Η θέση της γυναίκας. Από το χθες στο σήμερα.

H Θέση της Γυναίκας. Από το χθες στο σήμερα.

Συγγραφική Ομάδα ΜΑΡΙΑ ΑΝΔΡΙΑΝΑ ΗΛΙΑΝΑ ΛΕΟΝΑΡΔΟΣ ΕΛΙΣΣΑΒΕΤ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΝΙΚΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΝΙΚΟΛΕΤΑ ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΕΥΓΕΝΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΕΛΕΝΗ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΣΟΦΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΤΙΜΟΘΕΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΗΛΙΑΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

ΚΑΤΑΡΑ ΚΑΤΣΙΡΗ ΚΑΤΣΙΡΗ ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΗΣ ΚΟΥΣΗ ΚΟΥΤΣΙΑΝΟΠΟΥΛΟΣ ΛΕΙΒΑΔΑΡΟΣ ΛΙΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΖΑΡΑΚΗ ΜΑΝΤΖΟΥΚΑ ΜΑΝΩΛΗΣ ΜΑΡΤΙΔΟΥ ΜΑΥΡΕΝΑ ΜΗΤΡΟΦΑΝΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΜΟΥΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΜΠΑΛΤΣΙΔΗ ΜΠΑΣΤΑΣ ΜΠΕΓΛΕΡΙΔΗΣ ΜΠΟΡΜΠΟΤΣΙΑΛΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΠΑΣΧΑΛΟΒ ΣΙΩΖΟΣ

Υπεύθυνη Καθηγήτρια ΑΜΑΛΙΑ

ΝΙΚΟΛΑΟΥ

1

Περιεχόμενα 1.

Η θέση της Γυναίκας ανά γεωγραφική περιοχή και ιστορική Περίοδο............................. 4 1.1 Μητριαρχία ..................................................................................................................... 4 1.2 Η θέση της γυναίκας στην Αρχαία Αίγυπτο .................................................................... 6 1.3

H θέση της γυναίκας στην Αρχαία Ελλάδα ............................................................... 7

1.3.1

Η θέση της γυναίκας στον κυκλαδικό πολιτισμό .............................................. 7

1.3.2 Η θέση της γυναίκας στην Αρχαία Αθήνα ................................................................ 7 1.3.3 H θέση της γυναίκας στην Αρχαία Σπάρτη............................................................... 9 1.3.4 Ο Αθλητισμός και η γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα ................................................ 11 1.4

H θέση της γυναίκας στην Αρχαία Ρώμη ............................................................... 13

1.5 Η θέση της Γυναίκας στο Βυζάντιο............................................................................... 13 1.6 Η θέση της Γυναίκας στην Αναγέννηση ....................................................................... 14 1.7 Η θέση της Γυναίκας τον 18ο αιώνα ............................................................................. 14 2.

Φεμινισμός ...................................................................................................................... 14 2.1 Ιστορία: .......................................................................................................................... 15 Α’ Περίοδος...................................................................................................................... 15 Σουφραζέτες .................................................................................................................... 16 Πολιτικά Δικαιώματα Γυναικών ...................................................................................... 18 Β’ Περίοδος...................................................................................................................... 19 Φεμινισικό Κίνημα στην Ελλάδα ..................................................................................... 20 Οι πρώτες διεκδικήσεις ................................................................................................... 21

3.

Ο θεσμός της Προίκας ..................................................................................................... 22

4.

Η Γυναίκα Στη Σύγχρονη Εποχή ..................................................................................... 24 4.1 Η θέση της γυναίκας στην Αφρική ................................................................................ 24 4.2 Η θέση της γυναίκας στις μουσουλμανικές χώρες ....................................................... 25 4.2.1 Η θέση της γυναίκας στο Ιράν ............................................................................... 26 4.3 Γυναίκες και Εκπαίδευση .............................................................................................. 27 Εκπαίδευση στην Ελλάδα ................................................................................................ 28 4.4 Η θέση των γυναικών στην αγορά εργασίας ................................................................ 31 Αιτίες ............................................................................................................................... 34 4.5 Η θέση της γυναίκας στη διαφήμιση ........................................................................... 35 4.5.1 Πως παρουσιάζονταν στο παρελθόν η γυναίκα στην διαφήμιση ......................... 35 4.5.2 Πως παρουσιάζεται στην σύγχρονη εποχή η γυναίκα στην διαφήμιση................ 36 4.6 Σωματεμπόριο ............................................................................................................... 37 4.7 Κακοποίηση Γυναικών ................................................................................................... 38 2

5.

Η θέση της Γυναίκας στην Τέχνη .................................................................................... 41 5.1 Η γυναίκα στην Νεοελληνική Λογοτεχνία ..................................................................... 42 5.1.1. Στέλλα Βιολάντη .................................................................................................... 42 5.1.2. Φόνισσα ................................................................................................................ 42 5.1.3 Η τιμή και το χρήμα ............................................................................................... 43 5.1.4 Αυτοβιογραφία~ Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου .............................................. 43 5.1.5 Συμπεράσματα ....................................................................................................... 43 5.2 Η θέση της γυναίκας στη γλυπτική .............................................................................. 44 5.3 Η θέση της γυναίκας στη ζωγραφική ........................................................................... 45

Παράρτημα - Σημαντικές γυναικείες προσωπικότητες ........................................................... 46 Πηγές ....................................................................................................................................... 50

3

1.

Η θέση της Γυναίκας ανά γεωγραφική περιοχή και ιστορική Περίοδο

1.1 Μητριαρχία Η μητριαρχία είναι η πρώτη μορφή κοινωνικής οργάνωσης των ανθρώπων της προϊστορικής περιόδου (ως και το 2500 π.Χ περίπου) με κυρίαρχα χαρακτηριστικά τη γυναικοκρατία και τη λατρεία της Μητέρας Θεάς. Η γυναίκα, μέσω της δυνατότητας της να δημιουργεί ζωή, διασφάλιζε την επιβίωση και τη συνέχιση της φυλής. Αυτό από μόνο του διαμόρφωσε και καθόρισε τη θέση της γυναίκας σε κοινωνίες από την προϊστορία μέχρι και τους πρόσφατους αιώνες: Η μητρική ιδιότητα της γυναίκας σε κάποιες περιπτώσεις οδήγησε σε μητριαρχικές κοινωνίες, όπου ο ρόλος της γυναίκας ως δημιουργού ζωής την έβαζε στην κορυφή Η μητριαρχία είναι κοινωνιολογικός, πολιτικός και θρησκευτικός όρος: πρόκειται για μορφή διακυβέρνησης ενός κράτους και κατ' επέκτασιν "ένα σύστημα κοινωνικής οργάνωσης, στο οποίο υπολογίζεται μόνο η μητρική συγγένεια, ενώ η γυναίκα-μητέρα κατέχει την κυρίαρχη θέση στην κοινωνία και στην οικογένεια. Η γυναίκα αποτελεί αρχηγό του γένους, οπότε και κληρονομικά δικαιώματα μεταβιβάζονται στα θηλυκά μέλη της κάθε οικογένειας. Στη θρησκευτική του διάσταση, συνδέεται συχνά με λατρεία γυναικείων θεοτήτων της μητρότητας και γονιμότητας. Οι προιστορικές κοινωνίες ήταν μητριαρχικές ή μητρογονικές, όπου ο σύζυγος άλλαζε τόπο κατοικίας και μετοικούσε στην περιοχή της συζύγου του, σε αντίθεση με το αντίστροφο που παρατηρούνταν στην πατριαρχία. Στην Ελλάδα στη Μινωική Κρήτη, συνεχίζεται μία παράδοση προϊστορικών μητριαρχικών κοινωνιών, καθώς βλέπει κανείς μια γυναίκα πολύ διαφορετική από αυτό που ακολούθησε τους επόμενους αιώνες: Η Μινωίτισσα «αντλεί ισχύ» από την ιδιότητα της μητέρας για να κατέχει μια, θα λέγαμε, χειραφετημένη θέση στην κοινωνία της θαλασσοκράτειρας Κρήτης. Ως «εκπρόσωπος/ κόρη» της μεγάλης μινωικής θεάς, που καθορίζει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, φέρει τη «γυναικεία δύναμη», κυριαρχώντας στην πανάρχαια Μεσόγειο. Η γυναίκα της Κρήτης, ως μητέρα και δημιουργός, δεν είναι κατώτερη του άνδρα- μια ισχυρή φιγούρα που δεν έχει λόγο να υποχωρεί μπροστά στον άνδρα Τα δεδομένα φαίνονται να αλλάζουν με το πέρασμα των ετών και τη μετάβαση στη μυκηναϊκή περίοδο. Ένας πολιτισμός σαφώς πιο επικεντρωμένος στον πόλεμο, σηματοδοτεί μια μετατόπιση ισχύος στον άνδρα- χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι η γυναίκα ήταν «σκλάβα» ή «δούλα»: Η Μυκηναία εξακολουθεί να παίζει ενεργό ρόλο στην κοινωνία, εξακολουθώντας να αντλεί δύναμη από την ιδιότητά της σε ενδοοικογενειακό επίπεδο.

