Agri meets Design | Magazine 2018 by Agri meets Design

Drie ik d l e b b u d m u e l i b ju nummer

AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2018 | 3

Inhoud 1.

Voorwoord

Agri meets Design bestaat 5 jaar!

Waarom Design Denken werkt

Food waste volgens Dr. Julian Parfitt Food Heroes

Een gezonde bodem als fundament Natural Farm Lab

Techniek heeft de toekomst, maar vinden we dat allemaal?

De oogst van de Future Food Design Awards Winnaar Fernando Laposse

Boeren gaan zelf de boer op Coรถperatie voor Stoppende Boeren

Hongerig talent van Design Academy Eindhoven gespot

Ons netwerk

Colofon

5. 6. 7. 8. 9. 10.

4 | AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2018

Voorwoord Beste lezer,

5 jaar bestaat Agri meets Design alweer! Want wie had ooit gedacht dat het een goed idee was om boeren en ontwerpers samen aan tafel te zetten? Iets wat begon als een experiment is uitgegroeid tot een platform waar alternatieve paden worden bewandeld met uitzonderlijke ideeën en concepten als resultaat. Dit is onze bijdrage aan de innovatie en verduurzaming van de landen tuinbouw. En daar zijn we dan toch wel enorm trots op! We bieden een speelveld waarin vrij geëxperimenteerd mag worden. Het is een ruimte waar de partners het politieke gesprek even loslaten en de onderzoekende bril opzetten. We stellen vragen als: hoe pakken we dit dan aan? Waarom vind je wat je vindt? Wat is nu eigenlijk echt belangrijk? Ontwerpers en kunstenaars hebben soms het antwoord, soms ook de oplossing. Maar meer nog helpen ze om de vraag achter de vraag te stellen, en wat dieper na te denken over wat ertoe doet. Over hoe dat voedselsysteem er nu echt uit moet zien en welke rol boeren, consumenten en overheden daarin spelen. Maar let wel! Het is niet louter iets filosofisch! Vaker nog is het juist super praktisch en concreet. Zo hervinden boeren hun trots, nieuwe producten worden ontwikkeld en nieuwe technieken getest om gesprekken en oplossingen op gang te brengen. De waarden die hieraan ten grondslag liggen zijn begrip, eerlijkheid, transparantie en verantwoordelijkheid. Ook hebben we verschillende vormen en methoden van design thinking getest en vele betrokken partijen gesproken. Zij durfden met ons in het diepe te springen. De uitdaging was helder, maar het antwoord nog niet. En dus is het dan ook de vraag of het de investering waard zou zijn. Deze mensen hebben hun nek uitgestoken en we vonden elkaar in een diepgeworteld geloof dat we nieuwe paden moeten bewandelen om tot vernieuwende oplossingen te komen in ons voedselsysteem.

Naast uiteraard ZLTO, het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en provincie NoordBrabant gaat het ook om alle ondernemers, gemeenten, andere provincies en instellingen die op één of andere manier hebben meegedaan. Anderen waren zo enthousiast en betrokken dat ze er maanden tijd in hebben gestoken. Ik wil deze en alle andere partijen die meewerkten, het zijn er te veel om op te noemen, heel hartelijk bedanken voor hun tomeloze inzet en enthousiasme! Je komt ze stuk voor stuk tegen in dit mooie magazine dat inzicht en overzicht biedt van de vraagstukken en projecten die ons bezighouden, soms zelfs over de Nederlandse grenzen heen. En we zijn vastberaden om door te gaan. Zo verwelkomen we bijvoorbeeld ook de provincie Overijssel als partner. Agri meets Design blijft co-creatie trajecten starten om tot die waanzinnige nieuwe ideeën en concepten te komen die ons voedselsysteem bevragen. De deur voor de creatieve sector staat open om samen net ons aan de slag te gaan met weerbarstige voedselvraagstukken. Goede ideeën en initiatieven verdienen een podium en zetten we in het zonnetje. We willen blijven inspireren, we willen een steuntje in de rug geven èn we willen aan iedereen laten zien dat twee onverwachte woorden in dezelfde zin, agri en design, een gouden combinatie is! Veel leesplezier. Judith Zengers Programmamanager Agri meets Design

AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2018 | 5

Lekkere Trek actie door jonge Brabantse boeren om aandacht te vragen voor de herkomst van voedsel, 2013

6 | AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2018

Agri meets Design viert feest, want we bestaan vijf jaar! Toen Agri meets Design zich presenteerde tijdens de Dutch Design Week in het najaar van 2013 kregen we veel verbaasde reacties en opgetrokken wenkbrauwen. ‘Wat hebben boeren nou te zoeken tussen die designers?’ was een veelgehoorde vraag. En toegegeven, Agri meets Design was best een vreemde eend in de bijt. Maar na een succesvolle eerste editie en aanhoudende interesse vanuit zowel de boeren, de bezoekers, ontwerpers én de keten, kunnen we nu terugkijken op vijf bijzonder productieve jaren. Niet alleen hebben we met ons platform creativiteit en ‘anders denken’ een prominentere plek gegeven in het nadenken over voedselvraagstukken, ook kunnen we terugkijken op een aantal bijzondere samenwerkingen en onverwachte uitkomsten. We geven je graag een overzicht van vijf jaar Agri meets Design.

Agri meets Design bestaat 5 jaar

AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2018 | 7

Tijdslijn MAART Agri meets Design werd opgericht door enkele veranderingsgezinde mensen van het Ministerie van Economische Zaken, ZLTO en de provincie Noord-Brabant.

Meer dan 10.000 bezoekers bij Agri meets Design in Eindhoven.

ZOMER Tour door Nederland met Food Cabinet en fotograaf Ester Grass Vergara om boeren en ontwerpers te ontmoeten en te fotograferen om hun verhaal te vertellen.

OKTOBER Eerste editie van Agri meets Design op de Dutch Design Week met o.a. een expositie, FARM:LABS over gamification, robots, nieuwe verdienmodellen, crowdfunding, slimme verpakkingen, en de boerderij van de toekomst met o.a. melkveehouder Rob Denissen en varkenshouder Henk Roefs. Ook organiseerden we de eerste PolderHack waar boeren en hackers samen de strijd aan gingen met open data. Op de expositie stond o.a. het project De MelkSalon van Sietske Klooster i.s.m. biologische melkveehouder Boy Griffioen.

Agri meets Design is te zien op het NOS achtuurjournaal.

MEI Agri meets Design expositie tijdens het Food Film Festival in Amsterdam. JULI Agri meets Design aanwezig tijdens Department of Design in Kaapstad als onderdeel van de Nederlandse handelsmissie om een FARM:LAB te organiseren en gezamenlijk ideeĂŤn te bedenken voor Zuid-Afrikaanse landbouwvraagstukken.

OKTOBER Agri meets Design presenteert zich met een Kas op het Ketelhuisplein tijdens de Dutch Design Week. De FARM:LABS waren de bakermat van de Boer&Bunder app waar d.m.v. open data informatie beschikbaar werd gesteld over landbouwgronden in Nederland. De eerste hackaton vond plaats, met voedselverspilling als thema. Hier werd het project SUR+ (nu The Odds) ontwikkeld waar nieuwe bestemmingen voor groente- en fruitoverschotten werden gezocht.

De blauwe boerderij doet haar intrede als boegbeeld van Agri meets Design.

8 | AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2018

FEBRUARI Agri meets Design is aanwezig tijdens designconferentie Design Indaba in Kaapstad, op uitnodiging van het Nederlandse consulaat dat werk maakt van co-creatie in de stad. JUNI De drie boeren Marcel Derks, Anton Bartelen en Maarten Janse en ontwerper Renée Scheepers starten hun bodemproject over de zoektocht naar duurzaam bodemgebruik en het tegengaan van verzilting. Het bodemdiner met belangrijke sleutelfiguren was het resultaat.

OKTOBER Start ontwerptraject FoodLabPeel i.s.m. bkkc. Vijf ontwerpers en de vijf veehouders Twan Engelen, familie Heyde, Marcel en Miriam Berkvens, Henk Kuipers en Familie Verberne uit de provincie Brabant gaan aan de slag. Vraagstukken varieerden van meer transparantie in de keten tot zichtbaarheid voor de consument en de legitimatie van eierproductie voor het buitenland. Ook werd #Mannenvlees geboren, een campagne en mannenbarbecue om mannenvlees zoals geitenbokken op het menu te krijgen.

