Adem tocht maart-april-mei 2017

ADEM •TOCHT ZINVOL VERDER GAAN

Jaargang 36, nummer 3: maart - april - mei 2017 Driemaandelijks tijdschrift van Adem-Tocht vzw (verschijnt in augustus, november, februari, mei) Afzendadres: L. Declerck, J. Maertenstraat 26, 8200 Brugge 2 – Afgiftekantoor 8200 Brugge-Mail – P2A8313 ADEM •TOCHT

1

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Colofon ADEM-TOCHT Tijdschrift van de vzw Adem-Tocht Verantwoordelijke uitgever Eric Bruneel, Fazantenlaan 14, 8450 Bredene

Bisdom Antwerpen MIA VERBANCK Koninklijke laan 91 bus 001, 2600 Berchem 0495 28 65 38 mia.verbanck@skynet.be

REDACTIE Eric Bruneel, Guido Debonnet, Ria Grommen, Maurits Gilissen, Hubert Schepers, Piet Thomas, Céline Van Acker, Jan Vanden Berghe, Mia Verbanck

Bisdom Brugge ANNIE VERCAIGNE Elverdingestraat 64, 8900 Ieper tel. 057 20 93 81 annie.vercaigne@skynet.be

GESPREKSBIJLAGEN Guido Debonnet

JORIS WEYTS Oude Molenweg 24-26, 8377 Meetkerke tel. 050 31 22 75 – 0473 84 97 95 joris.weyts@skynet.be

VORMGEVING Grafisch Ontwerp Brugge LIDGELD (werkjaar september tot juni) binnenland: 14,00 euro twee huisgenoten: 18,00 euro ‘steunabonnement’: 20 euro - 30 euro …

ADEM-TOCHT vzw Christelijke spiritualiteitsbeweging voor 60-plussers Eendenplasstraat 33, 9940 Evergem VOORZITTERS EN PASTORES Interdiocesaan

A

Bisdom Gent RENÉE SMET Eendenplasstraat 33, 9940 Evergem tel. 09 357 75 56 smet.renee@gmail.com FERNAND VERHEGGEN Sint-Lievenslaan 268, 9000 Gent tel. 09 225 59 82 fernand.verheggen@telenet.be Bisdom Hasselt HUBERT SCHEPERS Herebaan-West 127, 3530 Houthalen tel. 011 52 21 86 hubert.schepers@skynet.be

ERIC BRUNEEL Fazantenlaan 14, 8450 Bredene tel. 059 32 20 22 bruneelerik@gmail.com

Bisdom Mechelen - Brussel KAMIEL DE WITTE Burchtstraat 27, 1933 Sterrebeek tel. 02 731 19 91 kamieldewitte@skynet.be

JAN VANDEN BERGHE Koninginnelaan 149 bus 102, 8670 Koksijde tel. 058 51 22 26 jan.vanden.berghe@skynet.be

FRANS STOFFELEN Kleine Wouwer 29 bus 7, 1860 Meise tel. 02 269 83 42 frans.stoffelen@skynet.be

Inhoud Edito (Jan Vanden Berghe) ............................ 3 Thema voor maart .......................................... 4 • Heiligheid en zondigheid in de Kerk: Hij alleen is de Heilige (Hans Tercic) • De Kerk waar ik van hou Thema voor april .......................................... 10 • Kostbaar in Gods ogen (Boudewijn Vercauteren / Lambert Vanherk / Nancy Criel) • Mensenrechten

Thema mei ...................................................... 18 • Christelijke vragen en rituelen rond het levenseinde (Guido Debonnet) • Als ik gestorven ben Nieuws uit de beweging .............................. 24 Ik heb de hele winter niet geweten ............ 28 ©Foto’s: Mia Verbanck p. 1, 3, 5, 6, 9, 17, 18, 20, 21, 23, 24, 26, 28 / Shutterstock p. 14

www.kerknet.be/organisatie/adem-tocht-vlaanderen 2

ADEM •TOCHT

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

Edito ADEM-TOCHT Straks, op 1 maart, Aswoensdag, gaan we de veertigdagentijd in, met zijn oproep tot bekering. Het gespreksthema voor maart nodigt daar alleszins ook toe uit.

Het is een stevige brok geworden, die veel dieper graaft dan de vraag die we aan prof. Tercic voorlegden. We vroegen iets over macht en machtsmisbruik binnen de ‘heilige, katholieke kerk’, en dachten dus aan … de ambtsdragers! We kregen echter het deksel op de neus: die heilige kerk van zondaars, dat zijn wij allen! En allen worden we dus telkens tot bekering, tot navolging opgeroepen!

In april gaat het over de absolute waardigheid van elke mens, vanuit drie concrete en nabije invalshoeken. Maar er zijn er natuurlijk veel meer dan deze drie! Ik denk aan de waardigheid van de ‘zondaar’ (waarvan sprake in maart!). Aan de waardigheid van de zovele mensen waarvoor Broederlijk Delen zich inzet. En aan de waardigheid van de honderdduizenden die de laatste jaren richting West-Europa gevlucht zijn en nog vluchten. Bij mij hangt thuis nog altijd een cartoon van al enkele jaren geleden. Carré tekende een groepje bootvluchtelingen die bij hun aankomst hier melden: “We willen in Europa graag slachtoffer worden van de dalende koopkracht!” Ja, wie respecteert de waardigheid van deze mensen? Alleszins de vrouw die vanuit een moreel plichtsgevoel deze ondertussen legendarische woorden uitsprak: “Wir schaffen das.”

In mei tenslotte iets heel anders, hoewel het ook met waardigheid te maken heeft: wat heeft onze geloofsgemeenschap in de aanbieding om ons op een waardige manier de overgang te helpen maken van dit leven naar de toekomst die God ons ‘aan de overkant’ aanbiedt? Het is die toekomst die voor onze Heer Jezus openging op Pasen – na een levenseinde waarin zijn menselijke waardigheid allerminst geëerbiedigd werd …

Tot slot nog dit. We vernamen dat er kringen zijn waar het gesprek vaak vertrekt vanuit een foto of een tekst die we bij het artikel aanreiken. Het lijkt ons een goede suggestie. Bekijk die extratjes eens vanuit dat perspectief! Mia en Ria van onze redactieraad, die daar telkens weer voor zorgen, zullen dit zeker appreciëren. En jou kan het misschien wel inspireren!

Wat we jullie van harte toewensen: inspirerende kringgesprekken, een stevige veertigdagentijd en een zalig Pasen!

Jan Vanden Berghe, interdiocesaan pastor Adem-Tocht

ADEM ••TOCHT

3

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZZIIN NVVO OLL VVEER RD DEER R

GGAAAANN

Thema voor MAART ADEM-TOCHT Heiligheid en zondigheid in de Kerk: Hij alleen is de Heilige Vele mensen hebben vragen bij wat zich soms afspeelt in de Kerk. Zij is lang niet altijd de gemeenschap die Jezus voor ogen had toen Hij haar riep om zijn boodschap te beleven en te verkondigen. Vaak worden we door de media met de neus op erg pijnlijke feiten gedrukt.

Seksueel misbruik van kinderen en jongeren, machtsaanspraken, een niet doorzichtig financieel beleid ...: nogal wat gelovigen hebben het moeilijk met de kloof die er gaapt tussen woord en daad. Minder in het nieuws maar even ontluisterend zijn het onvoldoende ernstig nemen van de medeverantwoordelijkheid van leken, van de rol van de vrouw, het te klerikale beleid dat kerkvernieuwing in de weg staat. Sommigen keren de Kerk daarom de rug toe.

Zulke het evangelie onwaardige toestanden zijn terug te vinden op alle échelons in de Kerk, tot op het plaatselijke en persoonlijke niveau toe. Te weinig luisterbereidheid en inspraak bij belangrijke beslissingen als schaalvergroting, kerksluitingen, het taboe van gebedsvieringen, de aanpassingen in de uitvaartliturgie … worden door heel wat gelovigen ervaren als een miskenning van hun aanvoelen en hun bekommernis om de Kerk van morgen. Hoeveel gehuwden, echtgescheidenen en hun kinderen, homo’s … kwamen met hun geweten in de knel door een kerkelijke moraal zonder barmhartigheid? Mogen we dat alles zomaar met de mantel van de liefde bedenken? Om nog te zwijgen van de kansen die de Kerk laat liggen, bijvoorbeeld om op te komen voor armen, vluchtelingen, verschoppelingen, de paria’s in de samenleving …

Hoe omgaan met wat misloopt in de Kerk?

Aangezien deze kleine bijdrage bedoeld is om een gesprek over het thema in te leiden, zal ik me beperken tot enige hoofdlijnen die eerder willen uitnodigen tot nadenken en uitwisselen dan een sluitend antwoord geven.

Een gelovige bewustwording De eerste stap die we moeten zetten is duidelijk maken wat we spontaan denken wanneer we de woorden ‘heiligheid’, ’zondigheid’ en ‘Kerk’ met elkaar in verband brengen.

Het eerste antwoord zal waarschijnlijk mee bepaald worden door emoties en vooroordelen. Dat is niet erg want zonder beide is er geen denken mogelijk. Zonder bewustwording van beide is er geen goed en zelfkritisch denken mogelijk. Zonder bewustwording van onze eigen uitgangspunten is het gevaar 4

ADEM •TOCHT

groot dat ons nadenken over iets enkel voert tot zelfbevestiging en geen verdere groei en verheldering voortbrengt.

