ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ

ΣΟΤΡΙ΢ΣΙΚΖ ΔΙΚΟΝΑ εζηηάδνληαο ζηελ Αζήλα

Manetzi Alexandra supv. prof: Giannis Aesopos University of Patras 2016 1

Πεξίιεςε:Σν ζέκα ηεο παξνχζαο εξεπλεηηθήο εξγαζίαο είλαη ε αλάιπζε ηεο έλλνηαο ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο κέζσ θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ βαζηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο, ηα κέξε ηεο νπνίαο βαζίδνληαη ζε απφςεηο δηάθνξσλ ζεσξεηηθψλ επηζηεκφλσλ. Δπίζεο, γίλεηαη ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηνλ 19ν αηψλα κε ζηφρν ηελ αλίρλεπζε ηεο ηνπξηζηηθήο ρξνηάο ησλ πξψησλ εηθφλσλ θαη ηελ κειέηε ησλ ζπληζησζψλ πνπ ζπλέβαιαλ ζηε αλάπηπμε ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ψζηε λα κεηαηξαπεί ζηε ζπλέρεηα ζε πάγην κέζν επηβνιήο ησλ ηνπξηζηηθψλ πξαθηηθψλ, εζηηάδνληαο θπξίσο ζηνλ πεξηεγεηηζκφ θαη ζηα πξψηα ζηάδηα καδηθνχ ηνπξηζκνχ ζηελ Αζήλα. Σέινο γίλεηαη αλαθνξά ζε θάπνηεο έλλνηεο πνπ αλαδχζεθαλ θαηά ηελ πεξίνδν ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο κε ζηφρν ηελ αλάιπζε ηνπ βαζκνχ επηξξνήο ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο ζηνλ ηνπξίζηα ζήκεξα.

Abstract:This thesis paper works upon the concept analysis of the touristic image, through the categorization of its key features, which emanate from the views of various theoretical scientists. Furthermore, a historical overview of the 19th century takes place, in order to detect the touristic tone of the first images, and also to study all the contributing factors for the development of the touristic image, that led to its consolidation as a mean of enforcing touristic practices. Focus was placed on the idea of touring and the first stages of mass tourism in the city of Athens. Finally, some references to ideas of the postmodern era are made, that assist to the understanding of the influence of the touristic image upon the contemporary tourist.

2

3

Ξξννίκην: ............................................................................. 10

Δηζαγσγή: ................................................................................... 12

Θεθάιαην 1: Ρνπξηζηηθή εηθόλα .................................................. 14 1.1 Ζ γισζζηθή θύζε ηεο εηθόλαο- ε εηθόλα σο κέζν επηθνηλσλίαο ............................................................................ 14 1.2 Ηδηόηεηεο ηεο ηνπξηζηηθήο εηθόλαο .................................... 16 1.2.1 Θαηαζθεπαζκέλε εηθόλα [ςεθηαθά] .......................... 16 1.2.2Ξξνθαηαζθεπαζκέλε εηθόλα[ρσξηθά] - Ρν 'πιαίζην' ηνπ Heidegger ............................................................................ 21 1.2.2.1[εηθνληθή;] Σαπηόηεηα ηεο πόιεο- πξνζεγγίζεηο .............. 24 Η πόιε σο αληηθείκελν θαη σο ππνθείκελν ............................. 24 RemKoolhaas- AldoRossi γηα ηελ ηαπηόηεηα ησλ πόιεσλ ....... 24 Ση λνείηαη σο αζηηθή ηαπηόηεηα ππό ην πξίζκα ηνπ ηνπξηζκνύ ......................................................................................... 25 Η 'ηνπξηζηηθή' ηαπηόηεηα- παξειζνληηθή............................... 27 Αλαβίσζε ησλ ηνπηθώλ παξαδόζεσλ ζηα πιαίζηα ηνπ ηνπξηζκνύ .......................................................................... 30 1.2.3 Γεκηνπξγία ηνπ νηθείνπ κέζσ ηεο ηνπξηζηηθήο εηθόλαο ............................................................................................. 32 1.2.4 «Θαηνίθεζε» ηεο εηθόλαο ........................................... 34 Lifestyle ............................................................................. 34 Gazing................................................................................ 37 1.2.5 εκπνξεπκαηνπνίεζε ηεο εηθόλαο ............................... 38 1.3 Πεκεία νπηηθήο θαηαλάισζεο-ζεκεία αλαθνξάο θαη πξνζαλαηνιηζκνύ γηα ην ηνπξίζηα; ........................................ 39 Γεληθή αληίιεςε ηνπ ρώξνπ ηεο πόιεο- βαζηθά ζηνηρεία [Lynch] ......................................................................................... 40 Γλσζηηθόο ράξηεο ............................................................... 43

4

1]ΥΑΡΣΗ΢[αληηθεηκεληθόο] - 2D Αληηκεηώπηζε ....................... 44 2]ΚΣΙΡΙΑ - ζεκεία θαηαλάισζεο- 3D αληηκεηώπηζε ............... 48 3] ΤΠΟΔΟΜΕ΢ ΠΟΤ ΙΚΑΝΟΠΟΙΟΤΝ ΚΟΙΝΕ΢ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕ΢ ΑΝΑΓΚΕ΢ ........................................................................... 54

Θεθάιαην 2: Ξξώηεο εηθόλεο- πξώηα ηαμίδηα ............................. 55 2.1 Γθξαβνύξεο, θείκελα, πίλαθεο - απεηθόληζε ηεο Αζήλαο ηνλ 19ν αηώλα ............................................................................... 55 Λόγνη πεξηεγεηηζκνύ ζηελ Ειιάδα ....................................... 55 «Καηνίθεζε» ηεο θαληαζηαθήο εηθόλαο ηεο Ειιάδαο από ηνπο πεξηεγεηέο ......................................................................... 58 «Κεηκεληθέο» εηθόλεο ........................................................... 59 Υαξαθηηθά , πίλαθεο , μπινγξαθίεο ησλ πεξηεγεηώλ .............. 64 2.2 Ξαλνξακηθνί πίλαθεο- Απεηθόληζε αγγιηθώλ ηνπίσλ ζηνδεύηεξν κηζό ηνπ 18νπ αηώλα ........................................... 66 2.2.1 Ρν παλόξακα ηεο Αζήλαο ην 1835 - Stademann ........ 67

Θεθάιαην 3:Δμέιημε ηνπξηζκνύηνπξηζηηθήο εηθόλαοηνπξηζηηθνύ βιέκκαηνο ............................................................. 72 3.1 Καδηθόο ηνπξηζκόο- εθθίλεζε ηνπξηζηηθνύ βιέκκαηνο ... 72 Σα ρξνλνινγηθά όξηα θαη ε ηδηνζπγθξαζία ηεο λεσηεξηθόηεηαο ......................................................................................... 72 Αξρή καδηθνύ ηνπξηζκνύ- ιόγνη αλάπηπμεο ησλ βξεηαληθώλ παξαιηαθώλ θαηαιπκάησλ................................................... 73 Αλάπηπμε ησλ ζηδεξνδξόκσλ.............................................. 75 Εκθάληζε νξγαλσκέλσλ ηαμηδησηηθώλ παθέησλ .................... 75 Πξνζπάζεηεο απαζαλάηηζεο ηνπ θόζκνπ- εκθάληζε ηεο θσηνγξαθηθήο κεραλήο ...................................................... 76

5

Αζελατθά θαξη πνζηάι ........................................................ 82 3.1.1. Νη ηνπξίζηεο ζηελ Αζήλα ζηα ηέιε ηνπ 19νπ αη.86

Θεθάιαην 4: Ν ηνπξίζηαο θαηά ηε κεηαλεσηεξηθόηεηα - θπξηαξρία ηεο εηθόλαο - αλεμάξηεηνο ηνπξίζηαο; ....................................... 92 Ο όξνο 'κεηαλεσηεξηθόηεηα' ................................................ 92 'Αληαλαθιαζηηθόηεηα'-'αηζζεηηθή' αληαλαθιαζηηθόηεηα'[reflexivity] ......................................................................................... 93 4.1 TRIPADVISOR- ΤΖΦΗΑΘΝΗ ΡΑΜΗΓΗΥΡΗΘΝΗ ΝΓΖΓΝΗ ...... 93 4.1.1. Ζ εηθόλα ηεο Αζήλαο ζην tripadvisor ........................ 97 4.1.2. Δηθόλεο ηεο Αζήλαο ζην flickr ................................... 99 4.2 Endoftourism - ν ηνπξηζκόο ζηα πιαίζηα ηνπ θαπηηαιηζκνύ100 'Απν-δηαθνξνπνίεζε'[de-differentiation] ............................. 103 4.3 ΢πεξπξαγκαηηθόηεηα[hyperreality] ............................... 103

Ππκπεξάζκαηα ......................................................................... 109

7

Πξννίκην:Δίλαη επφκελν ζε κία ηερλνινγηθά εμειηγκέλε θνηλσλία ησλ δηθηχσλ θαη ησλ ηειεπηθνηλσληψλ λα ππάξρεη έλα ζρεηηθά νξγαλσκέλν ζχζηεκα ηαμηδησηηθψλ νδεγψλ ην νπνίν δηεπθνιχλεη ηελ πξαγκαηνπνίεζε ελφο ηαμηδηνχ. Δίλαη γεγνλφο πσο ε εηθφλα θπξηαξρεί ζε ηέηνηνπ είδνπο αλαδεηήζεηο. Δπίζεο είλαη γεγνλφο πσο κία εηθφλα είλαη πην άκεζε ζε ζρέζε κε έλα γξαπηφ θείκελν σζηφζν δελ κπνξεί εχθνια λα θηιηξαξηζηεί απφ ηελ θξηηηθή καο ζθέςε. Έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα θαηαηνπίδεη άκεζα ηνλ απνδέθηε σο πξνο ην ηί επξφθεηην λα δεη κε ηελ θπζηθή ηνπ ππφζηαζε ζηνλ απεηθνληδφκελν ρψξν αιιά κε ηνλ ίδην ηξφπν κπνξεί λα απνπξνζαλαηνιίζεη κέζσ ηεο ρξήζεο ζεακαηηθψλ ιήςεσλ θαη ιήςεο ζεακαηηθψλ αληηθεηκέλσλ. Ζ εηθφλα είλαη έλαο νπηηθά πεπεξαζκέλνο ρψξνο αλαπαξηζηψκελνο πάλσ ζε κηα πεπεξαζκέλε επηθάλεηα ε νπνία ππάξρεη κέζα ζε έλα ζπγθεθξηκέλν πιαίζην. Μπνξνχκε λα κηιήζνπκε θπξίσο γηα ππνθεηκεληθή ιήςε κηαο εηθφλαο θαη ε νπνία εμαξηάηαη απφ πξνζσπηθέο επηζπκίεο θαη πξνζσπηθνχο ζπλεηδεηνχο ζηφρνπο θάζε θνξά. Όηαλ πξφθεηηαη γηα κηα εηθφλα πνπ απεηθνλίδεη έλα ηνπίν θαη έρεη ζαλ ζηφρν λα πξνζειθχζεη ην θνηλφ ψζηε λα ην επηζθεθηεί ηφηε παξαβιέπεη νηηδήπνηε ππάξρεη ηξηγχξσ ην νπνίν είλαη ηθαλφ λα αιινηψζεη ηελ επηζπκεηή εηθφλα. Πνηα είλαη φκσο απηή ε επηζπκεηή εηθφλα ; ΢ε απηφ ην ζεκείν πξέπεη λα αλαξσηεζνχκε πνηφο είλαη ν ζηφρνο ελφο ηνπξηζηηθνχ πξάθηνξα θαη πνηφο ν ζηφρνο ελφο ηνπξίζηα . ΢πκπίπηνπλ νη δχν ζηφρνη; Οη ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο πξνεγνχληαη ησλ επηζπκηψλ ηνπ ηνπξίζηα ή έπνληαη(δειαδή πξνζαξκφδνληαη); Παξάιιεια είλαη ζπλεηδεηέο νη επηζπκίεο ελφο ηνπξίζηα ή πξφθεηηαη γηα έλα πξνθαηαζθεπαζκέλν πιάλν πνπ ηνπ επηβάιιεηαη απφ ηα media. ΢ηφρνο ηεο εξεπλεηηθήο είλαη λα πξνζπαζήζεη λα θαηαγξάςεη πφζν ειεχζεξνο ή ειεγρφκελνο είλαη έλαο ηνπξίζηαο μεθηλψληαο απφ ηε κειέηε ηεο πξνπαγάλδαο ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο.

8

9

Δηζαγσγή:΢ην πξψην θεθάιαην ηεο εξγαζίαο γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα αλάιπζεο ηεο ηδηνζπγθξαζίαο ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο, φπσο πθίζηαηαη ζήκεξα. Δπηηπγράλεηαη πξψηνλ, κέζσ δηεξεχλεζεο ηεο γισζζηθήο θχζεο ηεο εηθφλαο γεληθά, ζηεξηδφκελε ζε αλαιχζεηο ηνπ RolandBarthesθαη ηνπGombrich. Γέπηεξνλ, αλαιχνληαη νη ηδηφηεηεο ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο σο θαηαζθεπαζκέλεο εηθφλαο ςεθηαθά θαη σο πξνθαηαζθεπαζκέλεο εηθφλαο ρσξηθά ˙ επηζεκαίλνληαη έμη ζεκεία ζπκπαξαδήισζεο ζηε θσηνγξαθία, ζχκθσλα κε ηνλ Barthes, ελψ ε πξνθαηαζθεπαζκέλε εηθφλα, σο πξνεηνηκαζία ησλ θηηξίσλ γηα ηε ζηηγκή ηεο θσηνγξαθηθήο ηνπο απνηχπσζεο ζέηεη ην δήηεκα ηεο ηαπηφηεηαο ησλ πφιεσλ, αλ δειαδή ηειηθά ε απηνπξνβαιιφκελε εηθφλα ηεο πφιεο είλαη απζεληηθή ή αλ δελ είλαη, πνηα ηαπηφηεηα πξνβάιιεη ν ηνπξηζκφο, εηζάγνληαο ηελ πξνζέγγηζε ηνπ RemKoolhaasθαη ηνπ AldoRossi ζην ζέκα. Οη ηξεηο επηπιένλ ηδηφηεηεο πνπ αλαθέξνληαη είλαη:1 ε ηθαλφηεηά πνπ πξνζδίδεη ζην ρξήζηε λα νηθεηνπνηείηαη έζησ θαη ιίγν μέλα πεξηβάιινληα,2 ε ηάζε «θαηνίθεζήο» ηεο, ππφ ηελ έλλνηα ηεο θαηεχζπλζεο ζε ζπγθεθξηκέλα κέξε πνπ έρνπλ εηδσζεί απφ πξηλ, πξηλ δειαδή ηε θπζηθή ηνπο πξνζέγγηζε˙ παξαζέηνληαο ηα κέζα- ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο, lifestyle- πνπ νδεγνχλ ζηελ πξνηίκεζε ζέαζεο θάπνησλ κεξψλ ζε ζρέζε κε άιια, θαη3 ε εκπνξεπκαηνπνίεζε ηεο εηθφλαο, δειαδή ε ηνπνζέηεζή ηεο ζε κηα δηαδηθαζία πξνζθνξάο- δήηεζεο, πνπ απνθέξεη θέξδε ζε ηαμηδησηηθνχο θνξείο θαη επραξίζηεζε ζε ηνπξίζηεο, ζην πιαίζην νπηηθήο θαηαλάισζεο ησλ αληηθεηκέλσλ. Οη ηξεηο απηέο ηδηφηεηεο ζηεξίδνληαη θπξίαξρα ζε ηδέεο ηνπ ΢ηαχξνπ ΢ηαπξίδε. ΢ην ηξίην θαη ηειεπηαίν κέξνο ηνπ θεθαιαίνπ επηζεκαίλνληαη ηα ζεκεία αλαθνξάο/πξνζαλαηνιηζκνχ ηνπ ηνπξίζηα ζην λένηφπν. Γηεξεπλάηαη αλ πξνέθπςαλ κέζα απφ ηελ πξνπαγάλδα ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο θαηαλ αληηκεησπίδνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ηαμηδηνχ σο νπηηθά θαηαλαιψζηκα ζεκεία, ρξεζηκνπνηψληαο κία ηξηκεξή θαηεγνξηνπνίεζε πνπ αθνξά ηα ηξία βαζηθά ζηνηρεία πνπ εκπεξηέρνληαη ζηνλ ππφ θαηαζθεπή γλσζηηθφ ράξηε ηνπ ηνπξίζηα. Οη ηδέεο γηα ηνπο γλσζηηθνχο ράξηεο βαζίδνληαη θπξίαξρα ζην έξγν ηνπ KevinLynchθαη ζην βηβιίν Πεξηβαιινληηθή ςπρνινγία ηνπ Πάλνπ Κνζκφπνπινπ.΢ην θεθάιαην απηφ, δειαδή, αλαγλσξίδνληαη ηα επίπεδα δξάζεο ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο θαη νη επηπηψζεηο ηεο ζην άηνκν- θάηνηθν ή ηνπξίζηα- θαη ζηελ ίδηα ηελ πφιε.

10

΢ην δεχηεξν θεθάιαην γίλεηαη ηζηνξηθή αλαδξνκή ζηελ Αζήλα ηνπ 19νπ αηψλα θαη ζηελ Αγγιία ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 18νπ αηψλα κε ζηφρν ηελ θαηαγξαθή ησλ πξψησλ βαζηθψλ κέζσλ αλαπαξάζηαζεο λέσλ ηφπσλγθξαβνχξεο, πίλαθεο, θείκελα, παλνξάκαηα- ψζηε λα αληρλεπζνχλ ηα πξψηα ζηάδηα δεκηνπξγίαο ηεο πάγηαο ζεκεξηλήο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο θαη ηνπ ηνπξηζηηθνχ βιέκκαηνο. Πξφθεηηαη δειαδή γηα αλαδξνκή ζηελ «παηδηθή ειηθία» ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο, ψζηε λα θαηαγξαθεί ε ζηηγκή γέλλεζεο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ αλαθέξζεθαλ ζην πξψην θεθάιαην. ΢ην ηξίην θεθάιαην γίλεηαη κειέηε ηεο εθθίλεζεο ηνπ ηξίπηπρνπ ηνπξηζκφοηνπξηζηηθή εηθφλα- ηνπξηζηηθφ βιέκκα θαηά ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα, θαηά ηε πεξίνδν ηεο λεσηεξηθφηεηαο. Δδψ παξαηίζεληαη φιεο νη ζπληζηψζεο πνπ ζπλέβαιαλ ζηελ αλάπηπμε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, κε ηδηαίηεξε αλαθνξά ζηελ αλαθάιπςε ηεο θσηνγξαθηθήο κεραλήο θαη ζηελ ρξήζε ησλ θαξη πνζηάι, σο θαηαιπηηθψλ παξαγφλησλ εμάπισζεο θαη ελίζρπζεο ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο. Βαζηθή πεγή άληιεζεο ηζηνξηθψλ πιεξνθνξηψλ ζην ζέκα απνηέιεζε ην βηβιίν Thetouristgazeηνπ JohnUrry.΢ην ηειεπηαίν κέξνο ηνπ θεθαιαίνπ απηνχ παξαηίζεηαη σο παξάδεηγκα ε ηνπξηζηηθή θαηάζηαζε ηεο Αζήλαο ηελ πεξίνδν απηή, κέζα απφ ην θείκελν ηνπ γάιινπ ιάηξε ηεο αξραηνινγίαο Dechamps. ΢ην ηέηαξην θαη ηειεπηαίν θεθάιαην εμεηάδεηαη ε θχζε ηνπ ηνπξηζκνχ θαηά ηελ πεξίνδν ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο, θαη θαηά πφζν ε ζεκεξηλή θπξηαξρία ησλ εηθφλσλ θαζηζηά ηειηθά πην αλεμάξηεην ηνλ ηνπξίζηα, σο πξνο ηνλ ηξφπν νξγάλσζεο ηνπ ηαμηδηνχ ηνπ θαη σο πξνο ηελ επηινγή ζέαζεο αληηθεηκέλσλ, αλ δειαδή ε ηνπξηζηηθή εηθφλα είλαη αθφκα ηφζν ηζρπξή ψζηε λα θαζνξίδεη ην ηνπξηζηηθφ βιέκκα. Απηφ επηηπγράλεηαη κέζσ αλάιπζεο ησλ φξσλ «αληαλαθιαζηηθφηεηα», «αηζζεηηθή αληαλαθιαζηηθφηεηα», «απνδηαθνξνπνίεζε» θαη «ππεξπξαγκαηηθφηεηα»· κέζσ παξάζεζεο ησλ ηδεψλ ησλ Bauman, Eco, Urry, Lashκε ζηφρν ηελ βαζεηά θαηαλφεζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ ζχγρξνλνπ θηλεηνχ θφζκνπ. Δπίζεο, γίλεηαηζχγθξηζε αλάκεζα ζηελ ηαμηδησηηθή πιαηθφξκα tripadvisorθαη ζηελ ηζηνζειίδα flickr, σο πξνο ηελ θχζε ησλ αλαξηεκέλσλ εηθφλσλ , κε ζηφρν ηε δηεξεχλεζε χπαξμεο ή κε παγησκέλσλ ηαμηδησηηθψλ πξνηχπσλ θαη ζπκβφισλ γηα ελαηέληζε. Δίλαη ν ηνπξίζηαο ζήκεξα απνδεζκεπκέλνο σο έλα βαζκφ απφ ηελ επηβνιή ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο; 11

12

13

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1:ΣΟΤΡΙ΢ΣΙΚΖ ΔΙΚΟΝΑ 1.1 Ζ ΓΛΧ΢΢ΙΚΖ ΦΤ΢Ζ ΣΖ΢ ΔΙΚΟΝΑ΢ - Ζ ΔΙΚΟΝΑ Χ΢ ΜΔ΢Ο ΔΠΙΚΟΙΝΧΝΙΑ΢ Δηπκνινγία:[ < αξρ. εἰθψλ < εἴθσ "κνηάδσ" ] . Ζ ιέμε εηθφλα ζεκαίλεη θαίλνκαη ή είκαη φκνηoο κε θάηη ελψ αληίζηνηρα ζηελ αγγιηθή ε ιέμε image ζα πξέπεη ίζσο λα αλαρζεί ζηε ξίδα ηνπ imitary. Ζ εηθφλα εμ νξηζκνχ απνηειεί αλαπαξάζηαζε ζηνηρείσλ θαη ιακβάλεη ζάξθα θαη νζηά πάλσ ζε επηθάλεηεο κέζσ θάπνησλ ζπζηεκάησλ γξαθήο θαη απνηχπσζεο.Ο ηξφπνο πνπ επηιέγεη θάπνηνο λα πξνβεί ζε αλαπαξάζηαζε κηαο εηθφλαο εκπεξηέρεη κηα ηάζε επηθνηλσλίαο θαη δηαθαηέρεηαη απφ πξνζσπηθά ζηνηρεία νπηηθήο θαη αληίιεςεο. Παξάιιεια ζηελ πεξίπησζε κηαο δηαθεκηζηηθήο εηθφλαο ππάξρεη ελδφκπρα ζαθήο ζηφρνο πξνζέιθπζεο ηνπ δέθηε πξνο θαηαλάισζε ηνπ δηαθεκηδφκελνπ πξντφληνο. Σν πξντφλ κπνξεί λα αλαρζεί ζε θάηη πιηθφ, ρεηξνπηαζηφ ή ζε θάηη άπιν. ΢ηε ζπλέρεηα ν δέθηεο είηε είλαη ζε ζέζε λα αλαγλσξίζεη ηελ πξφζεζε ηνπ δεκηνπξγνχ είηε δέρεηαη θάπσο ζπγθερπκέλα θαη αζπλείδεηα ην κήλπκα πνπ ηνπ πξνσζείηαη. Ζ αλάγλσζε κηαο εηθφλαο πξνυπνζέηεη θάπνην πνιηηηζκηθφ ππφβαζξν ελψ ε ζσζηή αλάγλσζε κηαο εηθφλαο θαζηζηά απαξαίηεηε κηα αξθεηά ζαθή αληίιεςε γηα ηα πξάγκαηα ζηε βάζε ηνπ πνηφο είλαη ν πνκπφο ηνπ κελχκαηνο θαη ηί ζηφρν έρεη. Ο RolandBarthes ζην βηβιίν ηνπ Δηθφλα-Μνπζηθή-Κείκελν ππνζηεξίδεη ηελ γισζζηθή θχζε ηεο εηθφλαο θαη πξνζπαζεί λα ηελ απνθσδηθνπνηήζεη ζε ηξία βαζηθά κελχκαηα ρξεζηκνπνηψληαο κηα δηαθεκηζηηθή εηθφλα [ιφγσ ηεο εηιηθξίλεηαο θαη ηεο εκθαηηθφηεηαο ησλ δηαθεκίζεσλ]. Σα ηξία πξνηεηλφκελα κελχκαηα ζηα νπνία θαηαιήγεη είλαη έλα γισζζηθφ κήλπκα [άκεζα αληηιεπηφ ,ζπλήζσο κία ιεδάληα, ην νπνίν καο βνεζά λα επηθεληξψζνπκε ηε πξνζνρή καο ζε θάπνην ζηνηρείν ηεο εηθφλαο], έλα θσδηθνπνηεκέλν εηθνληθφ κήλπκα [ εδψ γίλεηαη ε δηάθξηζε ζεκαίλνληνο θαη ζεκαηλνκέλνπ, δηάθξηζε δειαδή ηνπ αληηθεηκέλνπ απφ ηα λνήκαηα πνπ απηφ θέξεη, ζην πιαίζην έθζεζήο ηνπ κε ζπγθεθξηκέλν ηξφπν ζηελ εηθφλα-ζπκβνιηθή ζεκαζία] θαη έλα κε θσδηθνπνηεκέλν εηθνληθφ κήλπκα [αλαθέξεηαη ζηελ θπξηνιεθηηθή ζεκαζία ησλ ζηνηρείσλ ε νπνία πνιιέο θνξέο ζπγρέεηαη κε ηελ ζπκβνιηθή ιφγσ ηεο ζρεδφλ ηαπηνινγηθήο ζρέζεο ζεκαίλνληνο θαη ζεκαηλνκέλνπ ζηελ εηθφλα]. Σν πξφβιεκα σο πξνο ηελ ζσζηή αληίιεςε ηεο εηθφλαο έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη ην

1.7DAYS Bake Rolls 'Royals'

΢ηηγκηφηππναπφηνδηαθεκηζηηθ φζπνηηεο 7DAYSγηαηαBAKEROLLSPizz a. Σα ηξία κελχκαηα παξνπζηάδν- ληαη σο εμήο: 1 Σνγισζζηθφ κήλπκα είλαη ε αηάθα ηνπ εζνπνηνχ 'richrichrichtaste', 2 Toθσδηθνπνηεκέλν εηθνληθφ κήλπκα είλαη ε ηνπνζέηεζε ησλ BakeRollsζην παιάηη ηνπ βαζηιηά θαη ε εκθάληζή ηνπο σο αληίζηνηρα ηνπ ρξπζνχ. Σν γισζζηθφ κήλπκα εληζρχεη ηνλ παξαιιειηζκφ αλάκεζα ζηνλ ρξπζφ θαη ζηαBakeRollspizza,.

3 ην κε θσδηθνπνηεκέλν εηθνληθφ κήλπκα είλαη ηα ίδηα ηα BakeRollsσο θαζεκεξηλά ζλαθ.

14

θπξηνιεθηηθφ θαη ην ζπκβνιηθφ κήλπκα δειαδή ην αληηιεπηηθφ θαη ην πνιηηηζκηθφ κήλπκα ιακβάλνληαη ηαπηφρξνλα απφ ηνλ ζεαηή ηεο, ζπλεπψο απηή ε αλαγλσζηηθή ζχγρπζε πνιιέο θνξέο κπινθάξεη ηελ θξηηηθή ηνπ ζθέςε θαη ηνλ νδεγεί ζε ιάζνο ζπκπεξάζκαηα. 1Ζ αλψηαηε ηθαλφηεηα ηεο εηθφλαο είλαη λα δηεγείξεη ζπλαηζζήκαηα ελψ ε ρξήζε ηεο γηα εθθξαζηηθνχο ζθνπνχο είλαη πξνβιεκαηηθή. ΢ηελ πεξίπησζε κάιηζηα απνπζίαο θάπνηνπ γισζζηθνχ κελχκαηνο ζηεξείηαη εληειψο ην ελδερφκελν ηεο αληηζηνίρεζεο κε ηε ιεηηνπξγία δήισζεο ηεο γιψζζαο. ΢πγθεθξηκέλαν E. H. Gombrich αλαθέξεηραξαθηεξηζηηθάζηνβηβιίνηνπThe Image and the eye, further studies in the psychology of pictorial representationφηη:

«Γελ κπνξνχκε λα εθθξάζνπκε εηθνληθά, πφηε ελλννχκε ηελ 'γάηα' σο κνλάδα θαη πφηε ελλννχκε ηε 'γάηα' σο κέινο ελφο είδνπο. Δπηπιένλ, παξφιν πνπ ε πξφηαζε κπνξεί λα είλαη κηα πηζαλή πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο , ππάξρεη αθφκε αηειείσηνο αξηζκφο αιεζηλψλ πεξηγξαθηθψλ δειψζεσλ πνπ κπνξείο λα θάλεηο φπσο ' Δκθαλίζηεθε κία γάηα', ή γη' απηφ ην ιφγν ' Γελ ππάξρεη ειέθαληαο πάλσ ζην ραιάθη'. Όηαλ ε αξρηθή πξφηαζε ζπλερηζηεί κε ην ' Ζ γάηα έθαηζε πάλσ ζην ραιάθη' ή ' Ζ γάηα ζα θαζίζεη επάλσ ζην ραιάθη' ή 'Ζ γάηα θάζεηαη ζπάληα επάλσ ζην ραιάθη' ή 'Δάλ ε γάηα θαζίζεη επάλσ ζην ραιάθη...' βιέπνπκε ηελ αμία ηνπ 'ιφγνπ' λα εθηνμεχεηαη θαη λα αθήλεη ηελ εηθφλα πίζσ.»2 Παξφια απηά ζηελ πεξίπησζε ελφο παηδηνχ ε εηθφλα ηεο γάηαο ζα ην δηεγείξεη πνιχ πεξηζζφηεξν ζε ζρέζε κε κία πξνθνξηθή ή γξαπηή πξφηαζε πνπ αλαθέξεηαη ζηε γάηα . «Μηα ινχηξηλε γάηα δεκηνπξγεί ηηο ίδηεο αληηδξάζεηο κε απηέο κηαο αιεζηλήο γάηαο- πηζαλφηαηα πην έληνλεο, θαζψο είλαη πην ππάθνπε θαη είλαη επθνιφηεξν λα ηελ αγθαιηάζεηο.» 3 Μπνξνχκε ινηπφλ λα απνθαλζνχκε ηα εμήο: ε εηθφλα ιεηηνπξγεί κε ηε ρξήζε ζεκαηλφλησλ θαη ζεκαηλνκέλσλ φπσο θαη ν γξαπηφο ν ιφγνο 1Barthes,

R. (2007). Δηθφλα-Μνπζηθή-Κείκελν κεηαθξαζε Γ.΢παλφο, ζζ. 41-59, Αζήλα: ΠΛΔΘΡΟΝ.

2Gombrich, E. (1982). THE IMAGE & THE EYE further studies in the psychology of pictorial representation. London: Phaidon Press.

3(ν.π.)

15

άιισζηε, κε ηε δηαθνξά ζα θαληαζησλφζνπλ εζχ ν ίδηνο θαηά ηελ αλάγλσζε ή θαηά ην άθνπζκα φκσο πσο ε εηθφλα ζνπ ελφο θεηκέλνπ. Απηφκαηα δειαδή παξαγθσλίδεη ήδε κηα δηεξγαζία ηνπ παξέρεη έηνηκν απηφ πνπ εγθεθάινπ σο πξνο ηελ αληίιεςε ελφο κελχκαηνο θαη ηείλεη λα ζε ηνπνζέηεζεο ηνπ νδεγήζεη πξνο κηα ινγηθή νπηηθήο θαηαλάισζεο ηνπ απεηθνληδφκελνπ αλζξψπνπ ζην θέληξν ηεο αληηθεηκέλνπ. χπαξμήο ηνπ...ε ιέμε 'εηθόλα' πιένλ Ζ ηνπξηζηηθή εηθφλα απνηειεί ζήκεξα σο επί ην πιείζηνλ απνδίδεηαη ζηελ δηαθεκηζηηθή εηθφλα. Πξνέξρεηαη απφ νξγαλσκέλα ηαμηδησηηθά γξαθεία θαηαζθεπαζκέλε εηθόλα θαη νξγαληζκνχο πνπ έρνπλ ζαλ ζηφρν λα πξνσζήζνπλ ην ηνπηθφ , ε νπνία είλαη 'πξντφλ', είηε αλαπαξάγεηαη κε ηπραίν ηξφπν, αζπλείδεηα, απφ απινχο δεκηνχξγεκα ηεο ηνπξίζηεο. Σα αμηνζέαηα κηαο πεξηνρήο θαη ε ππφζρεζε ηεο δηαζθέδαζεο αλζξψπηλεο επελέξγεηαο ζπρλά κεηαβηβάδνληαη ζε ζηεξενηππηθέο εηθφλεο. «Δίλαη ζεκηηφ γηα αθνχ αλαπαξίζηαηαη θαη παξάδεηγκα, λα ζπζρεηίδεη θαλείο ηε Βηέλλε κε ηα βαιο ηνπ JohannStrauss, αιιά θαζψο νη ηαμηδησηηθνί θάθεινη δελ κπνξνχλ λα παίμνπλ κνπζηθή, έλα νπηηθφ ζχκβνιν έπξεπε λα βξεζεί. Σν άγαικα ηνπ ζθελνζέηε ηνπνζεηήζεθε ζε έλα πάξθν ηεο Βηέλλεο ην 1923 θαη νκνινγνπκέλσο δελ ήηαλ θάηη αμηνζαχκαζην. Γέρηεθε αξθεηή θξηηηθή ηφηε , ιφγσ ηνπ ππεξβνιηθνχ λαηνπξαιηζκνχ πνπ ην ραξαθηήξηδε, δείρλνληαο έλαλ κπξνχηδηλν άλδξα πνπ παίδεη βηνιί πεξηηξηγπξηζκέλνο απφ καξκάξηλεο λχκθεο ηνπ «κπιε Γνχλαβε». Χζηφζν νη θξηηηθέο κε ην θαηξφ μεράζηεθαλ θαη παξέκεηλε ην άγαικα σο ζχκβνιν ηεοθαιιηηερληθήο πηπρήο ηεο Βηέλλεο, ην νπνίν ρξεζηκνπνηήζεθε ζηε ζπλέρεηα απφ 2. Απζηξηαθφο ηαμηδησηηθφο νδεγφο.

4 πνιινχο δηαθεκηζηέο .»

3. Σαμηδησηηθφο νδεγφο γηα απζηξηαθέο αεξνγξακκέο.

1.2 ΙΓΙΟΣΖΣΔ΢ ΣΖ΢ ΣΟΤΡΙ΢ΣΙΚΖ΢ ΔΙΚΟΝΑ΢ 1.2.1ΚΑΣΑ΢ΚΔΤΑ΢ΜΔΝΖ ΔΙΚΟΝΑ [ςεθηαθά] Καηά ηνλ Heidegger ε κεηαθνξά ηνπ θφζκνπ ζε εηθφλα είλαη ην ίδην ζπκβάλ κε εθείλν πνπ ν Descartes ηνλ 17ν αηψλα πεξηγξάθεη σο αλαπαξάζηαζε ηνπ θφζκνπ κέζσ ηεο ζθέςεο. Ο Heidegger αλαθέξεη πσο «ην φηη ν θφζκνο γίλεηαη εηθφλα είλαη ην ίδην γεγνλφο κε απηφ ηεο

4. Αθίζα ηνπ Διιεληθνχ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ.

4Gombrich,

E. (1982). THE IMAGE & THE EYE further studies in the psychology of pictorial representation. London: Phaidon Press.

16

17

ζηήλεηαη απφ πξηλ.»56 ΢ε έλα ζθίηζν ή ζε έλαλ πίλαθα ν δεκηνπξγφο είλαη αδχλαηνλ λα αλαπαξαζηήζεη κε αθξίβεηα ηα ζηνηρεία θαη ηελ αχξα κηαο θπζηθήο εηθφλαο ,δελ ην επηζπκεί άιισζηε αθνχ ζηφρνο δελ είλαη ε ζηείξα αλαπαξάζηαζε αιιά ε πξνψζεζε κηαο πξνζσπηθήο αληίιεςεο θαη ζεψξεζεο ηνπ θφζκνπ. ΢ε κηα εηθφλα είλαη δχζθνιν λα κελ ππάξρεη θάπνηα πξφζεζε . Οπφηε ίζσο είλαη πιενλαζκφο λα κηιάκε γηα θαηαζθεπαζκέλε εηθφλα θαη φρη απιά γηα εηθφλα. Αθφκα θαη ζηε πεξίπησζε ησλ ραξαθηηθψλ ησλ πεξηεγεηψλ φπνπ ζηφρνο είλαη ε απνηχπσζε ηεο εηθφλαο ελφο λένπ ηφπνπ πνιιά απφ απηά πεξηιακβάλνπλ κηα ζχλζεζε ζηνηρείσλ ε ζρέζε ησλ νπνίσλ δελ αληαπνθξίλεηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Απφ ηελ άιιε ππάξρεη ην θσηνγξαθηθφ παξάδνμν . ΢ηε θσηνγξαθία αλάκεζα ζην αληηθείκελν θαη ηελ απεηθφληζή ηνπ , θαηλνκεληθά δελ ππάξρεη ε αλζξψπηλε παξέκβαζε αζθαιψο φκσο ε εηθφλα δελ είλαη ην πξαγκαηηθφ . Δίλαη φκσο, ηνπιάρηζηνλ ην ηέιεην αλάινγν , θαη απηή αθξηβψο ε αλαινγηθή ηειεηφηεηα είλαη πνπ, γηα ηελ θνηλή αληίιεςε, πξνζδηνξίδεη ηε θσηνγξαθία. Ζ θσηνγξαθία είλαη κηα εηθφλα νπφηε δηαθαηέρεηαη θη απηή απφ θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ζην πιαίζην ηεο γισζζηθήο θχζεο ηεο εηθφλαο . ΢πλππάξρνπλ θη εδψ δχν κελχκαηα : έλα ρσξίο θψδηθα[ην θσηνγξαθηθφ αλάινγν] θαη έλα άιιν κε θψδηθα [ε ηέρλε ,ή ε επεμεξγαζία, ή ε γξαθή, ή ε ξεηνξηθή ηεο θσηνγξαθίαο]. ΢ηηο ηνπξηζηηθέο θσηνγξαθίεο ζπλήζσο ιείπεη θάπνην γισζζηθφ κήλπκα νπφηε έρνπκε ην θσηνγξαθηθφ αλάινγν θαη ίζσο κία ζεακαηηθή ιήςε πνπ επηθεληξψλεηαη ζε έλα αληηθείκελν πνπ απνηειεί θαη ην ηνπξηζηηθφ αμηνζέαην παξαβιέπνληαο άιια ζηνηρεία πνπ ππάξρνπλ ηξηγχξσ θαη κπνξεί λα αιινηψζνπλ ηελ ηνπξηζηηθή εηθφλα. Μηα ηνπξηζηηθή θσηνγξαθία δειαδή απνηειείηαη απφ έλα κήλπκα ρσξίο θψδηθα πνπ είλαη ην απεηθνληδφκελν ηνπίν θαη απφ έλα θσδηθνπνηεκέλν κήλπκα ην νπνίν είλαη ζπλήζσο ε ζεακαηηθή ιήςε ε νπνία επηηπγράλεηαη κε θάπνηνπο ηξφπνπο ζπκπαξαδήισζεο. Ζ ζπκπαξαδήισζε είλαη ε 5Friedberg,

A. (2006). The virtual window : from Alberti to Microsoft ,ζ.95,Cambridge: MIT

Press.

6MartinHeidegger,

κ. J. (2002). Offthebeatentrack,ζ.7,Canbridge: UniversityPress.Ζ επηζηήκε σο έξεπλα είλαη έλαο απνιχησο αλαγθαίνο ζρεκαηηζκφο απηήο ηεο εδξαίσζεο ηνπ αηφκνπ ζην θφζκν: απηφ είλαη έλα απφ ηα κνλνπάηηα, κε ην νπνίν ε κνληέξλα γεληά νδεχεη πξνο ηελ εθπιήξσζε απηήο ηεο νπζίαο , κε κηα ηαρχηεηα άγλσζηε ζηνπο ζπκκεηέρνληεο.

18

επηβνιή κίαο δεχηεξεο έλλνηαο ζην θαζαπηφ θσηνγξαθηθφ κήλπκα. Όπσο αλαθέξεη ν RolandBarthes είλαη έμη νη ηξφπνη ζπκπαξαδήισζεο ζηε θσηνγξαθία: 1 Σν ηξπθ[ρξεζηκνπνηεί ηελ ηδηαίηεξε αμηνπηζηία ηεο θσηνγξαθίαο , ε νπνία δελ είλαη φπσο είδακε παξά κφλν ε εμαηξεηηθή ηεο ηθαλφηεηα θαηαδήισζεο , γηα λα πεξάζεη,σο απιψο θαηαδεινχκελν, έλα κήλπκα πνπ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα , είλαηηζρπξφηαηα ζπκπαξαδεινχκελν], 2ΖΠφδα[πξνθαηαζθεπαζκέλα ζηνηρεία ζεκαζίαο], 3 Σα Αληηθείκελα[ηα αληηθείκελα απηά είλαη ζπλήζεηο αγσγνί ζπλεηξκψλ ηδεψλ, π.ρ. βηβιηνζήθε = δηαλννχκελνο, ή θαηά ηξφπν πην αζαθή , αιεζηλά ζχκβνια], 4 Ζ Φσηνγέλεηα [ην ζπκπαξαδεινχκελν κήλπκαβξίζθεηαη κέζα ζηελ ίδηα ηελ εηθφλα , « σξαηνπνηεκέλε» κε ηε βνήζεηα ηερληθψλ θσηηζκνχ, εθηχπσζεο θαη ηξαβήγκαηνο], 5 Ο Αηζζεηηζκφο[ φηαλ ε θσηνγξαθία γίλεηαη δσγξαθηθή, δειαδή ζχλζεζε ή νπηηθή νπζία , εζθεκκέλα δνπιεκέλε «κέζα ζε δπκσκέλα ρξψκα», είλαη είηε γηα λα απηνπξνζδηνξίδεηαη ε ίδηα σο «Σέρλε», είηε γηα λα επηβάιιεη έλα ζεκαηλφκελν ζπλήζσο πην ιεπηεπίιεπην θαη πην ζχλζεην απ' φηη ζα ην επέηξεπαλ άιιεο κέζνδνη ζπκπαξαδήισζεο] θαη 6 Ζ ΢χληαμε[φηαλ πνιιέο θσηνγξαθίεο ζπγθξνηεζνχλ ζε ζεηξά , ην ζεκαίλνλ ηεο ζπκπαξαδήισζεο δελ βξίζθεηαη πηα ηφηε ζην επίπεδν θαλελφο απφ ηα απνζπάζκαηα ηεο ζεηξάο , αιιά ζην επίπεδν ηεο αιιεινπρίαο]7

7Barthes,

R. (2007). Δηθφλα-Μνπζηθή-Κείκελν κεηαθξαζε Γ.΢παλφο,ζζ.25-34, Αζήλα: ΠΛΔΘΡΟΝ.

19

5. θαηαζθεπαζκέλε εηθφλα.

