Bunong Musical Instruments
ឧបករណ៍តន្រ្ប ើ ភាគតច តី ុរាណរបស់ជនជាតដិ �ម ិ ព្នង ឧបករណ៍ តន្រ្ប តី ុរាណរបស់ជនជាតិដ�ើមភាគតិចព្នង ដ�ើរតួរយ៉ាងសំខាន់កងជី ំ របស់ពួកគេ។ កាលណាប�ើការប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ តន្រ្ទា តី ងនោះ ំ មិនបានសម ្នុ វភាពរស់នៅប្រចាថ្ងៃ
ស្របត្រឹមត្រូវទៅតាមលក្ខណៈប្រពៃណី ទ ំន�ៀមទម្លាប់របស់ពួកគេទេ វាអាចធ្វឲ ើ ្យសមាជិកនៅកងក្រុ មគ្រួសារ ឬនៅកងសហគមន៍ របស់ពួកគេមានជំង។ ឺ វាជាហេតុធ្វឲ ើ ្យជនជាតិព្ន ្នុ ្នុ
ងមានជំន�ឿថាឧបករណ៍ ទាងនោះមានវិ ំ ញ្ញាណសន្ត ធិ នៅជាមួយពួកវា។ កម្មវិធីប្រពៃណី មួយចំនន ួ គឺចាបាច់ ំ ត្រូវតែប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ ទាងនេះ ំ ហ� ើយឧបករណ៍ មួយចំនន ួ ជនជាតិដ�ើម ភាគតិចព្នងត្រូវមានរ�ៀបចំពិធីសែនឧបកិច ្ច ដ�ើម្បីជាការជម្រាបជូនដល់ព្រលឹង/វិ ញ្ញាណក្ខន្ធជីដូនជីតារបស់ម្ចាស់ឧបករណ៍ និងព្រលឹងរបស់ឧបករណ៍ តន្រី្តជាមុនសិន មុននឹងយក ឧបករណ៍ ទាងនេះមកប្រើ ំ ប្រាស់។ តែទោះបីយង ៉ា ណា ឧបករណ៍ តន្ត្ម រី ួយចំននបាន ួ ដ�ើរតួយង ៉ា សំខាន់ ដែលជួយញុាងឲ្យកម្ម ំ វិធីកាន់តែមានភាពអ៊ូ អរ និងសប្បាយរីករាយផងដែរ។ ឧបករណ៍ តន្រ្ប តី ុរាណរបស់ជនជាតិពង ្ន មាន៦ប្រភេទ ដូចជា៖
១. មាននុង៖ នុងធំ(ត្រែធំ) និង នុងតូច(ត្រែតូច) ២. ម្ពាត់ (ត្រែភ្លេង) ៣. រ៉ា ណ្ហូ ម(ខយ) ្លុ ៤. ចឹង (ឃ្មោះ) ៥. ហ ្គង (គង) ៦. គងរ៉េង(ចាប៉ីឃ្លោ ក) ឧបករណ៍ នីមួយៗត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅកងគោលបំ ណង និងកម្មវិធីជាក់លាក់រ�ៀងៗខ ្លួន។ ឧបករណ៍ តន្រ្ទា តី ងអស់ ំ របស់ជនជាតិដ�ើមភាគតិចព្នង គឺសទ ុ ្ធតែមានឈ្មោះជាភាសា ្នុ
ជនជាតិពង ្ន ហ� ើយមិនមានផ្នែកណាមួយនៃឧបករណ៍ តន្រ្ទា តី ងនោះជាភាសាខ្មែរឡ� ំ ើយ។ ឧបករណ៍ មួយចំនន ួ គឺផលិតដោយជនជាតិពង ្ន ដែលមានដូចជា នុងធំ នុងតូច រ៉ា ណ្ហូ ម ម្ពាត់ គងរ៉េង។ រីឯ ចឹង និងហ ្គង ត្រូវបាននា ំចូលពីខាងក្រៅ។
ិ៍ ងធំ (ត្រែធំ) មិនអាចយកមកប្រើ ឬលេងកងពិ ឧបករណ៍ ខ ្លះ ជាអាថទ នុ ំ ពណ៌ បានឡ� ើយ ព្រោះវាជាតំណមសម្រាប់ជនជាតិ ្នុ ធីធម្មតាដូចជាពិធីរ�ៀបអាពាហ ៍ពិពាហ ៍ ឬពិធីតាងពិ
ព្នង។ដោយឡែក រ៉ា ណ្ហូ ម នុងតូច គងរ៉េង ម្ពាត់ ហ ្គង ចឹង អាចយកមកប្រគុលេ ំ ងកងកម្ម វិធីទាងនេះបាន។ ំ ្នុ
Bunong traditional musical instruments play a very important role in their daily life. If these instruments are not used in the proper way in accordance with Bunong tradition, it causes people in their family or their community to become sick. This is the reason why Bunong people believe that “there are spirits residing in those instruments”. Some traditional events have to make use of these musical instruments and some of these instruments have to have a celebration ceremony for either the spirits of these instruments or the spirits of their ancestors who owned these instruments before they can be used. Nevertheless, some instruments are used to spur Bunong parties to be happier events. There are 6 types of Bunong musical instruments, they are: 1.
Nong: small Nong and big Nong
2. Mapoartt 3. Rahome 4. Choeng 5.
Gong, and
6.