Ook voor het gelovige denken kan dit een bekering inhouden. De dialoog met Jezus nodigt namelijk uit tot luisteren naar Hem en tot ingaan op zijn visie die voortkomt uit zijn zien van de Vader. We moeten er niet vanuit gaan dat we dat vanzelf met hart, verstand en wil zullen doen.

Hem verheerlijken en waarlijk als Heer erkennen betekent Hem meer gelijk geven dan jezelf.

Wanneer de mooie visie en de steeds wat mank gaande en soms ronduit brute werkelijkheid van de menselijke geschiedenis in botsing komen, gebeurt dat niet vanzelf. Zo was het bij de eerste leerlingen, zo was het in het

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

T

Thema voor MAART: Heiligheid en zondigheid in de Kerk: Hij alleen is de Heilige

De slang als symbool van het kwaad (doopvont in Leffinge, Middelkerke).

leven van de heiligen en zondaars in de Kerk.

De wijze waarop Jezus met deze botsingen omging en in de Geest ook nu omgaat, lijkt in alle tijden zwak, dwaas of zelfs aanstootgevend. Gelukkig de gelovige die dit ook zo wel eens heeft ervaren: die weet wat de bekering van het spontane denken en voelen inhoudt en hoe moeilijk dat kan zijn!

De Kerk: een gemeenschap van blijvende bekering Keren we terug naar de drie woorden van ons thema en vragen we ons af hoe Jezus ze invulde.

Beginnen we met de werkelijkheid ‘Kerk’.

Bij Jezus lijkt die op de eerste plaats in te houden: de gemeenschap van het in waarheid en barmhartigheid vernieuwde universele volk van God. In eerste instantie wordt de Kerk gevormd door hen die geloven in de Heerschappij van God zoals die in Jezus verschijnt, die zich vanuit dit geloof bekeren en Hem navolgen. Ik zei: in eerste instantie, want het gaat niet om een uitverkoren elite met uitsluiting van de anderen, maar om een verder werkend begin dat juist niemand wil uitsluiten. ‘Begin’ ook in deze zin dat de eerste leden van de Kerk weinig tekenen van volmaakt begrip of gedrag vertonen. Zij verstaan niet alles wat Jezus zegt en doen niet alles wat Jezus vraagt. Het gedrag van de Twaalf en wat we via de brieven van Paulus en die van Jakobus, Petrus, Johannes en Judas

vernemen over het leven in de eerste christelijke gemeenten zijn in deze tekenend.

Een onvolkomen geloof en tekortschietende bekering zijn geen reden om de roeping in te trekken. De leerlingen blijven potentiële verraders van de zaak.

Wat hen voor het fatale verraad behoedt is de navolging in de strikt rabbijnse zin: onder alle omstandigheden bij de rabbi, de leraar, blijven, naar hem kijken, naar hem luisteren en met hem spreken om in gemeenschap met hem te blijven. Uit hem, zijn barmhartigheid, geduld en voedsel te leven. Lid van de gemeenschap, geroepen door Jezus, is ieder die bereid is tot een levenslang leerlingschap.

Dit is wat J.H. Newman ooit de eigenlijke bekering noemde en die is positief eerder dan negatief: ze bestaat minder uit afzweren dan wel uit bijleren waardoor een geleidelijke omvorming van het hart mogelijk wordt.

De Kerk is dus op de eerste plaats een gemeenschap van blijvende bekering en groei en geen eliteclub van gearriveerden. Juist het bewustzijn van het onvolkomene en soms ook het beschamende tekort dat de leerling door de blijvende gemeenschap met Jezus in zichzelf en de anderen scherper gaat zien, doet hem beseffen dat deze gemeenschap op de eerste plaats mogelijk is dankzij de genade en trouw van de Heer. De ‘heiligen van Gods Kerk’ zijn verzoende en altijd weer te verzoenen zondaars die in gemeenschap willen blijven met dé Heilige. Het zijn de gecanoniseerde heiligen die dit voor zichzelf altijd met klem hebben beleden!

De Kerk als Godsvolk: een barmhartige gemeenschap De Kerk als ‘Gods volk onderweg’ moet daarom een veilige gemeenschap zijn voor zondaars van allerlei slag. ‘Veilig’ in die zin dat zij (wij) er nooit het laatste oordeel horen maar wel de blijvende oproep tot bekering, genezing en groei. Een barmhartige gemeenschap dus, zelfs voor wie in de wereld, ook in die van ons eigen verstandige denken en moreel aanvoelen, geen pardon bestaat. Ja, een veldhospitaal (zoals paus Franciscus graag zegt) maar met dien verstande dat de artsen

ADEM •TOCHT

5

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor MAART: Heiligheid en zondigheid in de Kerk: Hij alleen is de Heilige

Het woord Barmhartig op het kunstwerk Utopia van de Chileense moderne kunstenaar Victor Ramirez in de binnentuin van Sint-Pauluskerk, Antwerpen.

en het verplegend personeel zelf doorgaans herstellende zijn en vatbaar voor ziekten.

Juist omdat zij dankbaar beseffen aan onheil ontsnapt of ontrukt te zijn delen zij in de zending en passie van Jezus om niemand verloren te laten gaan.

Groeien naar heiligheid Dit alles wil overigens niet zeggen dat er lichtzinnig gedacht mag worden over heiligheid en zondigheid. Al hield Jezus een hiërarchie van waarden voor, nergens bagatelliseerde Hij de Wet. Hij veroordeelde de zondaar niet, Hij deed hem opstaan uit de zonde. Nergens zei Hij echter dat de zonde niet bestaat of niet erg is. Integendeel, in vergelijking met de rabbijnse interpretaties van de Wet was Hij strenger. Hij maakte Gods Wet universeel in de zin dat Hij er geen begrenzende voorwaarden aan stelde. Het is niet voldoende uiterlijk in orde te zijn, de gezindheid van het hart, van denken, voelen en innerlijk streven moeten ook in harmonie zijn met Gods wil.

De Vader is uit één stuk in zijn gerechtigheid, liefde, genade en trouw. Dat biedt Hij de mensen aan om niet. Maar Hij vraagt het ook van de mens. Wie de Bergrede goed leest en dan behaaglijk achterover leunt, denkend dat hij er wel voldoende aan beantwoordt, leest niet goed of verdraait de tekst.

Wie de Bergrede enkel leest als moreel programma krijgt nachtmerries als hij zichzelf aan de hand daarvan als de maat neemt.

6

ADEM •TOCHT

Een morele lezing van de Schrift is altijd een secundaire, komt pas op de tweede plaats.

Want wat God ons voorhoudt is altijd op de eerste plaats openbaring van Hemzelf: Hij is zo en zal zo altijd zijn en handelen, wat de mens ook doet of misdoet.

Wanneer dat tot ons is doorgedrongen, ontdekken wij dat teksten zoals de Bergrede, ja, heel Jezus’ doen en laten, de ruimte zijn waarin we aan de navolging kunnen beginnen. Het is datgene waarop wij van Gods kant rotsvast mogen rekenen, ook wanneer wij falen. God vraagt niets aan ons dat Hij niet eerst en op overtreffende wijze doet en is. Hij vraagt ons niet om tot zeventig keer zeven te vergeven indien Hij het niet minstens eenenzeventig keer zeven keer zal doen, ook wanneer de mens het bij vijf keer opgeeft. Juist daarom kan de mens zich altijd weer bekeren en groeien zonder angst en krampachtigheid. Zoals reeds gesteld: navolgen wil zeggen bij de Heer blijven en uit Hem leven, ook wanneer je nog niet alles verstaat en kunt. Het gaat om navolgen en dat is een persoonlijk en dynamisch proces en geen imiteren ad hoc, stuksgewijs!

De realiteit van het kwaad Blijft natuurlijk de realiteit van het grote en wraakroepende kwaad dat in de menselijke en daarom ook in de kerkelijke wereld te vinden is. Het voorafgaande laat duidelijk uitschijnen dat er geen kwaad, innerlijk en uiterlijk, groot en klein, ooit kan worden goedgepraat. De persoonlijke morele en spirituele schuld voor dezelfde daad kan natuurlijk verschillen van mens tot mens en van tijd tot tijd. Maar Gods eigen heiligheid waartoe Hij iedere mens roept, blijft onverkort gelden voor iedere mens. Het doel van de tocht verandert niet omdat de mens zijn stappen vertraagt, vermoeid neerzit of in de tegenovergestelde richting begint te gaan.

Toch weet iedereen dat er graden zijn van kwaad, waarbij we ook voor ogen moeten houden dat de inschatting van ieder kwaad historisch en cultureel conjunctuurgevoelig is. Bovendien: zonde en kwaad hebben wel alles met elkaar te maken, maar niet alles dat

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor MAART: Heiligheid en zondigheid in de Kerk: Hij alleen is de Heilige zonde is wordt door iedere mens en iedere periode in gelijke mate als kwaad ervaren. De ongelijktijdigheid in kennis van God, geloof in God, de morele, spirituele en maatschappelijke gevoeligheid van mensen en culturen spelen hierin een grote rol. Daarbij doet het geen kwaad te beseffen dat mensen in de Kerk altijd ook mensen van hun tijd, milieu en cultuur zijn. Maar in alle tijden duiken er zonden op die voor de tijdgenoten of juist voor hen die niet in die tijd leven, onverdraaglijk in het oog springen, publiekelijk aangeklaagd worden en de bedrijvers ervan volledig onaanvaardbaar en ongeloofwaardig maken. Het zou een goede oefening zijn om de zonden die tot publieke morele verontwaardiging voeren van eeuw tot eeuw, of zelfs maar in de afgelopen honderd jaar, in kaart te brengen om constanten en varianten in beeld te krijgen!