MAART Start samenwerking met studenten van Man & Food (toen Food NON Food) van de Design Academy Eindhoven.

Derde editie van Agri meets Design in De Kas op de Dutch Design Week met als thema de toekomst van landbouw en natuur. Agri meets Design brengt op de AgroFood dag van het Drive-in Festival twee boeren aan tafel bij twee teams van ontwerpers om te brainstormen over verleiden en misleiden in agrofood.

APRIL 24 ArtEZ ontwerpers presenteerden zich in Arnhem aan vier agrarische ondernemers. Ze gingen aan de slag met de identiteit van de framboos voor Kwekerij de Westerbouwing, dachten na over functionaliteiten van planten voor Agrifood Support, verzonnen een landwinkelconcept voor boer Spierings en dachten na hoe ze Nederland aan geitenbokkenvlees konden krijgen voor geitenhouder Jeanette van de Ven.

SEPTEMBER Start samenwerking met designstudenten van de Hogeschool van Amsterdam. Zij ontwerpen concepten voor lokale zuivelvoorziening voor melkveehouders Hartstocht en Marten Verdenius. De uitkomsten waren o.a. melktastings waarin het ‘terroir’ van melk geproefd kon worden en de start van een Amsterdamse melkcoöperatie voor lokale afzet.

Maxima bezoekt Agri meets Design in Eindhoven.

Ru be Th

AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2018 | 9

OKTOBER Start van het project FoodLab Food Heroes met 6 matches tussen boeren en ontwerpers om voedselverspilling tegen te gaan (meer op pagina 16). En staatssecretaris Martijn van Dam bezoekt De Kas in Eindhoven.

Agri meets Design wordt een van de twintig genomineerden voor ‘best-of Dutch Design Week.

Vierde editie van Agri meets Design op de Dutch Design Week met presentaties van de resultaten van het project FoodLabPeel: PateCafé, EGGchange, Stroop en LUCY.

JANUARI Start Europees samenwerkingsproject Food Heroes. Zes landen in Noordwest-Europa gaan samen met ontwerpers de strijd aan tegen voedselverspilling.

MEI Lancering van de eerste Future Food Design Awards waarmee op zoekt wordt gegaan naar nieuw internationaal ontwerptalent. In samenwerking met The Dutch Institute of Food&Design (meer op pagina 23).

uim 26.000 ezoekers in he Embassy of Food

Start project Natural Farm Lab waar de drie ontwerpers Lobke Meekes, Martina Florians en Matthijs Bosman zich verdiepen in wat natuurlijke veehouderij precies inhoudt (meer op pagina 19). Start van het tweede jaar samenwerking met Design Academie Eindhoven, afdeling Man & Food. JUNI Een Design Thinking sessie is de start van het project Voormalige Agrarische Bedrijfslocaties (VAB) om te praten over leegstand op het platteland met de start van een nieuwe coöperatie als gevolg (Meer op pagina 27).

OKTOBER Agri meets Design viert haar 5-jarig jubileum tijdens het World Design Event met The Embassy of Food. Curator Marije Vogelzang stelt een expositie samen over de toekomst van voedsel. Project Food Heroes toont eerste resultaten tijdens Dutch Design Week.

NOVEMBER Presentatie van de drie ontwerpers uit het project Natural Farm Lab in Overijssel.

Project Strooop! genomineerd voor de Dutch Design Awards. Uit 73 aanmeldingen wordt Fernando Laposse gekozen als winnaar van zowel de publieksprijs als de juryprijs van de Future Food Design Awards.

ONTWERP Ontwerpbureau Ruigwerk, projectbureau Food Cabinet en de vormgevers van Wunderwald leveren voor het vijfde jaar op rij geweldig werk met het ontwerp en de bouw van The Embassy of Food.

10 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Melkveehouder Marcel Derks (midden) neemt deel aan het project Tot op de Bodem, 2015

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 11

Waarom design denken werkt

Door: redactie

Waarom zou je Design Denken toepassen op landbouw– en voedselvraagstukken? Wat is de toegevoegde waarde? Het is een vraag die we de afgelopen vijf jaar regelmatig kregen. We zijn in die tijd ook steeds wijzer geworden over wat het Design Denken toevoegt voor zowel boer als ontwerper, en hoe we de methode het beste kunnen toepassen. Wat Design Denken is? Kortgezegd betekent het Design Denken dat er door de ogen van een ontwerper gekeken wordt naar het vraagstuk dat er voor hem of haar ligt. Het begrip Design Denken zelf werd voor het eerst besproken door Herbert A. Simon in 1969. Hij omschrijft 5 stappen: • Empathize werkelijk invoelen en begrip krijgen voor de situatie • Define definiëren en interpretatie van het probleem • Ideate ideeënvorming • Prototype testproduct maken en experimenteren • Test testen van het product/idee en doorontwikkeling Co-creatie Wij koppelen agrariërs aan ontwerpers om samen tot oplossingen te komen voor landbouwproblemen. Co-creatie noemen we het ook wel: alleen door de capaciteiten van verschillende partijen samen te brengen kunnen we waarde creëren, en alleen als we relaties bouwen zullen we in staat zijn om een verschil te maken. Zo willen we een echte beweging op gang brengen in de landbouwsector naar een duurzamer systeem.

Optimisme en andere blik Allereerst ligt de toegevoegde waarde besloten in de aanpak zelf. Je kunt boeren laten praten met onderzoekers en consultants, maar die komen vaak met oplossingen waar de boeren al aan hebben gedacht of waar ze niet mee geholpen zijn. De dilemma’s zijn zo weerbarstig dat zelfs deze raadgevers uit het eigen agrarische domein er geen raad mee weten. Inge van Schie-Rameijer | boerin

“Ontwerpers kunnen ons helpen om buiten de gebaande paden te gaan en dromen te verwezenlijken.” Ontwerpers daarentegen komen van buiten dit domein. Ze hebben geen agrarische achtergrond en geen ideeën over wat hoort of hoe iets zou moeten. Met een open geest en nieuw perspectief duiken ze vervolgens in de complexiteit die zo’n landbouwvraagstuk met zich mee brengt. Een ontwerper heeft vanuit zijn vak het vermogen om los van bestaande kaders of (verkoop)belangen tot de kern te komen. En dat doet hij niet alleen, het is ook een aanjager voor de boer om opnieuw naar het vraagstuk te kijken en zelf met oplossingen te komen. De voorwaarde is trouwens wel altijd dat er een oplossing bestaat; een flinke dosis optimisme is bittere noodzaak voor het aangrijpen van grote uitdagingen.

12 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Juanita de Jonge | eigenaresse en appelteler De Fruitakker

“Lobke, de ontwerpster, bevraagt het aankoopproces op een heel andere manier dan ik; ze stelt de vraag aan de consument waarom ze voor een bepaalde appel kiezen of waarom ze hem laten liggen en bouwt daarop voort.” Onverwachte uitkomsten Een volgend belangrijk aspect van de Agri meets Design aanpak is dat vooraf nooit vaststaat wat de uitkomst gaat zijn. Aan financiers is dit nog weleens lastig uit te leggen, want in welke resultaten denk je dan te investeren? Toch is het nodig om deze openheid te behouden. Alleen als we de autonome ruimte van de ontwerper intact laten en openheid bewaren voor experiment en een a-lineair proces kan deze in alle vrijheid samen met de boer tot zeer verrassende uitkomsten komen. De ontwerpers zijn juist de mensen die op zoek gaan naar de vraag achter de vraag, en dat kan tot onverwachte uitkomsten leiden. Anne van der Zwaag | Directeur OBJECT, curator en schrijver

“De agrarische sector biedt ontwerpers de mogelijkheid om werkelijk iets te betekenen of te veranderen, in het hart van de maatschappij. Voedsel speelt immers een sleutelrol in wereldwijde vraagstukken rond welvaart, armoede, verspilling en duurzaamheid.” Een voorbeeld uit het project FoodLabPeel is bijvoorbeeld het PatéCafé, een pop-up bar en -product om het varken weer te traceren naar de boerderij en incourante delen van het varken te verwaarden op mooie en smakelijke manier: in een paté dus. Het was een ongeplande, gelauwerde uitkomst naar grote tevredenheid van boer en ontwerper. Martijn Paulen | Directeur Dutch Design Week

“Varkensboer Berkvens hervindt trots door samenwerking met designers.”