4

Ωστόσο, η κατάρρευση των πολύχρυσων Μυκηνών τα αλλάζει όλα αυτά: Ο ελλαδικός χώρος εισέρχεται σε μια σκοτεινή περίοδο, από την οποία κάνει αιώνες να βγει. Στο σημείο αυτό θα μπορούσε να πει κανείς πως σημειώνεται μια κοινωνική παλινδρόμηση: Η γυναίκα ως μητέρα γίνεται κατά κάποιον τρόπο πιο σημαντική, καθώς η επιβίωση γίνεται πιο δύσκολη, μετά την κατάρρευση των ισχυρών εδραιωμένων κοινωνιών, αλλά αυτό σημαίνει παράλληλα ότι κλείνεται περισσότερο στο σπίτι, με τον ενεργό ρόλο της στην κοινωνία να υποβαθμίζεται Ωστόσο, σε θρησκευτικό επίπεδο η θέση της γυναίκας, χάρη στη μητρική ιδιότητα, παραμένει ισχυρή: Η πρώτη στην ουσία «γιορτή της μητέρας» είναι η ανοιξιάτικη γιορτή της Γαίας (σύζυγος του Ουρανού) και προσωποποίησης της φύσης, η λατρεία της οποίας στη συνέχεια εξελίχθηκε σε αυτήν της Ρέας, μητέρας του Δία. Θεωρείται πως η Ρέα αποτελεί την ελληνική εξέλιξη της Κυβέλης, θεάς της άγριας φύσης, των δημιουργικών δυνάμεων και της γονιμότητας, την οποία ο Πίνδαρος προσφωνεί «Κυβέλα, μάτερ θεών». Η Κυβέλη φέρεται να προέρχεται από προϊστορική μικρασιατική θεότητα, αναγόμενη ως εκ τούτου στις αρχαιότερες κοινωνίες, που ενσωμάτωναν πιο μητριαρχικά/ χειραφετημένα χαρακτηριστικά. Παρόλα αυτά, σταδιακά η Ρέα δείχνει να «χάνει έδαφος» απέναντι στην πιο «συμβατική», βάσει των δεδομένων της κλασικής περιόδου, εικόνα της Ήρας, η οποία είναι πιο κοντά στην πιο «περιορισμένη» καθημερινή εικόνα της γυναίκας όπως είχε καθιερωθεί σε μεγάλο μέρος του αρχαιοελληνικού κόσμου Επίσης αντίστοιχων χαρακτηριστικών ήταν οι φιγούρες της Δήμητρας (δεν θα ήταν υπερβολή να θεωρηθεί πως αποτελούσε το αρχέτυπο της μητέρας κατά την κλασική αρχαιότητα) και της Εστίας, με έμφαση στον γάμο, το σπίτι και τη μητρότητα, αντικατοπτρίζοντας την πιο «οικιακή» προσέγγιση και αφήνοντας κατά μέρος την πιο «μεγαλειώδη» αντίληψη περί της δημιουργού ζωής που κυριαρχούσε παλαιότερα. Χαρακτηριστικό αυτής της αντίληψης είναι ότι ίσως οι δύο πλέον δυναμικές φιγούρες του αρχαιοελληνικού πανθέου, η Αθηνά και η Άρτεμη, δεν έχουν την ιδιότητα της μητέρας- απεναντίας, παρουσιάζονται σαν να μην έχουν σχεδόν καθόλου μητρικά χαρακτηριστικά. Ένα άλλο παράδειγμα μητριαρχικής κοινωνίας στους αρχαίους χρόνους αποτελούν οι Αμαζόνες, στις οποίες αναφέρεται ο Ηρόδοτος ως προγόνους των Σαρματών: μια ομάδα Αμαζόνων κοντά στη Μαιώτιδα λίμνη μετακινήθηκε στα εδάφη της σημερινής Κριμαίας, όπου παντρεύτηκαν Σκύθες και εγκαταστάθηκαν κοντά στον ποταμό Τανάι. Ο Ιούλιος Καίσαρας αναφέρεται στις κατακτήσεις των Αμαζόνων και της Σεμίραμις, ο Διόδωρος Σικελιώτης αφηγείται τη μάχη του Ηρακλή στη Θεμίσκυρα, ο Φιλόστρατος τις τοποθετεί κοντά στην Ταυρίδα, ενώ Προκόπιος στον Καύκασο. Στη σύγχρονη εποχή, επιβιώνουν ακόμη μικρά ψήγματα μητριαρχικού χαρακτήρα σε διάφορες κοινωνίες και θρησκείες, όπως στις γερμανοσκανδιναβικές κοινωνίες, ενώ στον ιουδαϊσμό, για παράδειγμα, τα παιδιά θεωρούνται ότι είναι Εβραίοι αποκλειστικά και μόνο αν είναι η μητέρα τους. Σύμφωνα με την εθνογράφο Peggy Reeves Sanday, στη Σουμάτρα της Ινδονησίας και στο Μοσούο της Κίνας οι πληθυσμοί ζουν σε μητριαρχική κοινωνία μέχρι τις μέρες μας. Στις κοιλάδες του Γιουνάν στην Κίνα ζουν επίσης οι Νάξι, στους οποίους δεν υπήρχε ο θεσμός του γάμου και της πατρότητας και κυριαρχούσε μια πιο 5

απελευθερωμένη έννοια της σεξουαλικότητας των κατοίκων. Κατά τη δεκαετία του '90, ωστόσο, η επαφή με το μαζικό τουρισμό και το διεθνές εμπόριο ανέστρεψε τις μέχρι τότε παραδοσιακές πεποιθήσεις και στις νέες γενιές κυριαρχεί η πυρηνική οικογένεια και η μονογαμία. Το πρόθεμα αμα- που χρησιμοποιείται π.χ. για τις Αμαζόνες στη γλώσσα Μόσο σημαίνει "μητέρα". Στην επίσης μητριαρχική κατά το παρελθόν κοινωνία των Βερβέρων της Βόρειας Αφρικής, οι ίδιοι αποκαλούνται Αμαζίγκ. Στην Κεράλα της Νότιας Ινδίας, στην κοινότητα των Ναγιάρ οι γυναίκες αναλαμβάνουν τον κεντρικό ρόλο στην οικογένεια, καθώς τα περισσότερα ανδρικά μέλη πέθαιναν σε μικρή σχετικά ηλικία, καθώς ήταν παραδοσιακά πολεμιστές.

1.2 Η θέση της γυναίκας στην Αρχαία Αίγυπτο Η θέση της αιγυπτιακής γυναίκας ήταν τελείως διαφορετική σε σχέση με άλλους αρχαίους πολιτισμούς, φαίνεται να είχε τα ίδια νομικά και οικονομικά δικαιώματα με τον Αιγύπτιο άνδρα. Αυτό μπορούμε να υποθέσουμε από την αι γυπτιακή τέχνη και τις ιστορικές περιγραφές. Όπως είναι δεδομένο η ζωή μιας γυναίκας πρώτης τάξης δεν είχε καμία σχέση με την ζωή γυναικών των κατώτερων τάξεων (π.χ εργάτρια, υπηρέτρια, αγρότισσα και ειδικά μιας σκλάβας)! Το κύριο γυναικείο επάγγελμα στην Αίγυπτο ήταν εκείνο της τροφού. Κυρίως όσοι είχαν υψηλή κοινωνική θέση (εύποροι) έδιναν σε μια τροφό να προσέχει το παιδί τους έως και τα τρία του έτη. Καθώς η τροφός προσφέρει φροντίδα και γάλα στο παιδί, η οικογένεια της προσφέρει στέγη και τροφή. Η γυναίκα στην αρχαία Αίγυπτο είχε τα εξής δικαιώματα •

Είχε ιδιωτική περιουσία π.χ γη, δούλους, χρήματα, αποθέματα, ακόμα και οικονομικές δραστηριότητες, όπως επενδύσεις.

•

Μπορούσε να χειρίζεται τα νόμιμα δικαιώματα της όποτε ήθελε και να συντάσσει δίκαιες πράξεις χωρίς να χρειάζεται την έγκριση κάποιου κηδεμόνα.

•

Είχε ελεύθερη βούληση, ακόμα και χωρίς να συμφωνεί ο άνδρας μπορούσε να πάρει διαζύγιο, αλλά και να υιοθετήσει ένα παιδί!

Καθώς η γραφή των Αιγυπτίων, τα ιερογλυφικά, ήταν πολύ δύσκολο να τα μάθει κανείς και χρειάζονταν δεξιοτεχνία, όσοι γονείς είχαν την οικονομική δυνατότητα, έστελναν στα πέντε τους χρόνια τα αγόρια σε σχολές γραφέων. Όσον αφορά τις γυναίκες, μερικά κορίτσια είχαν διδαχτεί ανάγνωση και γραφή κυρίως για επαγγελματικούς λόγους, αλλά και για προσωπική ευχαρίστηση. Μάλιστα υπάρχουν και προσπάθειες γυναικών να γράψουν λογοτεχνικά κείμενα.

6

1.3 H θέση της γυναίκας στην Αρχαία Ελλάδα 1.3.1 Η θέση της γυναίκας στον κυκλαδικό πολιτισμό Στον Κυκλαδικό πολιτισμό βλέπουμε περισσότερη συμμετοχή της γυναίκας στη ζωή και στην κοινωνία αντίθετα με την προϊστορία. Παρατηρούμε ότι η γυναικεία φιγούρα πρωταγωνιστής σε όλες τις εκφράσεις της προσωπικής και κοινωνικής ζωής. Έτσι, το 95% των ειδωλίων/ αγαλμάτων απεικονίζουν γυναίκες. Η γυναίκα λατρεύεται σαν αληθινή θέα και τιμάται με κάθε τρόπο καθώς είναι υπεύθυνοι της συνέχειας της ζωής. Κάποια βασικά καθήκοντα της είναι ο γάμος και η μητρότητα. Επίσης είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος της θρησκευτικής ζωή. Η μουσική και ο χορός ήταν αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση. Στους χώρους, στις τελετές και στις μαγειρικές λειτουργίες, οι γυναίκες προσπαθούσαν να προκαλέσουν την επιφάνεια της θεότητας. Όμως δεν αποτελούσαν μορφή διασκέδασης και ψυχαγωγίας. Επίσης οι γυναίκες έδιναν μεγάλη προσοχή στην εξωτερική τους εμφάνιση. Βλέπουμε σε τοιχογραφίες ότι βάφονταν. Φορούσαν αρώματα και δημιουργούσαν αιθέρια έλαια και έφτιαχναν κρέμες. Είχαν περίτεχνα χτενίσματα και φορούσαν φαρδιές και μακριές φούστες. Μάλιστα φορούσαν στενά κοντομάνικα πουκάμισα που πολλές φορές είχαν φουσκωτά μανίκια και περικόμια που ήταν ενδύματα, τα οποία άφηναν ακάλυπτο το στήθος και ήταν διάφανα.

1.3.2 Η θέση της γυναίκας στην Αρχαία Αθήνα Σε ό,τι αφορά την γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα –και όχι μόνο στην Αθηναϊκή Δημοκρατία- η πρώτη κύρια δυσκολία που αντιμετώπιζε ένα νεογέννητο κορίτσι ήταν να του επιτραπεί να ζήσει. Εξαρτάτο άμεσα από την απόφαση του πατέρα η έκθεση του Νεογνού σε μια ερημική περιοχή, καθώς η γέννηση ενός θηλυκού μέλους θεωρείτο ανώφελο επιπρόσθετο έξοδο για τον οίκο, εφόσον μάλιστα σε ένα κατεξοχήν πατριαρχικό σύστημα κληρονομιάς δεν είχε τη δυνατότητα να διατηρήσει το οικογενειακό όνομα και συνεπώς τα οικογενειακά περιουσιακά στοιχεία. Στην Κλασική Αθήνα λοιπόν,ο δήμος των πολιτών χωριζόταν σε διάφορες κοινωνικές τάξεις μέσα από τις οποίες καθοριζόταν η θέση της γυναίκας στην αθηναϊκή κοινωνία. Κατ’ επέκταση ο γυναικείος πληθυσμός δεν αποτελούταν αποκλειστικά από Αθηναίες αλλα υπήρχαν δούλες και γυναίκες μετοίκων και κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες γυναικών είχαν την δική τους ξεχωριστή θέση στην αθηναϊκή κοινωνία.