Hoe moet de gelovige daarmee omgaan?

Op de eerste plaats moet de eigen spontane reactie erop worden onderkend en kritisch bevraagd. Komt dat vanuit eigen opvoeding en milieu, of vanuit de heersende publieke opinie, of vanuit eigen ervaring enz.? Dat is de eerste daad van rechtvaardigheid en intellectuele en emotionele correctheid. De tweede daad van rechtvaardigheid is het vaststellen van de objectieve feiten en die vervolgens plaatsen binnen het kader van het geldende legitieme recht en de daarbij horende rechtsleer. Dat laatste is trouwens een spannende aangelegenheid: publieke morele verontwaardiging kan immers ook het geldend recht en de bijhorende rechtspraak veranderen (denk maar aan de ontwikkeling van de sociale wetgeving vanaf 1830).

De derde daad van rechtvaardigheid is te zorgen voor genoegdoening voor hen die door de zonde geschaad zijn en de correctie van de zondaar van wie inzicht, berouw, belijdenis en verbetering gevraagd worden.

Aan al die eisen van rechtvaardigheid moet nauwgezet en nuchter te allen tijde worden voldaan, zowel maatschappelijk als kerke-

lijk. Maar, helaas en God zij dank, is dat niet voldoende …

Voor de christen komt hier nog een heel andere dimensie bij. De zondaars moeten met Jezus ogen worden gezien. Dat betekent dat de gelovige gemeenschap moet beseffen dat ook de zondaar bij hen hoort en dat zij verantwoordelijkheid voor hem, zijn redding, herstel en zijn schuld ten opzichte van derden mee moet opnemen en als een onvoorwaardelijke plicht aanvaarden. Van de zonde moet men zich distantiëren, echter niet van de zondaar en van wat die tot zonde gebracht heeft. Zich van de zondaar distantiëren is een onchristelijke wijze om het eigen gezicht te redden. De zondaar is een broeder of zuster in de ergste nood: die moet bijgestaan worden in een soms vernietigend proces van bewustwording en belijdenis. Het Evangelie van de genade moet aan de zondaars verkondigd worden, wonden moeten worden geheeld, schulden voldaan. Dat kan de enkeling niet alleen, daarin mag de gemeenschap van Jezus’ leerlingen de enkeling niet alleen laten. Zij moeten Jezus’ werk mee aan hem voltrekken. Zoals Jezus zelf moeten zijn leerlingen wederzijds aan plaatsvervanging doen en voor degene van wie zich iedereen het liefst zou distantiëren het meest. Plaatsvervangende boete en genoegdoening zowel als gemeenschappelijke bekering waarlangs ‘de heiligen van Gods Kerk’ vergeving en genezing mee verwerkelijken, schaamte en geestelijke verminking verdrijven en hoop, over de grenzen van het historische individu heen, gestalte geven.

De zondaar is mijn broeder In de oude Kerk schaarden zich alle gelovigen in de veertigdagentijd rondom de publieke boetelingen om hen bij te staan. Durven wij dat nog? Petrus Lombardus schreef ooit dat de gemeenschap der Heiligen wil zeggen dat ‘je in de ander hebt wat ontbreekt in jezelf’.

Karl Barth schreef in zijn Filippenzencommentaar: ’Wanneer er geen spaander van je over blijft, dan wordt het Evangelie van de genade ernst.’ In onze rechtspraak gaat het enkel om rechtsvoldoening, vergeving valt buiten haar ADEM •TOCHT

7

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor MAART: Heiligheid en zondigheid in de Kerk: Hij alleen is de Heilige domein. Vergeving en verzoening zijn het domein van God en zijn mensen. Dat domein is veel ruimer dan het recht. Gelukkig maar, anders kwamen we er nooit uit.

Hans Tercic Priester van het bisdom Hasselt Theoloog

• Bekeren is minder afleren dan bijleren.

• De gelovige gemeenschap moet beseffen dat ook de zondaar bij hen hoort en dat zij verantwoordelijkheid voor hem als een onvoorwaardelijke plicht moet aanvaarden.

• Van de zonde moet men zich distantiëren, echter niet van de zondaar en van wat die tot zonde gebracht heeft.

• De gemeenschap der Heiligen wil zeggen dat ‘je in de ander hebt wat ontbreekt in jezelf.’

Waartoe nodigen die uitspraken jou uit als christen, als lid van de Kerk?

6. Uit alles blijkt dat God barmhartigheid is en dat ook van gelovigen verwacht.

Hoe kom jij tot barmhartigheid?

Wat helpt je daarbij?

VRAGEN TER BESPREKING 1. Zijn er in het artikel woorden, zinnen, ideeën waarover je graag wat meer uitleg wenst?

2. Wat spreekt je bijzonder aan in dit artikel?

Onze interdiocesaan pastor Jan Vanden Berghe biedt u, met het oog op het gesprek, een eigen versie van de oorspronkelijke tekst van prof. Hans Tercic aan. (website Adem-Tocht)

3. Welke frappante voorbeelden van zondigheid waren er vroeger duidelijk zichtbaar in de Kerk en in de wereld?

En vandaag?

4. ‘Wat ik verlang te doen, het goede, laat ik na’, zegt Paulus (Rom 7,19) Herken je de zondigheid van het nalaten van het goede in jezelf, in de Kerk en in de wereld?

5. Er staan in dit artikel nogal wat sterke uitspraken: • De leerlingen blijven potentiële verraders van de zaak.

8

ADEM •TOCHT

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

De Kerk waar ik van hou Als ik hoor hoe kinderen misbruikt worden, vrouwen miskend, als ik merk hoe het verlangen naar macht het vaak wint op dienstbaarheid, als ik voel dat de Kerk hierover zwijgt of zelfs in hetzelfde bedje ziek is, dan heb ik zin om te vloeken op de Kerk of haar de rug toe te keren…

En toch hou ik van de Kerk, de Kerk van de solidariteit, verzoening en gelijkheid, van gastvrijheid voor de vreemdeling en de vluchteling.

Ik hou van de Kerk die opkomt voor gerechtigheid, voor een rechtvaardige verdeling van de welvaart over de wereld.

Ik hou van de Kerk die de vrijheid liefheeft en de vervolgden beschermt.

Ik hou van de Kerk van de ingetogenheid, de Kerk die bidt en zalft, die leert en die luistert.

Een moedige Kerk die creatief durft te zijn, een Kerk die eerlijk is met zichzelf en die vergeven wil aan anderen.

Ik hou van de Kerk die naar verzoening zoekt in eigen rangen en wereldwijd.

Ik hou van de Kerk van mensen die elkaar blijven vinden in het breken en delen; die aan de kant blijft staan van kleinen en zwakken, de Kerk van Jezus Christus, een en al doordrongen van Gods Geest en Liefde.

Van die Kerk wil ik blijven houden… mijn leven lang.

ADEM •TOCHT

9

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor APRIL ADEM-TOCHT Kostbaar in Gods ogen (1)

De waardigheid van een mens heeft fundamenteel niets te maken met talenten, bezit of status – hoewel het vaak zo lijkt. Zij heeft te maken met het feit dat elke mens uniek is en – in de taal van ons geloof – een ‘kind van God’ genoemd mag worden: elke mens is kostbaar in Zijn ogen.

Elk van ons heeft wel eens een situatie meegemaakt waarin hij het gevoel kreeg niet met het nodige respect behandeld te worden. Maar sommige mensen ervaren dat méér dan anderen!

We staan deze maand stil bij de vraag wat het betekent als mens gerespecteerd te worden in je menselijke waardigheid, en we doen dat vanuit drie invalshoeken. Wat betekent dit als je in armoede leeft? Als je in de gevangenis zit? Als je de dood nadert?

Wat is menswaardig, en wat niet?

Ûze Plekke: een welzijnsschakel waar elke schakel telt

Ûze Plekke (Brugs voor ‘onze’ plek) is één van de 130 welzijnsschakels in Vlaanderen.

In deze groepen ontmoeten mensen met en zonder armoede-ervaring elkaar. Iedereen is er welkom, niemand wordt uitgesloten en elkeen wordt aanvaard zoals hij/zij is. Men probeert er elkaar te steunen en te bevestigen om te groeien in zelfrespect en zelf10

ADEM •TOCHT

vertrouwen. Ûze Plekke ontstond binnen de Sint-Baafsparochie van Sint-Andries en telt nu een 45-tal leden uit gans Brugge. Ruim 70 % van hen zijn mensen in armoede.

Naast de volwassenen bereiken we ook nog eens 22 kinderen uit kansarme gezinnen.

Ûze visie In Ûze Plekke is iedereen gelijk. We maken geen onderscheid tussen mensen in (financiële) armoede en andere. Samen zijn we verantwoordelijk voor het geheel van onze werking. We willen af van het idee dat kansarme mensen zelf niet zouden weten wat ze willen en hun leven niet zelf in handen kunnen nemen.

Het groeien naar zelfrespect wordt door elke vorm van betutteling bemoeilijkt. We houden hiermee rekening bij onze concrete organisatie.

We hebben geen vrijgestelden en zijn niet afhankelijk van subsidies. We komen niet meer afzonderlijk samen met de vrijwilligers (mensen niet in armoede) omdat we niet willen praten OVER maar MET de mensen in armoede. We zijn allen vrijwilligers ter ondersteuning van elkaar.