ONZE METHODES In de afgelopen jaren hebben we al veel methodes getest om samenwerkingen op gang te krijgen en nieuwe ideeën en concepten te ontwikkelen. Zo hebben we samen met Wieteke Brocken en Brabants Kenniscentrum Kunst en Cultuur (bkkc) het format FARM:LABS ontwikkeld waarbij boeren en ontwerpers diepgaand en voor langere tijd een- op- een met elkaar aan de slag gaan. Ook organiseren we Design Thinking bijeenkomsten waar boeren en stakeholders worden gestimuleerd om zelf met oplossingen te komen. Dit kan een dagdeel zijn of uitmonden in een onderzoekstraject van een half jaar. Soms zijn hackatons de juiste werkvorm wanneer we denken dat data en technologie kunnen bijdragen aan de oplossing. Daarnaast hebben we nog werkateliers, prijsvragen en reiken we sinds 2017 onze eigen Future Food Design Awards uit.

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 13

Onze geleerde lessen Ook hebben we veel geleerd over hoe we Design Denken het beste kunnen inzetten, bijvoorbeeld over de duur van de samenwerking. Weekenden van samenwerkingen leveren interessante denkrichtingen op en ook een korte sessie van een aantal uren kan de nodige inspiratie bieden, maar nog beter werkt het als boeren en ontwerpers meer tijd hebben samen. Er kan van beide kanten op meer begrip en vertrouwen worden gerekend, wat de uitkomsten ten goede komt. Het zorgt voor een verdieping van de inhoud en het project, maar ook voor meer tijd om de uitkomsten bij te sturen. Om deze reden zijn we vanaf 2016 gestart met de langlopende ontwerptrajecten zoals FoodLabPeel, Food Heroes en Natural Farm Lab. Natuurlijk hebben we ook veel ervaringen opgedaan met wat niet werkt. Zo zoeken boeren vaak niet individueel de denkkracht op van ontwerpers omdat ze er niet aan denken, of het is moeilijk om een ontwerper te vinden die echt bij ze past. Daarom is het fysiek samenbrengen van boeren en ontwerpers voor een kennismaking rondom een thema erg belangrijk. En de klik telt: bij de fysieke matchmaking moet er toch ook een vonk overspringen om samen aan de slag te gaan. Ook breken we nog steeds ons hoofd over de vraag wat we met de uitkomsten kunnen doen. Natuurlijk communiceren we erover naar media en op ons platform, dat is onderdeel van het traject. En we zoeken interessante podia zoals Dutch Design Week. Maar soms ontstaat er een communicatietool die heel nuttig is of wordt er een product ontwikkeld dat echt marktpotentie heeft. Wie pakt dan de handschoen op om de uitkomsten daadwerkelijk verder te brengen? Daar zoeken we bijvoorbeeld nog steeds slimme en goede partners voor.

Varkenshouders Marcel en Miriam Berkvens

â&#x20AC;&#x153;Het is belangrijk dat je zelf achter je bedrijfsvoering kan staan en dat je dat voor buitenstaanders inzichtelijk en leesbaar maakt. Ontwerpers helpen daarbij.â&#x20AC;?

14 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Artike Food waste volgens Dr. Julian Parfitt

Door: redactie

Voedselverspilling is al een aantal jaren een hot topic. Veel initiatieven ontsproten om reststromen tegen te gaan bij de consument en in de keten. Ook met Agri meets Design pakten we deze handschoen op; voor het eerst op Europese schaal koppelden we ontwerpers aan boeren om slimme oplossingen te bedenken (zie pagina 18). Omdat we al een tijdje werken aan dit onderwerp besloten we dat we meer wilden weten over de staat van voedselverspilling op dit moment. Wie kunnen we beter bellen dan Dr. Julian Parfitt, die zich het onderwerp voedselverspilling eigen maakte als professor, onderzoeker en beleidsadviseur voor de Europese Unie? We waren zeer vereerd dat hij de telefoon opnam en met ons in gesprek wilde gaan. 1. Hoe zie je de staat van voedselverspilling vandaag de dag, nu je al tien jaar aan het onderwerp hebt gewerkt? “Er is nog steeds een enorm groot probleem in de agrarische sector als het op voedselverspilling aankomt. Deels komt dat doordat voedselketens in heel Europa een hang hebben naar overproductie. Waarom zou de industrie dan producten kiezen die niet het allerbeste zijn wat de markt te bieden heeft, als dat ook wordt aangeboden voor een goede prijs? Voedseloverschotten zijn zo een functie geworden van het landbouwsysteem waarin we verkeren. Een neveneffect is dat prijzen worden opgedreven of juist kelderen, en dat betekent weer dat we niet de maximale waarde uit een product halen. We betalen niet het juiste bedrag voor de waarde die bijvoorbeeld een komkommer vertegenwoordigt. Ook is er sprake van oneerlijke handel. Dan heb ik het over opzettelijke speculatie of het veel te laat annuleren van een bestelling. Als boer moet je het gewas ver vooruitplannen, van zaadje tot eindproduct, en er is slechts een korte tijdsspanne

waarin het gewas geoogst kan worden als het op zijn best is. Een annulering van een grote bestelling kan dus rampzalig zijn voor zo’n boer. En dan heb je het nog niet eens over het verlies aan energie en voedingsstoffen uit de bodem die de plant hebben gekost.” 2. Hoe kunnen we dit type verspilling tegengaan in de keten? “We moeten het verdienmodel anders gaan inrichten. We kunnen deze aspecten van voedselverspilling uit de keten krijgen als we goed samenwerken door de hele keten heen. Er zijn slechts een paar grote retailers in Europa, dus het zou mogelijk moeten zijn. Op dit moment is er een handjevol ondernemingen begonnen met het tegengaan van voedselverspilling. Zij kunnen controleren wat er in de keten gebeurt en begrijpen in detail waar de verliezen plaatsvinden. Eigenlijk maken ze gebruik van eeuwenoude methodes zoals simpelweg praten met de boeren, hun leveranciers. Daarnaast zijn er aardappeltelers en verwerkende partijen die de handen ineen slaan om maaltijdproducenten te vertellen dat ze toch echt alle oogst moeten opkopen, ook het deel dat in de eerste plaats niet ideaal lijkt.” 3. Dat klinkt alsof een samenwerking tussen boeren, bedrijven en de industrie genoeg oplevert, of is er toch meer nodig?

“We zouden ook politiek meer directief, meer sturend kunnen zijn.” En dat is een lastige taak op Europese schaal, omdat je je dan iets op de hals haalt wat gevolgen