7

Η Αθηναία, δηλαδή η γυναίκα που ήταν σύζυγος ή κόρη Αθηναίου πολίτη, ήταν αρκετά δύσκολο να αποκτήσει την ανεξαρτησία της και παρέμενε πάντοτε υπό την κηδεμονία του πατέρα της ή του νόμιμου κηδεμόνα της, του ''κυρίου'' της όπως λεγόταν. Ακόμα και μετά τον γάμο, που πρέπει να επισημανθεί ότι δεν ήταν επιλογή της νέα γυναίκας, αλλά ένα είδος διακανονισμού, δηλαδή μια προφορική υπόσχεση ανάμεσα στον νόμιμο κηδεμόνα και τον μελλοντικό της σύζυγο, η κηδεμονία της μετατοπιζόταν στον σύζυγο της και αν αυτός αργότερα πέθαινε , κηδεμόνας της καθοριζόταν ο γιος της ή ο πιο κοντινός της συγγενής (π.χ. αδερφός). Από νομικής άποψης το σύστημα στην κλασική Αθήνα ήταν έτσι διαμορφωμένο ώστε η γυναίκα να είναι απαραίτητη μόνο για την εξασφάλιση της κληρονομιάς. Η γυναίκα δια βίου δεν είχε καμία εξουσία, ούτε καν στην ίδια της την ύπαρξη. Ο γάμος της δεν απαιτούσε τη συγκατάθεσή της και τα μόνα της αποκτήματα ήταν τα ενδύματα και τα κοσμήματά της. Πρακτικά περνούσε από την προστασία του ενός κυρίου -του πατέρα- στον άλλο -το σύζυγο Η συνεισφορά της Αθηναίας γυναίκας στην οικογενειακή περιουσία γινόταν είτε με οικιακά σκεύη, χρυσά κοσμήματα, αρώματα είτε με ακίνητη περιουσία όπως κτήματα που απλά παραχωρούνταν στον γαμπρό. Συγκεκριμένα αν ο σύζυγος χωρίσει την γυναίκα του, αυτή μπορεί να κρατήσει την περιουσία που έφερε μαζί της πριν τον γάμο και τα μισά από ότι έχει υφάνει η ίδια μέσα στο σπίτι. Επιπλέον δικαιούταν να πάρει κάποιο χρήματα από τον σύζυγο της. Σε περίπτωση θανάτου του συζύγου η προίκα της θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για ένα δεύτερο γάμο, ενώ αν είχε παιδιά θα μπορούσε να μένει στ ο σπίτι του άνδρα της και η προίκα της παραχωρούταν στα παιδιά της. Αν ο πατέρας της πέθαινε χωρίς αρσενικό απόγονο, τότε ως επίκληρος έπρεπε να χωρίσει και να παντρευτεί τον αδελφό του πατέρα της, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αρρενογραμμική διαδοχή. συγγενής. Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι η Αθηναία ήταν συνεχώς κάτω από την εποπτεία κάποιου άνδρα ο οποίος μεταξύ άλλων διαχειριζόταν και την περιουσία της. Η γυναίκα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο έπρεπε να είναι σεμνή, όμορφη και υγιής, προκειμένου να συμβιβάζεται με τα πρότυπα μιας ανδροκρατικής κοινωνίας. Ακόμα και στην τέχνη είναι δυνατόν να παρατηρήσει κανείς ότι από την αρχαϊκή περίοδο ως και το τέλος περίπου της κλασικής περιόδου όπου το θηλυκό κορμί απελευθερώνεται, η γυναίκα –ιδιαίτερα στη γλυπτική- παρουσιάζεται ευπρεπώς ενδεδυμένη, ενώ αποφεύγεται η έμφαση στα χαρακτηριστικά του φύλου. Ο ρόλος της ως νόμιμη σύζυγος Αθηναίου πολίτη περιοριζόταν στην γέννηση και σωστή ανατροφή των παιδιών για την συνέχιση της οικογένειας και στην διαχείριση (αλλά όχι οικονομική) του οίκου της. Ασχολία της ήταν η ανατροφή των παιδιών. Στο μεγάλωμα των αγοριών όμως, δεν είχαν λόγο καθώς μετά τα εφτά του χρόνια, το αγόρι απομακρυνόταν από τη μητέρα για να μην επηρεαστεί από την ατμόσφαιρα του γυναικωνίτη Οι ασχολίες των γυναικών περιοριζόταν στην παρακολούθηση του υπηρετικού προσωπικού και τη φροντίδα του σπιτιού και Είχε την επίβλεψη των υπηρετριών, κατεύθυνε όλες τις δραστηριότητες μέσα στο σπίτι, αναλάμβανε να εκπαιδεύσει τις δούλες που δεν γνώριζαν να υφαίνουν και είχε την εποπτεία της τροφού που θα μεγάλωνε τα παιδιά της. Πολλά κείμενα αναφέρονται σε συμβουλές προς την μητέρα για την σωστή επιλογή της τροφού-παραμάνας. Ανάμεσα στα άλλα προσόντα που θα είχε η παραμάνα, θα έπρεπε να μην έχει την τάση για νύστα, να είναι υπομονετική και 8

κυρίως σεμνή για να μην προκαλεί το σύζυγο της Αθηναίας. Η Αθηναία λοιπόν μιας επιφανούς οικογένειας, έμενε συνέχεια στο σπίτι με τις υπηρέτριες, δεν μπορούσε να έχει τίποτα στην πλήρη ιδιοκτησίας της και ο μόνος λόγος για τον οποίο έβγαινε από το σπίτι ήταν για να εκτελέσει τα θρησκευτικά της καθήκοντα προς τους θεούς. Εκτός όμως από την Αθηναία νομική σύζυγο ενός πολίτη υπήρχαν και οι παλλακίδες που ήταν φτωχές ελεύθερες Αθηναίες ή δούλες που συνδεόταν ερωτικά με τον σύζυγο της Αθηναίας αλλά δεν είχαν καμιά νομική κατοχύρωση από τον σύντροφο της Αθηναίας. Τις περισσότερες φορές η Αθηναία ήταν υποχρεωμένη να ανέχεται την παρουσία της ακόμα και μέσα στο σπίτι της. Αυτό όμως δεν αποτελούσε μοιχεία για τον Αθηναίο πολίτη αφού η μόνη μορφή μοιχείας που ήταν κατακριτέα ήταν η σύναψη ερωτικής σχέση με την σύζυγο ενός άλλου Αθηναίου πολίτη. Αντίθετα αν η σύζυγος απατούσε τον σύζυγο της τότε τιμωρούνταν αυστηρά. Η τιμωρία που της επέβαλε το κοινωνικό σύνολο επικεντρώνονταν στην απώλεια του μοναδικού δικαιώματος, της συμμετοχής της σε θρησκευτικές τελετές, που ήταν και η μόνη πολιτική δραστηριότητα. Επιπλέον πολλές φορές ο σύζυγος της, την τιμωρούσε διώχνοντας την από το σπίτι. Εκτός από τις Αθηναίες και τις παλλακίδες στην Κλασική Αθήνα, υπήρχαν και πολυάριθμες δούλες (κυρίως αιχμάλωτες πολέμου) που είχαν μόνο οικιακές δραστηριότητες και χρησιμοποιούνταν ως υπηρέτριες ή ως εργάτριες, παράγοντας κάποια προϊόντα που θα μπορούσαν να πουληθούν στην αγορά. Δεν μπορούσαν να παντρευτούν χωρίς την άδεια του αφέντη τους, που τις είχε αγοράσει και στον οποίο ανήκαν εξολοκλήρου. Αυτός είχε την δυνατότητα να τις πάρει ένα για ένα βράδυ στο κρεβάτι του ή να τις παραχωρήσει στους φίλους του μιας και δεν είχαν καμιά μορφή ελευθερίας αφού νοικιάζονταν, πουλιόνταν, αγοράζονταν σύμφωνα με τις καταστάσεις. Αλλά μπορούσαν όμως να ελευθερωθούν μόνο με την εύνοια του ιδιοκτήτη τους. Με λίγα λόγια, γυναίκα κατά την κλασική αρχαιότητα θεωρείτο βιολογικά και ψυχολογικά πλάσμα που δεν είχε την ικανότητα να ελέγξει τον εαυτό της και να αντισταθεί σε εξωτερικά ερεθίσματα, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται και τα συναισθήματα. Η πατριαρχική κοινωνία της εποχής είχε πολλές ελευθερίες για στους άντρες και περιόριζε σε μεγάλο βαθμό τον ρόλο της γυναίκας. Σε αντίθεση με τη Σπάρτη, στην Αρχαία Αθήνα η γυναίκες ήταν κλεισμένες στο σπίτι και δεν συμμετείχαν στη κοινωνική ζωή. Σταδιακά, η ύπαρξη μορφωμένων γυναικών έκανε τους Αθηναίους να καταλάβουν ότι οι γυναίκες δεν ήταν κατώτερες λόγω φύλου, αλλά επειδή τους στερούσαν την εκπαίδευση. Οι δύο από τις βασικότερες γυναίκες στην Αρχαία Αθήνα.

1.3.3 H θέση της γυναίκας στην Αρχαία Σπάρτη Σε καμία Ελληνική πόλη στην αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες δεν απολάμβαναν την ίδια ελευθερία και κοινωνική θέση όπως οι Σπαρτιάτισσες. Μόνο στη Σπάρτη οι γυναίκες διέθεταν οικονομική δύναμη και επιρροή. Τα κορίτσια ασχολούνταν με τον αθλητισμό και ελάμβαναν δημόσια εκπαίδευση εν αντιθέσει με άλλες πόλεις, όπου οι 9