Door iedereen te betrekken en kansen te geven om verantwoordelijkheid op te nemen zien we onze mensen ‘groeien’ in zelfvertrouwen. De planning, voorbereiding en uitvoering van onze activiteiten gebeurt daarom samen met alle leden. Ook het voorzitterschap van Ûze Plekke wordt waargenomen in duo: door iemand met ervaring in armoede en iemand zonder.

Getuigenissen over de armoedeproblematiek in scholen, verenigingen … brengen we altijd in ‘tandem’… Het brengen van levensechte ervaringen, ook door mensen die nog nooit voor een groep gesproken hebben, vinden we belangrijker dan het proberen scoren met mooie en geleerde

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

T

Thema voor APRIL: Kostbaar in Gods ogen woorden. In externe beleidsvergaderingen (stad, provincie, Brussel) zijn onze mensen met ervaring in armoede bovendien niet alleen vertegenwoordigd: we laten hen er het voortouw nemen. Ook in contacten met politici!

Ûze werking Vele kansarme mensen zijn alleenstaand, leven in eenzaamheid en hebben weinig sociale contacten. De steun van een groep waarin zij zich goed voelen is voor hen belangrijk. Groepsvorming proberen we te bevorderen.

We organiseren ontmoetingsavonden. Naast de bespreking van thema’s die ze zelf aanbrengen, is er veel ruimte om ‘op verhaal te komen’, voor het delen van elkaars zorgen en vreugdes. Solidariteit en openheid voor ieders sociale, culturele en levensbeschouwelijke achtergrond staat hierbij voorop.

Iedereen mag zichzelf zijn en ieders talenten en vaardigheden worden gezien en gewaardeerd. Het is opvallend hoe mensen die zelf in moeilijkheden zitten, bereid zijn anderen te bemoedigen en zelfs concreet te helpen!

Wie nood heeft aan een persoonlijk gesprek in de vertrouwde sfeer kan op een van de leden een beroep doen voor een huisbezoek. Men bepaalt dan uiteraard zelf wie men aanspreekt en waarvoor.

Wie op huisbezoek gaat ziet zichzelf best niet als ‘hulpverlener’, eerder als raadgever en ‘wegwijzer’. Een duwtje in de rug kan helpen, maar we gaan ervan uit dat elkeen probeert zijn problemen zelf aan te pakken.

Samen dingen doen heeft meer effect dan alleen maar praten. Zo speelden we samen toneel. Het was merkwaardig hoe sommigen, die op onze bijeenkomsten meestal op de achtergrond bleven, plots openbloeiden in hun rol! We gaan ook in groep culturele activiteiten bijwonen; dat geeft hun het gevoel dat zij er ook bijhoren en dat de schouwburg er niet alleen is voor de ‘rijkeren’.

Mensen in armoede worden voortdurend geconfronteerd met vooroordelen zoals ‘ze willen niet werken’, ‘ze hebben de nieuwste

gsm’, ‘ze staan met een mooie auto voor de deur van hun sociale woning’… Daarom willen we hun dagelijkse strijd om te overleven heel tastbaar maken. We hopen zo te sensibiliseren voor meer respect en luisterbereidheid tegenover mensen in armoede en de beleidsmensen op te roepen om armoede in onze samenleving te bestrijden.

Zo voerden we acties rond: Betaalbare gezondheidszorg; Betere en betaalbare woningen; Aandacht van scholen voor kinderen uit kansarme gezinnen; Problematiek van schulden en schuldbemiddeling; Aandacht voor de armoedeproblematiek in de partijprogramma’s bij verkiezingen.

Ûze resultaten? Ûze Plekke betekent heel wat voor mensen in armoede, maar evenzeer voor ons. We leren er relativeren, het leven vanuit een ander perspectief bekijken, we stellen andere prioriteiten; we hebben weet van mensen die minder hebben, soms heel veel minder. We blijven elkaar steunen en gaan uit van de werkelijkheid en de kwetsbaarheid van die andere, die het zoveel lastiger en moeilijker heeft. Zo voelen we ons samen sterker. En wie gesterkt wordt, krijgt meer zelfvertrouwen en zelfwaarde.

Muriël schreef het zo: Graag aan iedereen van Ûze Plekke!

Hier een brief van Muriël.

Ik schrijf jullie allemaal hoe belangrijk jullie voor mij zijn.

Iedereen gelijk; geen zedenles.

Samen kamperen, een daguitstap, 20 jaar Ûze Plekke, toneel spelen.

Duizendmaal dank om me te aanvaarden zoals ik ben.

Jullie zijn vrienden en familie geworden. Ûze Plekke is belangrijk voor mij!

Boudewijn Vercauteren, vrijwilliger bij Ûze Plekke

Meer info op www.uzeplekke.be ADEM •TOCHT

11

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor APRIL: Kostbaar in Gods ogen

Menswaardigheid gevraagd voor gedetineerden Het opnemen voor gedetineerden klinkt ietwat tegendraads in een wereld waar er voortdurend sprake is van terreur en geweld en waar terroristen en allerhande misdadigers publiek aan de schandpaal worden genageld. Gedetineerden blijven echter mens, wat er ook moge gebeurd zijn in hun leven. Onlangs schreef kardinaal J. De Kesel: ”Wij hebben terecht veel aandacht voor de slachtoffers die levenslang de gevolgen dragen van het aangedane kwaad. Toch is het ook zinvol aandacht te hebben en te bidden voor de daders, zodat zij Gods barmhartigheid mogen ondervinden.”

Wie zijn de gedetineerden?

Gedetineerden zijn mensen die, schuldig of onschuldig, veroordeeld zijn omdat zij lichte of zware misdaden hebben gepleegd. Voor de fouten die zij begaan hebben, betalen zij vaak een zware tol.

Vooreerst worden ze van hun vrijheid beroofd, iets wat enorm zwaar kan wegen.

Een gevangene zei ooit: ”Een mens is een vrij wezen. Als hij zijn vrijheid kwijt is, is hij geen mens meer.” Verder worden gevangenen onderworpen aan veelsoortige verhoren bij allerhande rechters. Ze worden totaal afhankelijk van een streng gevangenissysteem. Hun persoonlijkheid wordt hen als het ware ontnomen en als nummermensen worden zij opgesloten achter de zware deuren van een cel, alleen of met meerderen. Afgesloten van de buitenwe12

ADEM •TOCHT

reld kampen zij doorgaans met velerlei schuldgevoelens, vaak gevoelens van spijt en berouw, om niet te spreken van de grote eenzaamheid waarmee zij te maken hebben. Bovendien ervaren sommigen dat ze letterlijk en figuurlijk afgeschreven zijn of door hun eigen familie, vrienden of kennissen in de steek worden gelaten. Een gedetineerde noemde de gevangenis een “vergeetput waar na een tijd niemand nog aan je denkt”. Een gevangenis: een gebouw van staal en beton, met een zee van diepe menselijke pijn en ellende.

De gevangenis, ook een bezinningshuis?

De gevangenis is voor veel gedetineerden niet enkel een strafinrichting maar ook een soort bezinningshuis waar ze zichzelf tegenkomen, waar ze terugvallen op zichzelf en tot nadenken komen over hun leven. Een kind zei op school: ”Mijn papa zit in een groot nadenkingshuis.” Opvallend: hoe kleiner de oppervlakte waarop een mens leeft, hoe sterker hij terugvalt op zichzelf. De cel met een oppervlakte van 9,50 vierkante meter wordt een kleine kluis die vanzelf tot nadenken stemt.

Gedetineerden hebben een zee van tijd om na te denken en om zo heel vaak aan hun leven een nieuwe richting te geven.

Volgende getuigenissen van gedetineerden spreken voor zichzelf: “Soms huil ik ‘s avonds in mijn bed en roep ik hardop om vergeving.”

“In mijn cel leer ik nieuwe waarden kennen.

Zo geraak ik niet uitgekeken op die boom voor mijn vensterke. Ik wist niet dat een boom zo mooi kan zijn.”

“Mijn verblijf in de cel is voor mij een breukmoment in mijn leven.”

“Mijn gevangenisstraf is mijn geluk geweest.

Ik had veel geld, leefde in een criminele wereld. Ik heb hier veel nagedacht en wil nu een nieuw leven.”

“In de gevangenis heb ik mijn geloof teruggevonden. In mijn grote nood heb ik hier weer leren bidden.”

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor APRIL: Kostbaar in Gods ogen “De wekelijkse mis is voor mij een sterk bezinningsmoment. Ik lees ook regelmatig in de Bijbel.”

zei: “Je vrijheid kwijt zijn is een zware straf, maar je vrijheid terugkrijgen is soms een nog zwaardere straf.”

Met een evangelisch oog naar gevangenen kijken

Vraag is: gunnen we gevangenen een tweede kans of blijven wij hen vastspijkeren op hun verleden? De manier waarop we naar hen kijken, is van kapitaal belang.

Want met die blik kunnen we hun de vrijheid gunnen of hen opnieuw gevangen houden, niet achter de tralies maar in veel vormen van achterdocht en kwaadsprekerij. Uiteindelijk, wie zijn wij om stenen te gooien naar anderen? Was er niet Iemand die zei: ”Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen”? Mocht het waar zijn dat we altijd de menselijke waardigheid van de mislukte mens respecteren en hem altijd de genade geven van een nieuw begin. Een doordenker hierbij: “Elke heilige heeft een verleden, elke zondaar een toekomst.”