1.2.2ΠΡΟΚΑΣΑ΢ΚΔΤΑ΢ΜΔΝΖ ΔΙΚΟΝΑ[ρσξηθά] - ΣΟ 'ΠΛΑΙ΢ΙΟ' ΣΟΤ HEIDEGGER Ωο πξνθαηαζθεπαζκέλε εηθφλα λνείηαη ε θπζηθή εηθφλα ησλ ζηνηρείσλ ελφο ηνπίνπ αζηηθνχ θαη κε φπνπ ν άλζξσπνο έρεη επηκειεζεί ηηο φςεηο απηψλ , πξνλνψληαο έηζη γηα ηε ζηηγκή ηεο εηθνληθήο ηνπο απνηχπσζεο θαη αλαπαξάζηαζεο.(MartinHeidegger, 2002) OHeidegger κία δεθαεηία αξγφηεξα [1950] κεηά ηηο δηαιέμεηο ηνπ γηα ηελ εηθφλα θάλεη κηα ζεηξά δηαιέμεσλ ζην Bremen φπνπ κηιάεη γηα κηα λέα ζπληζηψζα ηεο εηθφλαο , ην πιαίζην. Λέεη φηη ην πιαίζην απαζαλαηίδεη πεξηβάιινληα φπσο επηζπκεί αιιά παξάιιεια εμαλαγθάδεη ηελ δεκηνπξγία κηαο ήδε ππάξρνπζαο ζσζηήο εηθφλαο γηα ηελ ελαπνζέηεζή ηεο ζην πιαίζην. Μέζα απφ ην παξάδεηγκα ελφο πδξνειεθηξηθνχ ζηαζκνχ παξαγσγήο ελέξγεηαο πνπ είρε θαηαζθεπαζηεί ζην Ρήλν θαηά ηελ ραιαξά ηζηνξηθνπνηεκέλε κνληέξλα πεξίνδν ν Heidegger απαζαλαηίδεη ηα απνηειέζκαηα ηεο βηνκεραλνπνίεζεο θαη ηεο εκπνξεπκαηνπνίεζεο πνπ πέξα απφ ηνλ ρεηξηζκφ ηεο θχζεο είλαη θαη ε κεηαηξνπή ηνπ Ρήλνπ ζε αληηθείκελν ηνπξηζηηθήο ζέαζεο θαζψο πιένλ ν ίδηνο κεηαιιάζζεηαη κέζσ ηνπ ζηαζκνχ.8Ζ έλλνηα ηνπ πιαηζίνπ ζε απηή ηε πεξίπησζε είλαη κεηαθπζηθή φρη θπξηνιεθηηθή σζηφζν ζηε ζπλέρεηα παξαηίζεηαη θαη κία δεχηεξε πεξηγξαθή κηαο γέθπξαο ζην Ρήλν θαηά ηελ κεηακνληέξλα πεξίνδν απηή ηε θνξά απφ ηνλ θαιιηηέρλε RobertSmithson ν νπνίνο εμειίζζεη ηελ έλλνηα ηνπ πιαηζίνπ κηιψληαο γηα πξνθαηαζθεπαζκέλε εηθφλα θπξηνιεθηηθά.

Heidegger :«Ο πδξνειεθηξηθφο ζηαζκφο παξαγσγήο ελέξγεηαο δελ είλαη ρηηζκέλνο κέζα ζην Ρήλν πνηακφ φπσο ήηαλ ε μχιηλε γέθπξα πνπ έλσλε ηε κία πιεπξά κε ηελ άιιε γηα εθαηνληάδεο ρξφληα. Μάιινλ ην πνηάκη είλαη θαζεισκέλν κέζα ζηε κνλάδα παξαγσγήο ελέξγεηαο. Απηφ πνπ είλαη ην πνηάκη ηψξα , δειαδή , έλαο πξνκεζεπηήο πδξνειεθηξηθήο ελέξγεηαο, πξνθχπηεη απφ ην απφζηαγκα ηνπ ζηαζκνχ . Πξνθεηκέλνπ λα κπνξέζνπκε λα εμεηάζνπκε αθφκα θαη απφ απφζηαζε ηελ ηεξαηνκνξθία πνπ βαζηιεχεη εδψ, αο κειεηήζνπκε γηα ιίγν ηελ αληίζεζε πνπ πξνθχπηεη απφ ηνπο δχν ηίηινπο, ''Ο Ρήλνο'' σο

8Friedberg,

A. (2006). The virtual window : from Alberti to Microsoft ,ζ.96, Cambridge:

MIT Press.

20

θαζεισκέλνο κέζα ζην ζηαζκφ παξαγσγήο ελέξγεηαο, θαη ν ''Ρήλνο'' φπσο εθθξάζηεθε ζηνλ νκψλπκν χκλν ηνπ Holderlin. Βέβαηα ν Ρήλνο απνηειεί αθφκε έλα πνηάκη ζην ηνπίν , δελ απνηειεί; Ίζσο. Αιιά πψο; Με θαλέλαλ άιιν ηξφπν παξά ζαλ αληηθείκελν γηα ζέαζε απφ ηνπξηζηηθέο νκάδεο νδεγνχκελεο εθεί απφ βηνκεραλίεο δηαθνπψλ.»9 Smithson : «Ζ κεζεκεξηαλή ιηαθάδα κεηέηξεςε ην ηνπίν ζε θηλεκαηνγξαθηθφ, θαη ηελ γέθπξα θαη ηνλ πνηακφ ζε ππεξηεζεηκέλε εηθφλα. Φσηνγξαθίδνληάο ην κε ηελ Instamatic 400 ήηαλ ζαλ λα θσηνγξαθίδσ κηα θσηνγξαθία. Ο ήιηνο έγηλε κία ηεξάζηηα ιάκπα πνπ πξφβαιε κηα ιεπηνκεξή ζεηξά θσηνγξαθηψλ κέζσ ηεο Instamatic κέζα ζην κάηη κνπ. Όηαλ πεξπάηεζα πάλσ ζηελ γέθπξα , ήηαλ ζαλ λα πεξπαηνχζα πάλσ ζε κηα ηεξάζηηα θσηνγξαθία πνπ ήηαλ θηηαγκέλε απφ μχιν θαη αηζάιη, φπνπ απφ θάησ ην πνηάκη ππήξρε ζαλ ππεξκεγέζεο θηλεκαηνγξαθηθή ηαηλία πνπ ην κφλν πνπ έδεηρλε ήηαλ έλα ζπλερφκελ θελφ.

6. πδξνειεθηξηθφο ζηαζκφο ζηνλ πνηακφ Ρήλν

9Friedberg,

MIT Press.

21

A. (2006). The virtual window : from Alberti to Microsoft,ζ.96,. Cambridge:

22

1.2.2.1[εηθνληθή;] ΣΑΤΣΟΣΖΣΑ ΣΖ΢ ΠΟΛΖ΢- ΠΡΟ΢ΔΓΗ΢ΔΗ΢

Ζ ΞΝΙΖ ΥΠ ΑΛΡΗΘΔΗΚΔΛΝ ΘΑΗ ΥΠ ΢ΞΝΘΔΗΚΔΛΝ Γηα ηελ ηνπξηζηηθή βηνκεραλία νη ηζηνξηθέο πφιεηο είλαη έλα πξντφλ θαηαλάισζεο , ζπρλά αλαγλσξηζκέλν ζαλ εηθφλα- έλα πξντφλ ,ην νπνίν παξφια' απηά ζπλερίδεη λα είλαη έλα θαηνηθήζηκν πεξηβάιινλ γηα ηνπο θαηνίθνπο ηεο θνηλφηεηαο ζαλ κέξνο ελφο επξχηεξνπ αζηηθνχ κεραληζκνχ θαη κηαο πνιππινθφηεηαο ρσξηθψλ ζρέζεσλ. H θνηλσλία είλαη κία θνηλσληθν-γεσγξαθηθή νκάδα ππεχζπλε γηα ηελ χπαξμε κηαο πφιεο ή απνηειεί κέξνο ελφο πην δηεπξπκέλνπ θνηλσληθνχ , πνιηηηζκηθνχ θαη νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο[Conzen 1981], θαη ε αζηηθή κνξθνινγία είλαη κία ιεηηνπξγηθή απάληεζε ζηηο απαηηήζεηο κηαο θνηλσλίαο ρξεζηψλ. Ζ δηρνηνκία ηεο πφιεο ζαλ αληηθείκελν[ έλα θαηαλαιψζηκν πξντφλ] θαη ζαλ ππνθείκελν[κέξνο γηα λα δεηο] επίζεο αλαπαξηζηά ηηο αληηθεηκεληθέο απφςεηο ζρεδίαζεο θαη ηηο ππνθεηκεληθέο απφςεηο ηεο θνηλσλίαο. Σειηθά είλαη έλα δήηεκα ζε ηί αλαινγία είλαη ζεκηηφ λα παξακέλνπλ ζηνλ ηζηφ ηεο πφιεο αλαιινίσηα ηζηνξηθά ζχλνια ψζηε λα ππάξρεη ζπλέρεηα ηεο ηζηνξίαο θαη λα ηθαλνπνηνχληαη νη πξνζδνθίεο ηνπ ηνπξηζκνχ ζε ζρέζε κε ηελ πξαγκαηηθή ηαπηφηεηα ηεο πφιεο ε νπνία πιένλ έρεη κεηαιιαρζεί θαζψο ε θνηλσλία δελ είλαη θάηη ζηαηηθφ αιιά έρεη γλσξίζεη πνιιά θηλήκαηα έσο ηψξα θαη ζίγνπξα πξνέξρεηαη θαη απφ ηηο ζπλήζεηεο θαη ηελ θνπιηνχξα ηνπ ηνπηθνχ ππάξρνληoο πιεζπζκνχ.

REMKOOLHAAS - ALDOROSSI ΓΗΑ ΡΖΛ ΡΑ΢ΡΝΡΖΡΑ ΡΥΛ ΞΝΙΔΥΛ Ο RemKoolhaas ζην θείκελν κε ηίηιν «TheGenericCity» ζην βηβιίν ηνπ S,M,L,XL πνπ εθδφζεθε ην 1995 αλαθέξεηαη ζηε δηθή ηνπ έλλνηα ηεο «Γεληθήο πφιεο» ε νπνία φπσο αλαθέξεη πθίζηαηαη φπνπ ππάξρεη θελφ , ζε νπνηνδήπνηε αζηηθφ ζεκείν ην νπνίν είλαη απνδεζκεπκέλν απφ ηελ 'ηαπηφηεηα' δειαδή ηε ζπλέρεηα κε ην παξειζφλ, φπσο ζέιεη λα νξίδεηαη ζήκεξα ε ηαπηφηεηα. Αλαξσηηέηαη θαηά πφζν ε ζχγρξνλε πφιε είλαη ζαλ έλα ζχγρξνλν αεξνδξφκην θαη αλαθέξεηαη ζηελ έλλνηα ηεο ηαπηφηεηαο ζαλ λα είλαη θάηη μεπεξαζκέλν θαη άρξεζην ζηα πιαίζηα ηεο ζπζίαο ηεο ζην βσκφ ηεο ηνπξηζηηθήο βηνκεραλίαο . «.....Ζ ηαπηφηεηα πνπ αλαγλσξίδεηαη σο απηή ε κνξθή πνπ καο επηηξέπεη λα κνηξαδφκαζηε ην παξειζφλ είλαη κία ρακέλε έλλνηα: φρη κφλν ππάξρνπλ - ζε έλα αθιφλεην κνληέιν ζπλερνχο εμάπισζεο δεκνηηθφηεηαο- αλαινγηθά φιν θαη ιηγφηεξα λα κνηξαζηείο, αιιά ε ηζηνξία επίζεο δηαθαηέρεηαη απφ κία κηζεηή κηζή δσή - όζν πεξηζζόηεξν γίλεηαη θαηάρξεζε απηήο, ηόζν πην αζήκαληε γίλεηαη- ζην ζεκείν φπνπ ε θζίλνπζα πξνζθνξά ηεο γίλεηαη πξνζβιεηηθή. Απηή 23

Απέλαληη ζειίδα: 7. Aζήλα, 2004 θσηνγξαθία ηνπ ΢ηαχξνπ ΢ηαπξίδε ζην βηβιίν Η κεηάβαζε ηεο Αζήλαο

Απέλαληη ζειίδα: 8. Αζήλα, Ινχιηνο 2012 Φσηνγξαθία απφ ηε ζπιινγή AthensSpreadηνπ Γηψξγε Γεξφιπκπνπ.

ε αξαίσζε επηδεηλψλεηαη απφ ηνλ κφληκα απμαλφκελν καδηθφ ηνπξηζκφ , κηα ρηνλνζηηβάδα πνπ , ζε κηα αέλαε αλαδήηεζε 'ραξαθηήξα', κεηαηξέπεη επηηπρεκέλεο ηαπηφηεηεο ζε αζήκαληε ζθφλε..............Όζν πην ηζρπξή ε ηαπηόηεηα, ηόζν πεξηζζόηεξν 'θπιαθίδεη' ,αληηζηέθεηαη ζηελ εμάπισζε ,ηελ εξκελεία, ηελ αλαλέσζε, ηελαληίθαζε.....»10Ζ πξφηαζε ηνπ Koolhaas ζην παξάδνμν ηεο ζχγρξνλεο αζηηθήο ζθέςεο πνπ ζέιεη ηελ πφιε λα δηαηεξεί ηελ απζεληηθφηεηα ηεο ηζηνξίαο ηεο θαη ηαπηφρξνλα λα εθκνληεξλίδεηαη ψζηε λα δηαηεξεί ην ξφιν ηεο σο θνηλσληθφ θέληξν είλαη ε δεκηνπξγία ηερλεηψλ ππθλνηήησλ πνπ απνηεινχλ αζηηθφ νκνίσκα - εκπνξηθά θέληξα, ζεκαηηθά πάξθα θαη κνπζεηαθά πεξηβάιινληα - ηα νπνία ελψλνληαη κε κεγάινπο απηνθηλεηνδξφκνπο ελψ ε πφιε θπξηνιεθηηθά δελ παξαιακβάλεη ηελ ηζηνξία αιιά πθίζηαηαη ζε κία επίπεδε επηθάλεηα.O ΑldoRossi ζην βηβιίν ηνπ Ζ αξρηηεθηνληθή ηεο πφιεο πνπ δεκνζίεπζε ην 1966 αλαθέξεη πσο« ε κλήκε είλαη ζπλδεδεκέλε κε ηα γεγνλφηα θαη ηνπο ηφπνπο, ε πφιε είλαη ν «locus» ηεο ζπιινγηθήο κλήκεο. Απηή ε ζρέζε αλάκεζα ζην «locus» θαη ηνπο πνιίηεο γίλεηαη ινηπφλ ε θπξίαξρε εηθφλα , ε αξρηηεθηνληθή, ην ηνπίν ˙ θαη θαζψο ηα γεγνλφηα ραξάδνληαη ζηε κλήκε, θαηλνχξγηα γεγνλφηα ζπκβαίλνπλ ζηελ πφιε. Μ' απηή ηε ζπγθεθξηκέλε έλλνηα νη κεγάιεο ηδέεο δηαηξέρνπλ ηελ ηζηνξία ησλ πφιεσλ θαη ηε δηακνξθψλνπλ....ε κλήκε γίλεηαη ην λήκα πνπ δηαπεξλά φιν ηνλ ηζηφ ηεο πφιεο...ε ίδηα ε πξαγκαηηθφηεηα ηεο πφιεο δείρλεη φηη απηή δελ έρεη άιιν ζθνπφ παξά ηνλ ίδην ηεο ηνλ εαπηφ . Ζ πφιε γίλεηαη ν ζθνπφο ηνπ εαπηνχ ηεο ζην κέηξν πνπ αλαπηχζζεη ζπλεηδεηά κηα θάπνηα ηδέα γηα ηνλ εαπηφ ηεο.......Έηζη, ε έλσζε ηνπ παξειζφληνο κε ην κέιινλ βξίζθεηαη ζηελ ίδηα ηελ ηδέα ηεο πφιεο , πνπ ηε δηαηξέρεη φπσο ε κλήκε δηαηξέρεη ηε δσή ελφο αλζξψπνπ, θαη πνπ γηα λα ζπγθεθξηκελνπνηεζεί πξέπεη πάληα λα δίλεη κνξθή ζηε πξαγκαηηθφηεηα θαη λα απνθηάεη ηε κνξθή ηεο απφ απηήλ. Απηή ε δηαδηθαζία κνξθνπνίεζεο είλαη έλα ζηαζεξφ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ κνλαδηθψλ αζηηθψλ ζπληειεζηψλ κηαο πφιεο, ησλ κλεκείσλ ηεο, θαζψο θαη ηεο ηδέαο πνπ έρνπκε εκείο γηα απηήλ.»11 Ο Rossi ζεσξεί φηη ε ηαπηφηεηα ηεο πφιεο είλαη έλα θηλνχκελν ζηνηρείν ην νπνίν απνηειείηαη απφ ηελ ξνή ,ηηο εκπεηξίεο ,ηηο δξάζεηο ησλ αλζξψπσλ θαη ηηο

10Koolhaas,

R. (1995). Small, medium, large, extra-large : office for metropolitan architecture,ζ.1248, Koln: Benedikt Taschen Verlag.

11Rossi,

A. (1985). Ζ αξρηηεθηνληθή ,ζ.193,Θεζζαινλίθε: Univeritystudiopress.

ηεο

πφιεο.

(Β.

Πεηξίδνπ,

Μεηαθξ.)

24

ζεάζεηο πνπ θπξηαξρνχλ ζηε πφιε. Όπσο έλαο άλζξσπνο ραξαθηεξίδεηαη απφ θάπνηα ηαπηφηεηα αληίζηνηρα θαη ε πφιε ιεηηνπξγεί ζαλ έλα ζψκα ε ηαπηφηεηα ηνπ νπνίνπ ζπλερψο δηακνξθψλεηαη ζε θνηλή ηξνρηά κε ηηο ζπζρεηίζεηο ηνπ παξειζφληνο θαη ηνπ παξφληνο. Μπνξνχκε λα πνχκε δειαδή φηη ε ηαπηφηεηα έηζη φπσο λνείηαη ζηα ιφγηα ηνπ Rossi δελ έρεη θακία ζρέζε κε απηφ πνπ νξίδεησο ηαπηφηεηα ε ζχγρξνλε ηνπξηζηηθή βηνκεραλία ζηελ νπνία ν Koolhaas αληηηίζεηαη ζεσξψληαο ηελ ζηεξενηππηθή- αξρεηππηθή κνξθή 'ηαπηφηεηαο'.

ΡΗ ΛΝΔΗΡΑΗ ΥΠ ΑΠΡΗΘΖ ΡΑ΢ΡΝΡΖΡΑ ΢ΞΝ ΡΝ ΞΟΗΠΚΑ ΡΝ΢ ΡΝ΢ΟΗΠΚΝ΢ Ωο ηαπηφηεηα ζην πιαίζην ηνπ ηνπξηζκνχ νξίδεηαη νηηδήπνηε έρεη λα θάλεη κε ηελ ηζηνξία θαη ηελ παξάδνζε ελφο ηφπνπ , απφ ηελ αξρή δειαδή αλαθέξεηαη ζεθάηη παξειζνληηθφ παξάιιεια αλελεξγφ αθνχ νπζηαζηηθά δελ επεξεάδεη απνηειεζκαηηθά νχηε ηνπο ηνπξίζηεο νη νπνίνη δχζθνια εληξπθνχλ ζηα δηάθνξα κλεκεία πνπ ελαηελίδνπλ σο θαηαλαισηέο ηεο εηθφλαο [θαη φρη ηνπ πεξηερνκέλνπ ηειηθά] αιιά νχηε ηνπο ίδηνπο ηνπο θαηνίθνπο φπνπ ηα δηάθνξα αμηνζέαηα θείηνληαη θαζεκεξηλά ζην ίδην ζεκείν , κέλνληαο ζην background , απαξαηήξεηα πνιιέο θνξέο ζαλ έλα κλεκείν ζην θέληξν κηαο πιαηείαο. Αλ πάξνπκε σο παξάδεηγκα ηελ ζχγρξνλε Αζήλα θαη ηελ ηαπηφηεηα ηεο φπσο πξνβάιιεηαη απφ ηα δηάθνξα ηνπξηζηηθά κέζα ζα δνχκε φηη απέρεη πνιχ απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Σν θέληξν ηεο Αζήλαο ζήκεξα είλαη έλα κσζατθφ ζπλνηθηψλ φπνπ ε θαζεκία θνπβαιάεη ηελ δηθή ηεο ηζηνξία δνκεκέλεο θπξίσο απφ κνληέξλεο πνιπθαηνηθίεο απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1930 θαη έπεηηα , άιιεο πην ιηηέο πνπ αλαθέξνληαλ ζε ρακειφηεξα ή κηθξνκεζαία θνηλσληθά ζηξψκαηα θαη άιιεο πεξηζζφηεξν εμεπγεληζκέλεο γηα ηελ αζελατθή ειίη . Ζ εηθφλα ηεο Αζήλαο ζπκπιεξψλεηαη θπζηθά απφ ηελ αξραία θιεξνλνκηά ε νπνία θνξπθψλεηαη ζην ιφθν ηεο Αθξφπνιεο κε ην κλεκείν ηνπ Παξζελψλα θαη δηαθιαδψλεηαη πεξηκεηξηθά απηνχ ζε έλαλ δηακνξθσκέλν ηζηνξηθφ πεξίπαην. Σαπηφρξνλα θπθιαδίηηθεο πηλειηέο είλαη νξαηέο ζηε πεξηνρή ηεο πιάθαο θαη ζηα αλαθηψηηθα φπνπ κεηνίθεζαλ εθεί απζαίξεηα θαηά ην ηέινο ηνπ 19νπ αηψλα Αλαθηψηεο θαη ζηε ζπλέρεηα πξφζθπγεο κεηά ηελ κηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή. Σν ζθεληθφ εκπινπηίδεηαη απφ άζηεγνπο θαη κεηαλάζηεο ζηηο πην παξεθκαζκέλεο ζπλνηθίεο ηεο Αζήλαο θαη ην ζέκα ηεο εμπγίαλζεο θαη ηνπ εμεπγεληζκνχ πεξηνρψλ γίλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ακθηιεγφκελν σο πξνο ην πνηά ζπκθέξνληα ηθαλνπνηεί θαη αλ ηειηθά νη πνιίηεο επσθεινχληαη απφ ηέηνηεο δξάζεηο δήζελ σξαηνπνίεζεο πνπ ηειηθά απνζθνπνχλ πνιιέο θνξέο ζηελ δεκηνπξγία φιν θαη πεξηζζφηεξσλ ηνπξηζηηθψλ ζεκείσλ κέζα ζηε πφιε. Ζ επίκνλε δηαηήξεζε θαη πξνβνιή 25

26

ηζηνξηθψλ ζπλφισλ έρεη νδεγήζεη ζε disneyization12 - ζηελ δεκηνπξγία ζθεληθνχ γηα ηνπο ηνπξίζηεο θαη ζε έλα κε βηψζηκν πεξηβάιινλ γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο θαηνίθνπο νη νπνίνη αδπλαηνχλ πνιιέο θνξέο λα αθήζνπλ ην ζηίγκα ηνπο ,λα νηθεηνπνηεζνχλ , λα θαηνηθήζνπλ ηα ηζηνξηθά απνζηεηξσκέλα θέληξα ζε βαζκφ κάιηζηα λα ελνρινχληαη απφ ηνλ ηνπξηζηηθφ ζφξπβν ,ιφγσ θπζηθά ησλ αλεπαξθψλ πνιενδνκηθψλ πξνηάζεσλ γηα ελαξκφληζε ηνπηθψλ θαη εμσγελψλ θηλήζεσλ κέζα ζηε πφιε.

Ζ 'ΡΝ΢ΟΗΠΡΗΘΖ' ΡΑ΢ΡΝΡΖΡΑ ΞΑΟΔΙΘΝΛΡΗΘΖ, ΢ΞΝΛΝΚΔ΢ΝΛΡΑΠ ΡΝ ΞΑΟΔΙΘΝΛ ΘΑΗ ΡΝ ΚΔΙΙΝΛΑ΢ΜΖΠΖ ΡΥΛ ΔΚΞΝΟΗΘΥΛ ΓΗΑΓΗΘΑΠΗΥΛ ΘΑΗ ΔΘΦ΢ΙΗΠΚΝΠ ΡΝ΢ ΞΝΙΗΡΗΠΚΝ΢

HAylinOrbasli ζην βηβιίν ηεο Touristsinhistorictowns κειεηά θάπνηεο ηέηνηεο πεξηπηψζεηο ηζηνξηθψλ πφιεσλ φπνπ νη ίδηνη νη θάηνηθνη πέξαλ ηνπ φηη ρξεζηκνπνηνχληαη σο ηνπξηζηηθά αμηνζέαηα , παξαγθσλίδνληαη κέζα ζηηο ίδηεο ηνπο ηηο ζπλνηθίεο απφ ηε δεκνηηθή αξρή γηα ράξε ηνπ ηνπξηζκνχ. H νρπξσκέλε πφιε ηεο Μεδίλαο ζηε Μάιηα είλαη κηα ηέηνηα πεξίπησζε φπνπ ν εζληθφο νξγαληζκφο ηνπξηζκνχ , θαηά ηελ απφπεηξά ηνπ λα απμήζεη ηηο ηνπξηζηηθέο δπλαηφηεηεο ηνπ λεζηνχ θαη λα κεηψζεη ηελ πίεζε ηηο πεξηφδνπο πςειήο δήηεζεο , άξρηζε λα πξνσζεί ηελ επηζθεςηκφηεηα ηνπ λεζηνχ φιν ην ρξφλν κεηαζέηνληαο ην ηνπξηζηηθφ ελδηαθέξνλ απφ ηηο παξαιίεο ζηα πνιηηηζηηθά , θπζηθά αμηνζέαηα δειαδή ζε παξαδνζηαθά παλεγχξηα ρσξηψλ θαη ζε πνιηηηζηηθέο γηνξηέο . Ζ Μεδίλα πεξηείρε ην 1995 368 θαηνίθνπο ζχκθσλα κε ηελ απνγξαθή, θαη 12είλαη

έλαο φξνο πνπ πεξηγξάθεη, ζπλήζσο, ην κεηαζρεκαηηζκφ ηεο θνηλσλίαο ζην ζχλνιφ ηεο, έηζη πνπ λα κνηάδεη κε ηα ζεκαηηθά πάξθα ηεο Δηαηξείαο WaltDisney . Υξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνλ AndreKehoe ην 1991 ζην βηβιίν ηνπ ChristianContradictionsandtheWorldRevolution θαη απφ πνιινχο άιινπο. Ηδηαίηεξε είλαη ε αλαθνξά ηνπ γάιινπ θηιφζνθνπ JeanBaudrillard ζηνλ φξν απηφ, ιέγνληαο ραξαθηεξηζηηθά πσο «ε Disneyland είλαη ην πην απζεληηθφ κέξνο ζηελ Ακεξηθή, θαζψο δελ πξνζπνηείηαη φηη είλαη ηίπνηα παξαπάλσ απφ απηφ πνπ πξαγκαηηθά είλαη, έλα ζεκαηηθφ πάξθν.» Ο φξνο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί επξχηεξα γηα λα πεξηγξάςεη ηηο δηαδηθαζίεο ηεο απνγχκλσζεο ελφο πξαγκαηηθνχ κέξνπο απφ ηνλ αξρηθφ ηνπ ραξαθηήξα θαη ηελ αλαδηακφξθσζε ηνπ ψζηε λα εμπγηαλζεί κνξθηθά. Σα γεγνλφηα απνδπλακψλνληαη κε ηελ πξφζεζε λα γίλεη ην ζέκα πην επράξηζην θαη εχθνια αληηιεπηφ. ΢πλήζσο πεξηιακβάλεη ηελ αληηθαηάζηαζε απηψλ πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί νξγαληθά κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, κε κηα εμηδαληθεπκέλε θαη ηνπξηζηηθά θηιηθή εηθφλα.

27

Απέλαληη ζειίδα: 7. Μεδίλα, ε 'ζησπειή' πφιε ηεο Μάιηαο

ην 1992 είραλ θαηαγξαθεί πεξίπνπ 750.000 επηζθέπηεο . To 1993 είρεπξαγκαηνπνηεζεί εθεί έλα θεζηηβάι απφ ην νπνίν πέξαζαλ ζε κία εβδνκάδα 10.000 επηζθέπηεο , νη πεξηζζφηεξνη καιηεζηαλνί. Οη θάηνηθνη αλαθέξζεθαλ σο κε αξθεηά ραξνχκελνη θαη νη ίδηνη έλησζαλ φηη είραλ ρξεζηκνπνηεζεί. Παξάιιεια δελ ηνπο άξεζε ην αλάξκνζην ληχζηκν ησλ επηζθεπηψλ , ν ζφξπβνο θαη ε ξήςε ζθνππηδηψλ ζηνπο δξφκνπο .Δπίζεο νη θάηνηθνη εμέθξαζαλ παξάπνλα ζηελ ηνπηθή αξρή φζνλ αθνξά ηελ ηζφηηκε παξνρή ππεξεζηψλ αλάκεζα ζε απηνχο θαη ηνπο ηνπξίζηεο φπσο γηα παξάδεηγκα φηη ν θσηηζκφο ζηνπο δξφκνπο είλαη θαιχηεξνο ζε ηνπξηζηηθέο πνξείεο. Δλψ ην θχξην πξφβιεκα είλαη φηη αληηκεησπίδνληαη σο αληηθείκελα κνπζείνπ θαη βηψλνπλ θαζεκεξηλά απφ αγλψζηνπο εηζβνιή ζηελ ηδησηηθή ηνπο δσή . Δλ νιίγνηο ε Μεδίλα πξνσζείηαη σο ε'ζησπειή πφιε' εμαηηίαο ησλ ζηελψλ δξφκσλ πνπ ηελ θαζηζηνχλ πφιε ησλ πεδψλ θαζψο δελ θπθινθνξνχλ απηνθίλεηα παξά κφλν πνδήιαηα αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ε εηθφλα απηή απέρεη πνιχ απφ ηε πξαγκαηηθφηεηα αθνχ ζνξπβψδεηο νκάδεο ηνπξηζηψλ πεξηπιαληνχληαη θαζεκεξηλά ζηα ζηελά ζνθάθηα. Σειηθά αξθεηνί θάηνηθνη άξρηζαλ λα ζπκκεηέρνπλ νη ίδηνη ζηηο ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο κάιινλ ππφ ην πλεχκα ηνπ 'αλ δελ κπνξείο λα ληθήζεηο θάηη, πήγαηλε κε ην κέξνο ηνπ'. Ζ αλαπνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε ησλ ηνπξηζηψλ απφ ηελ θπβέξλεζε νδεγεί ινηπφλ ηνπο θαηνίθνπο λα αλαδεηήζνπλ κφλνη ηνπο ηξφπνπο δηαθπγήο θαη λα ζπκκεηάζρνπλ ηειηθά θη εθείλνη ζηηο δηάθνξεο ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο ρσξίο άιιε επηινγή. Σειηθά ε ελαζρφιεζε κε ηηο ηνπξηζηηθέο κεζφδνπο σζεί αθφκε θαη ηνπο ίδηνπο ηνπο θαηνίθνπο ζε κηα εκπνξηθή δηαδηθαζία φπνπ ηα φξηα ηεο αλάδεημεο ηεο ηζηνξηθήο θιεξνλνκηάο θαη ηεο αλάπηπμεο εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ είλαη πνιχ ιεπηά. Ωζηφζν είλαη ινγηθφ θαη πγηέο ηφζν γηα ηελ δηαηήξεζε ηεο παγθφζκηαο θιεξνλνκηάο θαη ησλ ηδηαίηεξσλ ηνπηθνηήησλ φζν θαη γηα ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ πφιεσλ λα πθίζηαηαη κηα πγηήο αλαινγία απηψλ ησλ δχν ζπληζησζψλ. Ο Marx ζε έλα ζεκείν ζην έξγν ηνπ Κξηηηθή ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο κηιά γηα ηελ ειιεληθή ηέρλε,φπσο εθθξάζηεθε κέζα απφ ηελ αξραία ειιεληθή πφιε, σο ηελ θπζηθή παηδηθή ειηθία ηεο αλζξσπφηεηαο αληηπαξαβάιινληάο ηελ πξνο ηνπο άιινπο αξραίνπο πνιηηηζκνχο ησλ νπνίσλ ε «παηδηθή ειηθία» ζεσξεί φηη έρεη παξεθθιίλεη ζε ζρέζε κε ηε κνίξα ηεο αλζξσπφηεηαο θαη επηζεκαίλεη:.. «Ζ δπζθνιία εληνπίδεηαη ζην 28

φηη φια απηά εμαθνινπζνχλ λα καο πξνθαινχλ αηζζεηηθή απφιαπζε ,θαη απφ κία νξηζκέλε άπνςε , ζπληζηνχλ αλππέξβιεηνπο θαλφλεο θαη πξφηππα. Ο άλζξσπνο δελ κπνξεί λα μαλαγίλεη παηδί , εθηφο θαη αλ θαηαληήζεη λα παηδηαξίδεη. Χζηφζν κήπσο δελ απνιακβάλεη ηελ αθέιεηα ηνπ παηδηνχ θαη δελ επηρεηξεί λα αλαπαξάγεη ηελ αιήζεηα ηεο ζ΄ έλα αλψηεξν επίπεδν; Μήπσο ν νπζηψδεο ραξαθηήξαο θάζε επνρήο δελ μαλαδεί ηε θπζηθή ηνπ αιήζεηα ζηελ παηδηθή θχζε; θαη γηαηί ε ηζηνξηθή παηδηθή ειηθία ηεο ζηελ πην σξαία ζηηγκή ηεο αλάπηπμήο ηεο, λα κελ αζθεί κηα αηψληα γνεηεία, σο ζηάδην πνπ δελ ζα μαλαγπξίζεη πηα;.....Οη Έιιελεο ήηαλ θπζηνινγηθά παηδηά. Ζ γνεηεία πνπ αζθεί επάλσ καο ε ηέρλε ηνπο δε καο θαίλεηαη λα έξρεηαη ζε ζχγθξνπζε κε ην ρακειφ ή ειάρηζηα αλεπηπγκέλν ζηάδην ηεο θνηλσλία κέζα ζηελ νπνία αλαπηχρζεθε απηή ε ηέρλε. Αληίζεηα, απηή ε γνεηεία είλαη ίζσο ην απνηέιεζκα απηήο ηεο θνηλσληθήο θαηάζηαζεο ε νπνία ζπλδέεηαη αδηάζπαζηα κε ην φηη νη αλψξηκεο θνηλσληθέο ζπλζήθεο , πνπ κέζα ηνπο γελλήζεθε ε ειιεληθή ηέρλε θαη πνπ κφλν κέζα ηνπο κπνξνχζε λα γελλεζεί, δελ κπνξνχλ πνηέ πηα λα επαλέιζνπλ.»13OMarx κε ηα ιφγηα απηά αλαθέξεηαη ζε κία παξειζνληηθή θαηάζηαζε ηεο αζελατθήο πφιεο ε νπνία δελ πθίζηαηαη πηα αιιά παξφι' απηά κπνξεί λα ζπλππάξρεη κε ηελ λέα ηαπηφηεηά ηεο θαη λα ηελ εκπινπηίδεη κε έλα ηξφπν δηαθσηηζηηθφ φπσο έλαο ελήιηθαο αλαηξέρεη πνιιέο θνξέο ζηελ αλήιηθε δσή ηνπ ψζηε λα μαλαδήζεη γηα ιίγν ηελ θπζηθή ηνπ αιήζεηα. Δίλαη αλάγθε ινηπφλ λα δηαηεξεζεί απηή ε επηξξνή ηεο αξραηφηεηαο κέζσ ησλ ζπκβφισλ ηεο δειαδή θπξίαξρα ησλ θηηξίσλ ηεο. Σί ζπκβαίλεη φκσο ζηελ πεξίπησζε ησλ πφιεσλ φπνπ δελ ππάξρεη θάπνηα αμηνζεκείσηε πνιηηηζηηθή θιεξνλνκηά θαη κηιάκε κφλν γηα ζχγρξνλε ηζηνξία. Δθεί ίζσο γίλεηαη πην έληνλε ε έλλνηα ηεο πξνθαηαζθεπαζκέλεο εηθφλαο θαη ηεο ηνπξηζηηθήο θαηαλάισζεο θαζψο νη ίδηεο νη ρψξεο εθεχξνπλ κηα δηθή ηνπο ηαπηφηεηα ηφζν γηα ηελ δηθή ηνπο ζπλείδεζε φζν θαη γηα ηελ ηνπξηζηηθή αληαγσληζηηθφηεηά ηνπο πξνσζψληαο θπξίαξρα ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα [νπξαλνμχζηεο ηνπ Manhattan] ή αλαπηχζζνπλ έλαλ θαιιηηερληθφ δηάινγν κέζσ ησλ 13Rossi,

A. (1985). Ζ αξρηηεθηνληθή ,ζ.197,Θεζζαινλίθε: Univerity studio press.

29

ηεο

πφιεο.(Β.

Πεηξίδνπ,

Μεηαθξ.)

δηάθνξσλ θηλεκάησλ ζηε ηέρλε γηα λα εμεγήζνπλ θαη λα πεξηγξάςνπλ ηηο πεξίπινθεο θνηλσληθέο δνκέο πνπ πθίζηαληαη εθεί. Ζ ηαπηφηεηα ζε απηή ηε πεξίπησζε θαίλεηαη λα είλαη θάηη πην εθήκεξν θαη αλαιψζηκν , θαίλεηαη λα νδεγεί πεξηζζφηεξν ζε κηα θνηλσλία ηνπ ζεάκαηνο ,φπνπ κπνξεί πην εχθνια λα κεηαπεδήζεη ζε κηα θαηάζηαζε Γεληθήο πφιεο.

Ζ ΑΛΑΒΗΥΠΖ ΡΥΛ ΡΝΞΗΘΥΛ ΞΑΟΑΓΝΠΔΥΛ ΠΡΑ ΞΙΑΗΠΗΑ ΡΝ΢ ΡΝ΢ΟΗΠΚΝ΢- ΢ΞΔΟ-ΘΑΡΑ

Παξάιιεια ππάξρεη κηα ηδηαίηεξε άλζεζε ηεο αλαπαξαγσγήο ησλ παξαδφζεσλ θαη ησλ εζίκσλ θάζε ηφπνπ φπνπ νη επηζθέπηεο απνιακβάλνπλ λα βιέπνπλ ηελ αλαβίσζε ηειεηψλ απφ ηνπο ληφπηνπο θαηνίθνπο. Όηαλ ηα έζηκα έρνπλ πηα μεπεξαζηεί θαη δελ ηεξνχληαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο θαηνίθνπο, φηαλ δειαδή δελ είλαη γέλλεκα θαη ηξφπνο δσήο ησλ ληφπησλ αιιά πξσηαξρηθά αλαβηψλνληαη γηα ηνπο ηνπξίζηεο ηφηε πξφθεηηαη γηα εηθνληθά έζηκα. Βέβαηα φπσο είδακε παξαπάλσ ζηελ Μεδίλα νη θάηνηθνη ζπκκεηέρνπλ θ απηνί κε ηνλ ηξφπν ηνπο ζηηο ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο , ε ελαζρφιεζή ηνπο φκσο παξακέλεη ζε έλα επηθαλεηαθφ , εκπνξηθφ επίπεδν πνπ ηειηθά δελ αγγίδεη ηελ ζεκεξηλή ηαπηφηεηα ηεο πφιεο θαη ησλ ίδησλ ησλ θαηνίθσλ. Ο JohnUrry ζην βηβιίν ηνπ Consumingplaces πνπ εθδφζεθε ην 1995 αλαθέξεη ζην θεθάιαην «Δπαλαπξνζδηνξίδνληαο ηελ ηνπηθή θνπιηνχξα» δχν ηζρχνπζεο ζέζεηο ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο. Ζ πξψηε είλαη πσο ζηα πιαίζηα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο παξάγεηαη νηθνλνκηθή , πνιηηηθή θαη πνιηηηζηηθή νκνγελνπνίεζε θαη ε δεχηεξε φηη θαζίζηαηαη παξάιιεια ζεκαληηθφ ιφγσ απηνχ ε εκθάληζε ζε ηνπηθφ επίπεδν μερσξηζηήο θνπιηνχξαο. Σφηε επηδηψθεηαη δηαζχλδεζε ηνπηθψλ θαη παγθφζκησλ δηαδηθαζηψλ φπνπ ε δηαζχλδεζε απηή αληηπξνζσπεχεη ηνπο ηδηαίηεξνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ε ηνπηθή ηζηνξία θαη ν πνιηηηζκφο κηαο πεξηνρήο, δηαηίζεηαη θαη κεηαζρεκαηίδεηαη ζε έλαλ πφξν γηα ηελ ηνπηθή, νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε ζην πιαίζην κηαο παγθνζκίσο εμειηζζφκελεο νηθνλνκίαο θαη θνηλσλίαο. Ζ ηάζε, αλαθέξεη, πξνο κηα παγθνζκηνπνηεκέλε κνξθή ηνπ πνιηηηζκνχ δελ παξάγεη απαξαίηεηα πνιηηηζηηθή νκνγελνπνίεζε. Όπσο επηζεκαίλεη ν Robins«ε παγθνζκηνπνίεζε ζπλδέεηαη επίζεο κε κηα δπλακηθή ηεο επαλαηνπηθνπνίεζεο....Ζ παγθνζκηνπνίεζε είλαη ζαλ λα θηηάρλνπκε καδί έλα παδι: ελζσκάησζε ηεο πνιιαπιφηεηαο ησλ 30

πεξηνρψλ ζε κηα εηθφλα ελφο παγθνζκηνπνηεκέλνπ ζπζηήκαηνο[1991: 345].»14 Οη ReinholdMartin θαη KadambariBaxi ζην βηβιίν ηνπο Multinationalcity: architecturalitineraries πνπ εθδφζεθε πξφζθαηα ην 2007 πεξηγξάθνπλ ηελ πνιππνιηηηζκηθή πφιε σο κία ηαπηφρξνλε απνζέσζε θαη θαηάξξηςε ηνπ ξνκαληηθνχ «παγθφζκηνπ ρσξηνχ.»15

1.2.3 Γεκηνπξγία ηνπ νηθείνπ κέζσ ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο Ζ εηθφλα πξνυπάξρεη ηεο επηζπκίαο καο γηα ηαμίδη. Πξηλ αθφκε ληψζνπκε φηη επηζπκνχκε λα ηαμηδέςνπκε ζε έλα κέξνο έρνπκε αληηθξχζεη αμηνζέαηα- ηνπφζεκα θαη εηδπιιηαθά ηνπία ζε εμσηηθά κέξε κέζα απφ εηθφλεο, πίλαθεο , δηαθεκίζεηο ζηα δηάθνξα κέζα καδηθήο επηθνηλσλίαο . Μέζσ ηεο ζπλερνχο πξνβνιήο επηηπγράλεηαη ε νηθεηνπνίεζή ηνπο απφ ηνλ δέθηε θαη γη' απηφ ην ιφγν δεκηνπξγείηαη κηα καδηθή επηζπκία επίζθεςεο ησλ ηφπσλ απηψλ. Σν άγλσζην θαίλεηαη ζειθηηθφ ζπλήζσο ζε κεηνλφηεηεο αλζξψπσλ. Δπεηδή δελ έρνπκε γελλεζεί φινη φκσο κε ηελ εμεξεπλεηηθή θπζηνγλσκία ηνπ Μάξθν Πφιν ή ησλ Γάιισλ πεξηεγεηψλ είλαη αλαγθαίν νπνηνδήπνηε ηαμίδη λα δηεθπεξαηψλεηαη ζε αζθαιή πιαίζηα φπνπ ε δηακνλή , ην θαγεηφ, ν άιινο πνιηηηζκφο θαη νη πηζαλέο δξαζηεξηφηεηεο λα είλαη γλσζηέο θαη εμαζθαιηζκέλεο απφ ηελ αξρή. Ζ εηθφλα είλαη ην πξψην θαη θπξίαξρν κέζν ην νπνίν δεκηνπξγεί απηή ηελ αζθάιεηα. Απνηειεί ην ηαπηνπνηεηηθφ ζηνηρείν πνπ επαιεζεχεη γηα παξάδεηγκα ηηο ππνδνκέο ελφο μελνδνρείνπ πνπ δειψλνληαη ζε κηα ζειίδα μελνδνρείνπ ή επηβεβαηψλεη ηελ ζεακαηηθφηεηα ελφο αμηνζέαηνπ παξά ηε θσηνγξαθηθή πιάλε πνπ κπνξεί λα πθίζηαηαη θάπνηεο θνξέο. Βέβαηα νη θσηνγξαθίεο πνπ αλαξηψληαη ζην δηαδίθηπν ή ελζσκαηψλνληαη ζε ηαμηδησηηθνχο νδεγνχο είλαη επηιεγκέλεο ιήςεηο πνπ πξνέξρνληαη απφ ζπγθεθξηκέλνπο ηαμηδησηηθνχο θνξείο. Δπαλεξρφκαζηε δειαδή ζηελ 14Urry,

J. (1995). Consuming places,ζ.154, London: Routledge.

15Martin,

R., & Kadambari, B. (2007). Multinational City: architectural itineraries.