Kong Reng
Each instrument is used in specific ceremonies and they each have their own function. The instruments are named in the Bunong langauge, none of them are named in Khmer. Nong, Mapoartt, Rahome and Kong Reng are produced by Bunong people. Choeng and Gong are imported. Big Nong can’t be used in the normal ceremonies such as weddings or exhibitions because it is a taboo of the Bunong people. But the other 5 instruments can be played in these normal ceremonies. Choeng, Gong and Nong are believed by Bunong people to have spirits residing in them. These three type of Bunong musical instrument can’t be play without first having a celebration ceremony for them. Some instruments can be played by one person such as the Rahome, Kong Reng, Mapoartt, small Nong and big Nong but some have to have a band of 6, 8 and 12 people to play them, such as Choeng which needs to be played by 6 people and Gong which needs to be played by 6, 8 or 12 people. Some instruments can be played alone or played together with other instruments in the ceremony. But some instruments have to be played alone. There have been some changes in how Bunong musical instruments are used now compared to how they were used in the past.. Some instruments were not used in Bunong ceremonies. For instance, during the rice collecting season, gongs had been played while Bunong people were travelling from their farm to their home and even when they were resting on the way back home. Then, more recently Bunong people haven’t used the gongs. Moreover, some instruments were used only for entertainment purposes in their traditional events such as rice ceremonies, weddings, happy new year etc.,. They were never played for or shown to tourists like they are today. Furthermore, some melodies have been lost or forgotten. Pech Pel, which is played by Kong Reng, for example has been lost. Some instruments, such as big Nong and Mapoartt are not produced because there is no longer anyone who knows clearly how to produce it. There are not many people who can use them correctly and it has been hard to find them recently. This loss could be because the elders didn’t have enough time to play them as they were too busy with their farm work and this knowledge has never been documented or recorded before. But recently we have continued documenting, preserving and practicing this knowledge. Bunong’s musical instruments are completely different from Khmer’s and they can’t be played mixed together with Khmer’s musical instruments.
ឧបករណ៍ តន្ត្ម រី ួយចំនន ួ ត្រូវបានជនជាតិពង ្ន ជ�ឿជាក់ថាមានវិ ញ្ញាណសន្ត ធិ នៅកង ំ នអាចយកទៅលេង ្នុ នោះ ដែលមានដូចជា ចឹង ហ ្គង នុង ដោយសារឧបករណ៍ ទាងនេះមិ
ឬប្រគុដំ ោយមិនមាន ការសែនព្រេនបានឡ� ើយ។ ឧបករណ៍ ខ ្លះត្រូវការអ្ន កប្រគុតំ ែម្នាក់ប៉ុណ្ណោះ តែឧបករណ៍ ខ ្លះក៏ត្រូវការមានសមាជិក ជាក្រុមដ�ើម្បីប្រគុផ ំ ងដែរ។
ឧបករណ៍ តន្ត្ប រី ុរាណរបស់ជនជាតិដ�ើមភាគតិចព្នង ដែលអាចប្រគុតំ ែម្នាក់បានមាន ដូចជា រ៉ា ណ្ហូ ម គងរ៉េង ម្ពាត់ និងនុងធំ នុងតូច។ ហ� ើយសម្រាប់ចង ឹ វិ ញ គឺវាត្រូវការមនុស្ស
ចំនន ួ ៦នាក់ទ� ើបអាចប្រគុវា ំ បាន។ រីឯហ ្គង គឺត្រូវការអ្ន កប្រគុព ំ ី៦ ទៅ១២នាក់។ ឧបករណ៍ មួយចំនន ួ អាច ប្រគុំ តែឯកឯងបាន ហ� ើយក៏ អាចប្រគុច ំ ល ូ គ្នា ជាមួយឧបករណ៍ ដទៃៗទ�ៀត ដែរ។
ការប្រើប្រាស់ឧបករណ៍ តន្ត្ប រី ុរាណ របស់ជនជាតិដ�ើមភាគតិចព្នងកាលពីជនាន ំ ម ់ ុន និងបចប្បន្ន មានការផ្លាស់បតូរមួ ្ យចំនន ួ ផងដែរ។ ឧបករណ៍ តន្រ្ម តី ួយចំនន ួ មិនត្រូវបាន ្ចុ