Vooreerst is het belangrijk dat we de gedetineerde niet identificeren met de fout die hij heeft begaan. De gevangene is namelijk méér dan de fout die hij beging. Daarom blijft hij recht hebben op eerbied voor zijn menselijke waardigheid. Ook als hij geen schuldgevoelens heeft of geen spijt betoont. Als buitenstaander dienen we dan ook respect op te brengen voor het menszijn van de gedetineerde. Méér nog: het is belangrijk dat we ook met een ‘evangelisch oog’ naar de gedetineerde willen kijken.

Was dat ook niet de grondhouding van de Man van Nazareth, die als geen ander mild en barmhartig was voor de mislukte mens?

Hij identificeerde zich zelfs met de gevangene. Zei Hij niet: “Ik was in de gevangenis en gij hebt mij bezocht”? In het gelaat van een gevangene kijken we rechtstreeks in het gelaat van Jezus zelf.

Bij het binnenkomen in de gevangenis moeten bezoekers bij de controle (om veiligheidsredenen) hun schoenen uitdoen.

Dat kan een Bijbelse betekenis krijgen: we betreden ‘heilige grond’. In die zin schreef paus Franciscus: ”De gevangenen moeten weten dat Jezus bij hen is in de gevangenis, speciaal in hun kleine cel. Geen enkele cel is zo geïsoleerd dat de Heer daar kan worden uitgesloten.”

Gedetineerden niet vastspijkeren op hun verleden Mensen die een misdaad pleegden krijgen een straf van korte of lange duur. Eens die straf uitgezeten is, mogen zij de gevangenis verlaten en krijgen zij juridisch een nieuwe kans. Maar krijgen zij die ook in de samenleving? Vrijkomen is voor velen niet zo vanzelfsprekend. Een gevangene die vrijkwam zei ooit: “Nu ik hier in de gevangenis mijn straf heb uitgezeten, begint in de wereld mijn tweede straf.” Een andere

Lambert Vanherk, waarnemend aalmoezenier in de gevangenis van Hasselt

TRALIES UIT DE WEG Gespreksgroepen in de gevangenis met gedetineerden en mensen van buiten de gevangenis.

Meer info op www.gezinspastoraal/ page/tralies-uit-de-weg.be en op www.traliesuitdeweg.be THUISFRONT Een aanbod voor familieleden en vrienden van gevangenen.

Meer info op www.gezinspastoraal/ page/thuisfront.be en op www.thuisfront.be ACTIE BOND ZONDER NAAM Een kerstpakket voor alle gevangenen.

Wordt hun bezorgd door de aalmoezeniers. Meer info op www.bzn.be

ADEM •TOCHT

13

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor APRIL: Kostbaar in Gods ogen

De laatste waardigheid … Zij ligt rustig, haar ademhaling stokt meer en meer, valt al even weg om daarna met een diepe zucht toch verder te gaan.

Onder de dekens zie je haar magere lichaam afgetakeld getekend. Haar kinderen waken al uren aan het bed van hun stervende moeder. Zij hebben het moeilijk, hun onrust is zo heftig in tegenstelling tot de rust van hun moeder. ‘Dit kan zo toch niet langer duren, dit sterven is niet meer menswaardig, dat zou onze moeder niet hebben gewild’, zeggen zij. … Hij is in orde met al zijn papieren zoals hij dat zelf verwoordt. Hij heeft ze ook ingediend op het gemeentehuis. Hij is al jaren ziek, en de aftakeling, het steeds maar meer uit handen moeten geven van zijn eigen leven, valt hem lastig. Wanneer hij voelt dat het leven voor hem zijn waar14

ADEM •TOCHT

digheid zal verliezen, wil hij er uitstappen.

De regie wil hij in eigen handen houden, hij wil tot op het laatst zelf beslissen over de manier waarop hij afscheid zal nemen van het leven. Zo regelt hij voor zichzelf een waardig sterven. ‘Dat is toch mijn recht’, zegt hij.

Recht op zelfbeschikking Sinds de goedkeuring van de euthanasiewet neemt het aantal mensen die bewust met hun levenseinde bezig zijn alleen maar toe.

Het toegenomen aantal wilsverklaringen wijst hierop. Mensen denken na over wat ze nog willen, maar ook en vooral over wat ze niet meer willen. In een tijd waar zelfbeschikking en autonomie hoog in het vaandel worden gedragen, willen mensen de touwtjes in eigen handen blijven houden, tot het einde toe. De rode draad in dit alles: het behouden van de eigen waardigheid

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor APRIL: Kostbaar in Gods ogen of tenminste, wat als eigen waardigheid wordt aangevoeld.

Het is ook een moeilijke weg om bij een ernstige en ongeneeslijke ziekte om te gaan met de aftakeling, met zowel de fysieke als de mentale achteruitgang, met het verlies van de persoon die men altijd is geweest.

Voor sommigen betekent het hoog houden van de waardigheid in deze aftakeling de keuze voor euthanasie. Zij willen het totale verlies van zichzelf en hun waardigheid als het ware vóór zijn. Anderen kiezen er voor om de weg te gaan, stap voor stap, naar het einde toe en daarin hun waardigheid te behouden.

Hoe we kijken naar menselijke waardigheid aan het levenseinde wordt mede bepaald door de media. Zij brengen de verhalen van mensen die bewust kiezen voor een zelfgekozen levenseinde, al dan niet voorafgegaan door een champagnefeestje.

Het is goed dat die verhalen maatschappelijk gedeeld worden omdat ze kunnen aanzetten tot reflectie, zowel maatschappelijk als individueel.

Verhalen van de andere kant?

Wat ik mis zijn evenwel de verhalen van wat ik ‘de andere kant’ wil noemen, de verhalen over mensen die op een andere manier naar hun levenseinde toeleven. De media brengen weinig verhalen over het moeizame maar krachtige beleven van de aftakeling, over de kunst van het loslaten van het leven, over de moeilijke maar zinvolle weg die het sterven ook kan zijn. We lezen bijna geen verhalen over de moed van de overgave aan warme mensen, familie en zorgverleners, die alles op alles zetten om de waardigheid binnen dit afscheid nemen van het leven ook zo hoog mogelijk te houden.

We lezen zo weinig de verhalen over warme palliatieve zorg. Zorg waar het accent ook ligt op het hooghouden van de waardigheid van elke individuele zieke. Op het waardig sterven, maar ook en vooral op het waardig leven tot het einde. Dit is niet altijd een gemakkelijke weg. Het is zoeken naar

levenskwaliteit waarbinnen pijn of andere symptomen zoveel mogelijk bestreden worden. Het is samen zoeken naar wat nog kan, naar wat nog zin geeft en heeft. Het is de persoon zelf nog zoveel mogelijk in handen laten houden, zelf beslissingen te laten nemen. Het is ook de zekerheid en het vertrouwen bieden dat er iemand zal zijn op alle kantelmomenten waarop het loslaten intenser wordt. Het is zoeken naar wegen waarlangs de patiënt zichzelf als het ware terugkrijgt als de persoon die hij altijd is geweest, als vader, moeder, partner, kind, vriend, …

Soms vraag ik me af of de keuze voor een zelfgekozen sterven te maken heeft met angst. Angst voor de mogelijke pijn of ander symptomen? Angst voor het onbekende binnen het aftakelen, angst om niet de meest liefdevolle zorg te krijgen, angst om geen warme armen te vinden die mee het loslaten helpen dragen? Angst voor de overgave aan de ander? Ik weet het niet, het zijn vragen die ik mij stel vanuit mijn gezond zijn. Wellicht klinken de vragen inderdaad anders, wanneer men daadwerkelijk geconfronteerd wordt met het eigen levenseinde.

En wij?

Deze tekst wil geen pleidooi zijn tegen euthanasie. Dit zou immers betekenen dat de individuele waardigheid en de zelfbeschikking die ik zelf ook belangrijk vind, onrecht worden gedaan. Immers, wie ben ik om een oordeel te vellen over de keuzes die mensen maken? Want hoe zal ik kiezen, wanneer ik zelf in de schoenen zal staan van de stervende die aftakelt en het leven uit handen moet geven, vaak al voor het sterven zelf?

Wel wil ik een pleidooi houden voor een maatschappij waar plaats is, en vooral een hart is, om stervenden niet alleen te laten in hun loslaten van het leven. Om die ruimte en tijd te bieden waar stervenden zich durven en mogen overgeven aan de ander.

Omdat ze weten dat er binnen die overgave ADEM •TOCHT

15

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

niets zal afgedaan worden van hun waardigheid.

Kunnen we oordelen over wat de waardigheid aan het levenseinde voor een ander moet inhouden?

Moeten we niet eerder – binnen het zoeken naar waardigheid – klaarstaan met warme zorgende handen? Zodat de vrouw of de man die naar het levenseinde kijkt, weet dat hij niet alleen is, en dat hij in de relatie met de ander mag kijken naar hoe waardigheid elk moment opnieuw vorm kan krijgen.

Dan zou alles, ook voor de omringende naasten, boven het eigen aanvoelen van ‘dit is niet meer menswaardig, dit zou onze moeder niet hebben gewild’ kunnen worden getild. En blijft ook de laatste adem een waardig moment.

Nancy Criel, dienstverantwoordelijke palliatieve zorgen Sint-Lucas, Gent

1. Wat haal je uit de drie getuigenissen om voor jezelf te onthouden: aandachtspunten voor wie principieel de waardigheid van elke mens wil respecteren?

–––––––– (1) “Kostbaar in Zijn ogen”: de ‘wapenspreuk’ van Lode Aerts, de nieuwe bisschop van Brugge.