Barcelona: ActarD.

31

ζεκαζία ηεο εηθφλαο σο κελχκαηνο ελφο πνκπνχ πνπ έρεη ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο πξνο θάπνηνλ πηζαλφ δέθηε. Οη ηνπξηζηηθέο εηθφλεο πνπ θπθινθνξνχλ ελζσκαηψλνπλ ηηο ηδηφηεηεο ηεο θαηαζθεπαζκέλεο εηθφλαο [ςεθηαθά] θαη ηεο πξνθαηαζθεπαζκέλεο εηθφλαο[ρσξηθά] φπσο νξίζηεθαλ παξαπάλσ. Ο δέθηεο κε άιια ιφγηα νηθεηνπνηείηαη πξσηνγελψο θαη ειεγρφκελα ηνπο δηάθνξνπο μέλνπο ηφπνπο θαη ηαμηδεχεη ζηε ζπλέρεηα πξνο ηελ θαηεχζπλζε απηψλ ησλ ηφπσλεηθφλσλ. Απηφκαηα καδί κε ηελ ειεγρφκελε πξσηνγελή νηθεηνπνίεζε πνπ επηηπγράλεηαη κέζσ ηεο ζπλερνχο επαλαιεπηηθήο πξνβνιήο πξνσζείηαη θαη ε δεκηνπξγία πξνηχπσλ ζηε βάζε ηνπ ηί είλαη άμην λα δεη θαλείο ζε κηα πφιε θαη ζε πνηά πφιε φπνπ ν ζπλδπαζκφο απηψλ ησλ δχν ζπζηαηηθψλ σζεί ηειηθά ζε καδηθέο ηνπξηζηηθέο εμνξκήζεηο. Ο ΢ηαχξνο ΢ηαπξίδεο ζην βηβιίν ηνπ Απφ ηελ πφιε νζφλε ζηελ πφιε ζθελή αλαθέξεη : «Ο ζχγρξνλνο καδηθφο ηνπξηζκφο είλαη ζηελ ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ πεξηπηψζεσλ πξνγξακκαηηζκέλνο ζηελ παξακηθξή ηνπ ιεπηνκέξεηα . Καη δελ είλαη κφλν ν πξνζδηνξηζκέλνο ρξφλνο ησλ επηζθέςεσλ θαη ηα δξνκνιφγηα ησλ κέζσλ κεηαθνξάο πνπ νξίδνπλ ην απαξέγθιηην πξφγξακκά ηνπ πνπ επαλαιακβάλεηαη ζπλέρεηα, αιιά θαη ε ίδηα ε «πξνθαηαβνιηθή» ελεκέξσζε γηα ην ηαμίδη κέζα απφ έλα ζσξφ δηαθεκηζηηθά θπιιάδηα, εηθφλεο θαη ξεπνξηάδ. Καηεμνρήλ ζηεξηγκέλε κηα ηέηνηα ελεκέξσζε ζηε δειεαζηηθή ιάκςε ησλ εηθφλσλ, εηθνλνγξαθεί ην ηαμίδη πξνθαηαβνιηθά , ην πξνζρεδηάδεη θαη ηαπηφρξνλα πξνζθέξεη έλαλ ζίγνπξν νδεγφ γηα ηελ πξφζιεςε, θαηαλφεζε θαη «απφιαπζή ηνπ. Ζ πξνεμνθιεηηθή δχλακε ησλ ζχγρξνλσλ εηθφλσλ κνηάδεη λα βξίζθεη ζηελ ηνπξηζηηθή εηθνλνγξάθεζε ησλ καθξηλψλ θφζκσλ ην πην πξφζθνξν έδαθνο ηεο εθδίπισζεο ηεο. Γηαηί δε ιεηηνπξγνχλ κφλν ζαλ δηαθεκηζηηθέο παγίδεο ηεο επηζπκίαο γηα απφδξαζε ζε έλα ιακπεξφ «αιινχ», αιιά, γηα φζνπο ηειηθά ηαμηδέςνπλ, απνηεινχλ ηα πξφηππα ηεο ηνπξηζηηθήο θαηαλάισζεο ησλ «μέλσλ ηφπσλ» . Όζν πην θνληά βξεζεί θαλείο ζηελ θαηνίθεζε ησλ εηθφλσλ πνπ ηνλ παξαθίλεζαλ γηα ην ηαμίδη ηνπ, ηφζν πην ζίγνπξνο γίλεηαη γηα ηελ επηηπρία ηνπ.»16

16΢ηαπξηδεο,

΢. (2002). Απφ ηελ πφιε νζφλε ζηελ πφιε ζθελή,ζ.137, Αζήλα: Διιεληθά

Γξάκκαηα.

32

1.2.4 «Καηνίθεζε» ηεο εηθφλαο Με ηελ έθθξαζε «θαηνίθεζε» ηεο εηθφλαο ελλνείηαη ε ηάζε ησλ ηαμηδησηψλ αθνχ έρνπλ εθπιεξψζεη ηελ επηζπκία πξνζέγγηζεο ελφο άιινπ ηφπνπ λα νδεγνχληαη αζπλείδεηα ή ελζπλείδεηα ζε ηνπ ζεκεία θαη αμηνζέαηα πνπ έρνπλ δεη αξρηθά κέζσ ηαμηδησηηθψλ νδεγψλ ή ςεθηαθψλ εηθφλσλ ηνπ δηαδηθηχνπ. Ζ αλαγλψξηζε απηψλ ησλ ζεκείσλ κέζα ζην αζηηθφ πιήζνο εηθφλσλ , ην αίζζεκα επραξίζηεζεο θαηά ηελ πξνζέγγηζε απηψλ θαη ε πνιχσξε ζηάζε ζε απηά επηβεβαηψλνπλ ηελ αληίιεςε ηνπ ρψξνπ σο εηθφλα. «Μηα εκπεηξία ρψξνπ αλάγεηαη ζε κία εκπεηξία θαηνίθεζεο ηεο εηθφλαο. Εεη θαλείο ην ρψξν κέζσ ηεο εηθφλαο . Ο ρξφλνο ηεο εκπεηξίαο αθηλεηνπνηείηαη ζηα ζηηγκηφηππα ησλ πξαγκαηηθψλ ή δπλεηηθψλ ιήςεσλ.....ε επηβεβαίσζε ηεο θσηνγξαθηθήο πξνθαηάιεςεο, ε εκπεηξία ηεο ζθφπεπζεο, ηεο έζησ θεπγαιέαο αηρκαιψηηζεο ηεο ζθελήο ζην παξαζπξάθη ηεο κεραλήο, ε αλαγσγή ηνπ ρξφλνπ ηνπ γεγνλφηνο ζε κηα ζεηξά απφ ηππηθέο ζθελέο, φια απηά εθηεινχληαη απφ ηνλ θάζε ζεαηή αηνκηθά. Καη κάιηζηα εθηεινχληαη αθφκα θαη ρσξίο ηε κεραλή ζηα ρέξηα. Ο θφζκνο ησλ εηθφλσλ πνπ ηππνπνηεί ην νξαηφ έρεη πξνθαηαβνιηθά εθπαηδεχζεη ηε καηηά ζε θηλήζεηο αλαγλψξηζεο. »17 «Ο θφζκνο δελ είλαη πξνζρεκαηηζκέλνο θαη αλακέλεη λα εηδσζεί απφ ην γπκλφ κάηη. Γελ ππάξρεη ηίπνηα εθεί έμσ εγγελψο ζρεκαηηζκέλν , ελδηαθέξνλ, θαιφ ή θαθφ φπσο ε επηθξαηνχζα πνιηηηζηηθή καηηά καο ζα πξφηεηλε. Ζ φξαζε είλαη εθπαηδεπκέλε ζε πνιηηηζηηθέο πξαθηηθέο[Jenks,1995:10,ouritalics].»18 «Σν ηνπξηζηηθφ βιέκκα δελ είλαη ζέκα πξνζσπηθήο ςπρνινγίαο αιιά θνηλσληθψλ κνηίβσλ θαη καζεκέλσλ ηξφπσλ ζεψξεζεο.[Berger, 1972]»19

17΢ηαπξηδεο,

΢. (2002). Απφ ηελ πφιε νζφλε ζηελ πφιε ζθελή, ζζ. 138-139, Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα.

18JohnUrry, 19John

33

J. L. (2011). The tourist gaze, ζ.2, London: Sage.

Urry, J. L. (2011). The tourist gaze, ζ.2, London: Sage.

Lifestyle

΢ήκεξα, ην lifestyle,σο μερσξηζηφ κνηίβν πξνζσπηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζπκπεξηθνξψλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ έλα άηνκν ή κηα νκάδα, νξίδεη θνηλσληθέο πξαθηηθέο νη νπνίεο επεξεάδνπλ αλαπφθεπθηα ηηο ηνπξηζηηθέο. Δλψ ην lifestyleαξρηθά ήηαλ ζέκα θνηλσληθήο δνκήο, ζπλερψο εμειίζζεηαη, ζε ζέκα αηνκηθήο έθθξαζεο θαη πξνζσπηθψλ επηινγψλ. Ο Giddens (1994,90) αλαθέξεη φηη ε έλλνηα ηνπ φξνπ δελ έρεη λφεκα φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη ζε παξαδνζηαθά πιαίζηα, αιιά κφλν θαηά ηε κνληέξλα θνηλσλία, φπνπ, επηινγέο πνπ θαζνξίδνληαη απφ ην lifestyle,απνηεινχλ ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο θαζεκεξηλήο δσήο.20 Ο Warde[1994,69] έρεη δηαθξίλεη 5 δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο θαηά ηνπο νπνίνπο εκθαλίδεηαη ην lifestyle.

1 Αγνξαζηηθέο νκάδεο αλζξψπσλ, κε ζπγθεθξηκέλεο πξνηηκήζεηο ζε είδε ή πνηφηεηεο αγαζψλ.

2 Σαπηνπνηεηηθά ραξαθηεξηζηηθά κηαο πςειήο θνηλσληθήο νκάδαο.

3Μηα νκάδα πξαθηηθψλ φπσο θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά, δξαζηεξηφηεηεο, γιψζζα ηνπ ζψκαηνο, ιφγνο, θιπ ,νη νπνίεο αληαλαθινχλ ζπλήζεηεο δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ.

4 Καηαλαισηηθφ πξφηππνδσήο, δειαδή ηελ αλαδήηεζε απφ θάπνηνπο θαηαλαισηέοελφο πςειά ζηηιηδαξηζκέλνπ κνηίβνπ δξαζηεξηνηήησλ θαη ζέζεσλ.

5 Ζζηθέο αξρέο δσήο, πνπ είλαη αλεμάξηεηεο απφ ηελ αγνξά αγαζψλ , δεκνγξαθηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ή θνηλψλ ηαμηθψλ αληηιήςεσλ. Δδψ ν φξνο έρεη λα θάλεη κε ηελ ηδέα ησλ λεν-θπιψλ πνπ έρνπλ ηελ πξνέιεπζή ηνπο ζηνλ Mafessoli[1996].21 Ο θαηαλαισηηθφο πξνζαλαηνιηζκφο, αξρηθά αλαπηχρζεθε σο ππφπξντφλ, θαη σο εθξνή, ηνπ βηνκεραληθνχ κνηίβνπ ειέγρνπ, θαη ηειηθά έρεη

20Clarke,

D. B. (2003). The consumer society and the postmodern city ,ζ.131,London: Routledge.

21Clarke,

D. B. (2003). The consumer society and the postmodern city ,ζ.129130,London: Routledge

34

κεηαιιαρζεί ζε έλα απηνζπληεξνχκελν θαη απηνδηαησληδφκελν κνηίβν ηξφπνπ δσήο.[Bauman 1982,179]22Σα ζεκεξηλά κέζα θνηλσληθήο δηθηχσζεο ,facebook, Snapchat, instagramθ.α., πξνσζνχλ απηή ηελ απηνζπληήξεζε, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηνπο ρξήζηεο λα πξνβάιινπλ αηνκηθέο ζπλήζεηεο, νη νπνίεο αληηζηνηρίδνληαη ζπλήζσο ζε ππάξρνπζεο θνηλσληθέο ηάζεηο θαη ηξφπνπο δσήο. Οη εηθφλεο, εηδηθά, ιεηηνπξγνχλ θπξηαξρηθά ζηνπο δηαδηθηπαθνχο ηφπνπο, δηαησλίδνληαο ζπγθεθξηκέλα θαηαλαισηηθά κνηίβα θαη πξφηππα. Οη πιαηθφξκεο θνηλσληθήο δηθηχσζεο ιεηηνπξγνχλ δειαδή έκκεζα σο κέζα επίηεπμεο απηνπξνβνιήο, εκπνξεπκαηνπνίεζεο θαη πξνψζεζεο ηάζεσλ θαη ηδεψλ. Γηα παξάδεηγκα «ε ηνπξηζηηθή κπζνινγία ηνπ ιεπθνχ Αηγαίνπ»23 επηθξαηεί ζηηο δηάθνξεο ηνπξηζηηθέο κεραλέο αλαδήηεζεο. ΟΝίθνο Βαηφπνπινο ζην βηβιίν ηνπ GreekWhiteπνπ δεκνζηεχζεθε ην 2003 αλαθέξεηαη ζηελ ιηηή, κηληκαιηζηηθή, ιεπθή απφρξσζε πνπ πξνβάιεη ζαλ εηθφλα ηεο ε Διιάδα. Σε δεθαεηία ηνπ '60 πξάγκαηη ε εηθφλα απηή θπξηαξρεί ζηα λεζησηηθά ηνπία κε απζεληηθφ ηξφπν, ζε ζπλδπαζκφ κε ηα δαξσκέλα πξφζσπα ησλ ληφπησλ θαη ηνλ δνξκπά, φπσο αλαθέξεη. «Αλ ζην παξειζφλ ην ειιεληθφ ιεπθφ ήηαλ έλα θακπαλαξηφ πνπ δηαγξάθεηαη ζην πέιαγνο, ζήκεξα κπνξεί λα είλαη απιψο έλα παγσηφ βαλίιηα, έλα ιηηφ πνπθάκηζν πνπ αλεκίδεη ζηε ζάιαζζα, έλα άζπξν ηξαπεδνκάληηιν κε πνηήξηα ιεπθφ θξαζί....Δίλαη κηα κεηα-κνληέξλα, πβξηδηθή, λεν-αζηηθή εξκελεία ηνπ ιεπθνχ πνπ πεξηζζφηεξν βαζίδεηαη ζηελ αληίιεςε γηα ηε θαιή δσή παξά ζηελ ίδηα ηε θαζαξφηεηα ηνπ ρξψκαηνο»24 Σν ιεπθφ κεηαηξέπεηαη γηα ράξε ηνπ ηνπξηζκνχ ζε 'ειιεληθφ lifestyle'κε ηέηνην ηξφπν ψζηε ηα εζσηεξηθά θαη εμσηεξηθά λεζησηηθψλ αιιά θαη αζηηθψλ θηηξίσλ λα βάθνληαη ιεπθά ζε ζπλδπαζκφ πάληα κε πνιπηειείο θαη άλεηεο εζσηεξηθέο ππνδνκέο επξσπατθψλ πξνδηαγξαθψλ πνπ δε ζπκίδνπλ ηίπνηα παξαδνζηαθφ αιιά ηθαλνπνηνχλ ηελ αλάγθε γηα πνιπηειείο, ραιαξσηηθέο δηαθνπέο. Ζ αλαπαξαγσγή ηέηνησλ εηθφλσλ γίλεηαη πιένλ απφ θαζεκεξηλνχο ηνπξίζηεο, νη νπνίνη κε ζθνπφ ηελ απηνπξνβνιή, 22Clarke,

D. B. (2003). The consumer society and the postmodern city ,ζ.131,London: Routledge 23Βαηφπνπινο, Ν., Κνξδάθεο, Γ., & Φηιηππίδεο, Μ. (2003). Greek white : architecture, lifestyle, interiors,Αζήλα: Imagenation.

24

(ν.π.)

35

36

ζπκκεηέρνπλ παξάιιεια κε έκκεζν ηξφπν θαη αζπλείδεηα ζηηο ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο. Όινη ζέινπλ λα θαηνηθήζνπλ , έζησ γηα κία θνξά, ηελ εηθφλα ηνπ ειηνβαζηιέκαηνο ζηελ Οία, λα ρεηξνθξνηήζνπλ ην ηειείσκά ηνπ καδί κε άιινπο ηνπξίζηεο θαη λα απαζαλαηίζνπλ ηε ζηηγκή βγάδνληαο θσηνγξαθίεο[selfie]νη νπνίεο ζα αλαξηεζνχλ θαη ζα εκθαληζηνχλ ζηε ζπλέρεηα ζηελ αξρηθή ζειίδα ησλ δηαδηθηπαθψλ θίισλ. Ζ δηαδηθαζία απηή, θαηνίθεζεο, θσηνγξάθηζεο θαη αλαπαξαγσγήο, ζηε πξνθεηκέλε πεξίπησζε εηδπιιηαθψλ/ζεακαηηθψλ εηθφλσλ απνηειεί βαζηθή ζπληζηψζα επηξξνήο ηνπ ηνπξηζηηθνχ βιέκκαηνο.

Gazing= ελαηέληζε - ηνπξηζηηθφ βιέκκα

Ζ ελαηέληζε απνηειεί ελζσκαησκέλε θνηλσληθή πξαθηηθή πνπ εκπιέθεη ηηο αηζζήζεηο πίζσ απφ ην βιέκκα. «Ζ ελαηέληζε είλαη ην μεξίδσκα ησλ 'αιεζηλψλ' ηζηνξηψλ, ίζσο γηα λα κπνξέζεη λα εληαρζεί ζην παξφλ. Υάξηλ ηεο ελαηέληζεο , ν ρψξνο απεμαξηεηνπνηείηαη απφ ην ρξφλν, θηλείηαη πξνο ην 'αξλεηηθφ' ηνπ.»[Μ.Blanchot.]25 «Ζ ελαηέληζε ζπγθεθξηκέλσλ αμηνζέαησλ είλαη εμαξηεκέλε απφ πξνζσπηθέο εκπεηξίεο θαη αλακλήζεηο ,πιαηζησκέλε απφ θαλφλεο θαη ζηπι , θαζψο επίζεο θαη απφ εηθφλεο θαη θείκελα πνπ αλαθέξνληαη ζε απηά. Απηά ηα πιαίζηα είλαη θξηηηθέο πεγέο, ηερληθέο ,πνιηηηζηηθνί θαθνί πνπ δπλεηηθά θαζηζηνχλ ηθαλνχο ηνπο ηνπξίζηεο λα δνπλ ηηο θπζηθέο κνξθέο θαη ηνπο πιηθνχο ρψξνπο, πξηλ ηε δηαδηθαζία ηεο φξαζεο, σο ελδηαθέξνληεο, θαινχο, φκνξθνπο. Απηά δελ είλαη πξνλφκην ηεο απιήο καηηάο. Καη ρσξίο απηά ηα θάηνπηξα ε φκνξθε ηάμε πνπ βξίζθνπκε ζηε θχζε ή ην ρηηζκέλν πεξηβάιινλ ζα ήηαλ ηειείσο δηαθνξεηηθά. Απηνί νη

25Gausa,

M. (2003). The metapolis dictionary of advanced architecture : city, technology and society in the information age , ζ. 252,. Barcelona : ACTAR.

37

8. θσηνγξαθίζεηο ηνπ ειηνβαζηιέκαηνο.

δηαθνξεηηθνί ηξφπνη λα δεη θάπνηνο ηελ πξαγκαηηθφηεηα έρεη πνιιέο ζπλέπεηεο γηα ην θπζηθφ ή ην ρηηζκέλν πεξηβάιινλ.»26

1.2.5 εκπνξεπκαηνπνίεζε ηεο εηθφλαο

9. ΢αληνξίλε, ειηνβαζίιεκα ζηελ Οία

Ζ παξνπζία ησλ επηζθεπηψλ ζηελ Οία θαηά ηε δχζε ηνπ ειίνπ πξνθχπηεη ηφζν ιφγσ ηεο ηθαλφηεηαο ηεο εηθφλαο λα αλαπαξάγεη έλα ζέακα κε ηξφπν πνπ λα επεξεάδεη ηηο απνθάζεηο ησλ ηνπξηζηψλ σο πξνο ηελ επηινγή ησλ πξννξηζκψλ ηνπο, αιιά θαη ιφγσ ηεο ελζσκάησζήο ηεο ζε κηα εκπνξηθή δηαδηθαζία πνπ πξνσζεί ηελ άθημε ζην ζεκείν. Σν ειηνβαζίιεκα ζηελ Οία απνηειεί θη απηφ έλα ηνπξηζηηθφ ζέακα, πξνγξακκαηηζκέλν θαη εθηεινχκελν ρσξίο νη δηνξγαλσηέο ηνπ λα μνδεχνπλ θαη πνιιά ιεθηά ζηνπο πξσηαγσληζηέο θαη ην ζθεληθφ. Σνπξηζηηθνί νδεγνί, πξάθηνξεο θαη μελαγνί επηζεκαίλνπλ κε επηκέιεηα θάζε πηπρή ηνπ ζθεληθνχ θαη ηεο δηαδξνκήο πξνο απηφ. Ζ ίδηα ε ζέαζε ηνπ ειηνβαζηιέκαηνο ίζσο δελ πξνζθέξεη ηδηαίηεξα θέξδνο, αιιά ε γεληθφηεξε κεηαθίλεζε θαη πεξηήγεζε ζην ζεκείν δεκηνπξγεί έκκεζα νηθνλνκηθή θίλεζε ζε καγαδηά θαη εζηηαηφξηα.Ζ 'θαηνίθεζε' ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο αλάγεηαη ζε κηα δηαδηθαζία πξνζθνξάο δήηεζεο , θαηά ηελ νπνία νη ηνπξηζηηθνί θνξείο απνιακβάλνπλ νηθνλνκηθά νθέιε θαη νη ηνπξίζηεο ηθαλνπνηνχλ ηελ ηδηφηεηά ηνπο σο ζπιιέθηεο εηθφλσλ.Ζ απνζέσζε ηνπ θαηλνκέλνπ ζπλαληάηαη ζε sightseeingιεσθνξεία , φπνπ ε πφιε κεηαηξέπεηαη ζε νζφλε, θαη νη ηνπξίζηεο ζε ζεαηέο θηλνχκελσλ θαη ζηαηηθψλ εηθφλσλ, κέζα απφ κηα θαιά «ζθελνζεηεκέλε» πνξεία.

26John

Urry, J. L. (2011). The tourist gaze, ζ.2, London: Sage.

38

1.3 ΢εκεία νπηηθήο θαηαλάισζεο-ζεκεία πξνζαλαηνιηζκνχ γηα ην ηνπξίζηα;

αλαθνξάο

θαη

Σν ζπγθεθξηκέλν θεθάιαην κεηαρεηξίδεηαη ηελ εηθφλα ηεο πφιεο θαηαζθεπαζκέλεο ςεθηαθά ή πξνθαηαζθεπαζκέλεο ρσξηθά σο κέζν πξνζαλαηνιηζκνχ ηνπ επηζθέπηε κέζα ζηελ πφιε. ΢ην βηβιίν ηνπ Πάλνπ Κνζκφπνπινπ Πεξηβαιινληηθή θνηλσληθή ςπρνινγία αλαθέξεηαη φηη: «O πξνζαλαηνιηζκφο ηνπ αλζξψπνπ ζην ρψξν, ζπλεπάγεηαη κηα ηθαλφηεηα απφ κέξνπο ηνπ λα αλαγλσξίδεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζε ζρέζε κε ζχλνια ζεκείσλ ή ζπζηεκάησλ αλαθνξάο πνπ ππάξρνπλ ζην γεληθφ γλσζηηθφ ράξηε κηαο πεξηνρήο[ Howard θαη Tempeton,1966].Μ' άιια ιφγηα , ν πξνζαλαηνιηζκφο ηνπ αλζξψπνπ ζην ρψξν νξίδεηαη σο «ε αληίιεςε, απφ κέξνο ηνπ αηφκνπ, ηεο ζέζεο ηνπ σο πξνο ην πεξηβάιινλ»[Garling, Book θαη Lindberg, 1982]. Δδψ πξέπεη λα ζεκεησζεί ηδηαίηεξα φηη θαηά ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ζην ρψξν, ηα ζεκεία αλαθνξάο κπνξεί λα πεξηιακβάλνληαη κέζα ζ' έλα νπηηθφ πεδίν αληίιεςεο ή φρη. Γίλεηαη ζπλεπψο έλαο δηαρσξηζκφο κεηαμχ ηεο δηαδηθαζίαο αληίιεςεο ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ πεξηβαιινληηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ[Beaumont, Gray, More θαη Robinson, 1974, More, 1975].27 Ο επηζθέπηεο έρεη ηελ αλάγθε λα αηζζάλεηαη αζθαιήο κέζα ζηελ λέα πφιε έρνληαο δεκηνπξγήζεη έλαλ λνεηηθφ ράξηε ,δηθφ ηνπ, δηακνξθσκέλν απφ ηα δηάθνξα εξεζίζκαηα πνπ έρεη δερζεί εζθεκκέλα ζην δηαδίθηπν φπσο εηθφλεο απφ αμηνζέαηα , θεληξηθνχο δξφκνπο, ζηαζκνχο κέζσλ κεηαθνξάο πνπ ζα ρξεζηκνπνηήζεη , γεηηνληέο πνπ βξίζθνληαη θνληά ζην θαηάιπκα ησλ δηαθνπψλ θ.α. Πξφθεηηαη δειαδή γηα κηα δηαδηθαζία κεγέζπλζεο , εζηίαζεο θαη ηαπηφρξνλεο απνκάθξπλζεο , ζθαηξηθήο αληίιεςεο ηνπ ρψξνπ ηεο πφιεο κέζσ αεξνθσηνγξαθηψλ θαη 2D ραξηψλ. Έρνπκε δειαδή πηζαλφηαηα κηα αξρηθή αθαηξεηηθή ηαθηηθή φπνπ ε πφιε αλαγλσξίδεηαη σο θνιάδ ζεκείσλ θαη απνζηάζεσλ κέζσ ησλ ραξηψλ , ζηε ζπλέρεηα κηα πην ηξηζδηάζηαηε αληίιεςε ηεο πφιεο κέζσ ησλ δηάθνξσλ ςεθηαθψλ ή ηππσκέλσλ εηθφλσλ πνπ ζπκπεξηιακβάλεη πιηθά

27

Κνζκφπνπινο, Π. (2000). ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ε αληίιεςε ηνπ ρψξνπ, ζ.169, Θεζζαινλίθε: University studio press.

39

ρξψκαηα θαη πθέο θηηξίσλ θαη ηξίηνλ ηηο δηάθνξεο παγθφζκηα θνηλέο ππνδνκέο πνπ εμππεξεηνχλ βαζηθέο αλζξψπηλεο αλάγθεο παληνχ φκνηεο φπσο είλαη ηα ζεκεία ηαηξηθήο πεξίζαιςεο , λνζνθνκεία θαη θαξκαθεία ή ζηαζκνί κέζσλ κεηαθνξάο , βελδηλάδηθα θ.α. Ζ θαηεγνξηνπνίεζε απηή γίλεηαη εληειψο ππνθεηκεληθά θαη παξάιιεια ε ζρέζε κεηαμχ απηψλ είλαη ξεπζηή θαζψο επαθίεηαη ζε δηαθνξεηηθέο ππνθεηκεληθέο νπηηθέο ηνπ ρψξνπ ηεο πφιεο. Πην ζπγθεθξηκέλα δειαδή γίλεηαη ν εμήο δηαρσξηζκφο:

1]ΥΑΡΣΖ΢ - 2D ΑΝΣΗΜΔΣΩΠΗ΢Ζ 2]ΚΣΗΡΗΑ - 3D ΑΝΣΗΜΔΣΩΠΗ΢Ζ 3]ΤΠΟΓΟΜΔ΢ ΠΟΤ ΗΚΑΝΟΠΟΗΟΤΝ ΚΟΗΝΔ΢ ΑΝΘΡΩΠΗΝΔ΢ ΑΝΑΓΚΔ΢

Οηηξείο απηέο νκάδεο απνηεινχλ βαζηθά ζεκεία αλαθνξάο γηα ηνλ ηνπξίζηα. Δκπεξηέρνληαη ζηηο δηάθνξεο λνεηηθέο δηαδηθαζίεο κεηαρείξηζεο ελφο λένπ, μέλνπ ηφπνπ θαη απνηεινχλ απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα κηα νινθιεξσκέλε αληίιεςε ηνπ πεδίνπ ηεο πφιεο.

ΓΔΛΗΘΖ ΑΛΡΗΙΖΤΖ ΡΝ΢ ΣΥΟΝ΢ ΡΖΠ ΞΝΙΖΠ- ΒΑΠΗΘΑ ΠΡΝΗΣΔΗΑ [LYNCH]

OKevinLynch ζην βηβιίν ηνπ TheImageofthecity πνπ δεκνζηεχηεθε ην 1959 ππνζηεξίδεη πσο ε πφιε πξέπεη λα είλαη «επαλάγλσζηε» φπσο έλα γξαπηφ θείκελν. Οη γεηηνληέο , νη δξφκνη θαη ηα αμηνζέαηα ηεο πφιεο πξέπεη λα είλαη εχθνια αλαγλσξίζηκα θαη λα κπνξνχλ εχθνια λα εληαρζνχλ ζε έλα επξχηεξν ζπλνιηθφ pattern.Αξρηθά δηαθξίλεη 5 ζηνηρεία πνπ ζεσξεί φηη απνηεινχλ ην πεξηερφκελν ηεο εηθφλαο ηεο πφιεο. Απηά είλαη: 10. Σα 5 ζηνηρεία ηνπ Lynch.

α. νη δξφκνη β. ηα φξηα γ. νη γεηηνληέο δ. νη θφκβνη ε. ηα νξφζεκα

40

θαη επίζεο αλαθέξεη φηη ππάξρνπλ 4 πηζαλνί ηξφπνη αληίιεςεο ηεο πφιεο: α. νη εηθφλεο λα είλαη εληειψο αζχλδεηεο κε κεγάια θελά θαη πνιιά κε ζπζρεηηδφκελα ζηνηρεία. Δδψ ε νξζνινγηζηηθή θίλεζε είλαη αδχλαηε. β. ηα ζεκεία λα είλαη ζπζρεηηδφκελα ππφ φξνπο θαηεπζχλζεσλ θαη ίζσο ζπζρεηηδφκελσλ απνζηάζεσλ κεηαμχ ηνπο αιιά πνπ παξακέλνπλ αθφκα αζχλδεηα. γ. ε αιιεινπρία ησλ γεγνλφησλ λα είλαη γλσζηή , αιιά ν λνεηηθφο ράξηεο κπνξεί λα είλαη αξθεηά ζπγθερπκέλνο. Ζ ζχγρπζε κπνξεί λα επέιζεη νπνηαδήπνηε ζηηγκή. δ. ηα ζεκεία λα είλαη ζηαζεξά ζπλδεδεκέλα ζε φιεο ηηο θαηεπζχλζεηο. Ο Lynch νδεγήζεθε ζηα ζπκπεξάζκαηα απηά χζηεξα απφ έξεπλα ησλ «γλσζηηθψλ εηθφλσλ» ηξηψλ δηαθνξεηηθψλ πφιεσλ: ηεο Βνζηψλεο, ηνπ Σδέξζευ ΢ίηπ θαη ηνπ Λνο Άληδειεο. Απφ φζνπο πήξαλ κέξνο ζηελ έξεπλα[30 ζε θάζε πφιε], δήηεζε λα ηνπ ζρεδηάζνπλ πξφρεηξνπο ράξηεο ηεο πφιεο ηνπο, λα παξαζέζνπλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ζηνηρεία ηεο πφιεο ηνπο θαη λα πεξηγξάςνπλ λνεξέο δηαδξνκέο ζ' απηήλ. Σα δεδνκέλα απηά ζπλνδεχνληαλ απφ ηεζη θσηνγξαθηθήο αλαγλψξηζεο θαη θαηαγξαθψλ δηαδξνκψλ ζηε πεξηνρή. Ζ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ βαζίζηεθε ζηε ζχγθξηζε κεηαμχ ηεο αληηθεηκεληθήο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ησλ γλσζηηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ πνπ ζπγθεληξψζεθαλ. Γηα παξάδεηγκα, πην ζπγθεθξηκέλα αλέθεξε φηη δχν πεξηνρέο κπνξεί λα γίλνληαη αληηιεπηέο ζχκθσλα κε έλα θεληξηθφ θφκβν πνπ ηηο ελψλεη, αιιά σζηφζν ε δηαδξνκή πνπ ζα αθνινπζεζεί γηα λα πάλε απφ έλα ζπγθεθξηκέλν θηίξην ζε έλα άιιν ηεο άιιεο πεξηνρήο είλαη αξθεηά ειαζηηθή θαη κε πξνθαζνξηζκέλε. Άιινη αληηιακβάλνληαλ ηελ πφιε ζαλ έλα ζηαηηθφ ράξηε φπνπ ε ζχλδεζε ζεκείσλ γηλφηαλ κε δηαδνρηθέο κεγεζχλζεηο ζηα ζεκεία ελδηαθέξνληνο. Πην ζπγθεθξηκέλα γηα λα πάεη θάπνηνο απφ ην λνζνθνκείν ζηελ εθθιεζία αξρηθά ζθέθηεηαη πσο ην λνζνθνκείν είλαη ζηελ πεξηνρή SouthEnd ε νπνία βξίζθεηαη ζην θέληξν ηεο Βνζηψλεο . Ύζηεξα νξίδεη ζε πνηά πεξηνρή βξίζθεηαη ε εθθιεζία θαη πνχ αθξηβψο κέζα ζε απηήλ. Απηφλ ηνλ ηχπν πξνζαλαηνιηζκνχ ηνλ νλνκάδεη ηεξαξρηθφ. Άιινη είραλ ζηνλ κπαιφ ηνπο κηα θηλνχκελε εηθφλα ηεο 41

πφιεο πνπ είλαη πνιχ θνληά ζηελ πξαγκαηηθή εκπεηξία θίλεζεο κέζα ζηελ πφιε. Απηφ ην ηξφπν αληίιεςεο ηνλ νλνκάδεη ζπλερφκελε νξγάλσζε , ε νπνία ρξεζηκνπνηεί μεηπιηγφκελεο δηαζπλδέζεηο αληί γηα ζηαηηθέο ηεξαξρήζεηο.28

ΓΛΥΠΡΗΘΝΠ ΣΑΟΡΖΠ

Ζ εκθάληζε ηεο έλλνηαο ηνπ «γλσζηηθνχ ράξηε » αλήθεη ζηα πιαίζηα ηφζν ζεσξεηηθψλ φζν θαη εθαξκνζκέλσλ επηζηεκψλ. O γλσζηηθφο ράξηεο ζπλίζηαηαη ζηε ζπλνπηηθή δηακφξθσζε ελλνηψλ θαη πιαηζίσλ γηα ηελ επηηπρή αληηκεηψπηζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ηα νπνία απνηεινχληαη απφ «κηα ζεηξά ςπρνινγηθψλ επεμεξγαζηψλ κέζσ ησλ νπνίσλ ην άηνκν απνθηά, θσδηθνπνηεί, ζπκάηαη θαη απνθσδηθνπνηεί πιεξνθνξίεο, ζρεηηθά κε ηηο αληίζηνηρεο ηνπνζεζίεο θαη ηδηφηεηεο ησλ θαηλνκέλσλ ηνπ θαζεκεξηλνχ ρσξηθνχ πεξηβάιινληφο ηνπ»[DownsandStea,1973, ζ.12] «Ο Kaplan [1972] , ππνζηήξημε φηη ην πιενλέθηεκα ηεο επηινγήο πνπ έρεη ν άλζξσπνο κέζα ζ' έλαλ επηθίλδπλν [κε ηε δαξβηληθή έλλνηα] θφζκν, εμαζθαιίδεηαη θπξίσο κέζσ ζπζηεκάησλ ή κεραληζκψλ εγξήγνξζεο θαη απνδνηηθήο επεμεξγαζίαο πιεξνθνξηψλ. Σέηνηνο αθξηβψο είλαη ν κεραληζκφο απνζήθεπζεο θαηά θαηεγνξίεο πεξηβαιινληηθψλ πιεξνθνξηψλ, πνπ παξέρεη ε δνκή ηνπ γλσζηηθνχ ράξηε. Σν είδνο ησλ πιεξνθνξηψλ νπζηψδνπο ζεκαζίαο γηα ηελ θαζεκεξηλή ρσξηθή ζπκπεξηθνξά κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη αθνξά είηε ην ρψξν , είηε ηηο ηδηφηεηεο / ζρέζεηο.»29 Ζ έξεπλα ηνπ Lynch απνηειεί κία απφ ηηο πην ζεκαληηθέο κειέηεο αλαγλψξηζεο «γλσζηηθψλ ραξηψλ» ηεο πφιεο σζηφζν δέρηεθε έληνλε θξηηηθή πνπ έθαλε ιφγσ γηα πνιχ κηθξά θαη κε αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα εμαηηίαο ησλ αθξηβψλ θαη ρξνλνβφξσλ ηερληθψλ. Ζ ηερληθή ζρεδηαζκνχ πξφρεηξνπ ράξηε πηνζεηήζεθε απφ πνιινχο εξεπλεηέο . Οη Orleans, Francescato θαη Mebane [1973] πξάγκαηη ρξεζηκνπνηνχλ πην 28Lynch,

K. (1959). The image of the city,ζζ.88-90, Cambridge: The MIT Press.

29

Κνζκφπνπινο, Π. (2000). ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ε αληίιεςε ηνπ ρψξνπ, ζ.189, Θεζζαινλίθε: University studio press.

42

αληηπξνζσπεπηηθά δείγκαηα, ηα νπνία επηιέγνληαη κε βάζε ηελ ειηθία, ην θχιν, ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ ππφβαζξν, ηνλ ηφπν θαη ην είδνο ηεο θαηνηθίαο θαη ηα πνξίζκαηά ηνπο ζπκθσλνχλ κε ηηο αληίζηνηρεο πξνβιέςεηο ηνπ Lynch. ODerkdeJonge επίζεο είρε πξνβεί ζε αληίζηνηρε κειέηε ην 1962 , ν Pocock ην 1973 θαηαιήγνληαο θαη νη δχν ζε φκνηα ζπκπεξάζκαηα. Οη πξνζπάζεηεο λ' απνκνλσζεί ν ζρεκαηηζκφο ηνπ γλσζηηθνχ ράξηε απφ έλα άηνκν θαηαιήγνπλ, φπσο έδεημε ν Cartner ην 1977, ζε ράξηεο πεξηζζφηεξν πεξίπινθνπο θαη ιεπηνκεξεηαθνχο σο πξνο ην ρξφλν ζρεδηαζκνχ κηαο πεξηνρήο, αιιά είλαη εμίζνπ πηζαλφ λ' απνηεινχλ έλδεημε, ζε κεγάιν βαζκφ, απμεκέλεο ηθαλφηεηαο ζρεδηαζκνχ ιφγσ εμάζθεζεο. ΢πκπεξαζκαηηθά, είλαη πξνθαλήο ν ξφινο ηεο εκπεηξίαο , αιιά θαη ηεο παηδείαο θαη ηεο κφξθσζεο. ΢ηελ πεξίπησζε ελφο ηνπξίζηα ε πξνζέγγηζε ηεο πφιεο ίζσο εκπεξηέρεη ηα βαζηθά ζηνηρεία πξνζέγγηζήο ηεο απφ θαηνίθνπο σζηφζν λνεκαηνδνηείηαη θαη απφ ηνλ γεληθφηεξν ππφβαζξν ησλ δηαθνπψλ θαηά ην νπνίν ε εξγαζία εθιείπεη , ε αλάγθε γηα ςπραγσγία θαη ραιάξσζε είλαη έληνλε ελψ παξάιιεια ρξεηάδεηαη έλα δηάζηεκα πξνζαξκνγήο . Ο πξνζαλαηνιηζκφο κέζα ζηε πφιε είλαη δχζθνινο θαη ην αίζζεκα αζθάιεηαο ηαιαληεχεηαη ζπλερψο αλάκεζα ζε θαηαζηάζεηο γλψζεο θαη ράνπο σο πξνο ηελ αληίιεςε ηνπ πεξηβάιινληνο. Παξαθάησ αλαιχνληαη ηα ηξία βαζηθά ζηνηρεία πνπ εκπεξηέρνληαη ζηνλ ππφ θαηαζθεπή «γλσζηηθφ ράξηε» ηνπ επηζθέπηε θαηά ηελ δηακνλή ηνπ ζε κηα λέα πφιε.