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 15

heeft voor de hele voedselindustrie. Op dit moment zijn er geen drijfveren voor bedrijven naast dat wat we CSR noemen, Corporate Social Responsibility. Beleid kan de bedrijven meer sturen. En het is bittere noodzaak dat Europa duurzamere voedselketens krijgt, voor alle partijen. Voedselverspilling is een manier om deze verduurzaming bespreekbaar te maken, maar het is ook een manier om niet te praten over de grotere problemen van het functioneren van het voedselsysteem als geheel. Zo zijn er steeds meer mensen die te maken krijgen met voedselarmoede in Europa, en dat terwijl er onnodige overschotten zijn en een groeiende realisatie dat we het milieuschade toebrengen. We hebben daarom een overkoepelend Europees voedselbeleid nodig dat niet alleen over voedselverspilling gaat, maar ook de toegang tot voedsel en de waarde van voedsel meeneemt.” 4. Zie je het debat al meer in de richting gaan van voedselverspilling echt voorkomen en voedsel als voedsel te zien? “Er is op dit moment een debat over een juridische maatregel om voedsel te plaatsen in een soort gebruikshiërarchie, oftewel hoe het voedsel wordt aangewend. Het vinden van goede manieren om voedsel te herdistribueren als er een overschot dreigt, en om het echt in de voedselketen te houden is moeilijker voor voedsel dan voor bijvoorbeeld biogas. Het is immers een vers product. Nog te vaak zijn financiële drijfveren doorslaggevend in de verwerking van overschotten, maar we kunnen onszelf niet bepaald feliciteren als voedsel in de biogasinstallatie belandt. Dat brengt hooguit een tiende op van wat het gekost heeft aan energie om datzelfde voedsel te produceren. Het zijn beleidsmaatregelen die dit soort praktijken kunnen voorkomen, het is belangrijk om dat te begrijpen.” 5. Hoe zou de hele keten kunnen samenwerken tegen voedselverspilling, wat is de droom? “Om echt ergens te komen moeten we mensen uit verschillende gelederen bij elkaar krijgen: van boeren tot verwerkers en handelaren. Als je erover nadenkt is het zo logisch – een supermarkt kan geen zakendoen zonder boer, en andersom. Er zijn veel boeren, en de onderlinge concurrentie is groot. Daarnaast zijn boeren overgeleverd aan de natuurlijke omstandigheden zoals we eerder bespraken. Juist daarom is het nodig om langere termijn afspraken te maken en relaties op te bouwen in de keten. Die relaties zijn hard nodig om grote problemen en voedselverliezen terug te dringen, wederzijds begrip te kweken en concurrerend te blijven. Het moet dus echt over samenwerking gaan om tot oplossingen te komen.

Tot slot heb je een systeem nodig waarin handelaren (financiële) consequenties zullen ondervinden van onjuist omgaan met voedsel, anders zullen ze hun praktijk niet aanpassen. Handelaren hebben nu beschikking over bedrijfsinformatie over hoeveelheden en verliezen bijvoorbeeld, maar die vloeit maar een kant op. Deze informatie zou ook kunnen worden ingezet om feedback te geven en verbeteringen aan te brengen in de voedselketen om juist verspilling tegen te gaan. Beleid kan voor een soort code zorgen die de informatie beschikbaar maakt in de keten. Daarnaast wil je er zeker van zijn dat er geen sprake is van machtsmisbruik of dat partijen onterecht gestraft worden als het om indirecte leveranciers gaat. Ook dat kan door beleid worden gereguleerd. Dit zou echt op de politieke agenda moeten. Maar voor nu is eerlijk delen van alle beschikbare informatie in de keten het hoogst haalbare en een goede start, evenals nadenken over de toegevoegde waarde voor non-premium producten die nu eindigen als reststromen.”

16 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Agri meets Design is op bezoek in Kaapstad, 2016

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 17

18 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

ONS PROJECT

Oesterzwamkwekerij Mariëlle van Lieshout & kunstenares Doreen Westphal ontwikkelden samen een botanic bite: worst van oesterzwamvoetjes.

FOOD HEROES TEGEN FOOD WASTE Europeanen gooien jaarlijks gemiddeld 150 kilo per persoon per jaar aan voedselproducten in de kliko. Daarnaast is aan het begin van de voedselketen ook nog flinke winst te boeken. Er zijn volop producten van tweede of derde klasse en reststromen die nu nog nauwelijks gewaardeerd worden. Veel boeren, vissers en telers breken er hun hoofd over. Hoe vinden deze producten hun weg naar voedsel voor menselijke consumptie in plaats van het pad naar verbranding in de biogasinstallatie? Dan zijn ze bij Agri meets Design aan het goede adres! Samen met het Noordwest-Europese project Food Heroes koppelden we zes ontwerpers aan zes agrarische ondernemers om reststromen aan te pakken. Dit zijn de uitkomsten >

Appelteler Juanita de Jonge ging aan de slag met Lobke Meekes. Plukgoed is de uitkomst, en laat mensen nadenken over de appel en leert hen de vrucht herwaarderen als hij op zijn best is: vlak na de derde pluk. Preiteler Jan van Lierop hield blad over van de prei bij het schoonmaken ervan en ontwerper Isaac Monte besloot er preipapier van te maken. Perfect als verpakkingsmateriaal voor zijn eigen prei bijvoorbeeld.

Ontwerpster Jalila Essaïdi ging aan de slag met laurierbladeren van teler Charl Goossens. De olie werkt desinfecterend, dus een pleister maken waarin de olie al geïntegreerd is leek haar heel logisch. Bovendien zijn de bladeren te gebruiken als de pleister zelf. Anne van Rijsingen van Proverka ging aan de slag met ontwerper Tjeerd Veenhoven en ontwikkelde bio-composieten van reststromen groentevezels.

KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP: WWW.NWEUROPE.EU

De Foodcurators gingen aan de slag met leghaantjes – de hanen die ongeschikt zijn voor consumptie uit het ei. Een van de vragen die ze het publiek stelden was: vind jij dat geslachtsbepaling in het ei moet kunnen?

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 19

Een gezonde bodem als fundament Door: redactie

Het is een vraagstuk waar menig boer zijn hoofd over breekt: wat is precies een gezonde bodem en hoe boks ik dat voor elkaar? Want wil je op de lange termijn goed kunnen boeren dan is een gezonde bodem het grootste kapitaal dat er is. Met een slinkend landbouwareaal, verzilting en erosie op wereldwijde schaal is het voor onze voedselzekerheid dan ook van belang om de bodem gezond te houden of zelfs te revitaliseren. Hoe zorg je voor een bodemleven dat gezond is, met voldoende lucht, water, mineralen en koolstof? Daar zijn verschillende manieren voor, wij zetten er een paar voor je op een rij.

Compost

Moeilijk is composteren niet echt, wel kost het tijd. Het meeste werk doen de micro-organismen echter zelf. De boer moet zorgen dat ze lekker divers te eten krijgen - dus diverse soorten organisch materiaal aanbieden - en de hele boel moet met regelmaat ondersteboven worden gekeerd (‘omzetten’) zodat het geheel sneller fermenteert. De resulterende compost is een voedingsrijk product dat gebruikt kan worden als (biologisch) alternatief voor kunstmest. Anders dan kunstmest is het rijk aan koolstof wat belangrijk is voor een goede structuur, het watervasthoudend vermogen van de bodem en de nutriëntenlevering.

Mest

Mest en kunstmest is de eeuwenoude methode om de bodem weer van nutriënten te voorzien. Wat voor een soort mest de landbouw zelf voortbrengt hangt in sterke mate samen met het ontwerp van de stal waarin de koeien staan. In oude potstallen poepten de koeien op het stro wat in de stal lag. Dat resulteert in zogenaamde ‘ruige mest’. Maar vanaf de jaren zestig kwamen er steeds meer ligboxstallen in Nederland. Bij dat ontwerp valt alle ontlasting, zowel mest als urine, naar beneden om tezamen te worden opgevangen in de gierkelder. Dat resulteert in ‘drijfmest.’ Beide mesten zijn verbonden aan strenge regels en wetgeving wat betreft de manier van verspreiding op het land en de hoeveelheden.

Teeltwissels

Een andere manier om de bodem te verreiken is het planten van gewassen die koolstof binden in de bodem, wat de bodem gezond maakt, of te kiezen voor teelten met lange wortels, wat zorgt voor extra luchtigheid in de bodem. Dat kunnen bonen zijn, maar ook sorghum of vlinderbloemigen zoals klaver bijvoorbeeld. Een boer wisselt dan zijn reguliere gewas door met deze bodemlievende gewassen, dat heet gewasrotatie. Zo investeert een boer dus een jaar lang in de bodem en heeft hij geen oogst noch inkomsten van dat land voor het jaar.

20 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Koolstof als businesscase

Het kan wel tot tien jaar duren voordat de bodemvruchtbaarheid significant is gestegen, met een jaartje rotatieteelt is een boer dus nog niet klaar. Een gezonde bodem is dus voor boeren met een lange adem. Dat betekent dat investeringen worden afgezet tegen de tijd die het kost om de bodem te verbeteren. Andersom geldt dat ook: wat generaties voor je hebben gedaan heeft invloed op de huidige bodemgesteldheid, dus het kan zijn dat een boer met een achterstand start. Hoe zorg je ervoor dat een investering de moeite waard is?