2. Wat kun jij doen om de waardigheid van mensen in armoede, van gevangenen, van stervenden te (doen) respecteren?

‘Jij mag zijn zoals je bent, om te worden die je bent, maar nog niet kunt zijn.

En je mag het worden op jouw wijze en op jouw uur.’

Anna Teruwe

16

VRAGEN TER BESPREKING

ADEM •TOCHT

3. Heb je al mensen ontmoet die in hun waardigheid niet gerespecteerd werden? Vertel!

4. Heb jij bij een ontmoeting met mensen in armoede, met (ex)gedetineerden, met mensen in palliatieve zorg je eigen kwetsbaarheid ervaren en hoe?

5. Heb jij de ervaring dat zulke ontmoetingen jezelf rijker gemaakt hebben?

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

Universele Verklaring van de rechten van de mens (10 december 1948) Artikel 1 Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.

Artikel 2 Eenieder heeft aanspraak op alle rechten en vrijheden, in deze Verklaring opgesomd, zonder enig onderscheid van welke aard ook, zoals ras, kleur, geslacht, taal, godsdienst, politieke of andere overtuiging, nationale of maatschappelijke afkomst, eigendom, geboorte of andere status. (…)

Artikel 3 Eenieder heeft het recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid van zijn persoon.

ADEM •TOCHT

17

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor MEI ADEM-TOCHT Christelijke vragen en rituelen rond het levenseinde

en het toenemen van vereenzaming, lijden en pijn.

‘Wat na de dood?’ en ‘Welk beeld heb je van God?’

Allerheiligen op het kerkhof; je staat bij de strooiweide. Je hoort oudere mensen onder elkaar bezig.

“Wat zullen ze met ons allemaal uitsteken als we dood zijn?” “Ons uitkieperen in het gras?” “Dan moeten ze niet eens een zerk plaatsen, niet eens met bloemen komen op 1 november!” Bittere oprispingen. Ze verraden de angst vergeten te worden, geen waardig afscheid te krijgen. Een reëel probleem is het dat de dood taboe is in onze samenleving, dat de eigen dood vaak verdrongen wordt en dat anderzijds geen mens vergeten wil worden. Het blijft een persoonlijke opgave voor ieder van ons om de enige zekerheid van ons bestaan – dat we ooit zullen sterven – niet te verdoezelen.

In de christelijke traditie bestaat de gewoonte om geregeld een meditatie over de dood te houden. Ignatius van Loyola was daar een grote voorstander van. Voor hem is het de beste manier om op de meest intense wijze het leven te leven.

We willen deze maand stilstaan bij wat de kerkgemeenschap ons aanbiedt om het levenseinde zinvol te begeleiden en te beleven. Een levensfase die vaak gepaard gaat met het afnemen van beweeglijkheid, contacten, krachten, helderheid van geest 18

ADEM •TOCHT

De hele levenseindeproblematiek staat niet los van de vraag of de dood al dan niet het definitieve einde is. Velen in onze verwereldlijkte samenleving menen dat met de dood alles ‘amen en uit’ is. Soms wordt dit goed in de verf gezet en uitgebazuind als de enig redelijke houding. Gelovigen trekken zich op aan de boodschap van Jezus dat elk mensenbestaan geborgen blijft in Gods eeuwige liefde en dit tot over de dood.

Maar ook christenen zijn en blijven mensen die de vragen en de twijfel doorheen hun eigen hart meedragen. Voor gelovigen staat de hele problematiek niet los van hoe je je God voorstelt. Is Hij eerder een vage kracht, een iets, of is Hij – in de lijn van de Bijbel – een Iemand-die-er-is-voor-jou. Maar ook als God een Iemand is, dan nog is de voorstelling van wat ons na de dood te wachten staat niet glashelder.

Beelden kunnen soms meer onthullen dan precieze verwoordingen. Een zieke vrouw zei kort voor haar dood tot de pastoor: “Ik heb God nooit gezien en kan me van hem geen enkele voorstelling maken. Maar ik heb het gevoel dat ik door een navelstreng verbonden ben met de hemel.” Een kind verwoordde het zo: “Ik weet wat de hemel is. Daar mag je op Gods schouder zitten.”

Problemen kan je oplossen, rond een ‘mysterie’ kan je cirkelen Voor het onderwerp dat we bespreken is het heel belangrijk ons bewust te zijn van wat we eigenlijk zouden willen weten en/of bewezen zien. Zowel het al dan niet geloven

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

T

Thema voor MEI: Christelijke vragen en rituelen rond het levenseinde in God als de vraag wat is er na de dood? zijn geen kwesties die we kunnen bewijzen zoals we indertijd meetkundige stellingen moesten bewijzen. Alles vloeide logisch uit elkaar voort. Stap voor stap, en we eindigden met wmbw: ‘wat moest bewezen worden’.

Wie dat type van antwoord verwacht, ook vanwege de Kerk, in haar spreken, rituelen en omgaan met het levenseinde, zal bedrogen uitkomen. Alles waarnaar verwezen wordt, gaat altijd verder dan de tastbare werkelijkheid. God kan je niet vatten. Een probleem kan je oplossen, rond een mysterie kan je alleen cirkelen en proberen de richting aan te geven om ermee om te gaan. Zo is dat voor God, zo is dat voor wat er komt na de dood. Wie goedkope sloganmatig-duidelijke antwoorden geeft op het godsbestaan en het levenseinde, vergeet ons tot zoekenden met de zoekenden en vragenden met de vragenden te maken. Nooit zijn wij met die vragen klaar.

Als kerkgemeenschap omgaan met het levenseinde: elkaar nabij zijn in zinvolle rituelen * Christenen hebben, naast opvoeding en onderwijs, ziekenbezoek altijd als een prioritaire opdracht gezien. Denk alleen aan de tienduizenden kloosterlingen die in al dan niet zelf opgerichte klinieken Jezus hebben nagevolgd in zijn zorg voor de zieken. Ook nu nog is er geen lokale geloofsgemeenschap zonder bekommernis om georganiseerd bezoek aan langdurig zieken en om hen die de zorg voor hen opnemen.

Die parochiale ziekenzorg is moeilijker te organiseren dan vroeger, omwille van de wet op de privacy. Parochiale medewerkers kunnen niet meer de namen krijgen van alle mensen uit hun parochie die in de kliniek zijn opgenomen. Patiënten dienen zelf bij opname via een formulier te laten weten (en soms verloopt dat verre van vlot), dat zij bezoek vanwege de parochie wensen. Te weinig geloofsgemeenschappen maken dit bekend in het

parochieblad en op federale of decanale webstek.

Gelukkig zijn er pastoraal werkenden in ziekenhuizen die bij het ontslag van iemand die ze hebben begeleid, het aan de betrokken parochie laten weten wanneer die ook thuis graag verder bezoek wenst te ontvangen. ‘Zieken bezoeken’ is een van de zeven lichamelijke werken van barmhartigheid: een opdracht voor iédere christen. * Een bijzonder sterk ritueel dat de kerkgemeenschap aanbiedt, is het sacrament van de zieken.

Bij bedevaarten naar Lourdes, Banneux of tijdens de Goede Week in woon- en zorgcentra wordt het vaak in een gemeenschappelijke viering aangeboden. Dat kan een héél sterk moment zijn, vooral ook als er naaste familielieden bij betrokken worden. Mensen worden bijzonder geraakt tijdens het individuele moment van de handoplegging en de zalving waarin hun persoonlijk Gods kracht wordt toegezegd. Waar de gemeenschappelijke viering geen routinematig gebeuren is, wordt menige traan weggepinkt. Het besef dat lijden aan God toevertrouwd, beter te dragen is en dat de dood als mogelijkheid in zicht komt, brengt vaak een diepe rust over de zieke of de bejaarde.

Héél sterk kan het individuele ziekensacrament zijn als het gevierd wordt met zwaar zieken die nog bewust zijn, omringd door hun familie. Het doet hen beseffen dat het leven zo broos is geworden, dat lijden en beperking steun vragen, ook van Godswege en dat er ooit een einde komt aan het bestaan. Het ziekensacrament geeft uitdrukking aan belangrijke menselijke gevoelens. Er is steeds een moment van wederzijdse dankbaarheid om al het goede dat de zieke levenslang voor familieleden en andere medemensen heeft belichaamd en omgekeerd. Er is een moment van vergeving en het wegvegen van tranen om alles waarmee je zelf de zieke hebt tekortgedaan. Er is een moment van ADEM •TOCHT

19

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor MEI: Christelijke vragen en rituelen rond het levenseinde toezegging van verdere steun en zorg in deze levensfase van afhankelijkheid. Altijd ook is het een moment van afscheid dat mogelijk naderend is. Maar mijn ervaring leert dat het een zó helend gebeuren is, zo troostvol en zo menselijk, dat niets ter wereld het kan vervangen. Vanuit gelovig christelijk oogpunt betekent het ziekensacrament nog veel meer. Mensen in Jezus’ naam zalven op voorhoofd en handen, bidden om vergeving en (innerlijke) genezing en dit alles met het levenseinde aan de horizon, is steeds een sterk verbindend gelovig gebeuren dat een onvergetelijk helende indruk nalaat. Meestal nodigt de priester de familie uit om – nadat hij beide handen in Jezus’ naam boven het hoofd van de zieke heeft uitgestrekt – dit gebaar ook zelf te stellen als een teken van: ‘We laten je nu zeker niet los, kome wat komt’.

Een heel ontroerend en engagerend moment in de viering.