περισσότερες γυναίκες ήταν τελείως αγράμματες. Επισκέπτες από άλλες Ελληνικές πόλεις σχολίαζαν για τις Σπαρτιάτισσες ότι όχι μόνο είχαν άποψη, που δεν φοβόντουσαν να εκφράσουν δημόσια, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις ανάγκαζαν τους συζύγους τους να τις αποδεχθούν! Η θέση της γυναίκας στο μεγαλύτερο τμήμα του αρχαίου Ελληνικού κόσμου και ιδιαίτερα στην Αθήνα, ήταν παρόμοια με την σημερινή κατάσταση των γυναικών στα υπανάπτυκτα κράτη. Οι γυναίκες νυμφεύονταν αποκλειστικά για σκοπούς τεκνοποίησης των νόμιμων κληρονόμων, καθώς η σεξουαλική ευχαρίστηση αναζητείτο στον αγοραίο έρωτα σε σαφώς μονόπλευρες σχέσεις στις οποίες κυριαρχούσε το ενήλικο αρσενικό. Οι σύζυγοι και κόρες των πολιτών αποκλείονταν από όλες τις δημόσιες και πνευματικές δραστηριότητες, παρέμεναν εντός της οικίας και δεν είχαν τη δυνατότητα να ασκηθούν. Οι γυναίκες δεν μπορούσαν να κληρονομήσουν, ή να έχουν περιουσία και δεν θεωρείτο αναγκαίο να τους παρασχεθεί η στοιχειώδης εκπαίδευση. Στην αρχαία Σπάρτη, που έδινε τόσο μεγάλη σημασία στην αξία των ανδρών ως πολεμιστών, ήταν τεράστιας σημασίας η τεκνοποίηση, έτσι ώστε να διατηρείται σε υψηλά επίπεδα το έμψυχο στρατιωτικό δυναμικό της πόλης (αξίζει να σημειωθεί πως συνευρίσκονταν στο σκοτάδι με τους συντρόφους τους, ώστε να διατηρείται η σεξουαλική επιθυμία και «φρεσκάδα» του έρωτα, ενώ οι μητέρες που ζούσαν χωρίς τους άνδρες τους μπορούσαν να το κάνουν χωρίς προβλήματα). Παράλληλα μπορούσαν να έχουν οι ίδιες περιουσία, καθώς και να διαχειρίζονται τις περιουσίες των συζύγων τους που ήταν μακριά, ενώ σπάνια παντρεύονταν πριν τα 20. Γενικότερα μιλώντας, οι Σπαρτιάτισσες θεωρούνταν ως αυτές που ήταν σε πρώτη φάση υπεύθυνες για τη διαμόρφωση των ανδρών: Ήταν αυτές που «έπλαθαν» τους μετέπειτα Σπαρτιάτες πολεμιστές, και το κράτος το αναγνώριζε αυτό, αντιμετωπίζοντάς τες ανάλογα- σε μία, θα μπορούσε να πει κανείς, συνέχιση των παλαιών αντιλήψεων περί της γυναίκας- μητέρας ως βασικού πυλώνα για τη συνέχιση και την επιβίωση της κοινωνίας: Πάνω από όλα, ήταν οι μητέρες των πολεμιστώναυτές που είχαν το καθήκον να πουν το «ή ταν ή επί τας» στους ίδιους τους τους γιους. Επιπλέον όπως και τα αδέλφια τους, τα παρακολουθούσαν δημόσιο σχολείο, αν και για μικρότερο χρονικό διάστημα από ότι τα αγόρια. Στο σχολείο είχαν τη δυνατότητα και ενθαρρύνονταν να συμμετέχουν στις αθλητικές δραστηριότητες. Αλλά όπως επισημαίνει ο Πλάτων στον Πρωταγόρα (342d) η εκπαίδευση δεν ήταν καθαρά σωματική. Στην Σπάρτη «δεν ήταν μόνο οι άνδρες αλλά και οι γυναίκες που υπερηφανεύονταν για την πνευματική καλλιέργειά τους». Αυτό ήταν κάτι περισσότερο από απλή παιδεία ήταν συστηματική εκπαίδευση στη ρητορική και φιλοσοφική σκέψη.

10

κορίτσια

στην

Σπάρτη

Επειδή οι άρρενες πολίτες της Σπάρτης ήταν υποχρεωμένοι να αφιερώνουν τη ζωή τους στις στρατιωτικές και άλλες μορφές της δημόσιας υπηρεσίας, οι οικοδέσποινες της Σπάρτης φρόντιζαν τα κτήματα των συζύγων τους. Αυτό σήμαινε ότι οι Σπαρτιάτισσες έλεγχαν τον οικογενειακό πλούτο και στην πραγματικότητα, το σύνολο της αγροτικής οικονομίας (το εμπόριο και οι κατασκευές ήταν στην αρμοδιότητα των περίοικων). Ο Σπαρτιάτης πολίτης ήταν εξαρτώμενος από την απόδοση της γυναίκας του προκειμένου να πληρώσει το φαγητό και τα δίδακτρα του γιου του κατά τη διάρκεια της «αγωγής». Αυτή η οικονομική δύναμη ήταν ιδιαίτερα έντονη στην Σπάρτη, σε αντίθεση με πόλεις όπως η Αθήνα, όπου ήταν παράνομο για μια γυναίκα να ελέγχει περισσότερα χρήματα από ότι χρειάζεται για να αγοράσει ένα δοχείο σιτηρών. Το σπουδαιότερο είναι ότι οι Σπαρτιάτισσες μπορούσαν να κληρονομήσουν και να μεταφέρουν τον πλούτο. Οι Αθηναίες αντίθετα δεν ήταν ποτέ κληρονόμοι και όλα τα περιουσιακά στοιχεία περνούσαν στον επόμενο αρσενικό συγγενή, ο οποίος το πολύ να αναγκαζόταν να παντρευτεί την κληρονόμο, προκειμένου να διεκδικήσει την κληρονομιά – μια ρύθμιση που συχνά οδηγούσε τους άνδρες να απορρίπτουν προηγούμενη σύζυγό τους, αν και άμεμπτη, μόνο και μόνο για να οικειοποιηθούν την κληρονομιά ενός συγγενή. Η εν λόγω οικονομική δύναμη είχε ως αποτέλεσμα την κοινωνική άνοδο των Σπαρτιατισσών. Αυτό καταδεικνύεται σαφώς από τις σύγχρονες περιγραφές σύμφωνα με τις οποίες είχαν «άποψη» (ακόμη και πολιτική). Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι «οι Σπαρτιάτες διοικούνταν από τις συζύγους τους» και ανέφερε την ελευθερία των Σπαρτιατισσών ως έναν από τους δύο λόγους για τους οποίους το Σύνταγμα της Σπάρτης ήταν κατακριτέο. Όταν η σύζυγος του βασιλέα Λεωνίδα ρωτήθηκε γιατί οι Σπαρτιάτισσες ήταν οι μόνες γυναίκες στην Ελλάδα που «κυβερνούν» τους συζύγους τους, η Γοργώ απάντησε…..«επειδή είμαστε οι μόνες γυναίκες που γεννούν άνδρες». Με άλλα λόγια, μόνο οι άνδρες που είχαν την αυτοπεποίθηση να δεχθούν τις γυναίκες ως ίσες ήταν πραγματικοί άνδρες. Το πρώτο καταγεγραμμένο ποίημα αγάπης γράφτηκε από Σπαρτιάτη ποιητή για τις Σπαρτιάτισσες κόρες.

1.3.4 Ο Αθλητισμός και η γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα Κατά την αρχαιότητα οι Δωριείς και οι Αιολείς παραχωρούσαν στο γυναικείο φύλο υψηλή θέση στην κοινωνία και στο δημόσιο βίο και παρά το γεγονός ότι η εκγύμναση του σώματος ήταν στις περισσότερες περιοχές αποκλειστικό προνόμιο του ανδρικού φύλου γυναίκα εκείνης της εποχής δεν αποκλειόταν από την ενασχόληση με τη φυσική αγωγή. Το ζήτημα της γυναικείας εκγύμνασης απασχόλησε και τους αρχαίους συγγραφείς. Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Πλάτωνας θεωρούσε αδικαιολόγητο 11

σφάλμα την παραμέληση της φυσικής αγωγής της γυναίκας. Ο ιστορικός Πλούταρχος έγραφε για της Σπαρτιάτισσες:<< Τα σώματα των παρθένων ασκούντο στον δρόμο, την πάλη, τη δισκοβολία και το ακόντιο για να αντέχουν ασφαλώς στους πόνους του τοκετού και για να φέρνουν στον κόσμο υγιή και εύρωστα αλλα και για να γίνονται οι ίδιες υγιείς και εύρωστες>>(Ξενοφών,Λακεδαιμονίων Πολιτεία,1.3-4) Στα ιστορικά χρόνια η άθληση των γυναικών, κυρίως στην Σπάρτη και στην Κρήτη, αποτελούσε μέρος της αγωγής τους, όπως ακριβώς και των αγοριών (Σκιάδας,1998). Το 776 π.Χ, όταν και καταγράφονται οι πρώτοι εορτασμοί των Ολυμπιακών Αγώνων, υπήρχαν αγώνες για τους άνδρες και τα παιδιά αλλά οι γυναίκες, είτε ως αγωνιζόμενες είτε ως θεατές, ήταν αποκλεισμένες από αυτούς .Εξαίρεση αποτελούσε η παρουσία της ιέρειας της Δήμητρας Χαμύνης, η οποία παρακολουθούσε τους Αγώνες απο επίσημη θεση.(Γιαλούρης,1990). Καμία γυναίκα δεν παραβίασε τον κανόνα αποκλεισμού των γυναικών εκτός απο την Ροδίτισσα Καλλιπάτειρα, κόρη του Ολυμπιονίκη Διαγόρα, η οποία μεταμφιέστηκε το 404 π.Χ σε γυμναστή προκριμένου να συνοδεύσει το γιό της Πεισίδορο στους Αγώνες. Ο γιος της τιμώντας την οικογενειακή παράδοση των Ολυμπιονικών, απέσπασε τη νίκη. Ο ενθουσιασμός όμως της Καλλιπάτειρας, πρόδωσε το φύλο της. Δεν τιμωρήθηκε όμως σύμφωνα με τα προβλεπόμενα, λόγω της δοξασμένης στους Αγώνες γενιάς της, αλλά έγινε αιτία να θεσπιστεί από τότε κανονισμός που υποχρέωνε τους γυμναστές να εισέρχονται γυμνοί στο Στάδιο(Παυσανίας,1989). Οι γυναίκες όμως τελούσαν δικούς τους αγώνες στην Ολυμπία. Οι αγώνες ήταν αφιερωμένοι στην Θεά Ήρα. Επίσης συμμετείχαν και στα Ταυροκαθάψια,που ήταν άθλημα της μινωικής εποχής και εκτελούσαν άλματα πάνω από έναν τάυρο για να αναδείξουν την τόλμη και την ευλιγισία τους Από τον 4ο αιώνα π.Χ. και μετά στον ολυμπιακό κατάλογο των νικητών, μνημονεύονται και γυναίκες Ολυμπιονίκες στα ιπποδρομικά αγωνίσματα και αυτό γιατί δεν ήταν ανάγκη οι γυναίκες να παρευρίσκονται στην Ολυμπία αφού νικητής ανακηρυσσόταν ο ιδιοκτήτης του ίππου ή του άρματος και όχι ο αναβάτης ή ο ηνίοχος (Παυσανίας, ΙΙΙ,8.1) Τρεις ακόμη πανελλήνιοι αγώνες, εκτός από τα Ηραία, περιείχαν εκδηλώσεις όπου μόνο οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα συμμετοχής : τα Πύθια, τα Ίσθμια και οι Κορινθιακοί. Στα αγωνίσματα αυτά περιλαμβάνονταν το άλμα εις μήκος, αγώνες στίβου, αγώνες βάδην και πιθανόν δρόμοι μεγάλων αποστάσεων. Η συμμετοχή των γυναικών σε αυτούς τους πρώιμους αθλητικούς αγώνες είναι σαφές ότι εντασσόταν στα πλαίσια του ιερού χαρακτήρα αυτών των δρωμένων, χαρακτήρας που ήταν και ο πυρήνας των Αγώνων της Αρχαιότητας. Με την πάροδο του χρόνου και όσο ο ιερός χαρακτήρας των Αγώνων υποχωρούσε, η φυσική αγωγή των γυναικών παραμελούνταν. Η παραμέληση της φυσικής αγωγής των γυναικών ενισχύθηκε κατά την εποχή της παρακμής του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και συνεχίστηκε και τον μεσαίωνα.