Bodem blijft een vraagstuk

Hoe belonen we boeren voor een gezonde bodem? Hoe zorgen we ervoor dat het interessant is voor een boer om echt verzorgende te worden van die bodem? Die vraag blijft erg belangrijk voor boeren zelf, maar dus ook voor onze algehele voedselvoorziening en de toekomst van onze landbouwgronden. Mocht je als ontwerper ideeĂŤn hebben, dit verhaal willen vertellen of zie je oplossingen? Meld je dan bij onze programmamanager judith.zengers@ agrimeetdsdesign.com. Meer weten over boeren die bezig zijn met hun bodem uit eerste hand? Kijk de films Bodemboeren en Koolstofboeren van Fransjan de Waard en Joris van der Kamp.

Het Louis Bolk instituut onderzoekt met ZLTO en Bionext of er een goede businesscase te formuleren is waarbij er een prijskaartje komt te hangen aan koolstofopslag door boeren. Als je carbon credits kan kopen om je uitstoot te compenseren, waarom zouden die dan niet aan boeren uitbetaald worden? Hoe kan zoâ&#x20AC;&#x2122;n businesscase er dan uitzien, betaalt de consument wat extra centen of worden de landbouwsubsidies ingericht op het belonen van koolstofbinding? Deze vragen worden verder onderzocht in een tweejarig project, kijk voor meer informatie op verantwoordeveehouderij.nl.

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 21

Natural Farm Lab Agri meets Design verdiepte zich het afgelopen jaar in natuurinclusieve landbouw, een onderwerp dat op de agenda zal blijven staan voor 2018. In het project Natural Farm Lab verdiepten drie ontwerpers zich in de vraag wat de principes van natuurlijk vee-houden inhouden en wat het kan betekenen voor boeren en dierenartsen. Dit zijn de resultaten. Proefboer Lobke Meekes startte ProefBoer, een project waarin zij onderzoekt hoe het is om boer te zijn. Eens in de zes weken schuift ze samen met consumenten aan tafel om producten en hun herkomst onder de loep te nemen. Wat is precies natuurlijk veehouden? Hoe wil je als consument dat er met je product wordt omgegaan? Welke besluiten zijn er genomen in het proces voorafgaand aan de koop? Samen met de consumenten duikt Meekes proefondervindelijk in de ups, de downs en de dilemma’s van de boer. Elke zes weken gaat Lobke om tafel. Zelf meedoen? Mail naar: info@proefboer.nl

Generatie-Agenda Martine Florians doorgrondde de dilemma’s van boeren door aan te schuiven aan de keukentafel en kwam erachter hoe belangrijk familietradities en boerenpraktijken zijn die generaties overstijgen. Voor het nemen van lastige besluiten faciliteert Martine daarom een-op-een tafelgesprekken waarbij er sprongen worden gemaakt in de tijd naar de vorige en komende generaties.

Een van de agrariërs aan tafel:

“In onze familie krijgt iedereen rond zijn 48e een groot arbeidsconflict. Ik zal mijn dochter dit maar eens vertellen.” Wat zouden zij doen? Hoe zijn zij geholpen? Door het op te schrijven wordt het besproken en dat is eigenlijk het doel, Martine wil dat gesprek op tafel leggen. In de Generatie-Agenda kunnen boeren letterlijk opschrijven waar de kracht lag van voorgaande generaties, welke uitdagingen er nu zijn en wat voor bedrijf zij hun nageslacht gunnen. Weten waar je staat en wat je wil is de eerste stap naar verandering volgens Martine. Zo worden de praktijken en overtuigingen van voorouders en achterkleinkinderen meegenomen in het nemen van het besluit op dit moment, in het hier en nu. Kijk voor uitgebreide interviews met deze drie ontwerpers op www.agrimeetsdesign.nl/nieuws Dit project is opgezet in samenwerking met Platform Natuurlijke Veehouderij, Agri meets Design, Kunstenlab en de provincie Overijssel.

ONS PROJECT

Superland Matthijs Bosman richtte ‘Superland’ op, de eerste landelijke supermarktketen die niet bestaat. Het is bewust géén onderdeel van een prijzenslag waarvan boeren, dieren en consumenten de dupe zijn. Superland is een protest tegen de huidige voedseldistributieketen. Een keten waarin 65.000 agrariërs voedsel leveren aan 17 miljoen Nederlanders. Niet rechtstreeks, maar via inkoopkantoren van supermarkten. Dat zijn er vijf(!). Superland is een initiatief om na te denken over nieuwe verdienmodellen. Want, zo denkt Bosman, alleen door te breken met het huidige systeem kunnen we produceren met aandacht voor dierenwelzijn, natuur en landschap. “Als boeren een betere opbrengst krijgen, wordt de veehouderij vanzelf minder intensief. Bovendien is de consument steeds vaker vóór duurzame productie”, aldus Matthijs.

22 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Techniek heeft de toekomst, maar vinden we dat allemaal? The Internet of Things (IoT), dataverzameling en robotisering – we staan aan de vooravond van grote technologische ontwikkelingen die ook gebruikt gaan worden in onze voedselproductie. Agri meets Design volgt deze ontwikkelingen op de voet en zal zich ook de komende vijf jaren extra verdiepen op technologie als thema (zie kader). Volgens Pieter van Hout, projectleider Innovatie van het AgriFoodTech Platform, is er in de maatschappij echter ook een voelbaar wantrouwen jegens technische vooruitgang. We vroegen hem het hemd van het lijf over de meest veelbelovende technieken, en hoe we daar als samenleving mee om willen gaan. Wat is volgens jou de tendens bij het publiek als het gaat om technologie in food? “Toch wel vrij positief. Het ligt er natuurlijk wel aan welke technologie je bespreekt. Hebben we het bijvoorbeeld over Vertical Farming met ledlicht in voedselflats dan wordt het vaak goed ontvangen. Geef je aan dat je daar ook dieren in rond kan laten lopen, dan verandert het gesprek. Als je daar nog genetische modificatie bijhaalt, dan daalt de sfeer nog eens een paar graden. We merken ook dat het enorm bijdraagt aan begrip als je uitlegt waarom een technologie wordt ontwikkeld. Dit wordt vaak vergeten door de industrie.” Jullie stonden op Dutch Design Week om een aantal technologieën onder de aandacht te brengen en mensen te laten proeven van bijvoorbeeld vegetarische filet americain. Wat kregen jullie terug van het publiek? “Ze vonden het leuk om te ervaren! Dat was ook het hoofddoel, voor een bezoeker moet het een leuke ervaring zijn. We proberen op een zo laagdrempelig mogelijke manier op te halen wat mensen van nieuwe technologieën vinden. Tot nu toe waren mensen ook heel enthousiast over deze nieuwe technologieën.” Wat zijn de grootste uitdagingen voor bedrijven naar de toekomst toe? “Houdbaarheid blijft een belangrijk thema. Westerse consumenten zijn opgevoed met het idee dat een weelde aan eten altijd voorradig en verkrijgbaar is, daar worstelt de industrie mee. Een andere uitdaging is het delen van data en informatie in de hele keten. Zo kan verspilling beter worden voorkomen, kan voedselveiligheid worden geborgd en gaat de fraudegevoeligheid omlaag.

Artike Door: redactie

Maar als je alle data en informatie over jouw stukje van de keten deelt, weet de rest ook wat jouw voorraad is, jouw kostprijs, jouw marge en waar jij je product vandaan haalt. Dat is gevoelige informatie en dus lastig om uit te wisselen. Hoe willen we daar mee omgaan als sector?” Wat zijn volgens jou de top 3 meest belovende technieken die serieuze problemen gaan oplossen? “Ik denk dat slimme autonome kleine robotjes veel kunnen gaan betekenen voor boeren en tuinders. Doordat de robots kleiner, slimmer en goedkoper worden, worden ze bruikbaar voor ook de kleinschalige boeren.

“Ook kweekvlees zal een boost krijgen, mede door grote investeerders die zich hierachter scharen zoals Richard Branson en Leonardo DiCaprio.” Een andere technologie waar ik wel veel van verwacht zijn vleesvervangers. Door het combineren van verschillende gewassen kan vlees worden nagebootst. De producten worden waarschijnlijk wel bewerkt, dus of het goed wordt ontvangen ligt aan het publiek en de focus op trends als ambachtelijk en puur eten. In het verlengde daarvan zal ook kweekvlees een boost krijgen, mede door grote investeerders die zich hierachter scharen zoals Richard Branson en Leonardo DiCaprio.”