1]ΣΑΟΡΖΠ[αληηθεηκεληθόο] - 2D ΑΛΡΗΚΔΡΥΞΗΠΖ

Μία απφ ηηο αξρηθέο αλαδεηήζεηο ελφο ηνπξίζηα είλαη ε ζέζε ηνπ πξννξηζκνχ ζηνλ παγθφζκην ράξηε θαη ε ζρέζε απηνχ κε ηελ ηνπνζεζία ηνπ ηδίνπ. ΢ηε ζπλέρεηα επηθεληξψλεηαη ζηνλ ηνπηθφ ράξηε ηεο εθάζηνηε ρψξαο/ πφιεο πνπ επηζπκεί λα επηζθεθηεί. Σφηε μεθηλά κηα λέα αλαδήηεζε ζεκείσλ-δηαδξνκψλ-απνζηάζεσλ ζε 2D επίπεδν αθφκα ψζηε λα ζέζεη ηηο βάζεηο γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ 'γλσζηηθνχ ράξηε ηεο πφιεο' θαη λα αληηζηνηρήζεη ηηο βαζηθέο αζηηθέο εηθφλεο πνπ έρεη δεη κε ζεκεία πάλσ ζην ράξηε θαη ην αληίζηξνθν. Δδψ ηίζεηαη ην δήηεκα θαηά πφζν νη ίδηνη νη ράξηεο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηε δεκηνπξγία ζεκείσλ 43

Πίζσ ζειίδα: 11. zoomin- zoomoutζηνπο ειεθηξνληθνχο ράξηεοηεοgoνgle2Dαληηκεηψπηζε

44

ελδηαθέξνληνο ζηνπο αλαγλψζηεο ηνπο. Απφ ην 1952 ν Robinson ηφληζε ηε ζεκαζία ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο ησλ ραξηψλ θαη ππνζηήξημε ηε κεηαζηξνθή ηνπ λνήκαηνο ησλ ραξηψλ απφ παξαγσγηθή απνδνηηθφηεηα θαη γξαθηζηηθφ ζρεδηαζκφ ζε 'ιεηηνπξγηθφηεηα'.Όπσο αλαθέξεη «νη ράξηεο ,πνπ είλαη ζαλ θηίξηα πνπ έρνπλ ζρεδηαζηεί πξσηαξρηθά κε θαιιηηερληθή βάζε , δελ είλαη ιεηηνπξγηθνί[ γηα παξάδεηγκα ν ράξηεο ηνπ ππφγεηνπ ζηδεξφδξνκνπ ηεο Νέαο Τφξθεο θαηά ην 1970 θέξδηζε βξαβεία γηα ην design αιιά θαηέιεμε ζε έλαλ αξηζκφ ρακέλσλ απφθνηησλ φηαλ έλα επίζεκν πείξακα δηεμήρζε γηα λα θξίλεη ηελ ιεηηνπξγηθφηεηά ηνπ.[Allis , 1979,.»30 Απφ ηελ άιιε ν Lynch αλαθέξεη πσο ππάξρεη θάπνηα αμία ζηελ πεξηπινθή, ζηνλ ιαβχξηλζν , ή ζηελ έθπιεμε κέζα ζην πεξηβάιινλ. Πνιινί απφ εκάο απνιακβάλνπλ λα βξίζθνληαη ζην ζπίηη κε ηνπο θαζξέθηεο...αιιά εθεί δελ πξέπεη λα ππάξρεη θαλέλαο θίλδπλνο φηη ζα ράζνπκε ην βαζηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ή φηη δελ ζα κπνξέζνπκε πνηέ λα βγνχκε απφ εθεί... νη ζπγρχζεηο πξέπεη λα δεκηνπξγνχληαη ζε κηθξέο πεξηνρέο ζε κία θαηά ηα άιια πιήξσο νξαηή νιφηεηα.31 ΢πλερίδνληαο σο πξνο ηελ αληηθεηκεληθφηεηα ησλ ραξηψλ νη Wood θαη Fels ην 1986 ηφληζαλ ηελ εγγελή ππνθεηκεληθφηεηα θαη ην ξεηνξηθφ πεξηερφκελν ησλ ραξηψλ. Ο ηζρπξηζκφο βαζίδεηαη ζην φηη ε ραξηνγξαθία δελ είλαη νχηε αληηθεηκεληθή νχηε κπνξεί λα ζεσξεζεί επηζηήκε θαη φηη θαλέλα πιήζνο εξεπλψλ δελ κπνξεί λα θαηαιήμεη ζε 'θαιχηεξνπο' ράξηεο θαζψο δελ ππάξρεη αληηθεηκεληθφο ηξφπνο λα νξίζεη θαλείο ην 'θαιχηεξν'. Ζ ραξηνγξαθία ζεσξνχλ πσο βξίζθεηαη πην θνληά ζηε ινγνηερλία απ' φηη ζηελ αζηξνλνκία θαη ηε γεσθπζηθή. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ ιεπηνκεξή αλάιπζε πνπ έθαλαλ γηα ηoλ θαηλνκεληθά νπδέηεξν ράξηε ηεο εζληθήο νδνχ ηεο Βφξεηαο Καξνιίλαο , βξίζθνπλ επθπή πξνπαγάλδα ζηελ παξνπζίαζε ηεο πνιηηείαο εληφκνπ[ κηα πνιπάζρνιε κέιηζζα] θαη 11. Υάξηεο ηεο Βφξεηαο Καξνιίλαο, 1978-79 απφζπαζκα απφ ην βηβιίν Mythandmeaninginmapsησλ Wood&Fels.

30MacEachren,

A. M. (1995). How maps work : representation, visualization, and design , ζ.2,New York : The Guilford Press.

31Lynch,

45

K. (1959). The image of the city,ζ.4, Cambridge: The MIT Press.

46

θξαπγαιέα ζξεζθνιεςία ζηελ επηινγή ησλ θσηνγξαθηψλ πνπ ζηνιίδνπλ ην πίζσ κέξνο ηνπ ράξηε. 32 12. Απέλαληη ζειίδα: Υάξηεο

ηνπ θέληξνπ ηεο Ρψκεο, εχξεζε ζε reception ηηαιηθνχ μελνδνρείνπ BnB, Άλνημε 2015 Ο ράξηεο απεηθνλίδεη ην πεξίγξακκα ησλ νηθνδνκηθψλ ηεηξαγψλσλ ηεο Ρψκεο αθαηξεηηθά, επηθεληξσκέλνο θαη΄ απηφλ ην ηξφπν πεξηζζφηεξν ζηηο δηαδξνκέο θαη ζηηο απνζηάζεηο κεηαμχ ησλ πεξηνρψλ. Οη νλνκαζίεο ησλ δξφκσλ , ην ζρήκα ησλ νηθνδνκηθψλ ηεηξαγψλσλ θαη ησλ δξφκσλ θαη ε ζρέζε ηνπο κε ην πνηακφ Σίβεξε απνηεινχλ ηα βαζηθά θιεηδηά πξνζαλαηνιηζκνχ θαη θπθινθνξίαο κέζα ζην θέληξν. Πέξα απφ απηά βιέπνπκε θηίξηα θαη κλεκεία ηξηζδηάζηαηα απεηθνληδφκελα θαη ηνληδφκελα σο νξφζεκα. Απηά είλαη ε BasilicaS. Pietro, ην θάζηξν Sant' Angelo , ε piazzadelPopolo, ην PalazzoMargherita, ην Colosseo θ.α. ηα νπνία είλαη αλακελφκελν λα απνηεινχλ ζεκαληηθά ζεκεία αλαθνξάο γηα ηνλ ηνπξίζηα θαζψο απνηεινχλ ηαπηνπνηεηηθά ζηνηρεία ηεο αλαγελλεζηαθήο πεξηφδνπ. Ζ δνκή ηνπ ράξηε απνηειείηαη,δειαδή, απφ ηα πέληε ζεκεία ηνπ KevinLynch. Παξάιιεια,επηζεκαίλνληαη κε εμίζνπ έληνλν ηξφπν[θίηξηλνη θχθινη κε κπιε πεξίγξακκα] δξαζηεξηφηεηεο κεο ζηε πφιε κε έληνλα δηαθεκηζηηθή ρξνηά πνπ λαη κελ κπνξεί λα δηεπθνιχλνπλ ηνλ ηνπξίζηα γηα ην πνχ ζα ελαπνζέζεη ηηο βαιίηζεο ηνπ ψζηε λα κπνξεί άλεηα λα ζπλερίζεη ηε βφιηα ηνπ ζην θέληξν πξηλ ηελ αλαρψξεζε, ή γηα ην πψο ζα πεξηεγεζεί κε ιεσθνξείν ζηα δηάθνξα αμηνζέαηα ηνπ θέληξνπ, σζηφζν είλαη εκθαλήο θη εδψ κηα ζηνρεπκέλε ηνπξηζηηθή πξαθηηθή φπνπ επηζπκεί λα ειέγμεη θαη λα θαηεπζχλεη ηνλ ηνπξίζηα ζε κηα ινγηθή θαηαλάισζεο. Γηαθεκίζεηο γηα bar , εζηηαηφξηα, εκπνξηθά θέληξα θαη πεξηνδείεο κε ελαιιαθηηθά κέζα πεξηηξηγπξίδνπλ ην ράξηε ελψ θάησ δεμηά ζπλππάξρεη ν ράξηεο κε ηηο ζηάζεηο ηνπ metro νη νπνίεο ππάξρνπλ θαη ζην ράξηε σο ηνπνζεζίεο. Τπάξρεη δειαδή κηα ελαιιαγή αληηθεηκεληθήο θαη ππνθεηκεληθήο πιεξνθφξεζεο πνπ πξνζπαζεί λα επεξεάζεη ηνλ ππφ δηακφξθσζε 'γλσζηηθφ ράξηε' ηνπ εθάζηνηε δέθηε-ηνπξίζηα. Πξφθεηηαη γηα έλα θνθηέηι ιεηηνπξγηθφηεηαο , δηαθήκηζεο ,design, πξνζαλαηνιηζκνχ, απνπξνζαλαηνιηζκνχ ην νπνίν βέβαηα δελ δεζκεχεη απαξαίηεηα ηνλ ρξήζηε . Σν βάξνο επαθίεηαη ζην θαηά πφζν ν ίδηνο ν ρξήζηεο είλαη 32MacEachren,

A. M. (1995). How maps work : representation, visualization, and design , ζ.10,New York : The Guilford Press

47

ηθαλφο λα θηιηξάξεη ηηο πιεξνθνξίεο πνπ δέρεηαη θαη λα επηιέμεη ζπλεηδεηά ηνπο πξννξηζκνχο θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ηνλ εθθξάδνπλ. Ζ πξνπαγάλδα ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο θάλεη ηελ εκθάληζή ηεο ινηπφλ θαη ζηνπο ίδηνπο ηνπο ράξηεο αλ θαη κπνξεί λα εηπσζεί πσο αξθεηνί δηαδηθηπαθνί ράξηεο ,φπσο νη ράξηεο ηεο google, δηαηεξνχλ αθφκε κηα θάπνηα αληηθεηκεληθφηεηα, αλαπαξηζηψληαο ηελ πξαγκαηηθφηεηα σο έρεη, κε streetview εηθφλεο θαη παξακέλνληαο ζε έλα ηππηθφ επίπεδν αλαπαξαζηάζεσλ θαη ζπκβφισλ. «Κάζε ράξηεο είλαη ηαπηφρξνλα κηα ζχλζεζε ζεκείσλ θαη έλα ζχκβνιν απφ κφλνο ηνπ: έλα κέζν απεηθφληζεο - αληηθεηκέλσλ, γεγνλφησλ, κεξψλ - θαη έλα κέζν πεηζνχο, γη' απηά , γηα ηνπο δεκηνπξγνχο ηνπο θαη γηα ηνλ εαπηφ ηνπο...33 2]ΘΡΗΟΗΑ - ΠΖΚΔΗΑ ΘΑΡΑΛΑΙΥΠΖΠ - 3D αληηκεηώπηζε

Απέλαληη ζειίδα:

Ο Lynch αλαθέξεη πσο κία θαζαξή εηθφλα ηνπ πεξηβάιινληνο ρψξνπ είλαη κηα ζεκαληηθή βάζε γηα ηελ αηνκηθή αλάπηπμε...ε γιπθηά αίζζεζε ηνπ

13. Δηθφλεο απφ ην Manhattan, videoclipηεο catpower 3Dαληηκεηψπηζε

33

....Όπσο θάζε άιιν ζχκβνιν , είλαη έλα πξντφλ θσδίθσλ: ζπκβάζεηο πνπ νξίδνπλ ηηο

ζρέζεηο πεξηερνκέλνπ θαη έθθξαζεο ζε κηα δεδνκέλε πεξίζηαζε ζεκεησηηθήο. Οη θσδηθνί πνπ ζπλάπηνπλ ην ράξηε είλαη ηφζν πνιπάξηζκνη φζν ηα θίλεηξά ηνπ θαη φζν δηεμνδηθά πνιηηνγξαθνχληαη ζην πιαίζην ηεο θνπιηνχξαο πνπ ηνπο παξάγεη θαη ηνπο ρξεζηκνπνηεί. Πνιινί ζεκαληηθνί θψδηθεο δηέπνπλ ην ζρεκαηηζκφ ηεο ραξηνγξαθηθήο εηθφλαο , ηελ αλάπηπμε ηεο νπηηθήο γιψζζαο θαη ηνπ θαζεζηψηνο ηεο θνηλήο παξνπζίαζήο ηνπο. Απηά ιεηηνπξγνχλ ζε δηάθνξα επίπεδα νινθιήξσζεο, ελεξγνπνηψληαο έλα ξεπεξηφξην αλαπαξαζηαηηθψλ ζπκβάζεσλ θαη ζπληαθηηθψλ δηαδηθαζηψλ πνπ επεθηείλνληαη απφ ηηο ζπκβνιηθέο αμίεο αηνκηθψλ ζπκβφισλ γηα λα επεμεξγαζηνχλ πιαίζηα ηνπ ραξηνγξαθηθνχ ιφγνπ. Δμαηξεηηθά ζεκαληηθνί θψδηθεο δηέπνπλ ηελ πίζησζε νιφθιεξσλ ραξηψλ σο νρήκαηα ζπκβφισλ γηα θνηλσληθή θαη πνιηηηθή έθθξαζε - αμηψλ, ζηφρσλ, αηζζεηηθήο θαη status - φπσο ζηα κέζα ζχγρξνλσλ κχζσλ. Υάξηεο ζχκβνια θαη ράξηεο σο ζχκβνια , εμαξηψληαη ζεκειηαθά απφ ζπκβάζεηο, κπνξνχλ λα ζπκβνιίδνπλ κφλν ζε ζρέζε κε άιια ζχκβνια θαη δελ είλαη πνηέ απνδεζκεπκέλα απφ ην πνιηηηζηηθφ πιαίζην ή ηα θίλεηξα ησλ θαηαζθεπαζηψλ ηνπο.»

FELS, D. W. (1986). DESIGNS ON SIGNS / MYTH AND MEANING IN MAPS. Cartographica ,ζ. 54.

48

49

ζπηηηνχ είλαη πην έληνλε φηαλ ην ζπίηη δελ είλαη κφλν νηθείν αιιά μερσξηζηφ απφ ηα ππφινηπα. ΢ηελ πεξίπησζε ηνπ ηνπξίζηα πνπ έρεη ζαλ ζηφρν λα επηζθεθηεί έλα ζπγθεθξηκέλν μερσξηζηφ θηίξην ε γλψζε ηεο πεξηνρήο θαη ησλ γχξσ θηηξίσλ ηνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα γλσξίδεη αλά πάζα ζηηγκή πνπ βξίζθεηαη θαη παξάιιεια λα αηζζάλεηαη ζίγνπξνο θαηά ηελ θαηεχζπλζή ηνπ πξνο ην ζεκείν ελδηαθέξνληνο. Σα ζπλήζε ζεκεία αλαθνξάο γηα ηνλ ηνπξίζηα ζε απηή ηε θαηεγνξία είλαη φια ηα αμηνζέαηα ζε ζπλδπαζκφ κε εζηηαηφξηα , bar , cafe θαη άιια ζεκεία δξαζηεξηνηήησλ φπσο πξνβάιινληαη θαη θαηαηάζζνληαη ζε ιίζηεο αμηνιφγεζεο ζε ηνπξηζηηθέο ςεθηαθέο πιαηθφξκεο αλαδήηεζεο . Αλεμάξηεηα φκσο απφ ηνλ ηξφπν αλαδήηεζεο ηα ζπλήζε ζεκεία θαηαλάισζεο γηα ηνπο ηνπξίζηεο είλαη: o αμηνζέαηα πνπ πξνάγνπλ ηελ ηζηνξία θαη ηελ αξρηηεθηνληθή ηνπ ηφπνπ, πξνβάιινπλ ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ή ηελ ηδηαίηεξε ηνπνγξαθία ηνπ αλ πξφθεηηαη γηα θάπνην θπζηθφ ζηνηρείν θαη ηνλ θαζηζηνχλ μερσξηζηφ απφ ηνπο ππφινηπνπο o πάξθα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ πξνψζεζε ελφο εμεπγεληζκέλνπ νηθνινγηθνχ πξνζψπνπ ηεο ζχγρξνλεο πφιεο φπνπ ε πγηεηλή δηαβίσζε ησλ πνιηηψλ είλαη πξσηαξρηθφ κέιεκα o Σερλνινγηθά πξνεγκέλεο ππνδνκέο ζηδεξνδξφκσλ , θηηξίσλ , γεθπξψλ πνπ αληηθαηνπηξίδνπλ ηνλ πινχην θαη ηε δχλακε ηεο εθάζηνηε ρψξαο o κνπζεία πνπ εληάζζνληαη ζηε ινγηθή ' θαηλφκελν Bilbao' , ζρεδηαζκέλα απφ κεγάια αξρηηεθηνληθά γξαθεία , δηεμάγνπλ ζπλήζσο ζεακαηηθέο εθζέζεηο πξνσζψληαο ηελ ζχγρξνλε ηέρλε ζε έλα θνηλφ παγθφζκηαο εκβέιεηαο. Αθνινπζψληαο ηε ινγηθή edu- tainment34 απεπζχλνληαη ζε φιν θαη κεγαιχηεξν θνηλφ , πξνβάιινληαο κηα πην ραιαξή πιεπξά ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο 34ε

εθπαίδεπζε θαη ε ςπραγσγία έρνπλ νκνγελνπνηεζεί. Πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία πνπ πξνσζήζεθε ιφγσ ηνπ απμαλφκελα θεληξηθνχ ξφινπ ησλ νπηηθψλ θαη ειεθηξνληθψλ κέζσλ. Οη ζεκαηηθνί ρψξνη είλαη ηα θαηεμνρήλ κέξε πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ παξνρή edutainment.(John Urry, 2011, ζ. 135)

50

ηέρλεο πνπ δελ αλήθεη πηα ζε πεξηνξηζκέλνπο θχθινπο. «Σν δεκφζην κνπζείν , ην νπνίν μεθίλεζε κε κηα εθπαηδεπηηθή παξφξκεζε θαη αξγφηεξα ήξζε λα εθπξνζσπήζεη κηα πην θνζκηθή ζξεζθεία , πιένλ απνδίδεηαη εθηελψο σο κνριφο ςπραγσγίαο. Οη ηειεπηαίεο δεθαεηίεο έρνπλ αληηθξίζεη κηα επίκνλε αχμεζε επηζθεπηψλ ζε κνπζεία , ελ κέξε θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ, θαη ζπλσζηηζκέλα ηδξχκαηα έρνπλ απαηηήζεη πξνζαξκνγέο ζην ζρεδηαζκφ γηα λα δηαηεξήζνπλ ηηο εζσηεξηθέο ηνπο πνηφηεηεο....Ο PontusHulten δηπζπληήο ηνπ CentrePompidou αληηιακβάλεηαη ηα κνπζεία σο ''εξσηηθά κέξε πνπ δελ είλαη γηα εμεγήζεηο αιιά γηα νλεηξνπφιεζε θαη ελζνπζηαζκφ''.»35Όια ηα ζχγρξνλα κνπζεία δηαζέηνπλ ειεχζεξα εξγαζηήξηα, εζηηαηφξηα , shops, bar ηα νπνία έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα, φηαλ ρεηξίδνληαη κε ζσζηφ ηξφπν, λα πξνθαιέζνπλ ηελ ίδηα εκπεηξία κε εθείλε πνπ πξνζέθεξαλ θαηά ηηο κεζαησληθέο ζξεζθεπηηθέο γηνξηέο νη δνγθιέξ θαη νη αθξνβάηεο. Ο Πάλνο Η. Κνζκφπνπινο αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά: «Ο αζηηθφο άλζξσπνο γίλεηαη ζήκεξα ζπρλά αληηθείκελν . Έλα κεγάιν κέξνο ησλ ζεκείσλ ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπ έρνπλ γίλεη εκπφξεπκα [ βξίζθνπκε ζπρλά δήκνπο, πφιεηο, πνπ πνπινχλ ην δηθαίσκα ζηνπο δηαθεκηζηέο λα εγθαηαζηήζνπλ νη ίδηνη ζηάζεηο ιεσθνξείσλ, πξνθεηκέλνπ λα εμνηθνλνκήζνπλ ρξήκαηα]. Απηφ ην θαηλφκελν νλνκάδεηαη απφ ηελ H. Lefebvre '' θαηαλάισζε ζεκείσλ''. Παξά ηελ αλάπηπμε ησλ παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ πνπ αθνινχζεζε ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε , ν αζηηθφο άλζξσπνο μεπεξάζηεθε ζήκεξα απφ ην έξγν ηνπ [εξγαζία] θαη απφ ην πεξηβάιινλ ηνπ[πφιε]. Τπνγξακκίδνληαο ηε δχλακε ησλ αληηθεηκέλσλ κέζα ζηε θνηλσλία καο ν E. Fisher παξαηεξεί: '' Μέζα ζε κηα θνηλσλία πνπ είλαη δηεξεκέλε ζε αληαγσληζηηθέο ηάμεηο , κέζα ζε έλα θφζκν ηνπ ρξήκαηνο, ε ζπζζψξεπζε ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ έθαλαλ ήδε ηνλ Shelley λα ηξέκεη, ζχλζιηςε ηνλ άλζξσπν ζε ηέηνην ζεκείν , πνπ είλαη ζαλ ηνλ λέν ελνηθηαζηή κέζα ζην δσκάηην ζε κηα πξάμε ηνπ Ηνλέζθν, ηειείσο

35Montaner,

51

J. M. (2003). Museums for the 21st century, ζ.190, Barcelona: :Gustavo Gili.

14. Δζηηαηφξην ζην κνπζείν ηεο Αθξφπνιεο κε ζέα ηελ Αθξφπνιε.

Οη JohnUrry θαη JohnasLarsen ζην βηβιίν Thetouristgaze 3.0πνπ εθδφζεθε ην 2011 μερσξίδνπλ 5 ζεκεία πνπ πξνθαινχλ ελδηαθέξνλ ζε έλαλ ηνπξίζηα : Απηά είλαη : ηφπνη αλάκλεζεο θάπνηνπ γεγνλφηνο[πξνζθχλεκα] ζηνηρεία ζχκβνια ηεο θνπιηνχξαο - ηεο ηζηνξίαο κηαο πφιεο/ρψξαο κνπζεία πνπ παξνπζηάδνπλ ηνλ ηξφπν δσήο άιισλ αλζξψπσλ.[΢χγθξηζε θαζεκεξηλνηήησλ- νηθείν/αλνίθεην] ε παξαθνινχζεζε ηεο θαζεκεξηλφηεηαο αλζξψπσλ πνπ δνπλ ππφ αζπλήζηζηεο ζπλζήθεο ε επαθή κε ζηνηρεία φπσο ην moonrock πνπ ζαλ χιε είλαη θάηη κέηξην αιιά ζαλ ζχκβνιν ηνπ δηαζηήκαηνο θαη ηεο θαηάθηεζήο ηνπ απφ ηνλ άλζξσπν είλαη καγεπηηθφ.

52

πεξηθπθισκέλνο απφ ηελ ηδηνθηεζία ηνπ, αλίθαλνο ζρεδφλ λα αλαπλεχζεη, δειαδή απιά λα ππάξμεη''[Fisher,1966,ζ.43]»36

3] ΢ΞΝΓΝΚΔΠ ΞΝ΢ ΗΘΑΛΝΞΝΗΝ΢Λ ΘΝΗΛΔΠ ΑΛΘΟΥΞΗΛΔΠ ΑΛΑΓΘΔΠ

Ο Ωδέ επηζεκαίλεη ραξαθηεξηζηηθά : «Έλαο μέλνο ρακέλνο ζε κηα ρψξα πνπ δε γλσξίδεη ( έλαο ''πεξαζηηθφο μέλνο'' ) κπνξεί λα ληψζεη εθεί ζαλ ζην ζπίηη ηνπ κφλν ζηελ αλσλπκία ησλ εζληθψλ δξφκσλ , ησλ βελδηλάδηθσλ, ησλ κεγάισλ θαηαζηεκάησλ θαη ησλ αιπζίδσλ μελνδνρείσλ. Γηα εθείλνλ έλα ζήκα κηαο εηαηξίαο πγξψλ θαπζίκσλ απνηειεί έλα θαζεζπραζηηθφ νξφζεκν».37 Σν βελδηλάδηθν, ε αγγιηθή γιψζζα, ηα McDonalds απνηεινχλ έλαλ θνηλφ θψδηθα πνπ δηεπθνιχλεη ην ηαμίδη θαη δίλεη ηελ αίζζεζε ελφο λένπ 'ζπηηηνχ'. Μέζα ζηελ έλλνηα ηνπ ηνπξηζκνχ βέβαηα εκπεξηέρεηαη ε δίςα ηνπ ηνπξίζηα λα βηψζεη πξσηφγλσξεο εκπεηξίεο. Ζ δνθηκή λέσλ γεχζεσλ , ην αγλάληεκα ελφο δηαθνξεηηθνχ θπζηθνχ ηνπίνπ, ε παξαηήξεζε ησλ ληφπησλ πνπ κπνξεί λα έρνπλ άιιεο ζπλήζεηεο απφ ηηο δηθέο ηνπ απνηεινχλ ην πην ζεκαληηθφ ζπζηαηηθφ επηηπρεκέλσλ δηαθνπψλ. Ωζηφζν ηα θνηλά ζεκεία αλαθνξάο πνπ πξναλαθέξζεθαλ είλαη εμίζνπ ζεκαληηθά θαζψο δηαηεξνχλ ηελ ηαπηφηεηα ηνπ ηνπξίζηα σο κέξνο ελφο παγθφζκηνπ ζπλφινπ. «Βαζηθά ζηνηρεία ηεο παγθφζκηαο θνπιηνχξαο είλαη ν κπνπθέο ηνπ μελνδνρείνπ, ε πηζίλα, ην θνθηέηι, ε παξαιία, ην lounge ηνπ αεξνδξνκίνπ θαη ην bronzedtan.»38

Ο ηνπξίζηαο κε απηφ ην ηξφπν έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ειίζζεηαη αλάκεζα ζε ηξεηο ηαπηφηεηεο . Σελ δηθή ηνπ αηνκηθή , ηελ παγθφζκηα θαη απηή ηνπ ηφπνπ πνπ έρεη επηζθεθηεί. ΢ην βηβιίν 'Tourists , signsandthecity' , φπνπ γίλεηαη ν δηαρσξηζκφο cityscape θαη touriscape, αλαθέξεηαη 36Κνζκφπνπινο,

Π. (2000). ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ε αληίιεςε ηνπ ρψξνπ, ζ.254, Θεζζαινλίθε: University studio press.

37΢ηαπξηδεο,

΢. (2002). Απφ ηελ πφιε νζφλε ζηελ πφιε ζθελή, ζ.143, Αζήλα: Διιεληθά

Γξάκκαηα.

38Urry,

53

J. (1995). Consuming places, ζ.24, London: Routledge.

Απέλαληη ζειίδα: 15. Πξαηήξην θαπζίκσλ ηεο εηαηξίαο Shell- θνηλή ππνδνκή

ραξαθηεξηζηηθά φηη «νη ηνπξίζηεο θηλνχληαη δηακέζσ ηεο ''ηνπξηζηηθήο θνχζθαο'' φπνπ κπνξνχλ λα παίμνπλ ην ξφιν ηνπ ηνπξίζηα, βγάδνληαο έμσ ηηο θσηνγξαθηθέο κεραλέο ηνπο θαη ηνπο ηαμηδησηηθνχο νδεγνχο , ζην εμεπγεληζκέλν, θαζαξηζκέλν θαη απνιηζσκέλν ηζηνξηθφ θέληξν ηεο πφιεο θαη παξάιιεια ζέινπλ λα βηψζνπλ ηελ πφιε ζαλ θάηνηθνη πξνηηκψληαο trendyshops ή bars ή εζηηαηφξηα φπνπ εθεί εληάζζνληαη γηα ιίγν ζηνλ ζχγρξνλν αζηηθφ ηξφπν δσήο. Θέινπλ λα δνπλ φηη ππάξρνπλθαξκαθεία θαη θξενπσιεία θαη λα πάξνπλ κία γεχζε απφ ηηο ηνπηθέο πξαθηηθέο αιιά επίζεο ζέινπλ λα ςσλίζνπλ souvenirs απφ ηειείσο παξαδνζηαθά καγαδάθηα.»39

39Michelle

M. Metro-Roland.(2011).Tourists, signs and the city : the semiotics of culture in an urban landscape. Farnham: Ashgate

54

2ΠΡΧΣΔ΢ ΔΙΚΟΝΔ΢ - ΠΡΧΣΑ ΣΑΞΙΓΙΑ 2.1 ΓΚΡΑΒΟΤΡΔ΢, ΚΔΙΜΔΝΑ, ΠΙΝΑΚΔ΢ - ΑΠΔΙΚΟΝΙ΢Ζ ΣΖ΢ ΑΘΖΝΑ΢ ΣΟΝ 19ν ΑΙΧΝΑ ΢ην θεθάιαην απηφ ππάξρεη σο πξφζεζε ε θαηαγξαθή ησλ αξρηθψλ εηθφλσλ πνπ αλαπαξηζηνχλ λένπο ηφπνπο, πην ζπγθεθξηκέλα κέζα απφ ην παξάδεηγκα ηεο Αζήλαο, σο γελεζηνπξγψλ δπλάκεσλ γηα ηε κεηέπεηηα καδηθή επηζπκία γηα ηαμίδη. Ζ αλαδήηεζε μεθηλά απφ ηηο αξρέο έσο ηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα πνπ ππάξρεη έμαξζε πεξηεγεηηζκνχ θαζψο «πξηλ απφ απηφ ην δηάζηεκα δελ ππάξρνπλ πεξηεγεηηθά ρξνληθά αθηεξσκέλα απνθιεηζηηθά ζηελ Διιάδα »40θαη κεηά ε θαηάζηαζε αξρίδεη λα μεθεχγεη απφ ηα φξηα ηνπ πεξηεγεηηζκνχ θαη λα απνθηά κηα καδηθφηεηα. Ιόγνη πεξηεγεηηζκνύ ζηελ Διιάδα

Ζ πεξηήγεζε είλαη θαηλφκελν παιαηφ φζν ν Ζξφδνηνο θαη ν Παπζαλίαο. Πνηθίια θίλεηξα σζνχζαλ αλέθαζελ ηνπο αλζξψπνπο ζε αηνκηθέο ή νκαδηθέο κεηαθηλήζεηο: ε πξνζδνθία ηνπ θέξδνπο απφ εκπνξηθέο ζπλαιιαγέο, ε έκθπηε ζε πνιινχο πεξηέξγεηα, πνπ ζπρλά ζπλδπάδεηαη κε ηελ αγάπε ηεο πεξηπέηεηαο, ν ηεξαπνζηνιηθφο δήινο, νη δηπισκαηηθέο θαη ζηξαηησηηθέο απνζηνιέο, ε ηθαλνπνίεζε επηζηεκνληθψλ εθέζεσλ, ιφγνη πνιηηηθνί ή ζξεζθεπηηθνί είλαη ηα ζπλεζηζκέλα θίλεηξα πνπ γέλλεζαλ ην πεξηεγεηηθφ θαηλφκελν. Δλλνείηαη φηη ζην παξειζφλ - ην απψηεξν θαη ην πξφζθαην- ε πεξηήγεζε ζπάληα ππήξμε απηνζθνπφο, φπσο ζπκβαίλεη ζηηο κέξεο καο. Ο ηαμηδηψηεο είρε ζπλήζσο θάπνην ζπγθεθξηκέλν ιφγν θαη θάπνην ζπγθεθξηκέλν ζηφρν, πνπ δηθαηνινγνχζε ην ηαμίδη ηνπ, ε «ζεσξία» ήηαλ θάηη πνπ εμαξηηφηαλ απφ ην επίπεδν ηεο κφξθσζήο ηνπ θαη απφ ηα πξνζσπηθά ηνπ ελδηαθέξνληα. Γηθή ηνπ ήηαλ θαη ε απφθαζε λα

40φπσο

55

επηζεκαίλεη ν Κπξηάθνο ΢ηκφπνπινο [ηνκ.Α', ζει 10-11]

θαηαγξάςεη ή φρη ηηο εληππψζεηο θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ , λα πεξηγξάςεη φζα είδε θαη φζα..δελ είδε. Ζ εηθφλα δελ ππάξρεη σο θηλεηήξηα δχλακε αθφκα γηα ηαμίδηα . Ζ αλζξψπηλε θαληαζία , ν κχζνο , ηα γξαπηά θείκελα θαη ε ηάζε εμεξεχλεζεο ηνπ αλζξψπνπ απνηεινχλ ηα αξρηθά ελαχζκαηα . Σα γεγνλφηα πνπ ζπλέβαιαλ ψζηε λα επδνθηκήζεη ην πεξηεγεηηθφ θαηλφκελν ηειηθά ζηελ Διιάδα ήηαλ πνηθίια.Ζ Σνπξθία απνηεινχζε ζπνπδαία αγνξά, φπσο παιηφηεξα ην Βπδάληην,ελψ ν ειιεληζκφο , δνπισκέλνο ρσξίο πνιηηηθή ππφζηαζε, πεξηιακβαλφηαλ ζηα φξηα ηεο απηνθξαηνξίαο απηήο. Όκσο ν ειιαδηθφο ρψξνο, κε ηελ αίγιε πνπ ηνπ πξνζέδηδε ην ιακπξφ ηνπ παξειζφλ, έγηλε κε ηνλ θαηξφ ν θπξηφηεξνο πξννξηζκφο ησλ μέλσλ πεξηεγεηψλ.Μεηά ηελ άισζε ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο απφ ηνπο Σνχξθνπο ην 1453, πνιινί βπδαληηλνί ιφγηνη θαηέθπγαλ ζηε Γχζε θαη εκςχρσζαλ ηνπο επαηζζεηνπνηεκέλνπο δέθηεο ηεο αξραίαο παξάδνζεο θαη ηνλ ελζνπζηαζκφ ησλ Δπξσπαίσλ νπκαληζηψλ γηα ηε δηάζσζε θιαζηθψλ θεηκέλσλ.41 Απηφ είρε σο απνηέιεζκα ηελαλάπηπμε ησλ θιαζηθψλ ζπνπδψλ ζηελ Δπξψπε θαη ηδηαίηεξα ηεο αξραηνινγίαο, νη νπνίεο ηφλσζαλ ηε ξνπή γηα ζηελφηεξε γλσξηκία κε ην ρψξν, ζηνλ νπνίν άλζηζε ν αξραίνο ειιεληθφο πνιηηηζκφο. 42Παξάιιεια,δεκνζηεχνληαλ αλά θαηξνχο καξηπξίεο πεξηεγεηψλ ,φπσο απηή ηνπ Άγγινπ BernardRandolfκε ηίηιν ThepresentStateoftheMoreaζηα ηέιε ηνπ 17νπ αηψλα ή παιαηφηεξα απηή ηνπ Mandevilleην 1357 κε ηίηιν Σαμίδηα, ή θπξηφηεξα απηή ηνπ Γάιινπ αξρηηέθηνλα JulienDavidLeroyκε ηίηιν Δξείπηα ησλ σξαηφηεξσλ κλεκείσλ ηεο Διιάδαο ην 1758,πνπ αλαδσπχξσλαλ ην

41Σζηγθάθνπ,

Φ.-Μ. (1981). Αλαθαιχπηνληαο ηελ Διιάδα,δσγξάθνη θαη πεξηεγεηέο ηνπ 19νπ αηψλα, ζ.11, Αζήλα: Δθδνηηθή Αζελψλ Α.Δ.

42Deschamps,

G. κ. (1992). Ζ Διιάδα ζήκεξα: νδνηπνξηθφ 1890, ν θφζκνο ηνπ Υαξηιάνπ Σξηθνχπε, ζ.18, Αζήλα: Σξνραιία.

56

ελδηαθέξνλ γηα ηηο αξραηφηεηεο πξνθαιψληαο αχμεζε ησλ Δπξσπαίσλ πεξηεγεηψλ ζηε ρψξα.43΢ε απηφζπληέιεζαλ αξγφηεξα θαη νη αλαζηαηψζεηο εμαηηίαο ησλ λαπνιεφληεησλ πνιέκσλ, ε νινέλα πξντνχζα παξαθκή ηεο νζσκαληθήο Σνπξθίαο θαη νη αληαγσληζκνί ησλ επξσπατθψλ δπλάκεσλ. Ζ θαηάθηεζε ηεο Ηηαιίαο απφ ην Ναπνιένληα έθεξε ζην πξνζθήλην ηελ ειιελνξσκατθή αξραηφηεηα. Ζ ειιελνκαλία ηεο επνρήο ήηαλ απεξίγξαπηε. Σν ειιεληθφ ζηπι έγηλε ηξφπνο δσήο. Οη αξρέο ηνπ θιαζηθηζκνχ εμαθνινχζεζαλ λα δηαδίδνληαη θαη ζηνλ 19ν αηψλα, αιιά κε κηα απιή απνηίκεζε ησλ αηζζεηηθψλ απνθιεηζηηθά αμηψλ ηεο αξραηφηεηαο. Απνζηεξεκέλε απφ πςειά ηδαληθά, ε επηζηξνθή ζηελ ηδέα ηνπ «σξαίνπ», πνπ ελζάξθσλε ε θιαζηθή Διιάδα έγηλε απηνζθνπφο. Ο φξνο «ειιεληθφο» κεηαβιήζεθε ζε θάζε ηη πνπ ήηαλ «επίθαηξν ». Οη θιαζζηθέο αλαθνξέο ζηελ ηέρλε θαη ηε ινγνηερλία απινπζηεχηεθαλ θαη ζρεκαηνπνηήζεθαλ, ελψ νη ηχπνη θαη νη θαλφλεο ηεο θιαζηθήο ηέρλεο εθιατθεχηεθαλ γηα λα γίλνπλ πξνζηηνί ζηηο κεγάιεο ιατθέο κάδεο.44 ΢ην πξψην κηζφ ηνπ 19νπ αηψλα ε ζχγρξνλε Διιάδα πξνζαλαηνιίζηεθε ηδενινγηθά θαη πνιηηηζηηθά ζε αξραηνειιεληθά πξφηππα, φπσο θαίλεηαη ζηα ιφγηα ηνπ Έιιελα ιφγηνπ Ρίδνπ Νεξνπινχ ζηελ πξψηε ζπλεδξίαζε ηεο Αξραηνινγηθήο Δηαηξείαο ην 1838. Μέζα απφ ην ίδην αθξηβψο πξίζκα είδαλ θαη νη Δπξσπαίνη ηελ Διιάδα, δειαδή ζαλ κηα αληαλάθιαζε ηεο ηδέαο ηνπ αξραηνειιεληθνχ θφζκνπ.45 ΢ηε ζπλέρεηα ελψ ν Παξζελψλαο είρε θαηαζηξαθεί αλεπαλφξζσηα ην 1687 θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ βελεηνηνπξθηθνχ πνιέκνπ, μεθηλά κηα έληνλε πξνζπάζεηα αλαζηήισζεο φισλ ησλ κλεκείσλ ηεο Αθξφπνιεο ησλ Αζελψλ απφ ην 1839 θη έπεηηα. Ζ Διιάδα πξνεηνηκάδεηαη ψζηε λα ππνδερζεί, λα ελζνπζηάζεη θαη λα επραξηζηήζεη ην πεξηεγεηηθφ θνηλφ θαη λα πξνβάιιεη κηα ηαπηφηεηα επηζπκεηή ζηνπο Δπξσπαίνπο .

43Σζηγθάθνπ,

Φ.-Μ. (1981). Αλαθαιχπηνληαο ηελ Διιάδα,δσγξάθνη θαη πεξηεγεηέο ηνπ 19νπ αηψλα, ζ.16, Αζήλα: Δθδνηηθή Αζελψλ Α.Δ.

44 45

(φ.π., ζ.19) (φ.π., ζ.9)

57

Ο κχζνο[απαξρή] πνπ πιαληφηαλ γχξσ απφ ηα ειιεληθά εδάθε, σο πξνο ην θάινο, ηηο θιαζηθέο αξρέο, ηελ ζπκκεηξία, ηε δεκνθξαηία κέζα απφ ηα δηάθνξα θιαζηθά θείκελα, ηα νκεξηθά έπε θαη ηα πιαησληθά θείκελα άξρηζε λα σζεί φιν θαη πεξηζζφηεξνπο δπηηθνχο , αξραηνιφγνπο, θνηηεηέο θιπ ζε εμνξκήζεηο ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν γηα λα βηψζνπλ απφ θνληά απηά ηα ηνπία θαη ηνπο λανχο πνπ ζα αλεβάζνπλ ην κνξθσηηθφ ηνπο επίπεδν θαη ζα νινθιεξψζνπλ ηελ εθπαίδεπζή ηνπο. Πξψηνο ιφγνο ινηπφλ, ήηαλ ε ηαχηηζε ησλ «νκεξηθψλ ηνπνζεζηψλ», ε επαιήζεπζε δειαδή ηνπ θηινινγηθνχ πιηθνχ θαη ν πνιιαπιαζηαζκφο ηνπ. Ο δεχηεξνο ιφγνο ήηαλ φηη θάζε αξραηνιφγνο νλεηξεπφηαλ αλαζθαθέο ζην ειιεληθφ έδαθνο, ζπγθινληζηηθέο αλαθαιχςεηο θαη κειέηε ησλ αξραίσλ κλεκείσλ απφ πξψην ρέξη, κε ζηφρν ηελ πξνζσπηθή θαηαμίσζε. Σξίηνλ, ήηαλ πνιχ δηαδεδνκέλν, νη Δπξσπαίνη, λα δηαθνζκνχλ ηηο επαχιεηο θαη ηνπο θήπνπο ηνποκε αγάικαηα- πξσηφηππα ή αληίγξαθα θαζψο επίζεο θαηλα εκπινπηίδνπλ ηηο βηβιηνζήθεο, δεκφζηεο θαη ηδησηηθέο, κε ειιεληθά ρεηξφγξαθα θαη παιηέο εθδφζεηο. Απφ ηελ αξραηνινγία κέρξη ηελ αξραηνθαπειία ε απφζηαζε θαηαληνχζε πνιχ κηθξή.46 Σα θινπηκαία ήηαλ νπζηαζηηθά κεηαθνξά «εηθφλαο - χιεο» ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ ε νπνία ελζσκαηψλνληαλ ζε κηα δηαδηθαζία εκπνξίνπ.