De liturgische woorden die bij de zalving worden uitgesproken klinken als volgt: “Door dit teken van de heilige zalving moge de Heer in zijn liefdevolle barmhartigheid u doordringen met de genade van zijn Geest.

Hij moge u bevrijden uit de macht van de zonde, en u opbeuren, uw lijden verlichten, (u genezing schenken) en u eeuwig leven geven.”

Haast altijd heb ik het meegemaakt dat er nadien tussen zieke en familie een diepe rust intrad. Dat ze van elkaar wisten dat er niets meer te verbergen was. Onlangs vertelde mij nog iemand dat de opa daarna zijn vijf (grote) kleinkinderen een laatste raad gaf: “Ik hoop dat je je leven lang eerlijk zal zijn en dat je nooit iets doet dat nadelig is voor anderen.”

Dat testament zullen zij niet meer vergeten, ook al zullen ze wellicht nooit de kerkelijke betrokkenheid van hun opa evenaren …

20

ADEM •TOCHT

* Onder christenen is het wellicht minder bekend dat het laatste aanbod vanwege de Kerk de communie is. Het is eerder uitzonderlijk dat de stervende mens de communie bewust kan ontvangen. Maar waar het kan, is die laatste communie het voedsel voor onderweg (in het Latijn viaticum), op weg naar de Vader. * De christelijke uitvaartdienst is een ander héél sterk moment in het begeleiden van de afgestorvene ‘ten paradijze’, een gebeuren dat de christelijke hoop vorm en gestalte kan geven. Hoe komt het dat veel mensen die in een crematorium rond de urne een ‘afscheidsplechtigheid’ meemaakten, achteraf een onbevredigd gevoel hebben? Nochtans worden er in woord, lied en beeld persoonlijke herinneringen aan de overledene en zijn of haar levenswijze opgeroepen. Er volgt wellicht ook een moment waarbij je een kaarsje mag plaatsen rond de foto van de afgestorvene. En toch wordt het geheel vaak ervaren als mager en kil.

De rituelen en symbolische handelingen die in de katholieke begrafenisliturgie worden aangereikt verwijzen naar dat ‘cirkelen’ rond het geheim van leven en dood, rond het mysterie van het bestaan. Ze brengen ons tot het ‘geheim’ van een toekomst in God, hoe moeilijk ook om ons die voor te stellen. Het stervensgeheim heeft iets verborgens, iets dat niet bekend is, niet volledig te vatten.

Tevens verwijst het naar een ‘thuiskomen’, naar ‘het heem’, de ‘woonst’ waar je naar toe gaat. “In het huis van mijn Vader zijn veel woningen”, zei Jezus.

De kerkelijke begrafenisdienst wil aan beide

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor MEI: Christelijke vragen en rituelen rond het levenseinde

-

-

-

-

aspecten vorm en uitdrukking geven, daarrond cirkelen in woord en symbool, in traan en lied. Recht doen aan dié concrete mens, aan dat geleefde leven met zijn goede en kwade kanten, jawel. Maar ook aan het geloof dat God trouw blijft aan wie Hij heeft geschapen en dat je niet valt in het niets, maar in zijn Hand.

De christelijke begrafenis omvat mooie rituelen en symboliek die heel wat oproepen van het diepe Geheim van sterven en van het Geborgen zijn in God. Ze worden ons aangeboden; we moeten ze niet uitvinden.

Het ontsteken van de kaarsen bij de lijkbaar door familielieden is een heel zinvolle symboliek. De duiding verloopt dikwijls door te verwijzen naar ‘kwaliteiten’ van de overledene die in haar of zijn leven zijn opgelicht in concrete daden. Bij elke kaars wordt dan iets specifieks aangegeven. Een diepere symboliek is, dat het licht van de Verrezen Heer – voor het eerst ontstoken in het doopsel – nu zeker in dit uur van afscheid mag schijnen rond de lijkbaar.

Maar niemand heeft dit licht in eigen leven altijd laten schijnen, ook duisternis was er en pijn om wat we tegenover de afgestorvene verschuldigd zijn. Die duisternis en pijn worden toevertrouwd aan Gods barmhartigheid: Heer, ontferm u over ons.

De Bijbellezingen – aansluitend bij de persoon van de overledene – drukken de hoop en de verwachting uit dat geen mensenleven verloren gaat. In de homilie probeert de voorganger recht te doen aan de overledene en daarbij aansluitend te verwoorden hoe God dit bestaan tot voltooiing kan brengen.

Heel intiem wordt de viering wanneer op het einde van de dienst de familieleden en de vrienden een kring vormen rond het stoffelijk overschot van de gestorvene. Misschien spreekt iemand nog een persoonlijk afscheidswoord. Daarna wordt

in de besprenkeling met het doopwater en in de bewieroking teken gedaan dat dit leven in God geborgen, zoals de wierookgalmen, ‘ten paradijze’ wordt geleid door Diegene die gezegd heeft: ‘Ik ben de Verrijzenis en het Leven’.

Wat we bij het levenseinde hopen en verwachten, krijgt vorm in de kerkelijke uitvaart. Wens je dat ook voor jezelf? In de toekomst zal je dat wel best tijdig schriftelijk vastleggen via testament of via de keuze die je bij de gemeente bekendmaakt. Anders ben je gewoon overgeleverd aan wat familie en nabestaanden beslissen na je dood…

Comfortelementen voor de praktische regeling en kosten zouden in sommige gevallen wel eens de doorslag kunnen geven.

‘Wat kan je verwachten?’ en hoe spreek je over ‘Wat na dit leven?’

Het christelijk geloof heeft een uitgesproken verwachting over het leven na dit leven. Heel delicaat voor veel mensen is de manier waarop daarover gesproken wordt.

ADEM •TOCHT

21

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Thema voor MEI: Christelijke vragen en rituelen rond het levenseinde Die verwachting is en blijft voorwerp van geloof, hoop en vertrouwen. Nooit zal ze vanzelfsprekend zijn. Boven schreef ik reeds dat spreken in beelden vaak beter overkomt dan de indruk wekken dat je het kan beschrijven. Misschien praat je dan over ‘de andere oever’, ‘de overkant’, ‘daar waar het gras altijd groener is’, of over ‘geborgenheid’ en ‘thuiskomen’. Hoe dan ook, het is een uitdaging om daarvan een voorstelling te maken die recht doet aan het geloof dat God Heer is van leven én dood.

In de geloofsbelijdenis zeggen we: “Ik geloof in de verrijzenis van het lichaam en het eeuwig leven.” Hoe kunnen we ons dat voorstellen? Ook in de tijd van Paulus leefde die problematiek.

Paulus’ antwoord is allereerst gesteund op wat aan Jezus gebeurd is: diens opstanding is de waarborg voor onze opstanding: “Wat we zullen zijn is nog niet geopenbaard, maar we weten dat we aan Jezus gelijk zullen zijn wanneer Hij zal verschijnen, want dan zien we Hem zoals Hij is.” (1 Joh. 3,2) “Hij zal ons armzalig lichaam herscheppen en het gelijkvormig maken aan zijn verheerlijkt lichaam, met de kracht die Hem in staat stelt het heelal aan zich te onderwerpen.” (Fil. 3,21) Paulus vraagt zich af: “Maar hoe worden de doden opgewekt? Hoe zou hun lichaam eruit moeten zien?”

“Dwaas die u bent! Als u iets zaait, moet dat eerst sterven voordat het tot leven kan komen. En wat u zaait heeft nog niet de vorm die het later krijgt; het is nog maar een naakte korrel …” (1 Kor. 15,35-37) Zoals er weinig gelijkenis is tussen de graankorrel en de volle korenplant, zo kunnen we ons niet direct een voorstelling maken van wat het worden zal in de hemel. Ook weer een beeld!

Opgenomen worden in Gods herscheppende liefde is er wel de kern van.

VRAGEN TER BESPREKING 1. Wat heeft je aangesproken in de aangeboden tekst en waarom?

2. Heb je ooit een zinvolle ziekenzalving/ ziekenzegening meegemaakt? Vertel erover. Wat sprak je erin aan?

3. Welke goede ervaring had je met een christelijke uitvaartdienst? Vertel erover. Wat sprak je daarin aan als gelovige boodschap?

4. Hoe ga je zelf om met de zekerheid van het eigen sterven? Hoe voel je je daarbij?

5. Nam je reeds schikkingen in verband met je begrafenis? Waaraan denk je?

6. Stel dat een van je (klein)kinderen je vraagt: “Oma, opa, geloof je in iets ná de dood?”, wat zou je dan antwoorden?

Guido Debonnet, lid van de redactieraad 22

ADEM •TOCHT

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

als ik gestorven ben heeft ze gewenst vier mij niet en ook niet de dood vier HEM die een god van levenden is als ik gestorven ben heeft ze gewenst kleed je niet in het zwart dat ware niet christelijk trek witte kleren aan zing vrolijke lofzangen als ik gestorven ben heeft ze gewenst prijs het leven dat hard is en schoon prijs HEM die een god van levenden is Kurt Marti (vertaling: Piet Thomas) ADEM •TOCHT

23

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Nieuws uit de BEWEGING ADEM-TOCHT Bisdom Antwerpen

maakt haar vrij om “te zien wat God ziet, te horen wat God hoort, te lachen waar God lacht en ook te huilen waar God huilt.”

Over deze andere taal, die Mystiek, hebben we in kleine groepjes van gedachten gewisseld. Boeiend, openbarend, bevrijdend …

We hadden tijd te kort.