“Stel je voor dat een systeem met een 85% zekerheid kan voorspellen wat er geconsumeerd gaat worden en wanneer!” “Een derde technologie waar ik veel van verwacht zijn zelflerende programma’s die verbanden gaan leggen die wij met logisch beredeneren niet evenaren. Patronen van de menselijke keuzes worden zo zichtbaarder en daarmee krijgen we meer inzicht in onze consumptiepatronen. Stel je voor dat een systeem met een 85% zekerheid kan voorspellen wat er geconsumeerd gaat worden en wanneer! Dat scheelt heel veel verspilling van voedsel, grondstoffen en energie. Maar wat betekent dat voor de machtsverhoudingen in de keten? Dat zijn vragen die we ons stellen en die wij willen aanjagen.”

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 23

Hoe kunnen we het beste omgaan met controversiële technieken? Is transparantie bijvoorbeeld het summum? “Veel baanbrekende technologieën zullen nog wel op weerstand stuiten. En daar is ook niks mis mee. De industrie (Agri, Food & Tech) moeten laten zien waar ze mee bezig zijn en waarom ze bepaalde zaken ontwikkelen. Dus vertel je verhaal, waarom innoveer je, wat is nu je uitdaging, deel je oplossing en ga het dan doorontwikkelen. Neem de consument mee in het innovatieproces.”

Pieter van Hout, projectleider Innovatie van het AgriFoodTech Platform

Mensen proeven hoog technologisch eten tijdens DDW

TECHNIEK ALS THEMA Techniek kwam als onderwerp altijd terug in de afgelopen vijf jaren. Zo werd naar aanleiding van een hackaton de Boer & Bunderapp ontwikkeld waarbij iedereen op basis van open data kan zien hoe de velden van de boer erbij staan. De app, die gelanceerd werd tijdens de Natuurinclusieve Dag in The Embassy of Food, toont voor alle 1,9 miljoen hectare landbouwgrond in Nederland verschillende open datasets. Zo kom je alles te weten over bijvoorbeeld de gewasrotatie, de grondsoort, het natuurbeheer en de hoogte. Handig voor boer en burger. Ook de komende jaren wil Agri meets Design investeren in het onderwerp technologie. Wij geloven dat technologie een handige tool kan zijn, maar ook dat technologie grenst aan ethische kwesties. Ontwerpers zijn bij uitstek de vragenstellers en onderzoekers die we nodig hebben om nieuwe technologieën te ontwikkelen, te bekritiseren en naar een hoger plan te tillen. Ze kunnen spannende combinaties testen en hebben het vermogen om technologie te voorzien van een (visueel) verhaal om het van de achterkamertjes naar de samenleving te brengen. Oftewel, wij verheugen ons op de technologie van de toekomst!

WAT HET AGRIFOODTECH PLATFORM DOET Het platform brengt de dialoog op gang over de rol van technologie in het verduurzamen van het voedselsysteem. Het AgriFoodTech Platform is een initiatief van LTO Nederland, FNLI, FME en de 4TU en wordt ondersteund door het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Kijk voor meer info op https://agrifoodtech.nl.

ONS PROJECT

24 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Campagnebeeld van de Future Food Design Awards, 2017

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 25

De oogst van de Future Food Design Awards Door: redactie

SAM, The Symbiotic Autonomous Machine bevraagt de rechten van de robot. Marie Caye & Arvid Jense

MELA • Maria Apud-Bell • Engeland De bacteriën in je darmen zeggen veel over de staat van je welzijn. De Londense Maria Apud-Bell vroeg zich af of je deze bacteriën kunt meten, en daaraan af kunt lezen hoe het er precies voor staat met je gezondheid. Ze ontwikkelde een chocolade waarin een cocktail van bacteriën verstopt zit. Via een app die de informatie van de bacteriën uitleest kun je precies aflezen hoe je de microbiotica kan bijsturen. Zou jij er eentje nemen?

GENE MACHINE • Mies Loogman • Nederland Zeg eens, wil jij liever ‘gewone’ of genetisch gemodificeerde groenten op je bord? We zijn het er allemaal over eens dat een duurzame voedseltoekomst broodnodig is. Toch zijn er grote verschillen in hoe we die toekomst gaan bereiken. Willen we in ons eetbare landschap de natuur zijn gang laten gaan, en als we dat doen, is dat voedzaam genoeg? Of kiezen we juist voor high tech oplossingen, zoals genetische modificatie? En wat zijn daar de gevolgen van? Mies Loogman bevraagt het met haar Gene Machine.

ONS PROJECT

PLANTI15 • Botanic Bites • Nederland Maar liefst 60.000 kilo oesterzwammen kweken ze jaarlijks bij Van Lieshout, maar de voetjes belanden in de prullenbak – zo’n 20% van de opbrengst. Wat nu als je daar een plantaardig worstje van maakt? Dan heb je een Botanic Bite. Hij is vijftien keer langer dan een reguliere worst, want met dezelfde hoeveelheid land kun je vijftien keer zoveel plantaardige eiwitten als dierlijke eiwitten produceren. De Botanic Bite gaat zowel het gesprek aan over voedselverspilling als smakelijke vleesvervangers.

Samen met The Dutch Institute of Food&Design lanceerden we dit jaar de allereerste Future Food Design Awards. Zo blijven wij en onze achterban op de hoogte van de laatste trends, kunnen we wereldwijd talent ontdekken en geven we onszelf dat zetje in de rug om tot de meest creatieve oplossingen en samenwerkingen te komen. En dus vroegen we ontwerpers wereldwijd om hun innovatieve en radicale designs in te dienen om kans te maken op de jury- en publieksprijs. De jury, bestaande uit Marije Vogelzang, Koert van Mensvoort, Nadine Botha, Hans Dagevos en Jeroen Klompe, kroonde de Mexicaanse Fernando Laposse tot winnaar. Ook onder het publiek kwam hij uit de bus als favoriet. In totaal ontvingen we 73 inzendingen uit 24 verschillende landen. De initiatieven op deze pagina redden het helaas niet tot de nominaties, maar verdienen wel je aandacht!

26 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

ONS PROJECT

Totomoxtle, Mexico De drie genomineerden Fernando Laposse, Marie Caye & Arvid Jense en Katharina Unger streden om de juryprijs (5000,- euro) & de publieksprijs (2500,- euro) van de FFDA. Fernando liet zijn competitie echter ver achter zich en sleepte beide prijzen in de wacht. Totomoxtle is een project geïnspireerd op de relatie die Mexico met mais heeft. Fernando ontwikkelde van de schillen van mais een fineer dat de natuurlijk, kleurrijke variatie van mais weergeeft. Het proces is eigenlijk simpel: de schillen worden platgemaakt en vastgeplakt op een hard materiaal waardoor de het product in tegels gesneden kan worden, klaar voor gebruik. Niet alleen is Totomoxtle een nieuw, duurzaam materiaal, Laposse hoopt met zijn project ook meer bewustwording te creëren voor de onzekere toekomst van boeren en traditionele oogstmethodes in een moderne wereld. Met het prijzengeld dat dient ter stimulering van het project wil Fernando de lokale community nog beter betrekken en onderwijzen.

Mexicaanse maïsboer onderzoekt de geschiktheid van grond voor teelt van inheemse maissoort.

De Future Food Design Awards is een initiatief van Agri meets Design en The Dutch Institute of Food&Design en wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van Landbouw, Natuur & Voedselkwaliteit, ZLTO, provincie Noord-Brabant, met steun van Triodos Foundation. De vormgeving was in handen van RAW COLOR.

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 27

ONS PROJECT

Fernando Laposse won jury& publiek prijs!

