Социалистік еңбек ерлері 2 by Акбота Баймбетова

Ә.Тәжібаев атындағы облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы Областная универсальная научная библиотека им.А.Тажибаева

Ақпараттық-библиографиялық бөлім Информационно-библиографический отдел

СОЦИАЛИСТІК ЕҢБЕК ЕРЛЕРІ – ҚЫЗЫЛОРДАЛЫҚТАР (Библиографиялық көрсеткіш)

ГЕРОИ СОЦИАЛИСТИЧЕСКОГО ТРУДА – КЫЗЫЛОРДИНЦЫ (Библиографический указатель)

Қызылорда, 2013 1

ББК 91

Құрастырушылар: Махамбетова А. Бекенбаева Г.

Социалистік Еңбек Ерлері – қызылордалықтар=Герои Социалистического Труда кызылординцы: Библиографиялық көрсеткіш /Ә.Тәжібаев атындағы ОӘҒК; Құраст. А.Махамбетова, Г.Бекенбаева. – Қызылорда, 2013. – 162 б. – Қазақ, орыс т-де.

ҚҰРАСТЫРУШЫЛАРДАН Ә.Тәжібаев атындағы Қызылорда облыстық әмбебап ғылыми кітапханасы «Социалистік Еңбек Ерлері – қызылордалықтар» атты библиографиялық көрсеткіш дайындап оқырман назарына ұсынып отыр. Социалистік Еңбек Ері – шаруашылық пен мәдени құрылыстағы айрықша жетістігі мен үздік еңбегі үшін берілген КСРО-дағы ең жоғары дәрежелі құрметті атақ. Ол КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1938 жылы 27 желтоқсандағы Жарлығы бойынша белгіленген. Социалистік Еңбек Ерлеріне Ленин ордені, «Орақ және Балға» (1940) алтын медалі және КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының грамотасы тапсырылады. Социалистік Еңбек Ерлері атағын екі рет алғандар екінші «Орақ және Балға» алтын медалімен наградталып, туған жеріне қоладан бюст қойылады. Қазақ КСР бойынша 1631 адам Социалистік Еңбек Ерлері атағын алды, оның төртеуі бұл атаққа екі рет ие болды. Қызылордалықтардан мұндай жоғары атаққа ие болғандардың бірі – Ыбырай Жақаев. Социалистік Еңбек Ерлері атағымен 91-ге жуық қызылордалық малшылар, күрішшілер, механизаторлар, ұжымшар-кеңшар басшылары марапатталды. Көрсеткішке Социалистік Еңбек Ерлерінің өмір жолдары суреттерімен қоса беріліп, әдебиеттер тізімі енгізілген. Әдебиеттер алфавиттік тәртіппен орналастырылған. Көрсеткіш соңында көмекші құрал ретінде авторлардың алфавиттік көрсеткіші берілген. Көрсеткіш ғылыми қызметкерлерге, тарихшыларға, оқытушылар мен студенттерге, кітапханашыларға және жалпы оқырман қауымға арналған.

АҚНИЯЗОВ ИБАДУЛЛА (1929) Ақниязов Ибадулла 1929 жылы Қызылорда облысының қазіргі Сырдария ауданы Қызыл диқан ауылында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалистіқ Еңбек Ері (1949). Еңбек жолын бұрынғы Тереңөзек ауданы Ленин атындағы ұжымшарда бастаған. 1954 жылдан СОКП-ның ХХІ съезі атындағы кеңшарда күрішшілер звеносын басқарды. И.Ақниязов атақты күрішшілер Ким Ман Сам мен Ыбырай Жақаевтың тәжірибесін үйреніп, агротехника жөніндегі білімін тереңдете берді, сөйтіп жоғары өным жолындағы күресте өз күшін сынып көрді. Ол басқарған ұжым 1949 ж. 18 гектар егістен 34 центнерден бидай алды. Бұл жетістік егіншіні еліміздің озат күрішшілерінің қатарына қосты. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 11 мамырдағы жарлығымен Ибадулла Ақниязов Социалистік Еңбек Ері атағын алды. Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Құрмет грамотасымен марапатталған. Бірнеше рет ауылдық, аудандық Кеңестің депутаты болды. 1971 жылдардан бастап тікелей мал шаруашылығымен айналысты. Әдебиеттер: 1. Ақниязов Ибадулла //Тереңөзек (Дерекнамалық баян). – Алматы: Ана тілі,1996. – 133-134 б. 2. Ақниязов Ибадолла // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. - 599-600 б. 3. Ақниязов Ибадулла //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 81 б. 4. Ақниязов Ибадулла //Сырдария (Тереңөзек) ауданы: Шежіре / Құраст. Т.Дайрабай. – Алматы: Арыс, 2009. – 78 б. 5. Қойшыбаев А. Ұйымдастырушы: Соц. Еңбек Ері И.Ақниязов туралы //Ленин жолы. – 1955. – 16 сент. 6. Сүлейменов Ә. Ер жігіт: Соц. Еңбек Ері Ақниязов Ибаділда туралы //Ленин жолы. – 1949. – 11 июнь АЛТАЙБАЕВА ҰЛБАЛА (1923-2007) Ұлбала Алтайбаева 1923 жылы 3 қаңтарда Шиелі ауданының «Еңбекші» ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын қырықыншы жылы Күнбай ағасына көмекші болудан бастады. Ер-азаматтар Отанды қорғауға аттанғанда олардың орнын басты, еңбек майданының алдыңғы шебінде болды. Жастайынан ауыр бейнетке шыңдалған Ұлбала атақты диқан Ким Ман Самнан тәлім-тәрбие алды. Жақаевшылар қозғалысының бел ортасында жүріп, Сыр өңірінің қыз-келіншектеріне үлгі-өнеге болды. Соның нәтижесінде 1966 жылдан бастап жоғары өнімге қол жеткізіп, 1972 жылы күріштің әр гектарынан 109, 1973 жылы 107 центнерден аса өнім жинады. Осы табыстары үшін Ұлбала Алтайбаеваға 1972 жылы Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Он үш ұл мен қыз тәрбиелеп өсіріп, Батыр ана атанды. Ұ.Алтайбаева бірнеше рет облыстық, аудандық Кеңестердің депутаты, аудандық партия комитетінің бюро мүшесі болып сайланды. Ал 1974 жылы Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің депутаты, араға уақыт салып, комсомолдардың Бүкілодақтық ХІҮ, Одақтық 4

кәсіподақтың ХҮІІ съездеріне, сонымен қатар Москвада өткен Азия әйелдерінің конгресіне делегат болып қатысты.1976 жылдан жүгері өсіріп, егістіктің әр гектарынан 190 центнерге дейін өнім алды.Ленин, 1,2,3 – дәрежелі «Ана даңқы» және «Ардақты ана» ордендерімен, бірнеше медальдармен марапатталған. 1978 жылы Одақтық дәрежедегі құрметті демалысқа шыққаннан кейін де еңбектен қол үзген жоқ. Батыр ана Ұлбала Алтайбаева 2007 жылы 27 тамызда дүниеден озды. Әдебиеттер: 7. Алтайбаева Ұ. Бала-бақыт, еңбек-зейнет. Абырой, бақыт-еңбекте //Коммунизм жолы.-1974.-2 март 8. Алтайбаева Ұ. Еңбек туын паш етем //Ленин жолы. - 1976. - 11 март 9. Алтайбаева Ұ. Шектеу деген не сұмдық?: Бала тууды шектеуге қарсы уәж айтылады //Социалистік Қазақстан. - 1990.- 9 қаңтар *** 10. Алтайбаева Ұлбала //Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы, 2005.-90 б. 11. Әбдіразақов Б. Ана бақыты: Ұлбала Алтайбаева жайлы //Әбдіразақов Б. Сыр саздары: Деректі әңгімелер. - Алматы: Жалын, 1980.- 37-40 б.-(Менің Қазақстаным) 12. Қарттарым-асыл қазынам / Құраст. К.Сағымбайұлы.- Қызылорда,2001.13. Нұрмаханова Әзиза. Ұлбала: Деректі повесть. - Алматы: 1976.-144 б. 14. Оспанов Н., Сапаров Д. Батыр ана, еңбек ері.- Алматы: Қайнар, 1974.- 103 б., суретті. 15. Адамбаев Б. Балалы ана - бақытты ана: Ұлбала Алтайбаева туралы //Социалистік Қазақстан. - 1981. - 21 март 16. Алтайбаева Ұлбала: (1923-2007) Қазанама //Сыр бойы. - 2007. - 28 тамыз. – 3б. 17. Ана-Жер-Ана: Ұ.Алтайбаеваға арналған //Ленин жолы.- 1974.-14 ноябрь 18. Әбдіразақов Б. Он бесінші перзент: Ұ.Алтайбаева туралы очерк //Социалистік Қазақстан.-1973. - 28 октябрь 19. Әбдіразақов Б. Өскен өркен: Қызылорда обл., Шиелі ауд. «Коммунизм» колхозының күрішшісі Ұ.Алтайбаева туралы //Соц. Қазақстан. – 1972. – 5 ноябрь 20. Әбілдашев Н. Қос жұлдызды ана //Егемен Қазақстан. - 2008. - 16 қыркүйек.-5 б. 21. Бәкіров Қ. Ана жүрегі: Ұлбала Алтайбаева туралы //Ленин жолы. – 1970. – 19 нояб. 22. Бақтыгереева А. Аманат: Ұ.Алтайбаева туралы //Жұлдыз.-1974.- №3.-167-175б. 23. Батырбеков А. Ұлбаланың ұлағатты өмірі: Еңбек майталманы Ұлбала Алтайбаева - 90 жаста // Өскен өңір.- 2013. - 13 ақпан. - 4 б. 24. Букетов Е. Ана бақыты: Ұ.Алтайбаева және оның отбасы туралы //Мәдениет және тұрмыс.-1974.- №1.-2-5 б. 25. Дүйсенбаев И. Құтты кетпен: Соц. Еңбек Ері Ұ.Алтайбаеваға арналған өлең //Ленин жолы. – 1974. – 21 сент. 26. Дүйсенбаев И. Ұлбала: Өлең //Ленин жолы. – 1974. – 17 июнь 27. Елтай Н. Ел ана : Ұ.Алтайбаева-80 //Сыр бойы.-2003.-25 қаңтар 28. Жайлыбай З. Сексен екінші көктем: Ұ.Алтайбаева туралы //Қазақ Елі.-2005.-2 наурыз (№8).- 4 б. 29. Жайлыбай З. Түлеген танап төсінде - бейнеті мен бақыты //Қазақстан әйелдері. 2006. - №5. - 5-7 б. 30. Жәмішев Ә. Ер-ана: Ұ.Алтайбаеваға арналған өлең //Ленин жолы.-1975.-12 февраль 31. Қазақ ССР ауыл шаруашылығы озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: Ұ.Алтайбаева, Н.Әпірезов, Қ.Жүсіпова, Ш.Қазанбаева //Ленин жолы. – 1972. – 15 декабрь 32. Қанақин Ө. Ана бақыты //Мәдениет және тұрмыс.-1974.-№1.-2-5 б. 5

33. Қунақова Р. Еңбек Ері туралы жыр: Ұ.Алтайбаеваға арналған өлең //Қазақ әдебиеті.-1974.-14 июнь 34. Қунақова Р. Қос жұлдызды ана: Ұ.Алтайбаеваға арналған өлең-очерк //Ленин жолы.-1983.-1 июнь 35. Нұрмағамбетов Т. Ұстаз ұрпақтары: Қызылорда обл., Шиелі ауд. күрішшілері Ш.Қазанбаева мен Ұ.Алтайбаева туралы //Қазақ әдебиеті. – 1974. – 22 февр. 36. Нұрмаханова Ә. Ұлбала: Повестен үзінді //Ленин жолы.-1974.-16,17,18,21 май 37. Нұрмаханова Ә. Ұлбала //Қазақ әдебиеті. – 1975. – 26 дек. 38. Өмірәлиев А. Саясы самал бәйтерек //Сыр бойы.-2008.-15 қаңтар 39. Пірназар С. Батыр ана қоныс тойын тойлады //Егемен Қазақстан.-2007.-16 тамыз 40. Пірназар С. Ұлбаланың жұлдызы: Ұ.Алтайбаева-80 //Егемен Қазақстан.-2003.-20 ақпан 41. Сапаров Д. Өскен өркен: Күрішші Ұ.Алтайбаева жайлы //Ленин жолы. – 1972. – 14 октябрь 42. Сәдібеков А., Түменбаев Ж. Ана қуанышы: Күрішші Ұ.Алтайбаева жайлы //Лениншіл жас. – 1974. – 8 март 43. Сәдібеков А. Шұғылалы шақ //Ленин жолы. - 1980. - 8 февраль 44. Социалистік Еңбек Ерлері: Ұ.Алтайбаева, Н.Әпірезов, Қ.Жүсіпова, Ш.Қазанбаева жайлы қысқаша мәлімет, суреттері //Ленин жолы. – 1972. – 15 декабрь 45. Тоқмағамбетов А. Ана туралы толғау //Социалистік Қазақстан. - 1973. - 31 май; Ленин жолы.- 1973.-1 июнь 46. Төрениязова А. Тарихта аты қалған ел анасы: Батыр ана, күрішші Ұлбала Алтайбаева жайлы //Өскен өңір.-2011.-12 наурыз 47. Төрениязова А. Ұлбала Алтайбаева атындағы сайыс / А.Төрениязова // Сыр ардагері.- 2012. - 18 шілде. - 1б. 48. Ұлбала Алтайбаева: 107 центнерден //Ленин жолы. – 1973. – 12 октябрь 49. Халық қалаулары: Исатай Әбдікәрімов, Ұлбала Алтайбаеваның өмірбаяндары //Ленин жолы. – 1974. – 11 май 50. Шәменова А. Мерейі үстем аналар: Облысымыздағы батыр аналар жайында / А.Шәменова //Өскен өңір. - 2013. - 6 наурыз. - 3 б. 51. Шілдебаев Е. Дәу әже: «Ананың алтын жұлдызы» атты кітаптан үзінді.Ұ.Алтайбаева //Ленин жолы.-1987.-23 июль АН ДОН ДЮ (1898-1961) Ан Дон Дю 1898 жылы туған. Еңбек ардагері. 1930 – 1940 жылдары Шиелі ауданындағы «Авангард» ұжымшарында күріш егістік бригадасының бригадирі, 2-дүниежүзілік соғыс жылдары Қарағандыда шахтер болды. 1946 жылы Қызылорда облысындағы «Большевик» ұжымшарында күрішшілер звеносын басқарды. 1949 жылы Ан Дон Дю көлемі 6,2 гектар егісиіктен 81,5 центнерден күріш өсірді. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1950 жылғы 21 маусымдағы Жарлығымен Ан Дон Дюге Социалистік Еңбек Ері атағы беріліп, Ленин ордені мен Алтын Жұлдыз медалі тапсырылды. Ан Дон Дюдің қол жеткен табысы қажырлы еңбектің, агротехникалық тәсілдерді меңгеріп, білімін табандылықпен жетілдіре берудің нәтижесі.

Әдебиеттер: 52. Ан Дон Дю //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. - 601602б. 53. Социалистік Еңбек Ерлері: Нигай Константин, Ан Дон Дюдің суреттері //Ленин жолы. – 1952. – 25 январ АХМЕТОВ АМАНКЕЛДЫ (1942) Аманкелді Ахметов 1942 жылы Сырдария ауданы, Жамбыл атындағы колхозда дүниеге келген. 1959 жылы Қызылорда механизаторлар мектебін бітіргеннен кейін Жымбыл атындағы колхозда механизатор болып жұмыс атқарды. 1965 жылдан бастап Қызылорда аймақтық сынау станциясында жүргізуші болып жұмыс атқарды. 1968 жылдан жаңа құрылған күрішшілер комплекстімеханизаторлар бригадасында еңбек етті. Аманкелді басқарған звеносы жоғарғы көрсеткіштерге ие болып, ұжым жақаевшылар сапындағы ең үздік ұжымдардың бірі болды. Күріштің әр гектарынан 70-90 центнерден өнім алынды. Ал Аманкелдінің жеке өз учаскесінің көрсеткіші 100-120 центнерге дейін көтерілді. 1980 жылы озық тәжірибені енгізгені үшін Аманкелді Ахметовтың звеносына Қазақстанның 60 жылдығы атындағы атақ берілді. Оныншы бесжылдықта Аманкелді екі мәрте Социалистік Еңбек Ері, Ыбырай Жақаев атындағы жүлдеге үш рет ие болды. Ленин және Еңбек Қызыл Ту ордендерімен марапатталған. Аманкелдінің еңбектегі қол жеткен табыстары, Социалистік міндеттемені орындағаны, Мемлекетке өнім сатудағы 1980 жылғы 1 миллиард пұтқа қосқан үлесі, оныншы бесжылдықта астық өнімдерін артығымен орындағаны үшін СССР Жоғарғы Советінің Президиумы Жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Әдебиеттер: 54. Ажаров Қ., Рахметбеков Ш. Аманкелді асқан асулар //Ленин жолы. – 1978. – 18 октябрь 55. Ахметов А. Аға есігін ашпағаныма өкінемін: Белгілі диқан-механизатор Еңбек Ері Аманкелді Ахметовпен сұхбат / Сұхб. М.Әміреұлы // Сыр бойы.- 1998. – 28 ақпан 56. Ахметов А. Ерте тұрған жігіттің ырысы артық: Белгілі диқан-механизатор Еңбек Ері Аманкелді Ахметовпен сұхбат / Сұхб. Ә.Оралбаев //Лениншіл жас.- 1982. - 13 февраль 57. Ахметов А. " Мен бақытты еңбектен тапқан жанмын...": Еңбек Ері А.Ахметовпен әңгіме / Сұхб. Қ.Мырзахметұлы // Сыр бойы.- 2009.-23 мамыр.-3 б. 58. Ахметов А. Сөз бердік, орындадық //Ленин жолы. – 1977. – 17 сент. 59. Ахметов А. Сыр күріші - ел ырысы: Машина-сынау станциясының механикаландырылған күріш бригадасының бригадирі, Соц. Еңбек Ері Аманкелді Ахметов өз бригадасының еңбектегі табыстары туралы //Ленин жолы.- 1985. - 29 август 60. Әбенов К. Түлеген жердің түлектері: Сырдария ауданы МИС бөлімшесінің атақты күрішшісі Амангельді Ахметовтың еселі еңбегі жайлы / К.Әбенов, Қ.Сүйенішев // Ленин жолы. - 1980. - 18 сентябрь 61. Әлімбетов Қ., Жайлыбаев К. Мол өнім сыры неде: Аманкелді Ахметов басқаратын комплексті механикаландырылған звеноның күріш өсірудегі іс-тәжірибесі туралы //Ленин жолы. – 1978. – 18 январь

62. Дәрменов Ж. Жер иесі: Қызылорда аймақтық машина-сынау станциясындағы Аманкелді Ахметов басқаратын күріш бригадасының жұмысынан //Қазақстан ауыл шаруашылығы. – 1986. - №7. – 12-13 б. 63. Дихан - Аманкелді Ахметов: Машина-сынау станциясының звено жетекшісі дихан Аманкелді Ахметовтың еселі еңбегі жайлы // Ленин жолы.- 1981. - 6 июнь 64. Еңбек Ері еленді: Социалистік Еңбек Ері, екі рет "Ленин", "Еңбек Қызыл Ту" орденін алған Амангелді Ахметовтің еңбегі ұлықталды // Халық.- 2012. - 17 мамыр. - 4 б. 65. Кіребаев А. Бақыт шапағаты: Машина-сынау станциясының звено жетекшісі дихан Аманкелді Ахметов жайлы / А.Кіребаев // Сырдария.- 1981. - 28 февр. 66. Мырзахметов Қ. Бірлік: Жақаевшы 100 центнершілер //Ленин жолы. – 1977. – 14 январь 67. Мырзахметов Қ. Самғау: Машина-сынау станциясының звено жетекшісі дихан Аманкелді Ахметов жайлы очерк / Қ.Мырзахметов // Ленин жолы.- 1977. - 24 февраль 68. Нұрханов М. Аманкелді асулары: Еңбек Ері Аманкелді Ахметов туралы // Сыр ардагері.- 2012. - 2 мамыр 69. Нұрханов М. Тау тұрғызған маржаннан: Аманкелді Ахметов жетекшілік ететін звено мүшелерінің еселі еңбегі туралы //Сырдария. – 1980. – 23 сентябрь 70. Оралбаев Ә. Азамат ажары: Машина-сынау станциясының звено жетекшісі дихан Аманкелді Ахметов жайлы /Ә.Оралбаев // Ленин жолы.- 1980. - 25 сентябрь 71. Рахымбеков Ш. Еңбек қуанышы: Машина-сынау станциясының звено жетекшісі дихан Аманкелді Ахметов жайлы / Ш.Рахметбеков //Ленин жолы.-1981. - 11 май 72. Рахымбеков Ш. Күз қуанышы: Машина-сынау станциясының звено жетекшісі дихан Аманкелді Ахметов жайлы //Ленин жолы. – 1978. – 22 сент. 73. Сапаров Д. Мердігерлік бригада – табыс арнасы: А.Ахметов басқаратын бригадасының іс-тәжірибесі жайлы //Ленин жолы. – 1983. – 15 март 74. Сыдықов К. Бапты сүйетін бағалы дақыл: Машина-сынау станциясының звено жетекшісі диқан Аманкелді Ахметов жайлы / К.Сыдықов // Сырдария.- 1980. - 13 март 75. Шарапов Б. Күріштікте: Машина-сынау станциясының звено жетекшісі диқан Аманкелді Ахметов жайлы / Б.Шарапов // Ленин жолы.- 1979. - 12 июль 76. Шілдебаев Е. Жұрт мүддесі жауапты: Машина-сынау станциясының звено жетекшісі диқан Аманкелді Ахметов жайлы // Ленин жолы.- 1989. - 29 ноябрь ӘБДІКӘРІМОВ ИСАТАЙ (1923-2001) Исатай Әбдікәрімов 1923 жылы 15 мамырда Жаңақорған ауданының Өзгент ауылында туған. 1952 жылы Қызылордадағы В.Н.Гоголь атындағы педагогикалық институтын, 1954 жылы КПСС Орталық комитетінің Жоғары партия мектебін, 1962 жылы Қызылорда гидротехникумын бітірген. 1935-1940 жылдары ауылшаруашылық техникумында, ауылшаруашылығы институтында оқыды. Ол өзінің еңбек жолын 1940 жылы Жаңақорған аудандық «Екпінді» газеті редакциясының әдеби қызметкері болып бастады. 1941-1945 жылдары Ұлы Отан соғысына қатысты. Гвардиялық полк командирі, атқыштар бригадасының командирі болды.1946-1948 жылдары Жаңақорған аудандық комсомол комитетінің екінші хатшысы, Қармақшы аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшысы болып қызмет істеді. 1949 жылдан бастап облыстық партия комитетінің аппаратында нұсқаушы, сектор меңгерушісі, облыстық комсомол комитетінің 1-хатшысы қызметтерін атқарды. 1953-1955 жылдары облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы бастығының орынбасары, облыстық Кеңесі атқару комитетінің хатшысы болды. 1955 жылдан Шиелі аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, Қармақшы 8

өндірістік басқармасы партия комитетінің хатшысы, Жалағаш аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы қызметтерін ақарды. 1972-1978 жылдары Қызылорда облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы болды. 1978-1979 жылдары Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесі Президумының Төрағасы болды. Исатай Әбдікәрімов КПСС ХХІҮ съезінің делегаты, СССР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды. Социалистік Еңбек Ері атағына ие болды, екі рет Ленин орденімен, Октябрь революциясы, Құрмет белгісі ордендерімен және СССР медальдарымен марапатталды. Оның 1993 жылы «Көп екен көргенімнен көрмегенім» деген кітабы жарық көрді. Жаңақорған ауданының «ХХ ғасыр Адамы» құрметті атағына ие болды. Қызылорда қаласындағы аграрлық техникалық колледж қайраткер есімімен аталады. Исатай Әбдікәрімов 2001 жылы 7 сәуірде дүниеден өтті. Ол туралы «Дүниеден ғажайып бір жан өтті» атты естеліктер кітабы (2002 ж.) шықты. Әдебиеттер: 77. Әбдікәрімов Исатай. Көп екен көргеніңнен көрмегенің: Естелік – Алматы, 1993.152 б. 78. Әбдікәрімов И. Сенімді қадаммен: Қызылорда облысы, Жалағаш ауданы еңбеккерлерінің күріш өсіру тәжірибелері туралы. – Алматы, 1972.-142 б., суретті *** 79. Әбдікәрімов Исатай //Ерлікті сүйген ел нұрлы. – Алматы: Аrna-b, 2010. – 123 б. 80. Әбдікәрімов Исатай //Сахи Ф.Келешегі кемел аудан: Жаңақорған ауданына 75 жыл. – Қызылорда, 2003.- 157 б. 81. Әбдікәрімов Исатай //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған – Алматы, 2005.- 125 б. 82. Исатай Әбдікәрімов //Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама / Жинақт. А.Сопыбеков – Алматы,1998.-170-171 б. 83. Исатай Әбдікәрімов //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама- Шымкент,2008.294-296 б. 84. Исатай Әбдікәрімов: Өлең //Сопыбеков А. Өнерім Сіздерге. – Алматы,2007.-204207 б. 85. Абдоллаев Ш. Шуақты кісінің шарапаты: И.Әбдікәрімов туралы естелік //Сыр бойы.-2002. - 25 шілде 86. Әбдуов Қ. Парасатты ғұмыр қарашаңырақ иесі: Исатай Әбдікәрімов туралы және ол туралы А.Тоқмағамбетовтың, Р.Бағланованың, Ғ.Мұхамеджановтың лебіздері бар //Сыр бойы. - 2002. - 28 наурыз 87. Әбдікәрімов И. Көп екен көргеніңнен көрмегенің: И.Әбдікәрімовтың өмір жолынан естелік //Сыр бойы. - 1993. - 20-22 сәуір 88. Баязид Ж. Алаш ардақтысы: Исатай Әбдікәрімовке арналған өлең //Сыр бойы.2006.-30 наурыз 89. Данабаев Қ. Адамгершіліктің асқар шыңы: Исатай Әбдікәрімов туралы //Сыр бойы.-2006.-5 сәуір 90. Данабаев Қ. Еменнің иір бұтағы: Соғыс ардагері Исатай Әбдікәрімов туралы //Сыр бойы. - 2000. - 6 сәуір 91. Еңбек даңқы арта берсін!: Соц. Еңбек Ері атағы И.Әбдікәрімовқе, Ш.Әбжановқа, А.Бисеновке, Б.Серімбетовке берілді //Ленин жолы. – 1971. – 9 апрель 92. Жаңақорған ауданының «Құрметті азаматтары» //Қазақ Елі. - 2003.- қараша (№3638).-4 б. 93. Исатай Әбдікәрімов: Некролог //Сыр бойы. - 2001. - 10 сәуір 94. Исмаилов Ө. Тұлға: И.Әбдікәрімов жайлы //Өскен өңір. - 2010.- 6 қазан 95. Камалов Қ. Сыр елінің бәйтерегі: Исатай Әбдікәрімов туралы //Қазақ Елі.-2003.наурыз (№4).-7 б. 9

96. Көштаев Б. Өз заманының бәйтерегі: И.Әбдікәрімов туралы //Сыр бойы.-2006.-5 сәуір 97. Қапаева А. Есімін ел таныған «Исатай Әбдікәрімов»: «Атамұра» баспасынан 1999 жылы басылып шыққан кітап //Түркістан. - 1999. - 26 қараша - 2 желтоқсан 98. Қонысбай Қ. Қаллыбек Камалов: «Сыр елінің бәйтерегі»: Қоғам және мемлекет қайраткері Исатай Әбдікәрімов туралы //Қазақ Елі. - 2003. - №5-6.-13 б. 99. Мұхамедов М. Өсер ұрпақ - көк шыбық, ырза саған: И.Әбдікәрімов туралы //Сыр бойы. - 2010. - 8 қазан 100. Мырзахметұлы Қ. Абзал ағаның сүйікті жары: Мемлекет қайраткері Исатай Әбдікәрімовтың жары Үмігүлсім Мәмбетқызы туралы //Сыр бойы. - 2008. - 20 желт. - 5 б. 101. Сейітов Қ. Халық перзентіне құрмет жасады: Қайраткер И.Әбдікәрімовтың тұрған үйіне ескеркіш тақта орнатылды //Сыр бойы. - 2008. - 8 сәуір 102. Тәжібаев Ә. Арнау: Исатай Әбдікәрімовке //Сыр бойы. - 2002. - 28 наурыз 103. Уәлиұлы Н. Ақжайлау аға: Исатай Әбдікәрімов туралы //Сыр бойы. - 2001. - 12 шілде 104. Уәлиұлы Н. Қайраткер. Қамқор. Қарапайым: И.Әбдікәрімов туралы //Ақмешіт апталығы. - 2001. - 5 б. 105. Халық қалаулары: Исатай Әбдікәрімов, Ұлбала Алтайбаеваның өмірбаяндары //Ленин жолы. – 1974. – 11 май ӘБДІРАМАНОВА КҮЛӘНДА (1920-1995) Әбдіраманова Күләнда 1920 жылы қазіргі Сырдария ауданы Н.Ілиясов ауылында туған. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1949). Орал қаласындағы ауыл шаруашылық мамандарын даярлайтын мектепті бітірген (1952). 1938-1948 жылдары Сырдария ауданындағы қазіргі Н.Ілиясов атындағы академияда звено жетекшісі, 1952-1960 жылдары сол ауданындағы Ворошилов атындағы ұжымшарда агроном болды. 1960 жылдан туған ауылында күріш егумен айналысып, 1948 жылы 18 га егістіктен 34 центнерден бидай алды. Осы кезеңде бұл өте үлкен көрсеткіш, ірі жеңіс болатын. Үкімет бұл еңбегін жоғары бағалап, 1949 жылдың мамырында Еңбек Ері атағын берсе, басқа звено мүшелері де ордендермен марапатталған. Біраз уақыттан кейін К.Әбдіраманова Қызылордаға көшіп келеді. Аяқ киім фабрикасында жұмысшы болып орналасады. Ол мұнда да еңбектің озық үлгілерін көрсетіп, кәсіподақ жұмысына белсене араласады. Кейіннен Қазақ ССР-ның 50 жылдығы атындағы кеңшарда жұмыс істеп, жас жақаевшыларға К.Әбдіраманова бас-көз болып, олардың жақсы дихан болуына ықпал ете білді. 1995 жылы Қызылорда қаласында қайтыс болды. Әдебиеттер: 106. Әбдіраманова Күләнда // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.-Алматы,2005.- 127 б. 107. Әбдраманова Күләнда // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. - 603-604 б. 108. Қала көшелеріне қайта атау беру және жаңадан атау беру туралы: Қызылорда қаласы мәслихатының шешімі 11 сәуір 2011 ж. №42/6 // Ақмешіт ақшамы.- 2011. - 6 мамыр. - 2 б. 109. Қараманов М. Социалистік Еңбек Ері басқарған жастар звеносының табысы: Социалистік Еңбек Ері Күләнда Әбдіраманова туралы // Ленин жолы.- 1949. - 9 сентябрь 110. Нұрекеев А. Күрішші Күләнда //Ленин жолы. – 1972. – 14 ноябрь 10

111. Социалистік Еңбек Ерлері: Цой Ги Хва, Әбдіраманова Күләнда, Ким Хин Биннің суреттері //Ленин жолы. – 1949. – 1 июль ӘБЖАЛОВ ШОМАНБАЙ (1932) Шоманбай Әбжалов 1932 жылы Оңтүстік Қазақстан облысы, Созақ ауданы, «Қаратау» кеңшарында дүниеге келген. Жетіжылдық мектепті бітірген ол соғыс кезінде ауылдағы ауыр жағдайға байланысты оқуды одан әрі жалғастыруға мүмкіндігі болмады. Еңбекке жастайынан араласып кетті. 1950-1952 жылдары Отан алдындағы борышын өтеп қайтты. 1952-1984 жылдары Жаңақорған ауданындағы «Жұлдыз» кеңшарында 32 жыл шопан болып, қой өсірді. Ол бұл жылдар ішінде мал басын аман сақтауда, төл алуда, қаракөл елтірісін өндіруде жоспарды үнемі артығымен орындап отырды. Ш.Әбжалов оныншы бесжылдықта (1976-1980) отардың әр 100 аналығынан 150-215тің аралығында қозы алып, әр қойдан 3-4 килограмнан жүн қырықты. Оның еңбегі жоғары бағаланып, СССР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1981 жылы 8 сәуірдегі Жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Құрмет грамотасымен марапатталды, оның есімі Қазақ ССР Ауыл шаруашылығы министрлігінің Алтын кітабына жазылған. Бүкілодақтық ауылшаруашылық көрмесінің алтын, күміс медальдарын алған. Ш.Әбжалов «Жұлдыз» кеңшарының Құрметті азаматы, Республикалық дәрежедегі зейнеткер. Әдебиеттер: 112. Әбжалов Шоманбай // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы, 2005.- 130 б. 113. Сопыбеков А. Арапбек Әбиев //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама.Шымкент, 2008.- 222-223 б. 114. Елтай Н. Еңбек Ері: Социалистік Еңбек Ері, шопан Шоманбай Абжалов туралы. Жаңақорған ауданы //Сыр бойы.- 2009.-29 қыркүйек.-7 б. 115. Еңбек даңқы арта берсін!: Соц. Еңбек Ері атағы И.Әбдікәрімовқе, Ш.Әбжаловқа, А.Бисеновке, Б.Серімбетовке берілді //Ленин жолы. – 1971. – 9 апрель 116. Есенгелдиев Ш. Шопан бақыты: Шопан Ш.Әбжалов туралы //Ленин жолы. – 1971. – 3 февр. 117. Шөкенов Ж. Дала батыры: Ш.Әбжалов туралы //Ленин жолы. – 1971. – 14 апрель ӘБИЕВ АРАПБЕК (1941) Әбиев Арапбек 1941 жылы Жаңақорған ауданы, қазіргі «Қожакент» ауылында дүниеге келген. Жаңақорғандағы №17 кәсіптік-техникалық училищені бітірген. Дала академигі атанған күрішші Ыбырай Жақаевтың мектебінен өткен. 1968-1977 жылдары күріш звеносының жетекшісі болды, 19781994 жылдары күріш бригадасын басқарды, 1994-1997 жылдары кеңшар директорының шаруашылық жөніндегі орынбасары болды. Ол алғашқы жылдан бастап күріштен мол өнім жинап, озат диқан атанды. 11

Арапбек Әбиевтің еңбегі әрдайым жоғары бағаланып келді, СССР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 24 желтоқсан 1976 жылғы жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Ол екі мәрте Ленин орденімен, Еңбек Қызыл Ту орденімен, Бүкілодақтық ауыл шаруашылық жетістіктері көрмесінің күміс және алтын медальдарымен марапатталды, осы көрменің «Москвич-412» автокөлігін сыйға алды. Сондай-ақ, ол «Қазақ КСР ауыл шаруашылығының еңбек сіңірген қызметкері» құрметті атағына, Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Құрмет грамотасына ие болды. Қазір Республикалық дәрежедегі зейнеткер. Әдебиеттер: 118. Әбиев Арапбек //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 130 б. 119. Әбдіразақов Б. Қырымнан келген хат: Арапбек Әбиев жайлы //Әбдіразақов Б. Сыр саздары: Деректі әңгімелер. - Алматы: Жалын, 1980.- 43-46 б.- (Менің Қазақстаным) 120. Сопыбеков А. Арапбек Әбиев //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама.Шымкент,2008.- 222-223 б. 121. Арапбек Әбиев: 101 центнерден //Ленин жолы. – 1973. – 18 октябрь 122. Айдаров Ә. Сыр жұлдызы: Социалистік Еңбек Ері Арапбек Әбиев туралы / Ә.Айдаров // Ленин жолы.- 1976. - 28 декабрь 123. Арапбек Әбиев Социалистік Еңбек Ері: Күрішші, Соц. Еңбек Ері Арапбек Әбиев туралы // Коммунизм жолы.-1977. - 19 март 124. Әбдіразақов Б. Мұрат биігі: Қызылорда обл., Жаңақорған ауд. күрішшісі А.Әбиев туралы //Соц. Қазақстан. – 1976. – 8 январь 125. Әбдіразақов Б. Шыңдалу: Қызылорда обл., Жаңақорған ауд. күрішшісі А.Әбиев туралы //Соц. Қазақстан. – 1972. – 2 декабрь 126. Әбиев А. Мерекеге - мол тарту: Социалистік Еңбек Ері Арапбек Әбиевпен сұхбат / А.Әбиев // Ленин жолы.-1977. - 24 февр. 127. Әлімбетов К. Ел құрметтеген еңбеккер. Озат тәжірибе көпке ортақ: Жаңақорған ауд. Соц. Еңбек Ері Арапбек Әбиевтің іс-тәжірибесінен / К.Әлімбетов, К.Жайлыбаев // Қазақстан ауыл шаруашылығы.- 1977. - №11. - 30-31 б. 128. Еңсегенов Т. "Түгіскен" тыңының түлегі: Социалистік Еңбек Ері Арапбек Әбиев туралы / Т.Еңсегенов // Ленин жолы.- 1970. - 13 октябрь 129. Еңсегенов Т. "Түгіскеннің" түлегі: Социалистік Еңбек Ері Арапбек Әбиев туралы / Т.Еңсегенов // Лениншіл жас.- 1972. - 1 ноябрь 130. Ержанов А. Арапбектің ақ маржаны //Ленин жолы. – 1976. – 30 январь 131. Жайлыбаев К. Жақаевшы: Социалистік Еңбек Ері Арапбек Әбиевтің мол өнім жинаудағы жұмыс әдістерінен /К.Жайлыбаев, И.Нысанбаев // Коммунизм жолы.- 1977. 5 апрель 132. Қазақ ССР ауыл шаруашылығы озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: СССР Жоғарғы Советі Президиумының указы // Ленин жолы.- 1976. - 28 декабрь 133. Қайырбеков Ш. Ақ күрішті алқаптың Арапбегі //Ленин жолы. – 1976. – 8 апрель 134. Нұрышев Т. Күріш бітік өсті: Жаңақорған ауд. Соц.Еңбек Ері Арапбек Әбиев туралы / Т.Нұрышев //Қазақстан ауыл шаруашылығы.- 1976. - №10. - 28 б. 135. Рахматуллаев Ж. Жетекші: Арапбек Әбиев туралы //Соц. Қазақстан. – 1985. – 10 апрель 136. Рахматуллаев Ж. Рекорд иесі //Социалистік Қазақстан. – 1972. – 12 октябрь 137. Сайыпназаров М. Озсаң - жүлде бар: Жаңақорған ауданы, Соц. Еңбек Ері Арапбек Әбиевтің күріш плантациясы туралы / М.Сайыпназаров //Ленин жолы.- 1977. – 26 апрель 138. Тоқмағамбетов А. Өркені өскен өңірде: Күрішші, Соц. Еңбек Ері Арапбек Әбиев туралы / А.Тоқмағамбетов //Социалистік Қазақстан.- 1977. - 28 июль 12

139. Төреқожаев Ж. Озат тәжірибе – үлкен резерв: Арапбек Әбиевтің тәжірибесі туралы //Ленин жолы. – 1983. – 8 апрель 140. Шілдебаев Б. Ыбырай ата жолымен: Күрішші, Соц. Еңбек Ері Арапбек Әбиев туралы / Б.Шілдебаев // Қазақ әдебиеті.- 1981. - 4 сент. 141. Шілдебаев Е. Эстафета: А.Әбиевтің іс-тәжірибесінен //Ленин жолы. – 1976. – 7 январь 142. Ысмайылов Қ. Бірінен-бірі озып: Жаңақорған ауданы, №3 егіс бригадасының бригадирі, Соц. Еңбек Ері Арапбек Әбиев туралы // Ленин жолы.- 1988. – 23 сентябрь 143. Ысмайылов Қ. Өркен жайған өрелі істер: Қызылорда обл. Жаңақорған ауд. күрішшісі Арапбек Әбиев пен «Төменарық» совхозының оға шопаны Орынбай Бидашев жайлы //Ленин жолы. – 1980. – 30 январь 144. Ысмайылов Қ. Шәкірт самғауы. Түгіскен шежіресі. Ата диқан алдындағы ант: Күрішші, Соц. Еңбек Ері Арапбек Әбиев туралы / Қ.Ысмайылов // Коммунизм жолы.1974. - 2 ноябрь ӘБІШЕВ ОРАЗБАЙ (1930) Әбішев Оразбай 1930 жылы 10 маусымда Қызылорда облысы Сырдария ауданы, Комсомол кеңшарында (қазіргі Қызылорда қаласы, Қызылжарма ауылы) дүниеге келді. Қазақстанның Құрметті теміржолшысы (1974), Социалистік Еңбек Ері (1981), Қызылорда қаласының құрметті азаматы. 1942-1949 жж. туған аулында түрлі жұмыстарда істеді. Қызылорда қаласындағы №11 темір жол училищесін бітіргеннен кейін, депода слесарь болып жұмыс істейді, әуелі паровоз, содан кейін локомотив депосында жұмыс істеп, осы мекемеден зейнет демалысына шығады. Алғашқыда паровоз жөндеуші слесарь болған О.Әбішев 50-ші жылдары Қызылорда локомотив депосы алғашқылар қатарында тепловоз тартымына көшкен шақта жаңадан құрылған тепловоз жөндеу цехына ауысып, табан аудармай 35 жылға жуық қажымай еңбек етті. Басшылықтың өтінішімен тепловоздың электрлі қозғалтқыш құрылғыларын жөндеуді қолға алды. Оны шебер игерген соң, электроцехтан көтерме цехына ауысты. 37 жасқа толған қылшылдаған жігіт шағында 6-шы санатты тепловоз жөндеуші-слесарь атанып, аты бүкіл одақ темір жолына жайылды. Үлкен цехта жұмыс істеп жүрген кезінде Оразбай Әбішұлына «Үздік маман» мәртебесі беріліп, ал цехы «Үздік цех» атанды. Қарапайым слесарь болып бастаған О.Әбішев дайындау цехының бригадирі, тепловоз жөндеудің аға слесарі, слесарь-сынақшы мамандықтарын мінсіз игеріп қана қоймай, өндіріске 50-ден аса рационализаторлық ұсыныс енгізді. Оразбай Әбішевке 1974 жылы 17 қыркүйекте "Қызылорда қаласының құрметті азаматы" атағы, 1981 жылы 2 сәуірде Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Оның аты Қазақ ССР-ның алтын кітабына жазылған. 2 мәрте Ленин орденімен, Октябрь Революциясы ордені, медальдармен марапатталған. Облыстық және қалалық кеңестердің депутаты болып сайланды. Әдебиеттер: 145. Әбішев Оразбай // Біздің қаланың көшелері / Құраст. З.Қыстаубаева. – Алматы: Бастау, 1997. – 103б. 146. Әбішев Оразбай //Иманғалиев С. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды=The streets of Kyzylorda / С.Иманғалиев, З.Қыстаубаева. – Алматы, 2009. – 153 б. 13

147. Әбішев Оразбай // Қарттарым – асыл қазынам / Ред. К.Сағымбайұлы. – Қызылорда, 2001. – 9 бет. 148. Әбішев Оразбай // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 132 б. 149. Әбішев О. Темір жолдың темірдат тәртібін көксейді екенсің: Социалистік Еңбек Ерімен сұхбат / Сұхб. Ә.Рахымбекұлы // Сыр бойы.- 2010. - 29 мамыр 150. Әмиша Н. Тағылымға толы тағдыр : [Социалистік Еңбек Ері, Қызылорда қаласының құрметті азаматы Оразбай Әбішев жайында ] // Айқын. – 2007. – 22 желт. 151. Байменов Ә. Оразбай Әбішев – Социалистік Еңбек Ері // Ленин жолы. – 1981. – 4 сәуір 152. Бекбауов А. Өткенге көз салсақ // Ленин жолы. – 1988. – 15 қазан 153. Еңсегенов Т. Емтихан: Локомотив депосының электр двигателін жөндеу цехын басқарушы О.Әбішев туралы очерк //Соц. Қазақстан. – 1975. – 18 июнь 154. Кәрімова Л. Теміржолшыға құрмет көрсетілді //Сыр бойы. – 2010. – 16 маусым 155. Шілдебаев Е. Алтын жұлдыздың жарығы // Ленин жолы. – 1981. – 31 шілде ӘЛІМАЕВ КӘРІБОЗ (1936) Әлімаев Кәрібоз 1936 жылы Қазалы ауданы, Бозкөл ауылында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1967). Ауыл шаруашылық механикаландыру училищесін бітірген. 1959 жылдан «Бозкөл» кеңшарында механизатор болып жұмыс істеді. Әлімаев жер жырту нормасын 1964-66 ж. 141,4 – 158%-ға орындаған. 1966 жылы 528 га егістіктің орнына 1031 га жер жыртып, оны тұқым себуге әзірледі, сменалық 3 гектар норманы 7 гектар етіп орындады. Оның күріш өсірушілер бригадасы көлемі 125 гектар егістің әр гектарынан 33 центнерден дән бастырды. Қоғамдық малға жемшөп дайындау және оны мал қораларына жеткізу жұмыстарына да белсене қатысады. Тек қараша, желтоқсан айларында мал базаларына 300 тоннадан астам жемшөп тасып жеткізді. Осы еңбектегі жетістіктері үшін оған СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1967 жылғы 19 ақпандағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Әдебиеттер: 156. Әлімаев Кәрібоз //Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. - Алматы, 2005.-140 б. 157. Әлімаев Кәрібоз // Тамыры терең, тарихы кенен – Қазалы. - Алматы,Теларна,2008. – 187 б. 158. 1966 жылы астық өндіруді және дайындауды молайтуда ерекше үздік шыққан Қазақ ССР ауыл шаруашылығының озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: Қызылорда обл. бойынша: Әлімаев К - Қазалы ауд.,"Бозкөл" совхозы; Елеусінов Т. - Жалағаш ауд. "Коммунизм" совхозы; Оразов Б. - Шиелі ауд. "Коммунизм" колхозы // Социалистік Қазақстан.- 1967. - 21 апрель

ӘЛІМБЕТОВ ТӨЛЕГЕН (1926-2002) Әлімбетов Төлеген 1926 жылы Арал ауданының Бөген ауылында дүниеге келген. Ол жастайынан ата жолын қуып балық аулауды кәсіп еткен. Аралдың асау толқынында шыныққан қажырлы қайрат иесі, ол өзі еңбек ете бастаған жылдарда жоғарғы көрсеткіштерге жетіп, өз ұжымының, өз ауылының, бүкіл ауданның мақтанышына айналған абзал азамат болатын. Ол басқаратын «Калининград» кемесінің ұжымы жыл сайын жоғары көрсеткішке жетіп, биік белестен көрініп, аудан, облыс, республикаға танымал болған. Төлеген 1959 жылы «Ленинград» балық кемесімен ашық теңіз бетіне шығып, Қасқақұлан, Көзжетпес, Ұялы сияқты терең аймақтарда балық аулап сол жылы мемлекетке 794 центнер балық тапсырған. Ал одан кейінгі жылдары кеме балықшылары 1,5 центнерден асыра балық аулады. Төлеген Әлімбетов ерен еңбегі үшін 1966 жылы Ленин орденімен наградталды. Төлеген Әлімбетов бесжылдық жоспарды үш жылда орындаған социалистік жарыс жүлдегері. Еңбектегі ерлігі үшін СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1971 жылғы 26 сәуірдегі Жарлығымен Т.Әлімбетов Социалистік Еңбек Ері атағына ие болды. Социалистік Еңбек Ері, қос Ленин орденінің иегері, СОКП ХХІҮ сьезінің делегаты, дербес зейнеткер Төлеген Әлімбетов 2002 жылдың 19 шілде айында қайтыс болды. Әдебиеттер: 159. Әлімбетов Төлеген: Соц. Еңбек Ері жайлы қысқаша мәлімет, суреті //Ленин жолы. – 1974. – 22 май ӘПІРЕЗОВ НЕСІПБАЙ (1909) Әпірезов Несіпбай 1909 жылы қазіргі Жалағаш ауданы, Аламесек ауылында туған. Күріш өсірудің шебері, Социалистік Еңбек Ері (1972). Еңбек жолын 1931 ж. «Жаңадария» ұжымшарында бастады. 1942-1945 ж. екінші дүниежүзілік соғысқа қатысты. 1946-1949 ж. өзінің туып өскен ұжымшарында еңбек етті. 1949-1967 ж. Тереңөзек (қазіргі Сырдария) ауданының Ақарық ұжымшарында жұмыс істеді. 60-жылдары жақаевшылар қозғалысына атсалысты. Әпірезов Несіпбай агротехникалық білім мен бай тәжірибені игеріп, күрішінің әр гектарынан 75-тен 110,7 центнерге дейін өнім алды. 1967 жылдан Сырдария ауданы Қазақстанның Ленин комсомолы атындағы кеңшарда күрішшілер звеносын басқарды. Осы кеңшарға 120 мың сом таза пайда келтірді. Әпірезов Еңбек Қызыл Ту орденімен және Бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктер көрмесінің 2 алтын медалімен марапатталған. Әдебиеттер: 160. Әпірезов Несіпбай //Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы, 2005.-141-142 б. 161. Әпірезов Несіпбай //Тереңөзек (Дерекнамалық баян). – Алматы: Ана тілі, 1996. – 133 б. 162. Айдаров Ә. Азамат абыройы: Соц. Еңбек Ері Н.Әпірезов туралы //Ленин жолы. – 1972. – 16 декабрь 15

163. Әпірезов Н. Байлық басы: Қызылорда обл., Жалағаш ауд., Ленин комсомолы атындағы совхоз күрішшісінің мақаласы //Соц. Қазақстан. – 1972. – 7 октябрь 164. Әпірезов Н. 100 центнер шек емес: Күрішшімен сұхбат /Сұхб. Ә.Қалиев //Қазақстан ауыл шаруашылығы. – 1974. - №6. – 18 б. 165. Жүсіпбеков Ә. Әпірезов ауылы атанса...: Жалағаш ауд. «Ақарақ» ауылын немесе №124 мектепке Н.Әпірезов есімін беру жайлы ұсыныс //Сыр бойы. – 1997. – 4 желт. 166. Қазақ ССР ауыл шаруашылығы озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: Ұ.Алтайбаева, Н.Әпірезов, Қ.Жүсіпова, Ш.Қазанбаева //Ленин жолы. – 1972. – 15 декабрь 167. Қарымсақов И. Егінші абыройы: Н.Әпірезов туралы //Ленин жолы. – 1971. – 8 июнь 168. Несіпбай Әпірезов: 106,4 центнерден //Ленин жолы. – 1973. – 25 сент. 169. Несіпбай Әпірезов: Соц. Еңбек Ері жайлы қысқаша мәлімет, суреті //Ленин жолы. – 1974. – 27 март 170. Социалистік Еңбек Ерлері: Ұ.Алтайбаева, Н.Әпірезов, Қ.Жүсіпова, Ш.Қазанбаева жайлы қысқаша мәлімет, суреттері //Ленин жолы. – 1972. – 15 декабрь 171. Сыдықов М. Ақ маржан алқабының ардагері: Қызылорда обл., Жалағаш ауд., Қазақстан комсомолы елу жылдығы атындағы совхоздың күрішшісі Н.Әпірезов туралы //Қазақстан ауыл шаруашылығы. – 1972. - №6. – 56-59 б. 172. Шілдебаев Е. Самғау: Н.Әпірезов туралы //Ленин жолы. – 1971. – 1 январь БӘЙІМБЕТОВ ОРЫНБАСАР (1930-2012) Мемлекет және қоғам қайраткері, Социалистік Еңбек Ері Орынбасар Бәйімбетов елге танымал тұлға, жұрт жадында жүрген қадірлі қария еді. Ол кісі өзінің бар ғұмырын адал еңбекке арнады. Өнегелі ісімен, дуалы сөзімен, жақсылық жасауға біртабан жақындығымен ерекшеленді. Орынбасар Бәйімбетов 1930 жылы 15 шілдеде Қызылорда облысындағы Жаңақорған ауданының Горняк совхозында жұмысшы отбасында дүниеге келген. Адал еңбекпен ауылға танылған шаңырақта туылып, тынымсыз тірлік жасауға бейімделген бала 1947 жылы Қазалы зоотехникалық малдәрігерлік техникумына түседі. Оны бітірген соң Жаңақорған ауданында малдәрігері болып қызмет істейді. Бұл білімнің жетімсіздігіне көз жеткізген жас жігіт 1951-1956 жылдары Алматы зоотехникалық малдәрігерлік институтында оқыған. Одан соң 1961 жылға дейін Жаңақорған ауданында малдәрігері болады. Сол жылы Орынбасар Бәйімбетов Жаңақорған аудандық Совет атқару комитетінің бірінші орынбасары болып тағайындалса, арада бір жыл өткенде Сырдария ауданындағы 1 Май совхозына директор болып барып, сол жерде ұзақ жыл қызмет істеді. Ал 1967-1970 жылдары Қызылорда облыстық ауылшаруашылық басқармасының бастығы, облыстық партия комитетінің бюро мүшесі бола жүріп, аймақтағы алуан түрлі мәселелерді түбегейлі шешуге атсалысады. 1970-1983 жылдар аралығында Шиелі аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, ал 1991 жылға дейін облыстық ауылшаруашылық басқармасының бірінші орынбасары, асыл тұымды мал дайындау мекемесінің директоры қызметін атқарады. Зоотехникалық ғылымды қой шаруашылығына дұрыс және ойдағыдай қолдана білгені Оранбасар Бәйімбетұлы Бәйімбетовке 1964 жылы «Қазақ ССР-не еңбек сіңірген мал дәрігері» құрметті атағы берілді. Осы еңбектегі жетістіктері үшін оған СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1966 жылғы 22 наурыздағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 16

1967-1975 жылдар аралығында екі рет 7-8 шақырылған Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің депутаты. 1975 жылы Қазақстан Компартиясы ХV cъезінде Орталық Комитетінің мүшелігіне сайланған. Тынымсыз еңбегі үшін Ленин, Даңқ, екі рет Еңбек Қызыл Ту орденімен және бірнеше медальдармен наградталған. Қызылорда облысының Құрметті қайраткері, Жаңақорған ауданының ХХ ғасыр адамы, Шиелі ауданының Құрметті азаматы Орынбасар Бәйімбетовтің өмірі бүгінгі жас ұрпаққа өнеге. Әдебиеттер: 173. Бәйімбетов О. Парыз: Өмірдерек хикаятынан үзінді //Сыр бойы. – 2000. – 3 тамыз 174. Бәйімбетов О. Жұлдызбен тілдескен жылдар: Соц. Еңбек Ерімен сұхбат //Сыр бойы. – 2000. – 4 тамыз 175. Жұмаділдаева Ә. Парасат биігі //Сыр бойы. – 2013. – 16 ақпан. – 9 б. 176. Орны бөлек Орынбасар едi: Қызылорда облысының құрметтi қайраткерi Орынбасар Бәйiмбетов туралы естелiк // Айқын.- 2012. - 2 наурыз (№ 42). - 7 б. 177. Тоқсанбаев Б. Шарлаған ізің жатыр Сыр бойында: Соц. Еңбек Ері Орынбасар Бәйімбетов жайлы //Сыр бойы. – 2013. – 16 ақпан. – 9 б. 178. Ұлықбанұлы Н. Алғашқы басшым еді: Соц. Еңбек Ері Орынбасар Бәйімбетов жайлы //Сыр ардагері. – 2013. – 13 ақпан. – 3 б. 179. Ысқақов Б. Елі елеген ер //Сыр бойы. – 2013. – 21 ақпан. – 5 б. БИДАШЕВ ОРЫНБАЙ (1923-2005) Бидашев Орынбай 1923 жылы 5 мамырда Жаңақорған ауданы, Төменарық ауылында дүниеге келді. 1939 жылдан бастап колхозшы болып жұмыс атқарған. 1940-1983 жылдар аралығында Төменарық ауылында шопан болып еңбек етеді. Еңбек озаты осы жылдар ішінде кеңшарға 103280 сом таза пайда келтірді. 1975 жылы қарауындағы отардың әр 100 аналығынан 220-ға дейін төл алып, 400 қозыны өсімге қалдырды. Осы еңбегі үшін КСРО Жоғары Кеңесі Президумының 10-наурыз 1976 жылғы Жарлығымен О.Бидашевқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Ол «Қазақ ССРне еңбегі сіңген ауыл шаруашылығы шебері» деген құрметті атаққа ие болды. Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет белгісі» ордендерімен марапатталған, Жаңақорған ауданының «Құрметті азаматы» атағын иемденген. Ақын Манап Көкенов Орынбай Бидашевқа арнап «Шыңдағы шынар» атты көлемді өлең-очерк жазды. Атақты шопан Орынбай Бидашев 2005 жылы 23 ақпанда Төменарық ауылында қайтыс болды. Әдебиеттер: 180. Орынбай Бидашев //Жаңарған Жаңақорған: Тарихнама. – Алматы: ӘлФараби,1998. – 115-116 б. 181. Орынбай Бидашев //Сахи Ф.П. Келешегі кемел аудан: Жаңақорған ауданына 75 жыл - Қызылорда: Тұмар, 2003.-168б. 182. Орынбай Бидашев //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама – Шымкент,2008.220б. 183. Бидашев Орынбай //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы, 2005.- 173 б. 184. Әбдіразақов Б. Ақбел азаматы //Әбдіразақов Б. Сыр саздары: Деректі әңгімелер. - Алматы: Жалын, 1980.- 58-61 б.- (Менің Қазақстаным) 17

185. Ауыл шаруашылығы озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы – Бидашев Орынбайға: СССР Жоғарғы Советі Президиумының Указы //Ленин жолы. – 1976. – 31 март 186. Әбдіразақов Б. Қазына: Шопан Орынбай Бидашев туралы //Социалистік Қазақстан. – 1976. – 5 май 187. Әбшенов У. Дала түлегі: Шопан Орынбай Бидашевтың еңбектегі табыстары туралы //Ленин жолы. – 1976. – 6 апрель 188. Бидашев О. Біздің совхозда //Қазақстан ауыл шаруашылығы. – 1977. - №9. – 25 б. 189. Бидашев Орынбай: Қазанама: Шопан, Социалистік Еңбек Ері //Жаңақорған тынысы.-2005.- 1 наурыз 190. Жаңақорған ауданының "Құрметті азаматтары" //Қазақ елі.- 2003.- қараша (N3738).- 4б. 191. Рахматуллаев Ж. Саңлақтар сыннан сүрінбейді //Ленин жолы. – 1980. – 16 апрель 192. Ысмайлов Қ., Жәненов Т., Исаев М. Өркен жайған өрелі істер: Соц. Еңбек Ерлері Арапбек Әбиев пен Орынбай Бидашевтар жайлы //Ленин жолы. – 1980. – 30 январь БИСЕНОВ АЛДАБЕРГЕН (1926-2002) Бисенов Алдаберген 1926 жылы Қызылорда облысының Жалағаш ауданындағы Аққұм ауылында дүниге келген. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1971). Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан. Қызылорда ауыл шаруа техникумын (1955), Алматыдағы кеңшар директорларын даярлайтын бір жылдық курсты (1964), Қазақ ауылы шаруа институтын (1970) бітірген. 1944 жылы Ұлы Отан соғысына аттанып, оны Берлин түбінде жеңіспен аяқтады. 1950 жылға дейін шекаралық әскер бөлімінде қызмет атқарды. 1951–52 жылы Тереңөзек ауданындағы байланыс жүйесінде істеді. 1955–60 жылы Жалағаш ауданының «Мәдениет» атындағы МТС-та бөлімше механигі, «Еңбек» ұжымшарының бас инженері қызметтерін атқарды. 1962 – 72 жылы Жаңаталап кеңшарында директор. 1972 – 88 жылы «Қазақстанның 50 жылдығы» шаруашылығын басқарды. 1988 жылы құрметті еңбек демалысына шықты. Бисенов ауыл еңбеккерлерінің тұрмысын биік деңгейге көтеріп, егіншілік ахуалды жақсарту жолында нәтижелі еңбек етті. КСРО жетістіктері көрмесінің алтын және күміс медальдарын алды. Бисенов есімі Қазақстанның «Құрмет Алтын кітабына» жазылды. І-ІІ дәрежелі «Отан соғысы», Еңбек Қызыл Ту, Ленин ордендерімен марапатталған. 2002 жылы 23 маусымда қайтыс болды. Әдебиеттер: 193. Асанов Т. Өнегелі өмір / Т.Асанов.- Қызылорда: Тұмар, 2004.- 44 б. 194. Соңғыбайұлы Қ. Нартұлға / Қ.Соңғыбайұлы.- Алматы:Шартарап", 1996.- 124 б. 195. Соңғыбайұлы Қази. Рухқа тағзым: Соц. Еңбек Ері А.Бисеновтың 80 жылдығына арналған естелік / Қ.Соңғыбайұлы.- Алматы: Арыс, 2004.- 224 б.+40 бет.суретті жапсырма. 196. Бисенов Алдаберген //Сырдария (Тереңөзек) ауданы: Шежіре / Құраст. Т.Дайрабай. – Алматы: Арыс, 2009. – 105 б. 197. Бисенов Алдаберген // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. - Алматы,2005.- 174 б. 198. Дайрабай Т. Еңбектен тапқан бақытын: Социалистік Еңбек Ері Алдаберген Бисеновтің өмір жолы жайлы // Дайрабай Т. Сыр перзенттері. Алматы,2010.- 316-318 б. 18

199. Алдаберген Бисенов: Қазанама //Сыр бойы. – 2002. – 25 маусым 200. Әбдешев Қ., Баймаханов С. Сенім: Соц. Еңбек Ері А.Бисенов жайлы очерк //Ленин жолы. – 1971. – 12 май 201. Әбілдаева Ғ. Ұлтының ұлағатты перзенті еді: А.Бисеновтің 80 жылдығына арналған өлең / Ғ.Әбілдаева // Жалағаш жаршысы.- 2006. - 11 қараша 202. Батталова А. Алдаберген Бисенов есімімен аталады: Жалағаш кентінде Соц. Еңбек Ері А.Бисенов атына көше берілді / А.Батталова // Сыр бойы.- 2010. - 12 мамыр 203. Бисенов А. Басшы болсаң - тәрбиеші бола біл / А.Бисенов // Социалистік Қазақстан.- 1979. - 3 октябрь 204. Бисенов А. Ұрпағымен мың жасаған..: Соғыс және еңбек ардагері Алдаберген Бисеновпен сұхбат / Сұхб. Қ.Данабаев // Ақмешіт апталығы.- 1996. – 20 желтоқсан 205. Божанова А. Еңбекпен жанған бақыт шырағы: Соц.Еңбек Ері А.Бисенов туралы. / А.Божанова // Сыр бойы. - 2006. - 9 қараша. 206. Дайрабай Т. Алдекең еске түскенде: Соц. Еңбек Ері А.Бисенов туралы / Т.Дайрабай // Жалағаш жаршысы.- 2006. - 11 қараша; Тіршілік тынысы.- 2009. - 14 наурыз.- 2 б. 207. Дайрабай Т. Алдекең еске түскенде..: Соғыс ардагері Алдаберген Бисенов туралы / Т.Дайрабай // Сыр бойы.- 2005. - 23 сәуір 208. Дайрабай Т. Еңбектен тапқан бақытын: Социалистік Еңбек Ері Алдаберген Бисеновтің өмір жолы жайлы / Т.Дайрабай // Егемен Қазақстан.- 2006. - 11 қараша 209. Далдабаев С. Ұрпаққа ұмытпастай із қалдырған: Соц.Еңбек Ері А.Бисенов туралы / С.Далдабаев // Сыр бойы.- 2006.-10 қараша 210. Еңбек даңқы арта берсін!: Соц. Еңбек Ері атағы И.Әбдікәрімовқе, Ш.Әбжановқа, А.Бисеновке, Б.Серімбетовке берілді //Ленин жолы. – 1971. – 9 апрель 211. Еңбек дарабозы: Еңбек Ері А.Бисенов туралы // Сыр бойы.- 2006.-14 қараша 212. Еспанов Ұ. Құдірет қолмен құйған құрыш адам: Соц. Еңбек Ері А.Бисенов туралы / Ұ.Еспанов // Сыр бойы.- 2010. - 7 мамыр 213. Еспанов Ұ. Сөнбесін отбасының шамшырағы: Соц. Еңбек Ері А.Бисеновтің 80 жылдық мерейтойына арналған өлең / Ұ.Еспанов // Жалағаш жаршысы.- 2006. - 11 қараша 214. Мәмбетқызы Ұ. Даланың дарабоз перзенті / Әңг. Қ.Қорасани // Сыр бойы.2006. - 16 қараша. - 3 б. 215. Сәдібекұлы А. Алтын жұлдызды Алдекең: Соц. Еңбек Ері А.Бисенов туралы / А. Сәдібекұлы // Сыр бойы.- 1996. - 10 желтоқсан 216. Шаухаманов С. Бейнетін өзі көріп, берекетін елге берген: Жалағаш ауд. Соц. Еңбек Ері А.Бисенов туралы / С.Шаухаманов // Сыр бойы.- 2006. - 9 қараша 217. Шәрібекұлы Қ. Өрісті өнеге: Социалистік Еңбек Ері Алдаберген Бисеновтің өмір жолы жайлы / Қ.Шәрібекұлы // Сыр бойы.- 2003. - 12 маусым. – 5 б. БӨДЕЕВ ҚАСЫМ (1900-1977) Қасым Бөдеев 1900 жылы қазіргі Қарағанды облысы Байқоңыр ауданында дүниеге келген. Қазақстанның еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1966). 1932 жылдан Тереңөзек ауданы Амангелді атындағы ұжымшарда күрішші, 1952 жылдан күрішшілер звеносын басқарды. 1956 жылы Қасым Бөдеев басқарған звено 40 гектар күріштің әр гектарынан 51 центнерден өнім жинап, осы еңбектегі табысы үшін Ленин орденімен марапатталады. 1956-1966 жылдар арасында әрбір гектардан орта есеппен 50-60 центнерден өнім келтірді. Көп жылғы тәжірбиесі мен ерен еңбегінің арқасында 1966 жылы Қасым Бөдеевтің звеносы 20 гектар күріштің 107,6 центнерден 19

алтын дән жинап, үздік көрсеткішке қол жеткізген. ССР Жоғарғы Президиумның 1966 жылғы 22 маусымдағы Жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Қазір Қасым Бөдеев атындағы көше, оған қойылған ескерткіші бар. Ауыл, аудан, еңбекшілері Қ.Бөдеевтің еңбегін құрметпен атап, қадірлейді. Әдебиеттер: 218. Бөдеев Қасым //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.– Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 177 б. 219. Бөдеев Қасым //Сырдария (Тереңөзек) ауданы: Шежіре / Құраст. Т.Дайрабай. – Алматы: Арыс, 2009. – 108 б. 220. Автурин А. Әр гектардан – 107,6 центнерден // Қазақстан ауыл шаруашылығы. – 1967. - №3. – 22 б. 221. Әнуаров М. Батылдық та серік қой: [ Қасым Бөдеев туралы ] // Қазақстан ауыл шаруашылығы. – 1962. - №2. – 18-19 б. 222. Ержанов А. Берекелі гектарлар сыры: [ Қ.Бөдеев туралы ] // Ленин жолы. – 1968. – 21 ақпан 223. Күдерин А. Үш кезең // Ленин жолы. – 1972. – 8 июль ДӘРІБАЕВ КӨШЕРБАЙ (1892-1964) Дәрібаев Көшербай 1892 жылы қазіргі Арал ауданы, Дөңгелексор ауылында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалдық Еңбек Ері (1949 жылы). 1907 жылдан 1917 жылға дейін байлардың жалшысы болды. Еңбек жолын 1917 жылы Орынбор – Ташкент темір жол құрылысында бастаған. 1930 жылы колхоз ұйымдасқанда Арал ауданы Чкалов атындағы ауылшаруашылық артеліне мүше болды. Мұнда оны егіс бригадасынң бригадиріне көтерді. Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан. Ұжымдастыру кезінде егіс бригадирі, ферма меңгерушісі, 1943–56 жылы «Абай» ұжымшарында жылқы фермасының меңгерушісі болып еңбек еткен. Саналы ғұмырын мал шаруашылығын өркендетуге арнаған адам. Ол жылқы малын өсіріп, көбейтудегі ерен еңбегі үшін Көшербай жұмыста басқаларға үлгі бола білді. Жылдан жылға жылқы саны көбейе берді. Құлындар шығынсыз өсті. 1947 жылы тамаша жылқышы қарауындағы 62 биенің әрқайсысынан құлын алуға жетті. Оның еңбегі жоғары бағаланды: СССР Жоғары Советі Президиумының 1949 жылғы 31 қазандағы Жарлығымен К.Дәрібаевқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1957 жылы зейнетке шықты. 1964 жылы қайтыс болды. Ел игілігін еселеу жолында есепсіз еңбек сіңірген ардагерден тараған ұрпақтар да кейін осы жолды жалғастыра білді. Әдебиеттер: 224. Дәрібаев Көшербай // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. - 611-612 б. 225. Дәрібаев Көшербай // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 187 б. 226. Қызылорда облысы ауыл шаруашылығының алдыңғы қатарлыларына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы ССРО Жоғарғы Советі Президиумының Указы: Дәрібаев Көшербай, Жанәлиев Сейтмағамбет, Сманов Құдайберген, Шалабаев Мұрат //Ленин жолы. – 1949. – 4 нояб.