Terugblik op de bezinningsdag van 17 november 2016 Het was een hele uitdaging om voor 68 leden van Adem-Tocht het godsbeeld en het engagement van Sölle te belichten. Voor mensen van onze generatie is het niet zo eenvoudig God in ons leven te herkennen als ‘een stil geschreeuw’, dat ons oproept om in verzet te komen tegen onrecht en ons kracht geeft om samen met Hem, met dat stukje van God dat in elk van ons zit, mee te werken aan de verwezenlijking van zijn Visioen.

Zestien jaar nemen we deel aan onze diocesane activiteiten en deze keer voelden we dat bij de overgrote meerderheid van de aanwezigen een nieuw inzicht was doorgedrongen: “In God leven is Hem helpen zijn wereld te helen.”

Wellicht lag de kracht van de getuigenis van Annemie Luyten wel in de gedachte van Sölle: “Ik ben wat ik doe”. Ze vertelde in de voormiddag wat Sölle in haar leven had gedaan. Hoe ze weggroeide van een burgerlijk milieu naar het ontdekken van een God, die haar stuwt naar verontwaardiging over het onrecht in deze wereld en de bezieling van anderen tot verzet daartegen.

Gevoeligheid ontwikkelen voor die God 24

ADEM •TOCHT

Na het middagmaal ging Annemie voort op haar élan. Ze vertelde als stichtster van de ‘De Loodsen’ over haar dagdagelijks werk. Net zoals bij Sölle wordt “deze loods in de doolhof van noden” gedreven door de verontwaardiging over het onrecht aan mensen in de rand. Het werd allemaal heel concreet: lessen Nederlands voor ‘mensen zonder papieren’, straathoekwerk en begeleiding van zware drugverslaafden, voedselbedeling op tientallen plaatsen in de stad, en zoveel meer. Van alle kanten worden vrijwilligers aangetrokken om te overleggen en van elkaar te leren. Buitenstaanders kunnen deelnemen aan ‘Tochten van hoop’ en worden zo mee betrokken in een protestbeweging die opkomt voor rechtvaardige politieke structuren. Wie er meer wil over weten, moet beslist eens een bezoekje brengen aan www.deloodsen.be.

Mensen uit Turnhout en de Noorderkempen herkenden die thema’s en vertelden kort over hun gelijkaardige engagementen.

In kleine groepjes achteraf bleek dat de getuigenis van Annemie veel had verduidelijkt wat mystieke levensbeschouwing is en wat in verzet komen kan doen ook met onszelf: “Ik ben wat ik doe!”

We sloten af met een mooie zinvolle viering, samengesteld en voorgegaan door onze voorzitster. Elk woord was gedragen door een gevoeligheid voor God, die ons vrijmaakt om zijn handen te zijn en deel te worden van zijn helende kracht. Een schat

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

T

Nieuws uit de BEWEGING: Bisdom Antwerpen en Brugge aan citaten van Sölle namen we mee naar huis, we kunnen er in ons leven nog dikwijls naar teruggrijpen.

Dank, Annemie en Mia, het was bezielend en weer supergoed georganiseerd.

Bert en Frieda Cleymans

Komende initiatieven • Vormingsnamiddag: dinsdagnamiddag 7 maart - TPC, 13.30-16.30 uur: over de pastorale tendensen in het bisdom Antwerpen - samen met de voorzitster.

• Ontmoetingsnamiddag: dinsdagnamiddag 16 mei - TPC, 13.30-16.30 uur: met Johan Vrints, stafmedewerker bij ORBIT - over de kansen tot dialoog tussen christenen en moslims.

• Bezinningsdag: donderdag 16 november - Ter Dennen, 9.30-16.30 uur - verkenning van de Franse Madeleine Delbrêl (1904-1964), sociale werkster in Ivry, een communistisch bolwerk aan de rand van Parijs - een stevige uitnodiging om na te denken over ons geloof in de wereld van vandaag.

Bisdom Brugge Vier nieuwe kringen

Te noteren data

Heule: 11 leden, door zr. Riet Devriese Koksijde: 7 leden, door E.H Jan Vanden Berghe Menen: 12 leden, door de heer Rik Vandamme Zillebeke: 8 leden, door de heer Jacques Depuydt Een dikke proficiat en goede vaart.

• Donderdag 23 maart: danknamiddag in Groenhove, Torhout (voor alle kringverantwoordelijken).

• Dinsdag 23 mei: bezinningsdag in Groenhove, Torhout (voor alle kringleden en geïnteresseerden).

• Maandag 9 en dinsdag 10 oktober: ontmoetingsnamiddagen.

Kring Roeselare 4 bij de eerste bijeenkomst van het werkjaar

ADEM •TOCHT

25

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Nieuws uit de BEWEGING: Bisdom Gent

Bisdom Gent Vormingsnamiddag en bezinningsdag Dit jaar zal er geen vormingsnamiddag kunnen plaatsvinden in ons bisdom. De documenten voor de herabonnering en voor de bezinningsdag, die op die dag normaal worden meegegeven aan de aanwezigen, zullen aan de kringverantwoordelijken op een andere manier bezorgd worden.

Onze jaarlijkse bezinningsdag in juni zal wel plaatshebben. Meer info volgt later.

Afscheid Denise Van Houtte en André Simons Met veel spijt heeft Denise haar taak als boekhoudster moeten opgeven. Jarenlang hield ze altijd nauwkeurig alle betalingen in het oog, daarbij bijgestaan door haar echtgenoot André. Wij willen hen oprecht bedanken voor hun enthousiaste inzet voor de beweging en dat meer dan 30 jaar.

Hen vervangen is niet eenvoudig. Duizendmaal dank en het allerbeste gewenst.

Bisdom Mechelen-Brussel Bezinningsdag Nu reeds kunnen we u aankondigen dat de traditionele bezinningsdag dit jaar zal plaatshebben op donderdag 4 mei, en dit zoals gewoonlijk in de abdij van Grimbergen. Gewezen deken van Leuven Jan

Wuyts behandelt het thema “Morgen – bij ons – nog Kerk? Zullen toegewijde leken de Kerk redden?” Verdere gegevens over inschrijving en over het verloop van de dag zullen u later via uw kringverantwoordelijke medegedeeld worden.

Wij gedenken Duffel: Edegem:

Germaine Wuytack Jacques Van Caillie / Rita Denollet / René Veraert Moen: E.H. Henri Verstraete, eerste kringpastor Mortsel: Daniël Claeys Oostende H.-Hart: José Vandenbussche Oudenburg: E.H. Omer Cools Rumbeke Zilverberg: Raf Parent / Jozef Vangheluwe Sint-Kruis: Gilbert Leuridan Wenduine: Antoon Maesen Wilrijk: Karel Vanderheyden Zomergem: E.H. Jan Colpaert 26

ADEM •TOCHT

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ADE ZINVOL VERDER

GAAN

ADEM-TOCHT Tijdschrift van de gelijknamige spiritualiteitsbeweging voor zestigplussers Het tijdschrift verschijnt viermaal per werkjaar: augustus (thema’s september, oktober en november), november (thema’s december, januari en februari), februari (thema’s maart, april en mei), mei (thema juni + kunstbijdrage)

ABONNERING Basislidgeld: Twee huisgenoten:

14 euro.

18 euro.

Bij die lidmaatschapsbijdrage is ook het abonnement op het tijdschrift inbegrepen.

De kringleden betalen hun lidmaatschapsbijdrage altijd via hun voorzit(s)ter.

Sympathisanten kunnen een abonnement (14 euro) op het tijdschrift Adem-Tocht nemen en het bedrag overschrijven op het rekeningnummer Adem-Tocht van hun bisdom (de rekeningnummers vindt u hieronder).

Hier volgen de gegevens per bisdom: BISDOM ANTWERPEN IBAN: BE64 4190 1330 1152 - Adem-Tocht, Spoorweglaan 137, 2610 Wilrijk BISDOM BRUGGE IBAN: BE73 7380 0798 6960 - Adem-Tocht, Bosdreef 5, 8820 Torhout BISDOM GENT IBAN: BE70 2900 2286 3325 - Adem-Tocht, Oudenaardsesteenweg 48, 9000 Gent BISDOM HASSELT IBAN: BE79 0689 0381 7533 - Adem-Tocht, Kamperbaan 108, 3940 Hechtel-Eksel BISDOM MECHELEN-BRUSSEL IBAN: BE13 0014 8665 5039 - Adem-Tocht, Wolvertemsesteenweg 97 bus 2, 1850 Grimbergen REKENINGNUMMER INTERDIOCESAAN IBAN: BE69 4348 1481 7178 – BIC: KREDBEBB Adem-Tocht, Nieuwpoortsesteenweg112G b.3.02, 8400 Oostende

ADEM •TOCHT

27

CHT ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN

Ik heb de hele winter niet geweten dat er van U, diep in dit dode woud, ergens wat goud bedolven lag.

Met lege hand en hart en tot geen offeranden klaar trad ik in ’t bos en vond uw eerste krokus in de zon.

Hij stond zo schitterend op het donkergroene mos, zo enig licht tussen het koude naakte hout, en iets wat ik de ganse winter was vergeten ging weer aan ’t smeulen met een teedre gloed.

Zo stond ik lang gelukkig en verenigd met die kleine krokus in de zon, en wist opeens hoe diep de kleine dingen leven en zei heel simpel: God, hoe mooi.

Paul Verbruggen (1891-1966)e-geen-bouwlamp

28

ADEM •TOCHT

ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT • ADEM-TOCHT ZINVOL VERDER

GAAN