យកមកប្រើប្រាស់នៅកងកម្ម វិធីរបស់ជនជាតិពង ្ន ទេ។ ជាឧទាហរណ៍ នៅខែប្រមូលផលស្រូវ គង ត្រូវបានប្រគុំ ឬក៏លេង នៅពេលដែលពួកគេធ្វដ ើ ណ� ំ ើ រពីចម្ការ រហ ូតដល់ផ ្ទះ។ ្នុ នៅពេលដែល គេសម្រាកកងពេលធ្វ ដ ើ ណ� ំ ើ រនៅតាមផវគេក៏ អាចប្រគុលេ ំ ងដែរ។ ដោយឡែក នាពេលបចប្បន្ន គឺមិនមានការប្រគុបែ ំ បនេះទ�ៀតទេ។ ម្យ៉ា ងវិ ញទ�ៀត ្នុ ្លូ ្ចុ
ការប្រគុឧ ំ បករណ៍ តន្ត្ប រី ុរាណ របស់ជនជាតិដ�ើមភាគតិចព្នងនេះសម្រាប់ការរាំកសា ំ ន្តសប្បាយនៅកងពិ ្នុ ធីសែនស្រូវ ពិធីរ�ៀបអាពាហ ៍ពិពាហ ៍ បុណ្យចូលឆ្នា ំ និងពិធីផ្សេងៗប៉ុណ្ណោះ ដោយពួកគេមិនបានប្រើសម្រាប់ ជាការសម្តែងជូនឲ្យភ្ញៀវទស្សនានោះទេ ជាពិសេសការសម្តែងជូនឲ្យភ្ញៀវទេសចរណ៍ មកទស្សនាកំសាន្តដូចសព្វថ្ងៃនេះទេ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ
បទភ្លេងមួយចំនន ួ គឺមិនមានអ្ន កចេះប្រគុនំ ោះទេ ដូចជាបទពេចពេល ដែលគេប្រើគងរ៉េងដ�ើម្បីប្រគុវា ំ ។ ឧបករណ៍ មួយចំននទ� ួ ៀតដែលមានដូចជា ត្រែធំ និងម្ពាត់ គឺមិនមានអ្ន កផលិត និងមិនសូវមានអ្ន កចេះប្រើ ហ� ើយមិនងាយរកបានទេ នាពេលបចប្បន្ន នេះ។ ដោយសារមិនសូវមានអ្ន កប្រើប្រាស់ និងមិនសូវមានអ្ន កចេះផលិត។ ្ចុ
ការបាត់បង់ទាងនេះវាអាចបណ្តា ំ លមកពី ចាស់ៗពីជនាន ំ ម ់ ុនមិនសូវមានពេលគ្រប់គ្រានស ់ ម្រាប់លេង ឬប្រគុំ ព្រោះពួកគាត់រវល់ការងារ និងស្រែចម្ការ ដូច្នេះទ� ើបឧបករណ៍
តន្ត្ទា រី ងនេះមួ ំ យចំននត្ ួ រូវបានបាត់បង់ ហ� ើយណាមួយសម័យនោះមិនសូវមានគេរក្សា ឬអនុវត្ត។ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃនេះ គឺនៅមានការថែរក្សា បន្តអនុវត្ត និងអភិ រក្សរប�ៀបនៃការប្រើ ប្រាស់ឧបករណ៍ ទាងនេះ។ ំ
សម្រាប់ឧបករណ៍ តន្រ្រតី បស់ជនជាតិដ�ើមភាគតិចព្នង និងឧបករណ៍ តន្រ្រតី បស់ខ្មែរគឺមិនដច ូ គ្នាទេ គឺវាខ ុសគ្នាច្រើនណាស់។ ឧបករណ៍ តន្រ្រតី បស់ជនជាតិដ�ើមភាគតិចព្នងមិនអាច
ប្រគុំ ចូលជាមួយឧបករណ៍ តន្ត្ររី បស់ខ្មែរបានទេហ� ើយក៏មិនធ្លា ប់មានដែរ។
Bunong Musical Instruments Nong:
ឧបករណ៍តន្រ្ប ើ ភាគតច តី ុរាណរបស់ជនជាតដិ �ម ិ ព្នង នុង (ត្រែ)៖
នុង មានពីរប្រភេទ គឺនង ុ តូច និងនុងធំ ហ� ើយវាត្រូវបានប្រើប្រាស់នៅក្ងពិ ី ច់ដោយឡែកពីគ្នា។ នុងត្រូវការមនុស្សតែម្នា ក់ប៉ុណ្ណ ោះមកប្រគុំ ហ� ើយ នុ ធដា
វាអាចប្រគុតំ ែឯកឯងក៏បានសម្រាប់នង ុ ធំ ដោយឡែកនុងតូចអាចប្រគុតំ ែឯកឯងក៏បាន ឬប្រគុលា ំ យជាមួយឧបករណ៍ តន្រ្ដ តី ទ៏ ៃៗទ�ៀតក៏បាន ដូចជា ចឹង
និងហ ្គង។ ជនជាតិដ�ម ើ ភាគតិចព្នង ជ�ឿថា មានព្រលឹង វិ ញណ ្ញ សន្ធិតនៅក្ងនុ ំ ត្រូវមានការសែន នុ ង ដូច្នេះមុនពេលពួកគេយកឧបករណ៍ នេះមកប្រគុំ គឺចាបាច់ ឧបកិចដ ្ច ល់ឧបករណ៍ នេះសិន ដោយប្រើប្រាស់ មាន់១ក្បាល និងស្រាពាង១ពាង។ នុងតូច (ត្រែតូច)៖
នុងតូចជាឧបករណ៍ តន្ត្រី ដែលផលិតអំ ពីស្នែងសត្វក្របី ដែលគេកាត់យកផ្នែកខាងចុងស្នែង ដែលមានប្រវែងប្រហែល១០ស.ម។ វាអាចយកមកប្រគុ/ំ
ផ លុំ្ ក្ងពេលណាក៏ បាន ហ� ើយក៏មិនប្រកាន់ពេលវេលាដែរ។ នុងត្រូវបានយកទៅប្រើប្រាស់/ផក្ វិធ ី សែនស្រូវ និងពេលធ្វើចម្បាំងឈ្នះ។ នុ លុំ្ ងកម្ម នុ
នៅក្ងពិ ី នស្រូវនេះ ជនជាតិពង ្ន កាប់គោ ក្របី ជ្រូក ពិសារស្រា ហ� ើយនុងតូចគឺត្រូវបានយកមកផក្ មិនតែប៉ុណ្ណ ោះ នុ ធសែ លុំ្ ងពេលនេះ។ នុ មុននឹងនា ំគ្នា កាប់គោ ក្របី នេះគេក៏មានរ�ៀបចំពិធម ី ួយទ�ៀតយង ៉ា គគ្រឹកគគ្រេង ដោយមានក្មេងចាស់ប្រុស ស្រី ជួបជុគ្ ំ នាលេងសប្បាយរីករាយណាស់
ហ� ើយពេលនោះដែរពួកគេក៏មានកាប់ឬស្សី (ប្រភេទម្យ៉ា ង) កាប់ដ�ម ើ ឈ�ើធ្វរើ ូ បកូនមនុស្សតូចៗ និងរូ បមនុស្សផងដែរ កាប់ដ�ម ើ ឬស្សីក្រែតូចមួយ ដោយក្ង នុ ពេលនោះពួកគេគ្នា នា ំគ្នា ពិសារស្រាជុគ្ ំ នា និងយកនុងមកផកំ ី រ។ ស្របពេលជាមួយគ្នានោះ បងប្អូន ពូ មីង ប្រុស ស្រីខ ្លះទ�ៀតនា ំគ្នា វាយចឹង លុំ្ ដរកម្មវិធដែ ដ�ើរជុវំ ិ ញក្របី ហ� ើយនុងក៏ផ លុំដែ ្ រ តាងពី ំ ក្បាលប្រលប់រហ ូតទល់ភលឺ្។ នុងតូចអាចផបាន១បទ គឺ៖ បទសែនស្រូវ។ លុំ្
នុងធំ (ត្រែធំ)៖
នុងធំ ជាឧបករណ៍ តន្ត្រី ផលិតអំ ពីស្នែងសត្វក្របី ដែលគេកាត់យកផ្នែកខាងចុងស្នែង ដែលមានប្រវែងប្រហែល២០ស.ម។ វាអាចត្រូវបានយកមក