ДІНІСЛАМОВ ӘБУША (1934-1997) 1934 жылы Қызылорда облысы, Қазалы ауданының Арықбалық ауылдық кеңесінде дүниеге келген. Еңбек жолын 1946 жылы буыны қатпаған бала кезінде бастаған Әбуша соғыстан кейінгі ауыр кезеңдерде қара жұмыстың отына қақталып өсті. Қазалы докомотив депосында жөндеуші, байланыс бөлімшесінде шебер болып жұмыс істеген. Алпысыншы жылдардың аяқ шенінен туған ауылында күріш өсірумен айналысты. Еңбекқор диқан Сыр күрішін өсірудің тәсілін терең игерді. Әр гектардан 25 центнерден өнім алды. 1972 жылы мол өнімге қол жеткізгені үшін Еңбек Қызыл Ту орденін, ал 1975 жылы Ленин орденімен марапатталған. СССР халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің бір күміс және екі қола медальмен марапатталды. 1981 жылы астық және басқа да ауылшаруашылық өнімдерін өндіріп, мемлекетке сатуды ұлғайту жөніндегі социалистік міндеттемелерді орындауда жоғарғы нәтижелерге жеткені және еңбектегі ерлігі үшін СССР Жоғары Советі Президиумының 1982 жылғы 22 ақпандағы Жарлығымен Абуша Дінісламовке Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1997 жылы 13 шілдеде қайтыс болды. Туған ауылында даңғайыр диқанның атында көше бар. Әдебиеттер: 227. Дінісламов Әбуша //Тамыры терең, тарихы кенен - Қазалы.- Алматы,2008.- 188 б. 228. Жиенбаев Қ. Жер бетінде із қалады. Түбектің асыл топырағы: Социалистік Еңбек Ері Ә.Дінісламов туралы / Қ.Жиенбаев // Лениншіл жас.- 1983. - 12 октябрь 229. Изетов Қ. Диқан қаунышы: Социалистік Еңбек Ері Ә.Дінісламов туралы / Қ.Изетов // Ленин жолы.- 1983. - 19 ноябрь 230. Изетов Қ. Жұлдызың жансын, Абуша: Социалистік Еңбек Ері Ә.Дінісламов туралы / Қ.Изетов // Ленин жолы.-1982. - 24 февраль 231. Ким С. Туған жер топырағы: Қазалы ауд. Соц. Еңбек Ері Әбуша Дінісламовтың еселі еңбегі туралы / С.Ким //Еңбек туы.- 1983. - 3 февраль 232. Қазақ ССР ауыл шаруашылығы озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: СССР Жоғарғы Советі Президиумының указы // Қазақстан ауыл шаруашылығы.1982. - №5. - 4-5 б.; Ленин жолы.- 1982. - 23 февраль 233. Ыбыраев Ж. Күріш және сыр суы: Қазалылық Социалистік Еңбек Ері Әбуша Дінісламов туралы / Ж.Ыбыраев // Қазақстан агроөнеркәсібі.- 1988. - №5. - 40 б. ЕЛАМАНОВ ӘЛИ (1902-1975) Еламанов Әли 1902 жылы қазіргі Жаңақорған ауданы Төменарық ауылында туған. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1949). Төрт жылдық мектепті бітірген. 1930-1958 жылдары Елтай атындағы ұжымшарда, кейін «Төменарық» кеңшарында еңбек етті. Кедей шаруаның баласы Әли 12 жасынан жалшы әкесіне қолғабыс етті. 1942 жылы Әли Еламанов еңбек армиясына шақырылды. Ол Гурьевте, Сталинград маңында жұмыс істеді. Әли Еламанов 1946 жылдың басында туған ауылына оралып, күрішшілер звеносын басқарды. Жыл сайын мол өнім жинады. Соғыс жылдары Сунақата арнасын қазуға қатысқан. 1941 жылы 6 гектар күріштің әр гектарынан 48,4 центнерден өнім жинаса, 194821

49 ж. күріштіктің әр гектарынан 80-85 центнерден астық жинап, жоғарғы көрсеткішке жеткен. 1955-1960 жылдары ұжымдарда түйе, қой бақты. Ленин орденімен, медальдармен марапатталған. Әли Еламанов 1975 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 234. Еламанов Әли // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 613-614 б. 235. Сопыбеков А. Әли Еламанов //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама.Шымкент,2008.- 217-218 б. 236. Алдабергенов С. Ердің даңқын еңбек шығарады: Соц. Еңбек Ері Әли Еламанов туралы //Ленин жолы. – 1949. – 8 июль ЕЛЕУСІНОВ ТҰРШАБЕК (1935-1982) Елеусінов Тұршабек Жүсіпұлы 1935 жылы Жалағаш ауданы, Ақсу ауылында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалисттік Еңбек Ері (1966). Жастайынан еңбекке араласып, 1964 жылы күріш бригадасының бригадирі болып тағайындалып, гектарынан 75 – 80 центнерден өнім алды. 1977 жылы звено жетекшісі болып жұмыс атқарды. Т.Елеусінов қоғамдық өмірге белсенді қатысты. Қазақстан Компартиясының ХҮ съезіне делегат болды. Еңбек Қызыл Ту, «Құрмет белгісі» ордендері және медальдармен марапатталған. Нгін шаруашылығындағы жемісті еңбегі үшін және 1966 жылы күріш өндіруде қол жеткізген жетістігі үшін оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді.1982 жылы 21 тамызда қайтыс болды. Әдебиеттер: 237. 1966 жылы астық өндіруді және дайындауды молайтуда ерекше үздік шыққан Қазақ ССР ауыл шаруашылығының озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: Қызылорда обл. бойынша: Әлімаев К - Қазалы ауд.,"Бозкөл" совхозы; Елеусінов Т. - Жалағаш ауд. "Коммунизм" совхозы; Оразов Б. - Шиелі ауд. "Коммунизм" колхозы // Социалистік Қазақстан.- 1967. - 21 апрель 238. Елеусінов Тұршабек: Қазанама //Ленин жолы. – 1982. – 24 август 239. Ержанов А. Алынған асулар: Соц. Еңбек Ері Т.Елеусинов туралы //Ленин жолы. – 1980. – 20 декабрь 240. Күдерин А. Жайсаң жігіт: Т.Елеусіновтің еңбегі жайлы //Ленин жолы. – 1972. – 25 июль

ЕРЖАНОВ НАҚЫП (1887-1962) Ержанов Нақып 1887 жылы Жаңақорған ауданы Талап ауылында дүниеге келген. Социалистік Еңбек Ері (23.7. 1948). Еңбек жолын 1930 жылы ұйымдастырылған «Талап» ұжымшарында жылқышы болып бастады. Қызылқұм ішіне жасырынған бастамашылардың шабуылына тойтарыс баруге қатысты. 1937 жылы жылқы фермасына меңгеруші болып тағайындалды. Ол бар күш- жігерін артельдің қоғамдық байлығын арттыруға жұмсады. 2-дүниежүзілік соғыс жылдары Ержанов бастаған жылқы фермасының ұжымы атты әскерлерге бірнеше жүз сәйгүліктер жіберді. 1946 жылы 50 биеден 50 құлын, 1947 жылы 60 биеден 60 құлын, ал 1948 жылы 80 биеден 80 құлын алып, аман өсірді. Мал шаруашылығын өркендетудегі еңбегі үшін КСРО Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1948 жылы 23 шілдедегі жарлығымен Социалисттік Еңбек Ері атағы берілді. Нақып Ержанов 1962 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 241. Ержанов Нақып // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 617-618 б. 242. Ержанов Нақып // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 203 б. 243. Сопыбеков А. Нақып Ержанов // Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама.Шымкент,2008.-215-216 б. 244. Алдабергенов С. Еңбек Ерлері: Ержанов Нақып, Тағаев Қадыр туралы //Ленин жолы. – 1951. – 29 июль 245. Күдерин А. Жылқышы Нақып //Ленин жолы. – 1949. – 6 нояб. 246. Қайырбеков Ш. Социалистік Еңбек Ері Ержанов Нақып //Ленин жолы. – 1948. – 13 август ЕРЖАНОВА ЗӘКИРА (1926-2006) Ержанова Зәкира 1926 жылы Шиелі ауданына қарасты «Қызылту» колхозында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1958), «Қазақ КСР-іне еңбек сіңірген ауыл шаруашылығы қызметкері» (1974). Зейнеткерлікке шыққанға дейін туған ауылында күріш звеносының жетекшісі болып еңбек етті. Қоғам және мемлекет қайраткері Зәкира Ержанова еліміздің күріш өсірушілері арасында жаңашыл, мол өнім жинаудың шебері ретінде мәлім. Өзінің колхозында оны «Дала аруы»— деп атаған. Бұл жұмыста шыққан биігі, алған асуы да аз емес, ақ күрішті өсірудің нағыз шебері болды. Зәкира Ержанова он жыл қатарынан атақты күріш өсіруші Ыбырай Жақаевтың звеносында істеді. Оны күріш өсіру жөнінде Жақаевтық мектептің ғылыми курсын бітірді деуге болады. 1958 жылы Зәкира звено жетекшісі болып тағайындалды. Зор сенімді ақтау үшін ол бар білімін, тәжірибесін шеберлікпен қолданды, бар ынтасымен жұмыс істеді. Сол күздің кезінде оның звеносы жақсы өнім жинады: көлемі 25 гектар егістіктің әр гектарынан 42 центнерден дән бастырды. 1960 жылдың жазы өте ыстық болды, судың деңгейі күн сайын төмендей берді, мұның езі егіннің 23

шығымына қатер-қауіп туғызды. Алайда Ержанованың звеносы 15 гектар егістіктің әр гектарынан 45 центнерден өнім алды. Осы зор табысы үшін Зәкира Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Құрмет грамотасымен марапатталды. Келесі жылы февральда Зәкира Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті III пленумының жұмысына қатысты. Пленумнан қайтып оралғаннан кейін ол газетке мақала жазды. Онда мол енімнің тағдыры көп жағдайда механикаландыруға байланысты екенін айтып, күріш есірушілерді механизатор мамандығын үйренуге шақырды. Еңбек процестерін механикаландырып, агротехникалық білімін тереңдете отырып, Зәкира өз участогынан жыл сайын мол өнім жинады. Әсіресе, 1962 жыл табысты болды: звено әр гектардан 72 центнерден күріш алды. 1964 жылы жоғары өндірістік көрсеткіші үшін республика Жоғарғы Советі Президиумының Жарлығымен Зәкира Ержанова Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Құрмет грамотасымен екінші рет марапатталды. Звено жетекшісінің тәжірибесі, білімі мен ұйымдастырушылық қабілеті 1965 жылы айқын көрінді. Сол жылғы құрғақшылық егінді қуратып жіберу қаупін туғызды. Ержанова бастаған звеноның мүшелері егінді сақтап қалу үшін асқан қажырлылық көрсетті, сөйтіп табиғаттың қатыгездігін жеңіп шықты — көлемі 18 гектар (судың аздығына байланысты звеноларға берілген участок көлемі азайтылған болатын) күріштің әр гектарынан 61 центнерден дән жинады. Астық өндіру және оны дайындау, техниканы тиімді пайдаланудағы қол жеткен табыстары үшін СССР Жоғарғы Советі Президиумының Жарлығымен Зәкира Ержановаға Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Сыр маржанын өсіруде, одан өнім алуда жоғары рекордтық жетістіктері үшін КСРО, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланды (1962). Ленин орденімен, Құрмет грамоталарымен марапатталған. 2006 жылы 26 мамырда дүниеден өтті. Әдебиеттер: 247. Ержанова Зәкира // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 619-620 б. 248. Ержанова Зәкира // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 203 б. 249. Зәкира Ержанова: Өмірбаяны, суреті бар //Ленин жолы. – 1962. – 8 март 250. Зәкира Ержанова: Сыр маржанын өсiрушi, Соц. Еңбек Ерi. Қазанама // Сыр бойы.- 2006. – 27 мамыр. – 3 б. 251. Қалдыбекова А. Жомарт лебiздi, өр мiнездi: Әйелдер арасынан шыққан тұңғыш алтын жұлдызды күрiшшi Заһира Ержанова туралы // Сыр бойы. - 2007. – 26 мамыр. – 4 б. 252. Базаров Қ. Шәкірт: Социалистік Еңбек Ері З.Ержанова туралы / Қ.Базаров // Ленин жолы.- 1972. – 1 июль 253. Ержанова З. Бізде үлес қосамыз: Қызылорда обл. Шиелі ауд. «Қызыл ту» колхозының звено жетекшісімен сұхбат / З.Ержанова // Қазақстан ауыл шаруашылығы.1961. - №3. – 37-39 б. 254. Ержанова З. Отан даңқы арта берсін! / З.Ержанова // Қазақстан ауыл шаруашылығы. - 1982. - №12. 255. Ержанова З. Сыр күріші – ел ырысы: Қызылорда обл. Шиелі ауд. «Қызыл ту» колхозының күріш шаруашылығы туралы / З. Ержанова //Ленин жолы.- 1966. – 25 март 256. Ержанова З. Сырдың сұлу күріші: Қызылорда обл. Шиелі ауд. «Қызыл ту» колхозының күріш шаруашылығы туралы / З.Ержанова // Социалистік Қазақстан.- 1963. – 23 июль 257. Зәкира Ержанова: Некролог // Сыр бойы.- 2006. – 27 мамыр 258. Исаев Б. Жастарға үйретуден жалықпаған: Қызылорда обл., Шиелі ауд., Қызылту колхозының күрішшісі З.Ержанова туралы //Лениншіл жас. – 1973. – 8 июнь 24

259. Қайырбеков Ш. Еңбек зейнеті: Социалистік Еңбек Ері З.Ержанова туралы / Ш.Қайырбеков // Ленин жолы.- 1971.- 24 ақпан 260. Қалдыбекова А. Жомарт лебізді, өр мінезді: Еңбек Ері Заһира Ержанова туралы / А. Қалдыбекова // Сыр бойы.- 2007.-26 мамыр 261. Нұрмағамбетов Ә. Күрішші: Социалистік Еңбек Ері З.Ержанова туралы / Ә.Нұрмағамбетов // Қазақ әдебиеті.- 1961. – 8 декабрь 262. Сейілжанова Г. Дихан: Социалистік Еңбек Ері Закира Ержанова туралы / Г.Сейілжанова // Лениншіл жас.-1976. – 14 сентябрь 263. Сапаров Д., Өмірбеков З. Сыр қызы: Күрішші З.Ержановаға арналған очерк //Ленин жолы. – 1962. – 28 январь, 3 февраль 264. Тоқмағамбетов А. Жұлдыздар туралы жыр: Күрішші З.Ержановаға арналған өлең //Ленин жолы. – 1962. – 10 февраль ЕРМАҒАМБЕТОВ БАЛАКЕШ (1896-1989) Ермағамбетов Балакеш 1896 жылы Қызылорда облысы Арал ауданында туған. Еңбек жолын жастайынан бастаған ол 1940 жылы Арал ауданы Сазды колхозында, ал 1957 жылдан зейнетке шыққанға дейін жылқышы болып абыройлы еңбек етті. Б.Ермағамбетов жастық шағы бай малының соңында өткен. Алғашқы серіктестікке, артельге мүше болған. Ал Сазды колхозы ұйымдасқаннан кейін өз алдына табын алып, жылқы бақты. 1944 жылы Б.Ермағамбетов үлкен қуанышқа кенеліп, Еңбек Қызыл Ту орденімен наградталды. Бұдан үш жыл өткен соң әр 100 биеден 100 құлын алып, жоғары еңбек көрсеткішіне жеткені үшін ССРО Жоғары Советі Президумының 1948 жылғы 23 шілдедегі Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атагына ие болған. 1989 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 265. Теңізұлы Ә. Батыр Балекеш: Соц. Еңбек Ері Балекеш Ермағамбетов туралы //Ленин жолы. – 1948. – 31 июль ЕСБОЛОВ ДҮЗБАЙ (1893-1968) Дүзбай Есболов 1893 жылы Қызылорда облысының Арал ауданында туған. 1910 жылдан жалданып балық аулады. 1928 жылы Арал ауданының Ленин атындағы колхозында балықшы болды. 1938 жылдан «Құланды» жылқы заводында әуелі шопан, кейін аға жылқышы болды. Оны әкесі жастайынан еңбегі ауыр — қойшы немесе жылқышы болуға баулыды. Бірақ оның өз малы жоқ еді. Дүзбай жасы 17-ге толғанда Аралдағы балықшылар қосына келіп жалданды. 1928 жылы Аралда Ленин атындағы колхоз ұйымдасқанда Дүзбай оған мүше болды, алғашқы кезде бұрынғысынша балық аулаумен айналысты. 1938 жылы Д.Есболовқа тұңғыш рет колхоз отары сеніп тапсырылды. Есболов малды күтіп-бағу ісін жетілдіріп отырды. Ұлы Отан соғысы жылдары ол Совет Армиясы үшін көптеген сәйгүліктер өсірді. Соғыстан кейінгі жылдары бұдан да зор табыстарға жетті. 25

1947 жылдан қарауындағы 55 биенің әрқайсысынан құлын алып, аман өсірді. Д.Есболов еңбекті ерлігі үшін СССР Жоғары Советі Президумының 1948 жылғы 23 шілдедегі Указымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болды. 1964 жылы зейнетке шықты. Есболов Дузбай 1968 жылы 28 наурызда 97 жасында дуниеден озды. Әдебиеттер: 266. Есболов Дүзбай //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 204 б. 267. Есболов Дүзбай //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 621-622 б. ЕСПАНОВ ҰЗАҚ (1928) Ұзақ Еспанов 1928 жылы Жалағаш ауданының қазіргі Мақпалкөл ауылында туған. 1944 жылдан осы шаруашылықта колхозшы болған. 1947 жылы Қызылорда педагогикалық институтының қазақ тілі мен әдебиеті факультетіне оқуға түсіп, 1951 жылы бітірді. 1951-1953 жылдар арсында мектептерде мұғалім, директор болып қызмет істеген. 1953-1963 жыл аралығында Жалағаш аудандық халық ағарту бөлімінің меңгерушісі, аудандық партия комитетінде, 19631969 жылдары Қазақстанның ХХ жылдығы, Жамбыл атындағы колхоз басқармаларының төрағасы, 1961-1991 жылдары «Мәдениет», Қазақстанның Ленин комсомолы атындағы совхоздардың директоры болып қызмет атқарған. 1985 жылы Қазақ ССР Жоғарғы кеңесіне депутат, 1973 жылы Еңбек Ері, Ленин, Октябрь революциясы, екі Еңбек Қызыл Ту ордендері және 10-нан астам әртүрлі үкімет медальдарымен марапатталған. Бірнеше мәрте аудандық, облыстық кеңестерінің депутаты, партия комитетінің мүшесі болып сайланған. 1953, 1960, 1978 жылдарда өткен Республика мұғалімдерінің, 1976 жылы Қазақстан Компартиясы ХІҮ съезіне делегат болды. КСРО, Қазақ ССР Жоғарғы Кеңестерінің құрмет қағаздарымен марапатталды. 1991 жылы зейнеткерлікке шыққан, 1992 жылдан аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы. Жалағаш кентінің, Жалағаш ауданының құрметті азаматы. Социалистік Еңбек Ері, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі. Әдебиеттер: 268. Еспанов Ұ. Көңілім көктем / Ұ.Еспанов. – Қызылорда, 2002. – 215 б. 269. Еспанов Ұ. Сыр күріші – ел ырысы / Ұ.Еспанов.- Алматы: Қайнар, 1974.- 140 б.: Суретті. 270. Еспанов Ұ. Шуақты күн: жыр жинағы / Ұ.Еспанов. – Қызылорда: Полиграфия Баспа Үйі, 2006ж. – 206 б. 271. Еспанов Ұзақ // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 209 б. 272. Ұзақ Еспанов //Дайрабай Т. Сыр перзенттері. – Алматы: Арыс, 2010. – 182 б. 273. Ұзақ Еспанов: Өмірбаяны //Жүректегі жауһарлар: Сыр елі ақын-жазушылар шығармаларының жинағы. – Қызылорда: Алтын Орда, 2001. – 89 б. 274. Әлиасқаров Ә. Диқан: Соц. Еңбек Ері Ұ.Еспановқа арналған өлең //Әлиасқаров Ә. Шығармалары: Өлеңдер мен толғаулар, поэмалар.- Астана: Фолиант, 2008.- 115-117 б.-(Сырдария кітапханасы) 26

275. Айбосынов Ш. Ақын аға, батыр аға: Соц. Еңбек Ері, ақын Ұ.Еспанов туралы //Жалағаш жаршысы. – 2008. – 20 қырк. 276. Айбосынов Ш. Ескінің көзі: Ақын, Еңбек Ері Ұзақ Еспанов 80 жаста //Егемен Қазақстан. – 2009. – 28 қаңтар. – 10 б. 277. Айбосынов Ш. «Шуақты күнге» айтарымыз: Ақын, батыр Ұзақ Еспановтың «Шуақты күн» атты кітабы жайлы / Ш.Айбосынов // Жалағаш жаршысы. – 2011. – 9 қараша. – 4 б. 278. Әбдіразақов Б. Азамат ажары: Социалистік Еңбек Ері Еспанов Ұзақ жайлы / Б.Әбдіразақов // Социалистік Қазақстан.- 1974. – 17 апрель 279. Бақтиярұлы М. Өмір төрінде: Социалистік Еңбек Ері Еспанов Ұзақ жайлы / М.Бақтиярұлы // Сыр бойы. – 2012. – 28 сәуір. – 8 – 9 б. 280. Бекбергенова Р. Бәйгені қолдан бермедің: Ұзақ Еспановқа арналған өлең //Ленин жолы. – 1970. – 8 октябрь 281. Бертаев С. Ардагер аға, қадірменді қартым: Ақын, Еңбек Ері Ұзақ Еспанов 80 жаста //Жалағаш жаршысы. – 2008. – 12 қараша 282. Еңбек ерлерінің даңқы арта берсін!: СССР Жоғарғы Советі Президиумының указы // Лениншіл жас.- 1973. – 11 декабрь 283. Еспанов Ұ. «Азамат көкжиегін кеңейтетін еңбек»: Еңбек Ері, ардагер Ұ.Еспановпен әңгіме /Сұхб. Қ.Мырзахметұлы //Сыр бойы. – 2008. – 4 қазан 284. Жалғасова Е. Екі ғасырдың куәгері: Ақын, Еңбек Ері Ұзақ Еспанов 80 жаста //Сыр бойы. – 2008. – 11 қараша. – 4 б. 285. Лайықтыларға құрмет: «Қазақстан республикасының мемлекеттік наградаларымен наградтау туралы» ҚР Президентінің 2011 жылғы 5 желтоқсандағы №188 Жарлығына сәйкес облыстың азаматтары мемлекеттік наградалармен марапатталды // Сыр бойы. – 2011. – 15 желтоқсан. – 2 б. 286. Омаров Ф. Директор: «Мәдениет» совхозының директоры, Социалистік Еңбек Ері Ұзақ Еспановқа арналған өлең / Ф.Омаров // Жаңадария.- 1977. – 12 ноябрь 287. Сыдық Қ. «Өмірді азды-көпті шайқап едік...»: Социалистік Еңбек Ері Ұзақ Еспанов жайлы //Ақмешіт апталығы. – 2000. – 30 маусым 288. Сыр өңірінің айтулы азаматы: Ақын, Еңбек Ері Ұзақ Еспанов 80 жаста //Жалағаш жаршысы. – 2008. – 8 қараша 289. Тәшенов Т., Сәдібеков А. Жұлдыздар жерде де жарқырайды: Социалистік Еңбек Ері Ұзақ Еспанов жайлы //Ақмешіт апталығы. – 1998. – 4 желтоқсан. 290. Тоқмағамбетов А. Ақ күріш туралы аңыз: «Мәдениет» совхозының директоры, Социалистік Еңбек Ері Ұзақ Еспановқа арналған өлең / А.Тоқмағамбетов //Социалистік Қазақстан.- 1974. – 5 январь ЕШНИЯЗОВ МАХАМБЕТӘЛІ (1897-1958) Ешниязов Махамбетәлі 1897 жылы Қызылорда облысы Арал ауданында туған. 1917жылға дейін жергілікті байлардың жалшысы болды. 1932 ж «Жаңа құрылыс» колхозына кіріп, онда 1957 жылға дейін аға шопан болып істеді. Одан кейін «Приаральск» совхозында қой фермасының меңгерушісі қызметін атқарды. Тынымсыз еңбектердің іс-әрекеті зор табысқа жеткізді. 1947 жылы отарындағы 405 қазақы тұқымды саулықтан 605 қозы өргізді. Ал отарындағы әр қойдан қырқылған жүннің мөлшері бойынша колхоздағы ең жоғары көрсеткішке жетті. СССР Жоғары Советі Президидумы 1948 жылдың 23 шілдедегі Указымен аға шопан М. Ешниязовтың қоғамдық қой шаруашылығын дамытудағы зор табысын, оның көп 27

жылғы жемісті еңбегін атап көрсетіп, Социалистік Еңбек Ері атағын берді. 1958 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 291. Ешниязов Махамбетәлі // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.Алматы,1970.- Т.2. – 623-624 б. 292. Ешниязов Махамбетәлі: Соц. Еңбек Ерінің суреті //Ленин жолы. – 1948. – 17 нояб. 293. Социалистік Еңбек Ерлері: Ким Ман Сам, Лепесов Әлмұрат, Ешниязов Махамбетәлі, Ы.Жақаевтың суреттері //Ленин жолы. – 1952. – 25 январь ЖАҚАЕВ ЫБЫРАЙ (1891-1981) Ыбырай Жақаев 23 маусым 1891 жылы Қызылорда облысы Шиелі ауданы «Қызыл Ту» колхозында (қазіргі Ы.Жақаев атындағы) дүниеге келді. Әйгілі күріш өсіруші, ауыл шаруашылығының жаңашылы, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері (1949, 1971), КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты (1946). Шиелі ауданындағы «Қызыл Ту» кеңшарының бөлімше жетекшісі болған. Ол республикаға бірінші болып күріш тұқымын жоңышқа атызына екті. Тұқымды себу алдында күнге қыздыру, көң мен суперфосфат ерітіндісіне бөктіріп, бүршіктендіріп себу, қамыс және күрмек арамшөптерімен күресу, күріш егісіне тыңайтқыш енгізу мөлшері мен мерзімін дұрыс анықтау сияқты агротехникалық шараларды өндіріске енгізді. Бұл технологиялық әдістер «Жақаев агротехникасы» деп аталды. 1966 жылдан зейнет демалысына шығып, жасының ұлғаюына қарамастан жастарға өз тәжірибесін үйретті. Осы жылдары республикада жақаевшылар қозғалысы кеңінен өрістеді. Ы.Жақаев Ленин орденімен 4 рет, Еңбек Қызыл Ту, «Халықтар достығы» ордендерімен, Бүкілодақтық ауыл шаруашылық және Бүкілодақтық халық шаруашылық жетістіктері көрмелерінің алтын медальдарымен марапатталған. Ұлы диқан 1981 жылғы 19 қыркүйекте 91 жасында дүниеден өтті. Шиелі ауданындағы бұрыңғы «Қызыл Ту» ұжымшары, орта мектеп, Қызылорда қаласындағы көше, облыстық емдеу-сауықтыру профилакторийі Жақаев есімімен аталады. Шиелі ауданындағы Жақаев ауылында күріш өсіру тарихы мұражайы ашылған. Қызылорда қаласында Ы.Жақаевқа ескерткіш орнатылған. Әдебиеттер: 294. Жақаев Ы. Күріш туралы ой Қызылорда, 1972.- 37 бет 295. Жақаев Ы. Қанатты сөздер / Құраст. О.Бодықов; Ауд. С.Бакенов. – Алматы: Қайнар, 1989. – 112 бет. 296. Жақаев Ы. Қанатты сөздер. – Алматы: Қайнар, 1979. – 64 бет. 297. Жақаев Ы. Менің бақытым. – Алматы, «Жазушы».- 1965.- 148 бет 298. Жақаев Ы. Өмір жолдары: Алматы, 1979.- 328 бет 299. Ақ күріштің атасы //Тұңғыштар / Құраст. Ш.Күмісбаев.- Алматы: Алматыкітап, 2007.- 164-165 б. 300. Ақшолақов Ә. Өсіріп сырда күріш сыннан өтті: Өлең //Сыр саңлақтары /Жауапты шығарушы Б.Жүсіпов. – Алматы:Arna-b, 2010. – 521 б. 301. Алтынбеков Ә. Дән қадірі. – Алматы: Қайнар, 1982. – 160 бет. 28

302. Әбдіразақов Б. Ыбырай аралы //Әбдіразақов Б. Сыр саздары. – Алматы: жалын, 1980. – 31-37 б. 303. Әлиасқаров Ә. Қара шалы қазақтың: [Ыбырай Жақаевқа арналған өлең] //Әлиасқаров Ә. Шығармалары: Өлеңдер мен толғаулар, поэмалар. – Астана: Фолиант, 2008. – 125-126 б. – (Сырдария кітапханасы) 304. Әлисұлтанов Д. Ыбырай Жақаев: Очерк. – Алматы: Жалын,1976.- 24бет 305. Әміреұлы М. Диқан мінезі: Ыбырай Жақаевтың 90 жылдығына арналған өлең //Әміреұлы М. Сырдария-жырдария. – Астана: Фолиант, 2008. – 128-129 б. – (Сырдария кітапханасы) 306. Бағаев Ұ. Ыбырай Жақаев және оның шәкірттері //Бағаев Ұ. Жан сұлулығы. – Алматы, 1973. – 11-40 б. 307. Байдрахманұлы Д. Ақ күріштің атасы: Өлең //Байдрахманұлы Д. Жырдастан: Өлеңдер, толғаулар, дастандар мен айтыстар. – Астана: Фолиант, 2009. – 394-396 б. – (Сырдария кітапханасы) 308. Байдрахманұлы Д. Дала академигі: Өлең //Байдрахманұлы Д. Жырдастан: Өлеңдер, толғаулар, дастандар мен айтыстар. – Астана: Фолиант, 2009. – 223-224 б. – (Сырдария кітапханасы) 309. Баймағамбетов Қ. Сыр бойының мақтаны: Өлең //Баймағамбетов Қ. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2009. – 137 б. – (Сырдария кітапханасы) 310. Батырбаев Р. Күріш туралы толғау: Өлең //Батырбаев Р. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2008. – 105-106 б. – (Сырдария кітапханасы) 311. Бәйімбетов О. Ақ күріштің атасы //Бәйімбетов О. Шиелі шынарлары. – Алматы, 1980. – 7-34 б. 312. Бекбергенова Р. Сыр бойының мақтаны: Өлең //Бекбергенова Р. Ана жүрегі: Өлеңдер мен поэмалар. – Астана: Фолиант, 2009. – 91 б. – (Сырдария кітапханасы) 313.Бекбергенова Р. Ыбырай Жақаевтың қола мүсінін көргенде: Өлең //Бекбергенова Р. Ана жүрегі: Өлеңдер мен поэмалар. – Астана: Фолиант, 2009. – 112-113 б. – (Сырдария кітапханасы) 314.Бекежанов Н. Ыбырай Жақаевтың тойында: Өлең //Бекежанов Н. Аманат: Өлеңдер, айтыстар мен дастандар. – Астана: Фолиант, 2009. – 182-189 б. – (Сырдария кітапханасы) 315. Бекежанов Н. Ыбырайдың жерлестері: Өлең //Бекежанов Н.Аманат: Өлеңдер, айтыстар мен дастандар. – Астана:Фолиант, 2009. – 118-119 б. – (Сырдария кітапханасы) 316. Бекежанов Н. Ыбырайдың қайраты: Өлең //Бекежанов Н. Аманат: Өлеңдер, айтыстар мен дастандар. – Астана:Фолиант, 2009. – 97 б. – (Сырдария кітапханасы) 317. Боранбайұлы С. Диқан: Өлең //Боранбайұлы С. Ой – менің мұңдасым да, сырласым да: Өлеңдер, толғаулар және дастандар. – Астана: Фолиант, 2009. – 16 б. – (Сырдария кітапханасы) 318. Дәрібаев Қ. Диқан ата: Өлең //Дәрібаев Қ. Тастағы жазу: Сонеттер, балладалар, дастандар мен пьесалар. – Астана: Фолиант, 2009. – 120-121 б. – (Сырдария кітапханасы) 319. Дәулетұлы А. Алып тұлға, дарабоз диқан туралы үзік сөз: [Ыбырай Жақаев туралы лебіздер] //Дәулетұлы А. Сыр саңлақтары. – Қызылорда, 2010. – 120-121 б. 320. Дәулетұлы А. Бақ құсы қонған Ыбырай //Дәулетұлы А. Нұрлы жол: Тарихи, деректі публицистикалық мақалалар кітабы. – Қызылорда, 2010. – 33-38 б. 321. Дәулетұлы А. Ыбырай тағылымдары //Дәулетұлы А. Сыр саңлақтары. – Қызылорда, 2010. – 123-133 б. 322. Дiлмұхамедов М. Ыбырай Жақаев мектебi.- Алматы: Қайнар, 1965.- 92 бет. 323. Жақаев Ыбырай //Қазақстан. Ұлттық энциклопедия / Бас ред. Ә.Нысанбаев. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2001. – Т.3. – 477 б. 324. Жақаев Ыбырай // Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- 61б. 29

325. Жақаев Ыбырай //Иманғалиев С. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды=The streets of Kyzylorda / С.Иманғалиев, З.Қыстаубаева. – Алматы, 2009. – 156 б. 326. Жақаев Ыбырай // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 625-628 б. 327.Жақаев Ыбырай //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2005. – 211 б. 328. Желдербаева С. Ыбырай ата кетпені: Өлең //Желдербаева С. Шығармалары / С.Желдербаева, Р.Наурызбаева. – Астана: Фолиант, 2009. – 65-66 б. – (Сырдария кітапханасы) 329. Жолдасбеков М. Қонаев және Жақаев: Қоғам қайраткері Д.А.Қонаев туралы // Елу жыл ел ағасы/ Құраст. С.Әбдірайымұлы.- Алматы, 2002.- 59-64 б. 330. Жүсіпұлы М. Ыбырай Жақаевқа: Өлең //Салқынбаев Т. Шығармалары / Т.Салқынбаев, М.Жүсіпұлі, Ш.Бектібаев. – Астана: Фолиант, 2009. – 182 б. – (Сырдария кітапханасы) 331. Исаев Б. Ыбырай Жақаевтың Қызылорда қаласындағы ескерткіші түбіндегі ой: Өлең //Исаев Б. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2009. – Т.1. – 147-148 б. – (Сырдария кітапханасы) 332. Кеңбейіл М. Дала мектебінің дана бабасы //Кеңбейіл М. Замандастар заңғары: Әдеби-танымдық, сыни, зерттеу еңбектер. – Алматы, 2009. – 55-70б. 333. Көкенов М. Диқандар бас қосқанда: Өлең //Көкенов М. Бақыт құсы: Өлеңдер, терме-толғаулар, дастандар мен айтыстар. – Астана: Фолиант, 2009. – 18-19 б. – (Сырдария кітапханасы) 334. Көкенов М. Ыбырай Жақаевқа: Өлең //Көкенов М. Бақыт құсы: Өлеңдер, терметолғаулар, дастандар мен айтыстар. – Астана: Фолиант, 2009. – 33-34 б. – (Сырдария кітапханасы) 335. Қожаберген Ж. Ыбырай Жақаев монологі: Өлең //Қожаберген Ж. Шығармалары: Өлеңдер, әзіл өлеңдер, әңгімелер мен скетчтер. – Астана: Фолиант, 2009. – 18-19 б. – (Сырдария кітапханасы) 336. Мәуленов С. Ыбырай Жақаев: Өлең //Мәуленов С. Жұлдыз жүрек: Өлеңдер. – Алматы: Жазушы, 1985. – 29-30 б. 337. Мәуленов С. Ыбырай Жақаев: Өлең //Мәуленов С. Өлеңім – өмірім менің: Жыр жинағы. – Алматы: Санат, 1997. - 401-402 б. 338.Оспан С. Еңбек алыбы Ыбырай Жақаев атамызға: Өлең //Оспан С. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2009. – Т.2. – 32-37 б. – (Сырдария кітапханасы) 339.Өтеп Б. Ыбырайдың 75 жылдығына: Өлең //Өтеп Б. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2008. – 104-105 б. – (Сырдария кітапханасы) 340. Сейтенов С., Бодықов О. Даңқты дихан. – Алматы, 1961.- 48 бет 341.Тоқмағамбетов А. Күріш туралы толғау: Өлең //Тоқмағамбетов А. Тырналар, сұлу тырналар: Өлеңдер мен сықақтар. – Алматы: Жазушы, 1965. – 96 б. 342.Тоқмағамбетов А. Қош, Ыбеке!: Өлең //Тоқмағамбетов А. Шығармалары. – Астана: Фолиант, 2007. – Т.1. – 95 б. – (Сырдария кітапханасы) 343. Топорков Л. Ыбырайдын жулдыздары.- Алматы, 1975.- 124 бет. 344. Шарiпов И.Л. Ыбырай Жақаев және оның iзбасарлары.- Алматы, 1969.- 40 бет. 345.Шаухаманов С. Менің Жақаевым // Шаухаманов С. Ер қанаты: Эсселер, публицистикалық мақалалар мен толғаныстар. – Астана: Фолиант, 2009. – 69-84 б. – (Сырдария кітапханасы) 346. Ыбырай Жақаев //Жүз тұңғыш. 2-кітап /Құраст. Б.Нұржекеұлы. – Алматы: Жалын, 2005. – 91-96 бет. 347. Ыбырай Жақаев //Тарихи тұлғалар: Танымдық-көпшілік басылым. – Алматы: Алматыкітап, 2005. – 312-315 б. 348. Айдаров Ә. Ер тұлғасы – ел мақтаны: Қызылордада Соц. Еңбек Ері Ы.Жақаевқа бюст орнатылуына байланысты //Лениншіл жас. – 1976. – 19 авг. 30

349. Айдосов А. «Дала академигі» атанған Ы.Жақаев туралы толғау //Лениншіл жас. – 1991. – 15 маусым 350. Айдосов А. Ыбырай Жақаевтың әдісін иеленіп кеткен кім? / А.Айдосов // Жас Алаш.- 2001. – 8 қырк. 351. Ақ күріштің атасының тойы жақын, жамағат!: Ыбырай Жақаев – 120 // Өскен өңір.- 2011. – 3 қырк. (№71). – 1б. 352. Алматыда Ыбырай Жақаевқа көше берілді // Қазақ Елі.- 2008. – 4 желтоқсан. – 2б. 353. Алысқа лақтырған ақсүйек: Күрішші, диқан Ыбырай Жақаев жайлы // Үркер.2012. - №10. – 1 б. 354. Аман Қ. Ыбырай Жақаев пен Шараф Рашидов: Екі дүркін Социалистік Еңбек Ері Ы. Жақаев туралы / Қ.Аман //Алты Алаш.- 2008. – 12 қараша 355. Әбдіманапұлы О. Ыбырай Жахаевы адамзаттың: Өлең / О. Әбдіманапұлы //Өскен өңір.- 2011. – 11 маусым 356. Әбдіразақов Б. Дала дүлдүлі //Соц. Қазақстан. – 1975. – 20 дек. 357. Байділдаева М. Ақ күріштен тау тұрғызған нар тұлға: Күрішші Ыбырай Жақаев өміріне арналған сайыс / М.Байділдаева // Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал.2012. - №6. – 79-83 б. – Библиогр.: 9 атау 358. Байділдаева Р. Дән патшасы – Ыбырай: Сценарий / Р. Байділдаева // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.-2011. - №2. – 25 – 28 б. 359. Байділдаева Р. Дүниені дүр сілкіндірген қазақтың қара баласы: Ыбырай Жақаевтың 120 жылдық мерейтойына орай / Р.Байділдаева //Өскен өңір.- 2011. – 16 қаңтар 360. Байназарова М. «Дала академигінің»мерейлі мерекесі өтті: Мемлекеттік сыйлықтың иегері, екі мәрте Социалистік Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың туғанына – 120 жыл / М.Байназарова, А.Байұзақова // Айқын.- 2011.-11 қараша.- 3 б. 361. Байташева Г. Ыбырай Жақаев медаліне ие болды: Профессор Келіс Нұрмашұлы Жайлыбай «Ыбырай Жақаев-120» медаліне ие болды / Г.Байташева // Атамекен.- 2011. – 25 желтоқсан. – 3 б. 362. Бәйменов Ә. Елдің даңқын ел көтерген: Екі мәрте Еңбек Ері Ы.Жақаевқа орнатылған ескерткіштің ашылу салтанатынан / Ә.Бәйменов // Ленин жолы.- 1984.-31 август.-2 б. 363. Бәкір Ә. Адам тындырған ісімен ұлы //Парасат. – 1998. - №12. – 27-28 б. 364. Бейсенбаева Б. Сыр жұлдызы: Өлең //Өскен өңір. – 1971. – 5 июнь 365. Бекбергенова Р. Ғасыр куәсі: [Ыбекеңнің 90 жасқа толуына өлең] //Ленин жолы.1981.- 5 июнь 366. Бекбергенова Р. Сыр елінің мақтаны: [Ыбырай Жақаевқа арналған өлең] //Ленин жолы.- 1972.- 4 октябрь 367. Бекбергенова Р. Ыбырай Жақаевтың бюстісін көргенде: Өлең //Ленин жолы.1977.- 3 март 368. Бисенқызы Т. Ыбырай Жақаевтың 120 жылдығы тойланды:Ыбырай Жақаев – 120 / Т.Бисенқызы // Сыр спорты.-2011. – 22 қараша. – 4 б. 369. Боқайтегі Б. Дән атасы – Ыбырай: Ыбырай Жақаев – 120 жаста / Б.Боқайтегі // Өскен өңір.- 2011. – 24 қыркүйек. – 2 б. 370.Дархантегі Ж. Мұражай – өмірдің тарихи танымы: Шиелі ауд. Ы.Жақаев мұражайының тағдыры / Ж.Дархантегі // Қазақ Елі.- 2005.- 20 шілде (N28).- 6б. 371. Дәрібаев Қ. Алтын кілт: Поэма //Өскен өңір. – 1971. – 25 май 372. Дәулет А. Ақ күріштің аталары: Ы.Жақаеы, С.Боқаев,Қ.Оразымбетұлы, Жақаев Боранбайлар жайында. Шиелі ауд./ А.Дәулет //Сыр бойы.- 2007.-21 қараша 373. Дәулетова Ш. Ақ күріштің атасы – Ыбырай Жақаев:Тәрбие сағаты / Ш.Дәулетова // Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар.- 2011. – 12. – 44 – 47 б. 31

374. Дүйсенов М. Жердің құйқасын танып, қойнын ашқан: Ы.Жақаевтың туылғанына – 120 жыл / М.Дүйсенов // Өскен өңір.- 2011. – 5 қазан. – 1 б. 375. Елтай Н. Ата өнегесі ардақты: Күрішші, Еңбек Ері Ы.Жақаев ғасыр адамы аталуы жайлы / Н.Елтай // Сыр бойы.- 2000. – 3 ақпан 376. Елтай Н. Ел мерейін тасытқан еңбек мерекесі: Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың 120 жылдығына орай өткізілген іс-шара жайлы / Н.Елтай //Сыр бойы.- 2011. – 8 қараша. – 1 – 2 б. 377.Елтай Н. Ыбырай Жақаев ауылы: Сыр бойының атақты күрішшісі, Еңбек Ері Ы.Жақаевтың туғанына 110 жыл толуына орай / Н. Елтай // Сыр бойы.- 2001. – 24 шілде 378. Жайлыбаев З. Кетпеннің жүзін тот баспас: Ы.Жақаевтың күріштен мол өнім алудан әлемдік рекорд жасағанына 50 жыл / З.Жайлыбаев // Жас Алаш.- 1997. – 21 маусым 379. Жайлыбаев К. Жақаевшылар қозғалысы: Күрішші, Еңбек Ері Ы.Жақаевтың туғанына 110 жыл толуына орай / К.Жайлыбаев // Сыр бойы.- 2001. – 3 мамыр 380. Жайлыбай З. Алтын жұлдызды ана: Даңқты күрішші Ыбырай Жақаевтың Шырынкүл Қазанбаеваға берген батасы жайлы / З.Жайлыбай // Өскен өңір.- 2011. – 1 маусым. -2 б. 381. Жайлыбай З. Әке туралы ән: Шиелі кентінде дүниеге келген «Әке туралы әні». Н.Тілендиев-М.Шаханов-Ы.Жақаев / З.Жайлыбай //Қазақ Елі.- 2010.-29 сәуір.-1 б. 382. Жайлыбай З. Даңғайыр диқан / З.Жайлыбай //Сыр бойы.- 2009. – 29 қыркүйек. – 6 б. 383. Жайлыбай З. Ыбырай Жақаев туралы деректі әңгімелер / З.Жайлыбай //Қазақ Елі. – 2004. – 10 қараша (№44). – 4-5 б. 384. Жайлыбай З. Диқан ата – Ыбырай, жырдария – Әбділда:Ы.Жақаев пен Ә.Тәжібаев туралы / З.Жайлыбай // Сыр бойы.- 2010. – 6 наурыз 385. Жайлыбай З. Дихан ата – Ыбырай, жырдария – Әбділда / З. Жайлыбай // Қазақ Елі.- 2010. – 27 мамыр. – 9 б. 386. Жайлыбай З. Жүректегі жазулар: Ыбырай Жақаевтың туғанына 120 жыл / З. Жайлыбай // Өскен өңір.- 2011. – 20 шілде 387. Жайлыбай К.Н. Диқан ата – дән дария: [Сыр өңірінде күріш өсіру тарихынан / К.Н.Жайлыбай] //Дала. – 2005. - №2-3. – 14-17б. 388. Жақаевшы жастар жыры / Сөзі Б.Шағыровтікі, музыкасы А. Аитбаевтікі //Ленин жолы.- 1964.-26 сентябрь 389. Жақаевшы жастар маршы Өлең //Ленин жолы.- 1980.- 23 декабрь 390. Жақаевшылар маршы. Сөзі С.Сейтмағамбетовтікі, музыкасы М.Цойдікі //Ленин жолы.-1970.- 16 сентябрь 391. Жақаев және оның шәкірттері: Ы.Жақаев тәжірибесіне арналған бет // Ленин жолы.- 1966. – 17 август 392. Жақаев Ы. «Күріш – өмір талшығы ғана емес, бейбітшілік туы: Облыстағы күріш өсіру / Ы.Жақаев //Ақмешіт ақшамы.- 2004. – 16 қаңтар 393. Жақаев Ы. Абзал азамат еді: С.Мұқановтың қайтыс болуына байланысты материалдар / Ы.Жақаев // Соц. Қазақстан.- 1973.- 20 апр. 394. Жақаев Ы. Асқақ арман іске асты: Ы.Жақаевтың өмір жолы туралы / Ы.Жақаев // Ленин жолы.- 1977. – 26 август 395. Жақаев Ы. Даңқын шығарайық! / Ы.Жақаев // Ленин жолы.- 1964. – 8 март 396. Жақаев Ы. Жас достарға айтарым / Ы.Жақаев // Ленин жолы.- 1971. – 16 февраль 397. Жақаев Ы. Жер-анаға борыштымын: Күріш өсіру тәжірибесінен / Ы.Жақаев // Ленин жолы.- 1968. – 24 январь 398. Жақаев Ы. Күріш біздің байлығымыз: Облыс күрішшілеріне хат / Ы.Жақаев // Ленин жолы.- 1966. -10 декабрь 399. Жақаев Ы. Мол өнімнің сыры неде? // Ленин жолы.- 1965. – 30 июнь 32

400. Жақаев Ы. Өмір асулары: Кітаптан үзінді / Ы. Жақаев // Ленин жолы.- 1964. – 9,10,11,13,16,17,18,23,24,27,28 октябрь;1,3,4,6,10,11,13,14,15,17,22,24,25 ноябрь 401. Жақаев Ы. Өмір жолдары: [Д.А.Қонаев туралы / Әдеби жазбасын жасаған О.Бодықов] // Жұлдыз.-1979.- N 3.- 37-43 б. 402. Жақаев Ы. Өмір оты: [Мұқанов, Қажымұқан, Сәтбаев туралы естелік] / Ы.Жақаев // Қазақ әдебиеті.- 1979.- 4 май. 403. Жақаев Ы. Сыр сәлемі: [С.Мұқановты 70 жасқа толуымен құттықтаулары] / Ы.Жақаев, Т.Елеусінов //Соц. Қазақстан.- 1970.- 29 май. 404. Жақаев Ы. Сырлас інім: С.Мұқанов туралы естелік // Қазақ әдебиеті.- 1970.- 29 май 405. Жаппарханов Ө. Диқандар маршалы: [Ы.Жақаеқа арналған өлең] //Ленин жолы.1977. – 9 октябрь 406. Жиенбай Қ. Ғасыр корифейлері: [XX ғ. Соц. Еңбек Ерлері Ы.Жақаев, Ж.Қуанышбаев, Н.Алдабергеновтер туралы] / Қ.Жиенбай // Егемен Қазақстан.- 2000.- 26 желтоқсан 407. Жолдыбай О. Сыр маржанының падишасы, ақ күріштің атасы Ы.Жақаев – 120 жаста: Ы.Жақаев – 120 / О.Жолдыбай //Өскен өңір.- 2011. – 19 қазан. – 8 б. 408. Жұмабаев Ж. Атасы ақ күріштің ардагері: [Өлең.Социалистік Еңбек Ері атағын екі рет алған Ыбырай Жақаевқа арнаймын] //Ленин жолы.- 1971.- 5 июнь 409. Жүсіпов М. Ыбырай Жақаевқа: [Жетпіс бес жасқа толуына арналған өлең] //Коммунизм шамшырағы.- 1966.- 9 август 410. Жүсіпова Д. Даласының дарқандығы дарыған диқан: Ыбырай Жақаев – 120 жаста / Д .Жүсіпова // Өскен өңір.- 2011. – 12 қазан. – 6 б. 411. Исаев И. Жақаевтай данышпаны даланың: Өлең / И. Исаев // Өскен өңір.- 2011. – 12 қараша. – 4 б. 412. Кәрімбаев С. Ақ күріштің атасы. Күріш: [Әндер] //Ленин жолы.- 1967.- 24 сентябрь 413. Кәрімова Л. Жыр арқауы – Ыбырай Жақаев: Шиелі ауд. екі мәрте Еңбек Ері атанған Ы.Жақаевтың туылғанына 120 жыл толу құрметіне орай ақындар мүшәйрасы өтті / Л.Кәрімова // Сыр бойы.- 2011. – 12 шілде – 4 бет. 414. Киікбаев М. Ақ күріштің алыбы туралы кітапша: Ис.Черныйдың «Күрішші Ыбрай Жақаев» атты кітапшасы жайлы //Ленин жолы. – 1950. – 8 октябрь 415.Көкенов М. Ескерткіш алдындағы сөз: [Ыбырай Жақаев ескерткішінің ашылуына орай оқылған өлең] //Ленин жолы.- 1984.- 14 сентябрь 416. Көкенов М. Төрлетіңіз, Ыбеке!: [Өлең] //Ленин жолы.- 1971.- 16 февраль 417. Көлдеева Л. Еңбекқорлыққа баулу: Ақ күріштің атасы Ыбырай Жақаевқа арналған тәрбие сағаты / Л.Көлдеева // Оқыту-тәрбиелеу технологиясы.- 2012. - №2. – 5052 б. 418. Қаракөзов К. Академик жазушы мен академик диқан: Сәбит Мұқанов және Ыбырай Жақаев / К.Қаракөзов // Сыр бойы.- 2004. – 2 желтоқсан 419. Қорасани Қ. Ы.Жақаев атындағы стипендиат: С.Сейфуллин атындағы Қазақ мемлекеттік агротехникалық университетінде Ы.Жақаев атындағы стипендиат белгіленді / Қ.Қорасани // Сыр бойы.- 2007.-5 қазан 420. Мәуленов С. Шын жүректен Ыбырай Жақаевтың 80 жасқа толуымен торқалы тойына арналған өлеңі //Ленин жолы.- 1971.- 5 июнь 421. Медәлі Е. Ыбырай Жақаев қайраткер әрі ұстаз: «Дала академигі» Ыбырай Жақаев – 120 жыл / Е.Медәлі //Ақиқат.- 2011. - №9. – 97 – 100 б. 422. Назарова А. Ақ күріштің атасы – Ыбырай: Ы.Жақаевтың туылғанына 120 жыл толуына орай / А.Назарова // Өскен өңір.- 2011. – 29 маусым. – 4 б. 423. Нәлібаев Н. Жақаев жұртымен жасай береді: Шиелі ауданының әкімі Нұрлыбек Нәлібаевпен сұхбат / Н.Нәлібаев // Ана тілі.- 2011. – 27 – 2 қараша. – 3 б. 33