28 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Boeren gaan zelf de boer op Hoe krijg je als boer meer waardering van de burger? Een vraag waar we ons met Agri meets Design altijd mee bezig houden. Het afgelopen jaar hadden de boeren het zwaar te voorduren met stoppende collegaboeren en negatief nieuws, en dat draagt niet bij aan de dialoog of toenemend begrip. Daarom vroegen we journaliste Felicia om op zoek te gaan naar drie ongezouten verhalen van boeren die op een positieve manier hun kop boven het maaiveld uitsteken. De Fipronilkwestie, stalbranden en mishandelingen in slachthuizen: de agrarische sector leek vorig jaar van het ene in het andere schandaal terecht te komen. Het is voor boeren slecht te verteren. Ze werken hard om aan de strenge milieu- en dierenwelzijnseisen te voldoen, maar krijgen een lage prijs voor hun product en worden in hun ogen door de media en de politiek afgeschilderd als dierenbeulen, milieuvervuilers of sjoemelaars. ‘De overheid denkt dat boeren alleen maar het milieu vervuilen, en weet niet meer dat wij ook voor voedsel zorgen’, zei een pluimveehouder tegen de Telegraaf. In de regionale krant de Gelderlander vergeleek een boer het met een heksenjacht: ‘Vroeger waren mensen op zoek naar vrouwen om op de brandstapel te leggen. Nu zijn het de boeren, buitenlanders of de Zwarte Pieten.’ Dit jaar moet het maar eens afgelopen zijn. Oké, er is een kloof tussen platteland en stad, maar die kloof hoeft geen gigantische krater te worden. Zonder boeren hebben we geen eten. Daar mogen mensen zich weleens wat bewuster van zijn, vinden boeren. Baby’s bij de boer Lilian en Mathé van Goch hebben naast hun melkveebedrijf in Hedel een agrarisch kinderdagverblijf waar wekelijks tweehonderd kinderen komen. Mathé van Goch: ‘Ouders zoeken steeds meer naar rust, ruimte en regelmaat. Die ruimte krijgen ze bij ons letterlijk, die vind je vergeleken met reguliere dagverblijven bijna nergens meer.’ Omdat de melkprijzen zo fluctueerden, begon het stel in 2009 kinderopvang De Vrijbuiter, toen met drie kinderen. Nu zijn dat er dus tweehonderd per week en lopen er achttien medewerkers rond. Als je het goed doet kun je er een goede boterham aan verdienen, maar het is ook een investering, zegt van Goch: ‘Wij hebben afgelopen jaar een heel nieuw kinderdagverblijf gebouwd. Collega-boeren vinden dat weleens raar, voor dat geld had je toch ook een stal voor tweehonderd koeien kunnen bouwen? Maar wij beleven er veel extra plezier aan.’

Artikel Door: Felicia Alberding, freelance journalist

Inmiddels is het kinderdagverblijf voor de inkomsten net zo belangrijk als de melkveehouderij. Soms moet het werk op de boerderij zelfs wijken voor het dagverblijf. ‘Als er kinderen op het erf zijn, kunnen er geen trekkers rijden’, zegt van Goch. Dan moet de maisoogst maar ’s avonds gebeuren. In zijn ogen bestaat er geen betere pr voor een boerenbedrijf dan een kinderdagverblijf. ‘Open dagen van Campina zijn leuk, maar dan wordt alles op zijn mooist voorgesteld. Op ons erf komen wekelijks tweehonderd mensen.’ Zij zien ook de minder leuke dingen. ‘Er gaat weleens een koe of kalfje dood. Dat gebeurt niet zomaar, dan is er eerst alles aan gedaan om een dier beter te krijgen. Omdat kinderen en hun ouders het hele verhaal meekrijgen, snappen ze veel beter waarom dat gebeurt.’ Klimaatneutrale eieren en hanenburgers Als de gevreesde dierenwelzijnswaakhond Wakker Dier reclame voor je eitjes maakt, kun je als kippenboer wel zeggen dat je geslaagd bent. Het gebeurde afgelopen voorjaar bij Ruud Zanders, een van de initiatiefnemers van Kipster, volgens eigen zeggen de meest dier-, mensen milieuvriendelijke kippenboerderij ter wereld. Wakker Dier vindt het zo goed dat de leghaantjes niet worden vergast maar mogen opgroeien en als hanenburgers bij Lidl in de schappen komen, dat ze er een positief radiospotje aan wijdden. In de kerstvakantie kwamen er bij de stal in Venray veel nieuwsgierige mensen langs, vertelt Zanders, soms helemaal uit Utrecht of Amsterdam. Tot zijn verbazing ook donateurs van Wakker Dier: ‘Ze hadden het spotje gehoord en de eieren gekocht bij Lidl en wilden de stal in het echt zien.’ De komende vijf jaar neemt Lidl alle eieren af en vanaf februari kunnen de eerste hanenburgers verkocht worden. Voorbij deze vijf jaar kan en wil Zanders nog niet denken. ‘Eerst moet het merk goed staan’. Wel zijn er al plannen om nieuwe stallen te bouwen en op zoek te gaan naar andere eierkanalen, zoals de verwerkingsindustrie. ‘Met Kipster sluiten we aan bij dingen die nu in de maatschappij spelen. Een oplossing voor het probleem met leghaantjes, afvang voor fijnstof, een klimaatneutraal ei.’ Je kan als boer wel roepen: we komen nooit positief in het nieuws, maar je moet de positieve verhalen ook zelf maken, vindt hij. ‘De negatieve verhalen, zoals fipronil en het mestdossier, die maken we als boeren toch echt zelf. Waarom zegt de varkenshouderij bijvoorbeeld niet: we gaan alleen nog maar klimaatneutraal varkensvlees maken?’

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 29

Facebook als spreekbuis Hij ging in 2016 viral met een facebookbericht over het in zijn ogen ontbrekende respect voor boeren en falende natuurbeleid van de overheid. Sindsdien is de 23-jarige schapenboer Tom Dekker een soort spreekbuis voor de agrarische sector geworden en haalt hij regelmatig het nieuws. Laatst nog met een filmpje over hoe je een schaap redt dat op zijn rug ligt. ‘Dit jaar gaan we het tij echt keren,’ zegt hij resoluut. ‘De politiek weet helemaal niet meer hoe de boer te werk gaat, en beleid wordt achter bureaus gemaakt door mensen zonder agrarische achtergrond.’ De schapenboer en herder wordt verkiesbaar voor het CDA in de gemeenteraad in Meppel. ‘Ik ga niet voor mezelf de politiek in. Ik doe het voor de mensen die zich niet gehoord voelen. Mensen zeggen: jij zegt wat iedereen denkt.’

Of het nou uit noodzaak, nieuwsgierigheid of idealisme is, de mogelijkheden om anders te boeren zijn eindeloos. Sociale media zijn een handig hulpmiddel, maar echt contact is voor zowel Ruud Zanders, Mathé en Lilian van Goch als Tom Dekker het allerbelangrijkst. En dat hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn. Zwaai de volgende keer gewoon even als er een trekker voorbijrijdt.

COÖPERATIE VOOR STOPPENDE BOEREN Erkenning van de boer, een gevoel van trots en waardering van het publiek voor het werk is een thema dat al vijf jaar lang speelt bij Agri meets Design. Met steeds meer stoppende boeren en leegstaande bedrijven op het platteland wordt het tijd voor serieuze actie. Sociaal ontwerper Tabo Goudswaard leidde een design thinking sessie met een groep agrariërs die samen met het idee kwamen om een Coöperatie van Stoppende Boeren op te richten om het lot van deze boeren en de leegstaande schuren bespreekbaar te maken. Hierbij gaat het niet alleen om verlies van kapitaal of invulling van de lege schuren, maar ook om de eigen boerenidentiteit. Wat gaan deze boeren doen als ze niet meer kunnen boeren?

Tabo Goudswaard – Social designer en eigenaar Studio Goudswaard “Net als bij het ontwerperschap is het boer-zijn niet iets wat je ‘doet’ maar wat je ‘bent’. Daarom is ermee stoppen ook zo moeilijk.” Ook onderzocht de groep hoe beleidsmakers, boeren en financiers elkaar kunnen helpen. De oprichting van de coöperatie vond plaats tijdens Dutch Design Week en mocht op Rijksbouwmeester Floris Alkemade rekenen als het eerste, officiële lid. Volgens hem zijn volle winkelschappen niet zo vanzelfsprekend als consumenten denken:

“We vergeten (als consumenten, red.) hoe verstrekkend onze voedselproductie is en de gevolgen daarvan zijn. Het is hoog tijd voor een nieuw zelfbewustzijn op het platteland en bij consumenten om een duurzame voedsel- en energieproductie te realiseren. En daarbij is de boerenwijsheid hard nodig!” Samen met de andere leden wordt gezocht naar een serieus vervolg om op te trekken tegen de leegstand.