ប្រគុ/ំ ផ លុំ្ ក្ងពេលណាក៏ បាន ហ� ើយក៏មិនប្រកាន់ពេលវេលាដែរ។ នុងធំត្រូវបានប្រើសម្រាប់ពិធទ ី ិញដំរី ទាក់សត្វដរំ ី និង កាត់ភលុ្កដំរ។ ី ខាងក្រោមនេះ ជាឧទាហនុ រណ៍ នៃការប្រើប្រាស់នង ុ ធំសម្រាប់ពិធទា ី ក់សត្វដរំ ៖ី ពេលគេទៅទាក់សត្វដរំ ក ី ងព្រៃបានហ� ើយ គេក៏ត្រលប់មកផ ្ទះវិ ញ។ មុននឹងទៅផ ្ទះគេប្រើចម្ងាយប្រហែល នុ្ ១០០ ទៅ ២០០ម៉ែត្រពីផ ្ទះ គេក៏យកនុងនោះមកផ លុំដ� ្ ម ើ ្បីប្រាប់អ្នកផ ្ទះឲ្យដឹងជាមុន។ ចំណែកប្រពន្ធកន ូ នៅផ ្ទះវិ ញពេលដែលឮសម្លេងនុងនេះហ� ើយក៏
ប្រញាប់រ�ៀបចំរបស់របរដូចជា អង្ករមួយចាន ទានក្រមួនមួយដ�ើម និងនំចណ ំ ី ជាច្រើនរួ ចជាស្រេចហ� ើយ។ រីឯខាងប្ដីវិញក៏នា ំដំរដ� ី រើ បណ្តើ រ ផនុ លុំ្ ងបណ្តើ រ។
រហ ូតដល់ប្រហែល៥០ម៉ែត្រពីផ ្ទះ គេក៏ឈប់ដ�រើ ហ� ើយក៏រកកន្លែងចងដំរទី ៅនឹងដ�ើមឈ�ើមួយ ទ� ើបយកសម្ភារៈដែលប្រពន្ធនបាននៅឯផ ្ទះចាទា ំ ងអស់ ំ មក
សែនដំរនោះទ ី ៅ។ នៅពេលនោះ នុងគេឈប់ប្រើហ� ើយ ដោយគេយកចឹង និងហ ្គងមកវិ ញ។ ក្មេង ចាស់ ប្រុស ស្រី កម្ល ោះ ក្រមុំ នា ំគ្នាហ ូបស្រា វាយចឹង ហ ្គង
There are two types of Nong- small Nong and big Nong. They are used in different ceremonies. In general, Nong needs to be played/blown by only one person. Big Nong has to be exclusively played alone. Small Nong can either be played alone or with the other musical instruments such as Choengs and Gongs. Bunong people believe that “there are spirits residing in the Nong”. Thus they have to celebrate a ceremony for the Nong before they can use it. In this celebration ceremony they use the blood of one chicken and a jar of jar wine to sacrifice for the spirits. Small Nong: The small Nong is produced from the upper part of a buffalo’s horn. Its length is around 10 centimeters. It can be played/blown anywhere and at anytime. It can be played in the rice ceremony and when they win the war. In the rice ceremony, Bunong people kill cows, buffalos, pigs and drink jar wine. The small nong is played at that time. Additionally, Bunong people happily gather with their relatives before killing these animals. At that time bamboo tree and tree are cut and carved in the shape of the adults/children. They also drink the wine of jar wine and they blow the small Nong at that time. People also play the Choeng, dance and walk around the buffalo from the evening until early morning. Small Nong can be played for one melody. It is called “rice ceremony”. Big Nong: The big Nong is produced from the upper part of a buffalo’s horn. It is around 20 centimeters long. It can be played/blown anywhere and at anytime. This instrument is used in the ceremony for buying an elephant, catching an elephant and for cutting elephant ivory. Here’s how Bunong people use the big Nong in the ceremony for catching an elephant: a man will blow the big Nong when he is on the way back home, around 100-200 meters from his home, after going to catch an elephant in the forest. This is to inform his family about his return with an elephant. Once his family hears the sound of the big Nong, they rush to prepare and get ready with one bowl of rice, a wax candle and some cakes. Then the man walks the elephant home while he is blowing his big Nong. He will stop when he is around 50 meters from his house and look for a tree to tie the elephant to. Then they will use the one bowl of rice, a wax candle and some cakes to perform the ceremony for the elephant. During this time the big Nong is not used anymore but they will play gongs and Choengs. All the villagers play gongs and Choeng and dance together happily all through the night to welcome the new elephant. The big Nong can’t be used in a normal ceremony such as a wedding or an exhibition. The big Nong can be played for one melody. It is called “catching elephant”.