«Θαηνίθεζε» ηεο θαληαζηαθήο εηθόλαο ηεο Διιάδαο από ηνπο πεξηεγεηέο

Παξαηεξνχκε κηα δηαδηθαζία ηαμηδηνχ πνπ ζέηεη ηα ζεκέιηα γηα ηηο κεηαγελέζηεξεο ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο θαηά ηηο νπνίεο ε εηθφλα κέζσ ηνπ έληνλνπ καγλεηηζκνχ πνπ πξνθαιεί εκπεξηέρνληαο ην ζηνηρείν ηνπ ζεάκαηνο θαη ηεο ηαπηνπνίεζεο, αληηθαζηζηά σο έλα κεγάιν βαζκφ ηνλ κχζν θαη ηα γξαπηά θείκελα πνπ δεκηνπξγνχζαλ ηελ επηζπκία ζηνπο ηφηε πεξηεγεηέο λα 'αλαθαιχςνπλ' λέα κέξε. Σελ πεξίνδν εθείλε κπνξνχκε λα κηιήζνπκε πεξηζζφηεξν γηα 'θαηνίθεζε' ηεο θαληαζηαθήο εηθφλαο ηεο Διιάδαο, έηζη φπσο ηελ κεηέδηδαλ κέζα απφ ηα θείκελα ηνπο νη αξραίνη

46Deschamps,

G. κ. (1992). Ζ Διιάδα ζήκεξα: νδνηπνξηθφ 1890, ν θφζκνο ηνπ Υαξηιάνπ Σξηθνχπε, ζ.18-19, Αζήλα: Σξνραιία.

58

θηιφζνθνη θαη ηζηνξηθνί, ελψ ε εηθφλα πνπ πξνσζνχληαλ πίζσ ζηηο παηξίδεο ησλ πεξηεγεηψλ θαη δηαδηδφηαλ φιν θαη πεξηζζφηεξν κε απνηέιεζκα ηνλ πεξηεγεηηθφ νξγαζκφ ήηαλ κέζα απφ πίλαθεο ,ραξαθηηθά θαη θείκελα πνπ πεξηέγξαθαλ ηηο δηαδξνκέο ησλ πεξηεγεηψλ θαη απφ ηηο ίδηεο ηηο αξραηφηεηεο,νη νπνίεο αθαηξνχληαλ κε εχθνιν θαη αξθεηά καδηθφ ηξφπν απφ ην ηφπν ηνπο κέζσ ησλ αδεηψλ θαη ησλ ζπζηαηηθψλ επηζηνιψλ πνπ έπαηξλε απφ ηηο ηνπξθηθέο αξρέο ην πιήζνο ησλ επηζθεπηψλ. Σνλ θαηξφ πνπ ν θάζε λένο ηεο Γαιιίαο θαη ηεο Αγγιίαο, κε θάπνηα νηθνλνκηθή άλεζε, ζεσξνχζε ζαλ απαξαίηεην θνκκάηη ηεο κφξθσζήο ηνπ ηα λα επηζεσξήζεη ηα κλεκεία ηεο αξραίαο ηέρλεο πνπ είραλ δηαζσζεί ζηελ Ηηαιία, ιίγνη ήηαλ απειπηζκέλνη εξεπλεηέο θαη θαιιηηέρλεο πνπ δηαθηλδχλεπαλ λα εκπηζηεπηνχλ ηνπο εαπηνχο ηνπο αλάκεζα ζηνπο βαξβάξνπο, γηα λα ζαπκάζνπλ ηα εξείπηα ηεο Διιάδαο. Μα εθείλνη νη θφβνη , πνπ , φπνηνο βξεζεί επί ηφπνπ αληηιακβάλεηαη, φηη πνηέ δελ αληαπνθξίζεθαλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, έρνπλ επηηέινπο δηαιπζεί. Γηα ηελ ψξα ε Αηηηθή ζθχδεη απφ επηζθέπηεο...θαη... θαίλεηαη πσο ζε ιίγα ρξφληα ν Πεηξαηάο ζα δηαζέηεη φιεο ηηο αλέζεηο κηαο επξσπατθήο ινπηξφπνιεο.47

«Θεηκεληθέο» εηθόλεο

Τπάξρεη κεγάινο αξηζκφο πεξηεγεηηθψλ θεηκέλσλ πνπ πεξηγξάθνπλ ην αηηηθφ ηνπίν θαηά ηνλ 19ν αηψλα θαη θαηαγξάθνληαη αξθεηά δηεμνδηθά ζην βηβιίν ηεο Μαξίαο- Φαλήο Σζηγθάθνπ κε ηίηιν Αλαθαιχπηνληαο ηελ Διιάδα, δσγξάθνη θαη πεξηεγεηέο ηνπ 19νπ αηψλα. Οη πξνζεγγίζεηο ηεο αζελατθήο εηθφλαο πνηθίινπλ . Γηα παξάδεηγκα ν WilliamPage γξάθεη επάλσ ζην Verso ηεο αθνπαξέιαο κε κηα θαζαξά αξρηηεθηνληθή καηηά : Μηα βφιηα κέζα ζηε πφιε ηεο Αζήλαο πξνο νπνηαδήπνηε θαηεχζπλζε πξέπεη λα ηελ θάλεη θαλείο , αλάκεζα απφ έλα αλάθαην ζπλνλζχιεπκα απφ θαινρηηζκέλα λεφθηηζηα ζπίηηα, άζιηα νηθνδνκήκαηα ρηηζκέλα κέζα ζηα εξείπηα παιηφηεξσλ θαηνηθηψλ , θαη

απφζπαζκα απφ ηε ζπιινγή πεξηεγεηηθψλ θεηκέλσλ κε 'AJourneythroughAlbania' ηνπ JohnCamHobhouseζηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα 47

59

ηίηιν

Οη θπξηφηεξεο πεξηεγεηηθέο ζπιινγέο είλαη : RobertSmirke, ' Ζκεξνιφγην', 1803, EdwardDanielClarke,'Σαμίδηα ζε δηάθνξεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο, ηεο Αζίαο θαη ηεο Αθξηθήο', 1810-23, JohnCamHobhouse,'Έλα ηαμίδη ζηελ Αιβαλία θαη άιιεο επαξρίεο ηεο επξσπατθήο Σνπξθίαο', 1813 EdwardDodwell,'Μηα θιαζζηθή θαη ηνπνγξαθηθή πεξηήγεζε ζηελ Διιάδα', 1819 WilliamTurner,'Ζκεξνιφγην κηαο πεξηνδείαο ζηελ Αλαηνιή', 1820 HughWilliamWilliams, 'Σαμίδηα ζηελ Ηηαιία, Διιάδα θαη ηα Ηφληα Νεζηά', 1820 WilliamMartinLeake,'Σαμίδηα ζηε Βφξεην Διιάδα', 1835 GeorgeCochrance,'Πεξηπιαλήζεηο ζηελ Διιάδα', 1837 EdwardGiffard,'Δπίζθεςε ζηα Ηφληα λεζηά, ηελ Αζήλα θαη ηνλ Μνξηά', 1838 ChristopherWordsworth, ' Διιάο: Δηθνλνγξαθεκέλε , Πεξηγξακκέλε θαη Ηζηνξεκέλε', 1839, FerdinandStademann,'Παλφξακα ηεο Αζήλαο', 1841 EdgarGarston,'Ζ Διιάδα ζε λέα επίζθεςε', 1842 TheodoredeMoncel, 'Απφ ηε Βελεηία ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε δηαζρίδνληαο ηελ Διιάδα', 1843 , EdwardLear, 'Ζ επηζηνιή ζηελ αδεξθή ηνπ Ann', 3 Ηνπλίνπ 1848 AubreydeVere, 'Γξαθηθά ζθίηζα ηεο Διιάδαο θαη ηεο Σνπξθίαο', 1850, HenryChristmas,'Οη αθηέο θαη ηα λεζηά ηεο Μεζνγείνπ', 1851 HenryCook,'Ζ ζεκεξηλή θαηάζηαζε ησλ ειιεληθψλ κλεκείσλ', 1851, HenryCook, 'Αλακλήζεηο απφ κηα πεξηήγεζε ηα ζηα Ηφληα λεζηά, ηελ Διιάδα θαη ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε', 1853 FrederickTrenchTownshend,'Μία θξνπαδηέξα ζηα ειιεληθά λεξά', 1870

60

εξεηπσκέλεο εθθιεζίεο θαη ζπίηηα...Αλάκεζα ζηα ηειεπηαία ζπρλά αληηθξίδεη θαλείο θάπνηα κηζνζακέλε θνιφλα ή έλα θνκκάηη απφ αξραίν ηνίρν... Απηφο ν παξάηαηξνο ζπλδπαζκφο δχν επνρψλ , ηνπ παξειζφληνο θαη ηνπ παξφληνο, ηφζν πνιχ δηαθνξεηηθφο θη απφ ηηο δχν , είλαη κηα ηδηνκνξθία πνπ ζα εξεζίζεη ηε θαληαζία θαη ηνπ ειάρηζηα ζηνραζηηθνχ48

Ο EdwardDodwell ην 1819 ρξεζηκνπνηεί κηα πην πεξηγξαθηθήθαη δεκνζηνγξαθηθή πέλα ιέγνληαο: Σν ζέαηξν , ή σδείνλ, πνπ βξίζθεηαη ζηε λνηηνδπηηθή γσλία ηεο Αθξφπνιεο, ελψλεηαη κε ην βξάρν φπνπ ήηαλ ιαμεκέλα ηα θαζίζκαηα ηνπ θνίινπ Έρεη κνλάρα δχν θεξθίδεο. Μία ζηελ θνξπθή, ηελ άιιε πξνο ην κέζνλ. Ζ δπηηθή ηνπ πιεπξά ζπλδέεηαη κε ην ζχγρξνλν ηείρνο ηεο Αθξφπνιεο....Οη Wheler, Spon, Stuart είλαη ηεο γλψκεο φηη απηφ είλαη ην ζέαηξν ηνπ Γηνλχζνπ αιιά ν Barthelemy πηζηεχεη πσο είλαη ην σδείν ηνπ Ζξψδνπ ηνπ Αηηηθνχ.....49

Άιιεο πεξηγξαθέο είλαη πεξηζζφηεξν παλνξακηθέο θαη ηνπνγξαθηθέο αθνχ επηθεληξψλνληαη ζηελ απνηχπσζε ηνπ αζελατθνχ ηνπίνπ θαη ζηε ζρέζε ησλ ιφθσλ κεηαμχ ηνπο, άιιεο ηνλίδνπλ κεκνλσκέλα ζηνηρεία φπσο ηελ πχιε ηνπ Αδξηαλνχ , ην Δξέρζεην θαη θπζηθά ηελ Αθξφπνιε φπνπ νη πεξηγξαθέο γηα ηελ Αθξφπνιε είλαη θαη νη πην ιακπξέο απνηππψλνληαο ηελ επραξίζηεζε θαη ηελ αλαθνχθηζε ησλ πεξηεγεηψλ πνπ ηειηθά ην ηαμίδη ηνπο δελ ήηαλ άζθνπν. Ο HughWilliamWilliams ην 1820 αλαθέξεη κε κηα θάπσο ιίγν θαπζηηθή ή λνζηαιγηθή καηηά: Ζ ζθελή ηεο εγθαηάιεηςεο ζηελ Αθξφπνιε είλαη νινθιεξσηηθή...ζσξνί απφ ρακφζπηηα θαη δηάθνξα θηίζκαηα, θαηαζθεπαζκέλα κε πειφ θαη κάξκαξν, ην ηειεπηαίν λα πξνβάιιεη ζιηβεξά κεζ' απ΄ηε ιάζπε ...Πήγα ζηε θνξπθή ησλ αξραίσλ πξνππιαίσλ, ε νπνία πξνζθέξεη ηελ σξαηφηεξε ζέα νιφθιεξεο ηεο Αθξφπνιεο.. Μπξνζηά πξνβάιιεη ν λαφο ηεο Αζελάο, ζετθά σξαίνο , θαζψο νη ειηαρηίδεο γιηζηξνχλ κέζα ζηηο ραξηησκέλεο ηνπ θνιφλεο, θαη πιάζνπλ ζθηέο ζην βάζνο ηνπ ζεθνχ..θαη νη θίνλεο ησλ Πξνππιαίσλ δηαθξίλνληαη αλάκεζα απφ ηα ραιάζκαηα δηαδνρηθψλ επνρψλ..Με ηέηνην ζέακα κπξνζηά ζηα κάηηα κνπ, ν ζθπγκφο επηηαρχλεηαη θαη ηα κάηηα γεκίδνπλ δάθξπα, αιιά φρη ραξάο.50

΢ηελ πιεηνλφηεηα ησλ πεξηεγεηηθψλ θεηκέλσλ είλαη θαλεξφ πσο ε επραξίζηεζε ησλ πεξηεγεηψλ θνξπθψλεηαη θαηά ην αληίθξηζκα ηνπ ζπκβφινπ ηεο αξραηνειιεληθήο επνρήο , ην νπνίν ελζσκαηψλεη ζπλζεηηθά 48'Άπνςε

ηεο Αθξφπνιεο ην 1820': πδαηνγξαθία 28 x40 εθ. απφ ηνλ WilliamPage. Βξίζθεηαη ζε ηδησηηθή ζπιινγή ζηελ Αζήλα.

49EdwardDodwell,Μία θιαζζηθή θαη ηνπνγξαθηθή Πεξηήγεζε ζηελ Διιάδα, 1819 50HughWilliamWilliams, ΣαμίδηαζηεΗηαιία, Διιάδα θαη ηα Ηφληα Νεζηά, 1820

61

θαη αθαηξεηηθά ηελ ίδηα ζηηγκή, φιεο ηηο αμίεο ηεο πεξηφδνπ φηαλ κάιηζηα αγλαληεχεηαη απφ ζπγθεθξηκέλεο ηνπνζεζίεο Ο Παξζελψλαο σο θηίζκα, σο αξρηηεθηνληθφ απνηχπσκα πνπ νπηηθνπνηεί ηελ ηζηνξία θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηνπ ειιεληθνχ ηφπνπ, ζηεθνχκελν ζηελ θνξπθή ηνπ ιφθνπ αλακέλνληαο λα εηδσζεί , ζε ζπλδπαζκφ κε ην επίκνλν βιέκκα ησλ πεξηεγεηψλ ην νπνίν ελεξγνπνηείηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο ηνπνζεζίεο ζε ζρέζε κε ην πνζεηφ αληηθείκελν ζπλζέηνπλ ηελ νπζία ηνπ ηνπξηζκνχ φπσο αλαπηχρζεθε ζηε ζπλέρεηα θαη ζπλερίδεη έσο ζήκεξα. Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε απηήο ηεο θνξπθαίαο ζηηγκήο θαη ε ηάζε ηνπ αλζξψπνπ λα επαλαιακβάλεη θάζε ηη πνπ ηνπ πξνθαιεί αβίαζηε επραξίζηεζε έρνπλ σο απνηέιεζκα ζήκεξα λα θάλνπκε ιφγν γηα θαηαλάισζε ηεο εηθφλαο. Σν 'θπλήγη' ηέηνησλ εηθφλσλ , ζήκεξα, έρεη γίλεη απηνζθνπφο θαη έρεη απνθηήζεη κία καδηθφηεηα ε νπνία αλαγλσξίδεηαη σο θαηαλάισζε. Απηφ, γηαηί ηειηθά απνθηά κεγαιχηεξν λφεκα ε πξάμε ζέαζεο θαη βίσζεο κηαο ζαγελεπηηθήο εηθφλαο, ππεθθεχγνληαο κηα δηαδηθαζία νξζνινγηζηηθήο ζθέςεο, απφ ηελ θξηηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ αληηθεηκέλνπ πνπ ζα εξεζίζεη θνηλσληθνχο , ηζηνξηθνχο , πνιηηηθνχο, ζξεζθεπηηθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο λεπξψλεο. Δίλαη ζαλ λα ππάξρνπλ λνεηά θάδξα ζην αηηηθφ ηνπίν φπνπ αλ θνηηάμεηο κέζα απφ απηά βηψλεηο ηελ απνζέσζε θαη ην κεγαιείν ηνπ πνιηηηζκνχ θαη απηά είλαη ηα ίδηα θάδξα πνπ ζήκεξα πξσηαγσληζηνχλ κέζσ ηεο θσηνγξαθίαο ψζηε λα πξνζειθχζνπλ ηνπο πηζαλνχο ηνπξίζηεο. Με απηφ ην ηξφπν βέβαηα δελ ελαπνκέλεη ζρεδφλ ηίπνηα ζην ρέξη ηεο θαληαζίαο. Γελ ππάξρεη θακία βαζεηά πξνζηξηβή κε ην αληηθείκελν πξηλ απφ ηε ζέαζή ηνπ φπνπ απηφ έρεη σο απνηέιεζκα κηα πην επηθαλεηαθή αίζζεζε θαη αληίιεςε ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ πξνσζεί κηα ινγηθή ζηείξαο θαηαλάισζεο. Ζ αληίιεςε ηνπ θφζκνπ ππφ νηθνλνκηθνχο φξνπο ζήκεξα εληείλεη ην θαηλφκελν.

62

Σαξαθηηθά , πίλαθεο , μπινγξαθίεο ησλ πεξηεγεηώλ ΢ε ηνχην ην αξραίν ζέαηξν ησλ ηερλψλ πξνζθαινχκε ηνπο θαιιηηέρλεο ηεο παηξίδαο καο. Εσγξάθνη , γιχπηεο εδψ πέξα ζηηο πεδηάδεο ηεο Αξθαδίαο, πιάη ζηηο φρζεο ηνπ Δπξψηα... ζα δξέςεηε ηνπο θαξπνχο λέσλ θαη πςειψλ ηδεψλ. Δδψ πέξα ζα αλαθαιχςεηε ηελ ειιεληθή κνξθή ζηελ αξρέγνλε νκνξθηά ηεο.. Γε ζα αξλεζεί θαλείο ζαο φηη ηα αξραία ηδαληθά κπνξεί λα ηα βξεη θαλείο κνλάρα ζ' απηφ ην πεξηβάιινλ, ην ηφζν ηέιεην πνπ μεπεξλά ηε θαληαζία.. Σνπηνγξάθνη, ειάηε ζε ηνχηε ηε ρψξα: εδψ πέξα ν ήιηνο ιάκπεη ζ΄ φιν ηνπ ην κεγαιείν κέζα ζ΄ έλα γαιαλφ νπξαλφ, δίρσο ηηο γθξηδσπέο νκίριεο πνπ ηνλ ζθηάδνπλ ζηηο παηξίδεο ζαο θαη πνπ δίλνπλ ζηα αληηθείκελα κηα νκνηφκνξθε απφρξσζε. Πφζεο αλακλήζεηο ζα δσληαλέςνπλ κέζα ζαο θαζψο ζα κειεηάηε ην ηνπίν! Δδψ κηα θνιφλα, νξζή κεζ΄ζηα εξείπηα , ζα ζαο βνεζήζεη λα ζεκαδέςεηε μαλά ηα πεξηγξάκκαηα ηνπ λανχ... παξαθάησ κηα άγξηα ζπειηά..ζα ζαο ζπκίζεη ην ρξπζφ αηψλα. Ο ηνπηνγξάθνο ζα αγγίμεη κε ην βιέκκα ηνπ ζηε κέζε κηαο εχθνξεο πεδηάδαο ην γεσξγφ λα νδεγεί ην ηαπεηλφ ηνπ αιέηξη πνπ ζέξλνπλ ηα δχν βφδηα. Κη έηζη ζα κπνξέζεη θη απηφο λ΄ αλαθσλήζεη, EtinArcadiaego θαη λα ζπλζέζεη πίλαθεο αληάμηνπο ηνπ Poussin.51

Απέλαληη ζειίδα[απφ πάλσ πξνο ηα θάησ]:

Σέηνηεο δειψζεηο έθαλε ν Γάιινο δσγξάθνο A.L. Castellanφηαλ πεξηφδεπε ηελ Πεινπφλλεζν, «δηαθεκίδνληαο» άζειά ηνπ κε ηδηαίηεξα γιαθπξφ ηξφπν ην ειιεληθφ ηνπίν, θαιψληαο ηνπο επηζθέπηεο λα ην βηψζνπλ πεξηζζφηεξν δηαλνεηηθά παξά νπηηθά.

19. Hugh William Williams, Οπαξζελώλαο, 1819

Σέηνηεο δειψζεηο έθαλε ν Γάιινο δσγξάθνο A.L. Castellanφηαλ πεξηφδεπε ηελ Πεινπφλλεζν.

51

63

16. WilliamGell, Άπνςε ηεο Αζήλαο ζην ζηπι ηνπ Poussin, 1800 17. Theodoredumoncel, ΆπνςεηεοΔιεπζίλαο, 1843- ν δξφκνο απφ ηελ Διεπζίλα ζηελ Αζήλα.

19. HughWilliamWilliams, ΆπνςεηνπΔξερζείνπ, 1819 18. WilliamPage, Άπνςε ηεο Αθξόπνιεο, 1820

20. J.P.E.F. Peytier, Μία αζελατθή ζπλνηθία, 1833 23. EdwardDodwell, Μία θιαζηθή θαη ηνπνγξαθηθή πεξηήγεζε ζηελ Ειιάδα, 1819

64

Παξαηεξείηαη φηη ηα θείκελα απνδίδνπλ κε κεγαιχηεξε ζεακαηηθφηεηα ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν κε κία ινγνηερληθή θαη πνηεηηθή ρξνηά πνπ μεπεξλά θαηά πνιχ ηηο εηθφλεο αλαπαξάζηαζεο ησλ δσγξάθσλ πνπ πεξηθέξνληαλ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν, κεξηθνί κάιηζηα γηα αξθεηά ρξφληα , ψζηε λα κπνξέζνπλ λα απαζαλαηίζνπλ κε αθξίβεηα ηηο αλαινγίεο , ηηο ζπκκεηξίεο , ην αηηηθφ θσο, ην αηηηθφ ηνπίν πνπ απισλφηαλ κπξνζηά ηνπο. Όπσο αλαθέξεη ν Dechamps«θακία ραιθνγξαθία , θαλέλαο πίλαθαο δελ κπνξεί λα δψζεη κηα ηδέα απηνχ ηνπ ζαχκαηνο . Πξέπεη θαλείο λα ζαπκάζεη ηνπο λανχο ηεο Αθξφπνιεο ζηνλ μάζηεξν δηάθνζκν φπνπ άλζηζαλ , θάησ απφ ην δεζηφ ήιην πνπ ρξχζσζε ηα κάξκαξά ηνπο, θάησ απφ ην γηνξηηλφ νπξαλφ πνπ ινχδεη κ' έλα άπηαζην γαιάδην ηηο θνιφλεο θαη ηα αεηψκαηά ηνπο».52 Αιιά εθηφο απφ ηελ απνηχπσζε ησλ αξραίσλ κλεκείσλ νη Δπξσπαίνη θαιιηηέρλεο εθδήισλαλ ηαπηφρξνλα θαη θάπνην ελδηαθέξνλ γηα ηελ θαηαγξαθή ηνπ πεξηβάιινληνο κέζα θαη γχξσ απφ ηα εξείπηα . Οη απεηθνλίζεηο ηνπο φκσο θέξνπλ ηε ζθξαγίδα θάπνηαο ππεξηξνθηθήο δηαλνεηηθήο δηαδηθαζίαο , θαη γηα ην ιφγν απηφ ζπρλά νη γξαπηέο καξηπξίεο ηεο επνρήο είλαη πην αμηφπηζηεο απφ ηηο δσγξαθηθέο αλαπαξαζηάζεηο . Γηα ηνλ Δπξσπαίν ηαμηδηψηε , ε επίζθεςε ζηελ Διιάδα ζην πξψην κηζφ ηνπ 19νπ αηψλα ήηαλ κηα επίζθεςε ζ' έλαλ θφζκν ηδαληθφ.

52Deschamps,

G. κ. (1992). Ζ Διιάδα ζήκεξα: νδνηπνξηθφ 1890, ν θφζκνο ηνπ Υαξηιάνπ Σξηθνχπε, ζ.43, Αζήλα: Σξνραιία.

65

2.2 ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΔ΢- ΑΠΔΙΚΟΝΙ΢Ζ ΑΓΓΛΙΚΧΝ ΣΟΠΙΧΝ ΢ΣΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΜΙ΢Ο ΣΟΤ18ΟΤ ΑΙΧΝΑ

21. Toπξψην παλνξακηθά ρηηζκέλν θηίξην ηνπ θφζκνπ, γηα ηελ ηνπνζέηεζε παλνξακηθψλ πηλάθσλ. Λνλδίλν, 1973

Ζ θνηλσλία ηνπ Δδηκβνχξγνππαξαθηλνχζε ηελ αλάδπζε πνιπάξηζκσλ ηερληθψλ, θνηλσληθψλ θαη θηινζνθηθψλ θαηλνηνκηψλ[STERNBERGER, 1977:39]. Σφηε ν Robert Barker, έλαο Ηξιαλδφο δσγξάθνο θαη θαζεγεηήο πξννπηηθήο ζηε ΢θσηία θαηά ηε δηάξθεηα 1770 κε 1780 θαηαθιείζηεθε απφ ηελ γεληθή θηινδνμία λα δεκηνπξγήζεη κηα εηθφλα πνπ δελ ζα ήηαλ πεξηνξηζκέλε ζε έλα νξζνγψλην πιαίζην αιιά ζα ήηαλ απεξηφξηζηε φπσο ε αλζξψπηλε καηηά. Ο Barker δεκηνχξγεζε έλαλ αμηφινγν πίλαθα ηεο πφιεο ηνπ Δδηκβνχξγνπ ζε θακβά φπνπ θπξηνιεθηηθά πεξηθχθισλε ηνλ ζεαηή. O πίλαθαο ηνπνζεηήζεθε ην 1793 ζην πξψην ζθνπίκσο παλνξακηθά ρηηζκέλν θηίξην ηνπ θφζκνπ[cyclorama], ζηελ πιαηεία Leicester ζην Λνλδίλν. Απνθφκηζε ην φλνκα ηεο εθεχξεζήο ηνπ απφ ηελ ειιεληθή ιέμε panπνπ ζήκαηλε ''φινλ'' , θαη houramaπνπ ζήκαηλε ''ηί θαίλεηαη''. Σελ πξνεγνχκελε δεθαεηία είρε δεη αξθεηνχο πξηλ απφ απηφλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ην ζρήκα απηφ. Γηα παξάδεηγκα, ην 1774 ν Άγγινο ηνπνγξάθνο ThomasHearne[1774- 1817] παξήγαγε έλα ζθίηζν ηεο ιίκλεο θαη ηεο θνηιάδαο Keswick απφ ην Crow Park γηα ηνλ εκπεηξνγλψκνλα θαη ζπιιέθηε SirGeorgeBeaumont [1753-1827], ν νπνίνο επέκελε λα έρεη ηε ζθελή δσγξαθηζκέλε ζηνπο ηνίρνπο κηαο θπιηλδξηθήο αίζνπζαο δεμηψζεσλ. Σν 1781, ν Ηξιαλδφο αξρηηέθηνλαο ηνπίνπ GeorgeBarret [1732-84] δσγξάθηζε ηνπο ηνίρνπο ελφο δσκαηίνπ ζην WilliamLocke'sNorburyPark κε κία ζπλερή ζέα ησλ ιφθσλ Cumberland[CROFT-MURRAY,1962:60-66].53 ΢ε αληίζεζε κε ηηο ηδησηηθέο, εμαηνκηθεπκέλεο εκπεηξίεο ηαμηδηνχ, ην 'παλφξακα' εληαγκέλν ζπλήζσο ζε δεκφζηνπο ρψξνπο ζπλάζξνηζεο έθαλε δεκνθηιή έλα κεγάιν αξηζκφ απνκαθξπζκέλσλ κεξψλ θαη ηζηνξηθψλ γεγνλφησλ ζην καδηθφ θνηλφ, θη έηζη είρε έλα ζεκαληηθφ αληίθηππν ζηελ παξαγσγή ησλ πνιηηηζηηθψλ θαη εζληθψλ θαληαζηψλ. Ζ πεξηνρή ησλ ιηκλψλ ζηε βνξεηνδπηηθή Αγγιία κεηαηξάπεθε ζε θνξπθαίν πξννξηζκφ ιφγσ ηεο αλαπαξάζηαζεο ηνπ καγεπηηθνχ απηνχ ηνπίνπ ζε 53

J. Traganou, M. (2009). Travel,space,architecture, ζ.49, Burlington: Ashgate.

66

πίλαθεο Ηηαιψλ δσγξάθσλ. Κη άιια ηέηνηα ηνπία κπήθαλ ζηε ζπλέρεηα ζην ηνπξηζηηθφ θχθισκα ηδσκέλα αξρηθά απφ ηνπο επηζθέπηεο κέζσ 'εηζαγφκελσλ' κνληέισλ ηνπίνπ.54To«παλφξακα» ζηε ζπλέρεηα γίλεηαη κέξνο ηεο βηνκεραλίαο «αλάπαπζεο» ηνπ 18νπ αηψλα ζην Λνλδίλν [ALTICK, 1978; HYDE 1988] θαη κέξνο ηεο αλάδπζεο ηεο θπξηαξρίαο ηεο κεζαίαο ηάμεο[WILCOX 1976; OETTERMAN 1980].55 Ζ πξφζεζε ηνπ δεκηνπξγνχ ηνπ παλνξάκαηνο ήηαλ λα πξνζθέξεη κηα ςεπδαίζζεζε ελφο απέξαληνπ νξίδνληα πνπ κεηέηξεπε ηα αληηθείκελα είηε βξίζθνληαλ ζε θνληηλή απφζηαζε είηε ζε καθξηλή, θαηαλνεηά κε κηα καηηά[acoupd'oeil]. Οη παλνξακηθέο παξαζηάζεηο θαη ν ελαγθαιηζκφο ηνπο, θαζηζηνχζαλ αλαγθαίν ζηνλ ζεαηή, φρη κφλν λα θνπλάεη ηα κάηηα θαη ην θεθάιη ηνπ γηα λα αθνκνηψζεη ηνλ απέξαλην ζπλερφκελν θακβά, αιιά θαη ην ζψκα ηνπ. Ωο εηθφλα πνπ παξείρε αμηνζέαηα αλνίθεηα θαη κε εκπεξηερφκελα ζηελ θαζεκεξηλή δσή, ην παλφξακα έρεη ζεκαληηθέο ζρέζεηο κε ην ηαμίδη θαη ηελ αξρηηεθηνληθή. Ζ απεηθφληζε πνιιψλ ζηνηρείσλ ελφο ηνπίνπ είλαη απηέο πνπ θαζηζηνχλ ην 'παλφξακα' έλα ρξήζηκν πεξηγξαθηθφ εξγαιείν γηα αλαζηνραζκφ ηεο παξαγσγήο απνζπαζκαηηθψλ εηθφλσλ ζε ζρέζε κε ην ηαμίδη θαη ηελ αξρηηεθηνληθή ελψ παξάιιεια κπνξνχλ λα αλαγλσξηζηνχλ σο κίμε πεξηγξαθηθήο απεηθφληζεο θαη εληππσζηαθήο ςπραγσγίαο.

2.2.1 ΣΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΣΖ΢ ΑΘΖΝΑ΢ ΣΟ 1835 - STADEMANN Αληίζηνηρα, ηo 1832 ήξζε ζηελ Διιάδα ν Γεξκαλφο August Ferdinand Stademann(1791-1873), θαη έκεηλε έσο ην 1836 σο γξακκαηέαο ηεο αληηβαζηιείαο ηνπ Όζσλα. Σελ επνρή εθείλε –θαη θαζ’ φιν ηνλ 19ν αηψλαηα παλνξάκαηα έπαηδαλ ην ξφιν πνπ αξγφηεξα έπαημε ε θσηνγξαθία, ν θηλεκαηνγξάθνο, ε ηειεφξαζε θαη ηειηθά ν καδηθφο ηνπξηζκφο: ήηαλ ην θχξην κέζν πνπ επέηξεπε ζην πιαηχ θνηλφ λα γλσξίζεη μέλνπο ηφπνπο. Μέζα ζε απηφ ην πλεχκα ν Stademannδεκηνχξγεζε έλα εμαηξεηηθά ιεπηνκεξέο παλφξακα ησλ Αζελψλ: 10 θχιια (δηαζηάζεσλ 68 x 58 cm ην θαζέλα) πνπ θαιχπηνπλ έλαλ νξίδνληα 360 κνηξψλ θαη ζπλνδεχνληαη απφ 54John 55

Urry, J. L. (2011). The tourist gaze,ζ.101, London: Sage.

J. Traganou, M. (2009). Travel,space,architecture, ζ.49, Burlington: Ashgate.

67

68

ηζάξηζκα ξπδφραξηα κε ηα αδξφ ζρεδίαζκα ηνπ θάζε θχιινπ, ζηα νπνία ζεκεηψλνληαη κε αξηζκνχο δεθάδεο ζεκεία ηνπ αζελατθνχ ηνπίνπ κε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ (δξφκνη, θηίξηα, κλεκεία θ.ά.). Σν έξγν ζπκπιήξσλαλ έλαο γεληθφο ράξηεο ηνπ ιεθαλνπεδίνπ, 15 ζειίδεο θεηκέλνπ ζηα γεξκαληθά θαη ζηα γαιιηθά κε ηζηνξηθά ζηνηρεία θαη εθηελέο «ππφκλεκα» ζην νπνίν επεμεγνχληαη νη αξηζκεηηθέο παξαπνκπέο ησλ ξπδφραξησλ, θαη ηέινο 6 βηληέηεο κε ζθελέο ηνπ αζελατθνχ ηνπίνπ, νξηζκέλεο απφ ηηο νπνίεο έρεη ζρεδηάζεη ν επίζεο βαπαξφο αξρηηέθηνλαο θαη δσγξάθνο Ludwig Lange.5657 Ο Stademann δσγξάθηζε ην παλφξακά ηνπ ην θαινθαίξη ηνπ 1835 απφ ην ιφθν ησλ Νπκθψλ (ίζσο πην γλσζηφ ζήκεξα σο ιφθνο ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ)θαη εθδφζεθε ην 1841 ζην Μφλαρν. Μάιηζηα, κία απφ ηηο βηληέηεο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζην Παλφξακα απεηθνλίδεη ηνλ ίδην λα ζρεδηάδεη ζην ιφθν, κε κηα νκπξέια λα ηνλ πξνζηαηεχεη απφ ηνλ θαπηφ αηηηθφ ήιην. Όπσο θαίλεηαη απφ ηε ραξαγκέλε ζην βξάρν επηγξαθή, θάζεηαη αθξηβψο πάλσ απφ ην Ηεξφ ησλ Νπκθψλ, ην νπνίν βξίζθεηαη κπξνζηά ζην θηίξην ηνπ Αζηεξνζθνπείνπ. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ζην παλφξακα παξνπζηάδεη ν Διαηψλαο πνπ έξρεηαη ζε έληνλε αληίζεζε κε ην ππφινηπν γπκλφ ηνπίν, θαζψο θαη ε Αθξφπνιε ε νπνία απνηππψλεηαη κε ηε κνξθή πνπ είρε θαηά ηελ Σνπξθνθξαηία, πξηλ ηηο επεκβάζεηο απνθαηάζηαζεο πνπ αθνινχζεζαλ.

56Ο

Lange έδεζε ζηελ Αζήλα απφ ην 1935 έσο ην 1938, φπνπ εξγάζηεθε δηδάζθνληαο ζρέδην ζην Βαζηιηθφ Γπκλάζην ηεο Αζήλαο, ην γλσζηφ «Γελλάδεην». Αξγφηεξα, κάιηζηα, έθαλε ηα αξρηθά ζρέδηα ηνπ Αξραηνινγηθνχ Μνπζείνπ…

57 Οη πιεξνθνξίεο γηα ην παλφξακα ηνπ Steadmann πάξζεθαλ απφ ηελ ηζηνζειίδα ATHENSopenmuseun.

69

Απέλαληη ζειίδα: 22. FerdinardStademann, To παλόξακα ηεο Αζήλαο, 1835δχν απφ ηα δέθα θχιια ηνπ παλνξάκαηνο.

23. Ο Stademannδσγξαθίδεη ζην ιφθν ησλ λπκθψλ.

70

ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3:ΔΞΔΛΙΞΖ ΣΟΤΡΙ΢ΜΟΤ ΔΙΚΟΝΑ΢ - ΣΟΤΡΙ΢ΣΙΚΟΤ ΒΛΔΜΜΑΣΟ΢

-

ΣΟΤΡΙ΢ΣΙΚΖ΢

3.1 ΜΑΕΙΚΟ΢ ΣΟΤΡΙ΢ΜΟ΢ - ΔΚΚΙΝΖ΢Ζ ΣΟΤΡΙ΢ΣΙΚΟΤ ΒΛΔΜΜΑΣΟ΢

« Μπνξνχκε λα ρξνλνινγήζνπκε ηελ αξρή ηνπ ηνπξηζηηθνχ βιέκκαηνο ζηε Γχζε πεξίπνπ ην 1840.»Απηή είλαη ε ζηηγκή πνπ ην 'ηνπξηζηηθφ βιέκκα', απηφο ν ηδηφκνξθνο ζπλδπαζκφο, ηεο αλάπηπμεο ησλ κέζσλ ζπιινγηθνχ ηαμηδηνχ, ηεο επηζπκίαο γηα ηαμίδη θαη ησλ ηερληθψλ ηεο θσηνγξαθηθήο αλαπαξαγσγήο, κεηαηξέπεηαη ζε βαζηθή ζπληζηψζα ηνπ δπηηθνχ λεσηεξηζκνχ.Ο ηνπξηζκφο θαη ε θσηνγξαθία μεθίλεζαλ ζηε Γχζε πεξίπνπ ην 1840, φηαλ ν LouisDaguerre θαη ν FoxTalbot αλαθνίλσζαλ ηηο θάπσο δηαθνξεηηθέο εθεπξέζεηο ηεο θάκεξαο θαη ην 1841 ν ThomasCook νξγάλσζε ηελ πξψηε νξγαλσκέλε εθδξνκή.58

Ρα ρξνλνινγηθά λεσηεξηθόηεηαο

όξηα

θαη

ε

ηδηνζπγθξαζία

ηεο

Ο φξνο λεσηεξηθφηεηα είλαη δεισηηθφο κηαο ηζηνξηθήο πεξηφδνπ ε νπνία αληηδηαζηέιιεηαη απφ άιιεο πξνεγνχκελεο [ Αξραηφηεηα, Μεζαίσλα]. Υξνλνινγηθά ε έλαξμε ηεο λεσηεξηθφηεηαο [ αλ θαη δελ ππάξρεη νκνθσλία ζηελ επηζηεκνληθή θνηλφηεηα] κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί θαηά ηνλ 18ν αηψλα, δειαδή ηελ πεξίνδν ηνπ εθθνζκηθεπκέλνπ θηλήκαηνο ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη ηελ εθθίλεζε ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο[Giddens,2001]. Δπίζεο ην θαηαιεθηηθφ φξην ηεο λεσηεξηθφηεηαο κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί κέρξη θαη ιίγν κεηά ηα κέζα ηνπ 20νχ αηψλα. Ζ λεσηεξηθή πεξίνδνο ζπλδέεηαη κε ηελ αλάδπζε ηνπ έζλνπο θξάηνπο θαη ηνλ ηνληζκφ ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο θαη ηαπηφηεηαο, ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο, ηεο εζληθήο θνπιηνχξαο θαη ηελ αλάπηπμε ησλ αζηηθψλ θαπηηαιηζηηθψλ θνηλσληψλ. Αθφκε ζπλδέεηαη κε ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε θαη ηελ νξγάλσζε ηεο θνηλσληθήο δσήο κε φξνπο αλαγλψξηζεο ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ θαη ηεο αζηηθήο θνηλνβνπιεπηηθήο δεκνθξαηίαο[ Harvey,2007, ζει. 3-68, Κνπζηνπξάθεο & 58John

71

Urry & Jonas Larsen (2011). The tourist gaze,ζ.31 ,London: Sage.

Αζεκάθε, 2009]. Κπξίαξρα ζηνηρεία επίζεο ηεο λεσηεξηθφηεηαο είλαη ε αλάπηπμε ησλ κεραλνινγηθψλ ηερλνινγηψλ πνπ ζπλδένληαη θαη κε ηελ εθβηνκεράληζε ηεο παξαγσγήο, νη ζεσξεηηθέο επαλαζηάζεηο ζηηο θπζηθέο θαη θνηλσληθέο επηζηήκεο , νη αηθλίδηεο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο πνπ πεξηιακβάλνπλ θαηαθιπζκηαίεο αζηηθέο κεηαλαζηεχζεηο , ε αλάδπζε ησλ πνιπεζληθψλ επηρεηξήζεσλ, αιιά θαη νη δξαζηηθέο δηαθπκάλζεηο ζηε παγθφζκηα νηθνλνκία, πνπ άξρηζαλ λα θαλνλίδνπλ ηε <<κνίξα>> ησλ εζλψλ- θξαηψλ κέζσ ηνπ δαλεηζκνχ θαη ησλ εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ[Heller, 1998 ζ 66, Taylor, 2004, ζει 115].59

Αξρή καδηθνύ ηνπξηζκνύ- ιόγνη αλάπηπμεο ησλ βξεηαληθώλ παξαιηαθώλ θαηαιπκάησλ

Ο ηνπξηζκφο αξρηθά ήηαλ πξνλφκην ηεο ειίη. ΢ηελ απηνθξαηνξηθή Ρψκε έρνπκε αλάπηπμε ηνπξηζηηθήο ππνδνκήο απφ ηνλ ηνίρν ηνπ Αδξηαλνχ σο ηνλ Δπθξάηε ρσξίο ηελ θαηαπάηεζε ερζξηθψλ νξίσλ. Καηά ηνλ 13ν θαη 14ν αηψλα γηλφληνπζαλ εμνξκήζεηο κε πξνζθπλεκαηηθφ λφεκα ελψ θαηά ηνλ 15ν αηψλα γίλνληαη νξγαλσκέλα ηαμίδηα απφ ηε Βελεηία ζηνπο Αγίνποηφπνπο. Ζ κεγάιε πεξηνδεία[Grandtour] θαζηεξψζεθε επίζεκα ζην ηέινο ηνπ 17νπ αηψλα γηα ηνπο γφλνπο ηεο αξηζηνθξαηίαο. ΢ην ηέινο ηνπ 19νπ αηψλα θαζηεξψζεθε θαη γηα ηνπο γφλνπο ηεο κεζαίαο ηάμεο. Απφ ηνλ 17ν έσο ηνλ 19ν αηψλα ην ηαμίδη ήηαλ επθαηξία γηα επηηφπηα παξαηήξεζε. Έρνπκε δειαδή νπηηθνπνίεζε ηεο ηαμηδησηηθήο εκπεηξίαο θαη αλάπηπμε ηεο 'ελαηέληζεο' βνεζνχκελεο απφ ηελ αλάπηπμε νδεγψλ πνπ πξνκνηάξνπλ λένπο ηξφπνπο παξαηήξεζεο. Καηά ηνλ 19ν αηψλα ην Grandtour απνθηά κηα πην ξνκαληηθή ρξνηά θαη θάλεη ηελ εκθάληζή ηνπ ν ζεαηξηθφο/ζεακαηηθφο ηνπξηζκφο φπνπ ην ηαμίδη γίλεηαη πην ηδησηηθή θαη παζηαζκέλε ππφζεζε. Σνλ 18ν αηψλα έρεη ήδε πξαγκαηνπνηεζεί ζεκαληηθή αλάπηπμε σο πξνο ηηο ηνπξηζηηθέο ππνδνκέο κέζα ζε φιε ηελ Δπξψπε.* Ο Myerscough αλαθέξεη : ππνδνκέο κε ζπα, πεξηπάηνπο, βηβιηνζήθεο ζρεδηάζηεθαλ γηα λα παξέρνπλ κηα ζπγθεληξσκέλε αζηηθή

59Άλλε

΢εκάθε, Γ. Κ. (2011, Καινθαίξη). Οη έλλνηεο ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο θαη ε ζρέζε ηνπο κε ηε γλψζε:Μηα θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε, ζ.101, Σν Βήκα ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, ΗΔ (60).