Dit project is financieel mogelijk gemaakt door Provincie Gelderland en het Plattelands-OntwikkelingsProgramma. De partners in het project zijn HAS Hogeschool, ZLTO afdeling Rijk van Nijmegen, gemeente Beuningen, gemeente Berg en Dal en ZLTO. Dit project is tot stand gekomen met behulp van Design Thinking onder leiding van Gamechangers Studio NL.

ONS PROJECT

Als hij met zijn kuddes in een stad loopt, merkt hij hoe nieuwsgierig mensen zijn. Dat geeft hem hoop. ‘Het ligt eigenlijk niet eens aan de burger dat er een kloof is ontstaan. Er is zoveel verdeeldheid binnen de politiek en zelfs de agrarische sector is verdeeld. Biologisch en gangbaar vallen elkaar aan, terwijl we allemaal hetzelfde doen: eten maken.’ Dit moet het jaar van positief nieuws over boeren worden, vindt hij. Als hij wordt verkozen, blijft hij boeren (‘politiek kan in de avonduren’). Het enige waarvoor hij het boer-zijn ooit zou opgeven is Den Haag. ‘Minister van Landbouw worden is mijn uiteindelijke doel.’

Rijksbouwmeester Floris Alkemade tekent als eerste lid voor de Coöperatie voor Stoppende Boeren, oktober 2017

ONS PROJECT

30 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Itamar Gilboaâ&#x20AC;&#x2122;s Food Chain Project, expositie voor Agri meets Design tijdens Dutch Design Week 2013

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 31

Hongerig talent van Design Academy Eindhoven Gespot

Door: redactie

Dat lees je als je de pagina van Food & Man bezoekt, wereldwijd de allereerste bacheloropleiding die zich toelegt op voedsel en kunst. Studenten uit de hele wereld, van China tot Finland, besluiten om voor deze opleiding naar Nederland te komen.

Voor de Design Academy Eindhoven is het niet meer dan logisch om zich te richten op deze uitdagingen en studenten uit te dagen hun ontwerptalent hiervoor in te zetten. Marije Vogelzang | hoofd van het design department Man & Food “I can’t think of anything that touches us like food. It is the soul of life, a single unifier,” Al twee jaar werkt Agri meets Design samen met deze opleiding en bijten jonge ontwerpers zich vast in voedsel- en landbouwvraagstukken die hier in Nederland spelen. Dat leidde onder andere tot de volgende vondsten! >

Merle Bergers • 40% PULP lab • Vraag: Wat voor toepassing is er mogelijk voor wortelpulp, een bijproduct van geschrapte, voorverpakte worteltjes? Bij het schrappen van wortels tot babywortels gaat 40% van de wortel verloren. In haar lab verwerkte Merle de pulp tot onder andere feloranje bioplastic, pigment en eetbaar textiel. Door gebruik te maken van de wortelpulp gebruikt ze niet alleen restmateriaal, maar is het ook niet meer nodig andere materie te gebruiken om datzelfde product te maken. Dubbele winst!

ONS PROJECT

‘Ontwerpers ontwerpen voor mensen. Voedsel vormt de kern van wat mensen nodig hebben en het verbindt ons allemaal. Het is een van de grootste economieën in de wereld. Tegelijkertijd is voedsel verantwoordelijk voor grote problemen wereldwijd, denk maar aan de uitstoot van broeikasgassen, gebrekkig dierenwelzijn en uit de bocht gevlogen landgebruik.’

32 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Anna Diljá Siguroardóttir & Sorrel Madley • A Future for Fish • Vraag: Is het mogelijk om de essentie van vis en de eetervaring van vis na te maken zonder vis als basisproduct te gebruiken? Volgens Anna en Sorrel zijn er alternatieven nodig om de zeeën te ontlasten, aangezien die kampen met overbevissing, een rap teruglopende biodiversiteit en verzuring. Daarom onderzochten ze de vis op vier verschillende eigenschappen: de textuur, de geur, de voedingswaarde en de esthetiek van de vis.

ONS PROJECT

Marie Caye, Arvid Jense & Vair • Pigstrument • Vraag: Zijn varkens geïnteresseerd in geluid en zelfs muziek, en kan dit bijdragen aan hun welzijn en aan onze interesse in hen als wezen? Soorten op aarde ontwikkelen zich aan de hand van hun zintuigen. Het Pigstrument is een instrument met bijbehorende muziek die is gemaakt door gebruik te maken van geluiden als het knorren van het moedervarken en het gesnurk en gescharrel van de biggen. Al snel ontdekten de ontwerpers dat het varken actief participeerde in de opnames.

Mathilde Nakken • Holy Cow Communicators • Vraag: Kunnen we de hoorns van een koe in ere herstellen en gebruiken om informatie op te vangen over hersenactiviteit? De hoorns van een koe zijn van belang: er worden mineralen in opgeslagen, ze helpen bij het reguleren van de lichaamstemperatuur en in gevechten waarin ze worden gebruikt, wordt de rangorde binnen de kudde bepaald. Nuttig voor de melkproductie zijn ze echter niet. Holy Cow Communicators zijn juwelen om de koe zijn horens te laten behouden en worden tegelijkertijd gebruikt om de mogelijkheid te onderzoeken informatie van de koe op te vangen met hersenactiviteitmetingen (EEG).

Mathilde Nakken • The Circular Hay Bale Economy • Vraag: Kunnen agrariërs slimmer samenwerken voor de productie van hooibalen? Het is normaal dat elke boer eigen, kostbare machinerie aanschaft voor de productie van hooibalen. Mathilde besloot het proces achter de stapels hooibalen langs de weg onder de loep te nemen, en stelt een alternatief voor: de hooibalenservice.

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 33

OPROEP Ben jij een agrariĂŤr, kunstenaar, tuinder, beleidsmaker, verwerker, ontwerper, visser, politicus, dromer, zakenman en ben je enthousiast over Agri meets Design? Heb jij een weerbarstig voedselvraagstuk dat onze aandacht verdiend? Mail ons en wie weet starten we binnenkort een FARM:LAB samen! Neem contact op met programmamanager Judith Zengers via judithzengers@agrimeetsdesign.com. Blijf ook op de hoogte van de laatste nieuwtjes via Instagram, Facebook en Twitter @agrimeetsdesign

Foto: v.l.n.r. Martijn Paulen (Dutch Design Foundation), Elies Lemkes-Straver (ZLTO), Anne - Marie Spierings (Provincie Noord-Brabant), Aldrik Gierveld (Ministerie van Landbouw, Natuur & Voedselkwaliteit)

34 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8

Ons netwerk

We bedanken alle boeren, ontwerpers, kunstenaars en andere deelnemers van Agri meets Design heel hartelijk voor hun tijd en inzet! Zonder hen zou Agri meets Design niet mogelijk zijn. Daarnaast bedanken we ook het brede scala aan partners van financiers tot initiatiefnemers en andere enthousiastelingen voor hun unieke bijdrage. Zie hier een greep uit de samenwerkende partijen die het samen doen!

A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 8 | 35

Colofon

Agri meets Design Magazine Eenmalige uitgave maart 2018 Coverbeeld: Ester Grass Vergara Contact info@agrimeetsdesign.com www.agrimeetsdesign.com Concept en eindredactie magazine: Food Cabinet Redactie Lotte Sluiter Helen Kranstauber Felicia Alberding Janno Lanjouw Judith Zengers Vormgeving Wunderwald, Baukje Stamm & Manouk van der Kooij Fotografie Maartje Strijbis Elisabeth Lanz Barbara Medo Diewke van de Heuvel Jeroen van der Wielen Heidi de Gier Ivo van der Bent Bart van Baardwijk Ester Grass Vergara Liset van der Laan Partners Agri meets Design is een project van ZLTO, Ministerie van Landbouw, Natuur & Voedselkwaliteit en provincie Noord-Brabant.