکوہرجشاسہیدارےہوج ابولھپںےسدلراہےہ۔
131
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
الختف اخہسم ےک دہع زرںی ںیم درگی وطی رقابوینں ںیم رحتکی دجدی یک امیل رقابین ںیم یھب اتدیئایہلیکاگلاشؿرظنآیتےہ۔ الختف اخہسم ےک اسؽ اوؽ 2004ںیم رحتکی دجدی دنہ یک لک ووصیل اؤاھسیئ ال)ھ اور ابرہ زہار 2812000اپؤڈن یھت اور اشنیلم یک ادعاد نیت ال)ھ وچرایس زہار اپچن وس 384500یھت۔ انچہچن الختف اخہسم ےک 19اسہل دور ںیم دنہ رحتکی دجدی ںیم ریحاؿ نک دح کت ااضہف ںیم رظن آات ےہ انچہچن سگہتشاسؽ 2021ںیم دنہ رحتکی دجدی یک ووصیل رقتی ھ انگ ااضہف ےک اسھت ردنرہ نیلم اپؤڈن ےس زادئ یھت۔ ایس رطح اسؽ 2019ںیم اشنیلم ںیم یھب ھ انگ ااضہف وہا اؿ یک ادعاد اؤاھرہال)ھاتسسیئزہار1827000وہیئگ۔افلدمح ہّٰلٰیلعذکل رحتکی دجدی ںیم اةحب امجتع یک امیل رقابوینں ےک ہجیتن ںیم داین رھب ںیم اسمدج اور نش اہؤزساکایقؾاب213اممکل رطیحموہہ اےہ۔
()iiiوفقدجدی رضحت حلص وموع ؓد ےن ادتبءاً داہیت ںیم میلعت ورتتیب ےکےیل ہی رحتکی رشوع رفامیئ وج اےنپ ریںی رمثات اطع رک ریہ ےہ۔ ایس رطح دہع الختف اخہسم ےک آاغز ںیم 2004ء ےک امیل اسؽ وج وفق دجدی اکاتنیسوسیلاں47اسؽ اھت اس ںیم وفق دجدی یک لک ووصیل اسین19ال)ھ رتہھچ 76زہار اپؤڈن اور نیصلخم یک ادعاداچر4ال)ھ ردنرہ15زہار کت یھت۔ سج ر وضحراونر ادیہ اہللاعتٰیلےنامجتعوکرحتکیرفامیئہک ’’اسںیمارگوکششیکاجےئوتوچبںےکذرےعیےسیہریےایؽںیمومعمیلوکشش ےس وپریداینںیم ھ6ال)ھیکادعاداکااضہفایکاج اتکےہاتہک ماز موفقدجدیںیمدس10ال)ھارفاد وت اشلم وہں۔ رحتکی دجدی یک رطح ےئن آےن واولں وک یھب اس ںیم اشلم رکںی۔ وچبں وک اشلم رکںی ،اخصوطر راھبرتاورارفہقیےکاممکلںیماکیفاجنگ شےہ۔‘‘ (وحباہل ہبطہعمجرفومدہ7ونجری 2005ء)
132
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
فق انچہچن وضحر اونر یک رامنہیئ اور ابربتک رحتکی وداع ےک ہجیتن ںیم دربمس2021ء کت و ِ دجدی ےک وچوھٹسنںی 64اسؽ ںیم ارفاد امجتع یکامیل رقابین ںیم ھ انگ ااضہف وہرک ادعاد اکی رکوڑ ابرہ ال)ھ رتتس زہار 11277000اپؤڈنز وہ یئگ ےہ۔ اشنیلم یک ادعاد نیت انگوہ رک وچدہ 14ال)ھ اتنیپسیل 45زہار وہ یئگ ےہ۔ داین ےک ااصتقدی احالت وکدےتھکی وہےئ ہی اہلل اعتٰیل اک تہب ڑبا لض ےہ۔ (وحباہل ہبطہعمجرفومدہ7ونجری 2022ء)
آاغز ںیم وفق دجدی یکامیلرقابین ےس اپناتسؿ ےک داہیتںیم دختم ےکسج ہلسلس اکآاغز وہا اھت۔ الختف اخہسم ںیم وہ اھبرت اور ارفہقی ےک داہیوتں کت دتمم وہہ ا ےہ۔ ومعًاموفق دجدی ےک دنےاکارثکہصحارفہقیےکاممکل ررخچایکاجاتےہ۔ اسیجہکرضحتخلیفةاحیسملااخلسمادیہاہللاعتٰیلےنرفامای: ’’سگہتش اسؽاہللاعتٰیلےنامجتعوکاکیوساتسیس 187اسمدجریمعترکےنیکوتقیفاطعرفامیئ اور اس ےکع الوہ ارفہقی ںیم اکی وس اپچن 105اسمدج زری ریمعت ںیہ۔ ایس رطح اکی وس وچاسیل 144نشاہؤساقمئوہےئنجیکارثکتیارفہقیںیمےہاوراتنیپسیل 45نشاہؤسزری ریمعت یھب ںیہ۔ اس ےک العوہ اہجںوفری وطر ر مہ نش اہؤسانبںیہن ےتکس واہں رکاےئ رامعرںیت یل اجیت ںیہ۔ ارفہقی ےک اممکل ںیم است وس اسیتک 731نش اہؤزس اور رمیب اہؤس رکاےئ ر ےیل ںیہ۔دورسے انیشی اممکلںیم یھب ھ وسسیتب 632نش اہؤزسرکاےئ رںیہ وتتہب احؽاتدوں ہکومعًاموفقدجدی ےک دنےاکارثکہصحارفہقیےکاممکل ررخچایکاجاتےہ۔‘‘ (وحباہل ہبطہعمجرفومدہ7ونجری 2022ء)
ارغلض الختف اخہسم اک دور امجتع یک رتیق ےک ےئل اضی اشدنار زامہن ےہ وج ہشیمہ اترخی ادمحتیںیم اید راھکاجاگیئ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
133
وضحر ےک دہع ںیم یہ وت مہ ےن ان مولؾ ینتک بسازؽ ےط رکین اور وچایٹں رس رکین ںیہ سج یک رطػ ااشرہ رکےت وہےئ وضحر اونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےن نیطسل ےک ادمحویں ےس الماقت ےک دوراؿ وجؿ2021ءںیمرفامایاھتہک ’’وجرتیقاہللاعتٰیل ےک لض ےسامجتعوکوہریہ ےہاورامجتعسجرطحلیھپریہےہ ،رہ کلم ںیم اور رہ کلم ےک یئک رہشوں ںیم امجتع یک اینبد ھڑ یئگ ےہ ،امجتع اک اعترػ وہ ایگ ےہ ،اور داینےکڑبےڑبے اویاونںںیمیھب امجتعاکاعترػوہایگ ےہ امجتعوکل ےل ےسزایدہ اجان ،اجےن گلایگےہوت ںیمادیم ےہہکاؿاشءاہللاعتٰیل آدنئہدساسؽای اےلگسیب سیچاسؽوجںیہامجیتع رتیق ےک تہب امہاسؽ ںیہ اور اس ںیم مہ دںیھکی ےگہک ارثکتی رضحتحیسم وموع ؑد ےک ڈنھجے ےلتآاجےئیگ۔‘‘
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
134
اپناتسؿ ےک ادمحہی اخمفل وقانین اور اپدنبویں یک وہج ےس الختفِ ادمحہی وک 1984ء ںیم روبہ ےستیب الضفل دنلؿ رجہترکان ھڑی اہجں ہگجیک یگنتیک وہج ےسرضحتۃفیلخ احیسمل یک راہ شاور رمزکی امجیتع دافرت ےک ےئلہگج ےک اکیف اسم ل ےھت۔ دنلؿ ںیم دافرت اعری وطر ر رھگوں وک د رت ںیم دبتلی رک ےک گنت ہروں ںیم لکشم ےس سگارا وہ راہ اھت اور اکؾ یک وتعس اور ہگج یک ااہتنیئ یمک ےکابثعیئنہگجیکرضورتہدتےسوسحمسوہریہیھت۔ رضحتۃفیلخاحیسمل ااخلسمےناالسؾآابدیکریمعتوناکہیوصنمہوظنمررفامایوجدہعالختفاخہسم اکاکیاترخیاسزاکرانہمےہ۔