រាំលេងយ៉ាងសប្បាយរីករាយដ�ើម្បីកដ ំ រដំររី ហ ូតទល់ភលឺ្។ ហ� ើយនុងធំនេះដែរ គឺជាប្រភេទឧបករណ៍ មួយដែលគេមិនអាចយកមកប្រើ ឬលេងក្ងពិ ី ម្មតា នុ ធធ ដូចជាពិធរ� ី ៀបអាពាហ ៍ពាហ ៍ ឬពិធតា ី ងពិ ំ ពណ៍ នោះទេ។ នុងធំអាចផបាន ១ បទ គឺ៖ បទទាក់សត្វដរំ ។ ី លុំ្
Bunong Musical Instruments Mapoartt:
ឧបករណ៍តន្រ្ប ើ ភាគតច តី ុរាណរបស់ជនជាតដិ �ម ិ ព្នង ម្ពាត់ (ត្រែភ្លេង)៖
ម្ពាត់ជាឧបករណ៍ តន្រ្ដតី ែលផលិតអំ ពីឬស្សីបំពង់ ដែលមានទ ំហ ំប៉ុនៗមេដៃ ចំនន ួ ៦ដ�ើម ប្រវែងពី៣០ស.ម ទៅ៥០ស.ម និងឃ្លោ ក ក វែងមួយ។ ម្ពាត់ត្រូវការមនុស្សតែម្នាក់ប៉ុណ្ណ ោះ ដ�ើម្បីប្រគុ/ំ ផ ្លុំ ដោយមិនប្រកាន់ពេលវេលា។ ការដែលគេផ ្លុំ ឬប្រគុវា ំ ឡ� ើងនេះ មិនចាបាច់ ំ សែនព្រេនឲ្យវាដូចជា ឧបករណ៍ ផ្សេងៗនោះទេ។ វាត្រូវបានគេប្រើ ឬផ ្លុំ នៅពេលទ ំនេរពីការងារ ជាពិសេសការកំសាន្តអារម្មណ៍ និង ការបំពេរកូនចៅនៅកងផ រឹ តែប៉ុណ្ណឹងទេវាអាចបំពេរអារម្មណ៍អ្នករស់នៅជិត ្នុ ្ទះ។ មិនត្ម ខាង របស់យ� ើងទ�ៀតផង។ ហ� ើយឧបករណ៍ នេះដែរ ប�ើសម្រាប់អ្នកចេះប្រើ ឬប្រគុវា ំ បាន យ� ើង អាចផ ្លុំឆ្យ ើល ឆ្លងគ្នា បានតាមរយៈ ឧបករណ៍ នេះពីផ ្ទះមួយទៅផ ្ទះមួយ ដូចជាការបបួលគ្នា ផឹកស្រា ដ�ើរលេង ការសួរសុខទ ុក្ខគ្នាទៅវិ ញទៅមក។ ប�ើគេផ ្លុំនៅពេលព្រឹកព្រលឹមវិ ញ គឺដ�ម ើ ្បីដាស់កន ូ ឲ្យចៅក្រោកដា ំបាយសម្លរជាដ�ើម។ ហ� ើយការដែលគេប្រគុវា ំ នេះដែរ គឺដ�ម ើ ្បី កំសាន្តអារម្មណ៍ ព្រោះពីសម័យមុនគេអត់មានធុងបាស ឬឧបករណ៍ ទ ំន�ើបៗ ដូចសម័យបច្ប្បន្ននេះឡ� ើយ។ ហ� ើយសព្វថ្ងៃ ចុ ឧបករណ៍ ភ្លេងនេះ ស្ទើតែបាត់បង់អស់ហ� ើយដែរ។ អ្ន កដែលចេះលេង ឬប្រគុវា ំ ក៏មិនសូវមានច្រើនដែរ ព្រោះមិនសូវមានអ្ន កនិយមចូលចិត ្តប្រើប្រាស់វាដែរ ដោយសារតែមានឧបករណ៍ តន្ត្ស រី ម័យចូលមកច្រើន។ អ្ន កដែលចេះផលិតឧបករណ៍ នេះ មានតិចតួចណាស់ដែរ។ ម្ពាត់អាចផ ្លុំបាន ១បទ គឺ៖ បទ កំសាន្តអារម្មណ៍។
Mapoartt is produced from 6 bamboo stems which have a diameter of 1.5 centimeter and a length from 30-50 centimeters, and a long-necked gourd. Mapoartt can be played by one person and it can be played anywhere and at anytime. It is not required to perform a ceremony before using this instrument. It is used when people are free from their work especially for entertainment purposes and to sing a lullaby for a baby (when they are put down to sleep). This instrument can be played in order to call from one home to another home, to ask how their neighbors are doing or to invite their neighbors to drink jar wine, if people know how to play it well. If it is blown in the morning, it means that they wake their children up to cook rice and food. So this instrument is blown for entertainment only because in the past we didn’t have modern speakers like in recent days. Not many of these instruments still exist and there are not many people who know how to use them or make them because people don’t like to use them and they prefer the modern musical instruments. Mapoartt can be played for one melody. It is called “entertainment.”
Bunong Musical Instruments Rahome:
ឧបករណ៍តន្រ្ប ើ ភាគតច តី ុរាណរបស់ជនជាតដិ �ម ិ ព្នង រ៉ា ណ្ហូ ម (ខយ)៖ លុ្
រ៉ា ណ្ហូ មជាឧបករណ៍ តន្រ្ដតី ែលផលិតអំ ពីឬស្សី។ វាមានប្រវែងប្រហែលស.ម៣០ ទៅ៣៥ស.ម និងមានរន្ធ៦។ រ៉ា ណ្ហូ មអាចប្រគុតែ ំ ឯកឯងបាន ឬក៏ប្រគុលា ំ យជាមួយឃ្ម ោះ គងរ៉េង និងម្ពាត់កបា ៏ ន។ វាជាឧបករណ៍ ភ្លេងមួយបែប ដែលជនជាតិ ដ�ើមភាគតិចព្នង និយមចូលចិត ្តប្រើ វាតាងពី ំ បុរាណមកម្លេះ។ ប្រជាជនជនជាតិដ�ភា ើ គតិចព្នង និយមប្រើប្រាស់ និងផវាបានគ្រប់ ពេល លុំ្ និងគ្រប់ទ ីកន្លែងដោយមិនប្រកាន់ ឬដោយមិនចាបាច់ ំ ធ្វព ើ ិធីសែនព្រេនដូចឧបករណ៍ ភ្លេងផ្សេងៗ ឡ� ើយ។ រ៉ា ណ្ហូ មនេះ គេប្រគុំ ឬលេងផវា លុំ្ នៅពេលសម្រាកពីការងារ ដ�ើម្បីជាការកម្សាន្តអារម្មណ៍ ពេលបំពេរកូនចៅ ពេលចាចាបស៊ី ំ ស្រូវ ពេលមានពិធីជប់ល�ៀងបងប្អូននង ិ ពិធីសែនស្រូវ។ ចំណែកឯកងពិ ំ ដោយរួ មជាមួយបទ ្នុ ធីបុណ្យចូលឆ្នា ំ និងបុណ្យសែនអ្ន កតា គេច្រើនតែប្រគុវា ចម្រៀងតេតតាវេវរបស់ជនជាតិដ�ម ើ ព្នង។ នៅរដូវស្រូវផ្លែឬស្រូវទ ុំ គេប្រគុំ ឬផវានៅល�ើ ខ ្ទម លុំ្ ដ�ើម្បីចាចាបដែលមកស៊ី ំ ស្រូវ ជាពិសេសនៅពេលខែភ្លឺ។ ហ� ើយពេលខ ្លះគេអាចប្រើ ឬផរ៉ា ការទៅចាប់ត្រី ជញ្ជាត់ត្រី លុំ្ ណ្ហូ មផងដែរ នៅពេលដែលពួកគេទៅដ�ើរកម្សាន្តលេងកងព្រៃដូចជា ្នុ ជាពិសេសពួកកម្ល ោះក្រមុំនៅពេលដែលពួកគេទៅដ�ើរលេងកម្សាន្ត។ រ៉ា ណ្ហូ មអាចផបាន ២បទ ដូចជា៖ បទបំពេរកូនចៅ និង បទចាចាប។ ំ លុំ្
Rahome is produced from a bamboo stem. Its length is from 30-35 centimeters. Rahome can be played alone or played together with Kong Reng and Mapoartt. Bunong people have liked to use the Rahome since a long time ago. It can be played anywhere and at anytime. Bunong people are not required to perform a ceremony for Rahome before using it. It is used when people are free from their work especially for entertainment purpose and to sing a lullaby for a baby (when they are put down to sleep). It is also blown when Bunong people guard their rice farm from the birds, for parties and for rice ceremonies. Bunong people also play the Rahome with the Tetavav song during their ceremony for happy new year and their ceremony for Nak Ta. Additionally, it is also blown when people go to visit the forest, catch fish, scooping up fish and especially when the women and men go for a walk. The Rahome can be played for two melodies. They are: sing a lullaby for a baby (when they are put down to sleep) and guard their rice farm from the birds.
Bunong Musical Instruments Choeng:
ឧបករណ៍តន្រ្ប ើ ភាគតច តី ុរាណរបស់ជនជាតដិ �ម ិ ព្នង ចឹង (ឃ្ម ោះ)៖
ចឹង ត្រូវបានគេផលិតពីស្ពាន់។ វាមានរាងជារង្វងម ់ ូល ហ� ើយវាគ្មា នវង្វងព ់ កនៅកណ្តាលទេ។ ពីដ�ើមឡ� ើយ
មានគេយកចឹងមកលក់នៅក្ងភូ នុ មិ ហ� ើយនៅពេលចាស់ៗនៅសម័យនោះឃ� ើញ ពួកគាត់ចង់បានតែចឹងនោះទេ
ដ�ើម្បីយកមកគោះលេង ដូច្នេះពួកគាត់កទ ៏ ិញវាយក។ ហ� ើយនាសម័យនោះ គេលក់ចង ឹ មួយមានតម្លៃស្ន ើម ង ឹ គោមួ យក្បាល។ សរុ បចឹង៦ ស្ន ើម ង ឹ គោ ៦ក្បាល ឬក្របីមេធំពីរក្បាល។ ការប្រគុំចង ឹ គឺត្រូវការសមាជិកចំនន ួ ៦នាក់ ដោយសារចឹង មានចំនន ួ ៦។ ការប្រគុំចង ឹ មិនត្រូវការកំណត់ ពេលនៃការប្រគុំនោះទេ គឺវាអាចយកមកប្រគុំ ពេលណាក៏បាន។ ប៉ុន្តែ មុនពេលដែលយកចឹងមកប្រគុំ យ� ើងត្រូវរ�ៀបចំធ្វព ើ ិធសែ ី នឧបកិចដ ្ច ល់ចង ឹ ជាមុន
សិន ដែលមានន័យថាការជម្រាបជូន និងសុកា ំ រអនុញ្ញាត ដ�ើម្បីយកចឹងមកប្រើ ពីវិញ្ញាណក្ខនជ ្ធ ដ ី ន ូ ជីតាមុនៗ
និងព្រលឹងចឹង។ ចឹងត្រូវបានយកមកប្រើប្រាស់ និងប្រគុំកងពិ ី នស្រូវ។ ក្ងពេលនោះបងប្ នុ្ ធសែ នុ អូនជិតឆ្ងា យ ដែលចង់ គោះកំសាន្តលេង គឺអាចមកមកគោះបាន នៅពេលពិសារភោជនាហារ បន្ទា ប់ ពីសែនស្រូវរួ ចរាល់ហ� ើយ។