424.Нұрпейісов Ә. Диқан баба рухы мәңгі жасайды: [Ы.Жақаевтың туғанына 100 жыл толуына арналған ғылыми-практикалық конференцияда сөйлеген сөзі] //Егемен Қазақстан. – 1991. – 5 қырк. 425. Нұртілесов Ә. Ақ күріштің атасы //Социалистік Қазақстан. – 1991. – 22 мамыр 426. Пірназар С. Ыбырай Жақаев - №1 ғасыр адамы: Күрішші, Еңбек Ері Ы.Жақаев туралы / С.Пірназар // Жас Алаш.- 2000. – 4 қаңтар 427. Рахметбеков Ш. Облыс экономикасы мен мәдениетінің даму шежіресі: Екі мәрте Соц. Еңбек Ері Ы.Жақаев атындағы күріш өсіру тарихы музейінің ашылуына / Ш. Рахметбеков //Ленин жолы.- 1985. – 5 ноябрь 428. Садықов О. Дала академигіне құрмет көрсетілді: Ыбырай Жақаев – 120 жыл / О.Садықов //Ақиқат.- 2011. - №12. – 82 – 84 б. 429. Садықов О. Даңғайыр диқан: Екі мәрте Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтың мерейтойы өзі туып-өскен сыр бойындағы Шиелі өңірінде дүркіреп өтті / О.Садықов, Б.Бекмұратов //Алматы ақшамы.- 2011. – 26 қараша. – 14 б. 430. Сахов Б. Диқанның соқасы мен кетпенін соққан ұста: Атақты күрішші Ыбырай Жақаевтың соқасын, ерекше кетпенін жасаған ұста Сейтмахан Сахов туралы / Б.Сахов // Өскен өңір.- 2012. – 8 ақпан. – 4 б. 431. Сәрсенбай Е. Тасыған дәні, шалқыған әні – Шиелі: Ы.Жақаевтың – 120 жылдық мерейтойы жайлы / Е.Сәрсенбай // Ақмешіт ақшамы.- 2011. – 9 қараша. – 16 б. 432. Сәрсенбай Қ. Дән патшасы: Күрішші, Еңбек Ері Ы.Жақаевтың туғанына 110 жыл толуына орай / Қ.Сәрсенбай // Жас Алаш.- 2001. – 25 тамыз 433. Сәттібайұлы Қ. Шопан ата: Жазылбек Қуанышбаев туралы; Ы. Жақаевпен кездесуі / Қ.Сәттібайұлы //Егемен Қазақстан.- 2006. – 31 наурыз 434. Сейпілмәлік А. Жақайұлы Ыбырай: Ы.Жақаевқа арналған өлең / А.Сейпілмәлік //Өскен өңір.- 2011. – 19 қазан. – 8 б. 435. Сейтенов С. Атақты күрішші //Ленин жолы. – 1953. – 7 февр. 436. Сейтенов С. Колхоз председателі //Ленин жолы. – 1951. – 4 февр. 437. Сейтжапбарова К. Дән атасы – Ыбырай: Сабақ үлгісі / К.Сейтжапбарова // Қазақстан тарихы: әдістемелік журнал.- 2012. - №11. – 72 – 77 б. 438. Сейітхазин С. Қарт диқан туралы жыр: Өлең //Ленин жолы. – 1974. – 21 сент. 439. Социалистік Еңбек Ерлері: Ким Ман Сам, Лепесов Әлмұрат, Ешниязов Махамбетәлі, Ы.Жақаевтың суреттері //Ленин жолы. – 1952. – 25 январь 440. Ташимов А. Бір түйір дән: Ыбырай Жақаевқа арналған өлең / А.Ташимов // Өскен өңір.- 2011. – 2 қараша. – 7 б. 441. Тәжиев А. Аспаны әнге, атырабы дәнге бөленген өңір: Ыбырай Жақаевтың 120 жылдық мерейтойы жайлы / А.Тәжиев // Әлімсақ.- 2011. - №11. – 21 – 23 б. 442. Тәжібаев Ә. Ағатай: [Ыбырай Жақаевтың 90 жасқа толуына арнау өлең] //Ленин жолы.- 1981.- 5 июнь 443. Тоқмағамбетов А. Атаның ақылы; Қос қыран; Лирикалар: Өлеңдер / А.Тоқмағамбетов // Дала.- 2005.- N10.- 4-5б. 444. Тоқмағамбетов А. Қош, Ыбеке: [Ыбырай Жақаевпен қоштасу] //Ленин жолы.1981.- 22 сентябрь 445. Тоқмағамбетов А. Сәлем сізге, Ыбеке: [Ы.Жақаевтың 90 жасқа толуына арналған өлең] //Ленин жолы.- 1981.- 5 июнь 446. Төлепбергенов М. Сыр перзенті: [Ыбырай Жақаев өмірінен балаларға арналған «Рекорд» атты повестен үзінді] //Өскен өңір.- 1971.- 23 январь 447. Түменбай Қ. Адам қайраты: Социалистік Еңбек Ері Ы.Жақаевтың келбеті / Қ.Түменбай // Ақиқат.- 2006.- №8.- 19-21 б. 448. Түменбай Қ. Адам туралы аңыз: Ыбырай Жақаев – 120 / Қ.Түменбай // Егемен Қазақстан.- 2011. – 21 қыркүйек.- 6 б.; Сыр бойы.- 2011. – 27 қазан. – 3 б. 449. Түменбай Қ. Бәйтеректің бас июі: Сыр бойының атақты күрішшісі, Еңбек Ері Ы.Жақаев туралы естелік / Қ.Түменбай // Егемен Қазақстан.- 2001. – 17 тамыз 34

450. Түменбаев Қ. Диқан ата //Қазақ әдебиеті. – 1979. – 23 март 451. Черный Ис. Күрішші Ыбрай Жақаев //Ленин жолы. – 1950. – 8 сент. 452. Шағыров Б. Жақаевшы жастар жыры: [Өлең] //Ленин жолы.- 1964.- 25 август 453. Шамшыраққа шашу: [Ыбырай Жақаев туралы өлең] //Ленин туы.- 1971.- 5 июнь 454. Шаухаманов С. Жақаев: Күріш диқаншысы болып, дүниежүзілік рекорд жасаған Ыбырай Жақаев туралы естелік / С.Шаухаманов //Егемен Қазақстан.- 2007.31қазан,- 9 б. 455. Шаухаманов С. Менің Жақаевым: Атақты күрішші, диқаншы Ыбырай Жақаев туралы / С.Шаухаманов //Сыр ардагері.- 2010. – 14 шілде 456.Шаухаманов С. Менің Жақаевым: Ы.Жақаев – 120 / С.Шаухаманов // Сыр бойы.- 2011. – 29 қазан – 8 б.;Сыр ардагері.- 2011. – 2 қараша. – 2 б. 457.Ысқақов Ш. Ұлылық пен ұждан: Ыбырай Жақаевтың 120 жылдығына орай / Ш.Ысқақов // Сыр бойы.- 2011. – 8 қырк. 458. Ысқақов Ш. Ұстазға тағзым: Ыбырай Жақаевтың 120 жылдығына орай / Ш.Ысқақов //Тіршілік тынысы.- 2011.- 7 қыркүйек. – 2 б. 459. Ысқақов Ш. Ыбырайға тағзым: Ыбырай Жақаевтың 120 жылдығына орай / Ш.Ысқақов //Өскен өңір.- 2011. – 7 қыркүйек. – 1 б. 460. Ысымұлы А. Жақаев және Жақаевшылар: Ыбырай Жақаев -120 / А.Ысымұлы // Егемен Қазақстан.- 2011. – 2 қараша. – 7 б. 461.Ыханова Қ. Ақ күріштің атасы – Ыбырай: Даңқты диқан Ыбырай Жақаев – 120 жаста / Қ.Ыханова //Өскен өңір.- 2011. – 12 қазан. – 6 б. 462. Ыханова Қ. Аңыз адам: Ы.Жақаев атындағы күріш өсіру тарихы музейінің директорымен сұхбат / Сұхб. Г.Жолдыбайқызы // Өскен өңір.- 2011. – 11 маусым 463. Ыханова Қ. Жақаев жәдігерлері: Ы.Жақаев мұражайының директоры Құттықыз Ыхановамен сұхбат /Сұхб. Р.Тәжібаева // Өскен өңір.- 2011. – 2 қараша. – 3 б. 464. Ыханова Қ. Жамағат жадындағы Жақаев: Даңқты диқаншы Ыбырай Жақаев туралы / Қ.Ыханова //Өскен өңір.- 2012. – 24 қазан. – 5 б. ЖАНАЛИЕВ СЕЙТМАҒАМБЕТ (1890) Жаналиев Сейтмағамбет 1890 жылы Қызылорда облысы Арал ауданында туған. 1910 жылдан бастап еңбек ете бастады. 1928 жылдан 1939 жылға дейін «Құмсай» ауылшарушылық артелінде істеді. Одан кейін 1940-1950 жылдары Чкалов атындағы колхоздың, ал 1957 жылдан «Арал» совхозының жылқышысы. 1959 жылы зейнетке шықты. Соғыстан кейінгі қиыншылығы мол кезде колхозда жұмыс істеген ол өзінің қажырлы еңбегінің арқасында құлын алуда ең жоғары көрсеткіштерге қолы жетті. 1948 жылы 53 биеден 53 құлын алып, аман өсіруді қамтамасыз етті, СССР Жоғары Советі Президиумы өзінің 1949 жылғы 31 қазандағы Жарлығымен С.Жаналиевқа Социалистік Еңбек Ері атағын берді. Әдебиеттер: 465. Жаналиев Сейтмағамбет // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.Алматы,1970.- Т.2. – 629-630 б. 466. Қызылорда облысы ауыл шаруашылығының алдыңғы қатарлыларына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы ССРО Жоғарғы Советі Президиумының Указы: Дәрібаев Көшербай, Жанәлиев Сейтмағамбет, Сманов Құдайберген, Шалабаев Мұрат //Ленин жолы. – 1949. – 4 нояб. 35

ЖҰМАБЕКОВА СӘЛИМА (1935) Жұмабекова Сәлима 1935 жылы 25 тамызда Қармақшы ауданы, Ақжар ауылында дүниеге келген. Еңбек ардагері, көпбалалы батыр ана. Социалистік Еңбек Ері (1980). 11 бала тәрбиелеп өсірген Батыр ана. Еңбек жолын сауыншы болып бастаған. 1953 – 1959 ж. «Ақжар» кеңшарында әртүрлі жұмыс істеп, 1959 – 1986 ж. «Ленин» атындағы Кеңшарда күріш өсірумен айналысты. 1967 – 1973 жылдары Дауылкөл ауылдық кеңесінің төрайымы қызметінде болды. 1973 жылдан күріш өсіруші ірілендірілген звено жетекшісі. 1974 жылдан ұдайы өзіне бекітілген күріш егісінің әр гектарынан 84-118 центнерден өнім жинады. Сәлима Жұмабекова 1978 жылы 5 адамнан құрылған комсомол-жастар бригадасына жетекшілік етті. Келесі жылы облыста бірінші болып семьялық звено құрды, оған өзінің екі баласы мүше болды. Олар 60 гектар күріштің әр гектарынан 84 центнерден өнім алды, ал Сәлима болса 20 гектардан 106 центнерден өнім алды. СССР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1980 жылғы 4 наурыздағы Жарлығымен Жұмабекова Сәлимаға Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Сәлима Жұмабекова «Құрмет» белгісі (1964), «Батыр Ана» (1970), екі мәрте Ленин (1971, 1980) ордендерімен марапатталған. 1979 жылы КСРО Жоғары Кеңесінің депутаты болған. Әдебиеттер: 467. Жұмабекова Сәлима //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. – Алматы, 2005. – 243 бет. 468. Дайрабай Т. Сәлима Жұмабекова //Дайрабай Т Сыр перзенттері.- Алматы,2010.541-542 б. 469. Айдаров Ә. Ана бақыты: Күріш звеносының жетекшісі С.Жұмабекова туралы //Лениншіл жас. – 1979. – 3 март 470. Айдаров Ә. Басты меже - мол өнім: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы / Ә. Айдаров //Лениншіл жас.- 1979. - 11 сентябрь. 471. Аймағанбетова Ж. Бір басына жүз Ананың бағы қонған: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова 75 жаста / Ж. Аймағанбетова //Ақмешіт ақшамы.- 2010. - 29 қазан. 472. Бәйменов Ә. Диқан бақыты: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы / Ә. Бәйменов //Ленин жолы.- 1979. - 4 октябрь. 473. Бекбергенова Р. Бәрекелді, ұл-қызы Қармақшының!: Қармақшы ауд. диқаны С.Жұмабековаға арналған өлең //Ленин жолы. – 1977. – 23 сент. 474. Бекбергенова Р. Жұлдызды қыз: С.Жұмабековаға арналған өлең //Ленин жолы. – 1982. – 12 октябрь 475. Бекмаханов И. Жайқалтқан ақ күрішті: С.Жұмабекова туралы //Лениншіл жас. – 1979. – 15 февр. 476. Бекмаханов И. Сыр қызы: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабековаға арналған өлең / И. Бекмаханов //Ленин жолы.- 1979. - 18 октябрь. 477. Бекниязов Т. Ана мерейі: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы / Т.Бекниязов //Социалистік Қазақстан.- 1979. - 9 февраль. 478. Бекниязов Т. Дән мен тер: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы / Т. Бекниязов //Қазақстан әйелдері.- 1977. - №6. - 21 б. 479. Бүркітбаев Б. Жасампаздық іске баста, комсомол!: Батыр ана, қос алтын жұлдыз иегері Сәлима Жұмабекова жайлы / Б.Бүркітбаев //Ленин жолы.- 1978. - 23 август. 480. Бүркітбаев Қ. Күрішші Сәлима Жұмабекова: Социалистік Еңбек Ері Салима 36

Жұмабекова туралы / Қ. Бүркітбаев //Социалистік Қазақстан.- 1974. - 15 декабрь 481. Ел байлығы – Отан қуаты.Съезд алдындағы сұхбат: Қармақшы ауд., Ленин атындағы совхоздың Социалистік Еңбек Ері Сәлима Жұмабекова мен Қазалы ауд. №86 жылжымалы механикаландырылған колоннаның аға экскаватор машинисі Шынтас Нұрқожаевтардың кездесулері туралы //Ленин жолы. – 1985. – 27 сент. 482. Ералиев Ш. Батыр ана - өнегелі диқан: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекованың күріштен мол өнім алғаны туралы / Ш. Ералиев , Ә. Жанаділов //Ленин жолы.- 1973. - 20 декабрь 483. Ержанов А. Елі сыйлаған Еңбек ері: Сыр елінің батыр анасы, дербес зейнеткер Сәлима Жұмабекқызының 75 жылдық мерейтойы аталып өтті / А.Ержанов //Ақмешіт апталығы.- 2010. - 28 қазан. 484. Ержанов А. Сыр қызы: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы / А.Ержанов //Ленин жолы.- 1980. - 14 март. 485. Жанәділов Н. Еңбек Ері, Батыр анаға құрмет: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова 75 жаста / Н. Жанәділов //Қармақшы таңы.- 2010. - 3 қараша. 486. Жарылқасынов Р. Ана қуанышы: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы / Р. Жарылқасынов //Ленин жолы.- 1980. - 31 декабрь. 487. Жарылқасынов Р. Күздің ыстық лебі: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова басқарған звеноның жұмысы жайлы / Р. Жарылқасынов //Ленин жолы.- 1982. - 23 сентябрь. 488. Жарылқасынов Р. Қызу үн қосты: С.Жұмабекова күріш тұқымын себу, оны суға бастыру жұмыстары туралы //Ленин жолы. – 1983. – 25 май 489. Жәлімбетов Т. Арнау: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы //Ленин туы.- 1979. - 5 июнь. 490. Жәркенов Н. Ел мақтанышы: Еңбек Ері Сәлима Жұмабековаға арналған өлең / Н.Жәркенов //Қармақшы таңы.- 2010. - 21 қазан 491. Жұмабекқызы С. Жастық шақ асулары: Еңбек Ері С.Жұмабекова 75 жаста / С.Жұмабекқызы //Қармақшы таңы. - 2010. - 21 қазан 492. Жұмабекова С. Ана бақыты: Қызылорда обл., Қармақшы ауд. Ленин атындағы совхоздың күріш өсіретін звеносы жайлы //Қазақстан коммунисі. – 1980. - №8. – 86-88 бет 493. Жұмабекова С. Бақыт дегеніміз – еңбек //Лениншіл жас. – 1980. – 22 март 494. Жұмабекова С. Бақыт ынтымақтан басталады: Қызылорда обл., Қармақшы ауд., Ленин атындағы совхоздың күріш шаруашылығы //Қазақстан әйелдері. – 1980. - №12. – 10-12 б. 495. Жұмабекова С. Еңбек дәстүріне берікпіз //Лениншіл жас. – 1979. – 14 сент. 496. Қазақ ССР ауыл шаруашылығының озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: СССР Жоғарғы Советі Президиумының указы //Социалистік Қазақстан.1980. - 4 март. 497. Қарапаева А. Еңбек Ерiне ерекше құрмет: Социалистiк Еңбек Ерi С.Жұмабекова – 75 жаста // Сыр бойы.- 2010. – 27 қазан. – 1 б. 498. Құттаяқов Ш. Бәйтеректің саясы: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы / Ш. Құттаяқов //Лениншіл жас.- 1980. - 1 май 499. Мамиев Т. Батыр ананың балалары: С.Жұмабекованың отбасындағы жас күрішшілер туралы //Ленин жолы. – 1982. – 26 октябрь 500. Марунич Н. Сәлиманың жұлдызы: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы / Н. Марунич //Қазақстан ауыл шаруашылығы.- 1980. - №8. - 26-27 б. 501. Мералы Н.Есiмi еңбекпен егiз жан: Соц. Еңбек Ерi С.Жұмабекова туралы // Сыр бойы.- 2010. – 25 қыркүйек. – 3 б. 502. Мұхаммедқари Қ. Диқан ана: [Әйгiлi күрiшшi, Социалистiк еңбек ерi, Батыр ана С.Жұмабекова туралы] // Заман-Қазақстан.- 1995.- 1 қыркүйек (N32). 2 б. 503. Мырзақұлов І. Ғасырдың батыр анасы: Батыр ана, қос алтын жұлдыз иегері Сәлима Жұмабекқызы жайлы / І. Мырзақұлов //Қармақшы таңы.- 2011. - 15 қаңтар 37

504. Назарбаев Н. Құттықтау: Күрішші, Еңбек Ері С.Жұмабекованың 75 жылдық мерейтойына / Н.Назарбаев //Сыр бойы.- 2010.-22 қазан. 505. Салықов Н. Ғасырдың батыр анасы: Еңбек Ері, Батыр ана Сәлима Жұмабекова 75 жаста / Н. Салықов //Қармақшы таңы.- 2010.-21 қазан 506. Сәлима Жұмабекова: Өмірбаяны //Ленин жолы. – 1979. – 2 февраль 507. Сексенбаева Ә. Қармақшының қадірлісі: С.Жұмабекова туралы //Қазақстан әйелдері. – 1979. - №5. – 7 б. 508. Табынбаев Ж. Асыл жан: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы / Ж.Табынбаев //Сыр бойы.- 2004. - 6 наурыз. 509. Тәженов О. Батыр ана - Сәлима: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова туралы / О. Тәженов //Коммунизм шамшырағы.- 1976. - 31 январь. 510. Теміров Т. Сәлима жайлы жыр: Өлең / Т.Теміров //Ленин жолы.- 1980. - 5 апрель. 511. Тұрлыбеков Ж. Ақ күріштің анасы: Соц. Еңбек Ері Салима Жұмабековаға арналған өлең / Әні Жарылқасын Тұрлыбековтікі //Қазақстан әйелдері.- 1986. - №3. 512. Халық қалаулары: Социалистік Еңбек Ері Салима Жұмабекова СССР Жоғарғы Советінің депутаттығына кандидат //Ленин жолы.- 1979. - 2 февраль. ЖҮСІПОВА ҚАЗЫНА (1938-2009) Ауыл шаруашылығы саласының ардагері, Социалистік Еңбек Ері Қазына Жүсіпова 1938 жылы Жалағаш ауданында дүниеге келген. Еңбек жолын 1956 жылы Тереңөзек ауданының Сталин атандағы колхозда (қазіргі Жалағаш ауданының Аққұм ауылы) қарапайым жұмысшыдан бастап, күріш өсірумен айналысқан. Аудан партия ұйымы оның еңбектегі табыстарын бағалай отырып, 1960 жылы коммунистік партия қатарына қабылдайды. 1964-1968 жылдар аралығында күріш өсірушілер звеносының жетекшісі ретінде жыл сайын күріштің әр гектарынан 90-100 центнер аралығында жоғары сапалы өнім алуға қол жеткізіп, Одаққа танылды. Ел алдындағы ерен еңбегі үшін Еңбек Қызыл Ту орденімен, 1961 жылы Қазақстан Компартиясы Орталық комитетінің мүшесі болып сайланды. 1968 жылы СССР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болды. 1970 жылы ол Социалистік Еңбек Ері атанып, «Алтын жұлдыз» медалімен және Ленин орденімен марапатталды. Облыстың күріш саласының дамуына үлкен үлесін қосқан Социалистік Еңбек Ері Қазына Жүсіпова 2009 жылы 29 қаңтарда дүниеден өтті. Әдебиеттер: 513. Қазақ ССР ауыл шаруашылығы озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: Ұ.Алтайбаева, Н.Әпірезов, Қ.Жүсіпова, Ш.Қазанбаева //Ленин жолы. – 1972. – 15 декабрь 514. Қазына Жүсіпова: 102 центнерден (суреті бар) //Ленин жолы. – 1972. – 29 сентябрь 515. Қазына Жүсіпова: 108 центнерден //Ленин жолы. – 1973. – 6 ноябрь 516. Қазына Жүсіпова: Қазанама //Сыр бойы.- 2009. – 30 қаңтар. – 3 б. 517. Социалистік Еңбек Ерлері: Ұ.Алтайбаева, Н.Әпірезов, Қ.Жүсіпова, Ш.Қазанбаева жайлы қысқаша мәлімет, суреттері //Ленин жолы. – 1972. – 15 декабрь 518. Шілдебаев Е. «Аққұмның» бір қызы бар... : Соц. Еңбек Ері Қ.Жүсіпова туралы / Е. Шілдебаева //Ленин жолы.- 1973.- 13 январь 38

519. Ысқақова А. Парламент мүшесі: Қызылорда обл., Жалағаш ауд., Аққұм совхозы күрішшілер звеносының жетекшісі Қ.Жүсіпова туралы //Қазақстан әйелдері. – 1972. - №2. – 11 б. ИСАЕВ ӘЛИ (1898-1975) Исаев Әли 1898 жылы қазіргі Жаңақорған ауданы, Айдар ауылында дүниеге келген. Күрішші, соғыс және еңбек ардагері, Соц. Еңб. Ері (1949). Үш жылдық агрономиялық курсты бітірген (1953). 1926 ж. «Байзақ көл» кооперативтік бірлестігінде кіріп, бидай егісінің сушысы болды, 1928 ж. «Екпінді» ұжымына кіріп, мақташылар звеносын басқарды. 1937 жылы күріш звеносына жетекшілік етті. Әли Исаев 1942 жылы Ұлы Отан соғысына аттанды. Одан жеңіспен оралған Әли қайтадан күріш звеносын басқарды. 1948 ж. Исаев Әли егістіктің әр гектарынан 80,5 центнерден астық жинады. Еңбегі жоғары бағаланды. СССР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1949 жылы 20 мамырдағы Жарлығымен Әли Исаевқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Ол 1953 жылдан бастап жеті жыл бойы күріштен мол өнім алды. Ол қажырлы еңбегі үшін екі мәрте Ленин орденімен марапатталған. Әли Исаев 1975 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 520. Иманғалиев С. Исаев Әли // Иманғалиев С., Қыстаубаева З.Қызылорда көшелері =Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- 74 б. 521. Исаев Әли //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 631632б. 522. Исаев Әли // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 255 б. 523. Сопыбеков А. Әли Исаев // Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама. – Шымкент, 2008.- 218-219 б.

КАН ВЛАДИМИР АНДРЕЕВИЧ (1908-) Владимир Андреевич Кан 1908 жылы Приморье өлкесі Посельск ауданы Красное селосында туған. 1930 жылы «Свободный труд» колхозына мүше болып кірді. 1937 жылы В.А.Кан Қызылорда облысының Шиелі ауданына көшіп келді. Осында «Гигант» ауыл шаруашылық артеліне мүше болып, егіс бригадасының бригадирі болды. Бұл колхоз механикаландырылған көп салалы ірі шаруашылыққа айналды. Мұнда күріш егісі басты роль атқарады. Мысалы, ол 1949 жылы бұл дақылдан жүздеген гектар егістіктен орта есеппен 46 центнерден өнім өсірді. Колхоз мұндай табысқа машиналарды тиімді пайдаланудың, агротехникалық ережелерді

бұлжытпай жүзеге асырудың, ауыл шаруашылығы артелі мүшелерінің қажырлы еңбегінің, ең әуелі В.А.Кан, К.Н.Нигай, Пан Мун Гук, Р.Хан және басқа бригадирлердің басшылығының арқасында жетті. Оған 1949 жылы 20,5 гектар күріштің әр гектарынан 84,5 центнерден рекордты өнім алғаны үшін Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Әдебиеттер: 524. Кан Владимир Андреевич // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.Алматы,1970.- Т.2. – 633-634 б. КЕНЖЕБАЕВ ЖҮСІП Кенжебаев Жүсіп — Арал ауданы Сталин атындағы колхоздың жылқышысы болған, СССР Жогаргы Советі Президиумының 1948 жылғы 23 шілдедегі Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 525. Кенжебаев Жүсіп //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 711 б. КЕРЕЙТБАЕВ ДҮЙСЕНБАЙ (1885-1965) Керейтбаев Дүйсенбай бұрынғы Тереңөзек ауданының Құндызды ауылында (Қызылдихан колхозында) 1885 жылы туған. Мал, егін шаруашылығымен айналысқан. 1929 жылдан «Қызыл диқан» колхозының мүшесі болған. Алғашқы кезде сушы, одан соң күрішшілер звеносының жетекшісі болып істеген. «Қызылдихан» колхозында 1941-1942 жылдары күріш еккен. 1942 жылы Д.Керейтбаевтың звеносы 10 гектардан 56 центнерден, 1943 жылы 8 гектардан 61 центнерден өнім алады. Соғыс жылдарында Отан қорғау қорына 150 пұт астық және Қазақстан танк колоннасын жасауға 145 мың сом қаржы қосады. 1945 жылы ол Еңбек Қызыл Ту орденімен, бірнеше медальдармен марапатталған. 1948 жылы әр гектардан 91,6 центнерден рекордтық өнім алғаны үшін СССР Жоғарғы Советінің Президиумы 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Д.Керейтбаевқа Социалистік Еңбек Ері атағын берді. Д.Керейтбаев жайында ақын А.Тоқмағамбетов, Ж.Сыздықов, Ә.Байкенов өз жырларын арнаған. 1965 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 526. Дүйсенбай Керейтбаев: Социалистік Еңбек Ері жайлы қысқаша мәлімет, суреті бар //Сырдария / Құраст. Б.Кәрібозұлы, А.Әбілов, Н.Мыңжасов, С.Тайман, Ғ.Тұяқбаев. – Астана:Фолиант,2011.- 208 б. 527. Керейтбаев Дүйсембай // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.Алматы,1970.- Т.2. – 635-636 б. 528. Керейтбаев Дүйсенбай //Сырдария (Тереңөзек) ауданы: Шежіре / Құраст. Т.Дайрабай. – Алматы: Арыс, 2009. – 135 б. 529. Керейтбаев Дүйсенбай // Тереңөзек: Дерекнамалық баян / Ред. Е.Дүйсенбай.Алматы: Ана тілі,1996.- 132-133 б. 40

530. Облысымыздың даңқты егіншілері: Ы.Жақаев, Ким Ман Сам, Қалдыбаев Маман, Керейтбаев Дүйсенбай жайлы қысқаша мәліметтер, суреттері //Ленин жолы. – 1949. – 28 октябрь 531. Султанов Қ. Дүйсенбай – даңқты дихан //Ленин жолы. – 1950. – 20 сент. 532. Тоқмағамбетов Ә. Сыр бойының атақты диханы: Социалистік Еңбек Ері Дүйсембай Керейтбаев туралы //Ленин жолы. – 1948. – 4 январь КИМ ИК СЕ (1894-) Ким Ик Се 1894 жылы туған. Еңбек ардагері. Еңбек жолын 1916 жылы жалшы болып бастаған. 1929 жылы колхозға кіріп, көп ұзамайақ күріш плантациясында сушы болды. 1939-1960 жылдары Шиелі ауданының «Авангард» ұжымшарында звено жетекшісі болып істеді. 1948 ж. звеноға бекітілген 10 гектар егістіктің әр гектарынан 82 ц-ден өнім алып, жоғарғы көрсеткішке жетті. 1948 жылы звеноға бекітілген 10 гектар егістіктің әр гектарынан 82 центнерден күріш алып, тамаша көрсеткіштерге қолы жеткені үшін СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Ким Ик Сеге Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Жоғары атақ оны жаңа жетістіктерге жетуге жетеледі, ол бүдан кейінгі көп жылдар бойы күріш өсіруде жаңа табыстарға жетіп отырды. Әдебиеттер: 533. Ким Ик Се //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 637638б. 534. Ким Ик Се //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.-264-265 б. КИМ МАН САМ (1883-) Ким Ман Сам 1883 жылы Ресейде, Қиыр Шығыс өлкесі, Уссури уезінде туған. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1947). 1937-1960 жылдары Шиелі ауданы (Авангард» (қазіргі Ақмая ауылы) ұжымшарында жұмыс істеді. Ким Ман Сам Қазақстанда күріштен рекордтық жоғары өнім алу жолындағы социалистік жарыстың көш бастаушысы болды. 1942 жылы, соғыстың ауыр кезінде көлемі 5 гектар участоктың әр гектарынан 150 центнерден күріш жинады. Бұл — дүниежүзілік рекорд еді. Асқан еңбек сүйгіштігімен көзге түскен, ізденгіш күріш өсірушіні осындай жоғары өнім қанағаттандырмады. Ол мол өнім өсірудің жолдарын табандылықпен іздестірді: әртүрлі тұқымды сынап көрді, агротехниканы өзгертті, суару жүйелерін жетілдірді. Сөйтіп қазіргі жағдайдың өзінде жерден әдеттегіден бірнеше есе мол өнім алуға болатынын дәлелдеді. 1941 жылы Ким Ман Сам Қазақ ССР-нің 20 жылдығы құрметіне «Қүрмет белгісі» орденімен наградталды. Ұлы Отан соғысы кезінде озат күріш өеіруші колхоздың алты бірдей звеносын басқарды, олар соның басшылығымен жыл сайын мол өнім жинап отырды. Ким Ман Сам жауды жеңуге тек өзінің қажырлы еңбегімен зор үлес қосып қана қоймай, 1942 жылы 41

«Қызылордалық колхозшы» атты танк колоннасын жасауға 105 мың сом өз қаржысын берді. Ким Ман Сам өзінің мол тәжірибесін тек өзі басқаратын звено мүшелеріне ғана үйретіп қоймай, колхоздың жалпы күріш егістігінен мол өнім жинауына күш салды. Ол колхоз даласына себілетін күріш тұқымын іріктеп алу ісіне басшылық етті, мұның өзі егіннің бітік болып шығуында зор роль атқарды. Ол облыстың басқа колхоздарына да өзінің тәжірибесін үйретті, барлық күріш өсіретін шаруашылықтарда болып, егіншілерді мол өнім өсіруге шақырды. Ол Ленин атындағы Бүкілодақтық ауыл шаруашылық академиясы Казақ филиалы ғылыми қызметкерлерінің конференциясында өз тәжірибесі жайында баяндама жасады, Бүкілодақтық ауыл шаруашылығы көрмесіне қатысты. Ким Ман Сам 1944 және одан кейінгі жылдары тұрақты мол өнімге жетіп отырды, күріш шаруашылығында табысқа жетудің шешуші шарттарының бірі—шектерге суды дер кезінде және дұрыс толтыру, егісті дер кезінде арамшөптен арылту, минералды тыңайтқыштарды дұрыс қолдану—осы сияқты толып жатқан агротехникалық шараларды жүзеге асырып, егістікті мұқият баптау екенін іс жүзінде дәлелдеді. 1945—1946 жылдары екі рет Еңбек Қызыл Ту орденімен наградталды. 1947 жылы алдыңғы қатарлы агротехникалық әдісті енгізгені үшін оған Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атағы берілді. 1947 жылы еліміздің атақты күріш өсірушісі Социалистік Еңбек Ері атағына ие болды. Әдебиеттер: 535. Иманғалиев С. Ким Ман Сам // Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- 79 б. 536. Ким Ман Сам // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 639-640 б. 537. Ким Ман Сам //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 264 б. 538. Әлибаев Ы. Орденді Ким Ман Сам / Ы.Әлибаев //Ленин жолы.- 1941. – 8 февраль 539. Бірнаев Н. Үздік табыстың иесі: Социалистік Еңбек Ері Ким Ман Самның тәжірибесінен / Н.Бірнаев //Социалистік Қазақстан.- 1949. – 1 июль 540. Жүсіпова Д. Қызылорда облысында тұратын кәріс ұлты өкілдерінің жеңіске қосқан үлесі / Д.Жүсіпова //Қазақстан тарихы әдістемелік журнал.- 2006.- N1.-72-76б. 541. Ким Ман Сам. Күріш егісінің әр гектарынан 100 пүттан өнім алатын болайық: Социалистік Еңбек Ері Ким Ман Самның тәжірибесінен // Ленин жолы.-1943. – 22 август 542. Ким Ман Сам: Соц. Еңбек Ерінің суреті //Ленин жолы. – 1949. – 7 июнь 543. Облысымыздың даңқты егіншілері: Ы.Жақаев, Ким Ман Сам, Қалдыбаев Маман, Керейтбаев Дүйсенбай жайлы қысқаша мәліметтер, суреттері //Ленин жолы. – 1949. – 28 октябрь 544. Сейтенов С. Атақты күрішші: Социалистік Еңбек Ері Ким Ман Самның туғанына 70 жыл / С.Сейтенов, Ш.Ералиев // Ленин жолы.- 1953. – 3 январь 545. Социалистік Еңбек Ерлері: Ким Ман Сам, Лепесов Әлмұрат, Ешниязов Махамбетәлі, Ы.Жақаевтың суреттері //Ленин жолы. – 1952. – 25 январь 546. Үркімбаев Т. Қыймылда быйыл барыңды: Социалистік Еңбек Ері Ким Ман Самға арналған өлең / Т.Үркімбаев //Ленин жолы.- 1943. – 17 февраль

КИМ ХАК ГЮ Ким Хак Гю Шиелі ауданы «Гигант» колхозының колхозшысы болған, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1950 жылғы 21 маусымдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 547. Ким Хак Гю // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 711 б. КИМ ХАН ГУ Ким Хан Гу Шиелі ауданы «Авангард» колхозының звено жетекшісі болған, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 548. Ким Хан Гу // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 711 б.

КИМ ХИ ХАК (1908-1978) Ким Хи Хак 1908 жылы туған. 1941 жылдан Қызылорда облысы Жалағаш ауданындағы «Путь Октября» ұжымшарында сушы болды. 1945—1958 жылдары Шиелі ауданы «Большевик» колхозында күріш өсіретін звеноның жетекшісі, 1959 жылдан Қармақшы ауданының «ІІІ-Интернационал» колхозында звено жетекшісі болып істеді. 1949 жылы оның звеносы колхозшыларды ерекше қуанышқа бөледі. Көлемі 5,1 гектар егістіктің әр гектарынан орта есеппен 80 центнерден күріш алды. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1950 жылғы 25 маусымдағы Жарлығымен Ким Хи Хакқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1951 жылы оның ерекше еңбексүйгіштігі «Еңбектегі ерлігі үшін» медалімен тағы да атап өтілді. Ұдайы СССР Халық шаруашылығы жетістіктерінің көрмесіне қатысушы болған оған 1964 және 1966 жылдары ВДНХ-ның күміс және қола медальдары тапсырылды, оның есімі Қазақ ССР-ның Алтын кітабына жазылды. 1966 жылы даңқты күрішші «Қүрмет белгісі» орденімен марапатталды. Әдебиеттер: 551. Ким Хи Хак // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 641–642б. 552. Ким Хи Хак // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 265 б.

КИМ ХОН БИН Ким Хон Бин Шиелі ауданы «Авангард» колхозының председателі болған, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 549. Ким Хон Бин // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 711 б. 550. Социалистік Еңбек Ерлері: Цой Ги Хва, Әбдіраманова Күләнда, Ким Хон Биннің суреттері //Ленин жолы. – 1949. – 1 июль КИМ ЧАН ДЕН (1897-1962) Ким Чан Ден 1897 жылы Солтүстік Кореяда туған. 1900 жылы оның ата-анасы Владивостокқа жақын жердегі балықшылар поселкесіне көшіп келді, мұнда оның әкесі, одан соң Чан Деннің өзі балық аулаумен шұғылданды. 1937 жылы Ким Чан Ден Қазақстанға көшіп келді. Қызылорда облысына көшіп келгеннен кейін Шиелі ауданының «Авангард» колхозында күріш өсірумен айналысты. 1959 жылға дейін звено жетекшісі болып істеді. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 наурыздағы Жарлығымен Ким Чан Денге Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Күріш, жүгері өсірудегі жоғары көрсеткіштері үшін СССР Халық шаруашылығы жетістіктері мен Қызылорда облыстық ауыл шаруашылық көрмелеріне қатысу правосына ие болды. Ауыл шаруашылығы өндірісін өркендету ісіне қосқан үлесі үшін ол көптеген дипломдар, ескерткіштер, медальдар алды. 1959 жылы Ким Чан Ден зейнетке шықты. 1962 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 553. Ким Чан Ден // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 643–644 б. КИМ ЧУН МАН (1898-) Ким Чун Ман 1898 жылы Солтүстік Кореядағы Хагунак ауылында дүниеге келген. Алғашқы кезде Приморье өлкесі Ольгин ауданындағы «Красный Авангард» колхозында омарташы болды. 1937 жылы Ким Чун Ман Қызылорда облысы Шиелі ауданы «Гигант» колхозына көшіп келіп бастапқыда омарташы, одан кейін күрішшілер звеносының жетекшісі болып істеді. Ол бал араларының өмірін зейін қойып зерттеді, шешек атқан түрлі дала гүлдеріне бақылау жүргізді, аралардың ұяларын дер кезінде соны жерлерге ауыстырып отырды. Ұлы Отан Согысы жылдары «Гигант» колхозының бал араларының ұяларынан алынган осы бір теңдесі жоқ шипалы тағамнан мыңдаған жараланған қызыләскерлер тез айығып жатты. 44

1945 жылы «Гигант» колхозы күріш егісінің көлемін едәуір ұлғайтты. Ким Чун Ман күрішшілер звеносын басқарды. Ол агрономның кеңесін бұлжытпай орындады, әйгілі күрішшілер Ким Ман Сам мен Ыбырай Жақаевтан мол өнім өсірудің жолдарын жалықпай үйренді. Арада бірнеше жыл өткен соң ол тамаша көрсеткіштерге жетті. 1949 жылы оның звеносы 6,5 гектардан рекордты өнім — 83 центнерден күріш алды. Осы табысы үшін СССР Жоғарғы Советінің Президиумы 1950 жылғы 21 маусымдағы Жарлығымен Ким Чун Манға Социалистік Еңбек Ері атағын берді. 1960 жылы зейнетке шықты. Әдебиеттер: 554. Ким Чун Ман // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 645–646 б. 555. Ким Чун Ман // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. - Алматы,2005.- 265 б. КӨКИЕВ НАРТАЙ (1901-1972) Көкиев Нартай 1901 жылы қазіргі Шиелі ауданында дүниеге келген. Еңбек және соғыс ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1966). Еңбек жолын «Үлгілі» (қазіргі Н.Бекежанов а.) ауылында бастады. Соғыстан оралғаннан кейін шопан болып жұмыс істеді. Ол ел игілігіне мол үлес қосып, мал шаруашылығын өркендету мен оның өнімдерін арттыруға белсене атсалысады. Көкиев Нартай 1957 жылы Қазақ КСР-нің мал шаруашылығының еңбек сіңірген шебері атағын алады. Халық шаруашылығы Жетістіктерінің көрмесіне екі рет шақырылып, көрме Бас комитетінің үлкен күміс медалімен, КСРО Ауыл шаруашылығы министрлігінің «Ауыл шаруашылығы социалистік жарысының озаты» белгісімен,1958 ж. Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды. 1966 ж. әр 100 саулықтан 207-ден қозы өсірді. 1966 жылы Н.Көкиевке мал шаруашылығы саласында тамаша табыстарға ие болғандығы үшін Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Көкиев есімі ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді арттырып, мал шаруашылығы өнімдерінің молшылығын жасаудағы аса көрнекті табыстары үшін 1963 ж. ҚазКСР-нің «Алтын құрмет» кітабына жазылды. Бірнеше рет облыстық, аудандық партия комитеттерінің құрамына, жергілікті Советтердің депутаттығына сайланды. 1972 жылы 18 қарашада қайтыс болды. Әдебиеттер: 556. Көкиев Нартай // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 647–648 б. 557. Көкиев Нартай // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 267 б. 558. Көкиев Н. Қаракөл қойының кереметі // Социалистік Қазақстан.- 1966. – 29 ноябрь 559. Көкиев Нартай: Қазанама (1901-1972) // Ленин жолы.- 1972. – 21 ноябрь 560. Шаңғытбаев Қ. Шопандар тойында: Соц. Еңбек Ері Н.Көкиевке / Қ.Шаңғытбаев //Ленин жолы.- 1968. – 6 апрель

ҚАЗАНБАЕВА ШЫРЫНКҮЛ (1920) Қазанбаева Шырынкүл 12 қыркүйек 1920 жылы Шиелі ауданы Н.Бекежанов ауылында дүниеге келген. Еңбек ардагері. Социалисттік Еңбек Ері (1972). 1940 жылы Шиелі МТС-ндағы 3 айлық тракторшылар курсын бітіріп ауданда 1-болып тракторға отырған әйел адам. Тракторға отырып, тәулігіне 20 сағаттан жұмыс істепті. Осылайша, Нартай ауылында әйелдер арасында темір тұлпарға отырған «тұңғыш механизатор» атанды. Шырынкүл Қазанбаева 60-шы жылдары – «дала академигі» атанған даңқты күрішші, екі мәрте Еңбек Ері Ыбырай Жақаевтан тәлім алды. Н.Бекежанов ауылында күріштің әр гектарынан 55 – 70 центнерден өнім алған. 1966 жылы есімі Қазақстанның Алтын кітабына жазылды. Бірнеше рет Еңбек Қызыл Ту орденімен және ондаған медальдармен, социалисттік жарыстың алтын, күміс белгілерімен марапатталған. Әдебиеттер: 561. Байдрахманұлы Д. Темір тұлпар мінген қыз: Шырынкүл Қазанбаеваға арналған өлең //Байдрахманұлы Д Жырдастан: Өлеңдер, толғаулар, дастандар мен айтыстар.Астана, 2009.- 66-67 б.- (Сырдария кітапханасы). 562. Қазанбаева Шырынкүл //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ. Аяған.- Алматы,2005.- 282 б. 563. Ақмолдаев Ж. Астық молшылығын жасаймыз: Шиелі ауд. «Коммунизм» совхозының диқандары Ш.Қазанбаева мен Ә.Әбдікәрімовтың еселі еңбектері туралы / Ж. Ақмолдаев //Ленин жолы.- 1979. – 25 сентябрь. 564. Алтай Н. Еңбектен бақытын тапқан жан: Соц. Еңбек Ері Шырынкүл Қазанбаева – 90 жаста / Н.Алтай //Сыр бойы.- 2010. – 21 қыркүйек. – 3 б. 565. Әбшенов Ү. Аттаныс алдында: Шиелі ауд. «Коммунизм» совхозының звено жетекшісі Ш.Қазанбаеваның еселі еңбегі туралы / Ү.Әбшенов //Ленин жолы.- 1979. – 10 август 566. Әбдіразақов Б. Жер мен тер: Қызылорда обл., Шиелі ауд., Коммунизм колх. күрішшісі Ш.Қазанбаева туралы //Соц. Қазақстан. – 1972. – 21 ноябрь 567. Әбіл Е. Шиелі тұғырлы тұлғаларын ұлықтады: Қоғам қайраткері М.Шоқай мен ақын Н.Бекежановтың 120 жылдығы, ғалым М.Қаратаевтың 100, Еңбек Ері Ш.Қазанбаеваның 90 жылдығы аталып өтілді / Е.Әбіл //Егемен Қазақстан.- 2010.-16 қазан. 568. Бәйімбет Б. Еңбек адамын ардақтау – асыл қасиет: Ш.Қазанбаева //Өскен өңір.2010.-11 қыркүйек. 569. Бәйімбет Б. Еңбекте жұлдызы жанған ана: Еңбек Ері Ш.Қазанбаева-90 //Өскен өңір.- 2010.-22 қыркүйек 570. Бекбергенова Р. Алтын таулар: Соц. Еңбек Ері Шырынкүл Қазанбаеваға арналған өлең / Р. Бекбергенова//Ленин жолы.- 1968. – 21 сент. 571. Елтай Н. Еңбекте ерлік көрсеткен ел анасы: Соц. Еңбек Ері Шырынкүл Қазанбаева туралы //Сыр бойы.- 2010. – 6 наурыз. – 4 б.; Сыр ардагері.- 2010. – 17 наурыз (№6). – 1 б. 572. Елтай Н. Еңбектен бақытын тапқан жан: Социалистік Еңбек Ері Шырынкүл Қазанбаева 90 жаста / Н.Елтай //Сыр бойы.- 2010. – 21 қырк. 573.Ергешбайұлы А.Шежірелі Шиелінің тау тұлғалары: Н.Бекежанов, М.Шоқай, Ш.Қазанбаева, М.Қаратаевтар туралы / А. Ергешбайұлы //Ақмешіт апталығы.- 2010.-14 қазан 574. Жайлыбай З. Алтын жұлдызды ана: Социалистік Еңбек Ері Шырынкүл 46

Қазанбаева туралы / З. Жайлыбай //Қазақ Елі.- 2009.-28 мамыр 575. Жайлыбай З. Алтын жұлдызды ана: Даңқты күрішші Ыбырай Жақаевтың Шырынкүл Қазанбаеваға берген батасы жайлы / З. Жайлыбай //Өскен өңір.- 2011. – 1 маусым. – 2 б. 576. Жайлыбай З. Еңбек атты киенің нар тұлғасы: Еңбек Ері Шырынкүл Қазанбаева туралы / З. Жайлыбай //Сыр бойы.- 2009.-5 қыркүйек.- 4 б. 577. Жұмаділдаұлы А. Аттары аңызға айналған аналар: Шиелі өңірінде туған Социалистік Еңбек Ерлері, Қазақстанға еңбегі сіңген мәдениет, әдебиет қайраткері атанған аналар, ұстаздар жайлы / А. Жұмаділдаұлы //Өскен өңір.- 2012. – 28 қараша. – 3 б. 578. Жұматқызы М. Еңбек құдіреті: Ш.Қазанбаева арналған өлең / М.Жұматқызы //Өскен өңір. - 2010. - 22 қыркүйек. 579. Күрішші Шырынкүл Қазанбаева //Ленин жолы. – 1972. – 15 сентябрь 580. Қазақ ССР ауыл шаруашылығы озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: Ұ.Алтайбаева, Н.Әпірезов, Қ.Жүсіпова, Ш.Қазанбаева //Ленин жолы. – 1972. – 15 декабрь 581. Қазанбаева Ш. Әркім өз несібесін жейді: Батыр ана, Соц. Еңбек Ері Ш.Қазанбаева сыр шертеді / Ш.Қазанбаева // Сыр бойы.- 1996.- 16 қараша 582. Қазанбаева Ш. Бақыт еңбекте: Батыр ана, Соц. Еңбек Ері Ш.Қазанбаева өзінің еңбек жолы туралы / Ш.Қазанбаева // Ленин жолы.- 1977.- 12 январь 583. Қазанбаева Ш. «Біздің заман сұғанақтың заманы емес еді»: Батыр ана, Соц. Еңбек Ері Ш.Қазанбаевамен сұхбат / Сұхб. Б.Тоқабаева //Ақ босаға.- 2003.- қараша (N11).- 4б. 584. Қазанбаева Ш. Еңбек асулары: Соц. Еңбек Ері Ш.Қазанбаева өзінің еңбек жолы туралы / Ш.Қазанбаева // Ленин жолы.- 1966.- 3 декабрь 585. Қазанбаева Ш. Жақаевтың жолымен: Батыр 47нна, Соц. Еңбек Ері Ш.Қазанбаева өзінің еңбек жолы туралы / Ш.Қазанбаева // Сыр бойы.- 1998.- 22,24-29 желтоқсан 586. Қазанбаева Ш. Партия шақыруымен «Абырой, бақыт – еңбекте» – деді сөзінде шиелілік диқандар / Ш.Қазанбаева // Коммунизм жолы.- 1974.- 2 март 587. Қазанбаева Ш. Тәлімгер толғауы: Соц. Еңбек Ері Ш.Қазанбаева өзінің еңбек жолы туралы / Ш.Қазанбаева // Өскен өңір.- 1987.- 18 август 588. Қазанбаева Ш. Уәде орындалды: Ш.Қазанбаева 1053 центнерден өнім алған / Ш.Қазанбаева // Ленин жолы.- 1977.- 22 сентябрь 589. Қайырбеков Ш. Еңбек асулары: Шиелі ауд. «Коммунизм» совхозының звено жетекшісі Ш.Қазанбаеваның еңбек жолы туралы //Ленин жолы.- 1966. – 3 декабрь. 590. Молдақараев Ә. Алты Алашқа әйгілі Ана: Еңбек Ері Ш.Қазанбаева 90 жаста / Ә. Молдақараев //Өскен өңір.- 2010.-29 қыркүйек 591. Нұрмағамбетов Т. Ұстаз ұрпақтары: Қызылорда обл., Шиелі ауд. күрішшілері Ш.Қазанбаева мен Ұ.Алтайбаева туралы //Қазақ әдебиеті. – 1974. – 22 февр. 592. Салтаева А. Еңбектің анасы – Шырынкүл: Майталман механизатор, даңқты диқан Шырынкүл Қазанбаева жайлы / А.Салтаева //Ақмешіт апталығы.- 2012. – 29 наурыз. – 7 б. 593. Сапаров Д. Ұстаздық еткен жалықпас: Социалистік Еңбек Ері Ш.Қазанбаева туралы / Д. Сапаров //Қазақстан коммунисі.- 1978. - №6. – 59 б. 594. Социалистік Еңбек Ерлері: Ұ.Алтайбаева, Н.Әпірезов, Қ.Жүсіпова, Ш.Қазанбаева жайлы қысқаша мәлімет, суреттері //Ленин жолы. – 1972. – 15 декабрь 595. Тоққұлов Т. Шиеліде шыңдалып, Шиелім деп шырылдаған Шырынкүл: Еңбек Ері Ш. Қазанбаева 90 жаста / Т. Тоққұлов //Өскен өңір.- 2010.-18 қыркүйек. 596. Шырынкүл Қазанбаева: 125 центнерден //Ленин жолы. – 1973. – 17 октябрь 597. Шілдебаев Е. Шырқау: Қызылорда обл., «Коммунизм» колхозының күрішшісі Ш.Қазанбаева туралы //Қазақ әдебиеті. – 1972. – 13 октябрь 47

ҚАЙРУЛЛАЕВ ӘДІЛБЕК (1938-2000) Әділбек Қайруллаев 1938 жылы Қызылорда облысы Қармақшы ауданындағы Жаңақала ауылында дүниеге келген. Шопан, еңбек ардагері. 1958 жылы орта мектепті бітіргеннен кейін өзінің туған ауылында жұмысқа орналасты. 1964 жылдан бері «Жаңақала» совхозында аға шопан болып істеді. Оның табысы жыл сайын арта берді. Әділбек қаракөл елтірісінің 85 процентіне дейінгісін мемлекетке бірінші сортпен өткізіп, әр қойдан орта есеппен 3 килограмнан жүн қырықты. Осындай жоғары көрсеткішке ол Қызылорданың ауыр жағдайында суы аз, жайылым шөбі тез қурап кететін жаңа игерілген тың жерде ұйымдастырылған «Жаңа қала» шаруашылығында қолы жетті. (1964 жылы шаруашылықтың ірілендірілуіне байланысты Ленин атындағы совхоз жаңа совхоздың құрамына енді). Бірнеше жыл қатарынан әр 100 саулықтан 150 – 160-тан қозы алған. Жоғары өндірістік жетістіктері үшін 1963 жылы Қазақ ССР Жоғарғы Советінің грамотасымен марапатталды, ал 1966 жылы Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Ол 1966—1967 жылдары мал қыстатуды ойдағыдай өткізді, көктемде отарындағы әр жүз саулықтан 166-дан қозы алып, аман өсірді. 1965 жылы ол еңбекшілер депутаттары облыстық Советіне депутат болып сайланды. 1966 жылы Қазақстан ЛКСМ XV съезіне делегат болды. Қайруллаев Әділбек 2000 жылы дүниеден озды. Әдебиеттер: 598. Қайруллаев Әділбек //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 649-650 б. 599. Қайруллаев Әділбек //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 286 б. ҚАЗАНҒАПОВ ӨТЕГЕН (1892) Өтеген Қазанғапов Арал ауданындағы «Октябрь» колхозының аға жылқышысы болған, 60 биеден 60 құлын алып, аман өсірген. СССР Жоғары Советі Президумының 1948 жылғы 23 шілдедегі Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 600. Қазанғапов Өтеген // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 711 б. 601. Қазанқапов Өтеген: Социалистік Еңбек Ерінің портреті //Ленин жолы. – 1948. – 8 сент.

ҚАЛДЫБАЕВ МАМАН (1879-1959) Қалдыбаев Маман 1879 жылы Қызылорда облысы Шиелі ауданында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1949). М.Қалдыбаев 1929 жылы алғашқылардың бірі болып Шиелі ауданындағы «Үлгілі» ауыл шаруашылық артеліне кіріп, оның тұңғыш төрағасы болды. 1934-1935 жылдары ұжымшарда мақташылар звеносын басқарды. 2-дүниежүзілік соғыс жылдарында Қызылорда облысында егін өсіру жөніндегі қарттардың қозғалысының бастаушысы болды. 1941 жылдан кейін «Коммунизм» (Н.Бекежанов ауылы) ұжымшарында күріш өсірушілер звеносын басқарды. 1944 жылы Қалдыбаев ең жоғары өнім алатын звеноға басшы болып, көп жылдар бойы жоғары көрсеткіштерге жетіп отырды. Звеноға бекітілген 6 гектар егістіктің әр гектарынан 92 центнерден, ал қалған 14 гектардан 42 центнерден дән бастырған-ды. Күріш өнімін арттыруда рекорд жасаған. Күріш өнімін арттыруда рекордқа жеткен Маман Қалдыбаевқа СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1959 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 602. Қалдыбаев Маман // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 651-652 б. 603. Қалдыбаев Маман // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. - Алматы,2005.- 289 б. 604. Облысымыздың даңқты егіншілері: Ы.Жақаев, Ким Ман Сам, Қалдыбаев Маман, Керейтбаев Дүйсенбай жайлы қысқаша мәліметтер, суреттері //Ленин жолы. – 1949. – 28 октябрь 605. Сейтенов С. Социалистік Еңбек Ері: Қалдыбаев Маман туралы //Ленин жолы. – 1949. – 8 июнь

ҚҰРЫМБЕКОВ СЕРДАЛЫ (1888-1948) Құрымбеков Сердалы 1888 жылы Жаңақорған ауданы Талдысу ауылында дүниеге келген. Колхоздар ұйымдасқан кезден бастап «Талдысу» ауыл шаруашылық артелінде аға жылқышы болып істеді және өзінің өмірін колхоздың мал шаруашылығын өркендету ісіне арнады. Ұлы Отан соғысы кезінде майданға сәйгілік жөнелтіп отырды. Тәжірибелі жылқышы 1945 жылы 50 биеден 50 құлын алды. 1947 жылы 52 биеден 52 құлын алды. Еңбегі жоғары бағаланып, СССР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1948 жылы 23 шілдесіндегі Жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1948 жылы 11 қарашада қайтыс болды.

Әдебиеттер: 606. Құрымбеков Сердалы // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.Алматы,1970.- Т.2. – 712 б. 607. Сопыбеков А. Сердалы Құрымбеков //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама.Шымкент,2008.- 219 б. 608. Құрымбеков Сердалі: Некролог // Ленин жолы.- 1948.- 17 ноябрь 609. Сүлейменов Ә. Ер атандырған еңбек: Социалистік Еңбек Ері Сердалі Құрымбеков туралы / Ә.Сүлейменов //Ленин жолы.- 1948. – 10 август 610. Сүлейменов Ә. Сердалыға: Социалистік Еңбек Ері Сердалі Құрымбековке арналған өлең / Ә.Сүлейменов //Ленин жолы.- 1948. – 3 август ЛЕПЕСОВ ӘЛМҰРАТ (1881-1966) Әлмұрат Лепесов 1881 жылы Қызылорда облысы Арал ауданындағы Қамбаш ауылында дүниеге келген. «Абай» және «Қазақстанның ХХ жылдығы» колхоздарының, кейін «Қарақұм» қой совхозында егінші, жылқышы және шопан болды. 1944 жылы Әлмұратты өзінің өтініші бойынша қой фермасына ауыстырды, мұнда ол көп ұзамай-ақ үздік шопан атанды. Оның бағуындағы саулықтардан ең көп қозы алынып жүрді. С.Жансүгіров, С.Сәкиев, А.Жәрікеев және басқа шопандар одан қой бағудың әдісін үйренді. 1947 жылы қазақы тұқымдас 433 саулықтан 575 қозы алуға жетті. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1948 жылғы 23 шілдедегі Жарлығымен Әлмұрат Лепесовке Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Бұдан кейін ол колхозда он жылдай істеді, ал оның негізінде Қарақұм қой совхозы құрылғанда қайтадан бір қора қойды қабылдап алды. 1959 жылы зейнетке шықты, 1966 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 611. Лепесов Әлмұрат // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 655-656 б. 612. Қарабалин Қ. Мен айтсам...: Соц. Еңбек Ері Әлмұрат Лепесовке арналған өлең //Ленин жолы. – 1948. – 5 декабрь 613. Социалистік Еңбек Ерлері: Ким Ман Сам, Лепесов Әлмұрат, Ешниязов Махамбетәлі, Ы.Жақаевтың суреттері //Ленин жолы. – 1952. – 25 январь ЛИ БЕН СЕР (1899-) Ли Бен Сер 1899 жылы туған. Ол еңбек жолын 1916 жылы Семейде темір жолда жұмысшы болудан бастады. 1921— 1923 жылдары Қызыл Армия қатарында болды. 1923 жылы Примор өлкесі Шкотов ауданында ауыл шаруашылық бірлестігін ұйымдастырды. 1929—1932 жылдары Қызылорда облысы Шиелі ауданындағы «Ленинский путь» колхозының председателі, бұдан соң «Авангард» колхозында звено жетекшісі болды. Жаңа агротехниканы қолданып, 50

оны қол жеткен тәжірибемен ұштастыра білген ол Қызылорда облысындагы үздік күрішшілердің бірі атанды. Социалистік Еңбек Ері атағы оған СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен звеноға бекітілген жеті гектар егістіктің әрқайсысынан 82 центнерден күріш бастырып, мемлекет алдындағы айрықша еңбегі үшін берілді. Ли Бен Сер жас күрішшілерге өзінің бай тәжірибесін әрқашан таратып отырды. 1959 жылы зейнетке шықты. Әдебиеттер: 614. Ли Бен Сер //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 657658б. ЛИ ЕН ГУ Ли Ен Гу Шиелі ауданы «Большевик» колхозының колхозшысы болған, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1950 жылғы 21 шілдедегі Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 615. Ли Ен Гу // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 712 б.