12

Ελάχιστη μεταβολή επήλθε στους αιώνες που ακολούθησαν και μόνο στα τέλη του 19ου αιώνα δόθηκε, τουλάχιστον μεταξύ των περισσότερων πολιτισμένων λαών, η αρμόζουσα θέση στη φυσική άσκηση των κοριτσιών και των γυναικών. Όσον αφορά τον ρόλο που διαδραμάτιζαν οι γυναίκες εκείνη την εποχή, πολλές μαρτυρίες παραδίδουν τα δημοτικά άσματα που είναι γεμάτα από επεισόδια που παρουσιάζουν τις γυναίκες να συμμετέχουν στους αγώνες των ανδρών κρυμμένες κάτω από το ανδρικό ένδυμα και να συμμετέχουν στην επικίνδυνη ζωή των κλεφτών.

1.4 H θέση της γυναίκας στην Αρχαία Ρώμη Οι γυναίκες στην Αρχαία Ρώμη δεν είχαν νομικά ή πολιτικά δικαιώματα. Έπρεπε να είναι υποταγμένες στην πατρική εξουσία ( πατέρας , σύζυγος και αργότερα γιος. Ο σύζυγος και ο πατέρας μπορούσαν να σκοτώσουν τη γυναίκα για τον οποιοδήποτε λόγο καθώς ήταν νόμος της εποχής. Η κατάσταση αυτή άλλαξε με την άφιξη μιας νέας θρησκείας, του Χριστιανισμού). Η κοινωνική τάξη όμως της Ρωμαίας οικοδέσποινας στην πράξη ήταν συνήθως υψηλή. Σε αντίθεση με τη γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα η Ρωμαία οικοδέσποινα δεν έμενε πότε περιορισμένη στον γυναικωνίτη. Τα καθήκοντα μιας Ρωμαίας ήταν τα μητρικά και τα συζυγικά δηλαδή ο γάμος και η ανατροφή των παιδιών. Παρόλο που μόνο οι άντρες είχαν δικαίωμα στην εξουσία, υπήρξαν φορές όπου η πολιτική επιρροή των γυναικών είχε ως αποτέλεσμα να παρθούν καθοριστικές αποφάσεις.

1.5 Η θέση της Γυναίκας στο Βυζάντιο Στο Βυζάντιο δεν επιτρεπόταν στις γυναίκες να δουλεύουν έξω από το σπίτι και ιδιαίτερα στις ελεύθερες τις οποίες δεν έπρεπε να βλέπει ούτε ο ήλιος. Ένα πολύ υποβαθμισμένο επάγγελμα ήταν εκείνο της θεατρίνας το οποίο θεωρούταν κοινωνικά απαράδεκτο και απρεπές. Μια γυναίκα στο Βυζάντιο επίσης δεν επιτρεπόταν να ασκήσει δημόσιο λειτούργημα, δηλαδή να γίνει δικαστής ή δικηγόρος. Οι γυναίκες ήταν υπεύθυνες για όλες τις δουλειές του σπιτιού και στα σπίτια των πιο εύπορων υπήρχαν συνήθως υπηρέτριες. Οι έξοδοι των γυναικών ήταν σπάνιοι και γίνονταν είτε όταν πήγαιναν στην εκκλησία είτε όταν πήγαιναν για ψώνια. Πάντα όμως έπρεπε να είναι καλυμμένες ώστε να μην είναι προκλητικές. Οι εύπορες Βυζαντινές γυναίκες καλλωπίζονταν και περιποιούνταν τον εαυτό τους. Οι περισσότερες γυναίκες στο Βυζάντιο ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης, ήταν αμόρφωτες εκτός από ιδιαίτερες περιπτώσεις. Εάν κάποια μάθαινε να διαβάζει και να γράφει θεωρούταν πολύ μορφωμένη.

13

1.6 Η θέση της Γυναίκας στην Αναγέννηση Μπορεί η Αναγέννηση να ήταν μια περίοδος ακμής για τις τέχνες και τα γράμματα, ωστόσο, δεν έφερε τις κοινωνικές αλλαγές που θα εξίσωναν τα δύο φύλα και θα παρείχαν περισσότερα δικαιώματα στο γυναικείο φύλο. Έτσι, κι αυτή την ιστορική περίοδο βλέπουμε τις γυναίκες πλήρως υποταγμένες στους άνδρες, είτε έχουν το ρόλο του πατέρα είτε του συζύγου, η μόρφωσή τους είναι πενιχρή, συνεχίζουν να μην έχουν πολιτικά δικαιώματα και ελευθερία λόγου.

1.7 Η θέση της Γυναίκας τον 18ο αιώνα Η αρχή της αντιμετώπισης των φυλετικών ανισοτήτων, της ενεργούς δράσης των γυναικών σε όλους τους τομείς της ζωής και της καλύτερης αντιμετώπισής τους έγινε την περίοδο του Διαφωτισμού. Παρόλα αυτά, ακόμα και τότε οι γυναίκες δεν λογίζονταν ως ίσες με τους άνδρες. Σημαντικές φιγούρες του Διαφωτισμού, όπως ο Τζον Λοκ, ο Άνταμ Σμιθ και ο Ζαν – Ζακ Ρουσσώ, έκαναν λόγο για την ισότητα των φύλων. Ο Ρουσσώ διατύπωσε την άποψη ότι οι γυναίκες είναι υποδεέστερες των ανδρών και πρέπει να είναι υποταγμένες σε αυτούς. Στις ιδέες αυτές αντιτάχθηκε η Μαίρη Γουόλστονκραφτ, Αγγλίδα συγγραφέας και φιλόσοφος, υπέρμαχος των δικαιωμάτων των γυναικών. Μάλιστα, στο πρωτοποριακό βιβλίο της «Η διεκδίκηση των δικαιωμάτων της γυναίκας» (1792) απαντάει στους διανοούμενους της εποχής που ήταν αντίθετοι στην εκπαίδευση των γυναικών, τονίζοντας την σημασία της εκπαίδευσης και της κατάρτισης του γυναικείου φύλου καθώς και την αναγκαιότητα εξάλειψης των φυλετικών ανισοτήτων. Άλλος ένας Γάλλος φιλόσοφος που εναντιώθηκε στην διαδεδομένη άποψη περί κατωτερότητας του γυναικείου φύλου ήταν ο Νικολά ντε Κοντορσέ, οποίος μάλιστα έκανε λόγο για ίσα πολιτικά δικαιώματα και για τα δύο φύλα καθώς και για καθολική εκπαίδευση. Τα σαλόνια και τα καφέ αυτής της εποχής ήταν ο πρώτος φορέας διάδοσης των ιδεών του διαφωτισμού καθώς ήταν χώροι συναθροίσεων διαφόρων ανθρώπων που συζητούσαν νέες ιδέες και φιλοσοφίες. Μέσα από αυτούς τους χώρους, ιδίως όταν είχαν πρόσβαση και γυναίκες, άρχισαν να εξαπλώνονται ευρύτερα αυτές οι απόψεις περί δικαιωμάτων της γυναίκας και ισότητας των φύλων. Άλλη μια αλλαγή αυτής της περιόδου που συνέβαλε στην βελτίωση της θέσης της γυναίκας ήταν οι αλλαγές στην τυπογραφία και τις εκδόσεις. Στο μεγαλύτερο μέρος του Διαφωτισμού οι γυναίκες χρειάζονταν γραπτή συγκατάθεση του συζύγου τους για να εκδώσουν τα γραπτά τους. Αυτό το καθεστώς άρχισε να υποχωρεί και υιοθετήθηκαν πιο εμπορικές μέθοδοι που επέτρεπαν στις γυναίκες να εκδίδουν τα γραπτά τους με μεγαλύτερη ελευθερία.

2. Φεμινισμός Ο φεμινισμός είναι ένα κοινωνικό και πολιτισμικό κίνημα, το οποίο συνδέθηκε με τη χειραφέτηση της γυναίκας και την απαλλαγή της 14

από την κοινωνική καταπίεση και την εκμετάλλευση. Ο όρος φεμινισμός προέρχεται από λατινικό femina που σήμαινε γυναίκα, Είναι ένα κίνημα και μία αντίληψη για την ισότητα της γυναίκας και του άνδρα σε κάθε έκφανση της κοινωνικής ζωής. Ο συγκεκριμένος όρος ωστόσο είναι από μόνος του πολύ γενικός και περιοριστικός, εφόσον μιλάμε για ένα κίνημα που δε φιλοδοξεί να οριοθετηθεί ούτε χρονικά, ούτε πολιτικά, ούτε κοινωνικά.

H υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών που βασίζεται στην αρχή ότι τα φύλα είναι διαφορετικά αλλά ίσα. Στηρίζεται στην αντίληψη ότι η συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι στις γυναίκες είναι άδικη και καταπιεστική. Σκοπός του κινήματος είναι να αναλύσει τις αιτίες και τις διαστάσεις της καταπίεσης των γυναικών, να αφυπνίσει και να ενεργοποιήσει τις γυναίκες για να υπερασπιστούν τα δικαιώματά τους και να κερδίσουν την απελευθέρωσή τους. Ο φεμινιστικός ακτιβισμός εδώ και έναν αιώνα μάχεται για θέματα, όπως είναι το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του σώματος της γυναίκας (δηλαδή της σεξουαλικής απελευθέρωσης από τα ταμπού της κοινωνίας), η ενδο-οικογενειακή βία, οι άδειες και τα επιδόματα μητρότητας, η διεκδίκηση ίσων μισθών για την ίδια εργασία, η σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, οι κοινωνικές διακρίσεις των δύο φύλων, τα στερεότυπα και η σεξουαλική βία, κυρίως από την πλευρά των ανδρών

ούτε κοινωνικά.

2.1 Ιστορία: Α’ Περίοδος Ο φεμινισμός εμφανίστηκε αρχικά στην Ευρώπη τον 18ο αιώνα. Το 1789, η Φελισιτέ ντε Κεραλιό παρουσίασε ένα Τετράδιο παραπόνων των γυναικών και ακολούθησε η Ολέμπ ντε Γκουζ το 1791 με μια Διακήρυξη των δικαιωμάτων των γυναικών. Τότε, εμφανίστηκαν στη Γαλλία πολλές γυναικείες λέσχες, οι οποίες αντιπροσώπευαν τις πρώτες τολμηρές εκδηλώσεις της φεμινιστικής ιδέας, που άρχιζε να επιβάλλεται ως κίνημα. Στο μεταξύ, η φεμινιστική ιδέα εμφανίστηκε και στην Αγγλία: το 1792 η Μαίρη Ούλστονκραφτ έγραψε το βιβλίο «Διεκδίκηση των δικαιωμάτων των γυναικών». Ιδρύθηκαν πολλοί φεμινιστικοί σύλλογοι στο Λονδίνο, στο Μάντσεστερ, στο Μπρίστολ, και αλλού. Στις Η.Π.Α. η γέννηση του φεμινιστικού κινήματος έγινε το 1848, όταν στην Νέα Υόρκη μια ομάδα γυναικών, με επικεφαλής τη Λουκριτία Μοτ και την Ελίζαμπεθ Κάντυ Στάντον, συγκάλεσαν το πρώτο συνέδριο στην ιστορία του 15

φεμινιστικού κινήματος για να παρουσιάσουν μια Διακήρυξη Αισθημάτων στην οποία εκτός από το αίτημα της πολιτικής ψήφου, παρουσιάζονταν οι περιορισμοί που επιβάλλονταν στις γυναίκες στις σπουδές, στην εργασία, στο γάμο κλπ. Το 1869 η Ελίζαμπεθ Κάντυ Στάντον και η Σούζαν Άντονυ ίδρυσαν την «Εθνική Οργάνωση για τη γυναικεία ψήφο» που είχε σκοπό να πετύχει τροποποίηση του Ομοσπονδιακού Συντάγματος ώστε να εξασφαλίζει τη γυναικεία ψήφο. Συγχρόνως μια άλλη φεμινιστική ομάδα ίδρυσε την «Αμερικανική Οργάνωση για τη γυναικεία ψήφο». Τον Αύγουστο του 1854 η Φρειδερίκη Μπρέμερ δημοσίευσε στους «Τάιμς» μια έκκληση για διεθνή συνεργασία των γυναικών. Έτσι, προετοιμάστηκε το πρώτο Διεθνές Συνέδριο Γυναικών στην Ουάσιγκτον, το 1888 Στις 8 του Μάρτη 1857 οι εργάτριες ιματισμού της Νέας Υόρκης ξεσηκώθηκαν για πρώτη φορά σαν εργαζόμενες γυναίκες, έκαναν απεργία και διαδήλωσαν στους δρόμους διαμαρτυρόμενες για τους άθλιους όρους δουλειάς. Η αστυνομία τις χτύπησε. Το 1910 η Γερμανίδα επαναστάτρια Κλάρα Τσέτκιν πρότεινε στο Σοσιαλιστικό Συνέδριο της Κοπεγχάγης να κηρυχθεί η 8 του Μάρτη σαν παγκόσμια αγωνιστική μέρα της γυναίκας. Κι από τότε γιορτάζεται σε όλο τον κόσμο. Πέρα από το δυτικό κόσμο, εμφανίζεται ο φεμινισμός και στην Κίνα. Η Κίου Τζιν αναπτύσσει πλούσιο και πολύπλευρο έργο. Η τολμηρή Κινέζα απευθύνεται στις συμπατριώτισσές της δίνοντας εξαιρετική σημασία στην αλληλεγγύη μεταξύ των γυναικών σαν κινητήρια δύναμη της πάλης τους για τη χειραφέτηση. Από το 1900 ιδρύονται σε όλη την Κίνα σύλλογοι ενάντια στο δέσιμο των ποδιών, το έργο των οποίων προβάλλεται από τον προοδευτικό Τύπο που αφιερώνει όλο και περισσότερο χώρο στην ισότητα των φύλων. Την ίδια εποχή κάνει την πρώτη εμφάνισή του ο κινέζικος φεμινιστικός Τύπος και παράλληλα αναπτύσσεται μια στρατευμένη γυναικεία λογοτεχνία που βάζει σαν στόχο το ξύπνημα των συνειδήσεων.

Σουφραζέτες Ο όρος «σουφραζέτα» προέρχεται από τη λέξη «suffragist», που δηλώνει τον υποστηρικτή του «suffrage», δηλαδή του δικαιώματος ψήφου. Οι σουφραζέτες διεκδικούσαν τη συμμετοχή στα κοινά και ίση μεταχείριση με τους άντρες. Στη Βρετανία, ο όρος «suffragist» χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τα μέλη της Εθνικής Ένωσης των Εταιρειών για το Δικαίωμα Ψήφου των Γυναικών, η οποία ιδρύθηκε το 1897. Η λέξη σουφραζέτα προήλθε από ένα χλευαστικό σχόλιο της εφημερίδας Daily Mail το 1906 για τις ακτιβίστριες της οργάνωσης «Women’ s social and political union» (Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών), που συγκροτήθηκε το 1903 από την Emmeline Pankhurst στο Μάντσεστερ στη βόρεια Αγγλία. Οργανώσεις που αγωνίζονταν υπέρ αυτού του θεμελιώδους δικαιώματος από τη δεκαετία του 1870 ονομάζονταν τότε «suffragists» («υπέρμαχες της γυναικείας ψήφου»). Οι σουφραζέτες, που οικειοποιούνται το υποκοριστικό αυτό, θεωρούνται πολεμίστριες που καθοδηγούνται από το σύνθημα: «πράξεις, όχι λόγια». Άλλες 16

οργανώσεις, πιο φιλειρηνικές, επέλεγαν για παράδειγμα την άσκηση πίεσης, ως τρόπο να αγωνίζονται. Οι σουφραζέτες σπάζουν βιτρίνες, βάζουν βόμβες και κάνουν δολιοφθορές στα δίκτυα ηλεκτροδότησης. Η ριζοσπαστικότητα των ενεργειών τους συγκλόνισε τη Βρετανία που δεν ήταν συνηθισμένη σε αυτές τις ριζοσπαστικές μεθόδους. Η πιο θεαματική δράση τους είναι η βομβιστική επίθεση στην κατοικία του πρωθυπουργού David Lloyd George το 1913. Το 1912 ήταν μια κομβική χρονιά για τις σουφραζέτες στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς ο τότε πρωθυπουργός, Χ. Χ. Άσκουιθ ήταν έτοιμος να υπογράψει ένα νομοσχέδιο που εκχωρούσε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες άνω των 30, με τον όρο να είναι παντρεμένες με σύζυγο που είχε περιουσιακά στοιχεία ή να έχουν οι ίδιες περιουσιακά στοιχεία. Ωστόσο, υπαναχώρησε την τελευταία στιγμή, ανησυχώντας πως οι γυναίκες θα τον καταψήφιζαν στις επόμενες γενικές εκλογές και θα εμπόδιζαν το κόμμα του (Φιλελεύθεροι) να μπει στη Βουλή. Την ίδια χρονιά, η Emily Davison γίνεται η πρώτη ακτιβίστρια που χάνει τη ζωή της ως «μάρτυρας». Αυτοκτόνησε πέφτοντας κάτω από τις οπλές του αλόγου που έτρεχε για τον βασιλιά Γεώργιο Ε’ σε κούρσα στο ιπποδρόμιο Epsom Derby, κοντά στο Σάρεϊ. Πολλές από τις συντρόφισσές της συνελήφθησαν και έκαναν απεργία πείνας, σε μια προσπάθεια να ασκήσουν πίεση στην κυβέρνηση. Εκατοντάδες ακτιβίστριες ρίχθηκαν στη φυλακή και άρχισαν απεργία πείνας, πριν τελικά λάβουν τροφή δια της βίας. Πολλές ταΐστηκαν με το ζόρι, βάσει μιας πρακτικής που απαγορεύτηκε το 1913 με νόμο που ανάγκασε τις αρχές να απελευθερώσουν τις φυλακισμένες που ήταν υπερβολικά αδύνατες. Η Νομοθετική αυτή Πράξη «της Γάτας και του Ποντικιού». επέτρεπε στις κρατούμενες να προχωρούν σε απεργία πείνας, χωρίς να τους παρέχεται τροφή διά της βίας, αλλά αφήνονταν ελεύθερες όταν η κατάσταση της υγείας τους κρινόταν πλέον επικίνδυνη. Οι γυναίκες αυτές, ωστόσο, οδηγούνταν εκ νέου στη φυλακή όταν η κατάσταση της υγείας τους το επέτρεπε. Η Pankhurst είχε φυλακιστεί και αφεθεί ελεύθερη 11 φορές. Ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν ότι κάποιες από τις ενέργειες των σουφραζετών ήταν επιζήμιες για τους σκοπούς τους. Όσοι τάσσονταν κατά του κινήματος υποστήριζαν πως δεν έπρεπε να δοθεί δικαίωμα ψήφου στις σουφραζέτες, επειδή ήταν υπερβολικά συναισθηματικές και ανίκανες για ορθολογική σκέψη, σε αντίθεση με τους άντρες. Στήριζαν μάλιστα το επιχείρημά τους στις βίαιες και επιθετικές δράσεις των γυναικών του κινήματος

17

Πολιτικά Δικαιώματα Γυναικών Οι γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά σε βουλευτικές εκλογές στη Φινλανδία το 1906, στη Νορβηγία το 1917, στη Γερμανία το 1919, στη Βρετανία το 1918, στις ΗΠΑ το 1920 και στη Γαλλία το 1945. Συγκεκριμένα στην Αγγλία «Η Εθνική Ένωση των Εταιρειών του Δικαιώματος Ψήφου στις Γυναίκες» στην Αγγλία κατά την περίοδο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, προχώρησε σε συμφωνίες με την κυβέρνηση συνασπισμού. Στις 6 Φεβρουαρίου 1918, πέρασε η Νομοθετική Πράξη της Εκπροσώπησης των Πολιτών, η οποία εκχωρούσε δικαίωμα ψήφου σε γυναίκες άνω των 30 που πληρούσαν τα ελάχιστα κριτήρια περιουσίας. Περί τις 8,4 εκατομμύρια γυναίκες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου. Το Νοέμβριο του 1918, πέρασε η Νομοθετική Πράξη της Εκλεξιμότητας των Γυναικών, εκχωρώντας στις γυναίκες το δικαίωμα της εκλογής στη Βουλή. Η Νομοθετική Πράξη Εκπροσώπησης του 1928 επέκτεινε το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες άνω των 21, εξισώνοντας έτσι οριστικά το δικαίωμα ψήφου μεταξύ αντρών και γυναικών . Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα η γυναίκα (δηλαδή ο μισός πληθυσμός του πλανήτη), δεν είχε το πολιτικό δικαίωμα της ψήφου και της συμμετοχής της στα πολιτικά αξιώματα. Το δικαίωμα του «εκλέγειν» για τις γυναίκες στην Ελλάδα θεσπίστηκε μόλις το 1930 αλλά δεν αφορούσε όλες τις ελληνίδες. Μπορούσαν να ψηφίσουν μόνον όσες είχαν κλείσει τα 30 τους χρόνια και είχαν τελειώσει τουλάχιστον το Δημοτικό. Η πρώτη φορά που οι Ελληνίδες άσκησαν το εκλογικό τους δικαίωμα ήταν στις δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934. Στους εκλογικούς καταλόγους της Αθήνας γράφτηκαν μόλις 2.655 κυρίες, από τις οποίες ψήφισαν τελικά μόνο 439. Στις πρώτες εκλογές που ψήφισαν γυναίκες Δήμαρχος Αθηναίων αναδείχθηκε ο Κώστας Κοτζιάς, επί των ημερών του οποίου διαμορφώθηκε το Πεδίον του Άρεως. Δικαίωμα ψήφου και στις βουλευτικές εκλογές απέκτησαν στις 28 Μαΐου του 1952, χωρίς όμως τελικά να συμμετάσχουν στις εκλογές του Νοεμβρίου, γιατί δεν 18

είχαν ενημερωθεί οι εκλογικοί κατάλογοι. Το 1953, σε επαναληπτική εκλογή στη Θεσσαλονίκη, εξελέγη η πρώτη γυναίκα βουλευτής. Ήταν η Ελένη Σκούρα του κόμματος «Ελληνικός Συναγερμός», που μαζί με τη Βιργινία Ζάννα από το «Κόμμα Φιλελευθέρων», ήταν οι πρώτες γυναίκες υποψήφιες για το βουλευτικό αξίωμα. Κανονικά οι γυναίκες συμμετείχαν για πρώτη φορά σε βουλευτικές εκλογές στις 19 Φεβρουαρίου του 1956. Στις εκλογές αυτές η Λίνα Τσαλδάρη και η Βάσω Θανασέκου της κατάφεραν να εκλεγούν στη Βουλή. Η Λίνα Τσαλδάρη έγινε και η πρώτη γυναίκα υπουργός, καθώς ανέλαβε το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στην κυβέρνηση Καραμανλή. Την ίδια χρονιά εκλέχθηκε και η πρώτη γυναίκα Δήμαρχος, η Μαρία Δεσύλλα, στην Κέρκυρα.

Λίνα Τσαλδάρη

Μαρία Δεσύλλα Εξήντα πέντε χρόνια μετά, το ελληνικό κοινοβούλιο έχει, για πρώτη φορά, μία σχετικά αναλογική αντιπροσώπευση του γυναικείου φύλου. Στις τελευταίες εκλογές εκλέχτηκαν στο ελληνικό κοινοβούλιο 63 γυναίκες, δηλαδή ποσοστό 23,3%. Αυτό αποτελεί μία κατάκτηση της γυναίκας στη συμμετοχή της στην κοινωνική και πολιτική ζωή του τόπου, στη δημόσια διοίκηση και στους χώρους της εργασίας.

Β’ Περίοδος Το πιο δημοφιλές κύμα του φεμινισμού ήταν το δεύτερο κύμα το οποίο συνδέεται άμεσα με τις έντονες ακτιβιστικές δράσεις στις δεκαετίες του 1960 & 1970. Έμπνευση του συγκεκριμένου κύματος θεωρείται κατά πολλούς το «Δεύτερο Φύλο» της Σιμόν ντε Μποβουάρ, το οποίο από το 1949 όταν και εκδόθηκε ως και σήμερα θεωρείται σημείο αναφοράς του φεμινιστικού κινήματος. Εκεί ουσιαστικά η φιλόσοφος εξηγεί πως θεωρεί ότι η γυναίκα της πατριαρχικής κοινωνίας ζει καταπιεσμένη, απαξιωμένη και περιορισμένη λόγω μίας παράλογης διάκρισης βάσει βιολογικής διαφοράς. Εξηγεί δηλαδή πως οι γυναίκες θεωρούνται το δεύτερο φύλο.

19

Έτσι μια δεκαετία αργότερα ξεκίνησε η έντονη κινητοποίηση των γυναικών. Υπήρξαν πολλές διαμαρτυρίες σε δρόμους, όπου γυναίκες διεκδικούσαν πίσω την αξιοπρέπεια και την ελευθερία τους. Τότε η «απελευθέρωση των γυναικών» ήταν ένα μείζον ζήτημα, το οποίο συνδέθηκε έντονα με το σοσιαλισμό. Ο σοσιαλιστικός φεμινισμός ουσιαστικά υποστήριξε ότι η ελευθερία της γυναίκας μπορεί να έρθει μόνο εφόσον η ίδια βγει στην αγορά εργασίας και αποκτήσει οικονομική ανεξαρτησία. Υποστήριζαν λοιπόν ότι στα πλαίσια μία καπιταλιστικής κοινωνίας , η οποία αν και είχε αλλάξει το ρόλο του άνδρα ριζικά, συνέχιζε να θεωρεί την ισότητα των δύο φύλων μία ασύλληπτη για το νου ιδέα υποβαθμίζοντας ακόμη περισσότερο το ρόλο της γυναίκας σε αυτήν, η ισότητα ήταν ένα ουτοπικό όνειρο. Και όταν σχεδόν 60 χρόνια αργότερα οι γυναίκες λαμβάνουν κατά 60-75% μικρότερο μισθό από τους άντρες για την ίδια θέση, η ιδέα μίας γυναίκας στην αγορά εργασίας εκείνη την εποχή μάλλον ήταν όντως ασύλληπτη.

Φεμινισικό Κίνημα στην Ελλάδα Όπως είναι φυσικό όμως, ένα τέτοιο μεγάλο κίνημα δε μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την Ελλάδα. Τα πρώτα βήματα έγιναν μετά τη δεκαετία του 1860, όταν ο ρόλος της γυναίκας άρχισε να αλλάζει. Πλέο ν η ζωή των γυναικών στα μεσαία κοινωνικά στρώματα είχε αρχίσει να αποκτά και κοινωνικό χαρακτήρα ξεφεύγοντας από τον οικιακό χώρο και ανοίγοντας ορισμένες νέες προοπτικές για αυτές, κυρίως στο χώρο της εκπαίδευσης. Η μεγάλη αρχή ωστόσο έγινε με τη δράση της Καλλιρρόης Παρρέν, γνωστής και ως η πρώτη Ελληνίδα φεμινίστρια κατά πολλούς… Η Καλλιρρόη Παρρέν ήταν από τις γυναίκες που εκμεταλλεύτηκε τις λιγοστές ευκαιρίες που της προσφέρονταν για εκπαίδευση στην Ελλάδα. Σπούδασε δασκάλα και δούλεψε ως διευθύντρια παρθεναγωγείων στη Ρωσία και 20

τα Βαλκάνια. Όταν μετακόμισε στην Αθήνα ανέλαβε την αρχισυνταξία και την έκδοση της πρώτης γυναικείας εφημερίδας με όνομα Εφημερίς των Κυριών. Την πρώτη ημέρα της έκδοσής της, 8 Μαρτίου του 1887, δημιούργησε έντονες αντιδράσεις κι εξαντλήθηκε. Αρχικά όλα τα κείμενα υπογράφονταν ανώνυμα ή με το προφανές ψευδώνυμο Εύα Πρενάρ. Έγραφε μόνη της, αλλά στη συνέχεια κατάφερε να προσελκύσει κάποιες από τις πιο γνωστές δασκάλες και παιδαγωγούς της εποχής

Η συντακτική ομάδα του περιοδικού στελεχώνεται από τις Αγαθονίκη Αντωνιάδου, η Σαπφώ Λεοντιάς, η γιατρός Ανθή Βασιλειάδου, η Φλωρεντία Φουντουκλή, η Κρυσταλλία Χρυσοβέργη. Όλες είναι είναι μορφωμένες, γλωσσομαθείς, με ευρεία παιδεία και ενήμερες για τους αγώνες που δίνονται από τις γυναίκες υπέρ της γυναικείας χειραφέτησης στην Ευρώπη και στην Αμερική. Οι γυναίκες αυτές αρνούνται να αποτελούν μόνο «αντικείμενο επίδειξης» του πλούτου του συζύγου και του πατέρα τους, φορώντας κοσμήματα και πολυτελή φορέματα. Δεν επιθυμούν μόνο να παίζουν πιάνο στο σπίτι τους, να οργανώνουν εσπερίδες και να τρέχουν σε χορούς. Θέλουν να υπερβούν τα στενά όρια της ιδιωτικής ζωής και να γίνουν ορατές στον δημόσιο βίο με τον λόγο τους, τις ιδέες τους, τα αιτήματά τους υπέρ της ισότητας και την έμπρακτη αλληλεγγύη τους προς τις γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων. Η αναγέννηση του έθνους θα συντελεστεί μέσω της μητρότητας και της οικογένειας. Από το 1890 ιδρύονται στις περισσότερες πόλεις της Ελλάδας τα «Κυριακά Σχολεία», για να μορφώνονται τα εργαζόμενα κορίτσια που δεν είχαν τη δυνατότητα να φοιτούν στα σχολεία. Από το 1896 ιδρύονται «Επαγγελματικές και Οικοκυρικές Σχολές», με στόχο τη σύνδεση της τεχνικής εκπαίδευσης με τον βιοπορισμό. Οι πρώτες διεκδικήσεις Οι πρώτες φεμινίστριες ζητούν και αστικά δικαιώματα: να διαχειρίζονται οι ίδιες οι γυναίκες την περιουσία τους, να συμμετέχουν σε οικογενειακά συμβούλια και να αναλαμβάνουν την κηδεμονία των παιδιών τους. Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου τα αιτήματα των 21

φεμινιστριών γυναικών στηρίζονται: στην ισότιμη κοινωνική ένταξη που προσφέρει στις γυναίκες η μισθωτή εργασία. Πραγματικά, η μαζική έξοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, στις μικρές βιοτεχνίες, στα εργοστάσια, στις δημόσιες υπηρεσίες επιτρέπει στις γυναίκες να ανατρέψουν την απόλυτη οικονομική εξάρτησή τους από τους άνδρες και να αποκτήσουν συνείδηση των κοινωνικών προβλημάτων και των συνθηκών που έπρεπε να αντιμετωπίσουν. Οι πρώτες μεταρρυθμίσεις για τη γυναικεία εργασία και το εκπαιδευτικό σύστημα θεσπίζονται το 1909 από την κυβέρνηση των Φιλελευθέρων. Από το 1912 απαγορεύεται με νόμο η νυχτερινή εργασία των γυναικών και η συμμετοχή τους στα βαριά και ανθυγιεινά επαγγέλματα. Επίσης, λαμβάνονται τα πρώτα μέτρα για την προστασία της μητρότητας, σύμφωνα με τα οποία προβλέπεται άδεια ορισμένων εβδομάδων μετά τον τοκετό. Στον χώρο της εκπαίδευσης δημιουργούνται σχολεία, διδασκαλεία, Γυμνάσια θηλέων και ο αριθμός των φοιτητριών αυξάνεται. Η παρουσία των γυναικών γίνεται αισθητή στις δημόσιες υπηρεσίες και στα ελευθέρια επαγγέλματα: δασκάλες, καθηγήτριες, τηλεφωνήτριες, δακτυλογράφοι, ταμίες, νοσοκόμες, μαίες, γιατρίνεςπαιδίατροι, δημοσιογράφοι. Η διεκδίκηση ψήφου συσπειρώνει σε κοινό αγώνα όλες τις φεμινίστριες. Ο «Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας», που ιδρύθηκε το 1920, αποτελεί την πλέον αντιπροσωπευτική φεμινιστική οργάνωση για την προώθηση των γυναικείων διεκδικήσεων.

3. Ο θεσμός της Προίκας Προίκα είναι ένας θεσμός σύμφωνα με τον οποίο η οικογένεια παραχωρεί ένα χρηματικό πόσο, το οποίο αποτελεί πλέον περιουσία της , στην νύφη όταν παντρεύεται. Αυτός ο θεσμός έχει τις ρίζες του στα αρχαία χρόνια και συμβολίζει τον κοινό βίο του ζευγαριού. Προίκα χαρακτηριζόταν ό,τι θα δινόταν στον γαμπρό και θα τον βοηθούσε να έχει μία πιο άνετη ζωή. Αυτό θα μπορούσε να ήταν ακριβά κοσμήματα, μετρητά, κτήματα, διαμέρισμα κ.α. Στην ουσία η προίκα ήταν μια αποζημίωση στον άντρα, καθώς εξασφάλιζε την ελάφρυνση της οικογένειας σε πολλούς τομείς και του συζύγου από τα βάρη της. Τέλος η προίκα είναι ένα σύμβολο μέσα από το οποίο μπορούσε κανείς να διακρίνει την οικονομική κατάσταση κάθε οικογένειας

Όσον αναφορά τους λόγους για τους οποίους εφαρμοζόταν , εκείνοι αποτελούσαν κυρίως οικονομικοί και κατόπιν κοινωνικοί. Οι γάμοι δεν γίνονταν μόνο λόγο έρωτα ή των φυσικών προσόντων της γυναίκας, αλλά πολλές φορές έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο η προίκα. Συνηθέστερα, δεν αποφάσιζαν για αυτά με το συναίσθημα, παρά με την 22

οικονομική ασφάλεια που τους πρόσφερε η προίκα. Συνήθως αποτελούσε μια προφορική συμφωνία αλλά πολλές φορές υπέγραφαν συμβόλαιο, το γνωστό προικοσύμφωνο, επίσημο έγγραφο. Για να γίνει δεκτή η συμφωνία του γάμου, έπρεπε η πρόταση της προίκας να συμφέρει τον γαμπρό. Όσες οικογένειες δεν ήταν σε καλή οικονομική κατάσταση βρίσκονταν σε μειονεκτική θέση, εφόσον ήταν δυσκολότερο να βρουν κάποιον που θα παντρευόταν τις κόρες τους χωρίς μεγάλη προίκα. Ο θεσμός της προίκας δεν είχε θετικά αποτελέσματα στις ζωές των γυναικών, αφού ο γάμος τους δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μια συνθηκολόγηση μεταξύ των εμπλεκομένων οικογενειών μόνο για λόγους οικονομικούς. Ο ρόλος της γυναίκας μέσα στην οικογένεια ήταν απαξιωμένος, υποταγμένος στον άντρα σαν αφεντικό, ελάσσονος σημασίας, ταπεινωτικός, εξευτελιστικός, υπόδουλος και δεν διέθετε δικαιώματα. Ήταν ένα άβουλο ον που αποτελούσε μέσο απόκτησης περιουσίας και καλύτερης ευπορίας του άντρα. Η επανάσταση κατά της προίκας άρχισε από τις 17 κοινότητες της Ρουμέλης. Πρωτοστάτης της ήταν ο Κώστας Κίτσος, από το χωριό Άγιος Γεώργιος. Σύνταξε ένα υπόμνημα προς την βασίλισσα Φρειδερίκη ικετεύοντάς την να αναλάβει πρωτοβουλία για την «κατάργησιν της προικός θραύουσα ούτω τα δεσμά, των αλυσοδεμένων εκ ταύτης οικογενειών και μεταδίδουσα την χαράν, την ευτυχίαν και την ελπίδα εις αυτάς». Σταδιακά όλη η Ελλάδα άρχισε να ξεσηκώνεται για το θέμα της προίκας. Τα πρώτα βήματα έγιναν τον Ιούλιο του 1978 όταν συστάθηκε μια ειδική νομοπαρασκευαστική επιτροπή υπό τον ομότιμο καθηγητή της Νομικής Αθηνών Α. Γαζή, με σκοπό την κατάργηση των νόμων 1403-1404 του Αστικού Δικαίου που αφορούσαν στην προίκα και αντιτίθεντο στις αρχές περί ίσων δικαιωμάτων των δύο φύλων του Οικογενειακού Δικαίου του Συντάγματος. Η μεταφορά της προίκας σε μπαούλα.

Η επιτροπή τολμηρά είπε «όχι στην προίκα» και ζήτησε την κατάργηση του θεσμού, αναφέροντας ότι οι γονείς δεν θα υποχρεούνται να δίνουν προίκα στα κορίτσια, αλλά να παρέχουν στα παιδιά τους -αγόρια και κορίτσια- όλα τα απαραίτητα εφόδια για το νέο ξεκίνημα στο γάμο τους. Ωστόσο, η οριστική κατάργηση της προίκας έγινε το 1983 με την ισχύ του νόμου 1329/83 που όριζε ότι και οι δύο σύζυγοι υποχρεώνονται να συμβάλλουν, ανάλογα με τις δυνάμεις τους στην αντιμετώπιση των αναγκών της οικογένειας, στο πλαίσιο της ισότητας, καταργώντας τη προίκα και εκσυγχρονίζοντας έτσι το οικογενειακό δίκαιο.

23

4. Η Γυναίκα Στη Σύγχρονη Εποχή 4.1 Η θέση της γυναίκας στην Αφρική Στις χώρες της Αφρικής οι γυναίκες δεν έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν οι ίδιες για τον εαυτό τους. Πριν απ’ το γάμο αποφασίζει γι’ αυτές ο πατέρας τους κι έπειτα ο σύζυγος. Οι περισσότερες γυναίκες μένουν αναλφάβητες. Η φοίτηση σε σχολείο στην Αφρική έχει κόστος και οι γονείς θεωρούν ανώφελο να πληρώνουν για τη μόρφωση ενός κοριτσιού. Συνήθως παντρεύονται από την ηλικία των 14 ετών και μετά, σύμφωνα με τη βούληση των γονέων τους. Ο γάμος έχει τη μορφή εμπορικής συναλλαγής. Γαμπρός γίνεται εκείνος που θα προσφέρει στον πατέρα της κοπέλας τα περισσότερα χρήματα για να την παντρευτεί. Η κοπέλα που παρευρίσκεται σ’ αυτήν τη διαδικασία έχει καλυμμένο το πρόσωπό της και δε δικαιούται να μιλήσει. Μετά το γάμο, η καθημερινότητα των γυναικών γίνεται ιδιαίτερα δύσκολη αφού ουσιαστικά γίνονται έρμαια των συζύγων τους. Σηκώνονται πολύ νωρίς το πρωί για να μεταφέρουν νερό απ’ το ποτάμι ή το πηγάδι, διαδικασία που απαιτεί πολλές ώρες περπάτημα και μεγάλη κόπωση. Πολλές δουλεύουν σε φυτείες και χωράφια για 16 ώρες ημερησίως με αντάλλαγμα ξύλα ή τροφή. Μόλις φτάσουν στο σπίτι αρχίζουν να καθαρίζουν το μανιόκ με την βοήθεια των κοριτσιών τους, αν έχουν. Μετά μαγειρεύουν για όλη την οικογένεια, συχνά μέσα σε μια καλύβα χωρίς παράθυρα ή τζάκι. Προτιμούν τροφές της κατηγορίας των κονδύλων (μανιόκ, είδη πατάτας κλπ.) που μαγειρεύονται γρήγορα, χωρίς να χρειάζονται πολλά ξύλα, ενώ οι τροφές που περιέχουν πρωτεΐνες σιγά-σιγά εγκαταλείπονται. Και μετά το βραδυνό φαγητό των ανδρών, είναι η ώρα της «διασκέδασης» τους, όπου μοιράζονται το υπόλοιπο του φαγητού με τις κόρες και τα μικρά. Στη συνέχεια πλένουν τα πιάτα και τα μικρά παιδιά τους και καθαρίζουν λίγο το σπίτι. Η νύχτα έχει πέσει. Μπορούν πιά ν’ αναπαυθούν. Αύριο αρχίζει μια παρόμοια μέρα, γεμάτη μόχθο.

24

Δεν έχουν λόγο για θέματα του σπιτιού και γενικά δεν επιτρέπεται να έχουν ξεχωριστή γνώμη. Έτσι οι γυναίκες στις χώρες της Αφρικής μένουν στο περιθώριο, έξω από τα κέντρα λήψης απόφασης, είτε αυτά λειτουργούν στην οικογένεια είτε στον κοινωνικό και πολιτικό χώρο Ο Ανδρικός σωβινισμός είναι ιδιαίτερα έντονος στην περιοχή αυτή. Οι άνδρες κατοχυρώνονται πίσω από ορισμένες παραδοσιακές πεποιθήσεις-ταμπού: «Οι άνδρες δεν κουβαλούν νερό. Δεν φορτώνονται. Αυτό είναι δουλειά της γυναίκας. Αν όχι, θα τον θεωρήσουν τρελό και θα χάσει κάθε σεβασμό μέσα στην κοινωνία». Αν οι γυναίκες διαμαρτυρηθούν, θεωρείται πως αντιγράφουν τις γυναίκες της Δύσης. Αυτό είναι απαράδεκτο και προέρχεται από μια κοινωνικό-οικονομική κατάσταση που αντικειμενικά χαρακτηρίζεται άδικη στη βάση. Σε ορισμένα ωστόσο αφρικανικά κράτη, όπως η Ζιμπάμπουε, η Μοζαμβίκη, ή η Αγκόλα, έχουν ιδρυθεί Υπουργεία για τη «Θέση της Γυναίκας». Στα κράτη αυτά η γυναίκα έχει αναγκαστεί να πάρει μέρος στον πόλεμο δίπλα στον άνδρα, πράγμα που της έχει δώσει το δικαίωμα και τη δυνατότητα να αρνηθεί την επιστροφή της στην παραδοσιακή άδικη καταπίεσή της.

4.2 Η θέση της γυναίκας στις μουσουλμανικές χώρες Η θρησκεία, η πατριαρχική δομή της κοινωνίας και η παράδοση, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη θέση της γυναίκας σε αυτές τις περιοχές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι αυστηροί κανόνες ένδυσης για εκείνες. Η γυναίκα δεν είναι χειραφετημένη, αλλά αντιθέτως, εξαρτημένη από τον κύριο του σπιτιού, σύζυγο, πατέρα ή αδερφό. Σύμφωνα με αυτό, οι άνδρες αποφασίζουν και οι γυναίκες με τη σειρά τους είναι υποχρεωμένες να υπακούν πιστά. Επιπλέον, οι άνδρες έχουν το δικαίωμα να τιμωρούν τις γυναίκες αν δεν υπακούσουν, αν δεν τηρήσουν τα καθήκοντά τους, αλλά και για να τις συμμορφώσουν τις επιταγές τους. Οι τιμωρίες περιλαμβάνουν ξυλοδαρμό, δημόσιο μαστίγωμα, λιθοβολισμό ακόμα και οξύ στο πρόσωπο της γυναίκας. Βέβαια, τα φαινόμενα αυτά, παρατηρούνται σε υπανάπτυκτες χώρες, κυρίως της Μέσης Ανατολής, όπου υπάρχει έντονος πουριτανισμός και πολύ χαμηλό μορφωτικό επίπεδο Η γυναίκα θεωρείται κατώτερη από τον άνδρα, καθώς αυτός παρουσιάζεται ως προστάτης της οικογένειας. Η ιδανική γυναίκα παρουσιάζεται συνετή και υποταγμένη, ενώ αποκομίζει σεβασμό και κοινωνική αναγνώριση, μόνο εάν ακολουθεί πιστά το ρόλο της καλής μητέρας και συζύγου. Σε άλλες χώρες όπως Ιορδανία, Παλαιστίνη, