“สนธิสญ ั ญาเบาว์ริง”
Treaty of Friendship and Commerce between Great Britain and Siam concluded and signed at Bangkok 18th April 1855
ต้นฉบับจาก The National Archives, United Kingdom
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
1
“สนธิสญ ั ญาเบาว์ริง”
Treaty of Friendship and Commerce between Great Britain and Siam concluded and signed at Bangkok 18th April 1855
ต้นฉบับจากหอจดหมายเหตุแห่งชาติ ประเทศอังกฤษ (The National Archives, United Kingdom) เลขทีอ่ า้ งอิง (Reference): FO 94/492 ชือ่ เอกสารในระบบฐานข้อมูล: Country: Siam Treaty: friendship and commerce. Place and date of signature: 18 Apr. 1855 Website: http://discovery.nationalarchives.gov.uk การอ้างอิงเอกสารเขียนได้ตามดังนี้ The National Archives of the UK (TNA). 1855. Treaty of Friendship and Commerce between Great Britain and Siam. Reference: FO 94/492. ค�ำชี้แจง: เอกสารนี้มวี ตั ถุประสงค์ใช้เพือ่ การศึกษาเท่านัน้ ห้ามน�ำไปจ�ำหน่ายหรือกระท�ำเพือ่ การค้า หาก กระท�ำการดังกล่าวจะได้รบั การด�ำเนินคดีตามกฏหมายลิขสิทธิของสหราชอาณาจั กร หากต้องการท�ำเพือ่ ์ การค้าต้องท�ำการติดต่อกับ The National Archives, Kew, Richmond, Surrey, TW9 4DU, Tel: +44 (0) 20 8876 3444 ผูจ้ ดั ท�ำเอกสารและถ่ายภาพ: พิพฒ ั น์ กระแจะจันทร์ email: pipad_k@yahoo.com สถานทีท่ ำ� งาน: คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์
2
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ค�ำน�ำ ถึงแม้คนไทยจะเรียนเรือ่ งสนธิสญ ั ญาเบาว์รงิ กันมาตัง้ แต่เด็ก แต่น้อยคนนักทีจ่ ะได้เห็นต้นฉบับสนธิสญ ั ญานี้ทงั ้ ในฉบับทีเ่ ป็ นสมุดไทยและสมุดฝรัง่ ในช่วงทีผ่ า่ นมา ระหว่างการลาศึกษาต่อยังประเทศอังกฤษ ผูจ้ ดั ท�ำเอกสารเล่มนี้ได้ มีโอกาสรูจ้ กั กับคุณเผด็จ ข�ำเลิศสกุล เจ้าหน้าทีป่ ระจ�ำหอจดหมายเหตุแห่งชาติของอังกฤษ (The National Archives) ท�ำให้มโี อกาสเข้าไปดูสนธิสญ ั ญาดังกล่าว จึงทราบว่า ทางหอจดหมายเหตุอนุญาตให้ถ่ายภาพเอกสารโบราณ และยัง สามารถน�ำไปเผยแพร่ได้อกี ด้วย โดยต้องเป็ นไปเพือ่ วัตถุประสงค์ทางการศึกษาเท่าน้้น เพราะถือว่าเอกสารเหล่านี้เป็ น ของสาธารณะ แต่ไม่ใช่เพือ่ ท�ำการค้า ถ้าหากท�ำจะต้องท�ำการติดต่อกับทางหอจดหมายเหตุแห่งชาติของอังกฤษ (The National Archives) เพือ่ ขออนุญาต หากไม่ จะถูกด�ำเนินคดีตามกฎหมาย เมือ่ ได้ทราบความดังกล่าว กอปรกับในช่วง ปี ทแ่ี ล้ว (2559) ได้มขี า่ วการออกข้อสอบข้อหนึ่งเกีย่ วกับสนธิสญ ั ญาเบาว์รงิ ทีเ่ กิดปั ญหาขึน้ ดังนัน้ จึงคิดว่าหากมีการ ถ่ายภาพ และจัดท�ำสนธิสญ ั ญาเบาว์รงิ เพือ่ เผยแพร่ น่าจะเป็ นประโยชน์มากส�ำหรับวงวิชาการ การศึกษา และ ประชาชนทัวไปเพื ่ อ่ ให้ได้เข้าถึงเอกสารชัน้ ต้นได้มากขึน้ ซึง่ จะช่วยท�ำให้การเรียนประวัตศิ าสตร์ของนักเรียนได้สามารถ สัมผัสใกล้ชดิ กับของจริงได้มากยิง่ ขึน้ ด้วยเหตุน้ี ผมจึงได้จดั ท�ำเอกสารนี้ขน้ึ ในรูปของไฟล์ดจิ ติ อลเพือ่ ให้น�ำไปใช้ ประโยชน์กนั เพือ่ การศึกษา เอกสารฉบับนี้ ผมเลือกใช้ชอ่ื ว่า “สนธิสญ ั ญาเบาว์รงิ ” (Bowring Treaty) เพราะเป็ นชือ่ ทีค่ นทัวไปติ ่ ดปากกัน แต่ สนธิสญ ั ญานี้มชี อ่ื เต็มว่า “หนังสือสัญญาทางพระราชไมตรีประเทศอังกฤษแลประเทศสยาม” (Treaty of Friendship and Commerce between Great British and Siam) หรือบนปกสมุดไทยใช้ชอ่ื ว่า หนังสือสัญญาเซอยอนโบวริง ซึง่ เป็ นสนธิสญ ั ญาทีท่ ำ� ขึน้ ระหว่างราชอาณาจักรสยามท�ำกับสหราชอาณาจักร หรือประเทศอังกฤษ โดยลงนามเมือ่ วันที่ 18 เมษายน พ.ศ.2398 โดยเซอร์จอห์น เบาว์รงิ (Sir John Bowring) ราชทูตผูไ้ ด้รบั การแต่งตัง้ จากสมเด็จพระบรม ราชินีนาถวิกตอเรีย เพือ่ เข้ามาท�ำสนธิสญ ั ญา โดยมีสาระส�ำคัญคือ การเปิ ดการค้าเสรี การจัดตัง้ สถานกงสุล ข้อก�ำหนด เรือ่ งการศาล และสิทธิสภาพนอกอาณาเขตของคนในบังคับอังกฤษ เป็ นต้น เอกสารดิจติ อลฉบับนี้ประกอบด้วยเอกสารจ�ำนวน 2 เล่ม เล่มแรก เป็ นหนังสือสัญญาต้นฉบับ จึงมีการท�ำปก อย่างดีดว้ ยการใช้ผา้ ไหมยกสอดดิน้ ทอง พร้อมทัง้ มีตราพระราชลัญจกรในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูห่ วั ท�ำ จากโลหะปิ ดทองผูกติดกับตัวหนังสือสัญญาด้วย ช่วงต้นของสนธิสญ ั ญาเล่มนี้มกี ารกล่าวถึงความสัมพันธ์ระหว่างสยาม กับอังกฤษก่อนหน้านี้คอื การท�ำสนธิสญ ั ญา “เบอรนี” อีกด้วย ถัดไปจึงเป็ นตัวสัญญาเบาว์รงิ ทัง้ ภาษาอังกฤษและภาษา ไทย และรายการสินค้าต่างๆ ส่วนเล่มทีส่ อง (เริม่ ต้นหน้า 55) เป็ นเอกสารคูส่ ำ� เนาของสนธิสญ ั ญา จึงมีเฉพาะตัวสัญญา ทัง้ ภาษาอังกฤษและภาษาไทย และรายการสินค้าต่างๆ แต่ทน่ี ่าสนใจด้วยคือ ช่วงท้ายสุดมีบนั ทึกขนาดเล็กเพือ่ อธิบาย การท�ำสนธิสญ ั ญา และมีตราประทับของขุนนางคนส�ำคัญของสยามทีม่ อี ำ� นาจในการท�ำสนธิสญ ั ญา ความจริงยังมี หนังสือสนธิสญ ั ญาทีเ่ ป็ นคูส่ ำ� เนาอีกเล่มหนึ่ง แต่ดว้ ยเนื้อความทีซ่ ้ำ� กันกับอีกสองเล่มนี้จงึ ไม่ได้น�ำมาจัดเรียงหน้าไว้ดว้ ย มีสงิ่ หนึ่งทีต่ อ้ งอธิบายไว้ดว้ ยคือ ส�ำหรับการอ่านตัวเลขราคาสินค้าในสัญญา ซึง่ ราคาสินค้านี้จะอยูใ่ นเครือ่ งหมาย คล้ายไม้กางเขน หรือทีเ่ รียกกันว่า “ปี กกา” มีวธิ กี ารอ่านหน่วยเงินดังนี้ ช่องซ้ายบนมีหน่วยเป็ นต�ำลึง ช่องขวาบนมี หน่วยเป็ นบาท ช่องขวาล่างมีหน่วยเป็ นสลึง และช่องซ้ายล่างมีหน่วยเป็ นเฟื้ อง สุดท้าย คงแทบจะปฏิเสธไม่ได้วา่ สนธิสญ ั ญาฉบับนี้ได้น�ำมาสูก่ ารเปลีย่ นแปลงระบบเศรษฐกิจของสยามขนาน ใหญ่ อย่างไรก็ดี ในวงวิชาการมีขอ้ ถกเถียงกันหลายแง่มมุ ในประเด็นนี้ เดิมมักมีคำ� อธิบายว่าสนธิสญ ั ญานี้ได้ทำ� ให้ สยามเสียเปรียบในหลายๆ ด้าน ไม่วา่ จะเป็ นเรือ่ งการค้า และอ�ำนาจอธิปไตย จนน�ำไปสูก่ ารโยงไปถึงความรูส้ กึ ชาตินิยมก็ม ี แต่ในระยะหลังได้มขี อ้ เสนอจากนักวิชาการบางท่านทีอ่ ธิบายว่าการท�ำสนธิสญ ั ญานี้เกิดขึน้ ภายใต้เงือ่ นไข ทีส่ ยามค่อนข้างยอมรับได้ เพราะต้องการเข้าสูร่ ะบบการค้าเสรีในสมัยอาณานิคมเช่นกัน หวังว่าหนังสือเล่มนี้จะมีประโยชน์ต่อทุกท่าน พิพฒ ั น์ กระแจะจันทร์ 10 กุมภาพันธ์ 2560 กรุงลอนดอน ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
3
ปกด้านหน้าของสนธิสญ ั ญาเบาว์รงิ พร้อมตราพระราชลัญจกรในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูห่ วั รัชกาลที่ 4
4
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ปกหุม้ ด้วยผ้าไหมยกสอดดิน้ ทองของสนธิสญ ั ญาเบาว์รงิ
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
5
6
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
7
8
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
9
10
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
11
12
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
13
14
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
15
16
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
17
18
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
19
20
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
21
22
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
23
24
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
25
26
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
27
28
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
29
30
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
หน้าหลังของกระดาษแผ่นก่อนหน้านี้ ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
31
32
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
33
34
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
หน้าหลังของกระดาษแผ่นก่อนหน้านี้ ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
35
36
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
37
38
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
39
40
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
หน้าหลังของกระดาษแผ่นก่อนหน้านี้ ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
41
42
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
43
44
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
45
46
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
47
48
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
49
50
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
51
ปกด้านหลังของสนธิสญ ั ญา ปกหน้าของสนธิสญ ั ญาเบาว์รงิ่ พร้อมตลับบรรจุตราพระราชลัญจกรพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูห่ วั รัชกาลที่ 4
52
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ตราพระราชลัญจกรในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยูห่ วั รัชกาลที่ 4
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
53
54
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
55
56
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
57
58
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
59
60
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
61
62
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
63
64
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
65
66
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
67
68
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
69
70
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
71
72
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
73
74
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
75
76
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
77
78
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
79
80
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
81
82
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
83
84
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
85
86
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
87
88
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
หน้าหลังของกระดาษแผ่นก่อนหน้านี้ ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
89
90
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
หน้าหลังของกระดาษแผ่นก่อนหน้านี้ ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
91
92
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
93
94
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
95
96
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
97
98
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
หน้าหลังของกระดาษแผ่นก่อนหน้านี้ ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK
99
100
ลิขสิทธิ ์เป็ นของ The National Archives, UK