ЛИ ЕН ГЫН (1903-) Ли Ен Гын 1903 жылы Ресейде, Приморье өлкесі, Сучан ауданының Таудими ауыдында туған. Еңбек жолын 1929 ж. Хабаров өлкесі Бикин ауданының «Авангард» колхозында бастаған. 1937 ж. Қазақстанға еріксіз жер аударылып, ауыл шаруашылық саласында еңбек еткен. Қызылорда облысы Шиелі ауданының «Авангард» колхозында күріш өсірушілердің бригадирі болып істеді. Егістік сорға айналған участоктердегі судың үнемі ауыстырылып тұруын қадағалады, сөйтіп тұзды суды дер кезінде егістіктен ағызып, оны таза сумен толтырып отырды. Күріштің бірінші жауы — арамшөптер. Сондыңтан да олар қаулап өсе бастағанда атыздарды суга шүпілдете толтыратын, арамшөптердің көпшілігі тұншығып өспей қалатын. Осы сияқты және басқа да агротехникалық тәсілдерді қолдана отырып, Ли Ен Гын үзбей жақсы нәтижелерге жетіп отырды. 1940 жылдың ноябрінде Қазақ ССР 20жылдығына байланысты Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Президиумы Ли Ен Гыннің адал еңбегін Қүрмет грамотасымен атап өтті. 1948 жылы оның бригадасы 20 гектардың әрқайсысынан орта есеппен 100,5 центнерден күріш алды. Бұл аса көрнекті табыс еді. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Ли Ен Гынге Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Даңқты күрішші бұдан былайғы жылдары да талай рет жоғары өнімге қолы жетіп, колхоздағы таңдаулы бригадир деген атақты берік сақтап келді. 1955 жылы Шымкент облысына қоныс ауыстырды. Мұнда Сайрам ауданындағы «Ленинизм» колхозына мүше болды. 1964 жылдан Навои атындағы совхоздың жұмысшысы болды. 51

Әдебиеттер: 616. Ли Ен Гын //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 659– 660б. 617. Ли Ен Гын //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 352 б. 618. Социалистік Еңбек Ерлері: Шиелі ауд. «Авангард» колхозының Еңбек Ерлері Тян Гын Чер, Ли Ен Гын, Хе Сен Ун суреттері //Ленин жолы. – 1949. – 8 июль МАҚАНОВ ДҮЙСЕМБАЙ (1909-) Дүйсембай Мақанов 1909 жылы Ақмола облысының Целиноград ауданындағы Егінді ауылында туған. 1936—1942 жылдары Алматы облысының «Октябрь» қой совхозында басшы қызметтерде болды. Ұлы Отан соғысына қатысқан. 1945 жылдың соңғы айларында Д.Мақанов қайтадан Алматы облысының «Октябрь» совхозына келіп, директордың орынбасары болып тағайындалды, ал 1946 жылдың тамыз айында директор болды. 1948 жылы Қызылорда облысының артта қалып келген «Қазалы» совхозына директор болып жіберілді. Д.Мақановтың басшылығымен 13 жыл ішінде бұрын артта қалып келген осы шаруашылық облыстағы улгілі ірі совхозға айналды. 1958 жылы Дүйсембай Мақановқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1959 жылы «Қазалы» совхозы Арал маңындағы биязы жүнді қой өсіру жөніндегі көп жылдық гылыми жұмыстардың қорытындысы бойынша асыл тұқымды мал совхоздары тобына жатқызылды. Совхоз жыл сайын республиканың колхоздары мен совхоздарына жүздеген асыл тұқымды қошқарлар беріп отырды. Д.Мақанов Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланған, аудандық Советінің депутаты, аудандық және облыстық партия комитеттерінің мүшесі болған. 1961 жылы Д.Мақанов Алматы облысы «Сарыбұлақ» қой совхозына директор болып ауыстырылды. Әдебиеттер: 619. Мақанов Дүйсембай // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 661-662 б. МЕҢЛІБАЕВА АЙША (1912-) Айша Меңлібаева 1912 жылы Сырдария облысының 11ауылында туған. 1930 жылдан 1 май атындағы колхоздың шопаны болып істеді.1941 жылы майданға аттанған ерінің орнын басып, аға шопан болды. Айша үлкен қажырлылық пен ерлікті талап ететін аға шопанның міндетін абыроймен атқарды. Өзінің қоралы қойымен боранда, қарда, көк тайғақта далада талай рет қалып қойды, бірақ қиындықтардың бәрін де жеңе білді. А.Меңлібаева 1957 жылы ерекше зор табысқа жетті. Осы жылы әрбір 100 саулықтан 139-дан қозы өсіріп, әр қойдан 31 кг.жүн қырықты және қаракөл елтірісінің 73 пайызын бірінші сортпен өткізді.1957 жылы бір ғана Айшаның отарынан колхозға 100 мың сомға (ескі 52

ақшамен) кіріс кірді. Қойларды электр қайшымен өзі қырықты. Осы еңбектері үшін Айша Меңлібаеваға 1958 жылы 29 мартта СССР Жоғарғы Советі Президумының Указымен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Осы жылы ол «Қазақ ССР-ның социалистік мал шаруашылығына еңбек сіңірген мастері» атағына ие болды.Тамаша еңбеккер Айша Меңлібаева еңбекшілер депутаттары Қызылорда облыстық Советіне екі рет, ал 1958 жылы февральда Қазақ ССР Жоғарғы Советіне депутат және Қазақстан Компартиясының ХІІ съезіне делегет болып сайланды. Қой шаруашылығын өркендетудегі жетістіктері үшін 1966 жылы Ленин орденімен марапатталды. Әдебиеттер: 620. Меңлібаева А. Социалистік Еңбек Ері Айша Меңлібаеваның аудан жастарына арнаған хаты. «Айшаның ізбасары болайық!» //Сырдария. – 1970. – 17 декабрь 621. Меңлібаева Айша //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері. 2 том. – Алматы: Қазақстан, 1970.-663-664 б. 622. Меңлібаева Айша //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Аяған.- Алматы: 2005.-367 б. 623. Айша Меңлібаева // Әбибуллаев И.С., Қылышбаев А. Сырдария: Тарихи – танымдық басылым. – Алматы: 2006. – 19 б. 624. Баймағамбетов Қ. Айша Меңлібаеваға: Өлең // Баймағамбетов Қ. Шығармалары. -Астана,2009.- 133-134 б.- (Сырдария кітапханасы) 625. Айша Меңлібаева: Өмірбаяны, суреті бар //Ленин жолы. – 1958. – 28 февр. 626. Алдабергенов С. Айша: Шопан А.Меңлібаеваға арналған очерк //Ленин жолы. – 1958. – 8 март 627. Әбдіхалықов Ә. Ерлік еңбектің иелері: А.Меңлібаева туралы //Қазақстан әйелдері. – 1972. - №5. – 24 б. 628. Жұлдызды Айша. Ән: [Қос орденді шопан Айша Меңлібаева арналады / Әні Т.Қалауовтікі, сөзі С.Есмахановтікі] //Жұлдыз. – 1971. - №3. – 160 бетте. 629. Жұмаділдаұлы А. Аттары аңызға айналған аналар:Шиелі өңірінде туған Социалистік Еңбек Ерлері, Қазақстанға еңбегі сіңген мәдениет, әдебиет қайраткері атанған аналар, ұстаздар жайлы / А.Жұмаділдаұлы //Өскен өңір.- 2012. – 28 қараша. – 3 б. 630. Жұмаділдаұлы А. Еңбектен бақытын тапқан ана: Социалистік Еңбек Ері, шопан Айша Меңлібаеваның 100 жылдық мерейтойына арналған жазба ақындарының жыр мүшәйрасы болып өтті / А. Жұмаділдаұлы //Өскен өңір.- 2012. – 31 қазан. – 2 б. 631. Көштаев З., Қайырбеков Ш. Еңбекпен өскен ер шопан: [Социалистік Еңбек Ері Айша Меңлібаева туралы] //Ленин жолы. – 1958. – 29 апрель 632. Күдерин А. Орынды мақтаныш: Социалистік Еңбек Ері Айша Меңлібаева туралы //Ленин жолы. – 1972. – 25 ноябрь 633. Оңалбаев Ә. Халықтың қалаулысы: Шопан айша Меңлібаеваға арналған өлең //Ленин жолы. – 1958. – 12 февраль 634. Сыр мақтаны сен, Айша! Ән: / Әні Т.Қалауовтікі, сөзі С.Есмахановтікі //Ленин жолы. – 1970. – 2 декабрь 635. Шопашев Т., Өмірбеков З. Шопан Айша //Ленин жолы. – 1955. – 11 ноябрь

МҰСТАПАЕВА БАЛДЫРҒАН (1939-2006) Балдырған Мұстапаева 1939 жылы Қызылорда қалалық әкімдігіне қарасты Қараөзек ауылында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1981). Еңбек жолын 18 жасында Қараөзек бақша өсіру тәжірибе станциясында бастаған. 1960 – 1962 жылдары Қызылорда қаласындағы картон комбинатында жұмыс істеп, 1962 – 1970 жылдары «Қазақстанның 50 жылдығы», 1970 – 1988 жылдары «Шіркейлі» кеңшарларында күріш звеноларында жетекшісі, 1989 – 1990 жылдары жүгері звеносының жетекшісі болды. Әр гектардан 50 центнер дәндік жүгері өндіру жөнінде социалистік жарыс инициаторы болды. Алғашқы жылдың өзінде-ақ Балдырғанның звеносы әр айналымнан 85,6 центнер алса, өзіне бекітілген жерден 101,2 центнер дәндік жүгері өндіріп 1988 жылғы облыс чемпионы атанды. Еңбектегі ерен табысы үшін Б.Мұстапаеваға СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1981 жылғы 19 ақпандағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Еңбек Қызыл Ту (1974), Ленин (1976, 1981) ордендерімен, бірнеше медальмен марапатталған. Есімі Қазақстанның «Алтын кітабына» жазылған. Б.Мұстапаева 2006 жылдың маусым айында қайтыс болды Әдебиеттер: 636. Мұстафаева Балдырған // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 378 б. 637. Мұстапаева Балдырған //Сырдария (Тереңөзек) ауданы: Шежіре / Құраст. Т.Дайрабай. – Алматы: Арыс, 2009. – 160-161 б. 638. Мұстапаева Балдырған: Социалистік Еңбек Ері жайлы қысқаша мәлімет, суреті бар //Сырдария / Құраст. Б.Кәрібозұлы, А.Әбілов, Н.Мыңжасов, С.Тайман, Ғ.Тұяқбаев.Астана: Фолиант,2011.- 216-217 б. 639. Ақышев Н. Күріштікте күз лебі: Қызылорда обл., Шіркейлі күріш совхозының күрішшілері Б.Мұстапаева, Б.Синаева, О.Сланов ж.б. жайлы //Қазақ әдебиеті. – 1980. – 3 октябрь 640. Арзымбетов Қ. Өмір талабы: Тереңөзек ауданы, Ильич атындағы совхоздың күрішшісі Б.Мұстапаева, Бексұлу Синаева, Абат Сүлейменовтер әр гектардан 102 центнерден өнім алғаны жайлы / Қ.Арзымбетов // Ленин жолы.- 1983.- 9 февраль 641. Әбдіразақов Б. Аялайық жер-ананы, адамдар!: Тереңөзек ауд. Шіркейлі совхозының күрішшісі Б.Мұстапаева туралы //Соц. Қазақстан. – 1987. – 7 август 642. Әбілов Е. Құстар қайтып барады: Шіркейлі совхозының диқаны Б.Мұстапаева туралы / Е.Әбілов // Еңбек туы.- 1977. – 29 сентябрь 643. Әлімбетов К. Балдырған баптаған жүгері-ай..: Шіркейлі совхозының звено жетекшісі Б.Мұстапаева туралы / К.Әлімбетов // Ленин жолы.- 1988. – 25 ноябрь 644. Балдырған Мұстапаева: Некролог // Тіршілік тынысы.- 2006. – 10 маусым 645. Димов Ю. Басқа қасиеті бар тұз: Күрішші Б.Мұстапаева туралы //Қазақстан агроөнеркәсібі. – 1988. - №7. – 17-23 б. 646. Жаманқұлов Ә., Нұрекеев А. Диқан ана: Б.Мұстапаеваның еңбектегі табыстары //Ленин жолы. – 1977. – 7 июль 647. Жұмаханов Т. Күретамыр: Шіркейлі совхозының звено жетекшісі Б.Мұстапаева туралы / Т.Жұмаханов //Қазақстан әйелдері.- 1983. - №4. – 8-9 б. 648. Күлімбетов М. Өмірдегі өшпес іздер: Қызылорда обл., Тереңөзек ауд. «Шіркейлі» совхозының күрішшісі Б.Мұстапаева жайлы очерк //Қазақстан коммунисі. – 1986. - №5. – 71-77 бет. 54

649. Қорасани Қ. Батыр ана: Балдырған Мұстапаева туралы / Қ. Қорасани // Сыр бойы.- 2007.- 4 мамыр 650. Мақсұтұлы Ж. Азамат еді-ау, Балдырған: Соц. Еңбек Ері Б.Мұстапаева туралы. / Ж.Мақсұтұлы // Сыр бойы.- 2006.- 16 қыркүйек. 651. Мақсұтұлы Ж. Азамат едің, Балдырған!: Еңбек Ері, дихан Б.Мұстапаеваның бұл дүниеден өткеніне жүз күн толуына орай // Тіршілік тынысы.- 2006.-13 қырк. 652. Мұстапаева Б. Жер нәрі: Шіркейлі совхозының күрішшілері жайлы / Б.Мұстапаева // Социалистік Қазақстан.- 1982. – 1 январь 653. Мұстафаева Б. Елбасы ел бақыты үшін еңбектенуде // Дала.- 2005.- N10.- 3б. 654. Мырзахметов Қ. Ауыл мақтанышы //Ленин жолы. – 1981. – 26 февраль 655. Мырзахметов Қ. Үш қуаныш: Тереңөзек ауд. диқаны Б.Мұстапаеваның еселі еңбегі туралы / Қ.Мырзахметов //Ленин жолы.- 1980. – 17 декабрь 656. Насонов В. Тағы да Балдырғанға бара жатырмын:Шіркейлі совхозының звено жетекшісі Б.Мұстапаева туралы / В.Насонов // Ленин жолы.- 1987. – 7 март 657. Нұрханов М. Жұлдызың жана берсін, Балдырған!: Соц. Еңбек Ері Б.Мұстапаева туралы / М.Нұрханов // Ленин жолы.- 1989. – 5 қаңтар 658. Сақтапов М. Балдырған: Еңбек Ері Б.Мұстапаеваның рухына арналған өлең / М.Сақтапов // Тіршілік тынысы.-2007.-5 мамыр.-3 б. 659. Сақтапов М. Дала қызы: Социалистік Еңбек Ері Б.Мұстапаева туралы / М.Сақтапов // Еңбек туы.- 1983. – 26 сентябрь 660. Сапаров Д. Асудан асуға: Социалистік Еңбек Ері Б.Мұстапаева туралы / Д.Сапаров // Ленин жолы.- 1979. – 1 ноябрь 661. Сапаров Д. Балдырған асқан асулар: Шіркейлі совхозының звено жетекшісі Б.Мұстапаеваның әр гектардан 100,2 центнерден өнім алғаны жайлы //Ленин жолы.- 1982. – 22 октябрь 662. Сапаров Д. Балдырған асқан асу //Ленин жолы.- 1983. – 20 сент. 663. Тыныбаев А. Еңбегі өнімді: Шіркейлі совхозының звено жетекшісі Б.Мұстапаева туралы / А.Тыныбаев //Еңбек туы.- 1975. – 15 июнь 664. Тыныбаев С. Сенімі мол: Шіркейлі совхозының диқаны Балдырған Мұстапаева туралы //Еңбек туы. – 1978. – 11 июль 665.Хожалепесова А. Кел құрбым, мол өнім үшін күресейік: Шіркейлі совхозының звено жетекшісі Б.Мұстапаева туралы / А.Хожалепесова // Ленин жолы.- 1981. – 21 август 666. Шілдебаев Е. Бақыт бастауы: Социалистік Еңбек Ері Б.Мұстапаева туралы очерк / Е.Шілдебаев // Социалистік Қазақстан.- 1981. – 2 июнь 667. Шөкенов Ж. Балдырған: Соц. Еңбек Ері Б.Мұстапаева туралы / Ж.Шөкенов // Ленин жолы.- 1976. – 20 қаңтар НИГАЙ КОНСТАНТИН ИВАНОВИЧ (1913-) Константин Иванович Нигай 1913 жылы Примор өлкесі Нижний Янчихе ауылында туған. Жеті жылдықты бітіріп, Хабаровскідегі дене шынықтыру техникумына түсті, оны бітірген соң Спасск-Дальний қаласындағы мектептерде дене шынықтыру пәнінің мұғалімі болды. К.И.Нигай 1937 жылы Қазақстанға көшіп келді. Алғашқы кезде мұнда өз мамандығы бойынша дене шынықтыру мұғалімі болып істеді, ал 1943 жылдан Қызылорда облысындағы ең ірі колхоз — «Гигантта» мәдени-бұқаралық жұмыс жетекшісі қызметін атқарды. 1947—1962 жылдары Қызылорда облысы Шиелі ауданындағы «Гигант» колхозында председательдің орынбасары, 55

егіс бригадасының бригадирі болды. 1949 жылы оның бригадасы рекордтық өнімге жетті — 20,9 гектардың әрқайсысынан 87,7 центнерден күріш бастырылды. СССР Жоғарғы Советі Президиумының Жарлығымен 1950 жылдың маусымында Константин Иванович Нигай Социалистік Еңбек Ері атағына ие болды, ал бригаданың мүшелері ордендермен және медальдармен марапатталды. 1963 жылдан 1965 жылға дейін Қызылорда облыстық ауыл шаруашылығы тәжірибе станциясының директоры болып істеді. 1965 жылдан бері Сырдария ауданы, Абай атындағы совхоздың директоры болды. Әдебиеттер: 668. Нигай Константин Иванович // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.Алматы,1970.- Т.2. – 665-666б. 669. Нигай Константин Иванович // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.-Алматы,2005.- 390 б. 670. Социалистік Еңбек Ерлері: Нигай Константин, Ан Дон Дюдің суреттері //Ленин жолы. – 1952. – 25 январь

НҰРЖАУБАЕВ МҰҚЫШ (1882-1970) Мұқыш Нұржаубаев 1882 жылы туған. 1931-1937 жылдары Қызылорда облысы Исаев атындағы совхозда істеді. Кейін 1950 жылға дейін Арал ауданы Қарақұм ауылдық Советіне қарасты Киров атындағы колхозда жылқышы болды. 1950 жылдан 1955 жылға дейін Абай атындағы колхозда және «Қарақұм» совхозында жылқышы, жылқы фермасының меңгерушісі, 1958 жылдан зейнеткер. Ол 1948 жылы 54 биеден 54 құлын алып өсірген. 1947 жылы М.Нұржаубаев қажырлы да жемісті еңбегі үшін Ленин орденімен марапатталды. Бұдан кейін СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1948 жылғы 23 шілдедегі Жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Әйгілі малшы көп жылдар бойы колхоздың жылқысын бақты, іріленген Абай атындағы колхозда жылқы фермасының меңгерушісі, «Қарақұм» совхозында жылқышы болып істеді. Әдебиеттер: 671. Нұржаубаев Мұқыш //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 667-668 б. 672. Нұржаубаев Мұқаш: Социалистік Еңбек Ерінің суреті //Ленин жолы. – 1948. – 3 октябрь 673. Нұржаубаев Мұқаш: Социалистік Еңбек Ерінің суреті //Ленин жолы. – 1949. – 4 ноябрь 674. Қызылорда облысы Арал ауданы Киров атындағы колхоздың аға жылқышысы Социалистік Еңбек Ері Мұқаш Нұржаубаевты Ленин орденімен наградтау туралы ССРО Жоғарғы Советі Президиумының Указы //Ленин жолы. – 1949. – 4 нояб.

ОРАЗАЛИЕВА КАЛЖАН (1924-1995) Қалжан Оразалиева 1924 жылы Қазалы ауданындағы Ғани Мұратбаев ауылында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері. Қазақ КСР-і ауыл шаруашылығының озаты. 1945 жылдан күріш өсірушілер звеносының жетекшісі. 1948 жылы оның звеносы күріш егістігінің әр гектарынан 81 центнерден астық жинаған. Еңбектегі осы жетістігі үшін оған СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1950 жылы Ленин орденімен марапатталған. 1951 жылы Қазақ КСР-і Жоғарғы кеңесінің депутаты болып сайланды. 1966 жылы Қазақ КСР-і ауыл шаруашылығының үздігі белгісімен марапатталған. Күріш өсірудің шебері кейінгі жылдары да бар күш-жігерін, білімін, тәжірибесін мол өнім өсіруге жұмсады. Көп жылғы өнімді еңбегі үшін 1966 жылы оған «Қазақ ССР-і ауыл шаруашылығының озаты» белгісі берілді. Қалжан Оразалиева 1995 жылы 12 желтоқсанда қайтыс болды. Әдебиеттер: 675. Оразалиева Қалжан // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 669-670 б. 676. Оразалиева Қалжан // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 410 б. 677. Оразалиева Көлжан //Тамыры терең, тарихы кенен – Қазалы.- Алматы,2008.187б. 678. Оңалбаев Ә. Еңбек даңқы: Оразалиева Күлжан жайлы //Ленин жолы. – 1951. – 6 февр. ОРАЗОВ БАЙДҮЙСЕН (1911-1986) Байдүйсен Оразов 1911 жылы Қызылорда облысы Шиелі ауданында дүниеге келген. Еңбек және соғыс ардагері. Еңбек жолын ауыл шаруашылығын ұйымдастыру кезінде бастаған. 1929 жылы «Еңбекші» колхозына кірді. 1938 жылы Оразов Керделі ауылдық кеңесі атқару комитетінің төрағасы болып сайланды. Отан соғысы басталғанда Байдүйсен майданға аттанды. 1944 жылы ауыр жараланғаннан кейін демобилизацияланып туған ауылына оралды. Жерлестері оны колхоз председателі етіп сайлады. 1963 жылы ұжымшар, кейіннен ауылдық Кеңес атқару комитетінің төрағасы қызметтерін атқарды. 1963 жылы атақты күріш өсіруші, Социалистік Еңбек Ері Ы.Жақаевтың шақыруына үн қосып, Шиелі ауданындағы «Коммунизм» ұжымшарында күріш өсіретін звено жетекшісі болуға тілек білдірді. Ол өз жұмысын агротехниканы, алдыңғы қатарлы күріш өсірушілердің тәжірибесін үйренуден бастады. 1964 жылы көлемі 25 гектар күріш плантациясының әр гектарынан 45 центнерден өнім жинады. 1965 жылы судың жеткіліксіз болғанына қарамастан Оразов 23 гектар егістіктің әр гектарынан 41 центнерден дән бастырды. Байдүйсен Оразовтың көрсеткіштері 1966 жылы бұдан да жоғары болды — звено 25 гектар егістіктен 64 центнерден күріш жинады. Соңғы үш жылда Байдүйсен Оразовтың звеносы орта есеппен әр гектардан 50 центнерден күріш өсірді. 57

Байдүйсен басқаратын алдыңғы қатарлы коллектив плантацияны баптауға, жер бетінде қолданылатын машиналарды пайдалану ісін тыңайтқыштар енгізу мен арамшөпке қарсы күрес жүргізуде самолетті қолданумен шебер ұштастырды. Техниканы осылайша пайдалану күріш дәнінің арзанға түсуін қамтамасыз етті. 1964 жылы бір центнер күріштің өзіндік құны орта есеппен звено бойынша 8 сом 40 тиыннан айналды. 1966 жылы звено күріштің өзіндік құнын арзандатуда шаруашылық бойынша рекорд жасады — бір центнер күріш 5 сом 14 тиынға түсті. Осының нәтижесінде Оразов пен оның еңбектес жолдастары баптаған күріш плантациясының әрбір гектары колхозға 24 сом 86 тиыннан таза пайда келтірді. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1967 жылғы 19 сәуірдегі Жарлығымен звено жетекшісі, жаңашыл Байдүйсен Оразовқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Әдебиеттер: 679. Оразов Байдүйсен // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 671-672 б. 680. Оразов Байдүйсен // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған. - Алматы,2005.- 410 б. 681. 1966 жылы астық өндіруді және дайындауды молайтуда ерекше үздік шыққан Қазақ ССР ауыл шаруашылығының озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы:Қызылорда обл. бойынша: Әлімаев К – Қазалы ауд.,»Бозкөл» совхозы; Елеусінов Т. – Жалағаш ауд. «Коммунизм» совхозы; Оразов Б. – Шиелі ауд. «Коммунизм» колхозы // Социалистік Қазақстан.- 1967. – 21 апрель 682. Жайлыбаев З. Еңбек ерінің қимылы: Социалистік Еңбек Ері Б.Оразов туралы / З.Жайлыбаев // Қазақстан ауыл шаруашылығы.- 1970. - №3. – 52-53 б. 683. Қайырбеков Ш. Еңбек даңқы: Социалистік Еңбек Ері Б.Оразов туралы / Ш.Қайырбеков // Ленин жолы.- 1970. – 30 май 684. Нұрекеев А. Тынысы кең диқан Алтын жұлдызды ардагер: Социалистік Еңбек Ері Б.Оразов туралы / А.Нүрекеев // Ленин жолы.- 1972. – 27 октябрь ӨТЕУЛИЕВА ҰШТАП (1910-1978) Ұштап Өтеулиева 1910 жылы Қызылорда облысындағы ауылдардың бірінде туған. 1945 жылы Арал балық тоңазытқыш комбинатында жұмыс істей бастады. Көп ұзамай тоңазытқыш цехында сорттаушы мамандығын үйренді. Бригадир етіп тағайындалды. Ол басқарған бригада норманы 150 процентке орындап жүрді. 1959 жылы завод тоңазытатын баржа алды, онда теңіз үстінде жүріп-ақ ауланған балықты ізінше тоңазытуға болатын еді. Ашық теңізде жұмыс істеудің қиындығына қарамастан Ұштап Өтеулиева баржада жұмыс істеуді өзінің борышы деп санады. Көп ұзамай ол жұмыс істейтін баржа алдыңғылар қатарына шықты. Өтеулиева Ұштап «Социалистік жарыстың озаты» белгісімен марапатталды. Еңбектегі аса көрнекті табыстары үшін Халықаралық әйелдер күнінің 50 жылдығы құрметіне СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1960 жылғы 7 наурыздағы Жарлығымен Өтеулиеваға Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Ол баржада 6 жылдан астам уақыт жұмыс істеді, оның балықты сорттау жөніндегі тәжірибесі Арал балық комбинатындағы балық сорттаушы үлкен коллектив үшін үлгі болып қалды. Ұштап ең озат, белсенді қызметкерлердің қатарында болды. 58

Өзінің ерлік еңбегімен Ұштап аралдық балықшылар арасында зор беделге ие болды. 1961 жылы еңбекшілер депутаттары Қызылорда облыстық Советінің, 1963 жылы Оңтүстік Қазақстан өлкелік Советінің депутаты болып сайланды. 1965 жылы зейнетке шықты. Ол еңбекшілер депутаттары Арал қалалық Советінің депутаты ретінде қоғамдық жұмыс атқарып жүрді. Өтеулиева Ұштап 1978 жылы 31 шілде айында дүниеден озды. Әдебиеттер: 685. Өтеулиева Ұштап // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 673-674 б. 686. Дәрмағамбетов Ш. Жұлдызды апай теңізге қайта оралды: Соц. Еңбек Ері Ұштап Өтеулиева жайлы //Ленин жолы. – 1971. – 30 апрель ПАК ДИ ХЕН Пак Ди Хен Шиелі ауданы «Гигант» колхозының колхозшысы болған, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1950 жылғы 21 маусымдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 687. Пак Ди Хен //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 712б.

ПАК ДОН ЕР Пак Дон Ер — Шиелі ауданы «Большевик» колхозының колхозшысы болған, СССР Жоғары Советі Президиумының 1950 жылғы 21 маусымдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 688. Пак Дон Ер //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 712б. ПАК ПЕТР ПАВЛОВИЧ (1905-1963) Петр Павлович Пак 1905 жылы Примор өлкесі Фаташи аулында туған. Қызылорда облысы Қазалы ауданының «Қызыл Ту» колхозында егіс бригадасының звено жетекшісі болып істеді. Петр Павлович өз звеносында еңбек ұйымдастыру мәселесіне баса назар аударды. Ол звено мүшелерін бидай және күріш егістігін күтіп-баптауды дер кезінде сапалы жүргізетіндей етіп бөлді. Көктемгі егіс жұмыстарын оның звеносы алдыңғылардың бірі болып аяқтайтын. Звено әр гектардан 80 центнерден күріш өсіру үшін күресті. 1948 жылы П.П.Пактың звеносы осы міндеттемені асырып орындады. Олар өздеріне бекітілген 5 гектар егістіктің әрқайсысынан орта есеппен 80,5 центнерден күріш дәнін бастырды. Бидайдың да түсімі 59

мол болды. Еңбектегі осы ерлігі үшін СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Петр Павлович Пакқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Звено мүшелері ордендармен наградталды. 1961 жылы зейнетке шықты. 1963 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 689. Пак Петр Павлович //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. – 675-676 б. 690. Петр Павлович Пак //Тамыры терең, тарихы кенен – Қазалы.- Алматы,2008.187б. 691. Әлібаев Қ. Ердің атын еңбек шығарады: Соц. Еңбек Ері Пак Петр жайлы //Ленин жолы. – 1950. – 18 июнь 692. Жанзақов Ә. Лайықты кандидат: Соц. Еңбек Ері Петр Павлович Пак жайлы //Ленин жолы. – 1950. – 1 декабрь 693. Пак Петр Павлович: Суреті //Ленин жолы. – 1949. – 17 июнь ПАК ЧЕН ЕР (1904-1959) Пак Чен Ер 1904 жылы Ресейде, Приморье өлкесі, Ольгин ауданында дүниеге келген. Еңбек ардагері. Соц. Еңб. Ері (1950). Еңбек жолын 1918 ж. балық аулайтын кеменің жұмысшысы ретінде бастаған. 1932 жылы Қазақстанға еріксіз жер аударылған. Шиелі ауданындағы «Гигант» ұжымшарына кіріп, күріш өсіретін звеноның жетекшісі, 1937 ж. егіс бригадирі болды. Пак Чен Ер ұзақ жылдар бойы Қызылорда облысындагы үздік күріш өсіру шеберлерінің бірі болды. 1947 жылы егіннен мол өнім алғаны үшін Ленин орденімен марапатталды. 1949 жылы әр гектардан 97,2 центнерден күріш өсіріп, осы дақылдан түсім алудың рекордын жасады. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1950 жылғы 21 маусымдағы Жарлығымен күріш өсірудің тамаша шебері Пак Чен Ерге Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Пак Чен Ер бүдан кейінгі жылдары да өзінің шеберлігін еңбектегі жаңа табыстармен дәлелдеді. Ол өзіне көптеген тамаша ізбасарлар даярлады. 1959 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 694. Пак Чен Ер // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 677-678б. 695. Пак Чен Ер // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 419 б.

ПАК ЧЕН ИР (1896-1977) Пак Чен Ир 1896 жылы Солтүстік Кореяда дүниеге келген. 1905 жылы ата-анасы Ресейге көшіп келіп, қиыр Шығыс өлкесіндегі Уссурий облысына қоныс тебеді. Ол 15 жасынан еңбекке араласып, 1929 жылы «ІІІ Интернационал» колхозының мүшесі болып кіреді. Еңбек озаты атанды, колхозшылар мен жолдастары арасында үлкен құрмет пен беделге ие болды. 1937 жылдан бастап, Қазақстан жерінде басқа күрішшілермен бірге күріш өсіру жөнінде рекордты көрсеткішке ие болады. Ол колхоз өндірісіне белсене қатысып, колхоз экономикасының өсуіне үлес қосты. Пак Чен Ир 1949 жылы күріштен мол өнім алғаны үшін Ленин орденімен наградталды. Сол жылдың күзінде Пак өте жоғары өнім жинады: көлемі 5 гектар егістіктің әр гектарынан 101 центнерден дән бастырды. 1950 жылы 21 маусымда осы жетістігі үшін оған СССР Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1956 жылы Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды. 1961 жылы оның звеносы егіс көлемін 10 гектарға ұлғайтып, әр гектардан 90 центнерден өнім жинады. 10 жыл ішінде (1954—1964) Пак Чен Ир орта есеппен әр гектардан 60 центнерден күріш алды. Пак Чен Ир күріш егістігіне минералдың тыңайтқыштың кажетті мөлшерін самолетпен бір-ақ рет енгізудің прогресшіл әдісін бірінші болып қолданды. Еңбекті толық механикаландыру нәтижесінде оның звеносы елімізде ең арзан күріш беретін болды Пак Чен Ир СССР Халық шаруашылығы жетістіктері көрмесіне 4 рет қатысып, оның медальдарымен және грамоталарымен марапатталды. 1968 жылдан одақтық негіздегі дербес пенсионер, колхоздың еңбек сіңірген колхозшысы болды. 1977 жылы ақпан айында қайтыс болды. Әдебиеттер: 696. Пак Чен Ир // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 679-680 б. 697. Әлиев С. Ең арзан күріш: Социалистік Еңбек Ері Пак Чен Ирдің тәжірибесінен / С.Әлиев // Коммунизм шамшырағы.- 1964. – 6 август 698. Дәрмағамбетов Ш. Бұл – тамаша үлгі: Социалистік Еңбек Ері Пак Чен Ирдің тәжірибесінен / Ш.Дәрмағамбетов // Социалистік Қазақстан.- 1961. – 6 май 699. Киікбаев М. Күрішші депутат: Соц. Еңбек Ері Пак Чен Ир туралы //Ленин жолы. – 1958. – 25 январь 700. Қалыбаев Ү. Күрішшімен кездескенде: Социалистік Еңбек Ері Пак Чен Ир туралы / Ү. Қалыбаев // Ленин жолы.- 1962. – 28 февраль 701. Пак Чен Ир: Қазанама // Ленин жолы.- 1977. – 4 февраль 702. Серәлиев Н. Дән дастанының авторы: Социалистік Еңбек Ері Пак Чен Ир туралы / Н. Серәлиев // Ленин жолы.- 1961. – 19 сентябрь

ПАН МУН ГУК (1905-) Пан Мун Гук 1905 жылы Ресейде, Приморье өлкесі, Сучан ауданы, Хинкамдон ауылында туған. Еңбек ардагері. 1929-1937 жылдары Сучан ауданының «Красный Авангард» ұжымшары төрағасының орынбасары, төрағасы, 1949-1950 жылдары күріш өсірушілер звеносының жетекшісі болды. 1949 ж. Панның звеносы әр гектардан 82,7 центнерден күріш алып үлкен көрсеткішке жеткен. Осы жетістігі үшін СССР Жогаргы Советі Президиумының 1950 жылғы 21 маусымдағы Жарлығымен оган Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1950—1957 жылдары Пан қайтадан колхоз председателінің орынбасары болды. Бұл колхоздың өркендеп дамыған, гүлденген кезі еді. 1957 жылы ол күріш өсіретін бригаданы басқарды. 1958 жылы оның бригадасы ең жоғары өнімге жетті — колхоз бойынша әр гектардан алынған түсім орта есептен 40 центнерден айналғанда, Пан Мун Гуктің бригадасы 50 центнерден дән бастырды. Оның бригадасы колхоздағы ең озат еді. Ол өткен барлық уақыт бойы күріштен мол өнім жинауды қамтамасыз етіп келді. Іскер, қайырымды, ұқыпты Пан Мун Гук колхозшылар арасында еңбегіне лайық зор беделге ие болды. Бірнеше рет еңбекшілер депутаттары жергілікті Советтердің депутаты, аудандық партия комитетінің мүшесі болып сайланды. Әдебиеттер: 703. Пак Мун Гук // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 681-682 б. ПІРІМБЕТОВ ЗИЯД (1902-1956) Зияд Пірімбетов 1902 жылы Қызылорда облысы Сырдария ауданында туған. 1920 жылдан милиция қатарында қызмет атқарды. 1932 жылы Шиелі ауданындағы «Гигант» колхозының председателі болып сайланды, кейін 1935 жылдан 1941 жылға дейін ауылдық Советті басқарды. Ұлы Отан соғысына қатысқан. Соғыстан кейін 1946 жылы «Гигант» колхозында мұрап, звено жетекшісі болды. 1949 жылы оның звеносы бұрын-соңды болмаған өнім өсірді — 8 гектардың әрқайсысынан 88 центнерден күріш алды. Осы жетістік Зияд Пірімбетовті еліміздің үздік егіншілерінің қатарына жеткізді. Еңбектегі ерлігі үшін СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1950 жылгы 21 мамырдағы Жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1956 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 704. Пірімбетов Зияд // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 683-684 б.

РЫСҚАЛОВ БАҚЫТ (1902-1955) Бақыт Рысқалов 1902 жылы Қызылорда облысы Амандыкөл ауылдық Советінің құрамына енген ауылда туған. 1921 жылдан 1937 жылға дейін «Амандыкөл» балық аулау колхозында балықшы, ал 1937 жылдан кейін бригадир болды. 1938-1941 жылдары «Бұғын» балық заводының директоры болды. 1941 жылы Арал ауданының Тастүбек балық аулау колхозының председателі болып сайланды. 1948 жылы 110 биеден 107 құлын өсірген. 1953 жылдан 1955 жылдың тамыз айына дейін Бұғын ауылдық Советі атқару комитетінің председателі қызметін атқарды. Б.Рысқалов 1937 жылдан бастап ауданда үздіксіз басшы қызметтерін атқарды. 1938 жылы бірінші шақырылған Қазақ ССР Жоғары Советіне депутат болып сайланды. Оны «Бұғын» балық заводына директор етіп тағайындады. Колхоз күрделі құрылыстар жүргізуге мүмкіндік алды. Радио торабы, электр станциясы, 7 мал қорасы, автомашиналар, 3 моторлы кеме сатып алды, клуб, монша, балалар бақшасы, балықшылар қостары сияқты мәдени-тұрмыстық мекемелер салынды. СССР Жоғары Советі Бақыт Рысқаловтың қоғам алдындағы еңбегін жоғары бағалады: СССР Жоғары Советі Президумының 1948 жылғы 23 шілдедегі Жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағын берді. Сондай-ақ ол «Құрмет белгісі» орденімен, мақтау грамоталарымен, «Қазақ ССР ауылшаруашылығының озаты» белгісімен марапатталып, сан рет бағалы сыйлық алды. Б. Рысқалов 1953 жылы Бұғын ауылдық Советіне депутат болып сайланған, 1955 жылға дейін ауылдық Совет атқару комитетінің председателі қызметін атқарды. Сондайақ Қызылорда облыстық партия комитетінің мүшесі, Қазақстан Компартиясының IV, V және VI съездеріне делегат болып сайланған. 1955 жылы қайтыс болды. Әдебиеттер: 705. Рысқалов Бақыт // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. – 685-686 б. 706. Рысқалов Бақыт // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 428 б. 707. Оңалбаев Ә. Социалистік Еңбек Ері бастаған миллионер колхоз: Соц. Еңбек Ері Рысқалов Бахыт басқарған «Тастүбек» колхозы жайлы //Ленин жолы.- 1948. – 7 август 708. Өтепов Б. Толғау: Соц. Еңбек Ері Рысқалов Бахытқа арналған өлең / Б.Өтепов // Ленин жолы.- 1948. – 5 декабрь 709. Рысқалов Бақыт: Соц. Еңбек Ерінің портреті //Ленин жолы. – 1948. – 30 июль САРБӨПЕЕВ ҚУАНЫШ (1931-) Сарбөпеев Қуаныш 1931 жылы Сырдария ауданы Тасбөгет ауылында дүниеге келген. Машинист, еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1971). Құрметті жолшы, озат құрылысшы. Қ.Сарбөпеевтің бригадасы Қазақстанда бірінші болып «коммунистік еңбек бригадасы» атағына ие болған. Олар еңбек көрсеткіштерін 197% -ға орындаған. Қ.Сарбөпеев Ленин ордені және ҚазКСР-інің Құрмет грамотасымен марапатталған. 63

Әдебиеттер: 710. Сарбөпеев Қуаныш // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 433 б. 711. Баязитов С. Жеңіс жолдары: Соц. Еңбек Ері Қ.Сарбөпеев туралы //Ленин жолы. – 1971. – 4 июнь 712. Шоманов А., Пірмаханов М. Еңбек Ерінің атына көше берілмей ме?: Негодалов көшесіне Қуаныш Сарбөпеевтің есімін беру жайлы ұсыныс //Сыр бойы. – 1997. – 4 қырқ. САРЫМСАҚОВ ӘБЖАМИ (1928-1999) Сарымсақов Әбжәми 1928 жыл Қызылорда облысы Арал ауданына қарасты Аралсульфат елді мекенінде дүниеге келген. Еңбек жолын Аралсульфат комбинатында 1940 жылдың маусым айынан тұз сору қондырғысының жұмысшысы қызметінен бастаған. Онан кейін қондырғы машинисінің көмекшісі, машинисі, механигі және бастығы жұмыстарын атқарды. Тұз қазу цехында трактор паркінің механигі, комбайн механигі болып еңбек етті. Әбжәми Сарымсақов 1950-53 жылдары Кеңес армиясы қатарында қызмет етіп, Отан алдындағы борышын абыроймен орындап, туған ауылына қайта оралысымен 1953 жылдан бастап «Сольтресте» тұз қазатын комбайнның механигі болып істеді. 1955 жылдан бастап он екі жыл бойы тұз көліндегі трактор паркінің бастығы болған. 1967-1989 жылдары тұз қазу цехының механигі,1989 жылы өзі сұранып қайтадан тұз қазатын комбайнның машинисі болып, 1991 жылға дейін қызмет атқарған. Сол жылы «Аралтұз» комбинатында 50 жыл 8 ай бір цехта еңбек еткен Әбекең зейнет демалысына шыққан. Әбжәми Сарымсақов ерен еңбегі үшін 1964 жылы «Еңбек Қызыл Ту» орденімен наградталған. 1971 жылы 21 сәуірде КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Әбжәми Сарымсақовқа ұзақ жылдар бойы жоғары еңбек көрсеткіштеріне жеткені үшін Социалистік Еңбек Ері атағы беріліп, «Ленин» ордені мен «Алтын жұлдыз» медалі қоса тапсырылды. «1941-1945 Ұлы Отан соғысы жылдарындағы тылдағы жанқиярлық еңбегі үшін» медалімен және «В.И.Ленин 100 жылдығы құрметіне» мерекелік медалімен марапатталған. Көп жыл бойына аудандық және поселкелік Кеңестің депутаты болып сайланды, Арал аудандық партия комитетінің бюро мүшесі болды. Әбжәми Сарымсақов Қазақстан Республикасы бойынша тұз өндіру саласынан Социалистік Еңбек Ері атағын алған бірден-бір еңбек озаты. Еңбек батыры Ә.Сарымсақовтың өмірі бүгінгі және келер ұрпақтар үшін өшпес өнеге, теңдесі жоқ ұлағат болып табылады. 1999 жылы дүниеден озды. Әдебиеттер: 713. Сарымсақов Әбжами // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 436 б.

СЕРІМБЕТОВ БАҚЫТЖАН (1929-2010) Бақытжан Серімбетов 1929 жылы Қазалы ауданы, Қожабақы ауылында дүниеге келген. Еңбек жолын 1943 жылы туған ауылында тракторшы болып бастады. 1945 жылы Қызылорда қаласындағы «Плотинақұрылыс» тресіне қатардағы жұмысшы болып қабылданғаннан кейінгі жылдары «Қызылордаводстрой» тресіне қарасты су құрылысы мекемелерінде скреперші-бульдозерші, машинист-экскаваторшы мамандығы бойынша жемісті қызмет атқарды. 1965-1971 жылдары №29 жылжымалы мехколоннада скреперші-бульдозерші ретінде облыстың барлық аудандарында күріштік алқаптарды инженерлік жүйеге келтіруге қажырлы еңбегімен айрықша үлес қосты. Облыстың су шаруашылығын өркендетуге ерекше үлес қосқаны үшін оған 1971 жылы Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Су шаруашылығының саңлақ дарабозы Б.Серімбетов облыстың қоғамдық өміріне де белсене араласты. Қазақстан кәсіподақтарының ХІ, КСРО кәсіподақтарының ХҮ съезіне делегат болып сайланды. Сыр өңірінің суармалы егіншілігін дамытуда өзіндік айрықша із қалдырған Б.Серімбетов 2010 жылы 4 қазанда дүниеден өтті. Әдебиеттер: 714. Серімбетов Бақытжан //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 449 б. 715. Арипов Қ. Алдыңғы қатардағы механизатор: Бақытжан Серімбетов туралы //Ленин жолы. – 1952. – 31 декабрь 716. Бақытжан Серiмбетұлы Серiмбетов: қазанама // Сыр бойы.- 2010. - 5 қазан. - 3 б. 717. Бақұл бол, аяулы азамат: Еңбек Ері Б.Серімбетов дүниеден озды //Сыр бойы.2010.- 6 қазан 718. Бақытжан Серімбетов: Қазанама //Сыр ардагері.- 2010.-13 қазан 719. Баязитов С. Бақытты жан: Б.Серімбетов туралы //Ленин жолы. – 1971. – 19 февр. 720. Бекбергенова Р. Еңбекпен ер атанды: Б.Серімбетов туралы //Ленин жолы. – 1971. – 1 май 721. Еңбек даңқы арта берсін!: Соц. Еңбек Ері атағы И.Әбдікәрімовқе, Ш.Әбжановқа, А.Бисеновке, Б.Серімбетовке берілді //Ленин жолы. – 1971. – 9 апрель 722. Қарабалаев А. Өмір белесінде өшпейтін ізі бар: Еңбек Ері Бақытжан Серімбетов туралы әңгіме / А.Қарабалаев //Сыр бойы.- 2009. - 31 қазан - 7 б. 723. Қосмұратов Т. Орындалған арман: Социалистік Еңбек Ері Бақытжан Серімбетов туралы / Т.Қосмұратов //Ленин жолы.- 1974. - 18-19 декабрь 724. Мұратов Т. Озат скреперист //Ленин жолы. – 1973. – 19 октябрь 725. Серімбетов Б. Мелиорация мәнісі: Еңбек Ері даңқты механизатор Бақытжан Серімбетовпен әңгіме / Сұхб. А.Ержан //Сыр бойы.- 2005. - 27 қараша

СМАНОВ ҚҰДАЙБЕРГЕН (1915-1949) Құдайберген Сманов 1915 жылы Қызылорда облысы Арал ауданында туған. Арал ауданының Чкалов атындағы және Энгельс колхозында, 1957 жылдан кейін «Приаральск» совхозында жылқышы болды. Құдайберген жеті жылдықты бітірісімен аулында енді ғана жерді бірлесіп өңдейтін серіктікке кірді. Бұл бірлестік кейін Чкалов атындағы ауыл шаруашылығы артелі болып құрылды. 1941 жылы Қ.Сманов майданға аттанды. Ленинградтан Берлинге дейін қанды ұрыстар жолын жүріп өтті. Соғыс аяқталған соң омырауында бірден үш медаль жарқыраған жеңімпаз-жауынгер аулына оралды, туған колхозындағы жұмыстарға еселенген жігермен құлшына кірісті. Құдайбергенге үлкен бір үйір жылқы табыс етілді. Ол бүкіл елімізге әйгілі жылқы өсірушілердің жұмыс тәжірибесін үйренді. 1948 жылы 53 биеден 53 құлын алып, аман өсірді. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 31 қазандағы Жарлығымен Чкалов атындағы колхоздың үздік жылқышысына Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Колхоз басқармасы оны жылқы фермасының меңгерушісі етіп жоғарылатты. 1950—1951 жылдары Чкалов атындағы ауыл шаруашылығы артелі іріленген Энгельс атындағы колхозға қосылды. Құдайберген жаңа колхозда бұрынғысынша жылқы фермасын басқарды. Бұл кезде фермада 1248 жылқы бар еді. 1957 жылы Энгельс атындағы колхоз негізінде «Приаральск» совхозы құрылды. Қ.Сманов жаңа совхозда қатардағы жұмысшы болып еңбектене берді. Әдебиеттер: 726. Сманов Құдайберген // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. - 687-688 б. 727. Сманов Құдайберген // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 449 б. 728. Қызылорда облысы ауыл шаруашылығының алдыңғы қатарлыларына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы ССРО Жоғарғы Советі Президиумының Указы: Дәрібаев Көшербай, Жанәлиев Сейтмағамбет, Сманов Құдайберген, Шалабаев Мұрат //Ленин жолы. – 1949. – 4 нояб. СҰЛТАНМҰРАТОВ САПАРБАЙ (1890-1977) Сұлтанмұратов Сапарбай 1890 жылы Жаңақорған ауданы, Ынтымақ ауылында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1948). 1929-50 жылдары Ынтымақ ұжымшарында жылқышы, 1949-1954 жылдары жылқы фермасының меңгерушісі болған. Ол әрдайым өндіріс озаты, жастарға үлгі-өнеге бола білді. Колхоздың жылқы шаруашылығын өркендетуге айтарлықтай лайықты үлес қосты, жоғары көрсеткіштерге жетті. Ұлы Отан соғысы жылдары Сапарбай Сұлтанмұратов майданға 87 сәйгүлік берді. 1947 ж. 51 биеден 51 құлын алып жоғары табыстарға қол жеткізді. СССР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1948 жылы 10 тамыздағы Жарлығымен Сапарбай Сұлтанмұратовқа 66

Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Ол жасы ұлғайғанға дейін колхоз өндірісіне белсене қатысып келді. 1958 жылы зейнетке шықты. 1977 жылы ақпан айында қайтыс болды. Әдебиеттер: 729. Сопыбеков А. Сапарбай Сұлтанмұратов //Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама.- Шымкент,2008.- 216-217 б. 730. Сұлтанмұратов Сапарбай //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 453 б. 731. Сапарбай Сұлтанмұратов: Қазанама (1892-1977 газетте туған жылы 1892 деп берілген) //Ленин жолы. – 1977. – 8 февраль 732. Сейтенов С. Таудың түлегі: Соц. Еңбек Ері Сапарбай Сұлтанмұратовтің тәжірибесінен //Ленин жолы. – 1948. – 13 нояб. ТАҒАЕВ ҚАДЫР (1890-1980) Тағаев Қадыр 1890 жылы Жаңақорған ауданы, Келінтөбе ұжымшарында дүниеге келген. Еңбек ардагері, Социалистік Еңбек Ері (1948). Еңбек жолын жылқышы болып бастаған. Табындағы 30 жылқының басын 10 жыл ішінде (1938-1948 ж.) 670-ке жеткізген. 1948 жылы 55 биеден 55 құлын алған. СССР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1948 жылы 23 шілдедегі Жарлығымен Қадыр Тағаевқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Қадыр Тағаев 1980 жылы дүниеден өтті. Әдебиеттер: Қадыр Тағаев // Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама.-

733. Сопыбеков А. Шымкент,2008.-215 б. 734. Тағаев Қадыр //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 691-692 б. 735. Тағаев Қадыр //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 466 б. 736. Алдабергенов С. Еңбек Ерлері: Ержанов Нақып, Тағаев Қадыр туралы //Ленин жолы. – 1951. – 29 июль 737. Қадыр Тағаев: Социалистік Еңбек Ерінің портреті //Ленин жолы. – 1948. – 21 август 738. Нұрекеев А. Жылқы - малдың асылы: Соц. Еңбек Ері Қадыр Тағаевтың тәжірибесінен / А.Нұрекеев // Ленин жолы.- 1948. - 1 декабрь 739. Социалистік Еңбек Ерлері: Атақты шопан Тәжіғұлов Төкеш, жылқышы Тағаев Қадыр жайлы қысқаша мәліметтер, суреттері берілген //Ленин жолы. – 1951. – 12 декабрь

ТАСПАМБЕТОВА ЖАДЫРА (1954-2010) Таспамбетова Жадыра 1954 жылы Шиелі ауданы, Иіркөл ауылдық округі, Ақтоған ауыланда дүниеге келген. Механизатор, Социалистік Еңбек Ері (1982). Еңбек жолын «Қызылту» ұжымшарында трактор, комбайн айдаудан бастады. Егіс басында байқаусызда комбайн бункерінің шнегіне аяғы ілініп, мүгедек болып қалды. Ауруханадан шыққан соң протез салынған аяғымен қайтадан трактор руліне отырды. Жадыра Таспамбетова «Қызылту» және «Телікөл» кеңшарларында еңбек еткен жылдары үнемі алғы шепте болды. Таспамбетова Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының лауреаты атанды. Қазақ КСР Жоғары Кеңесінің депутаты болды. Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталды. Ол туралы М. Күлімбетов «Жүрегінің жолдамасы» атты кітабын жазды, белгілі ақын Х.Ерғалиев «Қыз-қисса» дастанын жазса, ақындар Д.Байдрахманұлы мен Қ.Уәлішер де поэмаларын Жадыра Таспамбетоваға арнады. Әдебиеттер: 740. Таспамбетова Ж. Жүрегiмнiң жолдамасы.- Алматы: Қайнар, 1985.- 108бет 741. Әбдіразақов Б. Жадыра //Әбдіразақов Б. Сыр саздары: Деректі әңгімелер. Алматы: Жалын, 1980.- 46-51 б.- (Менің Қазақстаным) 742. Байдрахманұлы Д. Қайсар қыз: Соц. Еңбек Ері Ж.Таспамбетоваға арналған деректі дастан // Байдрахманұлы Д. Жырдастан.- Астана,2009.- 283-284 б.- (Сырдария кітапханасы) 743. Байдрахманұлы Д. Тағы да еңбек күйі: Соц. Еңбек Ері Ж.Таспамбетоваға арналған өлең // Байдрахманұлы Д. Жырдастан.- Астана,2009.- 304-306 б.- (Сырдария кітапханасы) 744. Байдрахманұлы Д. Топжарған: Соц. Еңбек Ері Ж.Таспамбетова жайлы деректі екінші дастан // Байдрахманұлы Д. Жырдастан.- Астана,2009.- 306-316 б.- (Сырдария кітапханасы); Ленин жолы.- 1986. - 13 июнь 745. Таспамбетова Жадыра // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 472 б. 746. Торманова Н. Жадыра: Өлең //Торманова Н. Шығармалары / Н.Торманова, Д.Торғаева, Қ.Есімсейітова.- Астана, 2009.- 143 б. 747. Атабекова Ү. Бақытын тапқан еңбектен: "Телікөл" совхозының механизаторы Ж.Таспамбетова жайлы / Ү.Атабекова // Өскен өңір.- 1985. - 6 октябрь 748. Әбдікәрімов Ш. Еңбек жайлы сыр шерткен: Ж.Таспамбетованың "Жүрегімнің жолдамасы" атты деректі повесі жайлы // Ленин жолы.- 1986. – 5 ноябрь 749. Әбдіразақов Б. Жадыра: Тракторшы Ж.Таспамбетова туралы очерк / Б.Әбдіразақов //Социалистік Қазақстан.- 1988. – 19 нояб. 750. Әбдіразақов Б. Қыз қайраты: Тракторшы Ж.Таспамбетова туралы очерк / Б.Әбдіразақов //Социалистік Қазақстан.- 1972. - 21 июнь 751. Байдрахманұлы Д. Қайсар қыз: Соц. Еңбек Ері Ж.Таспамбетоваға арналған өлең-очерк //Ленин жолы. – 1982. – 8 май 752. Байкенжеев И. Тоған басында: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова өмірінен деректі әңгіме / И.Байкенжеев // Қазақ әдебиеті.- 1982. - 2 июль 753. Байқанов С. Жүрек жылуы: Социалистік Еңбек Ері Жадыра Таспамбетова туралы очерк / С.Байқанов // Қазақ әдебиеті.- 1981. - 20 ноябрь. - 2-3 б. 754. Бейсенова Ш. Тіршіліктің күміс қоңырауы: Қызылорда обл., Шиелі ауд. механизаторы Ж.Таспамбетова туралы очерк //Қазақстан әйелдері. – 1982. - №5. – 2-3 б. 755. Бекбергенова Р. Ананың бақыты - баланың бақыты: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы / Р.Бекбергенова // Ленин жолы.- 1981. - 13 март 68

756. Бекқұлов Е. Шиелі шырайы: Қызылорда обл., Шиелі ауд. күрішші Еңбек Ерлері жайында //Лениншіл жас. – 1985. – 21 декабрь. – Мазм.: Жадыра туралы ақиқат; Жақаев ауылындағы той 757. Бекқұлов Е. Шындықтың бетіне тура қарайық!: Қызылорда обл., Шиелі ауд. Телікөл совх. механизаторы Ж.Таспамбетова жайында //Лениншіл жас. – 1986. – 25 февр. 758. Біздің шаңырақта: Социалистік Еңбек Ері Жадыра Таспамбетованың өмірбаяны туралы // Білім және еңбек.- 1986. - №3. - 5 б 759. Досымов С. Жадыра туралы аңыз: Очерк //Қазақ әдебиеті. – 1985. – 22 нояб. 760. Елтай Н. Жадыраның жұлдызы сөнбейді: Шиеліде Еңбек Ері Жадыра Таспанбетованың рухына арналған "Қазақтың қайсар қызы Жадыра" атты еске алу кеші өтті / Н.Елтай // Сыр бойы.- 2011. - 19 сәуір - 4 бет 761. Ержанов А. Биік мәртебе: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы очерк / А.Ержанов // Ленин жолы.- 1985. - 20 сентябрь 762. Ержанов А. Жадыра жайқалтқан жүгері: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы очерк / А.Ержанов //Ленин жолы.- 1984. - 11 октябрь 763. Жұмаділдаұлы А. Аттары аңызға айналған аналар: Шиелі өңірінде туған Социалистік Еңбек Ерлері, Қазақстанға еңбегі сіңген мәдениет, әдебиет қайраткері атанған аналар, ұстаздар жайлы / А.Жұмаділдаұлы //Өскен өңір.- 2012. - 28 қараша. - 3 б. 764. Исаев М. Тағдыр талкегіне қарсы: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы / М.Исаев // Ленин жолы.- 1985. - 8 март 765. Күлімбет М. Жадыра мен Жұмагүл: Тракторшы қыздар Ж.Таспамбетова мен Ж.Дүйсебекова туралы //Сыр бойы.- 2011.-13 тамыз; Өскен өңір.- 2012. – 5 мамыр. - 4-5 б. 766.Күлімбет М. Жадыра мен Жұмагүл: Еңбек ардагері, темір тұлпарды тізгіндеген қазақтың қайсар қызы Жадыра Таспамбетова және шиелілік механизатор қыз Жұмагүл Дүйсебекова жайында / М.Күлімбет //Айқын.- 2012. - 19 сәуір. - 18 - 19 б. 767. Күлімбетов М. Жоқ, мен ораламын: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетованың күнделігінен / М.Күлімбетов //Лениншіл жас.- 1971. – 20 июль, 4 август 768. Күлімбетов М. Жүрек нұры: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы //Қазақстан коммунисі. – 1985. - №10. – 72-78 б. 769. Қазақтың қайсар қызы едi...: Социалистiк Еңбек Ерi Жадыра Есенқызы Таспамбетова дүниеден өттi //Айқын.- 2010. - 6 сәуiр (№ 57). - 1 б. 770. Қалтайқызы А. Ыбырай Ата өнегесімен өскен Анам: Социалистік Еңбек ері Жадыра Таспанбетова жайлы / А.Қалтайқызы //Өскен өңір.- 2011. - 2 қараша. - 6 б. 771. Қызылорда облысы, Шиелі ауданы "Телікөл" совхозының механизаторы Ж.Таспамбетоваға Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы: СССР Жоғарғы Советі Президиумының бұйрығы // Ленин жолы.- 1985. – 20 сентябрь 772. Манабаева Г. Өмірі ұрпаққа өнеге: Социалистік Еңбек Ері Жадыра Таспамбетова жайлы / Г.Манабаева //Сыр бойы.- 2011.- 13 сәуір. -3 б. 773. Манапов М. Ел мерейін көтерген Еңбек Ері: Жадыра Таспамбетоваға арналған өлең / М.Манапов //Өскен өңір.- 2013. - 13 сәуір. - 4 б. 774. Масленников А. Бағы жанған жан: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы очерк / А.Масленников //Қазақстан агроөнеркәсібі.- 1990. - №3. - 34-35 б. 775. Нұрғожаев Ж. Жадыра //Лениншіл жас. – 1975. – 7 январь 776. Нұрғожаев Ж. Жадыра Таспамбетова: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы / Ж.Нұрғожаев //Жас Алаш.- 2001. - 22 наурыз. – 6 б. 777. Сапаров Д. Жадыра: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы очерк / Д.Сапаров //Ленин жолы.- 1976. - 29 октябрь 778. Тайжан Б. Мен геройлықты сатып алған жоқпын: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы / Б.Тайжан //Жас Алаш.- 2000. - 1 тамыз 779. Таспамбетова Ж. Адал еңбек арың бұл /Ж.Таспамбетова //Арай.- 1987. - №7. - 3б. 69

780. Таспамбетова Ж. Бақытымды еңбектен таптым / Ж.Таспамбетова //Ленин жолы.1982. - 24 март 781. Таспамбетова Ж. Елдің даңқын ер шығарады: Социалистік Еңбек Ерімен сұхбат / Сұхб. С.Құрманаев //Ленин жолы. – 1986. – 11 январь 782. Таспамбетова Ж. Жаны жайсаң Жадыра: Социалистік Еңбек Ерімен сұхбат / Сұхб. Н.Елтай // Сыр бойы.- 1999. - 11 желтоқсан – 3 б. 783. Таспамбетова Ж. Жасампаздықтың жаңа асулары / Ж.Таспамбетова // Социалистік Қазақстан.- 1985. - 19 октябрь 784. Таспамбетова Ж. Жүрегімнің жолдамасы: Қызылорда обл., Шиелі ауд., Телікөл совхозы механизаторының мақаласы //Соц. Қазақстан. – 1976. – 8 апр. 785. Таспамбетова Ж. Жүрегімнің жолдамасы: Өмірбаяндық повестен үзінді / Ж.Таспамбетова // Ленин жолы.- 1985.- 6,7 август 786. Таспамбетова Ж. Нық сенім: Соц. Еңбек Ері Ж.Таспамбетова өзінің еңбек жолы туралы / Ж.Таспамбетова // Қазақстан ауыл шаруашылығы.- 1986. - №1. - 6 б. 787. Таспамбетова Ж. Талапшылдық тұрғысынан / Ж.Таспамбетова // Қазақстан үгітшісі.- 1986. - №4. - 2-3 б. 788. Таспамбетова Ж. Ырысты елдің қызымын: Атақты тракторшының әңгімесі / Ж.Таспамбетова // Мәдениет жөне тұрмыс.- 1986. - №3. – 1-2 б. 789. Таспамбетова Жадыра: Қазанама // Сыр бойы.- 2010. - 6 сәуір. - 3 б. 790. Творчестволық байланыс: Социалистік Еңбек Ері Жадыра Таспамбетова мен ақын М.Айтхожинаның творчестволық байланысы жайлы (ақын Жадыра туралы поэма, радиопьеса, ән текстерін жазды) // Қазақ әдебиеті.- 1987. - 31 июль 791. Түменбай Қ. Жадыраның ізі қалды / Қ.Түменбай //Айқын.- 2010. - 6 сәуір (№57). - 5 б. 792. Түменбай Қ. Қыз құрбым: Социалистік Еңбек Ері Жадыра Таспанбетова жайлы / Қ.Түменбай // Сыр бойы.- 2011. - 6 наурыз. - 6 б. 793. Түменбай Қ. Шуақты жер: Қызылорда обл. Социалистік Еңбек Ерлері жайлы //Жұлдыз. – 1987. - №11. – 166-173 б. 794. Черниченко А. Махаббат тарихы: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы / А.Черниченко // Ленин жолы.- 1983. - 18 октябрь 795. Ысмайылов Қ. Үлгі аларлық өнеге: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова Талдықорған обл. атақты жүгері өсірушісі Н.Головацкийдің тәжірибесімен танысты / Қ.Ысмайылов // Ленин жолы.- 1988. - 30 март 796. Ысымов А. Қайсар қыз: Социалистік Еңбек Ері Ж.Таспамбетова туралы очерк / А.Ысымов // Социалистік Қазақстан.- 1985. - 13 октябрь 797. Ысымов А. Тағдырмен тайталас: Социалистік Еңбек Ері Жадыра Таспамбетова туралы очерк / А.Ысымов //Социалистік Қазақстан.- 1982. - 23 март ТӘЖІҒҰЛОВ ТӨКЕШ (1896-1949) Төкеш Тәжіғұлов 1896 жылы Қызылорда облысы Арал ауданында дүниеге келген. Еңбек жолын байдың жалшысы болудан бастады. 1932-1949 жылдары Аманкелді атындағы атындағы колхозда шопан болды. Аға шопан 1947 жылы 444 саулықтан 628 қозы алып, бәрін аман сақтады. Әрқайсысы 45 килограмнан салмақ тартты. Осы тамаша ерлік еңбегі үшін жоғары баға алды. СССР Жоғары Советі Президумының 1948 жылғы 23 шілдедегі Жарлығымен Төкеш Тәжіғұловқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1949 жылы қайтыс болды. 70