امجتعرباطہینوکاسوصنمہیکلیمکتیکوتقیفاحلوہیئ۔ رضحت ۃفیلخ احیسمل ااراع رہم اہلل اعتٰیل یک دنلؿ رجہت ےک وم ع ر اہلل اعتٰیل ےن امجتع وک االسؾ آابد ںیم سیچ 25اڑکی زنیم رخدیےن یک وتقیف دی یھت ،دعب ںیم زمدی ھ اڑکی یھب اس ںیم اشلموہیئگ۔رضحتۃفیلخاحیسمل ااراعرہماہللاعتٰیلاکیھب اہیںاباقدعہ رمزکانبےناکارادہاھتسج یکلیمکتیکاعسدت2019ءںیمدہعالختفاخہسمںیماطعوہیئوجاکیاترخیاسزاکرانہمےہ۔ ؏رکںیےگا لرظناتزہایتسبںآابد ارغلض اہلل اعتٰیل ےن رباطہین یک امجتع وک االسؾ آابد ںیم اکی رمزک یک ریمعت یک وتقیف دی اور رضحت ۃفیلخ احیسمل ومرہخ 15ا رلی 2019ء وک تیب الضفل ےس االسؾ آابد اینپ راہ ش لقتنم رفامیئ۔ االسؾ آابد ںیم رضحتۃفیلخ احیسمل یک راہ ش ےکاسھت اہیں دجسم ابمرک یکاہنتی وخروصرت اور ددیہ زبی امعرت ریمعت وہیئ۔ اس ےک العوہ اہیں دجدی وہسوتلں ےس آراہتس امجیتع دافرت اور ق وا فٹ ِنزدنیگ اوراکرونںےکےیلرھگیھبریمعتوہےئںیہ۔
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
135
دجسم ابمرک ںیم امنزویں یک اجنگ ش یک ہگج رقتی نیت وسوچدہ 314رمعرٹیمےہسجںیماپچنوس 500ےک رقبی امنزی امنز ھڑ ےتکس ںیہ۔ ایس رطح اہؽ ںیم اکی ہگج ابرہ وس 1200اور دورسی ہگج اکی وسدس110ےک رقبی ارفاد امنز ھڑ ےتکس ںیہ۔ رھپاہؽےک اسےنماتھچوہاہصح ےہ اہجںنیت وس 300ارفادامنزھڑ ےتکسںیہ۔ویںرقتیدوزہارےکرقبیارفادیکاجنگ شوہیئگےہ۔ اہیں دافرت ےکےئل نیت الب س ()blocksریمعت ےیک ےئگ ںیہ وج اپچن دافرت ر لمتشم ںیہ امی یٹ اے اک رمزکی د رت یھب اہیں ٹفش وہ ایگ ےہ۔ امجتع ےک رمزکی دافرت دجدی وہسایلت ےس آراہتسںیہ۔ االسؾ آابد ےک ااحہط ںیم امجیتع اکرانکؿ یک راہ ش ےک ےئل سیت 30راہیشئ وکارٹز یک ریمعت یک یئگ ےہ ایس رطح اس ےک اسھت یہ ارد رگ د ےک العوقں ںیم ادمحی ارفاد لقن اکمین رک رےہ ںیہ اورویںیھب ’’وعساکمکن‘‘ اکااہلؾالختفاخہسمںیمیھبڑبی اشؿےسوپراوہراہےہ۔
دحتقةادہملیاکایقؾ الختف اخہسمےکآاغز ںیم 2005ءںیم ویےکںیم ہسلج اسالہنےکےیل 208اڑکی ر لمتشم یئن لقتسم ہسلج ۔ہ دو نیلم وپڈنز یک رخدیی یئگ اہجں رہ اسؽ ہسلج اسالہن رباطہین دقعنم وہات ےہ۔ وضحراونر ادیہ اہلل اعتٰیل ےن از راہ تقفش اس یئن ہسلج ۔ہ اک انؾ ومرہخ 4وجالیئ 2006ء وک ’’دحتقة ادہملی‘‘وجتسیرفامای۔ الدمح ہلل ہک امجتع یک اکایمویبں اک ہی ہلسلس اجری و اسری ےہ۔ رتایقت آرخی ہبلغ اک میظع ااشلؿ شیپ ہمیخ اثتب وہں یگ نج یک ربخ دےتی وہےئ رضحت ادقس حیسم وموع ؑد ےن 1903ںیم رفامایاھت:
