Wprowadzony przez Arthura i DeFillippiego termin „kariera bez granic” zmienia statyczne podejście do kariery na rzecz dynamicznego. Kariera staje się otwarta, bardziej zróżnicowana, mniej poddająca się kontroli i słabiej ustrukturyzowana. W znacząco większym stopniu budowana autonomicznie przez pracownika.
Rozumienie kariery Tytułowy termin jest powszechnie stosowany. Jednak jego potoczna konotacja jest wąska, a nadto zabarwiona negatywnie. Takie określenia jak „robić karierę” czy „karierowicz” przywodzą na myśl działania tyleż skuteczne co wątpliwe etycznie lub wręcz nienależne, jeśli chodzi o ich skutek. Takie rozumienie kariery jest w polskim społeczeństwie najbardziej rozpowszechnione, odrywając ten termin od jego kluczowego wyjaśnienia. Z czasem, za pośrednictwem wiedzy naukowej, pojęcie kariery zaczęło nabierać sensu wynikającego z utrwalonej już w literaturze anglojęzycznej refleksji nad indywidualnym rozwojem. Definiowanie kariery może być podjęte z rozmaitych perspektyw. W literaturze dominują cztery. Pierwsza, o charakterze socjologicznym, wiąże karierę z możliwościami, jakie daje przynależność do określonej klasy/grupy społecznej. Druga ma charakter psychologiczny i wiąże karierę z pewnymi cechami jednostek i ich implikacjami zawodowymi. Trzecia, chronologicznie młodsza, ma charakter psychosocjologiczny. W tym ujęciu kariera przebiega etapami, wyznaczonymi przez wybory związane z pracą zawodową i kroki rozwojowe. Ostatnia perspektywa jest stricte psychologiczna i sprowadza się do szeroko rozumianego kierunku nadanego życiu i rozwojowi jednostki oraz związków kariery z różnymi, istotnymi, obszarami jej aktywności. Wymienione perspektywy budzą jednak wątpliwości, wynikające z pominięcia pewnych istotnych kwestii, kluczowych w rozwoju niektórych jednostek (np. władza, dobrobyt, dostępność pracy i jej dystrybucja w społeczeństwie i in.). Stąd szersze poszukiwania wyjaśnienia fenomenu kariery, wiążące jego rozumienie ze specyfiką dyscyplin naukowych. Na gruncie psychologii kariera jest widziana jako wybór i realizacja określonej profesji, powołania. Także w duchu psychologii wyjaśnia się karierę jako sposób samorealizacji. Wyjaśnianie kariery na gruncie psychologii społecznej ujmuje ją jako wypadkową specyficznych wymagań pełnionej roli społecznej i/lub zawodowej i jej efektów psychologicznych. Mówiąc lapidarnie, chodzi tu o wpływ wykonywanego zawodu na indywidualne cechy jednostki. Kariera
14
W górę – to jedyna droga!
widziana socjologicznie jest konfiguracją ról społecznych i zawodowych jednostki (kształtująca się rola społeczna) lub określonym indywidualnie wzorcem mobilności społecznej. Z antropologicznej perspektywy kariera jest widziana jako etapowe, związane z rytuałami i ceremoniami osiąganie dorosłości. Interpretacja ekonomiczna terminu „kariera” jest wiązana z rynkiem pracy i postrzegana jako odpowiedź na jego wymagania. Nauki polityczne podnoszą w rozumieniu kariery kwestie władzy, prestiżu, autonomii. Także historia i geografia mają swoje wykładnie kariery. Ta pierwsza interpretuje karierę w kontekście wybitnych jednostek i zdarzeń wywierających swój wpływ na indywidualne losy. Ta druga zaś dostrzega znaczenie uwarunkowań geograficznych (klimat, bogactwa naturalne itp.) dla pojawienia się możliwości indywidualnego rozwoju, a następnie dla samego rozwoju. Problem definiowania kariery występuje od samych początków refleksji nad indywidualnym rozwojem. Najpełniejszy przegląd sposobów definiowania kariery znaleźć można w prekursorskiej książce Douglasa T. Halla, wydanej w 1976 r., a zatytułowanej Careers in Organizations. Obecnie książka ma status podręcznika źródłowego. Od czasu jej wydania datuje się też początek naukowej refleksji nad karierami jednostkowymi. D.T. Hall sprowadza rozumienie terminu „kariera” do następujących ujęć: 1. Kariera rozumiana jako określona profesja lub zawód. Jest to kariera opisywana następstwem stanowisk, polegająca na kumulowaniu wiedzy i doświadczenia z góry określonego wymogami kolejnego stanowiska pracy w hierarchii organizacyjnej. 2. Kariera rozumiana jako zaawansowanie, czyli uzyskiwanie „czegoś więcej” w zakresie, który jest dla jednostki ważny (np. wynagrodzenie, prestiż, stanowisko, władza i in.). 3. Kariera definiowana jako sekwencja prac wykonywanych przez jednostkę w toku jej życia zawodowego. Określa indywidualną historię zawodową, z unikatową dla niej sekwencją kolejno obejmowanych prac, zawodów, stanowisk. Dotyczy zatem jedynie osób, które wykonują pracę zawodową. W tym rozumieniu osoby niepodejmujące pracy zawodowej kariery nie rozwijają. 4. Kariera rozumiana jako sekwencja doświadczeń jednostki związanych z pełnioną przez nią rolą. Kształtujące się doświadczenie jednostki, wynikające z podejmowanych przez nią ról życiowych, prowadzi do unikatowego, jednostkowego wzorca rozwoju, mającego stricte subiektywny charakter. Zaproponowane przez Halla ujęcia terminu „kariera” wymagają uzupełnienia o kategorię kariery subiektywnej