Әдебиеттер: 798. Тәжіғұлов Төкеш // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. - 693-694 б. 799. Социалистік Еңбек Ерлері: Атақты шопан Тәжіғұлов Төкеш, жылқышы Тағаев Қадыр жайлы қысқаша мәліметтер, суреттері берілген //Ленин жолы. – 1951. – 12 декабрь 800. Тәжіғұлов Тәкеш: Социалистік Еңбек Ері жайлы қысқаша мәлімет, суреті //Ленин жолы. – 1948. – 13 нояб. ТЕН ДЮ ГЕР Тен Дю Гер Шиелі ауданы «Гигант» колхозының колхозшысы болған, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1950 жылғы 21 маусымдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 801. Тен Дю Гер //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 712б. ТЯН ГЫМ ЧЕР (1916-) Тян Гым Чер 1916 жылы Владивосток қаласында туған. Қызылорда ауыл шаруашылық техникумын бітіріп, 1940 жылы осы облыстың Шиелі ауданындағы «Авангард» колхозына агроном етіп жіберілді. Күріш өсірумен айналысатын «Авангард» колхозына келген агроном 1941 жылы мол өнімді күріш тұқымының жаңа сортын сынады. Тәжірибе ойдағыдай шықты: астықтың шығымдылығы 20 центнерден 49 центнерге жетті, ал атақты Ким Ман Самның звеносы рекордты өнім жинады. Күріштің осы сорты бұдан соң ауданның барлық шаруашылығына ұсынылды. Қажырлы ізденудің, ғылым жетістіктерін өндіріске батыл енгізудің және озат тәжірибенің нәтижесінде 1948 жылы «Авангард» колхозында өте жоғары өнім алынды: көлемі 40 гектар егістіктің әр гектарынан 80 центнерден күріш жиналды. Бұл — агрономның үлкен еңбек жеңісі еді. Сол жылдары мол өнім тек көлемі аз жерден — 5—10 гектардан ғана алынды. Аса көрнекті табысы үшін СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Тян Гым Черге Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Көп үзамай агроном валиктерді жалғастыруды ойлап тапты, бұған дейін олар қолмен жалғастырылатын. Оның тапқан жаңалығын облыстың барлық колхоздары қолданды. Аз уақыт өткен соң Тян ауданда бірінші болып күріш тұқымының жаңа сортын сынады, мұның өзі күріш жинауды механикаландыруға мүмкіндік берді, Тәжірибе ойдағыдай болып шықты: «Авангард» колхозы осы сортты тұқыммен облыс шаруашылықтарын қамтамасыз етті. Агроном тағы да облыста бірінші болып егістіктің арам шөптерін самолетпен химиялық отау әдісін жүзеге асырды. 1966 жылы «Авангард» колхозы күріштен жоғары өнім жинады: көлемі 1100 гектар егістіктің әр гектарынан орта есеппен 30,3 центнерден дән алынды. Мемлекетке күріш тапсыру жоспары 115 процент орындалды. Ауыл шаруашылығы өндірісінің барлық салаларында жоғары көрсеткішке жеткені үшін колхоздың бас агрономы СССР Халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің медалімен және Қазақ ССР Жоғарғы Советінің Құрмет грамотасымен наградталды. 71

Тәжірибелі, іскер маман Тян Гым Чер ВАСХНИЛ Қазақ филиалының ғылыми сессиясына шақырылды. Әдебиеттер: 802. Тян Гым Чер // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 695-696 б. 803. Тян Гым Чер // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия/ Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 503 б. 804. Агроном: Шиелі ауд. «Авангард» колхозының агрономы Тян Гым Чер туралы //Ленин жолы. – 1958. – 19 март 805. Социалистік Еңбек Ерлері: Шиелі ауд. «Авангард» колхозының Еңбек Ерлері Тян Гын Чер, Ли Ен Гын, Хе Сен Ун суреттері //Ленин жолы. – 1949. – 8 июль ХАЛЫҚОВ АХМЕТ (1926-2006) Халықов Ахмет 1926 жылы Сырдария ауданы Жеріктал қонысында туылған. Еңбек ардагері. Еңбекке 15 жасынан араласқан. 1941 – 59 жылдары қазіргі Оңтүстік Қазақстан облысы «Көксу» кеңшарында шопан болып жұмыс істеген. 1959 жылы Қызылорда облысы Сырдария ауданы «Комсомол» кеңшарына көшіп келді. 1962 жылдан «Қараөзек» кеңшарында қой шаруашылығы бригадасының бригадирі. 1965 жылы әр 100 саулықтан 185-тен қозы, әр қойдан 3,1 кг жүн, қаракөл елтірісінің 82%-ын бірінші сортпен өткізді. Осындай көрсеткіштерін ескеріп СССР Жоғары Советі Президумының 1966 жылғы Жарлығымен Ахмет Халықовқа Социалисттік Еңбек Ері атағы берілді. «Құрмет Белгісі» орденімен марапатталған. Әдебиеттер: 806. Ахмет Халықов: Социалистік Еңбек Ері жайлы қысқаша мәлімет, суреті бар // Сырдария / Құраст. Б.Кәрібозұлы, А.Әбілов, Н.Мыңжасов, С.Тайман, Ғ.Тұяқбаев.Астана:Фолиант,2011.- 218 б. 807. Халықов Ахмет // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 508 б. 808. Халықов Ахмет //Сырдария (Тереңөзек) ауданы: Шежіре / Құраст. Т.Дайрабай. – Алматы: Арыс, 2009. – 211 б. 809. Ахмет Халықұлы: Мал шаруашылығы ардагері. Қазанама // Сыр бойы.- 2006.- 8 шілде. 810. Ахмет Халықұлы: Мал шаруашылығы ардагері, Соц. Еңбек Ері. Қазанама // Сыр бойы.- 2006. - 5 шілде. - 3 б. 811. Әшірбаев Ш. Арысқұмның ақиығы //Ленин жолы. – 1979. – 6 июнь 812. Базарбаев Д. Әріптестеріне арнады: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықовтың ауданның шопандарына арналған хаты жайлы // Ленин жолы.- 1983. - 22 март 813. Баймағанбетов С. Ахметтің аулында болғанда: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықов туралы / С.Баймағанбетов // Еңбек туы.- 1984. - 17 январь 814. Басты бағыттың бағдары: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықовтың озат тәжірибелі еңбектері туралы //Ленин жолы.- 1982. - 8 январь 815. Исаев М. Қарақұм: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықовқа арналған поэма / М.Исаев // Ленин жолы.- 1977. - 18 октябрь 816. Күдерин А. Жалықпас жан: Шопан Ахмет Халықовтың еселі еңбегі жайлы //Ленин жолы. – 1972. – 12 октябрь 72

817. Қазақ ССР мал шаруашылығының озаттарына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы (Халықов Ахметке – Қызылорда обл. Сырдария ауд. «Қараөзек» совхозының аға шопаны): СССР Жоғарғы Советі Президиумының Указы //Соц. Қазақстан. – 1966. – 26 март 818. Сақтапов М. Қыран: Соц. Еңбек Ері А.Халықовқа арналған өлең //Ленин жолы. – 1974. – 9 июль 819. Сапаров Д. Әңгіме арқауы - жауапкершілік: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықов мал қыстауды үлгілі өткізуі туралы / Д.Сапаров // Ленин жолы.- 1983. - 8 февраль 820. Сапаров Д. Бастамадан туған серпіліс: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықовтың ауылында / Д.Сапаров //Ленин жолы.- 1982. - 1 май 821. Сапаров Д. Қоғамшыл жан: Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықов туралы / Д.Сапаров // Ленин жолы.- 1981. - 23 январь 822. Тереңөзек ауданындағы «Қараөзек» совхозының аға шопаны, Социалистік Еңбек Ері Ахмет Халықов жолдастың облыстың барлық қой шаруашылығы қызметкерлеріне хаты туралы //Ленин жолы. – 1982. –15, 24 апрель 823. Тоқмағамбетов А. Арысқұм алыбы //Ленин жолы. – 1981. – 14 июль 824. Халықов А. Басты бағыттың бағдары //Ленин жолы. – 1982. – 8 январь 825. Халықов А. Еңбек табысқа бастайды / А.Халықов //Ленин жолы.- 1985. - 5 ноябрь 826. Халықов А. Жұмыла көтерсек //Лениншіл жас. – 1981. – 6 июнь 827. Халықов А. Қой бақтым – қоңыраулаттым: Анкета сұрақтарына жауабы //Білім және еңбек. – 1986. - №7. – 27 б. 828. Халықов А. Шопан, елу миллионға лайықты үлес қосайық!: «Қараөзек» совх. шопаны Ахмет Халықовтың облыс шопандарына ашық хаты //Ленин жолы. – 1982. – 7 апрель 829. Шілдебаев Е. Үлкен жүректі адам: Соц. Еңбек Ері А.Халықов жайлы очерк //Ленин жолы. – 1976. – 20 октябрь ХАН РОМАН ВАСИЛЬЕВИЧ (1912-) Роман Васильевич Хан 1912 жылы Примор өлкесі, Хасан ауданындағы Нижний Яньихе селосында туған. 1937 жылы Қазақстанға келіп, Қызылорда облысы Шиелі ауданының «Гигант» колхозында күріш өсірушілер бригадасының бригадирі болып істеді. Р.В.Хан әр гектардан 35—40 центнерден кем күріш алған емес.1949 жылы оның бригадасы 26,5 гектар көлемдегі егістіктің әр гектарынан орта есеппен 84 центнерден күріш өсірді. Еңбектегі осы ерлігі үшін Роман Васильевичке Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1957 жылы Бүкілодақтық ауыл шаруашылық көрмесіне қатысты, дәл сол жылы екінді рет Ленин орденімен марапатталды. Әдебиеттер: 830. Хан Роман Васильевич // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.Алматы,1970.- Т.2. - 697-698 б.

ХВАН АЛЕКСАНДРА ПАВЛОВНА Хван Александра Павловна — Шиелі ауданы «Гигант» колхозының колхозшысы, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1950 жылғы 21 маусымдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 831. Хван Александра Павловна // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы, 1970.- Т.2. - 712 б. ХВАН ЧАН ИР Хван Чан Ир Шиелі ауданы «Авангард» колхозының звено жетекшісі болған, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 832. Хван Чан Ир // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 712 б. ХЕ БЕН ХИ Хе Бен Хи Шиелі ауданы, «Большевик» колхозының колхозшысы болған, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1950 жылғы 21 маусымдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 833. Хе Бен Хи //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. - 712б. ХЕ СЕ УН (1893-) Хе Се Ун 1893 жылы Уснуян (Корея) селосында кедей шаруаның отбасында туған. 1901 жылы оның отбасы Росейге көшіп келді. 1929 жылға дейін әкесінің шаруасына көмектесті, кейін сегіз жыл бойы Хабаров өлкесіндегі колхоздарда істеді. 1937 жылдан 1957 жылға дейін жиырма жыл бойы Қызылорда облысы Шиелі ауданындағы «Авангард» колхозында еңбек етті. Оның 17 жылында күріш өсірушілер бригадасын басқарды, үш жыл звено жетекшісі болды. 1948 жылы рекордты өнім — 6 гектардың әрқайсысынан 80,9 центнерден күріш алғаны үшін СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Хе Се Унға Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Әдебиеттер: 834. Хе Се Ун // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. - 699700 б. 835. Хе Се Ун // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 510 б. 74

836. Социалистік Еңбек Ерлері: Шиелі ауд. «Авангард» колхозының Еңбек Ерлері Тян Гын Чер, Ли Ен Гын, Хе Сен Ун суреттері //Ленин жолы. – 1949. – 8 июль ЦАЙ ДЕН ХАК (1913-1984) Еңбек ардагері Цай Ден Хак 1913 жылы Қиыр Шығыс өлкесі, Уссури уезі, Никольск селосында дүниеге келді. 1931-1934 жылдары Уссури уезінде кеңшарында күріш егісінің бригадирі, 1938 жылдан Қармақшы ауданы «ІІІ Интернационал» ұжымшарының төрағасы болған. 1956 жылы колхоз председателі шаруашылық экономикасын дамытудағы жетістіктері үшін Ленин орденімен наградталды. 19551959 жылдары Қазақ КСР-і Жоғарғы Кеңесіне депутат болып сайланған. КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1966 жылғы 23 маусымдағы Үкімімен Цай Ден Хакқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді, Екі Ленин ордені және медальдармен марапатталған. Ауыл шаруашылық өнімдерінің үлгісі халық шаруашылығы жетістіктерінің Бүкілодақтық көрмесіне үш рет қойылып, колхоз төрағасы екі күміс және бір алтын медальдарымен марапатталды. Еңбек ардагері 1984 жылы 5 мамырда Кармақшы ауданының «ІІІ Интернационал» ауылында дүние салды. Қызылорда қаласында және ІІІ Интернационал ауылында ардагердің атында көше бар. Әдебиеттер: 837. Цай Ден Хак // Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- 142б. 838. Цай Ден Хак //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері. – Алматы, 1970.- Т.2.701-702 б. 839. Цай Ден Хак //Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.-512 б. 840. Әлімбетов Қ., Сыдықов К. Еңбек Ері басқарған шаруашылықта //Ленин жолы. – 1983. – 14 апрель 841. Ауыл құрылысының атасы: Еңбек Ері Цай Ден Хактың туғанына - 100 жыл / Қ.Әбішев , С.Тұрманов , М.Арифов ж.б. //Қармақшы таңы.- 2013. - 24 сәуір. - 2 б. 842. Еңбегіне қарай – құрмет пен даңқ: Соц. Еңбек Ері Цай Ден Хак 70 жаста //Ленин жолы. – 1983. – 21 апрель 843. Жарылқасынов Р. Цай Ден Хак //Сыр бойы.-2007.-5 қазан 844. Колхоз құрылысының ардагері: Соц. Еңбек Ері Цай Ден Хак 70 жаста //Ленин жолы. – 1983. – 14 апрель 845. Қарымсақұлы И. Ел ардақтаған азамат: Цай Ден Хак-80 //Сыр бойы.-1993.-28 қазан 846. Уәлиұлы Ә. Отыз күн жазықсыз қамалған: Цай Ден Хак //Сыр бойы.-1997.-16 тамыз 847. Цай Ден Хак. Одаққа аты мәлім бір ауыл бар: Қызылорда обл., Қармақшы ауд., «ІІІ Интернационал» колхозының төрағасымен сұхбат / Сұхб. Ш.Құттаяқов //Лениншіл жас. – 1975. – 4 нояб. 848. Шаухаманұлы С. «Мен бастық болғанмен, істің тағдыры жұмыс істейтін адамдардың қолында»: Еңбек Ері Цай Ден Хак туралы //Егемен Қазақстан.-2004.-28 шілде

ЦОЙ ГИ ХВА (1911-) Цой Ги Хва 1911 жылы Солтүстік Кореяда туған. Еңбек ардагері, Соц. Еңбек Ері (1949). 1920 жылы ата-аналарымен Примор өлкесіне көшіп келіп, «Кантон коммунасы» колхозына кіреді. 1937 жылы Қызылорда облысына қоныс ауыстырды. 19561961 жылдары күрішшілер бригадирі, 1961 жылдан Тереңөзек кеңшарында бөлім бастығы болып қызмет атқарған. Күріш плантациясында Цой Ги Хва 30 жылға жуық еңбек етті. Осы жылдар ішінде ол елімізге көп астық берді. Цой Ги Хва күріш өсірумен айналыса бастаған кезде дихандар кетпенмен істеді, арықтар қолмен қазылды, егістік жер қурайдан қолмен тазартылды, тыңайтқыш да жоқтың қасында еді. 1948 жылы Цой басқарған бригада қарауындағы 5 гектар күріштің әр гектарынаи 95 центнерден өнім жинады. Бұл қажырлы еңбекті ақтаған үлкен жеңіс еді. СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен оған Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. 1953 жылы Цой Ги Хва ауыл шаруашылық орта мектебіне оқуға түсті. Туған колхозына 1956 жылы қайтып оралған соң күріш өсірушілер бригадирі болып тағайындалды. Мұнда өзінің ұымдастырушылық қабілетін көрсете білді. Цой Ги Хва «Құрмет белгісі» орденімен марапатталды. 1964 жылдан бері Тереңөзек совхозы 2бөлімшесінің басқарушысы қызметін атқарды (колхоз 1961 жылы шаруашылықты ірілендіру кезінде совхоздың құрамына енген). 1966 жылы Цой Ги Хва басқаратын бөлімше көлемі 1179 гектар егістіктің әр гектарынан 36,7 центнерден дән бастырды. Күріш өсіруде мұндай табысқа қажырлы еңбектің, күріш егудің озат әдісін үнемі ізденіп, жетілдіре берудің, қажетті тыңайтқыштарды табудың, егіс көлемін ұлғайтып, техниканы тиімді пайдаланудың, агротехникадағы жаңалық атаулының бәрін үйренудің арқасында қолы жетті. Әдебиеттер: 849. Цой Ги Хва // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 703-704б. 850. Цой Ги Хва // Сыр елі. Қызылорда облысы: Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.Алматы,2005.- 512 б. 851. Цой Ги Хва: Социалистік Еңбек Ері жайлы қысқаша мәлімет, суреті бар // Сырдария / Құраст. Б.Кәрібозұлы, А.Әбілов, Н.Мыңжасов, С.Тайман, Ғ.Тұяқбаев. -Астана: Фолиант,2011.- 209 б. 852. Цой Ге Хва //Тереңөзек (Дерекнамалық баян). – Алматы: Ана тілі, 1996. – 132 б. 853. Социалистік Еңбек Ерлері: Цой Ги Хва, Әбдіраманова Күләнда, Ким Хин Биннің суреттері //Ленин жолы. – 1949. – 1 июль 854. Ыдырысов Ж. Социалистік Еңбек Ері басқарған бригадада: Социалистік Еңбек Ері Цой Ги Хва туралы / Ж.Ыдырысов // Ленин жолы.- 1952. - 29 апрель ЦОЙ ИВАН Цой Иван Жаңақорған ауданы «Красная Звезда» колхозының звено жетекшісі болған, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған.

Әдебиеттер: Цой Иван // Сопыбеков А. Жаңақорған: Тарихнама.- Шымкент,

855. Сопыбеков А. 2008.- 225 б. 856. Цой Иван //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. - 712 б. ЦОЙ ЧУН СЕ Цой Чун Се — Шиелі ауданы «Авангард» колхозының звено жетекшісі болған, СССР Жоғарғы Советі Президиумының 1949 жылғы 20 мамырдағы Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері атағына ие болған. Әдебиеттер: 857. Цой Чун Се //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 712б. ЦОЙ ЮН ХОН (1911-) Цой Юн Хон 1911 жылы Примор өлкесі, Ольгин ауданында туған. Еңбек жолын 1929 жылы «Красный Авангард» (Қиыр Шығыс өлкесі) колхозында бастады, кейін Қызылорда облысы Шиелі ауданының «Гигант» колхозында товарлы-сүт фермасының меңгеруші, егінші және председательдің орынбасары болып істеді. Цой Юн Хон көп уақыт егіс бригадасын басқарды. 1949 жылы жүгеріден мол өнім алғаны үшін Ленин орденімен наградталды, ал бір жылдан кейін 5,5 гектар күріштің әрқайсысынан 84,3 центнерден өнім алғаны үшін Социалистік Еңбек Ерінің алтын медалі омырауына тағылды. 1961 жылы Цой Юн Хон Жамбыл облысына қоныс ауыстырды. Мерке ауданындағы «Победа» колхозына мүше болып, жұмыс істеді. Әдебиеттер: 858. Цой Юн Хон //Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. 705-706 б. ШАЛАБАЕВ МҰРАТ (1896-1949) Мұрат Шалабаев 1896 жылы Қызылорда облысы, Арал ауданында туған. 1939 жылдан 1957 жылға дейін Амангелді атындағы колхозда шопан, аға шопан, қой фермасының меңгерушісі, ал 1957 жылдан кейін «Приаральск» совхозында шопан болды. Қарапайым еңбеккер малға жем-шөп дайындауды, суаттарды реттеуді, қора-қопсыны дер кезінде жөндеуді бір сәт естен шығармады. 1948 жылы ол отарындағы 407 қазақы тұқымды саулықтан 530 қозы алып, айрықша зор табысқа жетті. Сол жылы алынған қозыларды әр жүз саулыққа шаққанда 130-дан айналдырды. Отардағы әр қозы енесінен ажыратылғанда 42 килограмнан салмақ тартты. Бұл – үлкен жетістік еді. СССР 77

Жоғары Советі Президумының 1949 жылғы 31 қазандағы Жарлығымен М.Шалабаевқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Әдебиеттер: 859. Шалабаев Мұрат // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.- Т.2. - 707-708 б. 860. Шалабаев Мұрат // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 514 б. 861. Қызылорда облысы ауыл шаруашылығының алдыңғы қатарлыларына Социалистік Еңбек Ері атағын беру туралы ССРО Жоғарғы Советі Президиумының Указы: Дәрібаев Көшербай, Жанәлиев Сейтмағамбет, Сманов Құдайберген, Шалабаев Мұрат //Ленин жолы. – 1949. – 4 нояб. ІЗТІЛЕУОВ ҚАСЫМТАЙ (1908-1989) Қасымтай Ізтілеуов 1908 жылы Қармақшы ауданында дүниеге келген. Ұлы Отан соғысының ардагері. Еңбек жолын Қармақшы ауданындағы «Ақбел» ұшымжарында бастап, 1937 жылы «Ақжар» МТС-ында механизатор, кейіннен трактор бригадасының бригадирі болды. 1951 жылы қыс айында еңбек үстінде екі аяғынан айырылып, мүгедек болып қалды. Еңбекке құштарлықтың және қажырлы жаттығудың нәтижесінде механизатор мамандығына қайта оралды. Әдепкі кезде трактор бригадирі болып істеді. Кейіннен трактор руліне қайта отырды. 1956 жылы социалистік жарыстың жеңімпазы болып, Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет Грамотасымен марапатталды. СССР Жоғары Советі Президумының 1949 жылғы 31 қазандағы Указымен М. Шалабаевқа Социалистік Еңбек Ері атағы берілді. Әдебиеттер: 862. Ізтілеуов Қасымтай // Қазақстандық Социалистік Еңбек Ерлері.- Алматы,1970.Т.2. - 709-710 б. 863. Ізтілеуов Қасымтай // Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- 148б. 864. Ізтілеуов Қасымтай // Сыр елі. Қызылорда облысы:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ғ.Аяған.- Алматы,2005.- 535 б. 865. Тоқмағамбетов А. Асыл азамат: Социалистік Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуов туралы очерк //Тоқмағамбетов А. Жазғы жапырақтар.- Алматы,1968.- 3-22 б. 866. Әбзейтов Т. Осы жұрт Қасымтайды бiле ме екен?..: Социалистiк Еңбек Ерi Қ.Iзтiлеуов жайлы // Егемен Қазақстан.- 2009. - 29 сәуiр (№ 150/153). - 11 б. 867. Әбіл Е. Табандылық танытқан тарлан: Социалистік Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуов туралы / Е.Әбіл //Сыр бойы.- 2009. - 6 қазан. - 3 б. 868. Байқожаев Қ. Еңбегімен ер атанған Қасымтай: Социалистік Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуовтың туғанына 100 жыл / Қ.Байқожаев // Қармақшы таңы.- 2009. – 8 тамыз 869. Еңбек Ері - ел еңсесінің биіктігі: Қызылорда обл. Қармақшы ауданында Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуовтің 100 жылдығына мерекелік шаралар өтуде // Сыр бойы.- 2009.-4 қараша 870. Жанәділов Ә. Дала жұлдызы: Социалистік Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуов туралы очерк / Ә.Жанәділов // Ленин жолы.- 1964. - 9 декабрь 78

871. Жаппархан Ө. Рухы мықты адам : "Қазақ Маресьевін" неге ұмытып жүрміз ?: Елуінші жылдардың ортасына дейін екі аяқсыз трактор айдаған, Соц. Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуов жайында / Ө.Жаппархан // Сыр бойы.- 2003.- 6 қараша.- 7 б. 872. Жарылқасынов Р. Аңызға айналған адам: Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуов 75 жаста / Р.Жарылқасынов // Ленин жолы.- 1983. - 12 ноябрь 873. Садырбаева Д. Еңбектің бәйгеторысы: "Тұмар" баспасынан Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуовтің өміріне арналған "Аға рухымен сырласу" атты естеліктер кітабы жарыққа шықты / Д.Садырбаева // Сыр бойы.- 2009. – 23 желтоқсан 874. Салықов Н. Аты аңызға айналған адам: Социалистік Еңбек Ері, тракторшы Қасымтай Ізтілеуов 100 жаста. Қармақшы ауд., Ақжар ауылы / Н.Салықов // Қармақшы таңы.- 2009.-10 қазан 875. Сәденов Ж. Қайсар Қасымтай: Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуов туралы / Ж.Сәденов // Сыр бойы.- 2009. – 3 қазан. - 5 б. 876. Сыр бойындағы қалың ел..: Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуовке арналған мақалалар // Коммунизм шамшырағы.-1988. - 9 февраль 877. Тебегенов Т. Еңбек Ері - ел еңсесінің биіктігі: Еңбек Ері Қ.Ізтілеуов туралы. Қармақшы ауданы / Т.Тебегенов // Халық.- 2009. - 22 қазан. - 5 б. 878. Тоқмағамбетов А. Асыл азамат: Еңбек Ері Қасымтай Ізтілеуов туралы очерк. Қармақшы ауданы, Ақжар ауылы / А.Тоқмағамбетов //Ленин жолы.- 1957.-13 ноябрь; Ленин жолы.- 1957.-20 январь 879. Тоқмағамбетов А. Асыл азамат туралы жыр: Еңбек Ері, механизатор Қасымтай Ізтілеуовке арналған өлең / А.Тоқмағамбетов //Ленин жолы.- 1957.-6 ноябрь.- 2б.

ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ Абдоллаев Ш. - 85 Автурин А. - 220 Адамбаев Б. – 15 Ажаров Қ. - 54 Айбосынов Ш. – 275,276,277 Айдаров Ә. – 122,162,348,469,470 Айдосов А. – 349,350 Аймағанбетова Ж. – 471 Айтбаев А. - 388 Ақмолдаев Ж. - 563 Ақшолақов Ә. - 300 Ақышев Н.- 639 Алдабергенов С.- 236,244,736 Алтай Н. - 564 Алтынбеков Ә. - 301 Аман Қ. - 354 Арзымбетов Қ. - 640 Арипов Қ. - 715 Асанов Т. - 193 Атабекова Ү. – 747 Ахметов А. – 55,56,57,58,59 Әбдешев Қ. - 200 Әбдуов Қ. - 86 Әбдікәрімов И. – 77,78,79,80,81,82,87 Әбдікәрімов Ш. - 748 Әбдіманапұлы О. - 355 Әбдіразақов Б. – 11,18,19,119,124,125,184, 186,278,302,356,566,641,741,749,750 Әбдіхалықов Ә. - 627 Әбенов К.- 60 Әбзейтов Т. - 866 Әбиев А. - 126 Әбшенов У.- 187,565 Әбіл Е. – 567,642,867 Әбілдаева Ғ. - 201 Әбілдашев Н. - 20 Әлиасқаров Ә.- 274,303 Әлибаев Ы. - 538 Әлиев С. - 697 Әлисұлтанов Д. - 304 Әлібаев Қ. - 691 Әлімбетов Қ. – 61,127,643,840 Әмиша Н.- 150 Әміреұлы М. - 305 Әнуаров М. - 221 Әшірбаев Ш. - 811 Бағаев Ұ. - 306 Базарбаев Д. - 812

Базаров Қ. - 252 Байдрахманұлы Д.–307,308,561,742-744,751 Байділдаева М. - 357 Байділдаева Р. – 358,359 Байкенжеев И. - 752 Байқанов С. - 753 Байқожаев Қ. - 868 Баймағамбетов Қ.- 309,624 Баймағанбетов С. - 813 Баймаханов С. - 200 Байменов Ә. - 472 Байназарова М. - 360 Байташева Г. - 361 Бақтиярұлы М. – 99,279 Бақтыгереева А.- 22 Батталова А. - 202 Батырбаев Р. - 310 Батырбеков А. - 23 Баязид Ж. - 88 Баязитов С. – 711,719 Бәйменов Ә. – 151,362 Бәйімбет Б. – 568,569 Бәйімбетов О. - 311 Бәкір Ә. - 363 Бәкіров Қ. - 21 Бекмаханов И. – 475,476 Бейсенбаева Б.- 364 Бейсенова Ш. - 754 Бекбауов А. - 152 Бекбергенова Р. – 280,312,313,365-367,473, 474,570,720,755 Бекежанов Н. – 314,315,316 Бекқұлов Е. – 756,757 Бекниязов Т. – 477,478 Бертаев С.- 281 Бисенқызы Т. - 368 Бисенов А. – 203,204 Бодықов О. - 340 Божанова А.- 205 Боқайтегі Б. - 369 Боранбайұлы С. - 317 Букетов Е.- 24 Бүркітбаев Б. - 479 Бүркітбаев Қ.- 480 Бірнаев Н. - 539 Дайрабай Т. – 198,206,207,208,272,468 Далдабаев С. - 209 Данабаев Қ. – 89,90 80

Дархантегі Ж. - 370 Дәрмағамбетов Ш. – 686,698 Дәрменов Ж. - 62 Дәрібаев Қ.- 318,371 Дәулет А. - 372 Дәулетова Ш. - 373 Дәулетұлы А.- 319,320,321 Димов Ю. - 645 Досымов С. - 759 Дүйсенбаев И. – 25,26 Дүйсенов М. - 374 Дiлмұхамедов М.- 322 Елтай Н. – 27,114,375,376,377,571,572,760 Еңсегенов Т. – 128,129,153 Ералиев Ш. - 482 Ергешбайұлы А. - 573 Ержанов А. – 130,222,239,483,484,761,762 Ержанова З. – 253,254,255,256 Есенгелдиев Ш.- 116 Есмаханов С. – 628,634 Еспанов Ұ. – 212,214,268,269,270,283

Изетов Қ. – 229,230 Иманғалиев С. – 146,324,520,535,863 Исаев Б.- 258,331 Исаев И. - 411 Исаев М. – 192,764,815 Исмаилов Ө.- 94 Камалов Қ.- 95 Кәрімбаев С.- 412 Кәрімова Л. – 154,413 Кеңбейіл М. - 332 Ким С.- 231 Киікбаев М. – 414,699 Көкенов М.- 333,334,415,416 Көлдеева Л. - 417 Көштаев Б. - 96 Көштаев З. - 631 Күдерин А. – 223,240,245,632,816 Күлімбет М.- 648,765,766,767,768 Кіребаев А. - 65

Қазанбаева Ш. – 581-588 Қайырбеков Ш. – 133,246,259,589,631,693 Жайлыбаев К. – 61,131,379,387 Қалауовт Т. – 628,634 Жайлыбай З.- 28,29,378,380-386,574,576,682 Қалдыбекова А.- 251,260 Жақаев Ы. – 294-298,392-404 Қалтайқызы А. - 770 Жалғасова Е.- 284 Қалыбаев Ү. - 700 Жаманқұлов Ә. - 646 Қанақин Ө. - 32 Жанәділов Н. – 485,870 Қапаева А.- 97 Жанзақов Ә.- 692 Қарабалаев А. - 722 Жаппарханов Ө. – 405,871 Қарабалин Қ. - 612 Жарылқасынов Р. – 486,487,488,843,872 Қаракөзов К. - 418 Жәлімбетов Т. - 489 Қараманов М. - 109 Жәмішев Ә.- 30 Қарапаева А. - 497 Жәненов Т.- 192 Қарымсақұлы И.- 167,845 Жәркенов Н. - 490 Қожаберген Ж. - 335 Желдербаева С. - 328 Қойшыбаев А.- 5 Жиенбай Қ. - 406 Қонысбай Қ. - 98 Жиенбаев Қ. - 228 Қорасани Қ. – 419,649 Жолдасбеков М. - 329 Қосмұратов Т. - 723 Жолдыбай О. - 407 Қунақова Р. – 33,34 Жұмабаев Ж. - 408 Құттаяқов Ш. - 498 Жұмабекова С. – 491,492,493,494,495 Қыстаубаева З. – 145,146,324,520,535,863 Жұмаділдаева Ә.- 175 Жұмаділдаұлы А. – 577,629,630,763 Мақсұтұлы Ж. – 650,651 Жұматқызы М. - 578 Мамиев Т.- 499 Жұмаханов Т. - 647 Манабаева Г.- 772 Жүсіпбеков Ә.- 165 Манапов М.- 773 Жүсіпов М. - 409 Марунич Н.- 500 Жүсіпова Д. – 410,540 Масленников А. - 774 Жүсіпұлы М. - 330 Мәмбетқызы Ұ. - 214 81

Мәуленов С. – 336,337,420 Медәлі Е.- 421 Мералы Н. - 501 Молдақараев Ә.- 590 Мұратов Т. - 724 Мұстапаева Б. – 652,653 Мұхамедов М.- 99, 279 Мұхаммедқари Қ. - 502 Мырзақұлов І. - 503 Мырзахметов Қ.- 66,67,100,654,655 Назарбаев Н. - 504 Назарова А. - 422 Насонов В. - 656 Нәлібаев Н. - 423 Нұрғожаев Ж. – 775,776 Нұрекеев А.- 110,646,684,738 Нұрмағамбетов Ә. - 261 Нұрмағамбетов Т.- 35,591 Нұрмаханова Ә.- 13,36,37 Нұрпейісов Ә. - 424 Нұртілесов Ә. - 425 Нұрханов М.- 68,69,657 Нұрышев Т.- 134 Омаров Ф. - 286 Оңалбаев Ә. – 633,678,707 Оралбаев Ә.- 70 Оспан С. - 338 Оспанов Н. - 14 Өмірәлиев А.- 38 Өмірбеков З. – 263,635 Өтеп Б. – 339,708 Пірназар С.- 39,40,426 Рахматуллаев Ж. – 135,136,191 Рахметбеков Ш. – 54,427 Рахымбеков Ш.- 71,72 Садықов О. – 428,429 Садырбаева Д.- 873 Сайыпназаров М.- 137 Сақтапов М.- 658,659,818 Салтаева А. - 592 Салықов Н. – 505,874 Сапаров Д. – 14,41,73,263,593,660-662,777 Сахи Ф. – 80,181 Сахов Б. - 430 Сәденов Ж. - 875

Сәдібеков А.- 42,43,215,289 Сәрсенбай Е. – 431,432 Сәттібайұлы Қ.- 433 Сейпілмәлік А. - 434 Сейтенов С. 340,435,436,544,605,732 Сейтжапбарова К. - 437 Сейілжанова Г. - 262 Сейітмағамбетов С. - 390 Сейітов Қ.- 101 Сейітхазин С.- 438 Сексенбаева Ә. - 507 Серәлиев Н.- 702 Серімбетов Б. – 714,725 Соңғыбайұлы Қ. – 194,195 Сопыбеков А. – 83,84,113,120,182,235, 243,523,607,729,733,855 Султанов Қ. - 531 Сүйенішев Қ. - 60 Сүлейменов Ә. – 6,609,610 Сыдық Қ. - 287 Сыдықов К.- 74,840 Сыдықов М.- 171 Табынбаев Ж.- 508 Тайжан Б. - 778 Ташимов А. - 440 Тәженов О. - 509 Тәжиев А. - 441 Тәжібаев Ә. – 102,442 Тәшенов Т.- 289 Тебегенов Т. - 877 Теміров Т. - 510 Теңізұлы Ә. - 265 Тоққұлов Т. - 595 Тоқмағамбетов А.- 45,138,264,290,341,342, 443-445,823,865,878,879 Тоқмағамбетов Ә. - 532 Тоқсанбаев Б. - 177 Топорков Л. - 343 Торманова Н. - 746 Төлепбергенов М. - 446 Төреқожаев Ж. - 139 Төрениязова А. – 46,47 Тұрлыбеков Ж. - 511 Түменбаев Ж.- 42 Түменбаев Қ.- 447-450,791-793 Тыныбаев А. - 663 Тыныбаев С.- 664 Уәлиұлы Ә. - 846 Уәлиұлы Н. – 103,104 82

Ұлықбанұлы Н.- 178 Үркімбаев Т. - 546 Хожалепесова А. - 665 Цой М. – 390 Черниченко А. - 794 Черный Ис. - 451 Шағыров Б. – 388,452 Шаңғытбаев Қ. - 560 Шарапов Б. - 75 Шарiпов И.Л. - 344 Шаухаманов С.- 216,345,454,455,456,848 Шәменова А. - 50 Шәрібекұлы Қ. - 217 Шоманов А. - 712 Шопашев Т. - 635 Шөкенов Ж. – 117,667 Шілдебаев Б. - 140 Шілдебаев Е. – 51,76,141,155,172,518,597, 666,829 Ыбыраев Ж. - 233 Ыдырысов Ж. - 854 Ысқақов Б. - 179 Ысқақов Ш. – 457-459 Ысқақова А. - 519 Ысмайылов Қ. – 142,143,144,192,795 Ысымұлы А. – 460,796,797 Ыханова Қ. – 461,462,463,464

МАЗМҰНЫ ҚҰРАСТЫРУШЫЛАРДАН.............................................................................................3 1. АҚНИЯЗОВ ИБАДУЛЛА.............................................................................................4 2. АЛТАЙБАЕВА ҰЛБАЛА...............................................................................................4 3. АН ДОН ДЮ....................................................................................................................6 4. АХМЕТОВ АМАНКЕЛДЫ...........................................................................................7 5. ӘБДІКӘРІМОВ ИСАТАЙ.............................................................................................8 6. ӘБДІРАМАНОВА КҮЛӘНДА....................................................................................10 7. ӘБЖАЛОВ ШОМАНБАЙ...........................................................................................11 8. ӘБИЕВ АРАПБЕК.........................................................................................................11 9. ӘБІШЕВ ОРАЗБАЙ......................................................................................................13 10. ӘЛІМАЕВ КӘРІБОЗ.....................................................................................................14 11. ӘЛІМБЕТОВ ТӨЛЕГЕН..............................................................................................15 12. ӘПІРЕЗОВ НЕСІПБАЙ................................................................................................15 13. БӘЙІМБЕТОВ ОРЫНБАСАР....................................................................................16 14. БИДАШЕВ ОРЫНБАЙ................................................................................................17 15. БИСЕНОВ АЛДАБЕРГЕН...........................................................................................18 16. БӨДЕЕВ ҚАСЫМ..........................................................................................................19 17. ДӘРІБАЕВ КӨШЕРБАЙ..............................................................................................20 18. ДІНІСЛАМОВ ӘБУША...............................................................................................21 19. ЕЛАМАНОВ ӘЛИ ........................................................................................................21 20. ЕЛЕУСІНОВ ТҰРШАБЕК..........................................................................................22 21. ЕРЖАНОВ НАҚЫП.....................................................................................................23 22. ЕРЖАНОВА ЗӘКИРА.................................................................................................23 23. ЕРМАҒАМБЕТОВ БАЛАКЕШ.................................................................................25 24. ЕСБОЛОВ ДҮЗБАЙ.....................................................................................................25 25. ЕСПАНОВ ҰЗАҚ..........................................................................................................26 26. ЕШНИЯЗОВ МАХАМБЕТӘЛІ..................................................................................27 27. ЖАҚАЕВ ЫБЫРАЙ ....................................................................................................28 28. ЖАНАЛИЕВ СЕЙТМАҒАМБЕТ...............................................................................35 29. ЖҰМАБЕКОВА СӘЛИМА.........................................................................................36 30. ЖҮСІПОВА ҚАЗЫНА.................................................................................................38 31. ИСАЕВ ӘЛИ ..................................................................................................................39 32. КАН ВЛАДИМИР АНДРЕЕВИЧ................................................................................39 33. КЕНЖЕБАЕВ ЖҮСІП..................................................................................................40 34. КЕРЕЙТБАЕВ ДҮЙСЕНБАЙ.....................................................................................40 35. КИМ ИК СЕ....................................................................................................................41 36. КИМ МАН САМ............................................................................................................41 37. КИМ ХАК ГЮ ..............................................................................................................43 38. КИМ ХАН ГУ.................................................................................................................43 39. КИМ ХИ ХАК................................................................................................................43 40. КИМ ХОН БИН.............................................................................................................44 41. КИМ ЧАН ДЕН.............................................................................................................44 42. КИМ ЧУН МАН............................................................................................................44 43. КӨКИЕВ НАРТАЙ.......................................................................................................45 44. ҚАЗАНБАЕВА ШЫРЫНКҮЛ....................................................................................46 45. ҚАЙРУЛЛАЕВ ӘДІЛБЕК...........................................................................................48 46. ҚАЗАНҒАПОВ ӨТЕГЕН.............................................................................................48 47. ҚАЛДЫБАЕВ МАМАН................................................................................................49 48. ҚҰРЫМБЕКОВ СЕРДАЛЫ........................................................................................49 49. ЛЕПЕСОВ ӘЛМҰРАТ..................................................................................................50 84

50. ЛИ БЕН СЫР..................................................................................................................50 51. ЛИ ЕН ГУ .......................................................................................................................51 52. ЛИ ЕН ГЫН....................................................................................................................51 53. МАҚАНОВ ДҮЙСЕМБАЙ..........................................................................................52 54. МЕҢЛІБАЕВА АЙША.................................................................................................52 55. МҰСТАПАЕВА БАЛДЫРҒАН...................................................................................54 56. НИГАЙ КОНСТАНТИН ИВАНОВИЧ.....................................................................55 57. НҰРЖАУБАЕВ МҰҚЫШ...........................................................................................56 58. ОРАЗАЛИЕВА КҮЛЖАН............................................................................................57 59. ОРАЗОВ БАЙДҮЙСЕН ...............................................................................................57 60. ӨТЕУЛИЕВА ҰШТАП.................................................................................................58 61. ПАК ДИ ХЕН..................................................................................................................59 62. ПАК ДОН ЕР .................................................................................................................59 63. ПАК ПЕТР ПАВЛОВИЧ..............................................................................................59 64. ПАК ЧЕН ЕР...................................................................................................................60 65. ПАК ЧЕН ИР..................................................................................................................61 66. ПАН МУН ГУК .............................................................................................................62 67. ПІРІМБЕТОВ ЗИЯД.....................................................................................................62 68. РЫСҚАЛОВ БАҚЫТ...................................................................................................63 69. САРБӨПЕЕВ ҚУАНЫШ............................................................................................63 70. САРЫМСАҚОВ ӘБЖАМИ........................................................................................64 71. СЕРІМБЕТОВ БАҚЫТЖАН......................................................................................65 72. СМАНОВ ҚҰДАЙБЕРГЕН.........................................................................................66 73. СҰЛТАНМҰРАТОВ САПАРБАЙ..............................................................................66 74. ТАҒАЕВ ҚАДЫР...........................................................................................................67 75. ТАСПАМБЕТОВА ЖАДЫРА....................................................................................68 76. ТӘЖІҒҰЛОВ ТӨКЕШ.................................................................................................70 77. ТЕН ДЮ ГЕР..................................................................................................................71 78. ТЯН ГЫМ ЧЕР..............................................................................................................71 79. ХАЛЫҚОВ АХМЕТ......................................................................................................72 80. ХАН РОМАН ВАСИЛЬЕВИЧ.....................................................................................73 81. ХВАН АЛЕКСАНДРА ПАВЛОВНА..........................................................................74 82. ХВАН ЧАН ИР...............................................................................................................74 83. ХЕ БЕН ХИ....................................................................................................................74 84. ХЕ СЕ УН........................................................................................................................74 85. ЦАЙ ДЕН ХАК...............................................................................................................75 86. ЦОЙ ГИ ХВА..................................................................................................................76 87. ЦОЙ ИВАН.....................................................................................................................76 88. ЦОЙ ЧУН СЕ..................................................................................................................77 89. ЦОЙ ЮН ХОН...............................................................................................................77 90. ШАЛАБАЕВ МҰРАТ....................................................................................................77 91. ІЗТІЛЕУОВ ҚАСЫМТАЙ...........................................................................................78 ЕСІМДЕР КӨРСЕТКІШІ.............................................................................................80

Кызылординская Областная универсальная научная библиотека имени А.Тажибаева

Информационно-библиографический отдел

ГЕРОИ СОЦИАЛИСТИЧЕСКОГО ТРУДА – КЫЗЫЛОРДИНЦЫ

Библиографический указатель

Кызылорда, 2013. 87

ОТ СОСТАВИТЕЛЕЙ Областная универсальная научная библиотека имени А.Тажибаева подготовила библиографический указатель, посвященный жизни и деятельности Героев Социалистического Труда – кызылординцев. Герой Социалистического Труда— почётное звание в СССР с 1938 по 1991 год, высшая степень отличия за труд. Звание Героя Социалистического Труда и Положение о звании учреждены Указом Президиума Верховного Совета СССР от 27 декабря 1938 года «Об установлении высшей степени отличия — звания Героя Социалистического Труда». Ранее существовало звание Герой Труда. Звание Героя Социалистического Труда присваивалось лицам, которые своей особо выдающейся новаторской деятельностью в области промышленности, сельского хозяйства, транспорта, торговли, научных открытий и технических изобретений проявили исключительные заслуги перед государством, содействовали подъёму народного хозяйства, науки, культуры. Герою Социалистического Труда вручались орден Ленина и грамота Президиума Верховного Совета СССР. Позднее, Указом Президиума Верховного Совета СССР от 22 мая 1940 года «О дополнительных знаках отличия для Героев Социалистического Труда», был установлен особый знак отличия для Героев Соцтруда — золотая медаль «Серп и Молот». Первоначально не предусматривалось награждение Героя Социалистического Труда за новый трудовой подвиг второй золотой медалью. В Указе Президиума ВС СССР от 3 марта 1949 года впервые была установлена возможность награждения Героев Социалистического Труда — передовиков сельского хозяйства второй золотой медалью «Серп и Молот». Данный Указ предусматривал, что в честь заслуг дважды Героев сооружались бронзовые бюсты на их родине. В 1991 году это звание было упразднено вместе с наградной системой СССР. Всего звания Героя Социалистического Труда удостоены 20 605 человек, в том числе 205 раз — дважды и 16 раз — трижды (по другим данным, число награждённых составило 21 560 человек). 16 человек получили это высокое звание посмертно. Лишены звания Героя Социалистического Труда 95 человек. Всего по Казахстану звания Героя Социалистического Труда удостоены 1631 человек, из них 4 - дважды. Из кызылординцев первым звания Героя Социалистического Труда удостоен Сапарбай Султанмуратов. Всего эту награду удалось заслужить 91-му кызылординскому труженику, из них 40 – представители Шиелийского района. О каждом из них в указателе дана краткая биографическая справка и литература о них. Биографии Героев в указателе расположены в алфавитном порядке персоналий. Внутри разделов сначала идут книжные издания, затем публикации из периодических изданий. В составлении библиографического указателя были использованы книжный фонд и базы данных библиотеки, справочно-библиографический аппарат (каталоги, картотеки, справочно-информационный фонд) ОУНБ им.А.Тажибаева, издания Книжной палаты РК. Пособие имеет вспомогательный именной указатель. Указатель предназначен для работников сельского хозяйства, библиотекарей, историков, студентов, учащихся и широкого круга читателей.

АБДРАМАНОВА КУЛЯНДА (1920-1995) Абдраманова Кулянда родилась в 1920 году в Сырдарьинском районе Кызылординской области. С 1938 по 1949 год работала в колхозе имени Карла Маркса – сначала на разных работах, потом звеньевой. В 1949 году из 18 гектаров площади дал по 34 центнера отличной пшеницы. За это достижение ей было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Членов звена наградили орденами. В 1952 году после окончания агрономического отделения Уральской средней сельскохозяйственной школы по подготовке агрономов и председателей колхозов работала агрономом в колхозе имени Ворошилова Сырдарьинского района. Спустя 2 года переехала в Кызылорду. Работала на Кызылординской обувной фабрике. Дважды ее избирали депутатом городского Совета, много лет она являлась членом комиссии завкома по воспитанию детей. В 2011 году совместным решением сессии Кызылординского городского маслихата и постановлением акимата города Кызылорды №998 от 11 апреля 2011 года улица Перерездная была переименована в улицу имени Кулянды Абдрамановой. Литература: 1. Абдраманова Куланда // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.599-600 2. Абдраманова К. Резервы – на службу урожаю //Ленинский путь. – 1949. – 26 июня 3. О переименовании и о новом названии улиц города: Решение гор. маслихата от 11 апреля 2011 года // Ел тілегі.- 2011. - 13 маусым 4. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая АБДУКАРИМОВ ИСАТАЙ (1923-2001) Исатай Абдукаримов родился в 1923 году в ауле Озгент Жанакорганского района Кызылординской области. В 1941 —1946 годах служил в Советской Армии, участник Великой Отечественной войны. В 1946—1952 годах работал в комсомольских, профсоюзных и партийных органах Кызылординской области. В 1952—1955 годах — первый секретарь Кызылординского обкома ЛКСМ Казахстана и секретарь облисполкома. В 1955—1962 годах — секретарь, затем первый секретарь Шиелийского, в 1962— 1972 годах — Кармакшинского и Жалагашского райкомов. В 1972— 1978 годах — Кызылординского обкома Компартии Казахстана. С декабря 1978 года по декабрь 1979 года — председатель Президиума Верховного Совета Казахской ССР. С 1979 года — председатель Сырдарьинского райисполкома Кызылординской области, депутат Верховного Совета СССР с 1974. С 1981 года — на пенсии. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 8 апреля 1971 года Исатаю Абдукаримову было присвоено звание Героя Социалистического Труда за выдающиеся успехи, достигнутые в развитии сельскохозяйственного производства и выполнении пятилетнего плана продажи государству продуктов земледелия и животноводства. В это время он работал первым секретарем Джалагашского районного комитета Компартии 89

Казахстана. Он сумел организовать трудящихся, партийную организацию района на выполнение и перевыполнение восьмого пятилетнего плана, подъем экономики совхозов района, на дальнейшее развитие сельского хозяйства, особенно рисосеяния. За годы восьмой пятилетки в районе расширилась посевная площадь риса с 9,2 тысячи гектаров в 1966 году до 13,6 тысячи в 1970 году. Урожайность этой культуры повысилась соответственно с 29,2 центнера до 42,4 с гектара. Производство и продажа риса государству увеличились за пять лет в два с половиной раза. Выполнен пятилетний план и по животноводству: выход крупного рогатого скота составил 105,9 процента плана, овец -103,2. В 1970 году на каждые 100 овцематок получено по 106 ягнят. Значительно возросла сдача государству мяса. Награжден двумя орденами Ленина, орденом Октябрьской Революции, орденом «Знак Почета» и медалями СССР . Его избирали депутатом Верховного Совета СССР и Верховного Совета Казахской ССР, он являлся членом ЦК Компартии Казахстана, обкома и райкомов партии. И.Абдукаримов был делегатом ҮІ— XIV съездов Компартии Казахстана, XXIV и XXV съездов КПСС. Умер 7 апреля 2001 г. Литература: 5. Абдукаримов И. Путь, равный столетиям: О Кызылординской области //Торжество идей Октября в Казахстане. 1917-1977.- Алма-Ата:Казахстан, 1977.- С.307-319 6. Абдукаримов Исатай // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1985.- Т.5. - С.225-226 7. Абдукаримов И. Успех рисоводов //Казахст. правда. – 1972. – 22 октября 8. Абдукаримов Исатай: Изв. гос. и обществ. деятель. Некролог //Казахст. правда.2001.- 10 апр. 9. Жакибаева М. Агротехническому колледжу присвоено имя Исатая Абдукаримова / М.Жакибаева // Кызылорд. вести.- 2004.- 3 сент. 10. Манабаева А. Славный сын родной земли: В Кызылорде сост. открытие памятной доски, установленной на доме, где жил И.Абдукаримов // Кызылорд. вести.2006.- 8 апр.- С.1 11. Об установлении мемориальной доски: Решение Кызылорд. гор. маслихата // Кызылорда таймс.- 2006.- 20 апр. 12. Поздравляем с высокой наградой!: О присвоении звания Героя Соц. Труда И.Абдукаримову, Ш.Абжалову, А.Бисенову, Б.Серимбетову //Путь Ленина. – 1971. – 9 апреля 13. Сатыбалдиев А. Секретарь райкома //Путь Ленина. – 1971. – 30 марта АБЖАЛОВ ШОМАНБАЙ (1932) Абжалов Шоманбай родился в 1932 году в колхозе имени Ворошилова Сузакского района Шимкентской области. В 1951—1954 годах служил в Советской Армии. С 1954 года работал чабаном в колхозе «Красная Звезда» Жанакурганского района Кызылординской области, преобразованном позднее в совхоз. В первые годы работы Шоманбаю Абжалову было очень трудно: не имел опыта и знаний. Но огромное желание стать мастером своего дела и трудолюбие дали свои плоды. Внимательно прислушивался Шоманбай к советам старших товарищей, много читал книг, журналов, посвященных животноводству, изучал опыт передовых чабанов республики. 90

Нельзя сказать, что Шоманбай слепо следовал книжным рекомендациям и чужому опыту. Ведь многое зависит и от климатических условий, местных традиций. Со временем Ш.Абжалов внес в работу что-то свое, нашел собственные секреты и тонкости по уходу за овцами и получению от них хорошего приплода. Уже в 1959 году Ш.Абжалов получил по 105 ягнят на каждые 100 овцематок, но знал, что есть еще неиспользованные резервы. Постоянный поиск и совершенствование труда привели к высоким результатам. В 1963 году он получил от каждой сотни овцематок по 133 ягненка, затем по 141, в 1966 году — по 193, в 1967 году — по 215, в 1968 году —по 180, в 1969 году — по 170, в 1970 году — по 210 ягнят. В среднем за пять лет Шоманбай от каждой овцы настриг по четыре килограмма шерсти. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 8 апреля 1971 года за достигнутые успехи в производстве животноводческой продукции в годы восьмой пятилетки Абжалову Шоманбаю было присвоено высокое звание Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и Золотой медали «Серп и Молот». Ш.Абжалов награжден медалью «За доблестный труд», Почетной грамотой Верховного Совета Казахской ССР, золотой, серебряной и бронзовой медалями ВДНХ СССР, аттестован как работник сельского хозяйства первого класса. Он принимал активное участие в общественной жизни, являлся кандидатом в члены обкома, членом райкома Компартии Казахстана, был делегатом XII съезда Компартии Казахстана. Литература: 14. Абжалов Шоманбай // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1985.- Т.5. - С.227-228 15. Поздравляем с высокой наградой!: О присвоении звания Героя Соц. Труда И.Абдукаримову, Ш.Абжалову, А.Бисенову, Б.Серимбетову //Путь Ленина. – 1971. – 9 апреля 16. Сатыбалдиев А. Абжаловский огонек //Путь Ленина. – 1971. – 6 февраля АБИЕВ АРАПБЕК (1942) Арапбек Абиев родился в 1942 году в Жанакорганского района Кызылординской области. После окончания средней школы Арапбек Абиев остался работать рисоводом в родном ауле. За годы восьмой и девятой пятилетки он с каждого гектара в среднем получал не ниже 90 центнеров риса. В 1976 году ему было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Заслуженный работник сельского хозяйства Арапбек Абиев награжден двумя орденами Ленина, орденом Трудового Красного знамени, медалями ВДНХ. Литература: 17. Алимбетов К. Школа Арапбека Абиева: Об опыте работы рисоводческой бригады Героя Соц. Труда А.Абиева /К.Алимбетов, К.Жайлыбаев // Сельское хозяйство Казахстана. - 1977. - №11. - С.25-26 18. Гуревич Э. Вершины Арапбека Абиева //Путь Ленина. – 1976. – 1 января 19. Корнилов И. Что дает подряд: Об опыте работы рисоводческой бригады Героя Соц. Труда А.Абиева /И.Корнилов // Казахст. правда.- 1983. - 12 февр.

20. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Путь Ленина. – 1976. – 28 декабря 21. Они взяли стопроцентный рубеж //Путь Ленина. – 1976. – 30 октября АБИШЕВ ОРАЗБАЙ (1930) Абишев Оразбай родился в 1930 году в селе Кызылжарма Сырдарьинского района Кызылординской области. Почетный железнодорожник Казахстана, Герой Социалистического Труда. После окончания железнодорожного техникума работает слесарем в городском локомотивном депо. Неустанный труд ветерана в этом коллективе был заслуженно вознагражден двумя орденами Ленина, орденом Октябрьской революции и несколькими медалями. Неоднократно избирался депутатом областного и городского советов. 17 сентября 1974 года Герою Труда присвоено звание «Почетный гражданин города Кызылорды» Литература: 22. Абишев Оразбай //Иманғалиев С. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды=The streets of Kyzylorda / С.Иманғалиев, З.Қыстаубаева. – Алматы, 2009. – С.153 23. Серикбаев Ш. Гордость коллектива: О Герое Соц. Труда О.Абишеве //Серикбаев Ш. Легенды и люди древнего Сыра. – Кызылорда: Нур-Саулет, 1998. – С.108-112 24. Серикбаев Ш. Гордость коллектива: О Герое Соц. Труда О.Абишеве //Серикбаев Ш.Избранные. – Кызылорда: Тұмар, 2012. – С.82-86 25. Серикбаев Ш. Наставник: О ветеране железнодорож. транспорта О.Абишеве //Путь Ленина. – 1984. – 23 февр. АКНИЯЗОВ ИБАДУЛЛА (1929) Акниязов Ибадулла родился в 1929 году в ауле «Кызыл Дехкан» Сырдарьинского района Кызылординской области. Трудовую деятельность начал в рисоводческом колхозе имени Ленина. И.Акниязов изучал опыт знатных рисоводов Ким Ман Сама и Ибрая Жахаева, углублял свои знания по агротехнике, пробовал силы в борьбе за высокий урожай. В 1949 году его звено собрало по 34 центнера риса с гектара на площади 18 гектаров. Это достижение поставило молодого земледельца в ряд лучших рисоводов страны. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 31 мая 1949 года Ибадулла Акниязов был удостоен звания Героя Социалистического Труда. Ему в то время еще не было и 20 лет. Ибадулла Акниязов поступил в среднюю сельскохозяйственную школу, окончил ее и получил среднее специальное образование. Используя свои знания и опыт Ибадулла Акниязов продолжал бороться за повышение урожаев на своем поле, закрепляя достигнутые успехи, за что в 1964 году был награжден Почетной грамотой Верховного Совета Казахской ССР. В 1966 году он собрал урожай с площади 60 гектаров по 45 центнеров риса с гектара и с площади 20 гектаров по 52 центнера. 92

Литература: 26. Акниязов Ибадулла // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.601-602 27. Акниязов Ибадулла: Герой Социалистического Труда из к/за "Кзыл-Дихан" Теренузякского р-на. Портрет // Ленинский путь.- 1949. - 24 июня 28. Акниязов Ибадулла: Герой Социалистического Труда из к/за "Кзыл-Дихан" Теренузякского р-на. Портрет //Ленинский путь.- 1949. - 28 октября 29. Пинчук Н. В звене Героя: Социалистического Труда Ибадуллы Акниязова из к/за "Кзыл-Дихан" Теренузякского р-на / Н.Пинчук // Ленинский путь.- 1949. - 30 августа 30. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая АЛИМАЕВ КАРБОЗ (1936) Алимаев Карбоз родился в 1936 году в ауле Бозгуль Казалинского района Кызылординской области. Окончил училище механизации сельского хозяйства. По окончании училища с 1959 года работал трактористом в совхозе Бозколь. В 1964 году Карбоз перевыполнил норму тракторных работ в переводе на мягкую пахоту на 141,4 процента, в 1966 году – на 158 процентов. Работая на тракторе в среднем по 250 календарных дней в году с1963 года, Алимаев Карбоз сэкономил более одной тонны горючесмазочных материалов. В 1966 году Карбоз вспахал вместо 528 гектаров по норме – 1031. За 10 рабочих дней он закончил подготовку почвы с одновременным боронованием, доведя сменную выработку до 7 гектаров при норме 3. Его рисоводческая бригада получила по 33 центнера риса с каждого гектара на площади 125 гектаров. Активное участие К.Алимаев принимал также в заготовке и вывозке кормов для общественного животноводства. Только за ноябрь и декабрь месяцы он перевез к скотобазам более 300 тонн грубых кормов. За блестящие успехи в труде Алимаев Карбоз был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 19 февраля 1967 года. Литература: 31. Алимбаев Карбоз // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.603-604 32. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства, особо отличившимся в увеличении производства и заготовок зерна в 1966 году (Алимаеву К., Елеусинову Т., Оразову Б.): Указ Президиума Верховного Совета СССР //Путь Ленина. – 1967. – 22 апреля

АЛИМБЕТОВ ТУЛЕГЕН (1926-2002) Алимбетов Тулеген — капитан рыболовецкого борта Аральского пароходства, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 26 апреля 1971 года. Литература: 33. Ильичев А. Море любит отважных: О Т.Алимбетове //Путь Ленина. – 1971. – 27 января

АЛТАЙБАЕВА УЛБАЛА (1923-2007) Алтайбаева Улбала родилась в 1923 году в колхозе «Енбекши» Шиилийского района Кызылординской области. «Героем дважды» назвали Улбалу Алтайбаеву на торжественном заседании в Алма-Ате, состоявшемся в августе 1973 года и посвященном вручению Казахской ССР ордена Дружбы народов. Улбала — мать 13 детей. Она награждена орденами «Мать-героиня», «Материнская слава» 1-й, 2-й, 3-й степеней. Ей часто задают вопрос: как же она, мать-героиня, смогла стать Героем Социалистического Труда? Она только улыбается. Но, кажется, все дело в том, что и воспитание детей, и труд для нее были как бы неразделимы. Трудовая биография Улбалы Алтайбаевой началась накануне Великой Отечественной войны в родном колхозе «Енбекши» Шиилийского района. С 1940 года работала поливальщицей рисовых полей колхоза «Енбекши». Здесь она стала передовой колхозницей, стахановкой, получавшей хорошие урожаи риса. После войны работала кетменщицей в совхозе «Сунакский».Уже в первые послевоенные годы Улбала получила по 43 центнера риса с гектара. С 1970 года работала в колхозах «Гигант» и «Коммунизм» рисоводом, затем звеньевой рисоводческого звена. Ее чеки давали каждый год высокие урожаи: в 1970 году — по 87,4 центнера, в 1971 году — по 73, в 1972 году — по 109,3, а в 1973 году — по 107 центнеров с каждого гектара. За высокие показатели в выращивании риса Указом Президиума Верховного Совета ССР от 13 декабря 1972 года Алтайбаева Улбала была удостоена звания Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и Золотой медали «Серп и Молот». С 1975 года работала звеньевой кукурузоводческого звена совхоза «Енбекши» Шиилийского района. В 1976 году она посеяла 40 гектаров кукурузы на зерно и получила урожай по 30 центнеров с каждого гектара, на силос —80 гектаров и собрала по 190 центнеров зеленой массы с гектара. Ее поле стало школой передового опыта по выращиванию этой культуры. Улбала принимала активное участие в общественной жизни. Избиралась депутатом Верховного Совета СССР девятого созыва, членом Кызылординского обкома и Шиилийского райкома Компартии Казахстана, являлась членом парткома совхоза «Енбекши», делегатом XVI съезда профсоюзов, членом ВЦСПС и республиканского Комитета защиты мира. Умерла 27 августа 2007 года.