136
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
’’رسیتی دصی آج ےک دؿ ےس وپری ںیہن وہیگ ہک یسیؑ ےک ااظتنر رکےن واےل ایک املسمؿ اور ایک اسیعیئ تخس وندیم اور دبنظ وہ رک اس وھجےٹ دیقعہ وک وھچڑ دںی ےگ۔ اور داین ںیم اکی یہ ذمبہ وہ ۔اوراکی یہ وشیپا۔ ںیموت اکی مخت رسییرکےنآای وہں وس ریےاہھت ےس وہ مختوبایایگ اورابوہڑب۔ے ۔اوروھپےل ۔اوروکیئںیہنوجاسوکروکےکس۔‘‘ (ذترکۃااہشلدنیت،رواحینزخانئدلج20ہحفص)67
مہ وہ وخش تمسق ںیہ وج نیت دصویں ےک رقتی وطس ےک زامہن ںیم ےڑھے وہرک ہبلغ دنی قح ےکہیاظنرےدھکی رک ہہےتکسںیہ ؎مہ ررکؾایکےہدخاےئویغرےن ودعے وہےئوہوپرےےیکوجوضحرےن ارم واہعق ہی ےہہک الختف اخہسم ےک ابربتک دور ںیم تنکمت دنی اک ہی ودعہاس اشؿ ےسوپرا وہےتدھکیرکرہادمحی ےاایتخر ہہااتھٹےہ: ؎ارگرہابؽوہاجےئنخسور وترھپیھب رکشےہااکمںےسابرہ سپ مہ بس یک اعامتی ذہم داری ےہ ہک اس میظع ااشلؿ ہفیلخ یک رہ آواز ر کیبل ےنہک واےل وہں اوراینپ ابشہن روز داعؤں اور رہ ہظحل اؿ یک تحصو رمع ںیم ربتک ےک ےئل اور اس دہع ںیم زمدی رتایقتاوراکایمویبںےکاینپآوھکنںےسدےنھکیےکےئلاؿےسارہیدیلتبحماکقلعتاقمئرکےک اؿےکدانمےسواہتسبوہرکاؿرباکتےسضیف اپےنواےلوہں۔دخارکےہکاضییہوہ۔آنیم ؏ویپہتسرہرجشےسادیمداہرر)ھ
(روزانہمالضفلآؿالنئدنلؿ8وجؿ2022ء)
137
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
الختفاخہسماورتیعمایہل :طسقاوؽ https://www.alfazlonline.org/11/06/2022/62505/ :طسقدوؾ https://www.alfazlonline.org/23/06/2022/63233/ امجتعادمحہیےکذرہعی االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار :طسقاوؽ https://www.alfazlonline.org/31/05/2022/61803/ :طسقدوؾ https://www.alfazlonline.org/01/06/2022/61873/ :طسقوسؾ https://www.alfazlonline.org/02/06/2022/61975/ :طسقاہچرؾ https://www.alfazlonline.org/03/06/2022/62012/ :طسقمجنپ https://www.alfazlonline.org/04/06/2022/62070/ :طسقمشش https://www.alfazlonline.org/07/06/2022/62203/ :طسقمتفہ https://www.alfazlonline.org/08/06/2022/62079/
االسؾیکاشنۃاثہینںیمالختفاخہسماکمیظعااشلؿرکدار اورتیعمایہٰل
ادارہالضفلآؿالنئدنلؿیکدرگیبتک .1االسیماالطصاحتاکربلحماامعتسؽ .2اراشداترضحتحیسموموع ؑدابتبفلتخماممکلورہش .3امجتعادمحہیےکذرہعیاالسؾیکاشنۃ اثہینںیمالختفاخہسماک میظعااشلؿرکداراورتیعمایہٰل .4اتکبمیلعتیکایتری (زریلیمکت) .5اراشداتونر (زریلیمکت)
138