នៅក្ង ី ក ើ រាសី ពិធឡី � ើងផ ្ទះ នុ ពិធល� គេក៏អាចប្រគុំវាដែរ។ ប្រសិនប�ើមាន
អ្ន កឈឺថ្កាត់ យ� ើងត្រូវធ្វើពិធឧ ី បកិចដ ្ច ល់ចង ឹ
ដ�ើម្បីឧបកិចដ ្ច ល់វិញ្ញាណក្ខនជ ្ធ ដ ី ន ូ ជីតារបស់ ចឹង។ ចឹង ក៏អាចត្រូវបានយកមកប្រគុំនៅ ពេលធ្វើចម្ការ ឬជម្រះស្មៅ និងនៅក្ងពិ នុ ធ ី រ�ៀបអាពាហ ៍ពិពាហ ៍ពិធ ី ពិធច ី ល ូ ឆ្នា ំ
ពិធសែ ិ នព្រេនពេលទ� ើបតែទ ិញ គោក្របី ចូលផ ្ទះផងដែរ។
ចឹងអាចប្រគុំបាន ៦ បទ ដូចជា៖ បទដា ំស្រូវ
The Choeng is made from copper. It is a round shape but without a convex dome in the middle. In the past, it was imported and sold in the villages. The elders wanted the Choeng to play for music so they bought it. At that time one Choeng was valued at one cow. In total 6 Choengs are equal to 6 cows or 2 big female buffalos. A set of Choengs is 6 instruments and they need to be played by a band of 6 people. The Choeng can be played at anytime and anywhere but it is necessary to perform a ceremony for them before they are used. In the ceremony they use the blood of one chicken and a jar of jar wine to sacrifice for the spirits of the Choengs. The meaning of the ceremony is to inform and ask for permission to use these Choengs from the spirits of the Choengs and the spirits of their ancestors who own the Choengs. The Choeng is used in the rice ceremony. People can play them during their meal after they celebrate the rice ceremony. The Choeng also can be played in ceremonies for house warmings and for a ceremony to ask for good luck. When people are sick, they also perform a ceremony for Choengs because they think that it can be caused by the spirit of Choengs. It is also played when people do farming, clear grass, buy a new cow or buffalo, for wedding ceremonies and for happy new year. Cheongs can be played for six melodies. They are: planting rice, pulling off rice, winnowing the rice, frog cries, jumping and celebration ceremony.
បទបូតស្រូវ បទអុំ ស្រូវ បទកង្កែបយ ំ បទចង្វាក់លោត បទសែនព្រេន។
Bunong Musical Instruments Gong:
ឧបករណ៍តន្រ្ប ើ ភាគតច តី ុរាណរបស់ជនជាតដិ �ម ិ ព្នង ហ ្គង (គង)៖
ឧបករណ៍ ភ្លេងនេះត្រូវបានផលិតអំ ពីស្ពាន់ ។ វាមានរូ បរាងជារង្វងម ់ ូល និងទ ំហ ំធំ និងតូចទៅតាមប្រភេទរបស់វា
ហ� ើយវាមានវង្វងព ់ កនៅកណ្តាល។ ហ ្គងមានសម្លេងខ ុសៗ គ្នា ទៅតាមទ ំហ ំរបស់វាដែរ។ ការប្រគុឧ ំ បករណ៍ នេះ គឺមានបីប្រភេទ។ ប្រភេទទ ី១មាន៦ហ ្គង ដែលត្រូវការអ្ន កប្រគុច ំ ន ំ ន ួ ៦នាក់។ ប្រភេទទ ី២ មាន៨ហ ្គង ដែលត្រូវការអ្ន កប្រគុច ំ ន ំ ន ួ ៨នាក់ និង
ប្រភេទទ ី៣ មាន១២ហ ្គង ដែលត្រូវការអ្ន កប្រគុច ំ ន ំ ន ួ ១២នាក់។ ការប្្រើហ ្គងចំនន ួ ៦ ឬ៨ ឬ១២នេះ គឺវាអាស្រ័យទៅតាមតំបន់។ នេះជាឧទារហ ៍អំ ពីការប្រើប្រាស់ហ ្គង៦ នៅកង កម្មវិធប្រ ី ពៃណី របស់ជនជាតិដ�ម ើ ភាគតិចព្នង៖ សម្រាប់ហ ្គងដែលមាន៦នេះ ្នុ គឺត្រូវការអ្ន កប្រគុច ំ ន ំ ន ួ ៦នាក់។ វាអាចយកមកប្រគុពេ ំ លណាក៏បាន ដោយមិនប្រកាន់ពេលវេលានោះទេ ប៉ុន្តែគឺត្រូវមានការ
សែនឧបកិចជ ្ច នដ ូ ល់ហ ្គងជាមុនសិន មុននង ឹ យកពួកវាមកប្រគុ។ ំ ការសែនឧបកិចគ ្ច តឺ ្រូវប្រើស្រាពាង១ពាង និងមាន់១ក្បាល។ ហ ្គងអាចត្រូវបានប្រគុំ នៅពេលដែរបងប្អូនជួបជុគ្ ំ នា ម្តងម្កាល ដោយពេលនោះជនជាតិដ�ម ើ ភាគតិចព្នងតែងតែយកស្រាពាង
មកជូនបងប្អូនពិសារ រួ ចគេយកគងនេះមកប្រគុំ ដ�ើម្បីកដ ំ រពេលពិសារស្រាពាង។ ហ ្គងក៏ត្រូវបានយកមកប្រគុនំ ៅកងពិ ី ្នុ ធសែនព្រេន
នៅពេលដា ំស្រូវ និងពេលប្រមូលផលស្រូវផងដែរ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ នៅពេលដែលពួកគេធ្វើដណ� ំ ើ រពីចម្ការ មកផ ្ទះ និងនៅពេលដែ
លគេសម្រាកកងពេលធ្វើ ដណ� ំ ើ រនៅតាមផវគេក៏ អាច ប្រគុហ ំ ្គងនេះសម្រាប់កដ ំ រ ដល់ការធ្វើដណ� ំ ើ ររបស់ពួកគេដែរ។ សម្រាប់តប ំ ន់មួ ្នុ ្លូ យចំននន ួ ៅកងខេត្តមណ្ឌ លគិរី ហ ្គងក៏ ត្រូវបានយកមកប្រគុនំ ៅកងពិ ី ុណ្យសព១០០ថ្ងៃផងដែរ។ ្នុ ្នុ ធប
ហ ្គងអាចប្រគុបា ំ នចំនន ួ ២បទ ដូចជា៖ បទពេចពេល និងបទបូតស្រូវ ប្រមូលផលស្រូវ ដា ំស្រូវ សែនស្រូវ។
The Gong is made from copper. It is a round shape and it has a convex dome in the middle. A set of gongs can be 6, 8 and 12 and they are different sizes. For a set of 6, they need to be played by 6 people. A set of 8 needs to be played by 8 people and a set of 12 needs to be played by 12 people. Gongs can be played at anytime and anywhere. It is necessary to perform a ceremony for them before they are used. In the ceremony they use the blood of one chicken and a jar of jar wine to sacrifice for the spirits of gongs. Gongs can be played when people gather for their traditional ceremonies. During the ceremony, Bunong people will prepare jar wine for their relatives to drink. Gongs are played during that drinking time. Gongs are also played in the rice ceremony, planting rice and collecting rice. When people come back home with rice after collecting it from their farm, they also play gongs. In some areas, gongs are played in the 100 day ceremony after a person was died. Gong can be played for two melodies. They are: Pech Pel and (pulling off rice, collecting rice, planting rice and rice ceremony)
Bunong Musical Instruments Kong Reng: Kong Reng is produced from bamboo stems and a dry gourd. It has six strings. There are two ways to produce Kong Reng. In the first case it is only produced from domestic bamboo stems. Secondly, it can be produced from a 50 centimeter long Pok bamboo stem, 40 centimeters of metal wire and a dry gourd. Kong Reng is played by one person and it can be play alone or together with Rahome and Tetavav song. It can played anywhere and at anytime. It is not required to perform a ceremony for it before it is used. It is played for singing a lullaby for a baby (when they are put down to sleep), to entertain when people are free from their work, guard their farm and visit the forest. It is played as parable as well during drinking time. Kong Reng can be played for two melodies. They are: Tetavav and Talum.
ឧបករណ៍តន្រ្ប ើ ភាគតច តី ុរាណរបស់ជនជាតដិ �ម ិ ព្នង គងរ៉េង (ចាប៉ីឃ្លោ ក) គងរ៉េងគឺជាឧបករណ៍ ភ្លេងមួយបែបដែលផលិតអំពី ឬស្សី និងឃ្លោ ក ហ� ើយមានខ្សែ៦។ ការផលិតមានមានពីរប្រភេទគឺ ទ ី១ វាអាចត្រូវបានផលិតពីឬស្សីស្រុក ហ� ើយទ ី២វា អាចត្រូវបាន ផលិតពីឬស្សីពក ប្រវែង៥០ស.ម និងខ្សែលួស ប្រវែងប្រហែល៤០ស.ម និងត្រឡោកឃ្លោ កទ។ ុំ គងរ៉េង អាចលេងឬប្រគុតែម្ ំ នា ក់ឯងបានដោយមិនចាបាច់ ំ មានមន ស្សច្រើនដូចឧបករណ៍ ភ្លេងផ្សេងៗនោះទេ។ គងរ៉េងក៏អា ចប្រគុលា ំ យគ្នា ជាមួយឧបករណ៍ រ៉ាណ្ហូ ម (ខ្លុយ) និងចំរ�ៀង តេតតាវេវរបស់ជនជាតិដ�ម ើ ដែរ ប�ើសន ិ ជាមានអ្ន កលេង និងច្រៀងជាមួយបាន។ គងរ៉េងអាចយកមកលេង ឬប្រគុំ បានគ្រប់ពេលវេលាដោយមិនប្រកាន់ពេល ឬទ ីកន្លែង នោះទេ។ នៅពេលដែលយ� ើងយកវាទៅលេងឬប្រគុំ គឺយ� ើងមិនចាបាច់ ំ សែន ព្រេនឲ្យឧបករណ៍ នេះទេ។ វាត្រូវបានប្រគុ/ំ លេងសម្រាប់បំពេរកូនចៅ មុនពេលចូលដេក ឬនៅពេលទ ំនេរពីការងារដ�ើម្បីជាការកម្សាន្ត អារម្មណ៍លេង ពេលចាចម្ ំ កា រ ទៅកម្សាន្តលេងកងព្រៃ និ ងសម្រាប់ ្នុ និយាយកងន័ វិធព ី ិសារ ្នុ យជាពាក្យប្រស្នា អ្វី មួយពេលដែលនៅកងកម្ម ្នុ ស្រា។ គងរ៉េងអាចប្រគុវា ំ បាន២បទ ដូចជាបទ៖ តេតតាវេវ និងតាលំ ។