72

εκπεηξία ηεο θξελήξεο θνηλσληθνπνίεζεο γηα ηελ δηαζθνξπηζκέλε αγξνηηθή ειίη.[1974,5]60 Σν πξψην παξάδεηγκα καδηθνχ ηνπξηζκνχ ζπλέβε αλάκεζα ζηελ βηνκεραληθή εξγαηηθή ηάμε ηεο Βξεηαλίαο. Σν καδηθφ 'ηνπξηζηηθφ βιέκκα' μεθίλεζε ζηα ζνθάθηα ησλ βηνκεραληθψλ πφιεσλ ηεο Βφξεηαο Αγγιίαο. Ζ αλάπηπμε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ αλαπαξηζηά έλα είδνο εθδεκνθξαηηζκνχ ηνπ ηαμηδηνχ. Έσο ηφηε ην ηαμίδη πεξηνξηδφηαλ ζηα πιαίζηα ηεο ειίη θαη ήηαλ ζχκβνιν θνηλσληθνχ ζηάηνπο. Αιιά ζην δεχηεξν κηζφ ηνπ 19νπ αηψλα ππήξμε ζηελ Δπξψπε εθηελήο αλάπηπμε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ κε ηξέλν. Σφηε έλαο κεγάινο αξηζκφο ινπηξνπφιεσλ αλαπηχρζεθε κε ζηφρν ηνλ ηακαηηθφ ηνπξηζκφ. Δθεί ηνπο παξέρνληαλ κεηαιιηθφ λεξφ γηα λα πηνπλ θαη λα θάλνπλ κπάλην. Σν πξψην ζπα θεκνινγείηαη πσο δεκηνπξγήζεθε ην 1626 ζην Scarborough φηαλ θάπνηα MrsFarrow παξαηήξεζε κία πεγή ζηελ παξαιία.[Blackbourn,2002]. Έθηνηε έλαο κεγάινο αξηζκφο ινπηξψλ αλαπηχρζεθε ζε δηάθνξεο πφιεηο θαη φιν θαη πεξηζζφηεξεο δηαηαξαρέο βειηησλφληνπζαλ απφ ηελ θαηάπνζε ηνπ ηακαηηθνχ λεξνχ θαη απφ ην κπάλην ζε απηφ. ToScaborough , παξφι' απηά ήηαλ μερσξηζηφ θαζψο δελ ήηαλ κφλν ζεκαληηθή ινπηξφπνιε αιιά βξηζθφηαλ παξάιιεια δίπια ζηε ζάιαζζα. Ζ νπζία ηνπ κπάληνπ ζηε ζάιαζζα ήηαλ ζεξαπεπηηθή θαη ηα κπάληα γηλφληνπζαλ θπξίσο ρεηκψλα ππφ ηε ινγηθή 'βχζηζεο' θαη φρη ραιάξσζεο θαη επραξίζηεζεο φπσο γίλνληαη αληηιεπηά ζήκεξα [ Hern, 1967: 21]. Ζ παξαιία ήηαλ έλα κέξνο 'ζεξαπείαο' θαη φρη 'επραξίζηεζεο'. Οη ινπηξνπφιεηο παξέκελαλαθφκα θνηλσληθά πεξηνξηζηηθέο. Ζ πξφζβαζε ήηαλ δπλαηή κφλν γη' απηνχο πνπ κπνξνχζαλ λα λνηθηάζνπλ θάπνην θαηάιπκα κέζα ζηελ πφιε.61 Καηά ηνλ 19ν αηψλα φκσο παξαηεξείηαη ξαγδαία αλάπηπμε ησλ παξαιηαθψλ ζέξεηξσλ πνπ νθεηιφηαλ πηζαλφηαηα ζηνλ άπιεην παξαιηαθφ ρψξν. Ζ Βξεηαλία θαηείρε κία εθηελή αθηνγξακκή ε νπνία είρε ειάρηζηεο άιιεο ρξήζεηο πέξα απφ ην ςάξεκα θαη ε νπνία δελ ζα κπνξνχζε λα δηαρεηξηζηεί ηδησηηθά κέρξηο φηνπ ε ηδηνθηεζία ηεο αλάκεζα ζε πεξηφδνπο πςειήο θαη ρακειήο παιίξξνηαο επελδπφηαλ'ζην ζηέκκα' [Thomson, 1981: 14]. Σν πξψην κηζφ ηνπ 19νπ αηψλα ηα παξαιηαθά 60John

61(φ.π.,

73

Urry & Jonas Larsen (2011). The tourist gaze,ζζ.5-7,London: Sage. ζζ.31-34)

ζέξεηξα έδεημαλ ηαρχηεξνπο ξπζκνχο αχμεζεο δεκνηηθφηεηαο απ' φηη νη βηνκεραλνπνηεκέλεο πφιεηο[LickorishandKershaw, 1975:12].62 Πνιινί ιφγνη νδήγεζαλ ζηελ ξαγδαία αλάπηπμε απηήο ηεο λέαο καδηθήο ςπραγσγηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Πξψηνλ, ε αχμεζε ησλ εηζνδεκάησλ θάπνησλ ηκεκάησλ ηεο εξγαηηθήο ηάμεο, ηνπο έδηλε ηε δπλαηφηεηα λα απνηακηεχνπλ ρξήκαηα ψζηε λα πιεξψλνπλ δηαθνπέο γηα ιίγεο κέξεο. Γεχηεξνλ, ε εθηελήο αζηηθνπνίεζε δεκηνχξγεζε αζθπθηηθά πεξηβάιινληα ζηα θέληξα ησλ πφιεσλ κε απνηέιεζκα νη δηαθνπέο ζηε ζάιαζζα λα θαίλνληαη πην δειεαζηηθέο απφ πνηέ. Σξίηνλ, ε αλάπηπμε ελφο πην νξγαλσκέλνπ θαη ζπλεζηζκέλνπ κνληέινπ εξγαζίαο νδήγεζε ζε πξνζπάζεηεο αλάπηπμεο θαη εμνξζνινγηζκνχ ηνπ ίδηνπ ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ. Ζ θαηάθηεζε κεγαιχηεξσλ πεξηφδσλ δηαθνπψλ[εβδνκαδηαίσλ] ήηαλ ζεκαληηθή ζηε Βφξεηα Αγγιία θαη ηδηαίηεξα ζηηο πεξηνρέο κε θισζηνυθαληνπξγίεο ηνπ Lancashire.[Walton,1981]. Οη ηδηνθηήηεο ησλ εξγνζηαζίσλ άξρηζαλ λα αλαγλσξίδνπλ ηε ζεκαζία ησλ δηαθνπψλ γηα ηε κεηέπεηηα απφδνζε ησλ εξγαδνκέλσλ θαηά ηε δηάξθεηα εξγαζίαο. Απφ ηφηε ζε εβδνκαδηαίεο δηαθνπέο θαη ζε γηνξηέο ήηαλ θαζηεξσκέλεο νη καδηθέο εμνξκήζεηο ζηε ζάιαζζα.63Δπίζεο, ζηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα ε εκθάληζε ηνπ «ξνκαληηθνχ ηνπξηζκνχ» πνπ βαζηδφηαλ ζηελ ηδέα φηη ε θχζε δηεγείξεη ζπλαηζζήκαηα ελζάξξπλε επίζεο ηηο εμνξκήζεηο ζηε παξαιία θαη ηα κπάληα ζπλέρηδαλ λα ζεσξνχληαη ηακαηηθά. ΢ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα ε «ηακαηηθή» παξαιία αληηθαηαζηήζεθε απφ ηελ παξαιία «επραξίζηεζεο», ηελ νπνία ν Shieldsραξαθηεξίδεη σο νξηνζεηεκέλε δψλε, κηα θαηαζθεπαζκέλε απφδξαζε απφ ηα κνηίβα θαη ηνπο ξπζκνχο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Σν Brightonήηαλ ην πξψην ζέξεηξν ζην νπνίν ε παξαιία θαηαζθεπάζηεθε σο κέξνο γηα επραξίζηεζε, γηα θνηλσληθφ αλαθάηεκα, γηα αλαηξνπέο ζηάηνπο, γηα παλεγχξη. Ο ζπλσζηηζκφο ζηε παξαιία είρε σο απνηέιεζκα ηελ απμαλφκελε απαίηεζε απφ ηκήκαηα ηεο κεζαίαο ηάμεο γηα θαηαιχκαηα πην απνκνλσκέλα ,bungalows, ψζηε λα κπνξνχλ λα 'ελαηελίδνπλ' ηε ζάιαζζα κε ζρεηηθή επρέξεηα, θαη λα κπνξνχλ λα απνιακβάλνπλ πην ήξεκεο δηαθνπέο κε ηα παηδηά ηνπο πιάη ζηε ζάιαζζα. Σφηε ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα ππήξμε εθηελήο αλάπηπμε ησλ bungalowζηελ Αγγιία,απνθηψληαο ηελ 62John

63(φ.π.,

Urry & Jonas Larsen (2011). The tourist gaze,ζ. 35,London: Sage ζ.36)

74

πξνεγνχκελε ινγηθή ηεο ζπλσζηηζκέλεο παξαιίαο.Έρνληαο κεηαηξαπεί πιένλ ηα bungalowsζε θαηαιχκαηα ησλ ρακειφηεξσλ θνηλσληθψλ ζηξσκάησλ, ε αίγιε ηνπο εμαηκίζηεθε θαη έγηλαλ αληηθείκελα ριεπαζκνχ.64

ΑΛΑΞΡ΢ΜΖ ΡΥΛ ΠΗΓΖΟΝΓΟΝΚΥΛ

΢εκαληηθή θηλεηήξηνο δχλακε ζηελ αλάπηπμε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ ήηαλ ε αλάπηπμε ησλ ζπγθνηλσληψλ. Έσο ην 1830 νη κεηαθηλήζεηο γηλφληνπζαλ κε έλαλ ηθαλνπνηεηηθά κεγάιν αξηζκφ ιεσθνξείσλ. Αιιά ππήξραλ δχν ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ζηηο δηαδξνκέο κε ιεσθνξείν. Πξψηνλ, πνιινί δξφκνη ήηαλ ζε θαθή θαηάζηαζε θαη φηαλ ηνπνζεηήζεθαλ δηφδηα γηα ηελ ζπιινγή ρξεκάησλ κε ζηφρν ηελ επηζθεπή ησλ δξφκσλ ν αξηζκφο ησλ δηαδξνκψλ κεηψζεθε δξακαηηθά. Γεχηεξνλ ην ηαμίδη κε ιεσθνξείν ήηαλ αξθεηά αθξηβφ.65 Αξρηθά νη λέεο ζηδεξνδξνκηθέο εηαηξείεο κέρξη ην 1830 δελ είραλ θαηαιάβεη ηα νηθνλνκηθά νθέιε πνπ ζα ηνπο πξνζέδηδε ε καδηθή, ρακεινχ- εηζνδήκαηνο αγνξά. Δλψ πξηλ ην 1844 κεηαθηλνχληαλ κε ηξέλν κφλν νη πινχζηνη, ε ζηδεξνδξνκηθή Gladstoneππνρξέσζε ηφηε ηηο ζηδεξνδξνκηθέο εηαηξείεο λα πξνβιέςνπλ θαη ηηο ρακειφηεξεο εξγαηηθέο ηάμεηο. Σφηε φπσο αλαθέξεη ν Walvinαπφ 100.000 ην 1848 νη ηαμηδηψηεο είραλ κεηαηξαπεί ζε 200.000 ζε δηάζηεκα 2 εηψλ. ΢ηα ηέιε ηνπ αηψλα νη εηαηξείεο ζηδεξνδξφκσλ ζεψξεζαλ πσο δελ ήηαλ αξθεηά πξνζνδνθφξα ηα ηαμίδηα ζηε ζάιαζζα πνπ γηλφληνπζαλ κφλν θάπνηα δηαζηήκαηα κέζα ζην ρξφλν. Γηα ην ιφγν απηφ άξρηζαλ λα δηαθεκίδνπλ δηάθνξα κέξε εμνξκήζεσλ θαη γηα ηηο Κπξηαθέο δεκηνπξγψληαο επηπιένλ ζηάζεηο θαη γξακκέο.66

ΔΚΦΑΛΗΠΖ ΝΟΓΑΛΥΚΔΛΥΛ ΡΑΜΗΓΗΥΡΗΘΥΛ ΞΑΘΔΡΥΛ

Σελ πξψηε ηδέα νξγάλσζεο νκαδηθνχ ηαμηδηνχ θεκνινγείηαη πσο θαηέρεη ν ThomasCook,έλαο ηεξνθήξπθαο πνπ θαηνηθνχζε ζε κηα εκπνξηθή πφιε ζην εζσηεξηθφ ηεο πεξηνρήο Harborough ηνπ Leicestershire ηεο Αγγιίαο.

64John

Urry & Jonas Larsen (2011). The tourist gaze,ζ. 47,London: Sage ζ.37) 66(φ.π.)

65(φ.π.,

75

Ζ ηδέα λα πξνζθέξεη εθδξνκηθά παθέηα ηνπ ήξζε θαζψο πεξπαηνχζε απφ ην Harborough γηα λα πάεη ζην Leicestershire ζε κία ζπλάληεζε αθηηβηζηψλ. Με ην άλνηγκα ηνπ εθηεηακέλνπ MidlandCountiesRailway , θαλφληζε λα πάξεη κηα νκάδα 540 αθηηβηζηψλ απφ ην Leicester Campbell Street railway station ζε κία δηακαξηπξία ζην Loughborough, 11 κίιηα καθξπά. ΢ηηο 5 Ηνπιίνπ 1841, ν Thomas Cook κεξίκλεζε γηα ηελ ζηδεξνδξνκηθή επηρείξεζε λα ρξεψλεη έλα ζειίλη αλά άηνκν, πνπ ζ΄ απηφ ζα πεξηιακβάλνληαλ ζηδεξνδξνκηθά εηζηηήξηα θαη ηξνθή γηα απηφ ην ηαμίδη κε ην ηξέλν. ΢ηνλ Cook θαηαβιήζεθε έλα κέξνο ησλ λαχισλ πνπ ρξεψζεθαλ νη επηβάηεο. Απηή ήηαλ ε πξψηε θαηνρπξσκέλε ηδησηηθά νξγαλσκέλε εθδξνκή πνπ δηαθεκίζηεθε ζηε ζπλέρεηα ζην επξχ θνηλφ, αλ θαη ν Cook γλψξηδε πσο είραλ ππάξμεη θη άιιεο ηέηνηεο εθδξνκέο πνπ είραλ φκσο παξακείλεη ζηελ αθάλεηα. Σν 1844 ην MidlandCountiesRailway ζπκθψλεζε λα θάλεη κηα κφληκε ζπκθσλία καδί ηνπ ππφ ηνλ φξν φηη εθείλνο ζα έθεξλε ηνπο επηβάηεο. Απηή ε επηηπρία ηνλ νδήγεζε λα μεθηλήζεη ηελ δηθή ηνπ ηαμηδησηηθή επηρείξεζε.67 Ζ πξψηε εθδξνκή αλαςπρήο πνπ νξγάλσζε ην 1844 πεξηειάκβαλε ζην 'παθέην' έλαλ νδεγφ κε πξνηεηλφκελα καγαδηά θαη ζεκεία ηζηνξηθνχ ελδηαθέξνληνο γηα λα 'ελαηεληζηνχλ'. Υαξαθηεξηζηηθά ν ThomasCookγξάθεη γηα ηελ απήρεζε ηνπ καδηθνχ ηνπξηζκνχ θαη ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ ηαμηδηνχ: Αιιά είλαη πνιχ αξγά ζε ηέηνηεο κέξεο πξνφδνπ λα κηιάκε γηα ηέηνηεο αλνεζίεο....ζηδεξφδξνκνη θαη αηκφπινηα είλαη ην απνηέιεζκα ηνπ θνηλνχ θσηφο ηεο επηζηήκεο...νη θαιχηεξνη άλδξεο, θαη ηα επγελέζηεξα κπαιά, ραίξνληαη λα βιέπνπλ ηνπο αλζξψπνπο λα αθνινπζνχλ πνξείεο πνπ ηνπο δεκηνπξγνχλ επραξίζηεζε.68

ΞΟΝΠΞΑΘΔΗΔΠ ΑΞΑΘΑΛΑΡΗΠΖΠ ΡΝ΢ ΘΝΠΚΝ΢-Ζ ΔΚΦΑΛΗΠΖ ΡΖΠ ΦΥΡΝΓΟΑΦΗΘΖΠ ΚΖΣΑΛΖΠ ΘΑΗ Ζ ΚΑΕΗΘΖ ΑΛΑΞΑΟΑΓΥΓΖ ΦΥΡΝΓΟΑΦΗΥΛ- ΑΚΔΠΖ ΠΣΔΠΖ ΚΔ ΡΖΛ ΑΛΑΞΡ΢ΜΖ ΡΝ΢ ΡΝ΢ΟΗΠΡΗΘΝ΢ ΒΙΔΚΚΑΡΝΠ

Σν ηνπξηζηηθφ βιέκκα είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλν κε ηελ αλάπηπμε θαη ηελ εμάπισζε ηεο θάκεξαο θαη ηεο θσηνγξαθίαο. Οη ηνπξίζηεο αηζζάλνληαη 67Ingle, 68

R. (1991). Thomas Cook of leicester. Bangor: Headstart History.

John Urry & Jonas Larsen. (2011). The tourist gaze,ζ.40, London: Sage.

76

ππνρξεσκέλνη λα ηνπνζεηνχλ ηελ θάκεξα αλάκεζα ζε απηνχο θαη ζε νηηδήπνηε είλαη αμηνζεκείσην γηα λα θσηνγξαθεζεί[Sontag,1979].69Σφζν νη ηνπξηζηηθνί νξγαληζκνί, φζν θαη νη ηνπξίζηεο επελδχνπλ ηδηαίηεξε ελέξγεηα ζηηο θσηνγξαθίεο.Οη πξψηνη ρξεζηκνπνηνχλ ηηο θσηνγξαθίεο ψζηε λα πξνθαιέζνπλ ηελ πξνζδνθία ζηνπο ηνπξίζηεο γηα θπζηθή επαθή κε ηα απεηθνληδφκελα αληηθείκελα θαη λα θαηαζθεπάζνπλ έηζη ην ηνπξηζηηθφ βιέκκα ελψ νη δεχηεξνη θσηνγξαθίδνπλ γηα λα παξάγνπλ απηέο αλακλήζεηο πνπ ζα θαηαλαιψλνληαη κεηά ην ηαμίδη. Μέζσ ησλ θσηνγξαθηψλ, νη ηνπξίζηεο, πξνζπαζνχλ λα δηαηεξήζνπλ πεξηζζφηεξν, εθήκεξεο ελαηελίζεηο ηνπ πεξηβάιινληνο. Ζ Febvreηζρπξίδεηαη φηη ηνλ 16ν αηψλα ζηελ Δπξψπε, 'φπσο ήηαλ έληνλε ε αθνή θαη ε αίζζεζε ηεο φζθξεζεο, νη άλζξσπνη ηφηε αλακθίβνια είραλ θαη έληνλν 'βιέκκα'. Αιιά ήηαλ απιά απηφ. Γελ ην είραλ αθφκε δηαρσξίζεη απφ ηηο ππφινηπεο αηζζήζεηο[1982: 437 ; Cooper, 1997]. Έηζη νη άλζξσπνη δνχζαλ ζε έλαλ θφζκν ξεπζηφ, πνπ κεηαιιάζζεηαη ζπλερψο ρσξίο φκσο λα έρνπλ ηνλ πιήξε έιεγρνηνπ θνηλσληθνχ θαη θπζηθνχ θφζκνπ κέζσ θάπνηνπ πάγηνπ ζπζηήκαηνο ειέγρνπ. Απφ ηφηε έσο ην 1800 φκσο ε νπηηθή παξαηήξεζε πέξα απφ θπξίαξρν εξγαιείν γλψζεο ηεο κεζαησληθήο θνζκνινγίαο έγηλε ε βάζε γηα επηζηεκνληθή νξζφηεηα.OFoucaultπεξηγξάθεηζηνβηβιίνηνπTheOrderofThingsπψο ε θπζηθή ηζηνξία, εκπιέθεη ηελ παξαηεξήζηκε ππνδνκή ηνπ νξαηνχ θφζκνπ θαη φρη ηηο αφξαηεο ιεηηνπξγίεο θαη ζρέζεηο[1970].Ο Linnaeusήηαλ πξσηνπφξνο ζηελ αλάπηπμε ησλ επηζηεκψλ πνπ βαζίδνληαλ ζηελ θπζηθή παξαηήξεζε.Πξνέβε ζε ηαμηλνκήζεηο θπηψλ, ςαξηψλ, εληφκσλ θ.α. ελψ ην 1730 έθαλε ζπιινγή απφ βφηαλα πνπ κάδεπε ζηα ηαμίδηα ηνπ. Γεληθά ην ηαμίδη κεηαηξάπεθε πεξηζζφηεξν ζε φξαζε αληηθεηκέλσλ απ' φηη ζε κειέηε απηψλ. 70 Έηζη ην ηαμίδη έγηλε αθνξκή γηα επηηφπηα νπηηθή'έξεπλα', ε νπνία πέξα απφ πεξηπηψζεηο επηζηεκνληθψλ εθζηξαηεηψλ, απνηέιεζε κηα παζηαζκέλε αηνκηθή δηαδηθαζία γηα ελαηέληζε. Ζ ελαηέληζε άξρηζε λα

69John

Urry & Jonas Larsen. (2011). The tourist gaze,ζ.155, London: Sage

70(φ.π.,

ζζ.156-157)

77

24. Claude's glass

25. Le Flaneur, 1840

ππνβνεζηέηαη απφ κέζα φπσο ε cameraobscura71, ην γπαιί ηνπ Claude, ηε ρξήζε νδεγψλ, ηε ηέρλε ηνπ ζθίηζνπ, ην κπαιθφλη θ.α.[Ousby,1990]. Σν γπαιί Claude,πνπ πήξε ην φλνκά ηνπ απφ ηνλ ξνκαληηθφ/γξαθηθφ δσγξάθν ClaudeLorraine, ήηαλ έλαο ειαθξχο θπξηφο θαζξέθηεοηνλ νπνίν θξαηνχζε θάπνηνο κε ηελ πιάηε γπξηζκέλε ζην ηνπίν θαη κέζα απφ απηφλ επηθεληξσλφηαλ ζε ζπγθεθξηκέλα ζεκεία ηνπ θαζξεπηίδνληνο ηνπίνπ.72Υξεζηκνπνηήζεθε ηδηαίηεξα θαηά ηα ηέιε ηνπ 18νπ έσο ηηο αξρέο ηνπ 19νπ αηψλα σο κέζν γηα ηε δεκηνπξγία ζθίηζσλ θαη γξαθηθψλ[picturesque] πηλάθσλ. Σα γπαιηάClaude είραλ σο απνηέιεζκα ηελ απνκφλσζε ηνπ ζέκαηνο πνπ αληαλαθιψληαλ ζε απηφ απφ ην πεξηβάιινλ ηνπ, κεηψλνληαο θαη απινπζηεχνληαο ην ρξψκα θαη ην ηνληθφ εχξνο ησλ ζθελψλ, δίλνληαο ζην ηνπίν κηα πην δσγξαθηθή πνηφηεηα. Σελ πεξίνδν εθείλε ππφ ηε ινγηθή ηνπ θαδξαξίζκαηνο ηνπ ηνπίνπ αθφκα θαη ηα ίδηα ηα θηίξηα, ρηίδνληαλ ζαλ θάκεξεο,πνπ παξείραλ παλνξακηθέο ζεάζεηο απφ ππεξπςσκέλεο βεξάληεο, ή επηθεληξσκέλεο ζεάζεηο, κέζα απφ παξάζπξα πνπ απέθξππηαλ κέζσ ηνπνζέηεζεο θξαρηψλ, θαζεκεξηλέο κε ειθπζηηθέο ππνδνκέο.73 ΢ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα, εκθαλίδεηαη ν flaneur, σο κνληέξλνο ήξσαο πνπ είλαη ηθαλφο λα ηαμηδέςεη, λα ελαηελίζεη, λα θηλεζεί κε αλσλπκία θαη είλαη νπζηαζηηθά ε απνζέσζε ηνπ επηθεληξσκέλνπ βιέκκαηνο θαη πξφδξνκνο ηνπ ηνπξίζηα ηνπ 20νπ αηψλα θαη ηεο ιήςεο θσηνγξαθηψλ ηνπ λα ζε βιέπνπλ θαη λα ζε θσηνγξαθίδνπλ, ηνπ λα βιέπεηο θαη λα θσηνγξαθίδεηο.74Ο πιάλεηαο επηιέγεη λα παξαηεξεί ην πιήζνο, λα έρεη ζπλαηζζήκαηα, αιιά λα κελ εληάζζεηαη ζε απηφ. Ζ SusanSontagθάλεη κία ζχλδεζε αλάκεζα ζηνλ flaneurθαη ην θσηνγξάθν ιέγνληαο πσον θσηνγξάθνο είλαη κία αξκαησκέλε έθδνζε ηνπ κνλήξε πεξηπαηεηή , πνπ κέζα ζηελ αζηηθή θφιαζε, μέξεη λα δηαθξίλεη εδνληθά ζεκείαελψ αληίζηνηρα ν flaneur[πιάλεηαο],σο έκπεηξνο παξαηεξεηήο θαη γλψζηεο 71Οη

πξψηεο θσηνγξαθίεο απνηεινχλ νπζηαζηηθά απιέο πξνβνιέο εηθφλσλ πάλσ ζε θάπνηα επηθάλεηα. Ωο πξψηε θσηνγξαθηθή "κεραλή" κπνξεί λα ζεσξεζεί έλα ζθνηεηλφ δσκάηην ή θνπηί (camera obscura) πνπ ζηε κία άθξε δηαζέηεη κηα γπαιηζηεξή επηθάλεηα θαη ζηελ απέλαληη άθξε κία πνιχ κηθξή νπή. ΢ε κία ηέηνηα θαηαζθεπή, νη αθηίλεο ηνπ θσηφο δηαδίδνληαη κέζα απφ ηελ νπή θαη ζρεκαηίδνπλ πάλσ ζηελ επηθάλεηα έλα είδσιν ησλ αληηθεηκέλσλ έμσ απφ ην δσκάηην ή θνπηί. 4νο π.Υ. αηψλαο: (γχξσ ζην 350).

72JohnUrry&JonasLarsen. (2011). The tourist gaze,ζ.157, London: Sage 73 (φ.π., ζ.159) 74(φ.π., ζ.161)

78

ηεο εκπάζεηαο, βξίζθεη ην θφζκν γξαθηθφ/ξνκαληηθφ[picturesque].

75Καζψο νflaneurειθπφηαλ απφ ηα 'ζθνηεηλά' ζεκεία ηεο πφιεο, ν θσηνγξάθνο ηνπ 20νπ αηψλα ειθχεηαη απφ νηηδήπνηε, νπνπδήπνηε θαη νπνηνλδήπνηε. Ζ εθεχξεζε ηεο θσηνγξαθίαοήηαλ ην ηειεησηηθφ ζηάδην απνκφλσζεο ηεο φξαζεο θαζψο έδηλε ηελ ηθαλφηεηα ηεο απαζαλάηηζεο ελφο ζηηγκηαίνπ βιέκκαηνο ,κηαο ζπγθεθξηκέλεο 'πφδαο' ησλ αληηθεηκέλσλ κέζα ζην ρξφλν,εκπεξηέρνληαο ηελ έλλνηα ηνπ πιαηζίνπ, θαη ηεο επηιεθηηθήο ζέαζεο αληηθεηκέλσλ κέζα ζην ζχλνιν. «Σν λα θσηνγξαθίζεηο, ζεκαίλεη κε θάπνην ηξφπν ην λα θαηαζηήζεηο ην αληηθείκελν θαηάιιειν γηα θσηνγξάθεζε.Απηή είλαη άιιε κηα ζρέζε εμνπζίαο. Σν λα έρεηο νπηηθή γλψζε ελφο αληηθεηκέλνπ, έρεη λα θάλεη κε ην λα έρεηο δχλακε, έζησ θαη ζηηγκηαία, πάλσ ζε απηφ.»76 Οη θσηνγξαθίεο γελλνχλ ηε λνζηαιγηθή επηζπκία ηεο παχζεο ηνπ ρξφλνπ θαη ηεο δηαηήξεζεο ησλ αληηθεηκέλσλ, θαζψο παγψλνπλ ην ρξφλν θαη θάλνπλ κία ζηηγκή λα 'δηαξθεί γηα πάληα'. Ο Άγγινο ιφγηνο, επηζηήκνλαο FoxTalbot, θαζψο πεξηφδεπε ζηελ Ηηαιία ην 1833, είρε ηελ επηζπκία λα θαηαγξάςεη ηελ νκνξθηά ηεο θχζεο ζην ραξηί. Με ηε ρξήζε ηεο cameraobscuraπξνζπαζνχζε λα δεκηνπξγήζεη, ζθηηζάξνληαο, εηθφλεο ηεο ιίκλεο Comoφρη φκσο κε κεγάιε επηηπρία, φπσο αλαθέξεη.77 Ο Talbotκεηά απφ ιίγν,κε αθνξκή ην ηαμίδη ηνπ ζηελ Ηηαιία,θαηάθεξε λα απνηππψζεη ηελ πξψηε θσηνγξαθία ηνπ ζε ραξηίθαη ήηαλ ν πξψηνο πνπ δεκνζίεπζε ζηε ζπλέρεηα βηβιίν κε ζπιινγή θσηνγξαθηψλ[ThePencilofNature], ελψ ιεηηνχξγεζε ηελ πξψηε επηρείξεζε καδηθήο αλαπαξαγσγήο θαη πψιεζεο θσηνγξαθηψλ ζην Ρίληηλγθ, θνληά ζηελ πφιε ηνπ Λνλδίλνπ. Απφ ην 1840 o ηνπξηζκφο θαη ε θσηνγξαθία αιιεινυπάξρνπλ θαη αιιεινθαηαζθεπάδνληαη. Απφ ηφηε κπνξεί λα εηπσζεί πσο εκθαλίδεηαη ην ηνπξηζηηθφ βιέκκα θαη δεκηνπξγεί ηνλ θηλεηφ, ζχγρξνλν θφζκν.

75John

76John

Urry & Jonas Larsen. (2011). The tourist gaze,ζ.162, London: Sage Urry & Jonas Larsen. (2011). The tourist gaze,ζ.169, London: Sage.

William Henry Fox Talbot,(1844-1846) The Pencil of Nature,London, Longman, Brown, Green & Longmans 77

79

26. Βνπιεβάξδα ηνπ Παξηζηνχ, FoxTalbot, 1843, απφ ηε ζπιινγή ThePencilofNature

Ζ αλάπηπμε ηνπ νπξαλνμχζηε ζην Chicagoην 1880 ζπλέβαιε ζην δηαρσξηζκφ ηνπ βιέκκαηνο απφ ηηο ππφινηπεο αηζζήζεηο. Σα παλνξακηθά παξάζπξα έδηλαλ ηε δπλαηφηεηα ζε απηνχο πνπ βξίζθνληαλ ζην εζσηεξηθφ λα θνηηάδνπλ πξνο φιεο ηηο θαηεπζχλζεηο απνκαθξπζκέλνη φκσο θαη απνκνλσκέλνη απφ ην ζέακά ηνπο. Τπάξρεη, δειαδή, ζαθήο δηαρσξηζκφο ηεο φξαζεο απφ ηελ αθή, ηελ φζθξεζε θαη ηελ αθνή. Νέεο ηερλνινγίεο ηνπ βιέκκαηνο άξρηζαλ ηφηε λα αλαδχνληαη φπσο θαξηπνζηάι, ηνπξηζηηθνί νδεγνί, θσηνγξαθίεο, cafes, θαζξέθηεο, κεγάια γπάιηλα παξάζπξα θ.α.«Ο ηαμηδηψηεο βιέπεη... δηακέζνπ ησλ 'ζπζθεπψλ' πνπ ηνλ θαζνδεγνχλ κέζα ζηνλ θφζκν.»78

27. ε πξψηε θσηνγξαθηθή κεραλή Kodakην 1888.

28. Ζ πξψηε δηαθήκηζε ηεο Kodak

Σνλ Ηνχιην ηνπ 1888 πξαγκαηνπνηήζεθε ε επαλαζηαηηθή γηα ηελ επνρή αλαθάιπςε ηνπ θηικ ζε ξνιφ. Ζ ηδέα αλήθε ζηνλ George Eastman, ηξαπεδηθφ ππάιιειν, ν νπνίνο θαηαζθεχαζε έηζη ηελ πξψηε θσηνγξαθηθή κεραλή-θνπηί (box camera), ηελ νπνία θαη νλφκαζε Kodak. Ζ αλαθάιπςε απηή απνηέιεζε νξφζεκν γηα ηελ καδηθή ρξήζε ηεο θσηνγξαθηθήο κεραλήο, ελψ είρε ζπκβνιή θαη ζηελ εκπνξηθή αλάπηπμε ηεο θσηνγξαθίαο.79 Ζ Kodakκεηέηξεςε ηηο θάκεξεο θαη ηελ ιήςε θσηνγξαθηψλ κέξνο κηαο αλαδπφκελεο ηνπξηζηηθήο ζπλήζεηαο. Σνsloganηεο Kodak, 'YouPressthebutton , WeDotheRest', θαλεξψλεηηελαπνδέζκεπζεηνπρξήζηεαπφ ηε γλψζε ησλ εηδηθψλ ρεηξηζκψλ ηεο θσηνγξαθίαο, φπσο ηνλ πεηξακαηηζκφ, ην ζθνηεηλφ δσκάηην, ηα ρεκηθά, πξνσζψληαο ηελ εχθνιε ρξήζε απφ φινπο. Δπηπξφζζεηα,εθηελήο ήηαλ ε δηαθεκηζηηθή θακπάληα ηεο εηαηξείαοπνπ πξνσζνχζε ηελ θάκεξα σο ην πην ρξήζηκν αληηθείκελν ελφο ηνπξίζηα κε slogan'TakeaKODAKwithyou', 'VACATIONdays, areKODAKDAYS',' Kodak, asyougo'. Ζ θσηνγξαθηθή κεραλή πξνβάιινληαλ σο κέζν θαηαγξαθήο φκνξθσλ ζηηγκψλ, νη νπνίεο κπνξνχλ λα μαλατδσζνχλ κεηά ην ηαμίδη αλά πάζα ζηηγκή.80

78John

Urry & Jonas Larsen. (2011). The tourist gaze,ζ.163, London: Sage.

80John

Urry & Jonas Larsen. (2011). The tourist gaze,ζ.173, London: Sage.

80

ΑΘΖΛΑΦΘΑ ΘΑΟΡ ΞΝΠΡΑΙ

Ζ ζπζηεκαηηθή έθδνζε εηθνλνγξαθεκέλσλ θαξη πνζηάι ζηελ Διιάδα μεθίλεζε γχξσ ζην 1896, κε ηελ επθαηξία ησλ Α΄ ΢χγρξνλσλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ πνπ δηεμήρζεζαλ ζηελ Αζήλα.Σν παιαηφηεξν ειιεληθφ θαξη πνζηάι έρεη ζέκα ηελ Αθξφπνιε ησλ Αζελψλ θαη ηαρπδξνκήζεθε ην 1893. Σα θαξη πνζηάι, παξάιιεια κε ηεληφηε πεξηνξηζκέλε αθφκα ρξήζεησλ θσηνγξαθηθψλ κεραλψλ, απνηεινχζαλ απνδεηθηηθά ζηνηρεία ηαμηδηνχ, θαη πξφβαιιαλ εηθφλεο ζπκβφισλ ελφο ηφπνπ ή κηαο επηθξαηνχζαο ηδενινγίαο πνπ θαζηζηά ην ηφπν απνδεθηφ ζηα δηεζλή πξφηππα. ΢ε έλα παξάδεηγκα ηνπ Κσλζηαληίλνπ Καιαληδή ζην βηβιίν Σνπία ηνπξηζκνχ αλαθαηαζθεπάδνληαο ηελ Διιάδα,81αλαθέξεηαη κία ραξαθηεξηζηηθή θαξη πνζηάι, ζηελ νπνία ελψ ν θσηνγξάθνο έθαλε ηελ επηινγή ελφο άλδξα κε «παξαδνζηαθή» εκθάληζε[θεθαινκάληειν θαη γέληα], πξνρψξεζε ζηελ «θάζαξζε» ηνπ θαηαγξαθφκελνπ πεξηβάιινληνο[αληηθαηάζηαζε αινπκηλέληαο θάζαο παξαζχξνπ κε μχιηλν ζχξσκα] γηα λα ηνλ ελαξκνλίζεη κε ην φξακα κηαο εμαγληζκέλεο παξάδνζεο. Αληίζηνηρα ζε θαξη πνζηάι ησλ δεθαεηηψλ '60 θαη '70 νη ηζηκεληέληεο πνιπθαηνηθίεο ηεο επνρήο θαζίζηαληαη νξαηέο, ιφγσ ηεο ηδέαο εθζπγρξνληζκνχ πνπ ηαπηίδεηαη κε ην κνληέξλν θίλεκα, ζε αληίζεζε κε ην ζήκεξα πνπ απνθξχπηνληαη σο άραξν νηθνδνκηθφ pattern.Σα θαξη πνζηάι απνηέιεζαλ κέζν ζπιινγήο θαη αλακεηάδνζεο εκπεηξηψλ ζε ζπγγεληθά θαη θηιηθά πξφζσπα, θαη έκκεζα, ιφγσ απηνχ, αλακεηαδφηεο εζληθψλ εηθφλσλ πξνο άιιεο θνπιηνχξεο. Μπνξνχλ λα ζπζρεηηζηνχλ κε ηηο ζεκεξηλέο εηθφλεο ηνπ δηαδηθηχνπ, κε ηε δηαθνξά πσο νη θαξη πνζηάι 'αλαξηψληαλ' ζε πάγθνπο κηθξνπσιεηψλ, ζηέιλνληαλ κέζσ ηνπ ηαρπδξνκείνπ θαη ν θάηνρνο πέξα απφ ηελ κηθξή επηινγή αγνξάο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θαξη πνζηάι απφ ην πιήζνο, δελ είρε θακία δχλακε επέκβαζεο ζηα απεηθνληδφκελα αληηθείκελα.Οη άλζξσπνη θαη ηα ηνπίαθσηνγξαθίδνληαη κε ηξφπν, πνπ ηνπο ππνηάζζεη ζηελ εμνπζία ησλ παξαγσγψλ.

81Αίζσπνο,

Γ. (Δπηκ.). (2015). Σνπία ηνπξηζκνχ Αλαθαηαζθεπάδνληαο ηελ Διιάδα. (Ε. Α., Μεηαθξ.), ζ.298, Αζήλα: Γηάλλεο Αίζσπνο & εθδφζεηο Γνκέο.

81

Πίζσ ζειίδα: 29. Αζελατθά θαξη πνζηάι θαηά ηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηψλα. Πάξζεθαλ απφ ην βηβιίν ηνπ Γηψξγνπ Ισάλλνπ Η Αζήλα κέζα από θαξη πνζηάι.

82

83

Καηά ηελ πεξίνδν ηεο λεσηεξηθφηεηαο, ινηπφλ ,ζηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα έρνπκε ηελ εκπινθή δηαθφξσλ ζπληζησζψλ πνπ δεκηνπξγνχλ ηηο θαηάιιειεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ γέλλεζε κηαο καδηθήο επηζπκίαο γηα ηαμίδη ε νπνία απνθηά δηαθνξεηηθή ππφζηαζε ζε ζρέζε κε απηή ησλ πξνεγνχκελσλ πεξηεγεηψλ. Σψξα ν ηαμηδηψηεο δελ δηαθαηέρεηαη απφ θάπνηα ζπγθεθξηκέλε ηδηφηεηα , ηνπ αξραηνιφγνπ, ηνπ ηζηνξηθνχ, ε νπνία θαζηζηά ζρεδφλ αλαγθαία ηελ επηηφπηα έξεπλα ελφο άιινπ ηφπνπ. Ζ ηθαλφηεηά ηνπ λα ηαμηδέςεη εχθνια ,κέζσ ησλ ζπλερψο εμειηζζφκελσλ ζηδεξνδξνκηθψλ γξακκψλ θαη ζε αζθαιή πιαίζηα κε έηνηκν πξφγξακκα πεξηήγεζεο ππφ ηελ ζπλελλφεζε κε ηαμηδησηηθά πξαθηνξεία πξνσζνχλ φιν θαη πεξηζζφηεξν ηεο εδξαίσζε κηαο ηαμηδησηηθήο κφδαο. Παξάιιεια ε θσηνγξαθία, νη ηαμηδησηηθνί νδεγνί γίλνληαη ζεκαληηθά εξγαιεία ζηα ρέξηα ηνπ ηνπξίζηα. Ζ θσηνγξαθία ηνλ πξντδεάδεη σο πξνο ην ηη ζα αληηθξίζεη θαη κεηαηξέπεη ζηε ζπλέρεηα ηα εηθνληδφκελα αμηνζέαηα ζε ηαμηδησηηθφ ζηφρν, ν νπνίνο αξρηθά δελ ήηαλ αξθεηά πξνζδηνξηζκέλνο. Σφηε έρνπκε ηελ αλάδπζε ηεο έλλνηαο ηεο ελαηέληζεο ε νπνία απνηειεί θχξηα πξαθηηθή ηνπ ηνπξίζηα γηα ηελ αλαγλψξηζε θαη ηελ αθνκνίσζε ηνπ ηφπνπ πνπ επηζθέπηεηαη. Σν 'βιέκκα 'γηα λα πθίζηαηαη απαηηεί έλα 'αμηνζέαην', έλαλ 'marker' πνπ ην έρεη νξίζεη σο αμηνζέαην θαη ηνλ 'ηνπξίζηα' πνπ ζπλήζσο ην αλαγλσξίδεη σο αμηνζέαην. Ο McCannell πεξηγξάθεη ηηο πνιχπινθεο ζρέζεηο πνπ εκπιέθνληαη ζηελ αλάπηπμε θαη ηελ αλαπαξαγσγή 'αμηνζέαησλ'. [1999:41]. Σν 'ηνπξηζηηθφ βιέκκα'δελ είλαη απιά θνίηαγκα, αιιά εκπιέθεη γλσζηηθή εξγαζία εξκελείαο, εκπινπηίδνληαο, ζρεδηάδνληαο ζπγθξίζεηο θαη θηηάρλνληαο πλεπκαηηθέο ζπλδέζεηο αλάκεζα ζε ζχκβνια θαη ηηο αλαθνξέο ηνπο, θαη απαζαλαηίδνληαο ζχκβνια θσηνγξαθηθά. Ζ 'ελαηέληζε' είλαη έλαο ζπλδπαζκφο πξαθηηθψλ. Αηνκηθέο επηδφζεηο ελαηέληζεο ζε έλα ζπγθεθξηκέλν αμηνζέαην πιαηζηψλνληαη απφ πνιηηηζκηθά ζηπι, εηθφλεο θαη θείκελα απηνχ θαη άιισλ κεξψλ, θαζψο επίζεο θαη απφ πξνζσπηθέο εκπεηξίεο θαη αλακλήζεηο. Δπηπιένλ, ε 'ελαηέληζε' εκπιέθεη πνιηηηζηηθέο ηθαλφηεηεο νλεηξνπφιεζεο θαη λνεηηθνχ ηαμηδηνχ[Lofgren :1999].Σν αζπλήζηζην, απζφξκεηα θαιεί ηελ θεξδνζθνπία, ηελ νλεηξνπφιεζε, ην ηαμίδη ηνπ κπαινχ θαη κηα πνηθηιία απφ άιιεο δξάζεηο ηεο θαληαζίαο[1997:53].