Литература: 34. Алтайбаева У. Голос разума / У.Алтайбаева //Казахст. правда.- 1988. - 29 мая 35. Алтайбаева У. Депутат вернулся с сессии: Беседа с Героем Социалистического Труда У.Алтайбаевой // Путь Ленина.- 1976. - 4 декабря 36. Алтайбаева У. Рисоводы верны слову / У.Алтайбаева // Казахст. правда.- 1974. 26 марта 37. Алтайбаева У. Школа Жахаева / У.Алтайбаева // Казахст. правда.- 1977. - 23 января 38. Алтайбаева Улбала // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1985.- Т.5. - С.229-230 39. Алтайбаева Улбала: Герой Соц. Труда. Некролог //Кызылорд. вести.- 2007. - 28 авг. - С. 2 40. Баранова В. Чародейка: О Герое Соц. Труда, рисоводе У.Алтайбаевой / В.Баранова // Путь Ленина.- 1973. - 11 октября 41. Киринициянов Ю. Родник в жаркий день: О Герое Соц. Труда, рисоводе У.Алтайбаевой из с/за "Енбекши" Кызылорд. обл. / Ю.Киринициянов // Комс. правда.1980. - 29 августа 42. Малинка П., Ильичев А. Твердый сплав: О Героях Соц. Труда рисоводах колхоза «Коммунизм» Ш.Казанбаевой и У.Алтайбаевой //Казахст. правда. – 1973. – 26 января 43. Мацкевич Э. Материнская нива: О Герое Соц. Труда, рисоводе У.Алтайбаевой / Э.Мацкевич // Известия.- 1973. - 15 сентября 44. Серикбаев Ш. Звезды Улбалы: О Герое Соц. Труда, рисоводе У.Алтайбаевой / Ш.Серикбаев // Путь Ленина.- 1974. - 17 мая 45. Филинский В. Материнское поле: О Герое Соц. Труда, рисоводе У.Алтайбаевой / В.Филинский // Казахст. правда.- 1973. - 23 сент. 46. Цой В. Счастье матери: О Герое Соц. Труда, рисоводе У.Алтайбаевой / В.Цой, Ю.Соломатин // Путь Ленина.- 1972. - 21 декабря АН ДОН ДЮ (1898-1961) Ан Дон Дю родился в 1898 году. В 1930-1940 годах работал бригадиром полеводческой бригады на рисовых плантациях колхоза «Авангард» Шиелийского района Кызылординской. В годы Великой Отечественной войны трудился в Караганде шахтером. Затем в 1946 году снова вернулся в колхоз «Большевик» Кызылординской области, где возглавил рисоводческое звено. В 1949 году Ан Дон Дю вырастил на площади 6,2 гектара по 81,5 центнера риса. Это был один из лучших показателей во всем Союзе. Президиум Верховного Совета СССР Указом от 21 июня 1950 года присвоил Ан Дон Дю звание Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и Золотой Звезды Героя. Достижения Ан Дон Дю – результат кропотливой работы, упорного овладения агротехническими приемами и знаниями. Литература: 47. Ан Дон Дю // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.605-606 48. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня 95

АПРЕЗОВ НЕСИПБАЙ (1909) Апрезов Несипбай родился в 1909 году в Аламесекском аулсовете Жалагашского района Кызылординской области. С 1932 года трудился в колхозе «Жанадария» Теренозекского района Кызылординской области. В 1942—1945 годах служил в Советской Армии. В 1946—1949 годах работал в родном колхозе, в 1949—1967 годах — в колхозе «Акарык» Теренозекского района, с 1967 года — звеньевой совхоза имени Ленинского комсомола Казахстана Жалагашского района Кызылординской области. Несипбай Апрезов имел хорошие агротехнические знания, богатый опыт работы в сельском хозяйстве. Из года в год Н.Апрезов добивался высоких показателей. Если в 1967 году он получил с каждого из 20 гектаров по 75 центнеров риса, то в 1968 году —94,4, в 1969 году—103,5, в 1970 году—105 центнеров. Экономическая прибыль за восьмую пятилетку составила 120 тысяч рублей. Хорошее начало было у Н.Апрезова и в девятой пятилетке. В 1971 году он собрал по 103,6 центнера риса с гектара. Накануне посевной 1972 года Несипбай Апрезов обратился ко всем рисоводам области с призывом развернуть в честь 50-летия СССР социалистическое соревнование за пятицентнеровую прибавку к урожаю и получить не менее 40 центнеров риса с гектара. «Плюс 5 и не менее 40» стало рабочей формулой всех тружеников полей Кызылординской области. В целом это дало возможность рисоводам области значительно перевыполнить государственные плановые задания. Сам зачинатель патриотического движения получил с каждого гектара по 110,7 центнера риса. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 13 декабря 1972 года за большие успехи, достигнутые в увеличении производства и продажи государству зерна, и проявленную трудовую доблесть на уборке урожая Апрезову Несипбаю присвоено высокое звание Героя Социалистического Труда. Он также награжден двумя орденами Ленина, орденом Трудового Красного Знамени и двумя золотыми медалями ВДНХ СССР. В 1974 году Н. Апрезов, получив с каждого гектара по 111,6 центнера риса, добился звания рекордсмена области. Н. Апрезов активно участвовал в общественной жизни района. Его избирали депутатом Верховного Совета Казахской ССР, районного и аульного Советов народных депутатов. Литература: 49. Апрезов Несипбай // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1985.- Т.5. - С.231-232 50. Васильев Г. Мастерство: О Герое Соц. Труда Несипбае Апрезове / Г.Васильев // Путь Ленина.- 1976. – 17 августа 51. Ильичев А. Почин обретает крылья: О выращивании высоких урожаев риса в звене Н.Апрезова / А.Ильичев //Казахст. правда.- 1972. - 13 мая 52. Рабочая формула Несипбая Апрезова "Плюс 5 и не менее 40" - в действии // Путь Ленина.- 1972. – 20 октября 53. Филинский В. Щедрое поле: О Герое Соц. Труда, рисоводе Н.Апрезове //Казахст. правда. – 1973. – 18 ян 54. Хан Е. Государственный человек //Путь Ленина. – 1971. – 2 июня

АХМЕТОВ АМАНГЕЛЬДЫ (1942) Амангельды Ахметов родился в 1942 году в Сырдарьинском районе Кызылординской области. В 1959 году окончил Кызылординскую школу механизаторов. Свою трудовую деятельность А.Ахметов начал водителем. Работал всегда на трудных участках, свои обязанности выполнял на совесть, за что и получил звание лучшего шофера и путевку на Всесоюзную выставку достижений народного хозяйства. С 1965 года работал на машинноиспытательной станции водителем. С 1968 года А.Ахметов руководил комплексным механизированным звеном рисоводов. Под его началом звено стабильно получало в год со 180 гектаров 70-80 центнеров риса. Опыт его звена позже был широко реализован в масштабе области. За доблестный труд А.Ахметов был награжден тремя медалями ВДНХ, Орденом Трудового Красного Знамени, двумя орденами Ленина. Литература: 55. Бектепов Б. Изумруды среди барханов: О бригаде Героя Соц. Труда А.Ахметова //Казахст. правда. – 1985. – 29 июля 56. Джикибаев Е. Миллионы для героя: К 70-летию рисовода Амангельды Ахметова / Е.Джикибаев //Караван.- 2012. - 18 мая (№20). - С.9 57. Почести юбиляру: К 70-летию Амангельды Ахметова //Кызылорда таймс.- 2012. 11 мая 58. Ходин Ф. Есть еще резервы: О Герое Соц. Труда А.Ахметове и бригаде А.Жалгасбаева / Ф.Ходин // Путь Ленина.- 1982. - 2 октября 59. Юбилей знатного рисовода: К 70 летию известного рисовода Амангельды Ахметова // Кому что?.- 2012. - 17мая (№20). - С.4 БАИМБЕТОВ ОРЫНБАСАР (1930-2012) Почетный гражданин города Кызылорды, общественный деятель, Герой Социалистического Труда Орынбасар Баимбетов родился в 1930 году в ауле Томенарык Жанакорганского района Кызылординской области. Трудовую деятельность начал в 1945 году счетоводом на ферме. В 1957-1961 годы работал главным ветеринарным врачом в совхозе «Бирлик» Жанакорганского района. В 1961-1962 годы – заместитель председателя исполкома Жанакорганского районного Совета депутатов трудящихся. В 1967-1970 годы – начальник областного управления сельского хозяйства. В 1970-1983 годы – первый секретарь Шиелийского райкома Компартии Казахстана. В 1983-1985 годы – первый заместитель начальника областного управления сельского хозяйства. В 1985-1988 годы – заместитель председателя областного агропромышленного комитета. В 1988-1991 годы – начальник областного объединения по искусственному осеменению племенного скота. В 1967-1975 годы избирался депутатом Верховного Совета Казахской ССР ҮІІ и ҮІІІ созывов. Награжден орденами Ленина, Трудового Красного Знамени, «Даңқ», а также многими медалями. Умер 29 февраля 2012 года. 97

Литература: 60. Баимбетов Орынбасар Баимбетович // Герои Социалистического Труда казахстанцы.- Алма-Ата,1969.- Т.2. - С.607-608 61. Баимбетов Орынбасар Биимбетович: Некролог (Почетный гражданин города Кызылорды, общественный деятель, Герой Социалистического Труда) // Кызылорд. вести.- 2012. - 1 марта БИДАШЕВ ОРЫНБАЙ (1923-2005) Бидашев Орынбай родился в 1923 году в ауле Томенарык Жанакорганского района Кызылординской области. В семнадцатилетнем возрасте он начал свою трудовую деятельность. В течение сорока трех лет – с 1940-1983 годы О.Бидашев трудился чабаном в ауле Томенарык. Всю свою жизнь отдав нелегкому труду чабана, он старался трудиться так, чтобы животноводство в ауле развивалось, росло поголовье стада. В 1975 году от каждой сотни маток передовой овцевод О.Бидашев получил по 228 ягнят. За добросовестный труд 10 марта 1976 года Указом Президиума Верховного Совета О.Бидашеву было присвоено звание Героя Социалистического Труда. За успехи в животноводстве он был удостоен ордена Трудового Красного Знамени и звания «Заслуженный работник сельскохозяйственного производства Казахской ССР». Умер 23 февраля 2005 года. Литература: 62. Бидашев О. В дружном коллективе: О передовом опыте чабана, Героя Соц. Труда А.Халыкова / О.Бидашев //Сельское хозяйство Казахстана.- 1977. - №9. - С.20 63. Животноводство – ударный фронт!: В авангарде соц. Соревнования среди совхозных овцеводов – Герой Соц. Труда старший чабан Орынбай Бидашев //Путь Ленина. – 1981. – 24 нояб. 64.Орынбай Бидашев: Чабан, Герой Соц. Труда, "Заслуж. работник сельскохозяйственного производства КазССР" Некролог //Кызылорд. вести.- 2005. - 25 февр. - С.6 65. Поздравляем с высокой наградой: О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства // Путь Ленина.- 1976. - 31 марта 66. Соломатин Ю. Истоки мастерства: Об опыте работы чабана Орынбая Бидашева //Путь Ленина. – 1983. – 20 мая БИСЕНОВ АЛДАБЕРГЕН (1926-2002) Бисенов Алдаберген родился в 1926 году ауле «Аккум» Жалагашского района Кызылординской области. После окончания восьмилетки работал в колхозе В 1944 году ушел на фронт. Закончил Великую Отечественную войну с победой у стен Берлина. После войны служил в пограничных войсках. В 1955—1958 годах работал механиком МТС совхоза «Мадениет» Жалагашского района, в 1958—1962 годах инженером МТС «Жалагаш», главным инженером колхоза «Енбек». 98

В 1962-1963 годах в этом же районе работал председателем правления колхоза «Жанаталап», 1964—1972 - директором этого же совхоза. Возглавляемый им совхоз занимал передовые позиции в области по выращиванию сельхозкультур. В 1970 году за высокие достижения в сельском хозяйстве А.Бисенов был награжден Почетной Грамотой Совета Министров Казахской ССР. За выдающиеся успехи, достигнутые в развитии сельскохозяйственного производства и выполнении пятилетнего плана продажи государству продуктов земледелия и животноводства Алдабергену Бисенову Указом Президиума Верховного Совета СССР от 8 апреля 1971 года присвоено высокое звание Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и Золотой медали «Серп и Молот». В 1972 году А.Бисенов был назначен директором совхоза имени 50-летия Казахской ССР Теренозекского района. На этом посту он проработал до выхода на пенсию. Под руководством А.Бисенова совхоз достиг высоких производственных показателей, значительно улучшилось культурное и социальное положение жителей аула. Хозяйство являлось одним из передовых в республике. Неоднократно награждался грамотами Верховного Совета Казахской ССР, являлся членом районного и областного комитетов Компартии Казахстана, депутатом районного Совета народных депутатов. Умер 23 июня 2002 года. Литература: 67. Бисенов Алдаберген // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1985.- Т.5. - С.233-234 68. Ажарбаева Б. Есть мечта у комбайнера: О молодом комбайнере-механизаторе из Кармакшинского района А.Бисенове // Кызылорд. вести.- 2012. – 13 сентября 69. Баранова В. Сын - за отца: О ветеране труда,обществ. деятеле Алдабергене Бисенове / В.Баранова //Час Пик.- 2006. - 16 ноября 70. Бисенов Алдаберген: Некролог (Герой Социалистического Труда) // Кызылорд. вести.- 2002. - 26 июня 71. Гуревич Э. Этапы большого пути: О Герое Социалистического Труда, директоре совхоза "Жанаталап" А.Бисенове / Э.Гуревич // Путь Ленина.- 1971. - 27 апреля 72. Крючкова Г. Свет угасшей звезды: О Герое Социалистического Труда А.Бисенове / Г.Крючкова //Кызылорда таймс.- 2002. - 4-10 июля 73. Поздравляем с высокой наградой!: О присвоении звания Героя Соц. Труда И.Абдукаримову, Ш.Абжалову, А.Бисенову, Б.Серимбетову //Путь Ленина. – 1971. – 9 апреля 74. Притяжение земли: О Герое Социалистического Труда А.Бисенове // Кызылорд. вести.- 2003. - 14 июня БОДЕЕВ КАСЫМ (1900-1977) Касым Бодеев родился в 1900 году в одном из аулов Байконурского района Карагандинской области. В 1932 году переехал в Кызылординскую область и вступил в колхоз имени Амангельды (в 1964 году вошел в совхоз имени ХХІ партсъезда). Рисоводством К.Бодеев занялся поздно, в 1952 году, возглавив звено в колхозе имени Амангельды. Он поставил перед собой задачу добиться высоких урожаев риса на своем участке, изучив агротехнику и опыт известных рисоводов. В 1956 году на площади 40 гектаров его звено собрало по 51 центнера с каждого гектара. За это достижение Касым Бодеев был 99

награжден орденом Ленина. За период с 1956 по 1966 год на его участке в среднем было получено по 50-60 центнеров риса с гектара при плане 42 центнера. В 1966 году, узнав о методе херсонских хлеборобов обрабатывать большие участки земли небольшим звеном, он взял обязательство со своим звеном работать на площади 80 гектаров. За получение высоких урожаев риса Указом Президиума Верховного Совета СССР от 22 июня 1966 года Касым Бодеев был удостоен звания Героя Социалистического Труда. Литература: 75. Бодеев Касым // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.609-610 76. Аврутин А. Щедрые гектары: О Герое Соц. Труда К.Бодееве / А.Аврутин // Сельское хозяйство Казахстана.- 1967. - №3. - С.12-13 77. Бабаев А. Память сердца: О Герое Социалистического Труда Касыме Бодееве / А.Бабаев // Путь Ленина.- 1967. - 5 августа 78. Бодеев К. Будет по 70! / К.Бодеев // Путь Ленина.-1965. - 17 сентября 79. Бодеев К. Слово о пахаре: Рассказывает Герой Социалистического Труда / К.Бодеев // Казахст. правда.- 1968. - 6 ноября 80. Ким Сан Чер. В звене Касыма Бодеева: Героя Социалистического Труда / Ким Сан Чер // Ленинский путь.- 1967. - 1 июля 81. Насыров Р. 107,6 центнера риса с гектара: Получил Герой Социалистического Труда Касым Бодеев / Р.Насыров // Путь Ленина.- 1966. - 19 октября 82. Сабиров Р. Рекордное поле: О Герое Социалистического Труда К.Бодееве / Р.Сабиров // Путь Ленина.- 1966. - 18 октября 83. Утенов Б. Высокие обязательства: О Герое Социалистического Труда Касыме Бодееве / Б.Утенов // Путь Ленина.- 1965. - 28 мая 84. Ягунин В. Рисовод Касым Бодеев: О Герое Социалистического Труда /В.Ягунин //Ленинский путь.- 1961. - 28 ноября ДАРИБАЕВ КУШЕРБАЙ (1892-1964) Дарибаев Кошербай родился в 1892 году в Аральском районе Кызылординской области. С 1917 года работал на железной дороге. Многому научился К. Дарибаев за тринадцать лет работы на транспорте. С организацией в 1930 году в Казахстане колхозов он становится членом сельхозартели имени Чкалова Аральского района. Здесь его выдвинули бригадиром полеводческой бригады. С 1942—заведует молочнотоварной фермой колхоза «АралКум». Затем его назначают заведующим коневодческой фермой колхоза имени Кирова, потом — совхоза «Кара-Кумский». Из года в год увеличивалось поголовье лошадей. Молодняк рос почти без потерь. В 1947 году замечательный коневод сумел получить и вырастить от 62 конематок по жеребенку. Его заслуги были высоко отмечены. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 31 октября 1949 года Кошербаю Дарибаеву было присвоено звание Героя Социалистического Труда. В 1957 году К. Дарибаев ушел на заслуженный отдых. Но и после этого он не переставал думать о колхозных делах, заботливо учил своему мастерству молодежь. Умер в 1964 году. 100

Литература: 85. Дарибаев Кошербай // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.611-612 ДИНИСЛАМОВ АБУША (1934-1997) Динисламов Абуша родился в 1934 году в Арыкбалыкском аульном Совете Казалинского района Кызылординской области. Трудовую деятельность начал в 1946 году. Работал ремонтником в локомотивном депо ст.Казалинск, электромонтером Казалинской дистанции сигнализации связи. С 1961-1992 годы до выхода на заслуженный отдых, работал рисоводом в хозяйстве им.Актана батыра, внося значительный вклад в развитие рисоводства. После выхода на заслуженный отдых являлся наставником молодежи. За достижения в выращивании риса А.Динисламову в 1982 году Указом Президиума Верховного Совета СССР было присвоено звание Героя Социалистического Труда. А.Динисламов был лауреатом ВДНХ СССР, неоднократно избирался депутатом аульного и районных Советов народных депутатов. Награжден двумя орденами Ленина, орденом Трудового Красного Знамени. Умер в июле 1997 г. Литература: 86. Дарменов Ж. Земное притяжение: О Герое Соц. Труда А.Динисламове //Путь Ленина. – 1982. – 24 февраля 87. Дарменов Ж. Полезные встречи: О встрече Героев Соц. Труда С.Жумабековой и А.Динисламова //Путь Ленина. – 1982. – 7 июля 88. Динисламов Абуша: Некролог //Кызылорд. вести.- 1997. - 18 июля. 89. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР (Поливальщику совхоза имени ХХІІ съезда КПСС Казалинского района Кызылорд. обл.): Указ Президиума Верховного Совета СССР //Путь Ленина. – 1982. – 23 февраля; Сельское хозяйство Казахстана. - 1982. - №5. - С.4-5. ЕЛАМАНОВ АЛИ (1902-1975) Еламанов Али родился в 1902 году ауле Томен-Арык Жанакорганского района Кызылординской области. С 1930 по 1958 год работал в колхозе имени Ельтая, затем — в совхозе «Томен-Арыкский». Когда в 1930 году в Сыр-Дарьинской области начали создаваться колхозы, Али становится членом сельхозартели имени Ельтая. В то время в этих местах еще орудовали шайки байских приспешников. В одну из ночей Али, работавший в то время сторожем, подвергся их нападению и от удара камчи потерял один глаз. В 1942 году Али Еламанов был мобилизован в Трудовую армию. Сначала работал в Гурьеве на строительстве нефтепровода и железной дороги, а с 1944 года — в районе Сталинграда, на заготовке леса и восстановительных работах. Не раз за свой добросовестный труд он получал благодарности от командования. 101

В начале 1946 года, вернувшись в родной колхоз, А.Елеманов возглавил рисоводческое звено. В трудных условиях послевоенного времени, когда не хватало техники и почти не было удобрений, он вместе с членами звена проделал огромную работу по подготовке для посева риса нового участка и подвел к нему воду. Посоветовавшись с опытным рисоводом — Ибраем Жахаевым, он составил график полевых работ и посеял рис на 6 гектарах. Результаты превзошли все ожидания: в конце сентября в колхозный склад было сдано почти 30 тонн риса — по 48,4 центнера с гектара. Осенью 1947 года колхозники избрали А.Елеманова членом правления. В ответ на оказанное доверие он обещал собрать еще более высокий урожай. И свое слово сдержал, В 1948 году его звено получило с площади 5 гектаров 40,7 тонны риса — по 81,4 центнера в среднем с гектара. Труд новатора А. Елеманова был отмечен высокой наградой - ему присвоено звание Героя Социалистического Труда. В последующие годы он продолжал возглавлять звено рисоводов, получая ежегодно высокий урожай риса. В 1958 году после преобразования колхоза в Томен-Арыкский совхоз Али поручили ухаживать за верблюдами. На новом месте он снова показал себя с самой лучшей стороны. В 1966 году Али Елеманов ушел на пенсию, передав стадо совхозных верблюдов сыну Устемиру Алиеву. Но вскоре, когда главным направлением в совхозе стало каракулеводство, он вместе с сыном опять пошел работать на этот трудный участок. Литература: 90. Еламанов Али // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.613-614 91. Елеманов Али: Фото и краткие сведения о Герое Соц. Труда //Ленинский путь. – 1949. – 21 сент. 92. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая ЕЛЕУСИНОВ ТУРШАБЕК (1935-1983) Елеусинов Туршабек родился в 1935 году в селе Аксу Жалагашского района Кызылординской области. Трудовую деятельность Елеусинов Туршабек начал в колхозе «Коммунизм» с 1954 года рядовым колхозником. Затем закончил курсы шоферов и в течение нескольких лет был шофером. Общительный, всегда болеющий за дело колхоза, очень энергичный, Туршабек пользовался уважением среди комсомольцев. Вскоре он встал во главе колхозной комсомольской организации. Туршабека увлекло рисоводство. Поэтому он поступил учиться в агротехническую школу, по окончании которой его как опытного организатора выдвинули бригадиром молодежной бригады по возделыванию риса в совхозе «Коммунизм», в состав которого влился колхоз. Он мобилизовал коллектив бригады на борьбу за высокую культуру земледелия и высокую организацию труда. В его бригаде при возделывании риса широко применяются достижения науки и передовой практики. Елеусинов является одним из инициаторов использования гербицидов для прополки риса в совхозе. Молодые энтузиасты скоро выдвинулись вперед. 1965— 1966 годы — годы больших побед в борьбе за высокие урожаи: в среднем за 2 года было получено по 44,5 центнера 102

риса с гектара на площади более 300 гектаров. В условиях Кызылординской области — это рекорд. План сдачи риса государству за это же время в среднем выполнен на 216,1 процента. Добиваясь из года в год высоких урожаев, бригада снижала себестоимость зерна. В 1966 году на производство каждого центнера риса было затрачено 8 рублей 10 копеек при плане 16 рублей 79 копеек. В результате коллектив рисоводов, возглавляемый Елеусиновым, дал совхозу 144,2 тысячи рублей чистой прибыли. В среднем на одного работающего в бригаде за эти же 2 года было произведено 345 центнеров риса. За рекордные показатели в 1966 году Елеусинову Туршабеку было присвоено звание Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 19 апреля 1967 года. Литература: 93. Елеусинов Туршабек // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.615-616 94. Елеусинов Т. Речь рисовода совхоза "Аксу" Кзыл-Ординской области / Т.Елеусинов // Казахст. правда.- 1981. - 7 февраля 95. Иманбердиев К. Хлеборобский характер: Очерк о звеньевом с/за "Аксу" Жалагашского р-на Туршабеке Елеусинове // Путь Ленина.- 1984. – 23 февраля 96. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства, особо отличившимся в увеличении производства и заготовок зерна в 1966 году (Алимаеву К., Елеусинову Т., Оразову Б.): Указ Президиума Верховного Совета СССР //Путь Ленина. – 1967. – 22 апреля ЕРЖАНОВ НАКИП (1887-1962) Ержанов Накип родился в 1887 году в ауле Талап Жанакорганского района Кызылординская области. С 1930 года работал в колхозе «Талап» табунщиком. В 1937 году Накипа Ержанова назначили заведующим конефермой. Все свои знания и силы он вкладывал в умножение общественного богатства артели. Во время Великой Отечественной войны фронту требовались тысячи сильных выносливых коней. В эти грозные годы коллектив коневодческой фермы вырастил для рейдовой кавалерии Советской Армии несколько сотен отличных степных скакунов. Табун Ержанова неизменно увеличивался. В 1946 году он вырастил от 50 конематок 50 жеребят, не потеряв ни одного, а в 1947 году от 60 конематок — 60 жеребят, в 1948 году от 80 конематок — 80 жеребят. За большие заслуги в развитии животноводства Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июля 1948 года Накипу Ержанову было присвоено звание Героя Социалистического Труда. В 1957 году колхозники с почетом проводили Накипа Ержанова на заслуженный отдых. Но и после этого, до последних дней жизни, он помогал коневодам колхоза, делился с ними своим богатым опытом выращивания лошадей. Умер в 1962 году. Литература: 97. Ержанов Накип // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.619-620 103

ЕРЖАНОВА ЗАКИРА (1926-2006) Ержанова Закира родилась в 1926 году в колхозе «Кызылту» Шиилийского района Кызылординской области в семье железнодорожника. С 1958 года работала звеньевой рисоводческого звена в колхозе «Кзыл-Ту» Шиилийского района этой же области. Судьба этой женщины замечательная. Делегат XXII съезда КПСС, член ЦК КП Казахстана, депутат Верховного Совета Казахской ССР. Общественный и государственный деятель, Закира Ержанова известна среди рисоводов страны как новатор, мастер высоких урожаев. В родном колхозе ее зовут «хозяйкой изумрудного поля». В течение 10 лет Закира работала в звене знаменитого рисовода Ибрая Жахаева. Можно сказать, прошла курс наук по рисоводству в жахаевской школе. В 1958 году ее назначили звеньевой. Все свои знания, опыт и умение Закира приложила к тому, чтобы оправдать доверие. Уже тогда ее звено добилось хорошего урожая: с площади 25 гектаров было собрано по 42 центнера риса с каждого гектара. В 1960 году было очень жаркое лето, воды становилось с каждым днем меньше, маловодье грозило урожаю. Но звено Ержановой добилось урожая по 45 центнеров с гектара на площади 15 гектаров. За этот большой успех Закира была награждена Почетной грамотой Верховного Совета Казахской ССР. В феврале следующего года Закира Ержанова участвовала в работе III пленума ЦК КП Казахстана. Вернувшись с пленума, она выступила со статьей в газете, в которой говорила, что судьба урожая во многом зависит от уровня механизации и призывала рисоводов овладевать профессиями механизаторов: «На пленуме ЦК, слушая выступления женщин-механизаторов,— писала она,— я решила научиться водить трактор, работать на других машинах. Сейчас занимаюсь на курсах по подготовке механизаторов». Механизируя процессы труда, углубляя знания по агротехнике, Закира с каждым годом добивалась все больших урожаев зерна на своем участке. Особенно урожайным был 1962 год, когда звено собрало по 72 центнера риса с гектара. В 1964 году Указом Президиума Верховного Совета республики Закира Ержанова была вторично награждена Почетной грамотой Верховного Совета Казахской ССР за высокие производственные показатели и активное участие в движении за коммунистический труд. Опыт, знания и организаторские способности звеньевой особенно ярко проявились в тяжелый 1965 год. Засуха грозила погубить урожай риса. Члены звена во главе с Ержановой проявили большую самоотверженность, спасая урожай, и вышли победителями, собрав по 61 центнеру риса с гектара с площади 18 гектаров (в связи с маловодьем участки в звеньях были сокращены). В 1958 году за успехи, достигнутые в увеличении производства и заготовок зерна и высокопроизводительное использование техники, Указом Президиума Верховного Совета СССР Закире Ержановой было присвоено звание Героя Социалистического Труда. За трудовые подвиги ее награждали почетными грамотами Верховного Совета СССР и Верховного Совета Казахской ССР, она была удостоена звания «Заслуженный работник сельского хозяйства Казахской ССР». Умерла 27 мая 2006 года. Литература: 98. Ержанова Закира // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.617-618 104

99. Ержанова З. Будет поле урожайным: Герой Соц. Труда о своем опыте / Ержанова З. // Путь Ленина.- 1967. – 9 апреля 100. Закира Ержанова: Некролог (Герой Социалистического Труда) // Кызылорд. вести.- 2006.- 27 мая 101. Иринархов В. Дочь степей: О Герое Социалистического Труда З.Ержановой / В.Иринархов // Путь Ленина.- 1966. - 8 июля 102. Качалин А. Ею гордятся земляки //Путь Ленина. – 1966. – 8 февраля 103. Сурова С. Ее родное поле //Путь Ленина. – 1971. – 3 февр. ЕРМАГАМБЕТОВ БАЛАКЕШ (1896-1989) Ермагамбетов Балекеш — старший табунщик колхоза «Сазды» Аральского района, удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июля 1948 года. Литература: 104. Ермагамбетов Балакеш // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.711 ЕСБОЛОВ ДУЗБАЙ (1893-1968) Есболов Дузбай родился в 1893 году в Аральском районе Кызылординской области. С 1910 года трудился рыбаком по найму. В 1928 году стал рыбаком колхоза имени Ленина Аральского района. С 1938 года он чабан, затем старший табунщик колхоза и конезавода «Куландинский». Неустанно совершенствуя методы ухода за животными, Д. Есбулов никогда не успокаивался на достигнутом, всегда находил и обращал в дело новые резервы производства. Много коней вырастил он для воинов Советской Армии в годы Великой Отечественной войны. Еще больших трудовых побед достиг в послевоенные годы. В 1947 году ему удалось от всех 55 закрепленных за ним конематок получить по жеребенку и весь молодняк полностью сохранить. За трудовую доблесть Дузбай Есбулов Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июля 1948 года был удостоен звания Героя Социалистического Труда. В 1964 году Дузбай Есбулов ушел на заслуженный отдых. Но двери его дома всегда были открыты для молодых табунщиков. Каждый животновод всегда мог получить у прославленного мастера нужный совет. Литература: 105. Есбулов Дузбай //Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.621-622.

105

ЕСПАНОВ УЗАК (1928) Еспанов Узак родился в 1928 году в ауле Макпалкуль Жалагашского района Кызылордииской области. В 1951 году окончил филологический факультет Кызылординского педагогического института и более десяти лет посвятил народному образованию. С 1951 по 1953 год работал учителем, заведующим учебной частью, директором в школах Жалагашского района. В 1953—1962 годах — заведующий районо. В 1962—1963 годах — заведующий отделом пропаганды и агитации Жалагашского райкома Компартии Казахстана. В 1963—1964 годах — инспекторпарторганизатор парткома сельского производственного управления Жалагашского и Кармакшинского районов. Заочно окончил Кызылординский сельскохозяйственный техникум. В 1964—1966 годах — председатель колхоза «20 лет Казахстана», в 1966—1969 годах возглавлял колхоз имени Джамбула, в 1969—1979 годах — директор совхоза «Мадениет». Проведенные Узаком Еспановым организационные мероприятия, его умение сплотить коллектив, направив все силы на решение поставленной задачи, сразу же дали положительные результаты. Коллектив некогда отсталого совхоза за сравнительно короткий срок стал выполнять народнохозяйственные планы и социалистические обязательства по сдаче государству риса и других сельскохозяйственных продуктов. К 1971 году урожайность белого зерна на каждом из 2,5 тысячи гектаров возросла на десять центнеров. В 1972 году в закрома Родины было засыпано более 131 тысячи центнеров риса. По совхозу с каждого гектара в среднем было получено по 63,3 центнера. План пятилетки был выполнен досрочно за три года. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 10 октября 1973 года ему было присвоено звание Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и Золотой медали «Серп и Молот». С 1979 года работал директором совхоза имени Ленинского комсомола Жалагашского района. У.Еспанов имеет также два ордена Трудового Красного Знамени, две медали «За трудовое отличие», медали «За трудовую доблесть», «За доблестный труд. Неоднократно был награжден грамотами Президиума Верховного Совета Казахской ССР. У.Еспанов являлся членом Кызылординского обкома и Жалагашского райкома Компартии Казахстана, депутатом районного Совета народных депутатов. Литература: 106. Еспанов Узак // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1985.- Т.5. - С.235-236 107. В гостях у аксакала: О Герое Социалистического Труда У.Еспанове // Кызылорд. вести.- 2008. – 30 сентября 108. Иманбердиев К. Директор //Путь Ленина. – 1982. – 14 мая 109. Ким Сан Чер. Крутизна: Очерк о Герое Социалистического Труда У.Еспанове / Ким Сан Чер //Путь Ленина.- 1974. - 24 января 110. Селянин Е. Стихи Героя Труда: Вышла в свет книга стихов Узака Еспанова "Шуакты күн" / Е.Селянин //Кызылорд. вести.- 2006.- 12 мая

106

ЕШНИЯЗОВ МАХАМБЕТАЛИ (1897-1958) Ешниязов Махамбетали родился в 1897 году в Аральском районе Кызылординской области. До 1917 года батрачил у местных баев. В 1937 году вступил в колхоз «Жана Курулыс», где до 1957 года работал старшим чабаном. До совершенства М. Ешниязов довел технику пастьбы овец, чтобы рационально использовать пастбища. Старший чабан изучил и внедрил в производственную практику передовые методы племенной работы и наиболее эффективные приемы выращивания полноценных здоровых ягнят. В 1947 году от 405 курдючных маток он получил и полностью сохранил 605 ягнят. Средний настриг шерсти с овцы в его отаре был наибольшим в колхозе. Отмечая большие заслуги старшего чабана Махамбетали Ешниязова в развитии общественного овцеводства, его долголетний и плодотворный труд, Президиум Верховного Совета СССР Указом от 23 июля 1948 года присвоил ему звание Героя Социалистического Труда. В 1957 году, после того как колхоз «Жана Курулыс» был присоединен к совхозу «Приаральский», Махамбетали выдвинули заведующим овцеводческой фермой. И здесь прославленный чабан показал себя прекрасным организатором. Возглавляемая им ферма стала гордостью приаральцев. Умер в 1958 году. Литература: 111. Ешниязов Махамбетали // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.623-624 ЖАНАЛИЕВ СЕЙТМАГАМБЕТ (1890) Жаналиев Сейтмагамбет родился в 1890 году в Аральском районе Кызылординской области. Трудовую деятельность начал в 1910 году. С 1928 л о 1939 год работал в сельхозартели «Кумсай». Затем с 1940 по 1950 год — табунщиком в колхозе имени Чкалова, и с 1957 года — в совхозе «Аральский». В трудные послевоенные годы он, работая в колхозе имени Чкалова, сумел упорным трудом добиться самых высоких показателей по выращиванию жеребят. В 1948 году ему удалось от 53 конематок получить 53 жеребенка и полностью их вырастить. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 31 октября 1949 года С.Жаналиев был удостоен звания Героя Социалистического Труда. В годы Великой Отечественной войны десятки выращенных им скакунов ходили под седлом славных кавалеристов генералов Доватора, Плиева и Белова. Так, богатый жизненный опыт и мастерство Сейтмагамбета участвовали в борьбе с фашизмом, добывали победу над врагами нашей Родины. Много лет продолжал он трудиться с юношеским упорством, обучая своему мастерству молодых табунщиков. С 1959 года — на пенсии.

107

Литература: 112. Жаналиев Сейтмагамбет // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.625-626 ЖАХАЕВ ИБРАЙ (1891-1981) Ибрай Жахаев родился в одном из аулов Шиилийского района Кызылординской области. Работать начал еще подростком. В 1929 году стал первым председателем ТОЗа. позднее преобразованного в колхоз «Кызыл ту» в Чпнлийском районе Кзыл-Ординской области. В 1936—1966 годах возглавлял рисоводческое звено в том же колхозе. Ибрай Жахаев рано начал помогать отцу. В десять лет умел косить и копнить, а в четырнадцать мог заменить его на любой работе. В состязаниях по борьбе, которые тогда время от времени устраивали, клал на лопатки многих своих сверстников, за что получил прозвище «палуан»— богатырь. В 1929 году десять бедняцких юрт объединились в ТОЗ, на базе которого образовался колхоз «Кызыл ту». Его инициатором и первым руководителем был Ибрай Жахаев. Когда И. Жахаев стал заниматься рисосеянием, урожай в 10—15 центнеров с гектара считался очень хорошим. Но молодого земледельца это не удовлетворяло, он искал новые пути получения еще большего количества риса. Урожайность на его поле неуклонно росла: в 1940 году она составила 20 центнеров с гектара, в 1941 и 1942 годах —30, в 1943 году —160 центнеров. В 1946 году он получил по 171 центнеру риса с каждого из пяти гектаров закрепленного за ним опытного поля. Это был мировой рекорд. Источником своих успехов Ибрай Жахаев считал агротехническую науку, поэтому тщательно изучал ее, находя все новые и новые резервы для получения высоких урожаев. Звено Жахаева давало самые высокие урожаи даже при неблагоприятных природных условиях. В течение четверти века жахаевский гектар давал на круг по 80-92 центнера зерна, при наименьших затратах средств и низкой себестоимости. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года Ибраю Жахаеву было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Мастер стопроцентного урожая, чародей рисовых полей, народный академик – так называли Ибрая Жахаева в народе. Патриот своей Родины, Ибрай Жахаев мечтал о том времени, когда на всех рисовых полях люди будут собирать высокие урожаи. Поэтому он не жалел времени для воспитания достойных его рисоводов. Члены его звена Касым Бодеев и Закира Ержанова удостоены высокого звания Героя Социалистического Труда, 170 его учеников награждены орденами и медалями СССР. Опытный участок Ибрая Жахаева «Ибрай тубеги» (полуостров Ибрая), как его называют односельчане, превратился в республиканскую школу передового опыта. Здесь агрономы, бригадиры и звеньевые рисоводческих районок получают уроки по обработке почвы, борьбе с сельскохозяйственными вредителями, уходу за посевами риса. В Кызылорде ежегодно проводились слёты жахаевцев, за высокие достижения в выращивании и сборе урожая риса вручался «Трудовой аттестат Ибрая Жахаева». В колхозе имени И.Жахаева Чиилийского района действовала Республиканская школа жахаевцев. За выдающиеся заслуги в развитии сельского хозяйства Указом Президиума Верховного Совета СССР от 13 мая 1971 года Жахаев Ибрай был награжден орденом Ленина и второй Золотой медалью «Серп и Молот». 108

Ибран Жахаев — лауреат Государственной премии СССР (1946), был депутатом Верховного Совета СССР и Казахской ССР, членом Президиума Верховного Совета Казахской ССР, делегатом XXIII съезда КПСС. Он кавалер четырех орденов Ленина, ордена Трудового Красного Знамени, награжден Почетной грамотой Верховного Совета Казахской ССР, 11 медалями СССР ВСХВ и ВДНХ, в том числе 4 золотыми. В апреле 1984 года на аллее Трудовой Славы в честь знатного рисовода Ибрая Жахаева был установлен бюст скульптора А.Пекарева, архитекторов А. Борецкого и К. Кульбашева. В сентябре 1996 года памятник был перенесен и установлен напротив кинотеатра им.И.Алтынсарина. Бюст выполнен из бронзы, лицо героя обращено на запад, постамент сделан из блоков красного токовского гранита. Размер: 0,78х0,92 м, высота 4,50 м. Литература: 113. Жахаев И. Дороги жизни: Докум. повесть / Пер с каз А Егорова.- Алма-Ата: Жазушы, 1986.- 288стр. 114. Жахаев И. Второе рождение //Торжество идей Октября в Казахстане. 1917-1977 / Сост.: Х.Ш.Абдрашитов, В.В.Владимиров. - Алма-Ата: Казахстан, 1977.- С.419-421 115. Жахаев И. Великая сила. Слово о дружбе: Опыт наших рисоводов / И.Жахаев // Путь Ленина.- 1972. – 27сентября 116. Жахаев И. Возьмите с собой частицу отцовской души / И.Жахаев // Ленинская смена.- 1970. – 26 мая 117. Жахаев И. Добьемся общего подъема / И.Жахаев //Ленинский путь.- 1961. – 9 апреля 118. Жахаев И. Жемчужное зерно / И.Жахаев // Сельское хозяйство Казахстана.1968. - №5. – С.14-15 119. Жахаев И. За высокую культуру рисосеяния: Лекция звеньевого колхоза «Кзыл-ту» Чиилийского р-на / И.Жахаев // Ленинский путь.- 1949. – 7 мая 120. Жахаев И. Изумрудные зерна / И.Жахаев // Казахст. правда.- 1964. – 27 марта 121. Жахаев И. Как мы добиваемся высоких урожаев риса / И.Жахаев // Сельское хозяйство Казахстана.- 1961. - №2. – С.16-18 122. Жахаев И. О родине, о жизни, о себе / И.Жахаев //Сельское хозяйство Казахстана.- 1980. - №8. – С.6 123. Жахаев И. Оазисы в пустыне / И.Жахаев // Сельское хозяйство Казахстана.1976. - №1. – С.13 124. Жахаев И. Обязан матери-земле / И.Жахаев // Путь Ленина.- 1991. – 29 августа 125. Жахаев И. Письмо Ибрая Жахаева рисоводам области / И.Жахаев // Путь Ленина.- 1966. – 11 декабря 126. Жахаев И. Полю обязан как матери / И. Жахаев; Пер. с каз. А.Айдосов // Путь Ленина.- 1968. – 25 января 127. Жахаев И. С высоты прожитых лет / И.Жахаев // Путь Ленина.- 1980. – 17 декабря 128. Жахаев И. С каждого гектара 100 центнеров риса / И.Жахаев // Ленинский путь.- 1961. – 1 февраля 129. Жахаев И. Слово к молодым рисоводам / И.Жахаев //Казахст. Правда.- 1961. – 20 марта 130. Жахаев И. Служить примером / И.Жахаев // Казахст. Правда.- 1981. – 7 марта 131. Жахаев И. Советы друзьям, рисоводам / И.Жахаев //Путь Ленина.- 1974. – 20 июня 132. Жахаев И. Судьба урожая в наших руках / И.Жахаев // Путь Ленина.- 1976. – 26 июля 133. Жахаев И. Талант земледельца / И.Жахаев //Казахст. правда.- 1972. – 24 мая. Путь Ленина.- 1972. -26 мая 109

*** 134. Жахаев Ибрай // Герои Социалистического Труда – казахстанцы: В 5-ти томах.Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.627-630 135. Жахаев Ибрай // Герои Социалистического Труда – казахстанцы: В 5-ти томах.Алма-Ата, 1985.- Т.5. - С.13-14 136. Жахаев Ибрай // Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- С.61 137. Жахаев Ибрай // Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- С.156 138. Бюст Дважды Героя Социалистического труда И.Жахаева //Свод памятников истории и культуры Республики Казахстан. Кызылординская область. – Алматы, 2007. – С.46-47 139. Дильмухамедов М. Жахаев и его последователи /М.Дильмухамедов, М.Алтынбеков.- Алма-Ата: Кайнар,1967.- 36с. 140. Абиев А. Звездные ступени: О Герое Социалистического Труда И.Жахаеве / А.Абиев // Путь Ленина.- 1978. - 27 декабря 141. Аврутин А. Повесть Ибрая Жахаева //Казахст. правда.- 1964. - 11 сентября 142. Азходжаев О. На главном направлении: О Герое Социалистического Труда И.Жахаеве / О.Азходжаев // Путь Ленина.- 1978. - 7 октября 143. Айдаров А. В честь прославленного рисовода: В Кызылорде открыт бюст Дважды Герою Социалистического Труда И.Жахаеву // Казахст. правда.- 1976.- 19 августа 144. Айдосов А. Добрый след на земле: О дружбе между прославленными земледельцами И.Жахаевым и Ким Ман Самом / А.Айдосов // Кызылорд. вести.- 1997. - 30 июля 145. Айдосов А. Письмо Ибрая: Рисовода Ибрая Жахаева ко всем рисоводам страны / А.Айдосов // Путь Ленина.- 1966. - 18 марта 146. Айдосов А. Слово о мастере: К 100-летию со рождения Ибрая Жахаева / А.Айдосов // Путь Ленина.- 1991. – 18 мая 147. Алимжанов А. Доброго солнца тебе, пахарь!: Об Ибрае Жахаеве / А.Алимжанов // Ленинская смена.- 1965. – 6 февр. 148. Алимжанов А. Сказание о пахаре: Рассказ о рисоводе Ибрае Жахаеве / А.Алимжанов // Дружба народов.- 1965. - №8. - С.208-215; Литературная газета.- 1965. – 27 февр. 149. Алтынбеков А. Годы становления: Славный жизненный путь знатного рисовода Ибрая Жахаева / А.Алтынбеков //Путь Ленина.- 1981. - 5 июня 150. Алтынбеков А. Ибрай Жахаев - знатный рисовод: О Герое Социалистического Труда / А.Алтынбеков, Б.Боровский // Ленинский путь.- 1955. - 22 февраля 151. Алтынбеков А. Ибрай Жахаев - мастер высоких урожаев риса / А.Алтынбеков // Ленинский путь.- 1954. - 11 мая 152. Альшоразов К. Известен он и на Кубе: Ибрай Жахаев /К.Альшоразов // Путь Ленина.- 1991. - 29 августа 153. Байжанов М. Люди высокой судьбы: О дважды Герое Соц. Труда Ибрае Жахаеве и Жазылбеке Куанышбаеве /М.Байжанов // Ленинская смена.- 1980. - 9 декабря 154. Бекежанов Н. Ибрай Жахаев: О дважды Герое Соц. Труда Ибрае Жахаеве / Н.Бекежанов // Путь Ленина.-1980. - 26 марта 155. Бодыков О. Благородная задача: О Герое Соц. Труда Ибрае Жахаеве / О.Бодыков // Ленинский путь.- 1961. -7 декабря 156. Во славу труда: В Кызылорде открыт бюст Дважды Герою Социалистического Труда И.Жахаеву // Путь Ленина.- 1976. - 18 августа

110

157. Возродить традицию: Президиум обл. совета профсоюзов принял постановление поддержать обращение последователей Ибрая Жахаева ко всем труд-ся области с призывом достойно отметить столетие со дня его рождения в августе 1991 года // Путь Ленина.- 1991. - 13 июля 158. Выше знамя жахаевского движения!: Письмо последователей Ибрая Жахаева ко всем рисоводам и механизаторам области // Путь Ленина.- 1981. - 6 июня 159. Гаркушин А. В звене Ибрая Жахаева / А.Гаркушин //Казахст. правда.- 1955. 16 октября 160. Голубев Г. Большая жизнь: К 90-летию со дня рождения Героя Соц. Труда Ибрая Жахаева / Г.Голубев, К.Иманбердиев // Путь Ленина.- 1981. - 6 июня 161. Даулетов А. Ибрай Жахаев и его последователи /А.Даулетов // Народное х-во Казахстана.- 1974. - №7. - С.86-88 162. Дом хлеборобской славы: Об открытии в колхозе И.Жахаева музея истории рисосеяния // Путь Ленина.-1985. - 5 ноября 163. Дюйсеков Е. Школа большого мастера: Рисовода Ибрая Жахаева / Е.Дюйсеков // Казахст. правда.- 1970. - 21июня 164. Жакибаева М. Растить новых "Жахаевцев": Об истории рисоводства Кызылорд. обл. / М.Жакибаева //Корпорация.- 2011. - 16-31 окт.(№20). - С.6 165. Ибрай Жахаев: Некролог // Казахст. правда.- 1981. - 20 сент.; Путь Ленина.1981. - 22 сент. 166. Ибрай Жахаев и его школа // Путь Ленина.- 1966. -17 августа 167. Ибрай Жахаев: Человек столетия // Кызылорд. вести.- 1999. - 8 декабря 168. Иманбердиев К. Долог путь к полю: Очерк об Ибрае Жахаеве / К.Иманбердиев // Путь Ленина.- 1981. – 5 июня 169. Иринархов В. Чародей рисовых полей: О дважды Герое Социалистического Труда Ибрае Жахаеве / В.Иринархов //Путь Ленина.- 1966. - 16 марта 170. Казанбаева Ш. Мой первый наставник: О дважды Герое Социалистического Труда Ибрае Жахаеве / Ш.Казанбаева // Путь Ленина.- 1981. - 5 июня 171. Казанбаева Ш. Нас учил Жахаев: О дважды Герое Социалистического Труда Ибрае Жахаеве / Ш.Казанбаева // Путь Ленина.- 1981. - 21 апреля 172. Ким Сан Чер. В нем труд и творчество слились:Репортаж с торжества, посвященного 80-летию Ибрая Жахаева / Ким Сан Чер // Путь Ленина.- 1971. - 9 июня 173. Колесов И. В звене знатного рисовода Ибрая Жахаева / И.Колесов // Ленинский путь.- 1955. - 11 октября 174. Кондратюк А. Страницы замечательной жизни: К выходу книги Л.Топоркова "Звезды Ибрая" / А.Кондратюк // Путь Ленина.- 1974. - 18 июля 175. Кушко В. Живут традиции Ибрая Жахаева: О тружениках Шиелийского района / В.Кушко // Путь Ленина.- 1982. - 11 июня 176. Кыдырбекулы Б. Школа Ибрая Жахаева / Б.Кыдырбекулы, М.Мамажанов // Правда.- 1964. - 27 февраля 177. Львов А. Мобилизующая сила рекорда: О том, как начиналось в области движение последователей Ибрая Жахаева / А.Львов // Путь Ленина.- 1991. - 29 августа 178. Марышев Б. Ибрай-ага - народный академик / Б.Марышев // Ленинская смена.- 1971. - 9 июня 179. Милахин В. Жахаевское поле / В.Милахин // Путь Ленина.- 1965. - 22 октября 180. Музей академика рисовых полей: В райцентре Шиели открыт первый в Казахстане музей риса // Коре ильбо.- 2012. - 28 декабря 181. На плантациях лауреатов Сталинской премии Ким Ман Сама и Ибрая Жахаева // Казахст. правда.- 1946. – 29 июня 182. Нам Н. Рис стал экспонатом: О музее риса имени И.Жахаева / Н.Нам // Коре ильбо.- 2011. - 11нояб.(№45). - С.11 111

183. Насыров Р. Глыба: О дважды Герое Социалистического Труда Ибрае Жахаеве / Р.Насыров // Советы Казахстана.-1991. - 10 октября 184. Насыров Р. Жизнь - подвиг: К 75-летию со дня рождения И.Жахаева / Р.Насыров // Казахст. правда.- 1966. - 18 августа 185. Насыров Р. Испытание славой: Очерк о знатном рисоводе И.Жахаеве / Р.Насыров // Казахст. правда.-1967. - 12 августа 186. Насыров Р. Феномен Жахаева: Очерк о знатном рисоводе И.Жахаеве / Р.Насыров // Казахст. правда.-1988. - 19 июня 187. Новик Д. Опыт работы Ибрая Жахаева - всем колхозам / Д.Новик // Ленинский путь.- 1955. - 23 октября 188. Нурпеисов А. Выступление народного писателя Казахстана, лауреата Государственной премии СССР Абдижамила Нурпеисова на научно-практической конференции в честь Ибрая Жахаева / А.Нурпеисов // Путь Ленина.- 1991. - 3 сент. 189. Об увековечении памяти дважды Героя Социалистического Труда, лауреата Государственной Премии СССР Ибрая Жахаева: Решение исполкома Кзыл-Ординского областного Совета народных депутатов //Путь Ленина.- 1982. - 1 января 190. Омадьярулы М. Абай и Ибрай: О дважды Герое Социалистического Труда Ибрае Жахаеве / М.Омадьярулы // ЭКОкурьер.- 1995. - 6 мая. - С.4 191. Открыт памятник Ибраю Жахаеву // Кызылорд. вести. - 1996. - 18 сент. 192. Открытие памятника И.Жахаеву // Путь Ленина. - 1984. - 28 апр. 193. Посвящается академику полей: К 120-летию дважды Героя Социалистического Труда Ибрая Жахаева //Кызылорда таймс.- 2011. - 11 нояб.(№45). - С.3 194. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая 195. Ракитин Н. Ибрай Жахаев и его школа / Н.Ракитин //Путь Ленина.- 1966. - 12 август 196. Ревин А. Справедливость выбора: Фоторепортаж с празднеств, посв. 100летию со дня рождения И.Жахаева /А.Ревин // Путь Ленина.- 1991. - 3 сентября 197. Рис - фронту: Исторический материал о трудовом подвиге И.Жахаева // Путь Ленина.- 1978. - 25 июля 198. С высокой наградой, Ибрай ага!: Указ Президиума Верховного Совета СССР "О награждении Героя Социалистического Труда И.Жахаева второй Золотой медалью "Серп и молот" // Путь Ленина.- 1971. - 14 мая 199. С высоты прожитых лет: О Герое Социалистического Труда И.Жахаеве // Путь Ленина.- 1980. - 17 декабря 200. Сабиров Р. День рисовода: К 75-летию со дня рождения И.Жахаева / Р.Сабиров // Путь Ленина.- 1966.- 19 августа 201. Садыков А. Из искры - пламя: О жахаевском движении/ А.Садыков // Путь Ленина.- 1981. - 5 июня 202. Сарсенбаев О. Остров Ибрая: Повести в рассказах из жизни Ибрая Жахаева / О.Сарсенбаев; Пер. с каз. П.Костенко // Простор.- 1988. - №5. - С.11-68 203. Сатыбалдиев А. Семинар на рисовой плантации Ибрая Жахаева / А.Сатыбалдиев // Ленинский путь.- 1956. – 29 июня 204. Соломатин Ю. В родном колхозе Жахаева: колхоз "Кзыл Ту" Чиилийского района / Ю.Соломатин // Путь Ленина.-1977. - 21 сентября 205. Соломатин Ю. Паруса жахаевского движения /Ю.Соломатин // Путь Ленина.1976. - 31 марта 206. Соломатин Ю. Там, где живет Ибрай Жахаев /Ю.Соломатин // Путь Ленина.1980. - 10 октябрь 207. Тажибаев А. Золотой ключ Ибрая Жахаева / А.Тажибаев, М.Каратаев // Правда.- 1964. - 30 октября 112

208. Турсункулов К. Щедрое поле аксакала: О дважды Герое Социалистического Труда Ибрае Жахаеве / К. Турсункулов // Литературная газета.- 1976. - 25 августа 209. Тюрин А. По примеру героев: Социалистического Труда И.Жахаева и Ким Ман Сама / А.Тюрин // Ленинский путь.-1949. - 28 мая 210. Чемакин Арк. Глубокие корни: Очерк-хроника о жахаевском движении / А.Чемакин // Путь Ленина.-1980. - 19 июня 211. Черный И. Ибрай Жахаев: Очерк о Герое Социалистического Труда / И.Черный // Ленинский путь.-1949. - 10,12,14 июня 212. Черный И. Рисовод Ибрай Жахаев: Очерк о Герое Социалистического Труда / И.Черный // Казахст. правда.- 1945. - 10 июня 213. Черный И. Так зародилась творческая дружба:Переписка Ибрая Жахаева с болгарским рисоводом / И.Черный // Ленинский путь.- 1950. - 17 сентября 214. Шарапов И. Секреты рекордов Ибрая Жахаева / И.Шарапов // Сельское хозяйство Казахстана.- 1964. - №2. -С.23-27 215. Шопашев Т. На плантации Ибрая Жахаева / Т.Шопашев // Ленинский путь.1946. - 21 июня ЖУМАБЕКОВА САЛИМА (1935) Салима Жумабековна Жумабекова родилась 25 августа 1935 года в ауле Акжар Кармакшинского района. Всю жизнь прожила в поселке, который сейчас называется Турмагамбет, в Жанакорганском районе Кызылординской области. Раньше это был совхоз имени Ленина. Работала рисоводом. Учиться этому трудному делу она ездила к знаменитому земляку — Ибраю Жахаеву в Шиелийский район Кызылординской области, дважды Герою Социалистического Труда. Смотрела, как он работает и набиралась опыта. Член КПСС, была делегатом XXVI сьезда КПСС и Депутатом Верховного Совета СССР. Шесть лет возглавляла в родном селе аулсовет. Звание Героя Социалистического Труда было присвоено в 1965 году, когда она с каждого гектара получила по 106 центнеров риса. В настоящее время находится на пенсии, живет с сыном, который работает в аульной больнице фельдшером. В 2008 году, во время визита в Кызылординскую область, Нурсултан Назарбаев вручил Салиме Жумабековой (и другим женщинам-ветеранам области) ключи от новой квартиры за большой вклад в развитие сельского хозяйства Кызылординской области Награждена орденом Ленина (1965) и знаком «Мать-Героиня». Почетная гражданка Кызылординской области Литература: 216. Айдаров А. Высота Салимы: О Герое Социалистического Труда С.Жумабековой / А.Айдаров // Путь Ленина.- 1980. - 8 марта 217. Александров К. Счастье Салимы: О Герое Социалистического Труда С.Жумабековой / К.Александров // Казахст. правда.- 1980. - 13 марта 218. Алимбетов К. Почерк мастера: О Герое Социалистического Труда С.Жумабековой / К.Алимбетов, К.Жайлыбаев // Казахст. правда.- 1980. - 19 февр.;Ленинская смена.- 1980. - 19 февр. 219. Алисова Г. Материнский наказ Салимы: Во дворце студентов прошла встреча женщин разных поколений / Г.Алисова // Кызылорда таймс.- 2011. - 16 декабря 113

220. Баранова В. Распахнутого сердца не жалея //Путь Ленина. – 1982. – 8 марта 221. Бекеева И. Мать-героиня Соцтруда: О Герое Социалистического Труда С.Жумабековой / И.Бекеева //Экспресс К.- 2008. - 26 сентября. - С.7 222. Берковская Г. Разговор за дастарханом: Очерк о Герое Социалистического Труда С.Жумабековой / Г.Берковская // Казахст. правда.- 1982. - 1 января 223. Бижанов С. Мои года - мое богатство: К 70-летию Героя Соц. Труда С.Жумабековой / С.Бижанов // Кызылорд. вести.- 2005.- 23 авг. 224. Жакибаева М. Повелительница сева: О Герое Соц. труда, ветеране-рисоводе и матери-героине Салиме Жумабековой // Кызылорд. вести.- 2010.-21 сент.- С.3 225. Жумабекова С. Во имя человека: О трудовой деятельности Героя Социалистического Труда С.Жумабековой / С.Жумабекова // Путь Ленина.- 1979. 6 октября 226. Жумабекова С. Земля, что рождает героев / С.Жумабекова // Путь Ленина.1980. - 6 ноября 227. Жумабекова С. Ключи к плодородию: Герой Социалистического Труда размышляет о рациональном использовании природных богатств / С.Жумабекова //Путь Ленина.- 1986. - 25 января 228. Жумабекова С. Ответственность перед хлебом / С.Жумабекова // Путь Ленина.- 1982. - 11 сентября 229. Жумабекова С. С думой о родине / С.Жумабекова //Путь Ленина.- 1982. - 1 января 230. Канахова В.П. Стопроцентные урожаи риса Салимы Жумабековой //Зерновое хозяйство. – 1982. - №10. – С.5-6 231. Когай Л. Материнское поле. О тех кто идет впереди: О С.Жумабековой //Путь Ленина. – 1977. – 20 января 232. Ли Е. Устремленность: О Герое Социалистического Труда С.Жумабековой / Е.Ли // Путь Ленина.- 1973. – 14 декабря 233. Манабаева А. Гордость земли Сыра: К 70-летию С.Жумабековой / А.Манабаева // Кызылорд. вести.- 2010.-27 окт.- С.1 234. Марунич Н. Звезды Салимы Жумабековой: О Герое Социалистического Труда С.Жумабековой / Н.Марунич //Сельское хозяйство Казахстана.- 1980. - №8. - С.30-31 235. О присвоении звания Героя Социалистического Труда Жумабековой Салиме звеньевой совхоза им.Ленина Кармакчинского района: Указ Президиума Верховного Совета СССР // Казахст. правда.- 1980. - 4 марта 236. Русланов Р. Семейное поле: О Герое Соц. Труда С.Жумабековой //Путь Ленина. – 1981. – 22 октября 237. Сактапова Ш. Земное притяжение: О Герое Социалистического Труда С.Жумабековой / Ш.Сактапова //Кызылорд. вести.- 2002. - 9 октября ЖУСУПОВА КАЗЫНА (1938-2009) Казына Жусупова родилась в 1938 году в Жалагашском районе Кызылординской области. Трудовой путь начала в 1956 году в колхозе имени Сталина Теренозекского района (ныне аул Аккум Жалагашского района) рядовой рабочей, занималась выращиванием риса. В 1964-1968 годах, работая звеньевой рисоводческого звена, добивается высоких результатов в выращивании риса – собирает с каждого гектара по 90-100 центнеров высококачественного зерна. 114

За трудовые заслуги К.Жусупова Указом Президиума Верховного Совета СССР от 13 декабря 1972 года была удостоена звания Героя Социалистического Труда. Награждена орденом Трудового Красного Знамени, Почетной грамотой ЦК Компартии Казахстана. Избиралась членом бюро обкома партии, в 1964 году членом Центрального Комитета Компартии Казахстана. В 1968 году избиралась депутатом Верховного Совета СССР. Умерла 30 января 2009 года. Литература: 238. Жусупова Казына // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1985.- Т.5. - С.245 239. Жаманкулов А. Обласканная славой в прошлом и забытая всеми сейчас: О Герое Социалистического Труда К.Жусуповой / А.Жаманкулов // Кызылорд. вести.- 1998. - 16 сент. 240. Казына Жусупова: Некролог // Кызылорд. вести.- 2009. - 31 января ИЗТЛЕУОВ КАСЫМТАЙ (1908-1989) Изтлеуов Касымтай родился в 1908 году в Кармакшинском районе Кызылординской области. Трудовую жизнь начал в колхозе «Акбель». Окончив курсы трактористов, перешел работать в Акжарскую МТС. Участник Великой Отечественной войны. Это случилось в морозный декабрьский день 1951 года. Бригадир тракторной бригады Акжарской МТС Касымтай Изтлеуов вместе с группой механизаторов должен был доставить плуги в МТС из колхоза имени Карла Маркса. Был сильный мороз, снегопад. Механизаторы торопились: надо было во что бы то ни стало завезти плуги в МТС к вечеру, так как в такую погоду ночевать в степи нельзя. Объезжавший колонну бригадир неожиданно заметил, что у последней машины один из тросов соскочил с прицепной скобы. Он не хотел задерживать колонну и вскочил на трактор, чтобы снова натянуть трос. Но тут случилось непоправимое — Касымтай поскользнулся и упал под гусеницы... Очнувшись, Касымтай понял, что лишился обеих ног. Его охватило отчаяние. Тракторист по призванию, он не представлял себе, как будет жить без трактора. Долго Касымтай пролежал в больнице, а выписавшись, стал тренировать свое тело, учиться ходить на протезах. Он не хотел быть вне коллектива, отказываться от любимого дела. Вначале бывший тракторист научился самостоятельно ездить на лошади верхом. После этого он пришел к директору МТС и попросил дать ему любую работу. И Касымтая вновь назначили бригадиром тракторной бригады: он обладал большим многолетним опытом руководителя механизаторов. В первые дни чувствовалось настороженное отношение механизаторов к новому бригадиру. Однако он показал себя деловым, опытным, работал от зари до зари, не позволял себе ни малейшей поблажки, с открытой душой помогал молодым трактористам. И бригада полюбила мужественного человека, большого знатока своего дела. Несмотря на успехи коллектива, Касымтай не был полностью доволен собой, потому что не оставлял надежды снова сесть за рычаги трактора, как в былые времена, когда были целы его обе ноги. Вскоре он так освоил протезы, что смог уже уверенно управлять трактором. Через год Касымтай, вернувшись к любимой профессии, показал хорошие результаты и был награжден Почетной грамотой Верховного Совета Казахской ССР. 115

В 1956 году Касымтай в социалистическом соревновании трактористов хозяйства вышел победителем. Он выполнил тогда больше двух годовых норм и сэкономил 2170 килограммов горючего. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 11 января 1957 года Касымтаю Изтлеуову было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Литература: 241. Изтлеуов Касымтай // Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- С.148 242. Изтлеуов Касымтай // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.631-632 243. Бекеева И. Труд на селе всегда в почете: В ауле Акжар Кармакш. р-на сост. торж. открытие бюста известному рисоводу К.Изтлеуову / И.Бекеева //Экспресс К.- 2009. 2 дек. - С.2 244. Ставший легендой: Герою Социалистического Труда К.Изтлеуову 75 лет // Путь Ленина.- 1983. - 12 ноября ИСАЕВ АЛИ (1898-1975) Исаев Али родился в 1898 году в ауле Айдар Жанакорганского района Кызылординской области. Работал звеньевым хлопководческого звена, затем — рисоводом в колхозе «Екпенды». В 1926 году он вместе с 18 другими батраками вступил в кооперативное объединение «Байзакколь». Члены объединения сеяли пшеницу. Али работал поливальщиком. В 1930 году в Жанакорганском районе организовался колхоз «Екпенды». Али был назначен руководителем хлопководческого звена. В первые годы своего существования колхоз был беден, техники не имел, почти все работы производились вручную с помощью лошадей и волов. Не было и опыта ведения хлопководства. Однако с годами колхозники овладели «секретами» выращивания этой культуры. Спустя пять лет ее урожайность поднялась почти до 40 центнеров с гектара. За отличные показатели в работе Али Исаев был послан в 1936 году на Всесоюзную сельскохозяйственную выставку. В 1937 году правление колхоза поручило ему возглавить звено рисоводов. Первым его наставником был отец, имевший некоторый опыт рисосеяния. Вскоре и у самого Али появились ученики и последователи — Тажибай Сарсенбаев, Абдрахман Алдабергенов и другие. В октябре 1942 года Али Исаев был призван в ряды Советской Армии. На фронте он показал себя храбрым, мужественным воином. За смелость и добросовестное выполнение воинского долга был отмечен правительственными наградами и благодарностями командования. После демобилизации он вновь возглавил рисоводческое звено в родном колхозе. В это время в республике развертывалось социалистическое соревнование рисоводов, инициаторами которого были Ким Ман Сам и Ибрай Жахаев. Али становится активным участником этого движения. Он изучает методы работы прославленных рисоводов, советуется со своими товарищами и специалистами. Тщательно подготовив почву и осуществив ряд других агротехнических мероприятий, звено Исаева в 1948 году вырастило рекордный урожай риса — по 80,5 116

центнера с гектара. Президиум Верховного Совета СССР Указом от 20 мая 1949 года присвоил А. Исаеву звание Героя Социалистического Труда. В 1952—1953 годах он обучался на трехлетних агрономических курсах по подготовке мастеров сельского хозяйства, затем еще семь лет продолжал работать в колхозе, неизменно получая высокие урожаи риса. За самоотверженный труд правительство дважды награждает его орденом Ленина. В 1961 году Исаев ушел на пенсию. Умер в 1975 году. Литература: 245. Иманғалиев С. Исаев Али // Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері =Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- С.74 246. Исаев Али // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. – С.633-634 247. Исаев Али: Портрет Героя Социалистического Труда, рисовода из к/за Екпенды Яны-Курганского р-на //Ленинский путь.- 1949. - 22 июля 248. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР//Ленинский путь. – 1949. – 24 мая КАЗАНБАЕВА ШЫРЫНКУЛЬ (1920) Казанбаева Шырынкуль родилась в 1920 году в колхозе «Коммунизм» Шиилийского района Кызылординской области. Трудовую деятельность начала в 1938 году в колхозе «Коммунизм». В 1944—1946 годах работала трактористкой, с 1946 года руководила рисоводческим звеном того же колхоза. В настоящее время — на пенсии. В числе первых женщин области Шырынкуль Казанбаева села за рычаги трактора. Этого требовали тяжелые обстоятельства Великой Отечественной войны 1941 — 1945 годов. В 1946 году Шырынкуль перешла в рисоводство и сразу добилась отличных результатов, получив по 60 центнеров риса с каждого гектара. Используя богатейший опыт Ибрая Жахаева и достижения современной науки и техники, Шырынкуль стала получать высокие урожаи риса. В 1972 году она обратилась с призывом ко всем женщинам и девушкам области овладеть специальностями механизаторов. Второй год девятой пятилетки был для Шырынкуль счастливым. С площади 25 гектаров она получила по 129 центнеров белого зерна с гектара, что было рекордом урожайности этой культуры. За большие успехи, достигнутые в увеличении производства и продажи государству риса, проявленную трудовую доблесть на уборке урожая Указом Президиума Верховного Совета СССР от 13 декабря 1972 года Казанбаевой Шырынкуль присвоено звание Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и Золотой медали «Серп и Молот». Шырынкуль Казанбаева постоянно делится своим опытом с молодыми рисоводами, является их наставником. Награждена значком ВЦСПС и ЦК ВЛКСМ «Наставник молодежи». Активно участвовала в общественной жизни. Избиралась депутатом аульного и Кызылординского областного Советов народных депутатов. Награждена двумя орденами Ленина, орденами «Знак Почета», Трудовой Славы II и III степени, медалями СССР.

117

Литература: 249. Казанбаева Шырынкуль // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.Алма-Ата, 1985.- Т.5. - С.237-238 250. Бекмуратов С. Когда рядом наставник: О Герое Соц. Труда Шырынкуль Казанбаевой / С. Бекмуратов // Путь Ленина.- 1977. - 7 декабря 251. Ибрашев М. В тылу как в бою: О Герое Соц. Труда Шырынкуль Казанбаевой / М.Ибрашев // Кызылорд. вести.- 2011. - 7 мая 252. Ильичев А. Хозяйка Ульгули: О Ш.Казанбаевой //Казахст. правда. – 1972. – 31 окт. 253. Казанбаева Ш. Мой первый наставник: О дважды Герое Социалистического Труда Ибрае Жахаеве / Ш.Казанбаева // Путь Ленина.- 1981. - 5 июня 254. Казанбаева Ш. Нас учил Жахаев: О дважды Герое Социалистического Труда Ибрае Жахаеве / Ш.Казанбаева // Путь Ленина.- 1981. - 21 апреля 255. Казанбаева Ш. Слово сдержали //Путь Ленина.- 1977. - 6 октября 256. Казанбаева Ш. С высоты века: Ш. Казанбаева - Герой Соц. Труда, почетный гражданин Шиелийского района / Ш.Казанбаева // Кызылорд. вести.- 2010.-19 ноября 257. Казанбаева Ш, С помощью техники: Герой Соц. Труда об использовании техники на полях //Сельская жизнь. – 1974. – 13 февр. 258. Малинка П., Ильичев А. Твердый сплав: О Героях Соц. Труда рисоводах колхоза «Коммунизм» Ш.Казанбаевой и У.Алтайбаевой //Казахст. правда. – 1973. – 26 января 259. Серикбаев Ш. Хозяйка земли: О Герое Соц. Труда Шырынкуль Казанбаевой / Ш.Серикбаев // Путь Ленина.-1975. - 21 июня 260. Соломатин Ю. Высокая должность: О Герое Соц. Труда Шырынкуль Казанбаевой / Ю.Соломатин // Путь Ленина.-1978. - 13 мая 261. Соломатин Ю. Дорогой учителя: О Герое Соц. Труда Шырынкуль Казанбаевой / Ю.Соломатин // Путь Ленина.- 1972. - 19 сент. 262. Цой В. Ее высота: О Герое Соц. Труда Шырынкуль Казанбаевой / В.Цой // Правда.- 1972. - 10 нояб. КАЗАНКАПОВ УТЕГЕН (1892) Казанкапов Утеген — старший табунщик колхоза «Октябрь» Аральского района, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июля 1948 года. Литература: 263. Казанкапов Утеген // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.711 КАЙРУЛЛАЕВ АДИЛБЕК (1938-2000) Кайруллаев Адильбек родился в 1938 году в совхозе имени Ленина (ныне ауыл имени Т.Комекбаева) Кармакшинского района в семье колхозника. После окончания средней школы в 1953 году стал работать в родном совхозе. С 1964 года работал старшим чабаном в совхозе «Жана-Кала». Кайруллаев Адильбек пришел в совхоз после окончания десятилетки с твердым желанием быть чабаном: влекла романтичность этой профессии. Ему доверили отару. У Адильбека 118

пока не было практического опыта, но были знания, приобретенные в школе, напористость и чувство долга перед обществом. С первых дней работы он старался во что бы то ни стало оправдать доверие. Он изучал лучший опыт передовых чабанов и не расставался с книгой. И добился, что в его отаре не менее половины овец ягнились двойнями. Адильбек сдает государству до 85 процентов каракулевых смушек первым сортом, настригает с овцы в среднем по 3 килограмма шерсти. И это на трудной кызылординской целине, во вновь созданном хозяйстве «Жана-Кала», где мало источников воды, а пастбища быстро выгорают. В 1964 году в связи с укрупнением хозяйства совхоз имени Ленина вошел в состав нового совхоза. За высокие производственные показатели в 1963 году он был награжден грамотой Верховного Совета Казахской ССР, а в 1966 году ему было присвоено звание Героя Социалистического Труда. А.Кайруллаев с честью носит это высокое звание. Он успешно провел зимовку скота в 1966/67 году: от каждой сотни овцематок его отары было получено и сохранено по 166 ягнят. В 1965 году он был избран депутатом областного Совета депутатов трудящихся. В 1966 году он был делегатом на XV съезде ЛКСМ Казахстана. В 1966 году А.Кайруллаев вступил в члены КПСС. Умер в 2000 году. Литература: 264. Кайруллаев Адильбек // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.635-636 КАЛДЫБАЕВ МАМАН (1879-1959) Калдыбаев Маман родился в 1879 году в Шиилийском районе Кызылординской области. Работал в колхозе «Ульгули» председателем и звеньевым хлопководческого звена. С 1941 года руководил звеном рисоводов в колхозе «Коммунизм». Когда в Шиилийском районе стали организовываться колхозы, М.Калдыбаеву шел уже шестой десяток. В 1929 году он одним из первых становится членом сельхозартели «Ульгули» («Образец») и фактически первым ее председателем. Первые годы коллективизации были очень трудными для строительства колхозов не только в Казахстане. Враги Советской власти избивали и убивали активистов колхозного движения, поджигали общественные склады, распускали провокационные слухи. В сельхозартели «Ульгули» положение осложнялось еще и тем, что здесь почти не было грамотных людей. Лишь много месяцев спустя, когда из города по постановлению ЦК партии в колхоз прибыли коммунисты-рабочие, дела постепенно пошли в гору. Экономика хозяйства стала укрепляться. В 1934—1935 годы основной отраслью хозяйства колхоза становится выращивание хлопка. М.Калдыбаева назначают звеньевым одного из хлопководческих звеньев. С первых же дней работы он показал себя хорошим организатором. Затем в 1940 году, когда колхоз «Ульгули» по рекомендации сельскохозяйственных органов, занялся возделыванием новой культуры — риса, Маман становится звеньевым рисоводческого звена. В годы Великой Отечественной войны он возглавил в Кызылординской области движение стариков-одногектарников. Сущность этого движения заключалась в том, что 119

каждый его участник брал на себя обязательство вырастить на закрепленном за ним гектаре земли высокий урожай риса. Многие одногектарники, в том числе и Маман, добились замечательных результатов. На них стали равняться остальные колхозники. В 1944 году он возглавил в колхозе высокоурожайное звено и в течение почти 15 лет добивался хороших результатов. Особенно высокий урожай получило его звено в 1948 году. На закрепленных за ним 6 гектарах было выращено по 92 центнера риса и на остальных 14 гектарах — по 42 центнера. За достижение рекордного урожая риса Президиум Верховного Совета СССР Указом от 20 мая 1949 года присвоил Маману Калдыбаеву звание Героя Социалистического Труда. Умер в 1959 году. Литература: 265. Калдыбаев М. Больше удобрений посевам //Ленинский путь. – 1949. – 26 июня 266. Калдыбаев Маман // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.637-638 267.Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР//Ленинский путь. – 1949. – 24 мая 268. Шопашев Т. Рисовод Маман Калдыбаев //Ленинский путь. – 1950. – 8 декабря

КАН ВЛАДИМИР АНДРЕЕВИЧ (1908) Кан Владимир Андреевич родился в 1908 году в селе Красное Посельского района Приморского края в семье крестьянинабедняка. В 1930 году он вступил в колхоз «Свободный труд», где работал бригадиром полеводческой бригады. С 1937 года — бригадир полеводческой бригады сельхозартели «Гигант» Шиилийского района Кызылординской области. Владимир Андреевич — один из двенадцати первых Героев Социалистического Труда крупнейшего в Шиилийском районе колхоза «Гигант». Этого высокого звания он удостоен за получение в 1949 году рекордного урожая риса— по 84,5 центнера на площади 20,5 гектара. Судьба юноши из далекого дальневосточного села характерна для многих корейских ребят, родившихся незадолго до Великого Октября. Володя рос в бедной крестьянской семье и, едва закончив три класса школы, вынужден был пойти на заработки. До двадцати двух лет работал по найму, а с 1930 года стал членом колхоза «Свободный труд». В 1937 году В.А.Кан переехал жить в Шиилийский район Кызылординской области. Здесь вступил в сельхозартель «Гигант». За прошедшее с тех пор время этот колхоз превратился в крупнейшее высокомеханизированное многоотраслевое хозяйство, но главную роль тут играет рисоводство. «Гигант» — один из основных производителей риса в стране. В 1949 году, например, он вырастил урожай этой культуры на сотнях гектарах в среднем по 46 центнеров. Такого успеха колхоз добился благодаря рациональному использованию машин, строгому соблюдению правил агротехники, неустанному труду всех членов сельхозартели и, в первую очередь, таких, как бригадиры рисоводческих бригад В.А.Кан, К.И.Нигай, Пан Мун Гук, Р.Хан и другие. 120

Литература: 269. Кан Владимир Андреевич // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.639-640 270. Герои Социалистического Труда – колхозники сельхозартели «Гигант», Чиилийского района: Хан В., Нигай К., Пак Ди Хен, Тен Дюн Гир, Хан Р. Фотографии героев //Ленинский путь. – 1950. – 9 августа 271. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня КЕНЖЕБАЕВ ЖУСИП Кенжебаев Жусуп — старший табунщик бывшего колхоза имени Сталина Аральского района, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июля 1948 года. Литература: 272. Кенжебаев Жусуп // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.711 КЕРЕЙТБАЕВ ДЮСЕМБАЙ (1885-1965) Керейтбаев Дюсембай родился в 1885 году в Терен-Узякском районе Кызылординской области. С 1929 года член колхоза «Кзылдехкан»— ныне совхоз имени XXI партсъезда. В колхозе работал вначале поливальщикам, затем — звеньевым рисоводческого звена. Дюсембай Керейтбаев начал трудиться в колхозе «Кзыл дехкан» со дня его организации. Несколько лет был рядовым колхозником. Инициативный, вдумчивый, старательный, он не раз отмечался денежными премиями и благодарностями правления колхоза. С 1936 по 1941 год Дюсембай работает мирабомполивальщиком. Труд поливальщика в рисосеющем колхозе очень ответственен. Надо знать, когда, куда и сколько направить воды, следить за тем, чтобы она не уходила из одних чеков в другие, поддерживать определенный ее уровень. Д.Керейтбаев умело выполнял свои обязанности, одновременно учился агротехнике возделывания риса. В 1941 году его назначают звеньевым рисоводческого звена и почти сразу же он получает рекордные урожаи риса. Так, в 1942 году звено Дюсембая вырастило на 10 гектарах в среднем по 56 центнеров риса, в 1943 году на 8 гектарах—по 61 центнеру (эти 8 гектаров в дальнейшем и были закреплены за Д. Керейтбаевым), в 1944 году урожай риса на его участке составил в среднем по 54 центнера с гектара, в 1945 году — по 72, а в 1946 году — по 75 центнеров. Правительство высоко оценило успехи талантливого рисовода. В 1945 году оно награждает его орденом Трудового Красного Знамени. Спустя три года за получение в 1948 году рекордного урожая риса — по 91,6 центнера с гектара Президиум Верховного 121

Совета СССР Указом от 20 мая 1949 года присваивает Дюсембаю Керейтбаеву звание Героя Социалистического Труда. Далеко за пределами Терень-Узякского района было известно в те годы имя Д.Керейтбаева. Многие рисоводы специально ездили в колхоз «Кзыл дехкан», чтобы послушать его лекции, изучить его замечательный опыт. Большой специалист в области рисоводства, коммунист, патриот, он в годы Великой Отечественной войны сдал на танковую колонну 145 тысяч рублей из личных сбережений. Колхозники дважды — в 1950 и 1952 годах избирали его депутатом областного Совета депутатов трудящихся. Только несчастный случай, в результате которого Дюсембай лишился зрения, заставил его уйти в 1952 году на пенсию. Умер в 1965 году. Литература: 273. Керейтбаев Дюсембай // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.641-642 274. Керейтбаев Дюсембай: Фото и краткие сведения о Герое Соц. Труда //Ленинский путь. – 1949. – 25 июня 275. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР//Ленинский путь. – 1949. – 24 мая КИМ ИК СЕ (1894) Ким Ик Се родился в 1894 году. Работать начал в 1916 году батраком. В 1929 году вступил в колхоз, где вскоре стал поливальщиком рисовых плантаций. С 1939 по 1960 год — звеньевой колхоза «Авангард» Шиилийского района Кызылординской области. Более сорока лет жизни отдал Ким Ик Се нелегкому труду рисовода. Сын безземельного крестьянина-бедняка, гонимый нуждой, он в 1916 году приехал на Дальний Восток и здесь стал работать батраком у кулака. Вступив в 1929 году в колхоз, Ким Ик Се честно трудится на благо Родины. В 1939 году он приезжает в колхоз «Авангард» и продолжает работать звеньевым рисовых полей. Замечательный мастер рисовод Ким Ик Се пользовался большой популярностью среди молодежи. Многие учились у него получению высоких урожаев. За добросовестное отношение к труду, стремление передать свои знания другим Ким Ик Се много раз премировался. В 1948 году он получил выдающийся урожай риса — по 82 центнера с каждого из 10 гектаров закрепленных за звеном. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года Ким Ик Се было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Немало сил и своих знаний и опыта вложил рисовод в дело воспитания молодежи к сельскохозяйственному труду, бережного и заботливого отношения к земле. Его последователи упорно трудятся над увеличением производства риса в стране. Литература: 276. Ким Ик Се // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.643-644 122

277. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР//Ленинский путь. – 1949. – 24 мая КИМ МАН САМ (1883) Ким Ман Сам родился в 1883 году в Уссурийском уезде Дальневосточного края. С 1937 по 60-е годы жил и работал в колхозе «Авангард» Шиилийского района Кызылординской области. Ким Ман Сам является инициатором соревнования за достижение рекордных урожаев риса в Казахстане. Этот человек известен далеко за пределами республики. В трудном военном 1942 году он получил с каждого гектара на участке площадью в 5 гектаров по 150 центнеров риса. Это был мировой рекорд. Но и такой урожай не удовлетворял пытливого рисовода, отличавшегося редким трудолюбием. Он упорно искал пути к повышению урожайности: пробовал различные семена, улучшал агротехнику, совершенствовал оросительную систему. Таким образом он доказал, что при существующих условиях можно заставить землю давать урожай в несколько раз больше привычного. И его замечательный пример вдохновил многих рисоводов страны. В этом его большая заслуга перед обществом. В 1941 году Ким Ман Сам был награжден орденом «Знак Почета» в честь 20-летия Казахской ССР. Во время Великой Отечественной войны передовой рисовод возглавил шесть колхозных звеньев, которые под его руководством ежегодно стали получать высокие урожаи. Война накладывала на каждого советского человека особую ответственность. Ким Ман Сам не только своим самоотверженным трудом вносил большой вклад в победу над врагом, в 1942 году из своих личных сбережений он внес 105 тысяч рублей на строительство танковой колонны «Кызылординский колхозник». Ким Ман Сам не ограничивался передачей своего опыта только членам руководимых им звеньев, он заботился также о получении высоких урожаев риса на всей площади своего колхоза. Он лично руководил подбором семян риса для колхозных полей, что имело большое значение для урожайности. Много сделал он и передавая свой опыт другим колхозам области, побывал почти во всех рисосеющих хозяйствах, выступал на конференции научных сотрудников Казахского филиала Всесоюзной Академии сельскохозяйственных наук имени Ленина, был участником ВДНХ СССР. В 1944 и последующих годах Ким Ман Сам получал устойчивые высокие урожаи, доказав, что одним из решающих условий успеха в рисоводстве является добросовестный уход за посевами, включающий в себя целый комплекс мероприятий: своевременное и правильное затопление рисовых полей, поддержание определенного водного режима в чеках, своевременная очистка посевов от сорняков, умелое применение минеральных удобрений. В 1945 и 1946 годах он был дважды награжден орденом Трудового Красного Знамени. На следующий год ему была присуждена Государственная премия за внедрение передовых приемов агротехники. В 1947 году знатный рисовод страны был удостоен звания Героя Социалистического Труда.

123

Литература: 278. Жахаев И. Второе рождение: Есть краткие сведение о Ким Ман Саме //Торжество идей Октября в Казахстане. 1917-1977 /Сост.: Абдрашитов Х.Ш., Владимиров В.В.- Алма-Ата: Казахстан, 1977.- С.420 279. Иманғалиев С. Ким Ман Сам // Иманғалиев С., Қыстаубаева З. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды.- Алматы,2009.- С.79 280. Ким Ман Сам // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.645-646 281. Айдосов А. Добрый след на земле: О дружбе между прославленными земледельцами И.Жахаевым и Ким Ман Самом / А.Айдосов // Кызылорд. вести.- 1997. 30 июля 282. Вотановский С. Ким Ман Сам: Об опыте лучшего рисовода к-за "Авангард" Ким Ман Сам / С.Вотановский // Ленинский путь.- 1946. - 25 августа 283. Ким Ман Сам. 1000 пудов риса с гектара: Из опыта выращивания / Ким Ман Сам // Ленинский путь.- 1942. - 23 августа 284. Ким Ман Сам. За 1000 пудов риса с гектара: Из опыта выращивания / Ким Ман Сам // Ленинский путь.- 1943. - 22 августа 285. Ким Ман Сам. За урожай риса, дойтойный великой задачи разгрома врага: Из опыта выращивания / Ким Ман Сам // Ленинский путь.- 1944. - 12 апреля 286. На плантациях лауреатов Сталинской премии Ким Ман Сама и Ибрая Жахаева // Казахст. правда.- 1946. – 29 июня 287. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР//Ленинский путь. – 1949. – 24 мая 288. Рисовод Ким Ман Сам - делегат на Вторую конференцию сторонников мира // Ленинский путь.- 1950. - 7 октября 289. Тюрин А. По примеру героев: Социалистического Труда И.Жахаева и Ким Ман Сама / А.Тюрин // Ленинский путь.- 1949. - 28 мая 290. Хан В. Помогла дружба: Ким Ман Сам - один из зачинателей движения за высокие урожаи риса / В.Хан //Путь Ленина.- 1991. - 29 августа 291. Черный И. Ким Ман Сам и его ученики / И.Черный //Казахст. правда.- 1945. 4 февраля 292. Черный И. Рисовод Ким Ман Сам и его последователи / И.Черный // Казахст. правда.- 1943. - 12 сентября КИМ ХАК ГЮ Ким Хак Гю — колхозник колхоза «Гигант» Шиилийского района, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1950 года. Литература: 293. Ким Хак Гю // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.711 294. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня

124

КИМ ХАН ГУ Ким Хан Гу — звеньевой колхоза «Авангард» Шиилийского района, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года. Литература: 295. Ким Хан Гу // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.711 296. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая КИМ ХИ ХАК (1908-1978) Ким Хи Хак родился в 1908 году. С 1941 года работал поливальщиком в колхозе «Путь Октября» Джалагашского района Кызылординской области. Затем в 1945—1958 годах — звеньевым по выращиванию риса в колхозе «Большевик» Шиилийского района. С 1959 года — звеньевой колхоза «III Интернационал» Кармакшинского района. Работая на рисовых плантациях звеньевым в колхозе «Большевик» Шиилийского района, он ежегодно при одинаковых условиях получал лучшие в хозяйстве урожаи. Особенно порадовало колхозников его звено в 1949 году. С площади 5,1 гектара оно собрало в среднем по 80 центнеров риса. За этот выдающийся успех Указом Президиума Верховного Совета СССР от 25 июня 1950 года Ким Хи Хак был удостоен звания Героя Социалистического Труда. В 1951 году его редкое трудолюбие снова отмечено медалью «За трудовую доблесть». Бессменный участник ВДНХ СССР, он в 1964 и 1966 годах удостаивается серебряной и бронзовой медалей ВДНХ СССР, его имя заносится в Золотую книгу почета Казахской ССР. 1966 год принес прославленному рисоводу новую награду — орден «Знак Почета». Свое замечательное мастерство Ким Хи Хак щедро передавал другим, постоянно проводил занятия с молодежью по внедрению в рисоводство достижений науки и передового опыта. Неоднократно избирался депутатом районного и аульного Советов депутатов трудящихся. Литература: 297. Ким Хи Хак // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.647-648 297 (а). Ким Хи Хак: Некролог //Путь Ленина. – 1978. – 25 апреля 298. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня

125

КИМ ХОН БИН Ким Хон Вин — председатель колхоза «Авангард» Шиилийского района, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года. Литература: 299. Ким Хон Бин. В сжатые сроки, без потерь уберем урожай //Ленинский путь. – 1949. – 26 июня 300. Ким Хон Бин // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.711 301. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая КИМ ЧАН ДЕН (1897-1962) Ким Чан Ден родился в 1897 году в Северной Корее. В 1900 году его родители переехали в рыбацкий поселок близ Владивостока, где его отец, а затем и сам Чан Ден занимались рыболовством. После переезда в Кызылординскую область стал рисоводом в колхозе «Авангард» Шиилийского района. Работал звеньевым рисоводческого звена до 1959 года. За его трудовые достижения по возделыванию риса Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года Ким Чан Дену было присвоено звание Героя Социалистического Труда. За высокие показатели в производстве риса и кукурузы он неоднократно удостаивался права участвовать на ВДНХ СССР, на сельскохозяйственных выставках Кызылординской области. Его вклад в дело подъема сельскохозяйственного производства отмечен дипломами и памятными медалями. В 1959 году Ким Чан Ден ушел на пенсию. Но находясь на заслуженном многолетним трудом отдыхе, он не сидел сложа руки, щедро делился своим богатейшим опытом с молодежью. Его зоркий глаз большого мастера помогал выявлять недостатки в работе отдельных рисоводческих звеньев и оперативно их устранять. Умер в 1962 году. Литература: 302. Ким Чан Ден //Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.649-650. 303. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая

126

КИМ ЧУН МАН (1898) Ким Чун Ман родился в семье крестьянина-бедняка в 1898 году в местечке Хагунак, которое находится в Северной Корее. Вначале он работал пчеловодом в колхозе «Красный Авангард» Ольгинского района Приморского края, с 1937 года — пчеловодом, затем звеньевым рисоводческого звена в колхозе «Гигант» Шиилийского района Кызылординской области. Когда в деревне Керимдон, где он жил в это время, организовался колхоз, Ким Чун Ман сразу вступил в него, а после переезда в деревню Горкаменка — стал членом колхоза «Красный Авангард». Любимым занятием молодого колхозника становится пчеловодство. В 1937 году Ким Чун Ман вступил в колхоз «Гигант» Шиилийского района Кызылординской области, где снова, как и на Дальнем Востоке, продолжает заниматься полюбившимся ему делом — пчеловодством. Добрую славу завоевал пасечник. Он внимательно изучал жизнь пчелиных семей, следил за состоянием цветения медоносов, вовремя проводил перекочевку пчел. Благодаря стараниям пчеловода колхоз получал ежегодно десятки пудов душистого меда. В годы Великой Отечественной войны медом, полученным из ульев колхоза «Гигант», были спасены тысячи раненых красноармейцев и больных граждан. В 1945 году колхоз «Гигант» значительно расширил посевы риса. Коммунист Ким Чун Ман решил, что его место на этом решающем участке производства, и становится звеньевым рисоводческого звена. Он аккуратно выполняет рекомендации агронома, учится у знатных рисоводов Ким Ман Сама и Ибрая Жахаева. Проходит несколько лет и вот — блестящий результат: в 1949 году его звено собрало на площади 6,5 гектара рекордный урожай — в среднем по 83 центнера риса. За это достижение Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1950 года Ким Чун Ману было присвоено звание Героя Социалистического Труда. В 1950 году Ким Чун Ман заболел, но по мере возможности продолжал трудиться в колхозе до 1960 года, затем ушел на заслуженный отдых. Литература: 304. Ким Чун Ман // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.651-652 305. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня КОКИЕВ НАРТАЙ (1901-1972) Кокиев Нартай родился в 1901 году в одном из аулов Кызылординской области. Одним из первых вступил в сельскохозяйственную артель «Ульгули» (колхоз «Коммунизм»). В годы Великой Отечественной войны служил в трудовой армии. После демобилизации вернулся в родной колхоз, где работал старшим чабаном. Кокиев Нартай — заслуженный мастер социалистического животноводства Казахской ССР. Его хорошо знают овцеводы 127

республики. Плечистый, крепкий от природы, застенчивый и очень простой — таким его видели на трибунах республиканских и областных совещаний, на ВДНХ СССР, неоднократным участником которой он был. В течение многих лет его отара приносила большой доход колхозу. Неизменно он добивался высокого выхода молодняка, первосортных каракульских смушек и мяса. Мастерство Кокиева заинтересовало специалистов и его пригласили участвовать в работе ВДНХ СССР весной и летом 1957 года. За представленные образцы овец из его отары Нартай был награжден Главным комитетом ВДНХ Большой серебряной медалью и Министерством сельского хозяйства СССР — значком «Отличник социалистического соревнования в сельском хозяйстве». Окрыленным вернулся из Москвы Кокиев, трудился с еще большим упорством и вдохновением. И победил в соревновании овцеводов Кызылординской области, намного перевыполнив свои обязательства, получив 160 ягнят от каждых 100 овцематок в 1959 году. Вот таблица его неизменных побед за несколько лет: в 1961 году он вырастил 189 ягнят от каждых 100 овцематок, в 1962—181 ягненка, 1963—164 (год был неблагоприятным), в 1964—176, в 1965—205 и в 1966—207 ягнят. Родина высоко оценила трудовой подвиг кызылординского чабана: в 1958 году он был награжден орденом Трудового Красного Знамени, а в 1963 году занесен в Золотую Книгу почета Казахской Советской Социалистической Республики. В январе 1966 года Кокиев Нартай был опять приглашен принять участие в работе ВДНХ страны и был награжден Золотой медалью за успехи в народном хозяйстве. 22 марта 1966 года Указом Президиума Верховного Совета СССР Кокиеву Нартаю было присвоено высокое звание Героя Социалистического Труда. Был делегатом XXIII съезда КПСС. Неоднократно его избирали членом Чиилийского районного комитета партии и депутатом райсовета депутатов трудящихся. К нему за советом приезжали молодые овцеводы из других хозяйств. Он руководил районной школой передового опыта. Слушателям этой школы он рассказывал об особенностях пастьбы овец в долине Сыр-Дарьи, песках Кзылкумской пустыни и в отрогах хребта Каратау, знакомил их со своим многолетним опытом. Литература: 306. Кокиев Нартай // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.653-654 307. Серикбаев Ш. Хозяин Кара-Тау //Путь Ленина. – 1966. – 7 мая КУРЫМБЕКОВ СЕРДАЛЫ (1888-1948) Курымбеков Сердалы — старший табунщик колхоза «ТалдыСу» Жанакорганского района, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июля 1948 года. Литература: 308. Куримбеков Сердали // Герои Социалистического Труда казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.712

128

ЛЕПЕСОВ АЛМУРАТ (1881-1966) Лепесов Алмурат родился в 1881 году в ауле Камбаш Аральского района Кызылординской области. Работал полеводом, табунщиком и чабаном в колхозах «Акбай» и «XX лет Казахстана», затем в Каракумском овцеводческом совхозе. С ранних лет Алмурат трудился на баев выпасая их скот. В 1918 году он уходит в Аральск, где устраивается грузчиком на железной дороге. Там, в городе и на станции впервые знакомится с азбукой, учится читать и писать, энергично участвует в восстановлении народного хозяйства, разрушенного гражданской войной. Но бывшего крестьянина Алмурата тянет к земле, он возвращается в родной аул и в 1933 году становится колхозником сельхозартели «Акбай», где работает до 1941 года. Затем А.Лепесов перешел в колхоз «XX лет Казахстана». Правление поручило ему табун лошадей, и Алмурат с головой ушел в новое дело. Он делал все, чтобы улучшить их породность, заботился о кормах, о сохранении поголовья, растил коней для Красной Армии. Однако годы брали свое. В 1944 году Алмурата по его просьбе перевели на овцеводческую ферму, и вскоре он стал лучшим чабаном колхоза. Его овцы всегда давали самый большой приплод. У него учились чабанскому делу молодые овцеводы колхоза С.Жансугуров, С.Сакиев, А.Жарикеев и другие. 1947 год был для него особым. От 433 курдючных маток ему удалось получить и вырастить 575 ягнят. Президиум Верховного Совета СССР Указом от 23 июля 1948 года присвоил Алмурату Лепесову звание Героя Социалистического Труда. Еще около 10 лет работал он в колхозе, а когда тот был преобразован в Каракумский овцеводческий совхоз, стал старшим чабаном совхозной отары. Лишь в 1959 году А.Лепесов ушел на пенсию. Умер в 1966 году. Литература: 309. Лепесов Алмурат // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.655-656 ЛИ БЕН СЕР (1899) Ли Бен Сер родился в 1899 году. Трудовую деятельность начал в 1916 году чернорабочим на железной дороге в Семипалатинске. С 1921 по 1923 год служил в рядах Красной Армии. Затем в 1923 году был организатором сельскохозяйственного товарищества в Шкотовском районе Приморского края. В 1929—1932 годах — председатель колхоза «Ленинский путь» Шиилийского района Кызылординской области, затем с 1938 по 1958 год работает звеньевым в колхозе «Авангард». Применяя новую агротехнику, умело сочетая ее с приобретенным опытом, он становится одним из лучших рисоводов Кызылординской области. Зная, что высокая культура рисосеяния определяется прежде всего хорошо организованным орошением и правильной эксплуатацией оросительной сети он сумел выработать на этом важном участке стройную систему новаторских приемов труда, гарантирующих получение необыкновенно высоких урожаев. 129

20 мая 1949 года самый счастливый и памятный день для Ли Бен Сера — тогда он был удостоен высокой правительственной награды — ордена Ленина и Золотой медали «Серп и Молот».Звание Героя Социалистического Труда ему присвоено Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года за исключительные заслуги перед государством, выразившиеся в получении высокого урожая риса — по 82 центнера с каждого из семи закрепленных за его звеном гектаров. С 1959 года — на пенсии. Литература: 310. Ли Бен Сер // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.657-658 311. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая ЛИ ЕН ГУ Ли Ен Гу — колхозник колхоза «Большевик» Шиилийского района, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июля 1950 года. Литература: 312. Ли Ен Гу // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.712 313. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня ЛИ ЕН ГЫН (1903) Ли Ен Гын родился в 1903 году в селе Таудими Сучанского района Приморского края. Работал в колхозе «Авангард» Бикинского района Хабаровского края, затем в колхозе «Авангард» Шиилийского района Кызылординской области, где исполнял должность бригадира рисосеющей бригады. Ли Ен Гын с пятнадцати лет стал помогать по хозяйству отцу: корчевал лес, сеял пшеницу, пас скот. В 1929 году в селе Красный Перевал Бикинского района организовался колхоз «Авангард». Ли Ен Гын становится его членом. В 1937 году он приехал в Казахстан, где стал работать бригадиром одной из рисоводческих бригад колхоза «Авангард» Шиилийского района Кызылординской области. Бессменно руководя бригадой в течение 18-ти лет, Ли Ен Гын превосходно овладел сложным искусством рисосеяния. Особое внимание он уделял поливу, справедливо считая, что для получения высокого урожая риса поливная вода имеет решающее значение. На участках, где почва была засолена, он добивался проточности воды, смывая таким образом часть солей с почвы. Злейший враг риса — сорняки. Поэтому он в самом начале их развития поддерживал в чеках высокий уровень воды, отчего многие карантинные сорняки быстро погибали. Благодаря этим и другим агротехническим приемам, Ли Ен Гын неизменно добивался хороших результатов. В ноябре 1940 года, в связи с 20-летием Казахской ССР, Президиум Верховного Совета КазССР отметил честный труд Ли Ен Гы-на Почетной грамотой. 130

В 1948 году его бригада с площади 20 гектаров получила в среднем по 100,5 центнера риса. За этот выдающийся успех Президиум Верховного Совета СССР Указом от 20 мая 1949 года присвоил Ли Ен Гыну звание Героя Социалистического Труда. В 1955 году он вместе с семьей переезжает в Сайрамский район Чимкентской области, где вступает в члены колхоза «Ленинизм». Спустя восемь лет на базе этого колхоза создается совхоз имени Навои. С 1964 года —рабочий совхоза им. Навои. Литература: 314. Ли Ен Гын // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.659-660 315. Ли Ен Гын: Фото и краткие сведения о Герое Соц. Труда//Ленинский путь. – 1949. – 19 августа 316. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая МАКАНОВ ДУЙСЕМБАЙ (1909) Маканов Дюсембай родился в 1909 году в селе Егинды на территории Целиноградского района Целиноградской области. В 1928 году вступил в колхоз. 1936—1942 годы работал в Октябрьском овцесовхозе Алма-Атинской области на руководящих должностях. Участник Великой Отечественной войны. С 1945 года работал заместителем директора, затем директором Казалинского овцесовхоза Кызылординской области. Демобилизовавшись из Советской Армии в конце 1945 года, Маканов снова вернулся в Октябрьский совхоз Алма-Атинской области и стал работать заместителем директора, а с августа 1946 года был назначен директором. В 1948 году Дюсембай Маканов был направлен директором в отстающий Казалинский овцесовхоз Кызылординской области. За 13 лет руководства Казалинским совхозом Д.Маканов сумел вывести слабое хозяйство в число крупных образцовых хозяйств области. Большое внимание было уделено благоустройству поселка: построены стандартные жилые дома, клуб, стационарная киноустановка, библиотека, средняя школа, сельская больница, баня, электростанция и мощный радиоузел. Построены типовые скотопомещения и другие производственные объекты. В результате таких мероприятий совхоз быстро стал набирать силу. Хозяйство становилось устойчиво рентабельным. Государственные планы по всем показателям перевыполнялись, настриг шерсти с одной овцы в среднем составлял 4,8 килограмма. Труд директора был высоко оценен. В 1958 году Дюсембаю Маканову было присвоено звание Героя Социалистического Труда. В 1959 году Казалинский совхоз был отнесен к группе племсовхозов по итогам многолетней научной работы по разведению приаральских тонкорунных овец. Племенной совхоз ежегодно отправлял сотни породистых производителей в колхозы и совхозы республики. Избирался трудящимися области депутатом Верховного Совета Казахской ССР, районного Совета депутатов трудящихся, членом райкома и обкома партии.

131

В 1961 году М. Маканов был переведен директором Сары-Булакского овцеводческого совхоза Алма-Атинской области. И этот руководимый им совхоз, получал большие прибыли: в 1964 году — 460 тысяч рублей, в 1966 году — 662,5 тысячи рублей. Литература: 317. Маканов Дюсембай // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.661-662 МЕНЛИБАЕВА АЙША (1912) Менлибаева Айша родилась в 1912 году в ауле № 11 СырДарьинской области Кызылордииской области. С 1930 года работала чабаном в колхозе имени 1 Мая. С 1941 года — старшим чабаном. А с 1963 года работала бригадиром укрупненной чабанской бригады в совхозе «Первомайский». В 1930 году 18-летняя женщина приняла активное участие в коллективизации. Вместе с мужем она пасла колхозные стада, выполняла поручения местного Совета. В 1941 году она заменила ушедшего на фронт мужа, став старшим чабаном. С честью она справлялась с обязанностями чабана, требующими большого мужества и отваги. Она оставалась со своей отарой в пургу, снег, гололед и выдержала все. Особенно большого успеха Менлибаева Айшя добилась в 1957 году, когда она вырастила от каждых 100 овцематок по 139 ягнят, настригла по 3,1 килограмма шерсти с каждой овцы и сдала 73 процента каракуля первым сортом. Одна ее отара дала колхозу в 1957 году около 100 тысяч рублей дохода (в старом исчислении). Причем с электростригальным агрегатом она управлялась сама. За эти достижения Указом Президиума Верховного Совета СССР от 29 марта 1958 года Айша Менлибаева была удостоена звания Героя Социалистического Труда. В это же время она получила звание мастера социалистического животноводства Казахской ССР. Избиралась депутатом Кызылординского областного Совета депутатов трудящихся двух созывов, в феврале 1958 года — депутатом Верховного Совета СССР. Она дважды участвовала на ВДНХ СССР и награждена Серебряной медалью. В 1959 году Айша вступила в члены партии. Была избрана делегатом на XII съезд КП Казахстана. В 1963 году колхоз имени 1 Мая влился в совхоз «Первомайский». В совхозе Менлибаева выступила инициатором организации укрупненных чабанских бригад. Особенно горячо ее поддержала молодежь Кызылординской области. Вскоре этот почин нашел сторонников во всей республике. За выдающиеся успехи в развитии овцеводства, увеличении производства и сдачи государству мяса, шерсти и шкурок каракуля и широкое применение в практике своей работы достижений науки и передового опыта Герой Социалистического Труда Менлибаева Айша в 1966 году была награждена орденом Ленина. Литература: 318. Менлибаева Айша // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.663-664 319. Волгин А. Судьба Айши //Путь Ленина. – 1966. – 8 мая 320. Ким Сан Чер. Крутые тропы: Очерк о Герое Соц. Труда А.Менлибаевой //Путь Ленина. – 1971. – 12 января 132

321. Федотов В. Мастер социалиалистического животноводства: А.Менлибаева //Ленинский путь. – 1958. – 5 марта МУСТАФАЕВА БАЛДЫРГАН (1939-2006) Мустапаева Балдырган родилась в 1939 году в Кызылозекском аульном округе, в совхозе Каракол. С 1962-1970 годы работала звеньевой рисоводческого звена в совхозе имени 50-летия Казахской ССР, в 1971-1988 годах – в совхозе «Ширкейлийский», в 1989-1990 годах – звеньевой кукурузоводческого звена в этом же хозяйстве. За добросовестный труд в 1972 году она была награждена медалью «За доблестный труд», в 1974 году была удостоена ордена Трудового Красного Знамени. В 1981 году Б.Мустапаевой присвоено высокое звание Героя Социалистического Труда, и она была награждена Золотой Звездой и орденом Ленина. В эти годы Б.Мустапаеву избирали делегатом ХІҮ, ХҮ съездов Коммунистической партии Казахстана, на этих съездах ее избирали членом Центрального Комитета Компартии Казахстана. С 1989 года Б.Мустапаева – персональный пенсионер союзного значения. Умерла 7 июня 2006 года. Литература: 322. Алимбетов К. Труд - эффективный, гектар - интенсивный: О Герое Соц. Труда Б.Мустапаевой / К.Алимбетов, Г.Верещагин // Агропром. комплекс Казахстана.- 1989. №12. - С.38-39 323. Алисарин К. Золотые початки Балдырган: О кукурузоводе совхоза "Чиркейлинский" Теренозекского р-на Б.Мустапаевой // Путь Ленина.- 1988. - 14 октября 324. Борьба за урожай: Одной из первых закончила сев звеньевая третьей рисоводческой бригады совхоза Ширкейлинский Б.Мустапаева //Путь Ленина. – 1976. – 10 июля 325. Герои жатвы – 79: Краткие сведения, фото Героя Соц. Труда Б.Мустапаевой //Путь Ленина. – 1979. – 13 октября 326. Димов Ю. Соль иного свойства: О Герое Соц. Труда Б.Мустапаевой / Ю.Димов // Агропром. комплекс Казахстана.- 1988. - №7. - С.22-23 327. Еремин В. Выбор на всю жизнь. Если имя тебе коммунист: О рисоводе совхоза "Чиркейлинский" Теренозекского р-на Б.Мустапаевой // Путь Ленина.- 1984. - 14 июля 328. Жаманкулов А. Герой нашего времени: О Герое Соц. Труда Б.Мустапаевой / А.Жаманкулов // Кызылорд. вести.- 2002. - 11 декабря 329. Иманбердиев К. Золотая пятилетка Балдырган: Очерк о Герое Соц. Труда совхоза "Чиркейлинский" Теренозекского р-на Б.Мустапаевой // Путь Ленина.-1981. - 25 февраля 330. Иманбердиев К. Счастливая судьба: О Герое Соц. Труда совхоза "Чиркейлинский" Теренозекского р-на Б.Мустапаевой // Путь Ленина.- 1981. - 16 января 331. Капитанова Д. Преданность земле //Путь Ленина. – 1977. – 20 сент. 332. Крючкова Г. Счастья вам, Балдырган: О Герое Соц. Труда Б.Мустапаевой / Г.Крючкова // Путь Ленина.- 1989. - 4 января 333. Мустапаева Б. Земля, поклонись человеку! // Путь Ленина.- 1982. - 25 сентября 133

334. Мустапаева Б. К "королеве" - подабающее отношение / Б.Мустапаева // Путь Ленина.- 1988. - 8 сентября 335. Мустапаева Балдырган: Некролог (Герой Социалистического Труда) // Кызылорд. вести.- 2006.- 8 июня 336. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР Мустапаевой Балдырган – поливальщице совхоза «Ширкейлинский» Теренозекского района Кызылорд. обл.: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Путь Ленина. – 1981. – 23 февр. 337. Санин К. Счастье Балдырган: О Герое Соц. Труда Б.Мустапаевой / К.Санин // Путь Ленина.- 1989. – 7 марта 338. Стопроцентный рубеж перекрыт: Краткие сведения, фотография о Герое Соц. Труда Б.Мустапаевой //Путь Ленина. – 1982. – 16 сент. НИГАЙ КОНСТАНТИН ИВАНОВИЧ (1913) Нигай Константин Иванович родился в 1913 году в селе Нижний Янчихе Приморского края. В 1947—1962 годах работал заместителем председателя и бригадиром полеводческой бригады колхоза «Гигант» Шиилийского района Кызылординской области, затем с 1963 по 1965 год — директором Кызылординской сельскозяйственной опытной станции. После окончания семилетки, поступил в Хабаровский техникум физического воспитания и после окончания его стал работать в городе Спасске-Дальнем преподавателем физкультуры. В 1937 году К.И.Нигай переезжает в Казахстан. Первое время продолжает трудиться здесь преподавателем физвоспитания, а с 1943 года становится культмассовиком крупнейшего в Кызылординской области колхоза «Гигант». Вскоре колхозная парторганизация принимает его в члены КПСС, а колхозники избирают заместителем председателя правления. В 1949 году К.Нигай становится бригадиром комсомольско-молодежной полеводческой бригады. Молодой руководитель много внимания уделяет организации труда в своей бригаде, стремится наладить правильный учет работы, поднять трудовую дисциплину. Серьезная, вдумчивая работа помогла на закрепленном за бригадой участке добиться значительного повышения урожайности. В 1949 году его бригада собрала рекордный урожай риса — в среднем по 87,7 центнера с каждого гектара из 20,9. Указом Президиума Верховного Совета СССР Константин Иванович Нигай за это достижение был в июне 1950 года удостоен высокого звания Героя Социалистического Труда, а члены бригады были награждены орденами и медалями. Вплоть до 1962 года Константин Иванович возглавлял передовую полеводческую бригаду колхоза. Не раз выходила она победителем во внутриколхозном социалистическом соревновании, показывая образцы организованности. Сам бригадир в эти годы много учился. Изучал методы мастеров высоких урожаев, слушал и сам читал лекции на агротехнические темы. В 1955 году он поступает без отрыва от производства в Кызылординский агротехникум и через три года успешно оканчивает его. А еще пять лет спустя бюро Кызылординского обкома партии направляет К.И.Нигая на руководящую работу. Он становится директором Кызылординской сельскохозяйственной опытной станции. С 1965 года Константин Иванович — директор совхоза «Абай» Сырдарьинского района. 134

Литература: 339. Нигай Константин Иванович // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.Алма-Ата,1969.- Т.2. - С.665-666 340. Герои Социалистического Труда – колхозники сельхозартели «Гигант», Чиилийского района: Хан В., Нигай К., Пак Ди Хен, Тен Дюн Гир, Хан Р. Фотографии героев //Ленинский путь. – 1950. – 9 августа 341. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня НУРЖАУБАЕВ МУКЫШ (1892-1970) Нуржаубаев Мухыш родился в 1892 году. В 1931—1937 годах работал в совхозе «Исаево» Кызылординской области. Затем по 1950 год — табунщиком и старшим табунщиком в колхозе имени Кирова Каракумского аулсовета Аральского района. С 1950 по 1955 год — заведовал коневодческой фермой и трудился табунщиком в колхозе имени Абая и Каракумском совхозе. Совхоз «Исаево» был создан в Кызылординской области в 1931 году. И с первого же дня в нем начал работать Мухыш Нуржаубаев. В 1937 году он перешел в колхоз имени Кирова, земли которого раскинулись на территории того же Каракумского аульного Совета. Здесь его назначили табунщиком. Он быстро овладел этой профессией и скоро стал знаменитым мастером своего дела. Закрепленные за Мухышем лошади были лучшими в хозяйстве по упитанности. Зимой, когда по степи гуляли холодные ветры и снег покрывал скованную морозом землю, его табун всегда был в безопасности. Для конематок и жеребят он загодя готовит загоны, вокруг которых возвышались стога заготовленного на зимний период сена. Из года в год колхозные кони, за которыми ухаживал Мухыш, выходили из зимовки в хорошем состоянии, в его табуне почти не было случаев потерь. В 1947 году за упорный труд М. Нуржаубаев награждается орденом Ленина. Затем Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июля 1948 года ему было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Знатный коневод еще много лет выращивал колхозных лошадей, заведовал конефермой укрупненного колхоза имени Абая, был табунщиком в Каракумском совхозе. С 1958 года — персональный пенсионер. Литература: 342. Нуржаубаев Мухыш // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.667-668 343. Нуржаубаев Мукаш: Фото и краткие сведения о Герое Соц. Труда//Ленинский путь. – 1949. – 3 ноября 344. О награждении Героя Социалистического Труда Нуржаубаева Мукаша, старшего табунщика колхоза им.Кирова, Аральского района, Кызылординской области: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 3 ноября Успех коневода Нуржаубаева //Ленинский путь. – 1950. – 26 мая

135

ОРАЗАЛИЕВА КАЛЖАН (1924-1995) Оразалиева Калжан родилась в 1924 году в одном из аулов Казалинского района Кызылординской области. После окончания школы вступила в колхоз имени Гани Муратбаева. Во время Великой Отечественной войны Калжан Оразалиева работала на рисовых плантациях колхоза. Не покладая рук вместе с другими женщинами и девушками она растила зерно. Своим добросовестным, упорным трудом Калжан снискала большое уважение колхозников. В 1945 году молодая колхозница возглавила звено, ставшее бороться за высокие урожаи. И в 1948 году Оразалиева Калжан добилась выдающегося урожая — по 81 центнеру риса с гектара на площади 5 гектаров. За это достижение Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года ей было присвоено звание Героя Социалистического Труда. В 1949 и в 1950 годах снова высокий урожай: 78 центнеров с каждого гектара на площади 5 гектаров, и опять высокая награда — орден Ленина. В знак большого уважения и доверия к ней земляки в 1951 году избрали ее депутатом Верховного Совета Казахской ССР. В продолжение последующих лет заслуженный мастер рисоводства отдавала все свои силы, знания и опыт для получения высоких урожаев. И ей это удавалось. В 1966 году она была награждена значком «Отличник сельского хозяйства Казахской ССР» за многолетний плодотворный труд. Умерла 12 декабря 1995 года. Литература: 345. Оразалиева К. Ведем решительную борьбу с сорняками //Ленинский путь. – 1949. – 26 июня 346. Оразалиева Калжан // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.669-670 347. Оразалиева Калжан: Портрет Героя Социалистического Труда, рисовода из к/за "Казахстан" Казалинского р-на // Ленинский путь.- 1949. - 3 сент. 348. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая ОРАЗОВ БАЙДУСЕН (1911-1986) Оразов Байдусен родился в 1911 году в одном из аулов Кызылординской области. Образование среднее. В 1929 году вступил в колхоз «Енбекши». Он не отказывался ни от какой работы. Так как он был грамотным, его назначили руководителем ликбеза в колхозе. В 1938 году Байдусен был избран председателем исполкома Карделинского аулсовета депутатов трудящихся. Когда началась война, Байдусен ушел на фронт. В 1942 году на фронте он вступил в члены партии. В 1944 году после тяжелого ранения его демобилизовали, и он вернулся в родной аул, чтобы посильным участием в труде помогать приближению победы. Он был избран председателем колхоза. В последующие годы работал 136

председателем исполкома аулсовета. В 1963 году, откликнувшись на призыв знатного рисовода Героя Социалистического Труда Ибрая Жахаева, Байдусен изъявил желание возглавить рисоводческое звено в колхозе «Коммунизм» Шиилийского района. Он начал свою работу с изучения агротехники и опыта лучших рисоводов. Уже в 1964 году его звено на 25-гектарной плантации собрало по 45 центнеров риса с каждого гектара. В 1965 году, несмотря на недостаток воды, выращенный Оразовым урожай составил 41 центнер с каждого из 23 гектаров. Еще выше были показатели звена Байдусена Оразова в 1966 году — с 25 гектаров звено получило по 64 центнера риса. В среднем за последние 3 года урожайность риса в звене Байдусена Оразова составляет 50 центнеров. Возглавляемый Байдусеном передовой коллектив умело сочетал использование наземных машин по обработке плантаций с применением самолетов для внесения удобрений и борьбы с сорняками. Такое использование техники обеспечивает получение дешевого риса. В 1964 году себестоимость центнера зерна составила в среднем по звену 8 рублей. 40 копеек. В 1966 году звено поставило рекорд хозяйства по низкой себестоимости зерна — всего 5 рублей 14 копеек за центнер. Благодаря этому каждый гектар рисовых плантаций, возделывавшихся Оразовым и его товарищами, принес колхозу 24 рубля 86 копеек чистой прибыли. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 19 апреля 1967 года звеньевой, новатор Байдусен Оразов был удостоен звания Героя Социалистического Труда. Литература: 349. Оразов Байдусен // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.671-672 350. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства, особо отличившимся в увеличении производства и заготовок зерна в 1966 году (Алимаеву К., Елеусинову Т., Оразову Б.): Указ Президиума Верховного Совета СССР //Путь Ленина. – 1967. – 22 апреля ПАК ДИ ХЕН Пак Ди Хен — колхозник колхоза «Гигант» Шиелийского района, удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1950 года. Литература: 351. Пак Ди Хен // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.712 352. Герои Социалистического Труда – колхозники сельхозартели «Гигант», Чиилийского района: Хан В., Нигай К., Пак Ди Хен, Тен Дюн Гир, Хан Р. Фотографии героев //Ленинский путь. – 1950. – 9 августа 353. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня ПАК ДОН ЕР Пак Дон Ер — колхозник колхоза «Большевик» Чии-лийского района, удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1950 года. 137

Литература: 354. Пак Дон Ер // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.712 355. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня ПАК ПЕТР ПАВЛОВИЧ (1905-1963) Пак Петр Павлович родился в 1905 году в селе Фаташи (ныне Приморского края). Петр Павлович Пак — потомственный хлебороб, работая звеньевым в колхозе «Кзыл-Ту» Казалинского района Кызылординской области, всегда показывал пример скромности и большого трудолюбия. Тщательно и подолгу Петр Павлович обрабатывал почву, взрыхляя ее на глубину 20— 25 сантиметров. И не напрасно. Посеянная на этом участке пшеница отлично развивалась. Урожай ее оказывался на 20—30 процентов большим, чем на других полях. Большое значение придавал Петр Павлович правильной организации труда в своем звене. Он так умел распределить людей, что они обеспечивали хороший уход за растениями и на участке, занятом под пшеницей, и на полях, отведенных под рис. Весенний сев его звено всегда заканчивало одним из первых. С появлением всходов за посевами устанавливался самый тщательный уход. Весь участок разбивался на делянки, которые закреплялись за каждым членом звена до завершения уборки. Такая организация с применением индивидуальной или мелкогрупповой сдельщины способствовала значительному повышению производительности труда, улучшала качество выполняемой работы. Закончив прополку пшеницы от сорняков, члены звена сразу же переключались на очистку рисовых плантаций. Здесь надо было следить и за уровнем воды в чеках, и за чистотой плантации, и за тем, чтобы не было слишком густых или чересчур редких всходов. Ведь все это сказывалось на урожае, а звено боролось за получение 80 центнеров риса с гектара. В 1948 году звено П.П.Пака перекрыло это обязательство. На закрепленных за ним 5 гектарах оно вырастило в среднем по 80,5 центнера риса. Сбор пшеницы тоже был очень богатым. За этот трудовой подвиг Президиум Верховного Совета СССР Указом от 20 мая 1949 года присвоил Петру Павловичу Паку звание Героя Социалистического Труда. Члены звена были награждены орденами. В течение еще 11 лет он продолжал выращивать на колхозных полях рис и пшеницу. Затем, в связи с ухудшением состояния здоровья, в 1961 году вынужден был уйти на пенсию. Умер в 1963 году. Литература: 356. Пак Петр Павлович // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.673-674 357. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая 358. Сидоров Г. Беспокойная душа //Ленинский путь. – 1958. – 17 октября

138

ПАК ЧЕН ЕР (1904-1959) Пак Чен Ер родился в 1904 году в нынешнем Ольгинском районе Приморского края. Трудовую деятельность начал в 1918 году на рыболовном судне. В 1932 году вступил в колхоз «Гигант» Шиилийского района Кызылординской области, где вначале работал звеньевым, а с 1937 года — бригадиром полеводческой бригады. Нет, пожалуй, другой такой культуры, которая требовала бы столько заботы и внимания, как рис. На протяжении многих лет Пак Чен Ер был одним из лучших мастеров-рисоводов в Кызылординской области. В 1947 году за выращивание высоких урожаев он был награжден орденом Ленина. Высокая награда окрылила рисовода. На следующий год он снова получил отличный урожай. А в 1949 году, вырастив по 97,2 центнера риса с каждого гектара, установил рекорд урожайности этой культуры. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1950 года замечательному мастеру-рисоводу Пак Чен Еру было присвоено звание Героя Социалистического Труда. На его груди появились второй орден Ленина и Золотая звезда «Серп и Молот». Во все последующие годы Пак Чен Ер утверждал свое мастерство новыми трудовыми успехами. Много славных рисоводов подготовил он себе на смену. Умер в 1959 году. Литература: 359. Пак Чен Ер // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.675-676 360. Пак Чен Ер: Фото и краткие сведения о Герое Соц. Труда //Ленинский путь. – 1950. – 8 августа 361. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня ПАК ЧЕН ИР (1896-1977) Пак Чен Ир родился в 1896 году в Корее. В 1900 году семья переехала в Россию, в село Колендо Уссурийского уезда Дальневосточного края. В 1929 году вступил в колхоз «Новый путь» Уссурийского уезда. Переехав в Казахстан, вступил в колхоз «III Интернационал» Кармакшинского района Кызылординской области, в котором работал звеньевым рисоводческого звена. Пак Чен Ир внес большой вклад в увеличение урожаев риса и расширение рисовых плантаций. В 1949 году за высокие урожаи риса Пак Чен Ир был награжден орденом Ленина. Осенью этого же года Пак собрал по 101 центнеру зерна с гектара на площади 5 гектаров. 21 июня 1950 года за это достижение ему было присвоено звание Героя Социалистического Труда. В 1956 году он был удостоен новой награды — ордена Трудового Красного Знамени. Пак Чен Ир настойчиво продолжал искать новые пути интенсификации рисоводства. В то время ручной способ выращивания риса не давал возможности получать высокие урожаи на больших площадях. Пак Чен Ир один из первых в области выступил за 139

широкое внедрение механизации. Это было смелым новаторством, так как считалось, что специфика рисоводства не позволяет производительно использовать технику. В 1957 году, когда колхоз стал хозяином сельскохозяйственных машин, Пак разработал план комплексной механизации работ по выращиванию риса. И результаты показали, как прав был рисовод — урожай риса резко вырос на больших площадях. В 1960 году его звено вырастило по 84 центнера риса с каждого из 50 закрепленных за ним гектаров. От этого риса колхоз получил доход свыше одного Миллиона рублей (в старом исчислении) . В 1961 году его звено расширило посевы на 10 гектаров и собрало по 90 центнеров риса с каждого гектара. За 10 лет (1954—1964) Пак Чен Ир собрал в среднем риса по 60 центнеров с гектара. Пак Чен Ир первым применил прогрессивный способ одноразового внесения на рисовые посевы ударной дозы минеральных удобрений с самолета. В результате же полной механизации труда его звено дает самый дешевый рис в стране. Звеньевой щедро делился своим богатым опытом с молодыми рисоводами. В колхозе была создана школа рисоводов, где преподавал Пак. Его неоднократно избирали депутатом районного и аульного Советов депутатов трудящихся. Литература: 362. Пак Чен Ир // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.677-678 363. Аврутин А. Маяк - не фейерверк: В Кзыл-Ординской области пассивно распространяют опыт знатного рисовода Пак Чен Ира / А.Аврутин // Сельское хозяйство Казахстана.- 1964. - №4. - С.36-37 364. Андреев В. Чародей: О рисоводе Пак Чен Ир //Ленинский путь.- 1961. - 2 июня 365. Николин В. Дорога земледельца: О Герое Соц. Труда Пак Чен Ир / В.Николин // Путь Ленина.- 1965. – 30 июня 366. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня 367. Пак Чен Ир: Некролог // Путь Ленина.- 1977. - 4 февраля 368. Яковенко Д. Подарок рисовода Родине: Новая победа Пак Чен Ира / Д. Яковенко // Ленинский путь.- 1960. – 7 ноября ПАН МУН ГУК (1905) Пан Мун Гук родился в феврале 1905 года в селе Хинкамдон нынешнего Сучанского района Дальневосточного края в семье крестьянина. В 1929—1937 годах работал заместителем председателя колхоза «Красный Авангард» в Сучанском районе. С 1938 года он работал заместителем председателя и председателем колхоза «Гигант» Кызылординской области. В 1949—1950 годах он работал звеньевым рисоводческого звена. Пан Мун Гук так умело организовал работу на своем участке, что уже осенью 1949 года собрал прекрасный урожай зерна — по 82,7 центнера риса с каждого гектара. За этот успех ему Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1950 года было присвоено звание Героя Социалистического Труда. В 1950—1957 годах Пан опять работает заместителем председателя колхоза. Этот период был временем расцвета колхоза. 140

Но любимое дело — рисоводство тянуло Пан Мун Гука. В 1957 году он возглавил рисоводческую бригаду. В 1958 году урожай риса в его бригаде был самым высоким: в среднем в колхозе его было собрано по 40 центнеров с гектара, а у Пан Мун Гука — по 50 центнеров. Бригада Пан Мун Гука передовая в колхозе. В течение всего времени он обеспечивал получение высоких урожаев риса. Его несколько раз избирали депутатом местного Совета депутатов трудящихся и членом райкома партии. Литература: 369. Пан Мун Гук // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.679-680 370. Кудрин И. В передовой рисоводческой бригаде: Пан Мун Гука //Ленинский путь. – 1958. – 20 сент. 371. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня

ПРИМБЕТОВ ЗИЯД (1902-1956) Примбетов Зиад родился в 1902 году в Сырдарьинском районе Кызылординской области. Трудиться начал в 1914 году табунщиком у бая. С 1920 года работал в органах советской милиции. В 1932 году избран председателем колхоза «Гигант» Шиилийского района, затем с 1935 по 1941 год возглавлял аулсовет. Во время Великой Отечественной войны Зиад Примбетов с оружием в руках защищает Родину и свое право трудиться на родной земле. С 1946 года трудился сначала мирабом, а затем звеньевым на рисовых плантациях. Он всегда чувствовал большую ответственность за свой труд и за дружную работу коллектива звена. Зиад знал: если хорошо подготовить землю, заботливо ее обработать, дать удобрения, вовремя хорошо напоить водой, она с лихвой окупит эти заботы. В 1949 году его звену удалось получить просто небывалый урожай риса — по 88 центнеров с каждого из 8 гектаров. Это достижение выдвинуло Зиада в ряд лучших земледельцев страны. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1950 года ему было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Умер в 1956 году. Литература: 372. Примбетов Зиад // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.681-682 373. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня

141

РЫСКАЛОВ БАКЫТ (1902-1955) Рыскалов Бахит родился в 1902 году в ауле, который вошел потом в Амандыкульский аулсовет Кызылординской области. С 1921 по 1937 год работал рыбаком в рыболовецком колхозе «Амандыкуль», в 1937 году он стал бригадиром. С 1937 года он неизменно занимал руководящие должности в районе. В 1938—1941 годах — директор рыбозавода «Бугунь». С 1941 по 1952 год он бессменно избирался председателем колхоза «Тастюбек» Аральского района. Колхоз имеет многоотраслевое хозяйство: рыболовство, коневодство, овцеводство, верблюдоводство. За это время колхоз добился очень больших результатов: добыча рыбы возросла с 4151 центнера в 1941 году до 5670 центнеров в 1952 году, соответственно выросли денежные доходы с 219,1 тысячи рублей до 585,2 тысячи рублей, то есть более чем в 2,5 раза. Только от доплат за сверхплановую сдачу рыбы государству колхоз получил 800 тысяч рублей. Значительных успехов колхоз также добился и в животноводстве: общественное поголовье скота за период 1941— 1952 годов выросло: лошадей с 425 голов до 1006 голов, верблюдов с 92 голов до 178 и т. д. Замечательные успехи колхоза в коневодстве вызвали интерес у заместителя министра сельского хозяйства СССР С.М.Буденного, который обратился с личным письмом к Б. Рыскалову, как к лучшему коневоду страны с просьбой поделиться опытом с другими коневодами. В умножении богатства колхоза он видел свой долг коммуниста. Богател колхоз, неделимые фонды которого за 11 лет выросли в 4 раза. Становилась зажиточнее жизнь колхозников, за этот же период выдача денег на трудодень увеличилась на 20 процентов. Колхоз имел возможность возводить крупные капитальные объекты. Были построены радиоузел, электростанция, 7 скотобаз, приобретены автомашины, 3 моторных судна, построены бытовые учреждения — клуб, баня, детские ясли, рыболовецкие станы. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июля 1948 года ему было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Также он был награжден орденом «Знак Почета», похвальными грамотами и значком «Отличник сельского хозяйства Казахской ССР», неоднократно премировался. С 1953 до августа 1955 года работал председателем исполкома Бугуньского аулсовета. Избирался он также членом Кызылординского обкома партии, делегатом IV, V и VI съездов Компартии Казахстана.Умер в 1955 году. Литература: 374. Рыскалов Бахит // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.683-684 САРБУПЕЕВ КУАНЫШ (1931) Сарбупеев Куаныш родился в 1931 году в колхозе «Тасарык» Сырдарьинского района Кызылординской области. С 1959 года работал в ДСУ-30 Дорстройтреста №7 шофером, машинистом авторейдера, затем бригадиром комплексной бригады автогрейдеристов. 142

К.Сарбупеев систематически перевыполнял планы и высокие социалистические обязательства. На его счету много тысяч рублей, сэкономленных за счет сокращения капитального ремонта и внедрения рационализаторских предложений. Плановые задани восьмой пятилетки Куаныш Сарбупеев выполнил досрочно, а план 1970 года – на 197 процентов. За эти высокие показатели в труде Указом Президиума Верховного Совета СССР от 4 мая 1971 года Сарбупееву Куанышу присвоено звание Героя Социалистического Труда. Бригада автогрейдеристов, которую возглавлял К.Сарбупеев, был постоянным победителем в социалистическом соревновании. Награжден двумя орденами Ленина, медалью «За доблестный труд», золотой медалью ВДНХ, Почетными грамотами и знаками. В 1979 году ему было присвоено звание заслуженного строителя Казахской ССР. Литература: 375. Сарбупеев Куаныш // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1985.- Т.5. - С.239-240

САРЫМСАКОВ АБЖАМИ (1928-1999) Сарымсаков Абжами родился в 1928 году в поселке Аралсульфат Аральского района Кызылординской области. Всю свою жизнь работал на комбинате «Аралсоль». Был подкладчиком машиниста, механиком солесоса и тракторного парка, цеха добычи соли. С апреля 1962 года трудился машинистом солекомбайна. Работая машинистом солекомбайна, Абжами одновременно руководил сменной комплексной бригадой. Возглавляемый им коллектив завоевал в 1962 году звание бригады коммунистического труда. Это позволило ему постоянно перевыполнять плановые задания. Так, за 1966-1970 годы пятилетний план по добыче соли Сарымсаков завершил досрочно, к 2 сентября 1970 года. Каждый год пятилетки приносил ему новую трудовую победу. В 1966 году он выполнил план на 110 процентов, в 1967 году – на 118, в 1968 – на 111, в 1969 году – на 119 и в 1970 году – на 115,7 процента. За эти годы им было сэкономлено материалов и топлива на девять тысяч рублей, внесено 19 рационализаторских предложений. За эти большие достижения Указом Президиума Верховного Совета СССР от 26 апреля 1971 года Сарымсакову Абжами было присвоено высокое звание Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и Золотой медали «Серп и Молот». Награжден орденом Трудового Красного Знамени, медалями «За трудовую доблесть» и «За доблестный труд», почетными знаками, дипломом ВДНХ Казахской ССР. Литература: 376.Сарымсаков Абжами // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1985.- Т.5. - С.241-242

143

СЕРИМБЕТОВ БАХЫТЖАН (1929-2010) Бахытжан Серимбетулы Серимбетов родился в 1929 году в ауле Кажабакы Казалинского района Кызылординской области. Трудовой путь Бахытжана Серимбетова неразрывно связан с мелиорацией в области, с историей Кызылординского гидроузла. В 1945 году он приезжает на строительство Кызылординской плотины. Ученик ремонтников-механизаторов делал кирпичи, укладывал железобетонные глыбы в фундамент гидроузла, строил дома для тружеников Тасбугета. В 1951 году поступил на курсы механизаторов, по окончании которых получил специальность скрепериста-бульдозериста. В последующие годы он работал среперистом-бульдозеристом, машинистом экскаватора треста «Кызылордастрой» В 1965-1971 годах, работая среперистом-бульдозеристом в передвижной мехколонне №29, внес весомый вклад в дело развития мелиоративной отрасли, участвовал в инженерной планировке рисовых плантаций во всех районах области. Планировка рисовых полей – дело сложное и ответственное. От того, как обрабатывается новая земля, нарезаются чеки, создается внутренняя оросительная сеть, зависит судьба будущего урожая. И многое в это время зависит от скрепериста. Лично Б.Серимбетов сдает за год рисосеющим хозяйствам по 70-80 гектаров капитально спланированных земель. А возглавляемая им бригада скреперистов – по 230250 гектаров, ежемесячно перевыполняла производственный план. В течение многих лет принимаются эти земли совхозами с государственной оценкой «хорошо». Указом Президиума Верховного Совета СССР от 8 апреля 1971 года за выдающиеся успехи, достигнутые в развитии сельскохозяйственного производства, Серимбетову Бахытжану присвоено высокое звание Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и Золотой медали «Серп и Молот». Награжден медалями «За трудовое отличие», «За доблестный труд». В 1976 году он занесен в Золотую книгу Почета Казахской ССР. Ветеран труда Бахытжан Серимбетов принимал активное участие в общественной жизни области. Его избирали делегатом ХІ съезда профсоюзов Казахстана, ХҮ съезда профсоюзов СССР. Он был добрым наставником молодежи, заботился о расцвете родного края, живо интересовался успехами и достижениями жителей Сыра. Умер 4 октября 2010 года. Литература: 377. Серимбетов Бахытжан // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1985.- Т.5. - С.243-244 378. Манабаева А. Героями не рождаются, ими становятся!: Герою Соц. Труда Бахытжану Серимбетову - 80 лет / А.Манабаева // Кызылорд. вести.- 2009. - 3 нояб. 379. Они выполинили пятилетку: О Герое Соц. Труда Б.Серимбетове //Путь Ленина. – 1980. – 4 марта 380. Поздравляем с высокой наградой!: О присвоении звания Героя Соц. Труда И.Абдукаримову, Ш.Абжалову, А.Бисенову, Б.Серимбетову //Путь Ленина. – 1971. – 9 апреля 381. Сатыбалдиев А. Ступени роста //Путь Ленина. – 1971. – 30 июня 382. Серимбетов Бахытжан Серимбетулы: Некролог (ветеран гидромелиоративной отрасли, Герой Соц.труда) //Кызылорд. вести.- 2010. - 5 окт.

144

СМАНОВ КУДАЙБЕРГЕН (1915) Сманов Кудайберген родился в 1915 году в Аральском районе Кызылординской области. Работал табунщиком в колхозе имени Чкалова и в колхозе имени Энгельса Аральского района, затем с 1957 года — в совхозе «Приаральский». Окончив семилетку, Кудайберген вступил в только что организовавшееся в ауле товарищество по совместной обработке земли, которое в 1937 году было преобразовано в сельхозартель имени Чкалова. Ему хотелось сразу стать чабаном или табунщиком. Но вначале пришлось выполнять другие работы. Впоследствии, когда он стал заведующим коневодческой фермой, это ему очень пригодилось. Осенью 1941 года вместе с другими молодыми джигитами К. Сманов уходит на фронт защищать советскую землю от фашистского зверья. Четыре долгих года пробыл он вдали от дома, пройдя с кровопролитными битвами путь от Ленинграда до Берлина. Здесь на фронте Кудайберген Сманов в 1943 году вступает в члены КПСС. После окончания войны воин-победитель возвращается домой, имея на груди три боевых медали, и с удвоенной энергией берется за работу в родном колхозе. Ему доверяют большой табун лошадей, и он все силы отдает любимому делу. Молодого табунщика часто можно было видеть с книжкой: он учился у известных всей стране мастеров коневодства, расспрашивал аксакалов, имевших большой опыт в этом деле. Учеба и упорный труд помогли К.Сманову достигнуть больших успехов в работе. В 1948 году он получил от 53 конематок 53 жеребенка и полностью их сохранил. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 31 октября 1949 года лучшему табунщику колхоза имени Чкалова присваивается звание Героя Социалистического Труда. Правление назначает его заведующим коневодческой фермой. В 1950—1951 годах сельхозартель имени Чкалова вливается в укрупненный колхоз имени Энгельса. В новом колхозе Кудайберген продолжает руководить коневодством. В то время на ферме уже насчитывалось 1248 лошадей. Забот у заведующего намного прибавилось. Он самоотверженно работает сам и требует того же от своих помощников. По его примеру все табунщики фермы поступают учиться в трехгодичную школу мастеров животноводства. В 1957 году на базе колхоза имени Энгельса организуется совхоз «Приаральский». К.Сманов поступает в совхоз рядовым рабочим. Но внезапная болезнь вскоре вынуждает его перейти на пенсию. Литература: 383. Сманов Кудайберген // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.685-686 СУЛТАНМУРАТОВ САПАРБАЙ (1890-1977) Султамуратов Сапарбай родился в 1890 году в Жанакорганском районе Кызылординской области в семье крестьянина-бедняка. Сапарбай Султамуратов почти всю свою жизнь посвятил выращиванию лошадей. До Великой Октябрьской революции он батрачил на местного бая, а когда началась коллективизация, одним из первых вступил в колхоз «Интымак». 145

С 1929 по 1938 год он проработал в этом колхозе табунщиком, став большим специалистом своего дела. Труд табунщика очень тяжелый. Много сил, энергии и мужества требуется, чтобы сберечь лошадей в зимнюю вьюгу, когда метет буран и издалека доносится волчий вой, и в летнюю жару, когда внезапно налетевшая песчаная буря застилает все вокруг на много километров. Только чутье опытного коневода может подсказать ему предстоящую перемену погоды, чтобы заблаговременно угнать табун в безопасное место. Лишь опытный табунщик знает, в какое время года и какими травами лучше кормить лошадей, где растут эти травы, как лучше использовать то или иное пастбище. Султамуратов освоил все тонкости табунного коневодства. В годы Великой Отечественной войны он вырастил для Красной Армии 87 отличных скакунов. Особенно большого успеха добился табунщик в 1947 году, получив и сохранив от 51 конематки 51 жеребенка. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 10 августа 1948 года С.Султамуратову было присвоено звание Героя Социалистического Труда с вручением ордена Ленина и Золотой медали «Серп и Молот». С 1949 по 1954 год С.Султамуратов заведует колхозной коневодческой фермой и одновременно с этим становится заместителем председателя колхоза. На новом посту он с присущей ему энергией и настойчивостью продолжает бороться за развитие общественного животноводства. Однако годы и длительная болезнь вынуждают его оставить работу и уйти в 1958 году на пенсию. Литература: 384. Султанмуратов Сапарбай // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.687-688 ТАГАЕВ КАДЫР (1890-1980) Тагаев Кадыр родился в 1890 году Жанакорганском районе Кызылординской области. Тридцать лет трудился Кадыр Тагаев в родном колхозе. Сначала был рядовым колхозником, потом в 1938 году ему доверили табун лошадей. В то время в нем было их всего 30 голов. А через 10 лет в табуне Кадыра уже насчитывалось 670 лошадей. В этом была заслуга К. Тагаева, ставшего к тому времени мастером колхозного животноводства. Колхоз «Келинтөбе» располагал удобными для разведения скота пастбищами. Большинство их находилось в пойме реки, где высокий травостой позволяет разводить тысячные стада овец, крупного рогатого скота, лошадей. Однако одних природных условий для подъема животноводства, конечно, мало. Нужны еще умелые руки животновода, забота о специальных загонах, защищающих скот от холода и палящих лучей солнца, дежурство возле больных или новорожденных животных. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июля 1948 года за многолетний самоотверженный труд и получение 55 жеребят от 55 конематок К.Тагаеву было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Осенью того же года он встретил своих старых друзей Героев Социалистического Труда Накипа Ержанова и Сапарбая Султамуратова. Собрались вместе люди, прожившие большую жизнь, и каждый из них хорошо помнил, что было в Казахстане полвека назад. Вот тогда и сказал Кадыр: «Проклятое прошлое исчезло, как кизячный дым. Настала новая жизнь. И хочется работать и работать не покладая рук с утроенной энергией. Теперь мы знаем, что наш труд нужен Родине и она ценит его». 146

Литература: 385. Тагаев К. Сохраняю весь молодняк //Ленинский путь. – 1949. – 2 июля 386. Тагаев Кадыр // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.689-690 ТАЖИГУЛОВ ТОКЕШ (1896-1949) Тажигулов Токеш родился в 1896 году в Аральском районе Кызылординской области. Трудиться начал батраком у бая. В 1932—1949 годах работал чабаном в колхозе имени Амангельды. Он стремился во что бы то ни стало сохранить каждую овцу. И это ему удавалось, потому что он любил скот, умел ухаживать за ним. Усердный труд делал свое дело. Росли колхозные отары, богатело хозяйство, культурнее и богаче становилась жизнь колхозников. Но вот грянула война. Все кто мог носить оружие, ушли на фронт. В эти трудные годы по-фронтовому работал и Токеш. От доверенных ему овец он добивался все более высокой продуктивности. Высшего мастерства старый чабан достиг в 1947 году, когда от закрепленных за ним 444 овцематок получил и полностью вырастил 628 ягнят. Да каких ягнят! К отбивке средний живой вес их достиг 45 килограммов! Этот выдающийся трудовой подвиг получил высшую оценку. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июля 1948 года Т. Тажигулову было присвоено звание Героя Социалистического Труда. До последнего дня своей жизни Токеш не выпускал из рук чабанской ярлыги. В колхозе имени Амангельды и поныне хранят память об этом замечательном человеке. Умер в 1949 году. Литература: 387. Тажигулов Токеш // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.691-692 ТАСПАМБЕТОВА ЖАДЫРА (1954-2010) Жадыра Есеновна Таспамбетова родилась в 1954 году в ауле Актоган аульного совета Иирколь Шиелийского района Кызылординской области. Трудовую деятельность начала в 1971 году после окончания средней школы трактористом, затем комбайнером колхоза «Кызылту». Молодую девушку постигло несчастье: нечаянно зацепившись ногой за шнек работающего бункера комбайна, она стала инвалидом. После долгих месяцев лечения она, преодолев все жизненные трудности, снова села на трактор с ампутированной ногой. Ж.Таспамбетова, работая в колхозе «Кызылту» и совхозе «Теликоль», всегда была на передовых позициях, показывая пример во всех делах, за что бы ни бралась. Прежде всего за несгибаемый дух и умение противостоять испытаниям судьбы Жадыра стала символом духовной силы молодежи. 147

Жадыра Таспамбетова лауреат премии Ленинского комсомола Казахстана, кавалер орденов Ленина, Трудового Красного Знамени, избиралась депутатом Верховного Совета Казахской ССР. В 1985 году за высокие достижения в труде удостоилась почетного звания Героя Социалистического Труда. Активно участвовала в общественной жизни района, области. За весомый вклад в социально-экономическое развитие области ей привоено звание «Почетный гражданин Кызылординской области и Шиелийского района» О ее героической жизни писали поэты-писатели, журналисты и композиторы. О ней журналист М.Кулимбетов написал книгу «Путевка сердца», ей посвящена поэма известного поэта Х.Ергалиева «Кыз-хисса», а также другие поэмы местных авторов Д.Байдрахманулы и К.Уалишерулы. Композитор О.Исмаил сочинил песню «Жадыра», прочно вошедшую в репертуар известного исполнителя Альмырзы Ногайбаева. Умерла 3 апреля 2010 года на 56-м году жизни. Литература: 388. Бейсенова Ш. Подвиг Жадыры: О механизаторе совхоза "Теликоль" Ж.Таспамбетовой / Ш.Бейсенова // Сельское хозяйство Казахстана.- 1982. - №9. - С.44-45 389. Бектепов Б. Ее главная высота //Казахст. правда. – 1985. – 25 сент. 390. Бектепов Б. Звездная высота Таспамбетовой / Б.Бектепов // Народное х-во Казахстана.- 1988. - №6. - С.10-12 391. Быть на земле хозяином: Об этом диалог делегатов ХХҮІІ съезда КПСС звеньевой кукурузоводческого звена с-за Теликоль Ж.Таспамбетовой и слесаря Туркестанского завода "Ремстройдормаш" М.Мурзакаримова // Путь Ленина.- 1986. - 31 октября 392. Гречанин В. Мужество: О Герое Соц. Труда Ж.Таспамбетовой //Ленинская смена. – 1975. – 1 мая 393. Жизнь как подвиг: О Герое Соц. Труда Ж.Таспамбетовой // Кызылорд. вести.2003.- 29 марта 394. Ибрашев М. Герой в семейном интерьере: О Герое Соц. Труда Ж. Таспамбетовой / М.Ибрашев //Кызылорд. вести.- 2008. - 17 января 395. Ильичев А. Мужество. Советский характер: О механизаторе совхоза "Теликоль" Ж.Таспамбетовой / А.Ильичев // Казахст. правда.- 1974. - 21 июня 396. Иманбердиев К. Поле Жадыры: О Герое Соц. Труда Ж.Таспамбетовой / К.Иманбердиев // Путь Ленина.- 1985. - 23 октября, 5 ноября 397. Кандидаты в депутаты Верховного Совета Казахской ССР: Жадыра Есеновна Таспамбетова //Путь Ленина. – 1985. – 30 января 398. Крючкова Г. Счастье прямых дорог: Главы из жизни Жадыры Таспамбетовой / Г.Крючкова, Е.Лебедева // Путь Ленина.- 1985. - 20 сентября 399. Масленников А. Пусть борозда твоей жизни будет прямой и длинной: О Герое Соц. Труда Ж.Таспамбетовой / А.Масленников // Наука и религия.- 1986. - №3. - С.11 400. Масленников А. Сложилась жизнь - другой не надо: Очерк о Герое Соц. Труда Ж.Таспамбетовой / А.Масленников // Агропром. комплекс Казахстана.- 1990. - №3. С.34-35 401. О присвоении звания Героя Социалистического Труда механизатору совхоза "Теликоль" Чиилийского района Ж.Е.Таспамбетовой: Указ Президиума Верховного Совета СССР // Путь Ленина.- 1985. - 20 сент. 402. Соломатин Ю. Место в строю: О Герое Соц. Труда Ж.Таспамбетовой / Ю.Соломатин // Путь Ленина.- 1985. - 24 января 403. Соломатин Ю. Теплая встреча Жадыры Таспамбетовой с земляками: О Герое Соц. Труда Ж.Таспамбетовой / Ю.Соломатин // Путь Ленина.- 1985. - 25 сентября 404. Тараков А. Наперекор судьбе: О Герое Соц. Труда Ж.Таспамбетовой / А.Тараков // Ленинская смена.- 1984. - 7 сентября 148

405. Таспамбетова Жадыра: Герой Соц. Труда. Некролог //Кызылорд. вести.- 2010. - 6 апр. - С. 2 406. Таспамбетова Ж. Доверие обязывает //Казахст. правда. – 1986. – 1 ноября 407. Таспамбетова Ж. Встреча была незабываемой: Беседа с Героем Соц. Труда / Записал О.Абдуалиев // Путь Ленина.- 1985. - 24 сентября 408. Таспамбетова Ж. Жадыра Таспамбетова - участница встречи в ЦК КПСС с ветеранами стахановского движения, передовиками и новаторами производства / Ж.Таспамбетова // Путь Ленина.- 1985. - 19 октября 409. Таспамбетова Ж. Коллектив себе хозяин: Звеньевая кукурузоводческого звена совхоза "Теликоль" об урожае-88 / Ж.Таспамбетова // Путь Ленина.- 1988. - 17сент. 410. Таспамбетова Ж. Наследницы Паши Ангелиной: Об успехах молодых хлеборобов с-за "Теликульский" Кзыл-Орд. обл. / Ж.Таспамбетова // Ленинская смена.1982. - 25 марта 411. Таспамбетова Ж. Поклонись земле, как матери // Заря.- 1987. - №7. - С.3 412. Таспамбетова Ж. С позиций требовательности / Ж.Таспамбетова // Агитатор Казахстана.- 1986. - №4. - С.2-3 413. Таспамбетова Ж. Чувство гордости // Путь Ленина.- 1985. - 29 октября 414. Черниченко А. История любви: О Герое Соц. Труда Ж.Таспамбетовой / А.Черниченко // Комс. правда.- 1983. - 9 октября; Путь Ленина.- 1983. - 13 октября 415. Шабалин В. Фильм о Жадыре Таспамбетовой: О Герое Соц. Труда Ж.Таспамбетовой / В.Шабалин // Путь Ленина.- 1986. - 24 июля ТЕН ДЮ ГЕР Тен Дю Гир — колхозник колхоза «Гигант» Шиилийского района, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1950 года. Литература: 416. Тен Дю Гир // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.712 417. Герои Социалистического Труда – колхозники сельхозартели «Гигант», Чиилийского района: Кан В., Нигай К., Пак Ди Хен, Тен Дюн Гир, Хан Р. Фотографии героев //Ленинский путь. – 1950. – 9 августа 418. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня ТЯН ГЫМ ЧЕР (1916) Тян Гым Чер родился в 1916 году во Владивостоке. Закончил Кызылординский сельскохозяйственный техникум, после окончания которого в 1940 году был направлен агрономом в колхоз «Авангард» Шиилийского района Кызылординской области. В 1941 году агроном предложил новый высокоурожайный сорт семян риса. Опыт оказался удачным: урожайность зерна увеличилась с 20 до 49 центнеров с гектара, а звено знаменитого Ким Май Сама получило рекордный урожай в Советском Союзе. 149

Этот сорт риса затем был предложен всем хозяйствам района. В результате упорных поисков, внедрения достижений науки, использования опыта в 1948 году в колхозе «Авангард» был получен очень высокий урожай риса: с площади 40 гектаров собрали по 80 центнеров с каждого гектара. Это была большая победа агронома. В те годы в основном добивались больших урожаев на маленьких площадях — 5—10 гектаров. За выдающиеся достижения Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года Тян Гым.Чер был удостоен звания Героя Социалистического Труда. Вскоре агроном сконструировал валикосоединитель: до этого валики соединялись вручную. Все колхозы области воспользовались его изобретением. Через некоторое время Тян первым в районе проэкспериментировал новый сорт семян риса, который позволял ввести механизированную уборку. Эксперимент оказался удачным, и колхоз «Авангард» снабдил этими семенами хозяйства области. Опять-таки первым он применил в своем колхозе химическую прополку с самолета. В 1966 году колхоз «Авангард» получил очень хороший урожай риса: по 30,3 центнера с гектара в среднем на площади 1100 гектаров. План сдачи риса государству был выполнен на 115 процентов. Крупные успехи достигнуты колхозом и в других областях общественного производства. За достижение высоких показателей во всех отраслях сельскохозяйственного производства главный агроном колхоза был награжден медалью Всесоюзной выставки достижений народного хозяйства и Почетной грамотой Верховного Совета Казахской ССР. Как опытный и способный специалист, Тян Гым Чер приглашался на научную сессию Казахского филиала ВАСХНИЛ. За время своей большой трудовой деятельности Герой Социалистического Труда, Тян Гым Чер внес большой вклад в развитие экономики страны. Литература: 419. Тян Гым Чер // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.693-694 420. О награждении грамотами Верховного Совета Казахской ССР и ценными подарками передовиков сельского хозяйства республики: Указ Президиума Верховного Совета Казахской ССР //Ленинский путь. – 1949. – 29 января 421. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая 422. Сырбу и Тян Гым Чер. Как одолеть сорняки //Путь Ленина. – 1965. – 23 ноября 423. Тян Гым Чер: Фото и краткие сведения о Герое Соц. Труда//Ленинский путь. – 1949. – 23 июля 424. Тян Гым Чер. Курс на урожай //Путь Ленина. – 1966. – 8 февраля 425. Тян Гым Чер. Нам помогает опыт Крымчан и Хорезмцев //Путь Ленина. – 1964. – 18 апреля 426. Юбилейные обязательства звеньевых рисоводов //Путь Ленина. – 1967. – 15 февраля

150

УТЕУЛИЕВА УШТАП (1910-1978) Утеулиева Уштап родилась в 1910 году в одном из аулов Кызылординской области. Начала работать в 1945 году на Аральском рыбохолодильном комбинате разнорабочей. Вскоре она приобрела профессию сортировщицы в холодильном цехе. Настойчивость, упорство отличали новую работницу. Она была назначена бригадиром. Ее бригада выполняла норму на 150 процентов. В 1959 году завод получил рыбоморозильную баржу, на которой можно приготовить свежемороженную рыбу прямо на море. Нужны были опытные рабочие. Мужественная женщина Уштап Утеулиева посчитала своим долгом идти на баржу, несмотря на трудности работы в открытом море. Сначала приходилось особенно тяжело из-за того, что молодые работницы не имели опыта, их надо было обучить. Утеулиеву не пугали трудности. За 4 месяца она обучила пятерых молодых работниц профессии сортировщиц. Вскоре баржа, на которой работала Уштап Утеулиева, вышла в число передовых. Утеулиева Уштап была награждена значком «Отличник социалистического соревнования». За выдающиеся успехи в труде Утеулиевой было присвоено звание Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 7 марта 1960 года в ознаменование 50-летия Международного женского дня. Она проработала на барже более 6 лет, ее опыт работы по сортировке рыбы стал примером для большого коллектива сортировщиц рыбы Аралрыбкомбината. Уштап была в числе самых передовых и активных работниц. Своим героическим трудом Уштап завоевала большой авторитет у аральских рыбаков. В 1961 году ее избрали депутатом Кызылординского областного Совета депутатов трудящихся, в 1963 году — депутатом Южно-Казахстанского краевого Совета депутатов трудящихся. В 1965 году ушла на пенсию. Литература: 427. Утеулиева Уштап // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.695-696 ХАЛЫКОВ АХМЕТ (1926-2006) Ахмет Халыков родился в 1926 году в Сырдарьинском районе. Чабан Халыков Ахмет относится к поколению людей, юность которых прошла в суровые военные годы, когда мальчики заменяли в тылу мужчин. В 15 лет Ахмет стал чабаном. У него была отара 500 овец, и он знал, что нельзя ни в коем случае потерять хотя бы одну овцу: шерсть и мясо нужны фронту. Трудовую деятельность начал чабаном в ауле Коксу ЮжноКазахстанской области. Здесь он занимался выращиванием каракульских овец и добился весомых результатов в повышении их продуктивности. Его опыт охотно перенимали животноводы всего южного региона. Активное участие принимал в общественной жизни. Избирался членом обкома партии, депутатом областного Совета. 151

В 1962 году вернулся на родную землю и продолжил дело в совхозе Караозек Теренозекского (ныне Сырдарьинского) района. Упорным, самоотверженным трудом чабан из года в год добивался хороших успехов, целиком выращивал молодняк и сдавал государству первосортные шкурки каракуля, шерсть и мясо. В 1963 году его труд увенчался большим успехом, он сумел получить и вырастить от каждых 100 овцематок по 160 ягнят, с каждой овцы настричь по 2,8 килограмма шерсти и 80 процентов смушек сдал первым сортом. За это достижение в 1964 году он был награжден орденом «Знак Почета». В 1964 году он, по примеру знаменитой Айши Менлибаевой — Героя Социалистического Труда, чабана Первомайского совхоза Сырдарьинского района — организовывает укрупненную овцеводческую бригаду. В бригаде было 2136 овец, вся бригада отвечает за эту отару. На своей ферме он ведет курсы по повышению знаний своих помощников, на которых изучается опыт известных чабанов и последние достижения зоотехнической науки. В 1965 году Халыков Ахмет сумел получить и сохранить по 185 ягнят от каждых 100 овцематок. С каждой овцы настриг 3,1 килограмма шерсти и 82 процента смушек сдал первым сортом. Всего в его отаре было 710 овец. За этот выдающийся успех в 1966 году ему было присвоено высокое звание Героя Социалистического Труда. Ахмет Халыков отлично знал животноводство, более тридцати лет работал в этой отрасли, большой вклад внес в движение 50-ти тысячников среди животноводов республики. Знатный чабан охотно передавал свой богатый опыт молодым чабанам. За добросовестный труд он был награжден двумя орденами Ленина, орденом Трудового Красного Знамени и другими государственными наградами. Умер 5 июля 2006 года. Литература: 428. Халыков Ахмет // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.697-698 429. Алиев К. Работают слаженно: О Герое Соц. Труда А.Халыкове / К. Алиев // Путь Ленина.- 1979. - 5 мая 430. Алимбетов К. Высокие обязательства: О передовом опыте чабана, Героя Соц. Труда А.Халыкова / К.Алимбетов // Путь Ленина.- 1983. - 20 апреля 431. Ахмет Халыков: Некролог // Кызылорд. вести.- 2006. - 5 июля 432. Бидашев О. В дружном коллективе: О передовом опыте чабана, Героя Соц. Труда А.Халыкова / О.Бидашев //Сельское хозяйство Казахстана.- 1977. - №9. - С.20 433. Диев Ж. Ягнят считают по весне: О передовом опыте чабана, Героя Соц. Труда А.Халыкова / Ж.Диев // Путь Ленина.- 1979. - 19 апреля 434. Досмагамбетов И. Две встречи. Осень,1976 год. Весна,1977 год: О выполнении плана Героем Соц. Труда А.Халыковым / И.Досмагамбетов // Путь Ленина.- 1977. 19 августа 435. Жаппарханов У. Чабанская слава //Путь Ленина. – 1966. – 29 апреля 436. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам животноводства Казахской ССР Халыкову Ахмету – старшему чабану совхоза «КараУзякский» Сырдарьинского района Кызылорд. обл.: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Путь Ленина. – 1966. – 26 марта 437. Халыков А. Все резервы в действие //Путь Ленина. – 1971. – 13 января 438. Халыков А. Открытое письмо: Героя Социалистического Труда, старшего чабана совхоза "Караозекский" Теренозекского р-на // Путь Ленина.- 1982. - 15 апреля 439. Халыков А. Почетная работа: Герой Социалистического Труда о своей работе / А.Халыков // Путь Ленина.- 1982. - 9 октября 440. Ягунин В. Хозяин чабанской степи: Очерк //Путь Ленина. – 1966. – 22 марта

152

ХАН РОМАН ВАСИЛЬЕВИЧ (1912) Хан Роман Васильевич родился в 1912 году в селе Нижний Янчихе нынешнего Хасанского района Приморского края. Работал бригадиром рисоводческой бригады в колхозе «Гигант» Шиилийского района Кызылординской области. За эти годы, конечно, были колебания урожая, но меньше 35— 40 центнеров риса с гектара Р. В. Хан, как правило, не снимал. Не успокаиваясь на достигнутом, он тщательно изучал опыт передовых рисоводов, неустанно улучшал организацию работы в своей бригаде и в 1949 году добился небывалого успеха. В тот год его бригада вырастила на площади 26,5 гектара в среднем по 84 центнера риса! Правительство за этот трудовой подвиг присвоило Роману Васильевичу звание Героя Социалистического Труда. Не раз и в последующие годы убирал он богатые урожаи риса, являлся участником Всесоюзной сельскохозяйственной выставки 1957 года и в том же году был награжден вторым орденом Ленина. Литература: 441. Хан Роман Васильевич // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- АлмаАта, 1969.- Т.2. - С.699-700 442. Герои Социалистического Труда – колхозники сельхозартели «Гигант», Чиилийского района: Хан В., Нигай К., Пак Ди Хен, Тен Дюн Гир, Хан Р. Фотографии героев //Ленинский путь. – 1950. – 9 августа 443. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня ХВАН АЛЕКСАНДРА ПАВЛОВНА Хван Александра Павловна — колхозница колхоза «Гигант» Шиилийского района, была удостоена звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1950 года. Литература: 444. Хван Александра Павловна // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.Алма-Ата,1969.- Т.2. - С.712 445. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня ХВАН ЧАН ИР Хван Чан Ир — звеньевой колхоза «Авангард» Шиилийского района, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года.

153

Литература: 446. Хван Чан Ир // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.712 447. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая ХЕ БЕН ХИ Хе Бен Хи — колхозник колхоза «Большевик» Шиилийского района, был удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 21 июня 1950 года. Литература: 448. Хе Бен Хи // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.712 449. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня ХЕ СЕ УН (1893) Хе Се Ун родился в 1893 году в семье крестьянина-бедняка в селе Уснуян (Корея). Хе Се Ун — один из знатных рисоводов прославленной плеяды замечательных Героев Социалистического Труда, выросших в колхозе «Авангард» Шиилийского района. Он очень рано начал трудовую деятельность, нужно было помогать родителям содержать большую семью. В 1901 году его родители переехали в Россию. До 1929 года работал в хозяйстве отца, затем в течение восьми лет — в колхозах Хабаровского края. С 1937 года трудился звеньевым, затем бригадиром в колхозе «Авангард» Шиилийского района Кызылординской области. Двадцать лет, с 1937 по 1957 год, он проработал в колхозе «Авангард». Из них 17 лет возглавлял рисосеющую бригаду и три года был звеньевым. За это время Хе Се Ун в совершенстве изучил агротехнику рисосеяния, что позволило ему неизменно получать высокие, устойчивые урожаи риса на больших площадях. За получение в 1948 году рекордного урожая риса — в среднем по 80,9 центнера с площади 6 гектаров Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года Хе Се Уну было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Литература: 450. Хе Се Ун // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.701-702 451. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая

154

ЦАЙ ДЕН ХАК (1913-1984) Цай Ден Хак — организатор сельскохозяйственного производства, председатель колхоза, Герой Социалистического Труда (1966). Родился в 1913 году в селе Чагоу-Панчен Приморской области в семье российских корейцев. До 1937 года жил и трудился на Дальнем Востоке: в 1931—1934 годах работал бригадиром рисоводов, в 1935-1937 годах заведовал читальным залом краевой советской партийной школы. В 1937 году, на основании Постановления СНК СССР и ЦК ВКП(б) от 21.08.1937 № 1428-326сс, вместе с другими советскими корейцами был депортирован с Дальнего Востока в Южный Казахстан. По прибытии в Казахстан возглавил корейский колхоз «Кедровая звезда» в Ворошиловском районе Карагандинской области. С 1938 года являлся бессменным председателем колхоза «Третий Интернационал» Кармакшинского района Кызылординской области. 30 июня 1938 года был арестован Кармакшинским районным отделом НКВД. 20 июля 1938 года освобождён Управлением НКВД Кызылординской области с прекращением уголовного преследования и восстановлен в должности. Под руководством Цай Ден Хака колхоз вырос в крупное высокорентабельное хозяйство с развитым полеводством, животноводством и социальной инфраструктурой. В 1961 году колхозу «III Интернационал» было вручено Красное Знамя Кызылординского обкома КП Казахстана и облисполкома за успехи, достигнутые в социалистическом соревновании. В этом же году Цай Ден Хак принял участие в работе январского Пленума ЦК КПСС. Большие доходы позволили произвести строительство производственных и культурно-бытовых объектов: гаража, электростанции, мельницы с крупоочистительным цехом, машинно-тракторной мастерской по типовому проекту. Были построены хорошо оснащенная больница, средняя школа с учебными мастерскими и физкультурным залом, детские ясли. Для колхозников строились благоустроенные дома. Заасфальтированы улицы протяженностью в 4,5 километра. Образцы сельскохозяйственной продукции трижды представлялись на ВДНХ, и председатель артели был награжден двумя Серебряными и Золотой медалью Выставки. Большое внимание председатель уделял созданию хороших условий колхозникам для работы: во всех 4-х полеводческих бригадах были построены полевые станы, где работали библиотеки, имелись телевизоры, радиоприемники, музыкальные инструменты и спортивный инвентарь. Указом Президиума Верховного Совета СССР от 23 июня 1966 года ему было присвоено звание Героя Социалистического Труда. Избирался депутатом Верховного Совета Казахской ССР 4-го созыва (1955 — 1958 гг.). Скоропостижно скончался 5 мая 1984 года. Награждён двумя орденами Ленина, другими орденами и медалями Имя Цай Ден Хака носят одна из улиц города Кызылорды и улица в посёлке III Интернационал Кармакшинского района Кызылординской области. Литература: 452. Цай Ден Хак // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.703-704 155

453. Цай Ден Хак //Иманғалиев С. Қызылорда көшелері=Улицы Кызылорды=The streets of Kyzylorda / С.Иманғалиев, З.Қыстаубаева. – Алматы, 2009. – С.142 454. Когай Л. Бессменный председатель: К 90-летию пред. колхоза "ІІІ Интернационал" Кармакш. р-на Кызылорд.обл. Цай Ден Хак / Л.Когай // Коре ильбо.2003.- 10 окт. 455. Тен Р. Председатель: К 80-летию со дня рождения Цай Ден Хака / Р.Тен // Кызылорд. вести.- 1993. – 23 октября 456. Титенок И. Слово о председателе: К 70-летию со дня рождения Цай Ден Хака / И.Титенок // Путь Ленина.- 1983. - 14 апреля 457. Хожамуратов М. Преклоняя колени в знак уважения: К 100-летию со дня рождения Героя Соцтруда Цай Ден Хака / М. Хожамуратов //Коре ильбо.- 2013. - 1 марта (№9). - С.6. 458. Цай Ден Хак С вершины прожитых лет //Путь Ленина. – 1982. – 9 декабря ЦОЙ ГИ ХВА (1911) Цой Ги Хва родился в 1911 году в семье бедняка-крестьянина в Северной Корее. В 1920 году вместе с родителями переехал в Приморскую область, а в 1937 году — в Казахстан в Кызылординскую область, вступил в колхоз «Кантонская коммуна». Когда Цой Ги Хва начал заниматься рисоводством, работали кетменем, оросительные арыки были самодельными, землю приходилось освобождать от бурьяна вручную, удобрения были примитивны. Но уже в 1948 году Цой Ги Хва добился исключительных успехов, собрав с каждого из 5 гектаров своего участка по 95 центнеров. Это была большая победа в награду за кропотливый труд, который был высоко оценен: Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года ему было присвоено звание Героя Социалистического Труда. В 1953 году Цой Ги Хва поехал учиться в среднюю сельскохозяйственную школу. Вернувшись в родной колхоз в 1956 году, Цой Ги Хва стал работать бригадиром рисоводческой бригады, проявляя большие организаторские способности. Его бригада из года в год добивалась хороших успехов, и Цой Ги Хва был награжден орденом «Знак Почета». С 1964 года Цой Ги Хва работал управляющим отделением № 2 Тереньузякского совхоза. (Колхоз влился в совхоз в 1961 году при укрупнении хозяйства.) В 1966 году на отделении совхоза, которым руководил Цой Ги Хва было собрано по 36,7 центнера риса с каждого из 1179 гектаров. Такие успехи в рисоводстве были достигнуты благодаря упорному и кропотливому труду и бесконечным поискам лучших рисоводов, которые усовершенствовали методы, искали нужные удобрения, расширяли посевные площади, применяли технику, изучали все новое в агротехнике. Среди них был и Цой Ги Хва. Литература: 459. Цой Ги Хва // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.705-706 460. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая 461. Цой Ги Хва: Фото и краткие сведения о Герое Соц. Труда //Ленинский путь. – 1949. – 29 июня 156

462. Цой Ги Хва: О знатном рисоводе //Путь Ленина. – 1971. – 7 мая ЦОЙ ИВАН Цой Иван — звеньевой колхоза «Красная звезда» Яны-Курганского района, удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года. Литература: 463. Цой Иван // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.712 464. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая 465. Цой Иван: Фото и краткие сведения о Герое Соц. Труда//Ленинский путь. – 1949. – 9 августа ЦОЙ ЧУН СЕ Цой Чун Се — звеньевой колхоза «Авангард» Чиилийского района, удостоен звания Героя Социалистического Труда Указом Президиума Верховного Совета СССР от 20 мая 1949 года. Литература: 466. Цой Чун Се // Герои Социалистического Труда -казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.Т.2. - С.712 467. Присвоение звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета //Ленинский путь. – 1949. – 24 мая ЦОЙ ЮН ХОН (1911) Цой Юн Хон родился в 1911 году на территории нынешнего Ольгинского района Приморского края. Трудовую деятельность начал в 1929 году в колхозе «Красный Авангард» Ольгинского района Дальневосточного края рядовым колхозником. В 1935 году он решает продолжить свое образование и поступает в совпартшколу, находящуюся в городе Ворошилове. Затем в 1937 году Цой Юн Хон переезжает в Казахстан и работает в полеводческой бригаде колхоза «Гигант» Шиилийского района Кызылординской области заведующим молочнотоварной фермой, полеводом и заместителем председателя. Цой Юн Хон был не только хорошим организатором производства и политическим руководителем. Он долго работал на полях, являясь бригадиром одной из полеводческих бригад. В 1949 году за получение высокого урожая кукурузы Цой Юн Хон был награжден орденом Ленина, а спустя год за выращивание риса — в среднем по 84,3 центнера на площади 5,5 гектара — увенчан Золотой Звездой Героя Социалистического Труда. 157

В 1961 году Цой Юн Хон переехал на жительство в Джамбулскую область. Здесь он вступил в колхоз «Победа» Меркенского района. Литература: 468. Цой Юн Хон // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.707-708 469. О присвоении звания Героя Социалистического Труда передовикам сельского хозяйства Кызылординской области Казахской ССР: Указ Президиума Верховного Совета СССР //Ленинский путь. – 1950. – 28 июня ШАЛАБАЕВ МУРАТ (1896-1949) Шалабаев Мурат родился в 1896 году в Аральском районе Кызылординской области. До 1957 года работал чабаном, старшим чабаном, заведующим овцефермой, в колхозе имени Амангельды, затем старшим чабаном в совхозе «Приаральский». Почти 20 лет — с 1939 по 1957 год проработал Мурат Шалабаев чабаном в колхозе имени Амангельды Аральского района Кызылординской области. За эти годы он в совершенстве изучил свое дело и по праву считался одним из лучших овцеводов колхоза. Редко кто так хорошо заботился о кормах, водопое, теплых помещениях для овец, как этот скромный труженик. Мурат Шалабаев был требовательным человеком. Не раз он строго спрашивал со своих помощников и с рабочих овцеводческой фермы за то, что те недостаточно хорошо утеплили кошару, опаздывают с подвозкой кормов. Он всегда был верен правилу: вывел овец на летние пастбища, начинай готовиться к зиме. Высокая требовательность, беспокойство об общественном хозяйстве были его отличительными чертами. Эти качества помогали ему уберегать овец от падежа, получать богатый приплод, полностью сохранять ягнят. Особенно большого успеха добился он в 1948 году, когда от 407 курдючных овец получил 530 ягнят. По 130 ягнят на каждую сотню маток вырастил он в тот год. И каждый ягненок в его отаре к моменту отбивки весил по 42 килограмма. Это было выдающееся достижение. Президиум Верховного Совета СССР Указом от 31 октября 1949 года присвоил Мурату Шалабаеву звание Героя Социалистического Труда. В 1957 году колхоз имени Амангельды был преобразован в совхоз «Приаральский». Первое время Мурат продолжал работать в совхозе старшим чабаном. Но годы брали свое, а главное — ухудшилось здоровье. Он решил уйти на пенсию. Его сменили сыновья — Кази и Канакбай, которые пошли по стопам отца и тоже стали чабанами. Литература: 470. Шалабаев Мурат // Герои Социалистического Труда - казахстанцы.- Алма-Ата, 1969.- Т.2. - С.709-710

158

ИМЕННОЙ УКАЗАТЕЛЬ Абдраманова К. – 1,2 Абиев А.- 140 Аврутин А. – 76,141,363 Ажарбаева Б. - 68 Азходжаев О. - 142 Айдаров А.- 143,216 Айдосов А. – 144-146,281 Александров К. -217 Алиев К. - 429 Алимбетов К. – 17,218,322,430 Алимжанов А. – 147,148 Алисарин К. - 323 Алисова Г. - 219 Алтынбеков А. – 149-151 Альшоразов К. - 152 Андреев В. - 364 Бабаев А. - 77 Байжанов М. - 153 Баранова В. – 40,69,220 Бейсенова Ш. - 388 Бекеева И. – 221,243 Бекежанов Н. - 154 Бекмуратов С. - 250 Бектепов Б. – 55,389,390 Берковская Г. - 222 Бидашев О. – 62,432 Бижанов С. - 223 Бодеев К. -78,79 Бодыков О. - 155 Васильев Г. - 50 Волгин А. - 319 Вотановский С.- 282 Гаркушин А. - 159 Голубев Г. - 160 Гречанин В. - 392 Гуревич Э. – 18,71 Дарменов Ж. – 86,87 Даулетов А. - 161 Джикибаев Е. - 56 Диев Ж. - 433 Дильмухамедов М. - 139 Димов Ю. - 326 Досмагамбетов И. - 434 Дюйсеков Е. - 163

Жакибаева М. – 9,164,224 Жаманкулов А. – 239,328 Жаппарханов У. - 435 Жахаев И. – 113-133,278 Жумабекова С. – 225-229 Ибрашев М. – 251,394 Ильичев А. – 33,42,51,252,258,395 Иманбердиев К.- 95,108,168,329,330,396 Иманғалиев С. – 22,245,279 Иринархов В. – 101,169 Казанбаева Ш. - 170,171,253-257 Канахова В. - 230 Капитанова Д. - 331 Качалин А. - 102 Ким Ман Сам. – 283-285 Ким Сан Чер. – 80,109,172,320 Киринициянов Ю. - 41 Когай Л. – 231,454 Колесов И. - 173 Кондратюк А. - 174 Корнилов И. - 19 Крючкова Г. – 72,332,398 Кудрин И. - 370 Кушко В. - 175 Кыдырбекулы Б. - 176 Ли Е. - 232 Львов А. - 177 Малинка П. – 42,258 Манабаева А. – 10,233,378 Марунич Н. - 234 Марышев Б. - 178 Масленников А. – 399,400 Мацкевич Э. - 43 Милахин В. – 179 Нам Н. - 182 Насыров Р. – 81,183-186 Новик Д. - 187 Николин В. - 365 Нурпеисов А. - 188 Омадьярулы М. - 190 Пинчук Н. - 29

Еремин В. - 327 159

Ракитин Н. - 195 Ревин А. - 196 Русланов Р. - 236 Сабиров Р. – 82,200 Садыков А. - 201 Сактапова Ш. - 237 Санин К. - 337 Сарсенбаев О. - 202 Сатыбалдиев А. – 13,16,203,381 Селянин Е. - 110 Серикбаев Ш. – 23,24,25,44,259,307 Сидоров Г. - 358 Соломатин Ю. – 66,204-206,260,261,402,403 Сурова С. - 103 Тажибаев А. - 207 Тараков А. - 404 Таспамбетова Ж. – 406-413 Тен Р. - 455 Титенок И.- 456 Турсункулов К. - 208 Тюрин А. – 209,289 Утенов Б. - 83 Федотов В. - 321 Филинский В. – 45,53 Халыков А. – 437-439 Хан В. - 290 Хан Е. - 54 Ходин Ф. - 58 Хожамуратов М. - 457 Чемакин Арк. - 210 Черниченко А. - 413 Черный И. – 211,212,213,291,292 Цой В. – 46,262 Шабалин В. - 415 Шарапов И. - 214 Шопашев Т. – 215,268 Ягунин В. – 84,440 Яковенко Д. - 368

160

СОДЕРЖАНИЕ ОТ СОСТАВИТЕЛЕЙ.......................................................................................................88 1. АБДРАМАНОВА КУЛЯНДА......................................................................................89 2. АБДУКАРИМОВ ИСАТАЙ.........................................................................................89 3. АБЖАЛОВ ШОМАНБАЙ...........................................................................................90 4. АБИЕВ АРАПБЕК.........................................................................................................91 5. АБИШЕВ ОРАЗБАЙ.....................................................................................................92 6. АКНИЯЗОВ ИБАДУЛЛА............................................................................................92 7. АЛИМАЕВ КАРБОЗ.....................................................................................................93 8. АЛИМБЕТОВ ТУЛЕГЕН .............................................................................................94 9. АЛТАЙБАЕВА УЛБАЛА..............................................................................................94 10. АН ДОН ДЮ...................................................................................................................95 11. АПРЕЗОВ НЕСИПБАЙ................................................................................................96 12. АХМЕТОВ АМАНГЕЛЬДЫ........................................................................................97 13. БАИМБЕТОВ ОРЫНБАСАР......................................................................................97 14. БИДАШЕВ ОРЫНБАЙ................................................................................................98 15. БИСЕНОВ АЛДАБЕРГЕН..........................................................................................98 16. БОДЕЕВ КАСЫМ.........................................................................................................99 17. ДАРИБАЕВ КУШЕРБАЙ..........................................................................................100 18. ДИНИСЛАМОВ АБУША..........................................................................................101 19. ЕЛАМАНОВ АЛИ ......................................................................................................101 20. ЕЛЕУСИНОВ ТУРШАБЕК.......................................................................................102 21. ЕРЖАНОВ НАКИП....................................................................................................103 22. ЕРЖАНОВА ЗАКИРА................................................................................................104 23. ЕРМАГАМБЕТОВ БАЛАКЕШ................................................................................105 24. ЕСБОЛОВ ДУЗБАЙ....................................................................................................105 25. ЕСПАНОВ УЗАК ........................................................................................................106 26. ЕШНИЯЗОВ МАХАМБЕТАЛИ...............................................................................107 27. ЖАНАЛИЕВ СЕЙТМАГАМБЕТ.............................................................................107 28. ЖАХАЕВ ИБРАЙ........................................................................................................108 29. ЖУМАБЕКОВА САЛИМА.......................................................................................113 30. ЖУСУПОВА КАЗЫНА..............................................................................................114 31. ИЗТЛЕУОВ КАСЫМТАЙ.........................................................................................115 32. ИСАЕВ АЛИ.................................................................................................................116 33. КАЗАНБАЕВА ШЫРЫНКУЛЬ...............................................................................117 34. КАЗАНКАПОВ УТЕГЕН...........................................................................................118 35. КАЙРУЛЛАЕВ АДИЛБЕК........................................................................................118 36. КАЛДЫБАЕВ МАМАН..............................................................................................119 37. КАН ВЛАДИМИР АНДРЕЕВИЧ..............................................................................120 38. КЕНЖЕБАЕВ ЖУСИП..............................................................................................121 39. КЕРЕЙТБАЕВ ДЮСЕМБАЙ....................................................................................121 40. КИМ ИК СЕ..................................................................................................................122 41. КИМ МАН САМ..........................................................................................................123 42. КИМ ХАК ГЮ..............................................................................................................124 43. КИМ ХАН ГУ...............................................................................................................125 44. КИМ ХИ ХАК...............................................................................................................125 45. КИМ ХОН БИН............................................................................................................126 46. КИМ ЧАН ДЕН............................................................................................................126 47. КИМ ЧУН МАН...........................................................................................................127 48. КОКИЕВ НАРТАЙ......................................................................................................127 49. КУРЫМБЕКОВ СЕРДАЛЫ......................................................................................128 161

50. ЛЕПЕСОВ АЛМУРАТ...............................................................................................129 51. ЛИ БЕН СЕР...............................................................................................................129 52. ЛИ ЕН ГУ....................................................................................................................130 53. ЛИ ЕН ГЫН................................................................................................................130 54. МАКАНОВ ДУЙСЕМБАЙ......................................................................................131 55. МЕНЛИБАЕВА АЙША............................................................................................132 56. МУСТАФАЕВА БАЛДЫРГАН...............................................................................133 57. НИГАЙ КОНСТАНТИН ИВАНОВИЧ..................................................................134 58. НУРЖАУБАЕВ МУКЫШ........................................................................................135 59. ОРАЗАЛИЕВА КАЛЖАН.........................................................................................136 60. ОРАЗОВ БАЙДУСЕН................................................................................................136 61. ПАК ДИ ХЕН...............................................................................................................137 62. ПАК ДОН ЕР................................................................................................................137 63. ПАК ПЕТР ПАВЛОВИЧ............................................................................................138 64. ПАК ЧЕН ЕР.................................................................................................................139 65. ПАК ЧЕН ИР................................................................................................................139 66. ПАН МУН ГУК............................................................................................................140 67. ПРИМБЕТОВ ЗИЯД...................................................................................................141 68. РЫСКАЛОВ БАКЫТ..................................................................................................142 69. САРБУПЕЕВ КУАНЫШ...........................................................................................142 70. САРЫМСАКОВ АБЖАМИ.......................................................................................143 71. СЕРИМБЕТОВ БАХЫТЖАН...................................................................................144 72. СМАНОВ КУДАЙБЕРГЕН.......................................................................................145 73. СУЛТАНМУРАТОВ САПАРБАЙ............................................................................145 74. ТАГАЕВ КАДЫР.........................................................................................................146 75. ТАЖИГУЛОВ ТОКЕШ..............................................................................................147 76. ТАСПАМБЕТОВА ЖАДЫРА..................................................................................147 77. ТЕН ДЮ ГЕР................................................................................................................149 78. ТЯН ГЫМ ЧЕР............................................................................................................149 79. УТЕУЛИЕВА УШТАП..............................................................................................151 80. ХАЛЫКОВ АХМЕТ ...................................................................................................151 81. ХАН РОМАН ВАСИЛЬЕВИЧ...................................................................................153 82. ХВАН АЛЕКСАНДРА ПАВЛОВНА........................................................................153 83. ХВАН ЧАН ИР.............................................................................................................153 84. ХЕ БЕН ХИ...................................................................................................................154 85. ХЕ СЕ УН......................................................................................................................154 86. ЦАЙ ДЕН ХАК ............................................................................................................155 87. ЦОЙ ГИ ХВА................................................................................................................156 88. ЦОЙ ИВАН...................................................................................................................157 89. ЦОЙ ЧУН СЕ...............................................................................................................157 90. ЦОЙ ЮН ХОН.............................................................................................................157 91. ШАЛАБАЕВ МУРАТ..................................................................................................158 ИМЕННОЙ УКАЗАТЕЛЬ..........................................................................................159

162