84

΢ηα πιαίζηα εθδεκνθξαηηζκνχ ηνπ ηαμηδηνχ φινη είλαη ηζφηηκνη σο πξνο ηελ δπλαηφηεηά ηνπο λα ηαμηδέςνπλ. Οη δηαθνξέο θνηλσληθνχ ζηάηνπο ηφηεαλαπηχρζεθαλ αλάκεζα ζε δηαθνξεηηθέο ηάμεηο ηαμηδησηψλ , αιιά ιηγφηεξν αλάκεζα ζε απηνχο πνπ είραλ ηελ δπλαηφηεηα λα ηαμηδέςνπλ θαη ζε απηνχο πνπ δελ ηελ είραλ.

3.1.1. ΟΙ ΣΟΤΡΙ΢ΣΔ΢ ΢ΣΖΝ ΑΘΖΝΑ ΢ΣΑ ΣΔΛΖ ΣΟΤ 19ΟΤ ΑΙΧΝΑ Ζ πεξηγξαθή ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο ζηελ Αζήλα ζηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα παξαηίζεηαη απφ ην γξαπηφ θείκελν ηνπ γάιινπ ιάηξε ηεο αξραηνινγίαο GastonDeschamps , ν νπνίνο ην 1885 δηνξίζηεθε ζηε Γαιιηθή ζρνιή Αζελψλ. Ζ λέα Αζήλα δελ θαηαιακβάλεη ηνλ ίδην αθξηβψο ρψξν κε ηελ παιηά. Μαθξαίλεη ηνπο δξφκνπο ηεο , δηεπξχλεη ηηο πιαηείεο ηεο, θαηαλέκεη ηα θαηλνχξγηα ηεο ζπίηηα ζηελ πιαηηά θνηιάδα αλάκεζα ζηελ Αθξφπνιε θαη ην Λπθαβεηηφ. Μεγαιψλεη κε απίζηεπηε ηαρχηεηα˙ φηαλ ηελ επηζθέθηεθε ν ΢αηνκπξηάλ δελ ήηαλ παξά έλα ρσξηνπδάθη, θαηαπηεζκέλν απφ ρνληξνχο παζάδεο.....Ζ νηθνλνκία ηεο Διιάδαο βξίζθεηαη ζε πνιχ θαθή θαηάζηαζε, θαη ην ρξένο είλαη ηεξάζηην...παξφι' απηά, νη ηαμηδηψηεο πνπ θηάλνπλ ζηελ Αζήλα δηαπηζηψλνπλ φηη ρηίδνληαη παληνχ δεκφζηα θηίξηα. Ζ θπβέξλεζε δελ κπνξεί λα αλαιάβεη ηα έξγα απηά αιιά ππάξρνπλ γελλαηφδσξνη δσξεηέο ζηελ Διιάδα νη επνλνκαδφκελνη επεξγέηεο.82

Ζ πφιε εηνηκάδεηαη λα ππνδερζεί ην καδηθφ θχκα ηνπξηζκνχ απφ ηε Γχζε. Πνιινί είλαη ζήκεξα απηνί πνπ παίξλνπλ ην εηζηηήξηφ ηνπο απφ ην Παξίζη, ζην ζηαζκφ ηεο Λπφλ, δηαζρίδνπλ ηελ Ηηαιία κε αηκνκεραλή, επηβηβάδνληαη ζην Μπξίηδη ζε έλα πινίν ησλ Λφπλη, πηάλνπλ Κέξθπξα, κεηαθέξνληαη κε φιεο ηνπο ηηο απνζθεπέο ζε έλα ειιεληθφ αηκφπινην πιεξψλνληαο κε έληνλεο κπξσδηέο αικχξαο θαη ιαδηνχ ηε γνεηεπηηθή ζπληνκία ηεο δηαδξνκήο, βιέπνπλ ηα θαηλνχξγηα ζπίηηα ζηε Πάηξα, ζαπκάδνπλ ηνλ θφιπν ηεο Ναππάθηνπ, ζηακαηνχλ ζηελ Κφξηλζν φπνπ αλαπφθεπθηα ηαιαηπσξνχληαη απφ ην ηεισλείν θαη παξεγνξνχληαη απφ ην θαγεηφ, δηαηξέρνπλ κε ζηδεξφδξνκν ην δξφκν πνπ πεγαίλεη παξάιιεια πξνο ηε ζάιαζζα κε ηηο απφηνκεο αθηέο, ραηξεηνχλ απφ ην βάζνο ηνπ βαγνληνχ ηνπο ηα έλδνμα νλφκαηα ησλ Μεγάξσλ θαη ηεο Διεπζίλαο πνπ ηα θσλάδεη κε φιε ηε δχλακε ησλ πλεπκφλσλ θαη ν ζηαζκάξρεο, αλαθαιχπηνπλ φιν θαη πην 82Deschamps,

G. κεηαθξ.Γανχηε. (1992). Ζ Διιάδα ζήκεξα: νδνηπνξηθφ 1890, ν θφζκνο ηνπ Υαξηιάνπ Σξηθνχπε, ζ.45, Αζήλα: Σξνραιία.

85

θαιαθξά βνπλά, φιν θαη πην άγνλεο πεδηάδεο θαη επηηέινπο αθνχλ ζαλ κέζα ζε ρξπζαθέλην φλεηξν, ηε ζξηακβεπηηθή θσλή Αζήλαη! Αζήλαη!83

Δίλαη θαλεξή ε αζπγθξάηεηε επηζπκία ησλ μέλσλ λα ηαμηδέςνπλ ζηελ Αζήλα παξά ηηο αληημνφηεηεο σο πξνο ηελ πνιππινθφηεηα ησλ κέζσλ κεηαθνξάο ψζηε λα δήζνπλ γηα ιίγν ηελ αίγιε ηνπ αξραίνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ. Άιισζηε ην ηαμίδη απνηειεί πξσηφγλσξε εκπεηξία γη' απηνχο. Ζ ίδηα ε δπλαηφηεηα ηαμηδηνχ έρεη ζεκαζία θαη φρη ηφζν ην ίδην ην ηαμίδη. Όπσο αλαθέξεη ζηε ζπλέρεηα ν Deschamps: νη ηαμηδηψηεο θαηεβαίλνπλ απφ ην ηξέλν ζε έλα αλαθάησκα αλζξψπσλ πνπ αγθαιηάδνληαη , απνζθεπψλ πνπ πέθηνπλ, ππαιιήισλ πνπ ηζαθψλνληαη, ζηελ απνβάζξα ηνπ ζηαζκνχ Πεινπνλλήζνπ, απαίζην θηίζκα ζε αραλέο νηθφπεδν. Όηαλ ν ηαμηδηψηεο νξκά έμσ απφ ην ζηαζκφ, επηπρηζκέλνο θαη θαηαζπγθηλεκέλνο πνπ επηηέινπο παηάεη γεξά ζ' απηφ ην επινγεκέλν ρψκα, κέλεη έθπιεθηνο κπξνζηά ζηελ έξεκν πνπ πξσηναληηθξίδεη. Γχξσ ηνπ δελ κπνξεί λα δεη παξά κφλν μχιηλεο θαιχβεο φπνπ θαθνληπκέλνη άλζξσπνη πίλνπλ θαη θιπαξνχλ. Απηή είλαη ε πνιπνλεηξεκέλε Αζήλα;84

Όηαλ θαηαθηάλνπλ θαη αληηθξίδνπλ θάηη δηαθνξεηηθφ απφ απηφ πνπ δηάβαζαλ ζε πεξηεγεηηθά θείκελα πξνβιεκαηίδνληαη αιιά ζπλερίδνπλ απηφεηνη παίξλνληαο ην ηξελάθη ή θάπνηα άκαμα πνπ ζα ηνπο νδεγήζεη απφ ηνλ Πεηξαηά ζηελ Αζήλα, θαηεπζείαλ δειαδή ζην ζεκείν ελδηαθέξνληνο πξνο αλαδήηεζε ηεο επραξίζηεζεο πνπ ζα βηψζνπλ αληηθξίδνληαο ηα 'αμηνζέαηα' φπσο ηα νξίδεη ην γξαθείν ηνπ θ. Cook ή «νη μελνδφρνη κε αληάιιαγκα δεθαπέληε δξαρκέο ηελ εκέξα.» Σελ άλνημε θαη ην θζηλφπσξν , ην πξαθηνξείν Cook απνβηβάδεη ζηελ πξνθπκαία ηνπ Πεηξαηά κηα γεξή κεξίδα απφ θαινθάγαζεο, ξνδνθφθθηλεο εθζηαηηθέο θάηζεο, θσηνγξαθηθέο κεραλέο ζηξακκέλεο πξνο ηελ Αθξφπνιε, θαη θάζθεο απφ θειιφ, ηπιηγκέλεο κε άζπξεο κνπζειίλεο, πνπ θπκαηίδνπλ ζαλ ζεκαίεο. Κάζε πξσί, θάησ απφ ηνλ ήδε θαπηφ ήιην, θφζκνο κε θάζθεο θαη γθέηεο, δσζκέλνο κε θνπξηά ζαλ λα πξφθεηηαη γηα απνθηαθή απνζηνιή, ζθαξθαιψλεη ην ιφθν ηεο πνκπήο ησλ Παλαζελαίσλ. Όινη είλαη ππξεηψδεηο. Γε ζέινπλ λα ράζνπλ θαλέλα απφ ηα ζαχκαηα πνπ ηνπο ππνζρέζεθε ν γεξκαλφο βηβιηνπψιεο Baedeker κέζα απφ ηνπο ηαμηδησηηθνχο νδεγνχο πνπ εμέδηδε . Ζ γαιήλε ηνπ Παξζελψλα, ε κεγάιε εξεκία ησλ ζπκκεηξηθψλ ακεηαθίλεησλ γξακκψλ δελ θαηαθέξλνπλ λα θαηεπλάζνπλ ηελ αλεζπρία ηνπο. ην κέησπφ ηνπο είλαη ζθεθηηθφ. Σνπο απαζρνιεί ην Μνπζείν πνπ πξέπεη λα δνπλ, ε ζπλνηθία ηνπ Κεξακεηθνχ πνπ έρνπλ λα επηζθεθζνχλ, ην θεληξηθφ Μνπζείν[εζληθφ αξραηνινγηθφ κνπζείν ζηε Παηεζίσλ πνπ 83 84

(φ.π., ζ.30) (φ.π., ζ.30)

86

ηδξχζεθε κε δαπάλεο ηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο απφ ην 1866 έσο ην 1886] ζην νπνίν βέβαηα ζα ρξεηαζηεί λα αθηεξψζνπλ έλα απφγεπκα, θαη ην θαξάβη πνπ ζα θχγεη. Τπνθέξνπλ Φαλεξά.85

Ο Deschamps αλαγλσξίδνληαο φηη νη ηνπξίζηεο πξνρσξνχλ ζαλ ζηξαηηψηεο, νδεγνχκελνη, θαηεπζπλφκελνη θαη δηαηαζζφκελνη απφ ηνπο νδεγνχο ηνπο, θάλεη ζηε ζπλέρεηα έλαλ θξηηηθφ ζρνιηαζκφ γηα ηελ θαηάζηαζε απηή ιέγνληαο φηη: «Ο Φεηδίαο δελ ηνπο είρε πξνβιέςεη, φηαλ επηλφεζε εθείλεο ηηο κνξθέο πνπ πξνζθαινχλ ζηελ εξεκία, ζηε ραιάξσζε, ζηελ μεθνχξαζε θαη ζηελ απνιαπζηηθή πεξηζπιινγή. Αλ ν ΢σθξάηεο κπνξνχζε λα ηνπο αξπάμεη, θαζψο πεξλνχλ, θαη λα θιέςεη έλα κέξνο απφ ην ρξφλν ηνπο, ζα ηνπο ξσηνχζε επηδέμηα θαη ζα ηνπο νδεγνχζε, κέζα απφ θηδίζηνπο δξφκνπο, ζην λα αλαγλσξίζνπλ φηη ε πεξηπιάλεζε είλαη ζείν πξάγκα, θαη ζηελ Αθξφπνιε πεξηζζφηεξν απφ νπνπδήπνηε αιινχ». Πξέπεη βέβαηα λα ζπκβηβαζηεί θαλείο θάλνληαο κηα αξθεηά κεγάιε δηαδξνκή, πξηλ κπεη ζε δξφκνπο θαη δεη πνιηηηζκέλα φληα. Όηαλ νη Αζελαίνη επέηξεςαλ ζε Βέιγνπο θαη Άγγινπο λα θαηαζθεπάζνπλ ηηο δχν γξακκέο πνπ πάλε απφ Αζήλα ζηηο θσκνπφιεηο ηεο Πεινπνλλήζνπ, απαίηεζαλ νη δχν ζηαζκνί λα ηνπνζεηεζνχλ φζν ην δπλαηφλ καθξχηεξα απφ ηελ πφιε ˙ θαη φηαλ αλαθέξζεθε ζαλ αληίινγνο ε ηαιαηπσξία ηεο απφζηαζεο, ε θνχξαζε ησλ ηαμηδησηψλ, απάληεζαλ φηη απηνί νη ιφγνη δελ αξθνχλ.86

Αλ θαη ν ηνπξηζκφο απνηειεί ζεκαληηθή πεγή εζφδσλ γηα ηε ρξενθνπεκέλε Διιάδα αληηκεησπίδεηαη επηθπιαθηηθά απφ ηνπο ληφπηνπο θαηνίθνπο νη νπνίνη ζέινπλ λα δηαηεξήζνπλ ηελ εξεκία ηνπο. Σαπηφρξνλα βέβαηα ζπκκεηέρνπλ ζηηο ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο κε έλαλ ηξφπν αθφκα αδξφ θαη θαζαξά θεξδνζθνπηθφ ππνδερφκελνη έλα θνξηίν πνπ ζα ηνπο πξνζθέξεη παξφι' απηά θέξδε. Ζ ζπκπεξηθνξά ηνπο θξηηηθάξεηαη πνιιέο θνξέο απφ ηνπο ηνπξίζηεο θαη «πάληα ζα βξεζεί έλαο ηνπξίζηαο πνπ ζα ζηείιεη ζηηο δπηηθέο εθεκεξίδεο κηα πνιηηηθή πξαγκαηεία, γεκάηε γεληθέο εθηηκήζεηο θαη πνκπψδεηο θξάζεηο, θπξίσο φκσο κε κηα γεξή δφζε κίζνπο γηα θάπνηνλ απφηνκν ηειψλε, πνιιή κλεζηθαθία γηα θάπνηνλ 85Deschamps,

G. κεηαθξ.Γανχηε. (1992). Ζ Διιάδα ζήκεξα: νδνηπνξηθφ 1890, ν θφζκνο ηνπ Υαξηιάνπ Σξηθνχπε, ζ.208, Αζήλα: Σξνραιία.

86

(φ.π., ζ.41)

87

χπνπιν μελνδφρν, θαθνκαζθαξεκέλε εθδηθεηηθφηεηα γηα ηνπο πνλεξνχο ακαμάδεο, ζηνπο νπνίνπο είλαη θαλείοαλαγθαζκέλνο λα θαηαθχγεη, αλ ζέιεη λα γεπκαηίζεη ζην ηεξφ δάζνο ηνπ Κνισλνχ ή λα δεηπλήζεη ζηα κάξκαξα ηεο Διεπζίλαο.» Απφ ηελ αξρή ν ηνπξηζκφο αλαπηχζζεη έλα πξφζσπν δηθφ ηνπ ζχκθσλα κε ηηο αλζξψπηλεο αλάγθεο, ζπλήζεηεο θαη ηδηνηξνπίεο ην νπνίν είλαη φκνην κε απηφ ηνπ 21νπ αηψλα κε ηε δηαθνξά φκσο πσο ν επηζθέπηεο αθφκα είλαη εμαξηεκέλνο απφ θαζνδεγεηέο ζηε βίσζε απηήο ηεο πξσηφγλσξεο εκπεηξίαο πνπ ηνπ πξνζθέξεη θνηλσληθή θαηαμίσζε θη έλα αίζζεκα θνζκνπνιηηηζκνχ. Ο Giddens αλαθέξεη πσο γηα λα μεθχγεη ν ηνπξηζκφο απφ ηα ηνπηθά πιαίζηα δξάζεο ρξεηάδεηαη λα νξγαλσζεί πεξηζζφηεξν θαη λα δηεπξπλζεί πεξηζζφηεξν ζε ζέκαηα ρψξνπ θαη ρξφλνπ[dissembeding]. Δίλαη απαξαίηεην ν ηνπξίζηαο λα έρεη εκπηζηνζχλε ζηα ζεζκηθά φξγαλα , λα έρεη καδί ηνπ εκπεηξνγλψκνλεο σο πξνο ηηο κεηαθνξέο θαη ηα αμηνζέαηα ψζηε λα αηζζάλεηαη αζθαιήο, θαη ζεσξεί ηνλ ThomasCook πξσηνπφξν .87 ΢ηα ηέιε ηνπ 19νπ αηψλα ππάξρεη ξαγδαία αλάπηπμε κλεκεηαθψλ μελνδνρείσλ ζηα θέληξα ησλ πφιεσλ [ Mennell 1985]. Αξγφηεξα θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Μεζνπνιέκνπ νη δηαθνπέο απνθηνχλ αθφκε κεγαιχηεξε καδηθφηεηα θαη ρσξνπνηνχληαη ζε απέξαληεο εγθαηαζηάζεηο γηα θαηαζθήλσζε [ Ward and Hardy 1986] ελψ θαηά ηελ κεηαπνιεκηθή πεξίνδν ε ξαγδαία αλάπηπμε ηαμηδησηηθψλ παθέησλ ή απνθιεηζηηθψλ δηαθνπψλ, έθαλε ην ηαμίδη πξνο κία μέλε ρψξα δηαζέζηκν ζηε καδηθή αγνξά ηεο Βφξεηαο Δπξψπεο[ Urry,1990]. Ο καδηθφο ηνπξηζκφο είλαη κνληεξληζηηθφο θαζψο νη άλζξσπνη κεηαρεηξίδνληαη κε ηνλ ίδην ηξφπν, ζαλ λα έρνπλ ηηο ίδηεο ζπλήζεηεο θαη ηα ίδηα ραξαθηεξηζηηθά.88 Πέξα φκσο απφ ηελ παξαγθψληζε ησλ πξνζσπηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ θάζε ηνπξίζηα ν νηθνλνκνιφγνο Michan αλαθέξεη ην 1969 πσο ν καδηθφο ηνπξηζκφο θαηαζηξέθεη ηα επηζθέςηκα κέξε. Γεληθψο εκθαλίδνληαη δχν αληίπαια ζηξαηφπεδα πνπ νη κελ ππνζηεξίδνπλ ηηο ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο [βηνκεραλίεο θπθινθνξίαο, βνεζεηηθέο ππεξεζίεο, θπβεξλήζεηο πνπ απμάλνπλ ηα απνζέκαηά ηνπο ζε μέλα λνκίζκαηα] θαη νη δε πνπππνζηεξίδνπλ ηε δηαηήξεζε ηνπ θπζηθνχ θάιινπο.

87Urry, 88

J. (1995). Consuming places, ζ.143, London: Routledge.

(φ.π., ζ.101)

88

Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη πσο ζηα πεξηζζφηεξα κέξε δελ δηαηεξνχληαη ηα φξηα ηνπ αξηζκνχ ησλ επηζθεπηψλ πνπ κπνξεί λα δερζεί έλα κέξνο θαη ηφηε ππάξρνπλ ππεξπιήξεηο παξαιίεο, ερνξχπαλζε θαη θαηαζηξνθή ηνπ ηνπίνπ. ΢πγθεθξηκέλα ζηα λεζηά Barbados ιφγσ ησλ ιπκάησλ ησλ μελνδνρείσλ, ηα θπηά θαη ηα ςάξηα αθαηξνχληαη απφ ηα θνξάιιηα κε απνηέιεζκα ηα θνξάιιηα λα πεζαίλνπλ.89 Βέβαηα ε θηλεηηθφηεηα πξέπεη λα είλαη θνηλσληθά νξγαλσκέλε. Οη άλζξσπνη ζέινπλ λα ελαηελίδνπλ πνιιά δηαθνξεηηθά κέξε ηα νπνία κπνξεί λα ζπγθξίλνληαη θαη λα αληηηίζεληαη κε άιια. Γη απηφ πνιππιεζείο ρσξηθνί κχζνη αλαπηχζζνληαη ψζηε λα νξγαλψζνπλ ηε γλψζε ησλ αλζξψπσλ γηα ηνπο εαπηνχο ηνπο θαη γηα ηελ θνηλσλία. Οπφηε ε θηλεηηθφηεηα έρεη επζχλε γηα ην πψο νη άλζξσπνη εκθαλίδνληαη λα βηψλνπλ ην ζχγρξνλν θφζκν . Δίλαη ππεχζπλε γηα ην πψο αληηιακβαλφκαζηε ηελ ππνθεηκεληθφηεηα , ηελ θνηλσληθφηεηα θαη ηελ αηζζεηηθή εθηίκεζε ηεο θχζεο, ηνπ αζηηθνχ ηνπίνπ θαη άιισλ θνηλσληψλ. Ο McCannell [1989] αλαθέξεη πσο πνιιά απφ ηα αληηθείκελα ηνπ ηνπξηζηηθνχ βιέκκαηνο είλαη ιεηηνπξγηθά ηζνδχλακα κε ηα αληηθείκελα ζξεζθεπηηθνχ πξνζθπλήκαηνο ζηελ παξαδνζηαθή θνηλσλία.

89Urry,

89

J. (1995). Consuming places, ζ.133, London: Routledge.

90

4Ο ΣΟΤΡΙ΢ΣΑ΢ ΚΑΣΑ ΣΖ ΜΔΣΑΝΔΧΣΔΡΙΚΟΣΖΣΑΚΤΡΙΑΡΥΙΑ ΣΖ΢ ΔΙΚΟΝΑ΢ - αλεμάξηεηνο ηνπξίζηαο; Ν ΝΟΝΠ 'ΚΔΡΑΛΔΥΡΔΟΗΘΝΡΖΡΑ'

Ο φξνο κεηαλεσηεξηθφηεηα ρξεζηκνπνηείηαη σο δεισηηθφο ηεο πεξηφδνπ κεηά ηε λεσηεξηθφηεηα, πνπ αληηδηαζηέιιεηαη πξνο εθείλε. Υξνλνινγηθά θάλεη έληνλε ηελ παξνπζία ηεο ιίγν κεηά ηα κέζα ηνπ 20νπ αηψλα[Harvey, 2007 Κνπζηνπξάθεο & Αζεκάθε, 2009] Ζ κεηαλεσηεξηθφηεηα ζπλδέεηαη κε ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο, κε ηελ παγθνζκηνπνίεζε ηεο θνπιηνχξαο θαη κε ηνπο επέιηθηνπο ηξφπνπο ζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ. Ωο πξνο ηα ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο, βξίζθεηαη ζε απφιπηε ζρέζε κε ηελ εθξεθηηθή αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο θαη ηδηαίηεξα κε ηηο δπλαηφηεηεο παξαγσγήο θαη δηάδνζεο ηεο πιεξνθνξίαο[θνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο], πέξα απφ θάζε πεξηνξηζκφ εζληθψλ ζπλφξσλ θαη ρξνληθψλ δηακεζνιαβήζεσλ[Κνπζηνπξάθεο & Αζεκάθε, 2009]. ην γεγνλφο απηφ έρεη σο ζπλέπεηα θαη ηελ εκθάληζε λέσλ ηξφπσλ κε ηνπο νπνίνπο βηψλνπκε ηνλ ρψξν θαη ην ρξφλν[Harvey, 2007, ζει 17]. Αθφκε ε ηερλνινγηθή επαλάζηαζε σο έλα θπξίαξρν θαη ζεκειηψδεο ζηνηρείν ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο κεηαηξέπεη ηελ «θχζε ηεο γλψζεο», ε νπνία δελ ζα είλαη δπλαηφλ λα επηδήζεη σο έρεη αλ δελ κεηαζρεκαηηζζεί. ΟΛπνηάξ[1979] ζπλδέεη απηφ ην κεηαζρεκαηηζκφ κε ηε κεηακφξθσζε ησλ επηζηεκνληθψλ πξαθηηθψλ. Αθνινπζψληαο απηή ηελ νπηηθή ν Baudrillard [1994] θαη επηρεηξψληαο κηα γεληθφηεξε εξκελεία ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο θαη ησλ πνιππξηζκαηηθψλ κεηαζρεκαηηζκψλ πνπ επέθεξε θαη επηθέξεη ζην ζχγρξνλν θφζκν, ζρνιηάδεη φηη φηη ε ππεξθαηαλάισζε ηεο πιεξνθνξίαο παξάγεη κηα θαηάζηαζε «ππεξπξαγκαηηθή»[hyperreality]. Πξφθεηηαη γηα έλαλ θφζκν «ππεξβαηηθψλ ζεκείσλ», φπνπ ε πξαγκαηηθφηεηα αληηθαζίζηαηαη θαη , ζπγρξφλσο, ε αληηθεηκεληθφηεηα, ε ηεξαξρία θαη ε χπαξμε ζεκειησδψλ αξρψλ θαη αμηψλ παχνπλ λα ππάξρνπλ[Newman&Jonson ,1999, ζει 81].Δπίζεο, είλαη εκθαλήο ε ζχλδεζε ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο κε ηελ θαηάζηαζε δηάβξσζεο ησλ εζληθψλ, πνιηηηζκηθψλ θαη γισζζηθψλ ηαπηνηήησλ ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο[Harvey, 2007, ζει 69-100]. Δπηπιένλ ε ζέαζε θαη ε πξνζέγγηζε ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο κνηάδεη λα επλνεί ηελ εηεξνγέλεηα, ηε 91

δηαθνξά, ηελ απξνζδηνξηζηία θαη ηνλ θαηαθεξκαηηζκφ. Αληίζεηα πξνο ηελ θνηλσληθή ηάμε ησλ πξαγκάησλ θαη ηελ ηππνπνίεζε ηεο γλψζεο, πνπ απνηεινχλ βαζηθέο αξρέο ηεο λεσηεξηθφηεηαο, ε κεηαλεσηεξηθφηεηα θαίλεηαη « λα ηέξπεηαη απφ ηελ απνζπαζκαηηθφηεηα, ην εθήκεξν θαη ηελ αζπλέρεηα, πξνηηκψληαο ηε δηαθνξά απφ ηελ νκνηνκνξθία»[Thomson, 2003, ζει 335].90

ΑΛΡΑΛΑΘΙΑΠΡΗΘΝΡΖΡΑΑΗΠΘΖΡΗΘΖ ΑΛΡΑΛΑΘΙΑΠΡΗΘΝΡΖΡΑ

Ωο αληαλαθιαζηηθφηεηα νξίδεηαη ε αμηνιφγεζε απφ ηνλ άλζξσπν ηεο ζέζεο ηνπ κέζα ζηνλ θφζκν[ γεσγξαθηθά, ηζηνξηθά, θνηλσληθά]. Απηφ πξνέξρεηαη απφ ηνλ ζεκεξηλφ εθζπγρξνληζκφ ησλ θνηλσληψλ πνπ πξνσζεί ηε γλψζε ησλ θνηλσληθψλ ζπλζεθψλ χπαξμεο[«απηφβνπινο εθζπγρξνληζκφο»]91 Ωο αηζζεηηθή αληαλαθιαζηηθφηεηα νξίδεηαη ν πνιιαπιαζηαζκφο ησλ εηθφλσλ θαη ησλ ζπκβφισλ πνπ αληηθαηνπηξίδνπλ ηελ πην έληνλε δηάθξηζε ησλ θνηλσληψλ θαη νδεγνχλ ζε αλάπηπμε ηεο θηλεηηθφηεηαο εληφο θαη εθηφο εζλψλ. Απηή ε «αηζζεηηθή θνζκνπνιηηηζκνχ» δελ νδεγεί απαξαίηεηα ζε γλσζηηθή θαη θαλνληζηηθή «ρεηξαθέηεζε» . Μάιηζηα πξνυπνζέηεη εθηελή πξφηππα θηλεηηθφηεηαο ,ζηάζε αλνίγκαηνο πξνο ηνπο άιινπο, πξνζπκία γηα αλάιεςε θηλδχλσλ, ηθαλφηεηα ζθέςεο θαη αηζζεηηθήο θξίζεο γηα δηαθνξεηηθνχο ηφπνπο θαη θνηλσλίεο. Ζ θνηλσληθή νξγάλσζε ζήκεξα ησλ ηαμηδηψλ θαη ηνπ ηνπξηζκνχ έρεη δηεπθνιχλεη έλαλ ηέηνην δνκεκέλν θνζκνπνιηηηζκφ!92 OBauman [1987] αλαθέξεη πσο θαηά ηε κεηαλεσηεξηθφηεηα έρνπκε ηέινο ηεο βεβαηφηεηαο πνπ ππήξρε ζηε λεσηεξηθφηεηα θαη ηνλ καδηθφ ηνπξηζκφ, θαζψο έλαο απεξηφξηζηνο αξηζκφο κνληέισλ δηαθνπψλ πθίζηαηαη πιένλ. Τπάξρεη ζηξνθή καθξηά απφ ηνλ δηδαθηηθφ λνκνζέηε πνπ δίλεη εληνιή ζηνπο επηζθέπηεο γηα ην πνχ λα θνηηάμνπλ[ φπσο ζε νδεγνχο Baedeker, 90Άλλε

΢εκάθε, Γ. Κ. (2011, Καινθαίξη). Οη έλλνηεο ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο θαη ε ζρέζε ηνπο κε ηε γλψζε:Μηα θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε.ΣνΒήκαησλθνηλσληθψλεπηζηεκψλ, ΗΔ (60).

91Urry, J. (1995). Consuming places, ζ.145, London: Routledge.

92Urry, J. (1995). Consuming places, ζ.145, London: Routledge.

92

Michelin θαη Bleu][βι. Barthes 1972] θαη ελζαξξχλεηαη ε ελαηέληζε πνιιψλ αληηθεηκέλσλ ,πνιηηηζκψλ θαη ζπζηεκάησλ λνήκαηνο. Ο ξφινο ησλ εκπεηξνγλσκφλσλ λα εξκελεχνπλ γηα ηνλ επηζθέπηε ηα δηάθνξα αμηνζέαηα θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ζε πνιηηηζηηθά πεξηνδηθά θαη ηζηνζειίδεο είλαη ζεκαληηθφο φζν πνηέ άιινηε. Οη επαγγεικαηίεο ηνπ ηνπξηζκνχ απφ ηε κεξηά ηνπο αλεζπρνχλ γηα ηελ εξκελεία θαη φρη ηφζν γηα ηελ αμηνιφγεζε.93Σελ πεξίνδν ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο νη άλζξσπνη αξλνχληαη λα δερζνχλ πσο ηνπο κεηαρεηξίδνληαη ζαλ κε δηαθνξνπνηεκέλε κάδα. Έηζη έρεη απμεζεί ε αλαδήηεζε πνιιψλ δηαθνξεηηθψλ θαηεγνξηψλ lifestyle απφ ηελ δηαθεκηζηηθή βηνκεραλία.94Ζ ηνπξηζηηθή δηαδηθηπαθή πιαηθφξκα tripadvisor, γηα παξάδεηγκα, έρεη εληάμεη ζην πξνθίι ηνπ θάζε ρξήζηε ηελ επηινγή ''ηαμηδησηηθφ ζηπι'' , φπνπ ν ρξήζηεο επηζεκαίλεη ζηφρνπο θαη επηζπκίεο ηνπ πνπ αληηπξνζσπεχνληαη απφ κηα αξθεηά πεξηεθηηθή θαηεγνξηνπνίεζε.

4.1 TRIPADVISOR- ΦΖΦΙΑΚΟΙ ΣΑΞΙΓΙΧΣΙΚΟΙ ΟΓΖΓΟΙ Totripadvisor είλαη κηα ακεξηθαληθή ηαμηδησηηθή δηαδηθηπαθή εηαηξεία πνπ παξέρεη θξηηηθέο ηνπξηζηηθνχ πεξηερνκέλνπ θαη παξάιιεια εκπεξηέρεη δηαδξαζηηθά ηαμηδησηηθά forum . Ηδξχζεθε ην 2000 θαη ζήκεξα απνηειεί ην κεγαιχηεξν ηαμηδησηηθφ site ζην θφζκν, κε πεξηζζφηεξα απφ 60 εθαηνκκχξηα κέιε θαη πάλσ απφ 170 εθαηνκκχξηα ζρφιηα θαη γλψκεο γηα μελνδνρεία, εζηηαηφξηα, αμηνζέαηα θαη άιιεο επηρεηξήζεηο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηαμίδηα. Αλ θαη ζηελ αξρή μεθίλεζε σο κηα ηππηθή ηζηνζειίδα πνπ παξέζεηε ελεκεξσηηθά ζρφιηα εκπεηξνγλσκφλσλ γηα δηάθνξνπο πξννξηζκνχο, φηαλ ηνπνζεηήζεθε δνθηκαζηηθά ε επηινγή ''επηζθέπηεο πξνζζέζηε ηε δηθή ζαο θξηηηθή'' ηφηε ε θίλεζε απηή ην απνγείσζε. Ήηαλ απφ ηηο πξψηεο ηζηνζειίδεο πνπ απνθηνχζε ην πεξηερφκελφ ηεο απφ ηε δξάζε ησλ ρξεζηψλ. ΢ήκεξα ην tripadvisorδηαρεηξίδεηαη 25 ηαμηδησηηθέο κάξθεο νη νπνίεο ζρεηίδνληαη κε μελνδνρεία , 93Urry, 94

J. (1995). Consuming places, ζ.147, London: Routledge. (φ.π.,ζ. 102)

93

30. πεγή www.tripadvisor.com, πξφζβαζε 20/2/16

αεξνπνξηθέο εηαηξείεο θαη ινηπά. Οπνηνζδήπνηε δειαδή, κπνξεί λα νξγαλψζεη κφλνο ηνπ ην ηαμίδη ηνπ, αθνχ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα επηιέμεη θαη λα θιείζεη κέζα απφ κηα κεγάιε ιίζηα κε νηθνλνκηθέο δηαθπκάλζεηο, μελνδνρεία, πηήζεηο, ελνηθηαδφκελα δηακεξίζκαηα θαη εζηηαηφξηα. Παξάιιεια ην siteαπνηειεί έλα είδνο ηαμηδησηηθήο αηδέληαο θαζψο δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζην ρξήζηε λα δεκηνπξγήζεη ην πξνζσπηθφ ηνπ ηαμηδησηηθφ ράξηε κε ηα κέξε πνπ έρεη επηζθεθηεί παγθνζκίσο ή πνπ επηζπκεί ή πξφθεηηαη λα επηζθεθηεί ελψ κπνξεί λα επηθνηλσλήζεη πξνζσπηθά κέζσ κελπκάησλ κε ηδηνθηήηεο δσκαηίσλ θαη ινηπά. Δπίζεο, παξέρεη ηε δπλαηφηεηα ζην ρξήζηε λα αμηνινγεί ηνπο δηάθνξνπο πξννξηζκνχο κέζα απφ βαζκνινγίεο θαη ζρνιηαζκνχο νη νπνίνη γίλνληαη απηφκαηα νξαηνί ζε φινπο ηνπο ρξήζηεο. Σν tripadvisor πξνθαιεί ζην ρξήζηε ην αίζζεκα ηεο αλεμαξηεζίαο, θαζψο ν ίδηνο κπνξεί λα ζπκκεηέρεη ζηελ δηακφξθσζε ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο κέζα απφ ζρφιηα θαη θσηνγξαθίεο πνπ αλεβάδεη, ειέγρνληαο θαηά θάπνην ηξφπν ηηο ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο. Ζ αμηνιφγεζε φκσο απφ ην ρξήζηε, πθίζηαηαη κεηά ηελ επίζθεςε ζην ζεκείν ελδηαθέξνληνο θαη αθνχ ε ηαμηδησηηθή πιαηθφξκα έρεη επελεξγήζεη θαηαιπηηθά ζηελ δηάξζξσζε ηνπ ηαμηδησηηθνχ πξνγξάκκαηνο ηνπ ρξήζηε. Δίλαη γεγνλφο πσο ππάξρνπλ πάγηα αμηνζέαηα ζε θάζε πξννξηζκφ ηα νπνία φινη ζέινπλ λα επηζθεθζνχλ έζησ θαη γηα κία θνξά ζηε δσή ηνπο95 ζηα πιαίζηα ηνπ πξνζθπλεκαηηθνχ λνήκαηνο ηνπ ηαμηδηνχ ˙ φπσο επηζεκαίλεη ν Hirsch ην πξψην βιέκκα είλαη απηφ πνπ κεηξάεη αθνχ νη ζχγρξνλνη ηνπξίζηεο είλαη ζπιιέθηεο βιεκκάησλ. Γη' απηφ αθξηβψο επεηδή είλαη πεξηνξηζκέλνο ν αξηζκφο ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ κπνξνχλ λα ελαηεληζηνχλ απφ ηνλ ηνπξίζηα, πξνσζείηαη ζπλερψο ε ηαθηηθή αχμεζεο ησλ αληηθεηκέλσλ ηνπξηζηηθνχ βιέκκαηνο.96Σν tripadvisorέρεη πξνλνήζεη σο πξνο απηή ηε δηεξεχλεζε, παξέρνληαο ηε δπλαηφηεηα ζε 'ηθαλνχο' ρξήζηεο λα δεκηνπξγνχλ ηαμηδησηηθνχο νδεγνχο, γηα παξάδεηγκαπψο λα

95βηβιίαθαηάξζξακεηίηιν101

placesyoumustvisitbeforeyoudieδηαησλίδνπλαπηήηελεπηζπκία.

96Απηφ απνδεηθλχεηαη απφ έξεπλα πνπ δηεμήρζε ην 1983 απφ ην γξαθείν ππνπξγηθνχ ζπκβνπιίνπ ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην θαη παξαηεξήζεθε φηη ηα κηζά ηνπξηζηηθά αμηνζέαηα ιεηηνχξγεζαλ σο ηέηνηα, κφλν απφ 15 ρξφληα πξηλ.

94

πεξάζεηε ηξεηο κέξεο ζην HongKong, ή ηη κπνξεί λα θάλεη κία θνπέια κφλε ηεο ζην Παξίζη γηα δχν εκέξεο, πξνβάιινληαο ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο ζην πξνθίι ηνπο κε ηελ επηινγή ηαμηδησηηθφ ζηπι[επηινγή πνπ αλαθέξζεθε παξαπάλσ], γηα ηελ ελεκέξσζε ησλ ελδηαθεξφκελσλ ρξεζηψλ. Τθίζηαηαη δειαδή κηα κνξθή ακθίδξνκεο αμηνιφγεζεο- ν ηνπξίζηαο αμηνινγεί ηα αμηνζέαηα, θαη ε πιαηθφξκα ηνπο ηνπξίζηεο, σο πξνο ηνλ βαζκφ ζπκκεηνρήο ηνπο θαη ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα θσηνγξαθίδνπλ, εκπεξηέρνληαο θαηεγνξηνπνηήζεηο φπσο αξράξηνο θσηνγξάθνο, έκπεηξνο θσηνγξάθνο θιπ. Δίλαη γεγνλφο πσο νη θσηνγξαθίεο ησλ ηνπξηζηψλ ζην tripadvisorίζσο πνηθίινπλ σο πξνο ηνλ ηξφπν ιήςεο ελφο αμηνζέαηνπ[zoom, γσλία],φρη φκσο θαη σο πξνο ηελ ζεκαηηθή αθνχ ππάξρνπλ 46000[www.tripadvisor.com, πξφζβαζε 25.2.2016] θσηνγξαθίεο πνπ απεηθνλίδνπλ ηνλ Παξζελψλα, ην Δξέρζεην θαη άιια αλαγλσξηζκέλα ρηιηνθσηνγξαθεκέλα νξφζεκα , κε θάπνηεο εμαηξέζεηο. Μάιηζηα είλαη αθαηφξζσην λα εηδσζεί έλαο ηφζν κεγάινο αξηζκφο θσηνγξαθηψλ, παξνηξχλνληαο ηνλ ρξήζηε λα δηακείλεη ζηε βαζηθή ζειίδα κε ηηο 'ζπληαγνγξαθεκέλεο' αμηφινγεο δξαζηεξηφηεηεο. Φαίλεηαη πσο ε ιίζηα απηή είλαη δχζθνιν λα κεηαιιαρζεί, απνηειψληαο βαζηθφ εξγαιείν πξνζαλαηνιηζκνχ, ηνπιάρηζηνλ γηα ηνπο κε έκπεηξνπο ηαμηδηψηεο.

95

4.1.1 Ζ εηθόλα ηεο Αζήλαο ζην tripadvisor

96

97

Αλ θαη νη επαγγεικαηηθέο εηθφλεο είλαη θαζνξηζηηθέο ζην πξνζαλαηνιηζκφ ησλ 'βιεκκάησλ' θαη νη θσηνγξαθηθέο κεραλέο θαη πνιιά ηνπξηζηηθά ζρήκαηα αθνινπζνχλ κηα δηαδηθαζία εξκελείαο, είλαη αξθεηά απιντθφ λα ζπιιεθζεί απηή ε πξαθηηθή σο κνλνκεξήο, πξν-ζρεδηαζκέλε ξνή εηθφλσλ απφ ηνπξηζηηθνχο θαη ελεκεξσηηθνχο νξγαληζκνχο πξνο ηνπο ηνπξίζηεο , νη νπνίνη ζηε ζπλέρεηα απιά ηηο αλαπαξάγνπλ. Οη θσηνγξαθίεο ησλ ηνπξηζηψλ κπνξνχλ λα παξαβηάζνπλ ηα ππάξρνληα κέξε- κχζνπο θαη λα ζπκβάιινπλ ζηε δεκηνπξγία λέσλ θαζψο δηαθεκηζηηθέο θσηνγξαθίεο 'αληαλαθινχλ' θπξίσο ηηο θσηνγξαθίεο ησλ ηνπξηζηψλ.[Garrod,2009;Scarles,2009;Haldrup&Larsen,2010]. Όπσο αλαθέξεη ε OliviaJenkins[2003, ζ.308] νη θσηνγξαθίεο ησλ ηνπξηζηψλ, είλαη κηα ζηηγκή απνθάιπςεο γηα ηελ παγθφζκηα δχλακε ηεο νπηηθήο,, θαη ζπρλά εκπιέθνληαη, ελ αγλνία ησλ θσηνγξάθσλ ηνπο, ζηε δεκηνπξγία ηεο εηθφλαο ηνπ θφζκνπ. Γηεπζπληέο κάξθεηηλγθ ρξεζηκνπνηνχλ έξεπλεο αγνξάο γηα ηηο ζπλερφκελα κεηαβαιιφκελεο πξνηηκήζεηο ησλ ηνπξηζηψλ, ψζηε λα έρνπλ γλψζε ησλ κεξψλ πνπ πξαγκαηηθά επηζπκνχλ λα ελαηελίδνπλ θαη λα βηψλνπλ νη ηνπξίζηεο. Με απηφ ην ηξφπν θαζνξίδνπλ ηα κέξε κχζνπο πνπ ζα πξνβάιινπλ ζηε ζπλέρεηα.[Scarles,2004:49]97Totripadvisor, φπσο πξναλαθέξζεθε, ρξεζηκνπνηεί θσηνγξαθίεο 'ηθαλψλ' ρξεζηψλ γηα ηελ απεηθφληζε αμηνζέαησλ. Σν Flicker, ζε αληηδηαζηνιή, μεθίλεζε σο forumαληαιιαγήο θσηνγξαθηψλ θαη ζήκεξαπεξηέρεη 694.294 θσηνγξαθίεο απφ ηνλ Πχξγν ηνπ Eiffel, 333.592 απφ ην TajMahal, 3.461.813 απφ ην LasVegas, 909.308 απφ ην LakeDistrictθαη 82.554 απφ ην BilbaoGuggenheim[www.Flickr.com, πξφζβαζε 19.2.16], νη νπνίεο απνθιίλνπλ, φκσο, απφ ηηο θαζηεξσκέλεο ιήςεηο. Σα αμηνζέαηα θσηνγξαθίδνληαη κε κηα πην εξεπλεηηθή, θαιιηηερληθή καηηά, θαη νη πφιεηο δείρλνπλ ηνλ πην θαζεκεξηλφ ηνπο εαπηφ.Οη ιήςεηο δηαθαηέρνληαη απφ κηα πην πξνζσπηθή δηεξγαζία ελαηέληζεο ηνπ ρψξνπ, ίζσο γηαηί ε πιαηθφξκα δελ ιεηηνπξγεί σο ηαμηδησηηθφο νδεγφο, αιιά σο αξρείν πξνζσπηθψλ εηθφλσλ, πνπ έκκεζα φκσο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο έκπλεπζε γηα ηαμίδη.

97John

Urry & Jonas Larsen. (2011). The tourist gaze,ζ.187, London: Sage.

98

Όπσο αλαθέξεη ν Foucault, ε δχλακε είλαη θαηαλεκεκέλε, αθαλήο

θαη φρη ηδηνθηεζία κηαο νκάδαο[1976]. Ζ δχλακε είλαη παληνχ θαη αζθείηαη κέζα απφ δηαδηθηπαθέο ζρέζεηο - θαη απηφ ηζρχεη θαη γηα ηνλ ηνπξηζκφ. Νηφπηνη

4.1.2Δηθόλεο ηεο Αζήλαοζην flickr

99

θαη ηνπξίζηεο, δηεθδηθνχλ δχλακε, θσηνγξαθίδνληαο ελαληίνλ ησλ θαηεζηεκέλσλ εηθφλσλ ησλ ηνπξηζηηθψλ νξγαληζκψλ. Οη πξαθηηθέο ησληνπξηζηψλ δελ είλαη πνηέ πιήξσο θαζνξηζκέλεο αιιά δηαθαηέρνληαη απφ ην απξφβιεπην θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηα.98Απφ ηελ άιιε ν Παχινο Λέθαο αλαθέξεη πσο «νη επηβεβιεκέλεο εηθφλεο ζηέθνληαη εκπφδην ζηε δηάιπζε ηεο πφιεο ζε κπξηάδεο θνκκάηηα, ε νπνία επέξρεηαη φζν απμάλνληαη νη δπλαηφηεηεο πνπ φιν θαη πεξηζζφηεξν πξνζθέξνληαη ζηνπο θαηνίθνπο ηεο:...δπλαηφηεηα λα επηιέγνπλ λα θηλεζνχλ φπσο απηνί ζέινπλ ˙ λα ελεκεξσζνχλ φπσο απηνί πξνηηκνχλ ˙ λα έξρνληαη ζε επαθή κε πξφζσπα θαη πξάγκαηα πνπ απηνί επηιέγνπλ...δπλαηφηεηα λα δεκηνπξγνχλ ην δηθφ ηνπο κηθξνπεξηβάιινλ ˙ θαη έηζη ζηγά ζηγά, λα θηάλνπλ ζην ζεκείν λα αληηιακβάλνληαη ηελ πφιε ππφ ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ νη ίδηνη έρνπλ δηακνξθψζεη, λα εξκελεχνπλ θαη λα βηψλνπλ ην ηερλεηφ πεξηβάιινλ ζχκθσλα κε ηε δηθή ηνπο θνζκνζεψξεζε ˙ δειαδή λα νηθνδνκνχλ ηνπο δηθνχο ηνπο θφζκνπο ζηνλ θφζκν ηεο πφιεο.» 99

4.2 ENDOFTOURISM ΣΟΤΚΑΠΙΣΑΛΙ΢ΜΟΤ

-

Ο

ΣΟΤΡΙ΢ΜΟ΢

΢ΣΑ

ΠΛΑΙ΢ΙΑ

Ο JohnUrry ζην βηβίν ηνπ 'Consumingplaces' πνπ δεκνζηεχζεθε ην 1995 κηιά γηα αιιεινζπζρέηηζε ηνπ θαπηηαιηζκνχ κε ηνλ ηνπξηζκφ θαη ηα ηαμίδηα. Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη πσο θαηά ηελ πξνθαπηηαιηζηηθή θνηλσλία ππήξρε κηα θπζηθή ζρέζε μεληζηή - επηζθέπηε , κηα ζρέζε αλνηρηήο θηινμελίαο ζηα πιαίζηα κηαο ηδενινγίαο γελλαηνδσξίαο. ΢ηελ Αγγιία ζπλέβαηλε απηφ θπξίσο απφ ηνλ 15ν έσο ηα ηέιε ηνπ 17νπ αηψλα. Αξγφηεξα απηή ε αξρή είλαη ιηγφηεξν νξαηή θαζψο αλαπηχζζεηαη έλαεθηεηακέλν ζχζηεκα παλδνρείσλ. Ζ θηινμελία ζπλδεφηαλ θπξίσο κε ην εκπφξην θαη φρη κε ην λνηθνθπξηφ. Έηζη δεκηνπξγήζεθε κηα νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δνκή ψζηε λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο δπλάκεηο ηεο αγνξάο κε απνηέιεζκα φιν απηφ λα νδεγήζεη ζε εκπνξεπκαηνπνίεζε ηεο 98John

Urry & Jonas Larsen. (2011). The tourist gaze,ζζ.187-188, London: Sage. ΑΡΥΗΣΔΚΣΟΝΗΚΖ ΚΑΗ ΚΑΣΟΗΚΖ΢Ζ απφ ηνλ Heideggerζηνλ Koolhaas, ζ.196, Αζήλα:Πιέζξνλ.

99Λέθαο.Π.(2008).

100

θηινμελίαο. Καηά ηε πεξίνδν ηνπ ειεχζεξνπ θαπηηαιηζκνχ αλαδχεηαη έλαπην εκπνξεπκαηνπνηεκέλν κνηίβν, φπνπ γηλφληνπζαλ κεκνλσκέλα ηαμίδηααπφ ηελ άξρνπζα ηάμε. ΢ηε ζπλέρεηα ν νξγαλσκέλνο καδηθφο ηνπξηζκφο εθηπιίζζεηαη ζηα πιαίζηα ηνπ νξγαλσκέλνπ θαπηηαιηζκνχ ελψ ζήκεξα φπσο αλαθέξεη πην ραξαθηεξηζηηθά ν ScottLash εθφζνλ ππάξρεη θπξηαξρία εηθφλσλ θαη ηα άηνκα είλαη πην αλεμάξηεηα σο πξνο ηελ νξγάλσζε ησλ ηαμηδηψλ ηνπο, ν ηνπξηζκφο πξνκελχεη άλαξρν θαπηηαιηζκφ. Αλ ν αλνξγάλσηνο θαπηηαιηζκφο έρεη ζρέζε κε ηελ επηθξάηεζε ηνπ πνιηηηζκνχ, ηεο παγθφζκηαο θαη ηνπηθήο θαηαλάισζεο, ηεο αλεζπρίαο γηα ην πεξηβάιινλ, ηφηε απηά είλαη θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζχγρξνλσλ ηαμηδηψλ. Ο απνδηνξγαλσκέλνο θαπηηαιηζκφο ηφηε νδεγεί ζην «ηέινο ηνπ ηνπξηζκνχ». 100«Οη άλζξσπνη είλαη ηνπξίζηεο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο είηε θηλνχληαη θπξηνιεθηηθά είηε απιά βηψλνπλ κηα πξνζνκνησκέλε θηλεηηθφηεηα κέζα απφ ηελ απίζηεπηε ξεπζηφηεηα ησλ πνιιαπιψλ ζεκείσλ θαη ησλ ειεθηξνληθψλ εηθφλσλ. Ζ αγνξά ησλ εηθφλσλ έρεη γίλεη εμαηξεηηθά δηαδεδνκέλε θαη ζεκαίλεη φηη ε αγνξά θαη ε θαηαλάισζε ησλ νπηηθψλ αθηλήησλ ζε θακία πεξίπησζε δελ πεξηνξίδεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο. ΢ρεδφλ φιεο νη πηπρέο ηεο θνηλσληθήο δσήο έρνπλ αηζζεηηθνπνηεζεί . Απηφ ζεκαίλεη φηη ε νπηηθή θαηαλάισζε κπνξεί λα ζπκβεί ζε πνιιά δηαθνξεηηθά πιαίζηα, πνιηηηζκνχο θαη νχησ θαζεμήο».101Οη Martins&Kadambariζην βηβιίν ηνπο MultinationalCityνξίδνπλ ηελ ζχγρξνλε πφιε σο κεραλή ηνπ ρξφλνπ πνπ ελψλεη ην παξειζφλ κε ην παξφλ θαη ην κέιινλ ,ελψλεη παιηέο αλακλήζεηο κε λέα νξάκαηα αιιά πνπ σζηφζν θαλείο δελ είλαη έηνηκνο λα ηελ επνλνκάζεη 'Γεληθή πφιε' αιιά νχηε λα αθνινπζήζεη έλα κεηάπαξαδνζηαθφ ζηπι. ΢ηα πιαίζηα ηεο πνιππνιηηηζκηθήο πφιεοo άλζξσπνο ηαμηδεχεη αλάκεζα ζε πφιεηο, πνιηηηζκνχο θαη ηζηνξηθέο επνρέο. Δίλαη θη απηή, φπσο νη λένη νξγαληζκνί πνπ ηελ ππνζηεξίδνπλ, νξγαλσκέλε ζαλ δίθηπν δηαζπλδέζεσλ παξά ζαλ αξρηηεθηνληθφ γελεαινγηθφ δέλδξν.102

Scott Lash.(1987).The End of Organized Capitalism, Cambridge: Polity Books,. Coauthored with John Urry.

101 Urry, J. (1995). Consuming places,ζ.148,London: Routledge.

100

102Martin,

R., & Kadambari, B. (2007). Multinational City: architectural itineraries.

Barcelona: Actar D.

101

ΑΞΝ-ΓΗΑΦΝΟΝΞΝΗΖΠΖ[DE-DIFFERENTIATION]

Καηά ηνλ κνληεξληζκφ ππήξρε πςειή «δηαθνξνπνίεζε» σο πξνο ηελ αλάπηπμε πνιιψλ δηαθνξεηηθψλ ζεζκηθψλ, θαλνληζηηθψλ θαη αηζζεηηθψλ ζθαηξψλ, φπνπ ε θαζεκία είρε ηηο δηθέο ηεο ζπκβάζεηο θαη ηξφπνπο αμηνιφγεζεο, θαη πνιιαπινχο δηαρσξηζκνχο κεηαμχ πςεινχ θαη ρακεινχ πνιηηηζκνχ, ηεο επηζηήκεο θαη ηεο δσήο, ηεο ηέρλεο θαη ηεο επραξίζηεζεο θαη νχησ θαζεμήο. [Urry 1990: 83-5]. Ο κεηακνληεξληζκφο ζρεηίδεηαη κε ηελ «απνδηαθνξνπνίεζε». Πιένλ δελ ππάξρεη δηαρσξηζκφο αλάκεζα ζε απηέο ηηο ζθαίξεο θαη ζηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηηο δηέπνπλ. Ζ θαηάξξεπζε απηή νθείιεηαη ζηελ επίδξαζε ησλ κέζσλ καδηθήο ελεκέξσζεοθαη ζηελ αηζζεηηθνπνίεζε ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. Τπάξρεη κηα κεηαηφπηζε απφ ηελ ελαηέληζε ηεο θαηαλάισζεο είηε απφ ηελ «πςειή θνπιηνχξα», ζην «HighStreet».Μεξηθέο απφ ηηο δηαθνξέο κεηαμχ ηνπ πνιηηηζηηθνχ αγαζνχ θαη ηνπ θνηλνχ έρνπλ δηαιπζεί. Καη, ηέινο, ν κεηακνληεξληζκφο πξνβιεκαηίδεηαη γηα ηε ζρέζε κεηαμχ αλαπαξαζηάζεσλ θαη πξαγκαηηθφηεηαο, δεδνκέλνπ φηη απηφ πνπ φιν θαη πεξηζζφηεξν θαηαλαιψλνπκε είλαη ζχκβνια ή εηθφλεο: έηζη δελ ππάξρεη απιά κία «πξαγκαηηθφηεηα», μερσξηζηή απφ ηέηνηνπ είδνπο κνληέια αλαπαξάζηαζεο. Απηφ πνπ θαηαλαιψλεηαη ζηνλ ηνπξηζκφ είλαη νπηηθά ζεκεία θαη κεξηθέο θνξέο νκνηψκαηα. : θαη απηά θαηαλαιψλνληαη θαη φηαλ ππνηίζεηαη φηη δελ ελεξγνχκε σο ηνπξίζηεο.

4.3 ΤΠΔΡΠΡΑΓΜΑΣΙΚΟΣΖΣΑ[HYPER-REALITY] Απέλαληη ζειίδα: 34. WestEdmontMall, Canadaαπνκφλσζεησλαηζζήζεσλ.

Ο Eco[1986] νξίδεη ηα ζεκαηηθά πάξθα σο ηαμίδηα ζηελ ππεξπξαγκαηηθφηεηα. Απηά ηα αλαπάληερα πξαγκαηηθά θαη απζεληηθά πεξηβάιινληα απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά δείγκαηα νπηηθήο θαηαλάισζεο.Οη επηθάλεηεο απηψλ ησλ κεξψλ θαίλνληαη πην «αιεζηλέο» θαη απφ ην πξσηφηππν. «Ζ Disneyland καο ιέεη φηη ε ηερλνινγίακπνξεί λα καο

102

103

δψζεη πεξηζζφηεξε πξαγκαηηθφηεηα απ' φηη ε θχζε 103 κπνξεί»[1986:44]. Αλ νη ςεθηαθέο ηνπξηζηηθέο εηθφλεο δεκηνπξγνχλ δηαλνεηηθά ηαμίδηα ρσξίο ζσκαηηθή ελεξγνπνίεζε ,ζεκαηηθά πάξθα φπσο γηα παξάδεηγκα ην εκπνξηθφ θέληξν WestEdmontonζηνλ Καλαδά, παξέρνπλ ηελ ςεπδαίζζεζε έληαμεο ζε έλα πξαγκαηηθφ εμσηηθφ πεξηβάιινλ φπνπ φιεο νη αηζζήζεηο ελεξγνπνηνχληαηθαη απνκνλψλνληαη.Ο επηζθέπηεο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα θάλεη surfζε έλα αηειείσην, ζπλερφκελν θχκα ή λα πξνζπαζήζεη λα δηαθχγεη απφ έλαλ θξπζηάιιηλν ιαβχξηλζν.[www.wem.ca,πξφζβαζε,15.2.2016]. Ή φπσο αλαθεξφηαλ ζε έλα παιαηφηεξν δηαθεκηζηηθφ πιηθφ ηνπ εκπνξηθνχ: Φαληαζηείηε λα επηζθεθζείηε ηελ Disneyland, ην Malibu Beach, ην Bourbon Street, ην δσνινγηθφ θήπν ηνπ ΢αλ Νηηέγθν θαη ην Rodeo Drive ζην Μπέβεξιη Υηιο... ζε έλα ΢αββαηνθχξηαθν θαη θάησ απφ κία ζηέγε .... Αλαγλσξηζκέλν σο ην κεγαιχηεξν εκπνξηθφ ζπγθξφηεκα ζηνλ θφζκν ζην είδνο ηνπ, ην Mall θαιχπηεη 110 ζηξέκκαηα θαη δηαζέηεη 628 θαηαζηήκαηα, 110 εζηηαηφξηα, 19 ζέαηξα ... πέληε ζηξεκκάησλ πάξθν λεξνχ κε έλα γπάιηλν ζφιν πνπ είλαη πάλσ απφ 19 νξφθνπο .... Οινθιεξψλεηαη ε δεκηνπξγία ηεο εζσηεξηθήο ιίκλεο, κε ηέζζεξα ππνβξχρηα ... ην Fantasyland Hotel έρεη δψζεη ζηα δσκάηηά ηνπ κηα πνηθηιία ζεκάησλ: έλαο φξνθνο δηαζέηεη θιαζηθά ξσκατθά δσκάηηα, έλαο άιινο «1001 Νχρηεο» αξαβηθά δσκάηηα, πνιπλεζηαθά δσκάηηα .... (Travel Alberta)104

Οη κεηα- ηνπξίζηεο, κάιηζηα, γλσξίδνπλ ηε κε απζεληηθφηεηα ησλ ηνπξηζηηθψλ αληηθεηκέλσλ θαη ηελ απνδέρνληαη˙ δεκηνπξγψληαο παξάιιεια έλα θχκα κεηά- θσηνγξαθηψλ νηνπνίεο δελ απνηεινχλ πηα «clocksforseeing»[Taylor,1994], δειαδή κέζα δηαηήξεζεο ζηηγκψλ ζην ρξφλν, αιιά παξνπζηάδνπλ, απιά, παξαζηάζεηο ηνπ ηψξα. Oρξφλνο δσήο ησλ θσηνγξαθηψλ ζην facebookθαη ζην Flickr ηείλεη λα κεηψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν κε ην Snapchatλα απνζεψλεη απηή ηε ινγηθή.

ToSnapchatέγηλε δεκνθηιέο[100.000.000 ελεξγνί κεληαίνη ρξήζηεο] αθξηβψο ιφγσ ηνπ φηη θάζε αλάξηεζε απηνθαηαζηξέθεηαη, δειαδή έρεη κηθξή δηάξθεηα δσήο γηα πξνβνιή απφ ηνλ παξαιήπηε έσο φηνπ δηαγξαθεί απηφκαηα[Socialmedialife,2014]

103Hellen,

A., & Kurt, W. (1990). TRAVELS IN HYPERREALITY essays, Umberto Eco. (W. Weaver, Μεηαθξ.) ,ζ.44,New York:Harvest 104Urry, J. (1995). Consuming places,ζ.148,London: Routledge.

104

«Ζ ζχκπξαμε αλάκεζα ζηε θσηνγξαθία θαη ηα ηαμίδηα ραξαθηεξίζηεθε φρη κφλν απφ ηε ζρεηηθή ηειεηφηεηα ζηελ νπνία ζα κπνξνχζε λα ζπιιεθζεί έλα ζέκα ή ην ηνπίν, αιιά θαη απφ ηελ έλλνηα ηεο ακεζφηεηαο: ηελ απφιπηε ηαρχηεηα ηεο δηαδηθαζίαο κεηαζρεκαηηζκνχ απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα ζηελ «αθξηβή» εθπξνζψπεζή ηεο, γεληθά αληαλαθιψληαο κηα «επηηάρπλζε» ηεο θνηλσληθήο δσήο θαη ην θιείζηκν ησλ απνζηάζεσλ.»105 Ζ ζπλάζξνηζε θσηνγξαθηψλ ζε δηαδηθηπαθέο ζειίδεο , ή ζε θαθέινπο ηνπ ππνινγηζηή απνηεινχλ έλα πξψηκν ζηάδην ππεξπξαγκαηηθφηεηαο, θαζψο ν ζπλδηαζκφο ησλ εηθφλσλ μεθεχγεη απφ ην ζηάδην ηεο απιήο κλήκεο θαη νδεγεί ζε γξήγνξε κεηάβαζε απφ έλαλ ηφπν ζε έλαλ άιιν, εμ νινθιήξνπ φκσο κέζσ ηεο νπηηθήο. Αληίζηνηρα, «ηα εκπνξηθά θαη νη ρψξνη έθζεζεο απνηεινχλ ζεκεία ζπιινγήο ζεκείσλ θαη εηθφλσλ πνιιψλ πνιηηηζκψλ, γεγνλφο πνπ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ παγθφζκηα ζκίθξπλζε.»[Urry,1990] Σψξα φινη δνχκε ζε κηα παγθφζκηα πφιε φπνπ ε θαηνίθεζε θαη ηα ηαμίδηα έρνπλ γίλεη ζπλψλπκα θαη δελ ππάξρεη πιένλ θακία αηζζεηή δηαθνξά κεηαμχ ησλ θαηνίθσλ ηεο πφιεο, θαη ησλ επηζθεπηψλ ηεο. Ο BorisGroysζρνιηάδεη απηή ηελ ηαπηφρξνλε παγθφζκηα ζκίθξπλζε θαη νπηηθή δηεχξπλζε κε θαιιηηερληθή πξνζέγγηζε ιέγνληαο: «Χο ηαμηδηψηεο είκαζηε ηψξα παξαηεξεηέο, φρη ησλ πνιιψλ ηνπηθψλ ξπζκίζεσλ, αιιά παξαηεξεηέο ησλ ζπλνδνηπφξσλ καο, φινη παγηδεπκέλνη ζε έλα κφληκν παγθφζκην ηαμίδη πνπ έρεη γίλεη ηαπηφζεκν κε ηε δσή ζηε ζχγρξνλε πφιε.Δπηπιένλ, ε ζεκεξηλή αζηηθή αξρηηεθηνληθή έρεη πιένλ αξρίζεη λα θηλείηαη πην γξήγνξα απφ ηνπο ζεαηέο ηεο. Ζ αξρηηεθηνληθή είλαη ζρεδφλ πάληα, ήδε εθεί, πξηλ απφ ηελ άθημε ησλ ηνπξηζηψλ. ΢ηνλ αγψλα κεηαμχ ηνπξηζηψλ θαη αξρηηεθηνληθήο ν ηνπξίζηαο είλαη απηφο πνπ ράλεη. Παξά ην γεγνλφο φηη ν ηνπξίζηαο ελνριείηαη λα ζπλαληά ηελ ίδηα αξρηηεθηνληθή παληνχ φπνπ πεγαίλεη, επίζεο ηνπ αξέζεη λα βιέπεη πφζν επηηπρεκέλνο είλαη έλαο νξηζκέλνο ηχπνο ηεο αξρηηεθηνληθήο ζε έλα επξχ θάζκα δηαθνξεηηθψλ πνιηηηζηηθψλ ξπζκίζεσλ. Δίκαζηε ηψξα έηνηκνη λα πξνζειθπζηνχκε θαη λα πεηζηνχκε, απφ θαιιηηερληθέο ζηξαηεγηθέο,πνπ είλαη ηθαλέο λα παξάγνπλ ηέρλε, ε νπνία επηηπγράλεη ηνλ ίδην βαζκφ 105Robinson,

M., & Picard, D. (2009). The frame World: tourism, tourists and photography,ζ.5, Farnham: Ashgate.

105

επηηπρίαο, αλεμάξηεηα απφ ην πνιηηηζηηθφ πιαίζην θαη ηηο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο πξνβάιιεηαη. Απηφ πνπ καο γνεηεχεη ζηηο κέξεο καο δελ είλαη αθξηβψο ηνπηθέοδηαθνξέο θαη πνιηηηζηηθέο ηαπηφηεηεο, αιιά θαιιηηερληθέο κνξθέο πνπ πξνζπαζνχλ επίκνλα λα δηεθδηθήζνπλ ηε δηθή ηνπο ζπγγξαθηθή ηαπηφηεηα θαη αθεξαηφηεηα νπνπδήπνηε θαη αλ παξνπζηάδνληαη. Γεδνκέλνπ φηη έρνπκε γίλεη φινη ηνπξίζηεο,ηθαλνί λα παξαηεξνχκε άιινπο ηνπξίζηεο, απηφ πνπ καο εληππσζηάδεη ηδηαίηεξα γηα φια ηα πξάγκαηα, ηα έζηκα θαη ηηο πξαθηηθέο είλαη ε ηθαλφηεηά ηνπο λα αλαπαξάγνληαη, λα δηαδίδνληαη, λα απηνζπληεξνχληαη θαη λα επηβηψλνπλ θάησ απφ δηαθνξεηηθέο ηνπηθέο ζπλζήθεο.»106 Απέλαληηζειίδα: 35. MartinParr, θσηνγξαηθφ πιηθφ απφ ηε ζπιινγή SmallWorld, 1995.Σν Small World εθζέηεη έλαλ νινέλα θαη πην νκνηνγελή «παγθφζκην πνιηηηζκφ» - πνπ ηξνθνδνηείηαη απφ εηαηξηθέο επηηαγέο θαη ηελ επθνιία ησλ ηαμηδηψλ θαη ησλ επηθνηλσληψλ - θαη επηθεληξψλεηαη ζην θεληξηθφ παξάδνμν ηεο: ηελ ηαπηφρξνλε γηνξηή θαη ηελ απψιεηα ηεο πνιηηηζηηθήο ηαπηφηεηαο. Έρνληαο αθφξεζηε ιαρηάξα, ζηα ηέιε ηνπ εηθνζηνχ αηψλα γηα ην ζέακα, νη πνιίηεο ηνπ Small World απνηεινχλ ζχκβνιν ησλ ειεπζεξηψλ ηεο δπηηθήο θνηλσλίαο, δειψλνληαο ηελ εμνπζία ηνπο θαη ηα δηθαηψκαηά ηνπο σο πξνο ηα ηαμίδηα- ζην λα επηιέγνπλ θαη λα θαηαλαιψλνπλ.

106Groys,

B. (2008). Art Power, ζ.106, Cambridge: The MIT Press.

106

107

108

΢πκπεξάζκαηα ΢ηελ παξνχζα εξεπλεηηθή εξγαζία γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα εμέηαζεο ηεο ηνπξηζηηθήο εηθφλαο θαηά ηηο πεξηφδνπο ηεο λεσηεξηθφηεηαο θαη ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο, σο θχξηνπ κέζνπ θαζνξηζκνχ ηνπ ηνπξηζηηθνχ βιέκκαηνο θαη αλάπηπμεο ηνπ ηνπξηζκνχ ζε νξγαλσκέλν θνηλσληθφ ζχζηεκα. Ζ γέλλεζε ηνπ ηνπξηζκνχ είλαη αιιειέλδεηε κε ην ηνπξηζηηθφ βιέκκα θαη ηελ ηνπξηζηηθή εηθφλα, σο εκπνξηθή δηαδηθαζία πνπ δηαθαηέρεηαη απφ έλαλ πσιεηή, κηα δηαδηθαζία πξνψζεζεο/δηαθήκηζεο θαη έλαλ αγνξαζηή. Ζ θαηαζθεπαζκέλε εηθφλα ςεθηαθά θαη ε πξνθαηαζθεπαζκέλε εηθφλα ρσξηθά επαθίεληαη ζηνλ ρψξν δξάζεο ησλ ηνπξηζηηθψλ νξγαληζκψλ, ηα δηάθνξα κέζα αλαπαξάζηαζεο - νη γθξαβνχξεο, νη παλνξακηθνί πίλαθεο, ηα θαξη πνζηάι, ε θσηνγξαθίααπνηεινχλ κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο πξνψζεζεο επηιεγκέλσλ θπζηθψλ εηθφλσλ θαη αληηθεηκέλσλ, ελψ νη ηνπξίζηεο σο δέθηεο ησλ παξαπάλσ, εθκεηαιιεχνληαη κε ην δηθφ ηνπο ηξφπν απηή ηε ζπγθπξία, έρνληαο αλάγθε απφ αζθάιεηα, θαζνδήγεζε θαη ελεκέξσζε γηα ηνπο δηάθνξνπο λένπο ηφπνπο πνπ επηζπκνχλ λα επηζθεθηνχλ. Καηά ηελ πεξίνδν ηεο λεσηεξηθφηεηαο νη ηνπξίζηεο είραλ πεξηζζφηεξε αλάγθε γηα θαζνδήγεζε θαη ηα κέζα πνπ ηελ πξνζέθεξαλ ήηαλ πεξηνξηζκέλα θαη αξθεηά ζπγθεθξηκέλα σο πξνο ην πεξηερφκελφ ηνπο θαη ηηο πξνζέζεηο ηνπο. Καηά ηελ πεξίνδν ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο φκσο θαη ηνπ άλαξρνπ θαπηηαιηζκνχ, φπνπ ηα παιαηφηεξα ζπζηήκαηα νξγάλσζεο έρνπλ θαηαξξηθζεί[απνδηαθνξνπνίεζε], νη εηθφλεο θπξηαξρνχλ , νη ηαμηδησηηθνί νδεγνί πνηθίινπλ θαη ν ηνπξίζηαο θαίλεηαη λα είλαη πην αλεμάξηεηνο σο πξνο ηνλ ηξφπν δφκεζεο ηνπ ηαμηδησηηθνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο. Παξάιιεια, ε ζπλερήο αχμεζε ησλ ηνπξηζηηθψλ αληηθεηκέλσλ δεκηνπξγεί ηελ αλάγθε γηα επηιεθηηθή ελαηέληζε πνπ θαζνξίδεηαη πιένλ πεξηζζφηεξν ζχκθσλα κε ηηο πξνζσπηθέο πξνηηκήζεηο ησλ ηαμηδησηψλ. Παξφιαπηά αλ θαη ππάξρεη απηή ε δηεξεχλεζε ηεο νπηηθήο, πθίζηαηαη παγθφζκηα ζκίθξπλζε, αθνχ ν ρψξνο κεηψλεηαη θαη ν ρξφλνο απμάλεηαη κέζσ ηεο ςεθηνπνίεζεο ηεο πιεξνθνξίαο. Ζ εκθάληζε ησλ παλνξακηθψλ πηλάθσλ ζηα κέζα ηνπ 18νπ αηψλα θαη ε ηνπνζέηεζή ηνπο ζε θηίξηα θπθινξάκαηα, ήηαλ κηα πξνζπάζεηα ζπγθέληξσζεο ηνπξηζηηθψλ εηθφλσλ θάησ απφ κία ζηέγε, ζε κία δεδνκέλε ηνπνζεζία.

109

Ο άλζξσπνο πιένλ είρε ηε δπλαηφηεηα λα αληηθξχζεη εηθφλεο άιισλ ηφπσλ, ρσξίο λα ηαμηδέςεη σο εθεί. ΢ήκεξα ηα ζεκαηηθά πάξθα πξνζπαζνχλ λα επηηχρνπλ ην ίδην , θαη ζε κεγαιχηεξε πνζφηεηα θαη πνηφηεηα, θαζψο φπσο είδακε ζην παξάδεηγκα ηνπ WestEdmontonmall, πξφθεηηαη γηα ηελ ίδηα ηελ θαηαζθεπή ησλ ηνπξηζηηθψλ εηθφλσλ, φπνπ ν επηζθέπηεο κπνξεί λα θάλεη surf ζηηο αθηέο ηνπ εηξεληθνχ, λα δεη απφ θνληά ηηο ππξακίδεο ρσξίο λα ηαμηδέςεη ζηελ Αίγππην. Ζ δηαξθήο πξνζπάζεηα απνκφλσζεο ηεο αίζζεζεο ηεο φξαζεο απφ ηνλ 16ν αηψλα αθφκε , φπσο αλαθέξεη ε Lefebvre, απνζεψλεηαη. Σα γπαιηά ηνπ Claude, ε cameraobscura, ην ζθίηζν θαη ε δσγξαθηθή, ηα κπαιθφληα κε παλνξακηθή ζέα, ηα θηίξηα θπθινξάκαηα, ε θσηνγξαθηθή κεραλή θαη ηειηθά ηα ζεκαηηθά πάξθα θαη ηα κνπζεία απνηεινχλ κηα πνξεία κε ζηφρν ηελ απνκφλσζε ηεο φξαζεο. Δηδηθά ζηε πεξίπησζε ησλ ζεκαηηθψλ πάξθσλ κπνξνχκε λα κηιήζνπκε γηα θηηζκέλεο εηθφλεο, θαη γηα απνκφλσζε δειαδή φρη κφλν ηεο φξαζεο αιιά φισλ ησλ αηζζήζεσλ. Απηή είλαη ε απνθαινχκελε ππεξπξαγκαηηθφηεηα απφ ηνλ UmbertoEco, ν νπνίνο κάιηζηα ππνζηεξίδεη πσο γηα λα ππάξμεη ε ππεξπξαγκαηηθφηεηα, δελ πξέπεη ηα θηίξηα πνπ ηε δεκηνπξγνχλ λα θαίλνληαη κφλν παξακπζέληα, αιιά λα εκπεξηέρνπλ θαη θαζεκεξηλέο ππνδνκέο- θαθέ, εζηηαηφξηα, καγαδηά- ψζηε λα ηαπηίδεηαη ε εηθνληθή πξαγκαηηθφηεηα κε ηελ πξαγκαηθφηεηα. Παξάιιεια, ε ηάζε νπηηθνπνίεζεο ηεο ηζηνξίαο κέζα απφ θηίξηα ζχκβνια είλαη γεγνλφο. Ο άλζξσπνο ηείλεη λα δεκηνπξγεί ζχκβνια πνπ ελζαξθψλνπλ ηδέεο, θνπιηνχξεο θαη ηζηνξίεο, ζηα πιαίζηα θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ δεδνκέλσλ πνπ ιακβάλεη ψζηε λα πξνζαλαηνιίδεηαη εχθνια ζηνπο ρψξνπο πνπ θηλείηαη. Ηδηαίηεξα ζήκεξα ε χπαξμε ζπκβφισλ βνεζά ζηνλ κε θαηαθεξκαηηζκφ ηνπ ρψξνπ ζε ρηιηάδεο θνκκάηηα. Ζ αμηνιφγεζε απφ ηνλ άλζξσπν ηεο ζέζεο ηνπ κέζα ζηνλ θφζκν[γεσγξαθηθά, ηζηνξηθά, θνηλσληθά] νξίδεηαη σο αληαλαθιαζηηθφηεηα, ελψ ν πνιιαπιαζηαζκφο ησλ εηθφλσλ θαη ησλ ζπκβφισλ πνπ αληηθαηνπηξίδνπλ ηελ πην έληνλε δηάθξηζε ησλ θνηλσληψλ, νξίδεηαη σο αηζζεηηθή αληαλαθιαζηηθφηεηα. Αλ θαη ε παγθφζκηα δχλακε θαζνξηζκνχ ηνπ ηνπξηζηηθνχ βιέκκαηνο εμαζζελεί, αθνχ ε επξεία ρξήζε ηεο θσηνγξαθηθήο κεραλήο έρεη ιεηηνπξγήζεη σο κέζν αλεμαξηεηνπνίεζεο ηνπ ηνπξίζηα, ε χπαξμε αθφκα πάγησλ ηνπξηζηηθψλ εηθφλσλ ιεηηνπξγεί ελνπνηεηηθά. Τθίζηαηαη γεληθά έλαο ζπλδπαζκφο

110

πξαθηηθψλ αλάκεζα νξγαληζκνχο.

ζηνπο

ηνπξίζηεο

θαη

ζηνπο

ηνπξηζηηθνχο

ν ππαξμηαθφο , ν αλζξψπηλνο ρψξνο είλαη θαηα ηνλ Norberg - Schulz κηα ζχλζεζε πνιιψλ ρψξσλ: ελφο πξαγκαηηζηηθνχ ρψξνπ ζηνλ νπνίν θαιχπηεη ηηο βηνινγηθέο αλάγθεο ηνπ, ελφο αληηιεπηηθνχ ρψξνπ ηνλ νπνίν ζπιιακβάλεη κε ηηο αηζζήζεηο ηνπ[ ην κνληέιν αληίιεςεο ηνπ ρψξνπ δεκηνπξγείηαη ζηγά ζηγά ], ελφο αθεξεκέλνπ ρψξνπ πνπ ηνλ ζπιιακβάλεη κε ηε ινγηθή ηνπ, ελφο πνιηηηζηηθνχ ρψξνπ ν νπνίνο δηακνξθψλεηαη απφ ηελ ζπιινγηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο θνηλφηεηαοθαη ελφο ρψξνπ έθθξαζεο, πξντφλ ηεο ηέρλεο θαη πεδίν εθδήισζεο ησλ πξνζέζεψλ ηνπ λα αιιάμεη ην πεξηβάιινλ ηνπ. 107

Σν βαζηθφ πεδίν δξάζεο ηνπ ηνπξίζηα είλαη ν αθεξεκέλνο ρψξνο. Ο ηξφπνο πνπ ηνλ αληηιακβάλεηαη επεξεάδεηαη απφ εμσγελείο ηνπξηζηηθέο πξαθηηθέο , σζηφζν ν ίδηνο κε θχξην κέζν ηε ινγηθή ηνπ κπνξεί λα επέκβεη ζε απηφλ.Ο ηνπξίζηαο ηψξα είλαη αλαγθαίν λα δξα νξζνινγηζηηθά, λα θηιηξάξεη ηηο πιεξνθνξίεο πνπ δέρεηαη, γεγνλφο πνπ νπηηθνπνηείηαη κέζα απφ ηα θίιηξα ηνπ tripadvisor, θαη λα δξα επηιεθηηθά ζχκθσλα κε ηα πξνζσπηθά ηνπ ελδηαθέξνληα. Αληίζηνηρα ν πνιηηηζηηθφο ρψξνο δηακνξθψλεηαη απφ ηελ ζπιινγηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο θνηλφηεηαο, ε νπνία ζπκκεηέρνληαο ιηγφηεξν ζε ηνπξηζηηθέο εκπνξηθέο δηαδηθαζίεο θαη πεξηζζφηεξν ζηελ νξγάλσζε θαη πξνψζεζε απζεληηθψλ ηνπηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη ηηο πξνυπνζέζεηο γηα πγηή ηνπξηζκφ ζηε πεξηνρή, πνπ δελ εκπνδίδεη ηελ «θαηνίθεζε» ησλ ληφπησλ. Με ιίγα ιφγηα, ε ινγηθή ηνπ ηνπξίζηα θαη ε ζπιινγηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο θνηλφηεηαο κπνξνχλ λα γίλνπλ κέζα επηβνιήο θαη ειέγρνπ ησλ media, έρνληαο σο βαζηθφ εξγαιείν ηηο δηαδηθηπαθέο ηνπξηζηηθέο πιαηθφξκεο, ην ίδην δειαδή ην ζχζηεκα ησλ ηνπξηζηηθψλ νξγαληζκψλ.

107Christian

Norberg Schulz..(1971). Existence, Space and Architecture,. ζ.11, Praeger Publishers, London

111

112

Βηβιηνγξαθία Barthes, R. (2007). Δηθφλα-Μνπζηθή-Κείκελν κεηαθξαζε Γ.΢παλφο. Αζήλα: ΠΛΔΘΡΟΝ.

Clarke, D. B. (2003). The consumer society and the postmodern city .London: Routledge.

Deschamps, G. κ. (1992). Ζ Διιάδα ζήκεξα: νδνηπνξηθφ 1890, ν θφζκνο ηνπ Υαξηιάνπ Σξηθνχπε. Αζήλα: Σξνραιία.

FELS, D. W. (1986). DESIGNS ON SIGNS / MYTH AND MEANING IN MAPS. Cartographica .

Friedberg, A. (2006). The virtual window : from Alberti to Microsoft . Cambridge: MIT Press.

Gausa, M. (2003). The metapolis dictionary of advanced architecture : city, technology and society in the information age . Barcelona : ACTAR. Gombrich, E. (1982). THE IMAGE & THE EYE further studies in the psychology of pictorial representation. London: Phaidon Press.

Groys, B. (2008). Art Power. Cambridge: The MIT Press.

Hellen, A., & Kurt, W. (1990). TRAVELS IN HYPERREALITY essays, Umberto Eco. (W. Weaver, Μεηαθξ.) New York.

Ingle, R. (1991). Thomas Cook of leicester. Bangor: Headstart History.

J. Traganou, M. (2009). Travel,space,architecture. Burlington: Ashgate.

John Urry, J. L. (2011). The tourist gaze. London: Sage.

Koolhaas, R. (1995). Small, medium, large, extra-large : office for metropolitan architecture. Koln: Benedikt Taschen Verlag.

Lynch, K. (1959). The image of the city. Cambridge: The MIT Press.

MacEachren, A. M. (1995). How maps work : representation, visualization, and design . New York : The Guilford Press.

Martin Heidegger, κ. J. (2002). Off the beaten track. Canbridge: University Press.

113

Martin, R., & Kadambari, B. (2007). Multinational City: architectural itineraries.

Barcelona: Actar D. Metro-Roland, M. M. (2011). Tourists, signs and the city : the semiotics of culture in an urban landscape . Farnham: Ashgate.

Montaner, J. M. (2003). Museums for the 21st century. Barcelona: :Gustavo Gili.

Orbasli, A. (2000). Tourists in historic towns. London,New York: E & FN Spon.

Robinson, M., & Picard, D. (2009). The frame World: tourism, tourists and photography.Farnham: Ashgate.

Rossi, A. (1985). Ζ αξρηηεθηνληθή ηεο πφιεο. (Β. Πεηξίδνπ, Μεηαθξ.) Θεζζαινλίθε: Univerity studio press.

Social media life. (2014, ΢επηέκβξηνο 25). Αλάθηεζε Φεβξνπάξηνο 15, 2016, απφ http://www.socialmedialife.gr: http://www.socialmedialife.gr/110030/ti-einai-tosnapchat-kai-pos-leitourgei/ Urry, J. (1995). Consuming places. London: Routledge. Αίζσπνο, Γ. (Δπηκ.). (2015). Σνπία ηνπξηζκνχ Αλαθαηαζθεπάδνληαο ηελ Διιάδα. (Ε. Α., Μεηαθξ.) Αζήλα: Γηάλλεο Αίζσπνο & εθδφζεηο Γνκέο. Άλλε ΢εκάθε, Γ. Κ. (2011, Καινθαίξη). Οη έλλνηεο ηεο κεηαλεσηεξηθφηεηαο θαη ε ζρέζε ηνπο κε ηε γλψζε:Μηα θνηλσληνινγηθή πξνζέγγηζε. Σν Βήκα ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, ΗΔ (60). Βαηφπνπινο, Ν., Κνξδάθεο, Γ., & Φηιηππίδεο, Μ. (2003). Greek white : architecture, lifestyle, interiors.Αζήλα: Imagenation. Κνζκφπνπινο, Π. (2000). ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΚΟΗΝΧΝΗΚΖ ΦΤΥΟΛΟΓΗΑ ε αληίιεςε ηνπ ρψξνπ. Θεζζαινλίθε: University studio press. Λέθαο, Π. (2008). ΑΡΥΗΣΔΚΣΟΝΗΚΖ ΚΑΗ ΚΑΣΟΗΚΖ΢Ζ απφ ηνλ Heidegger ston Koolhaas. Αζήλα: Πιέζξνλ. ΢ηαπξηδεο, ΢. (2002). Απφ ηελ πφιε νζφλε ζηελ πφιε ζθελή. Αζήλα: Διιεληθά Γξάκκαηα. Σζηγθάθνπ, Φ.-Μ. (1981). Αλαθαιχπηνληαο ηελ Διιάδα,δσγξάθνη θαη πεξηεγεηέο ηνπ 19νπ αηψλα. Αζήλα: Δθδνηηθή Αζελψλ Α.Δ.

114

115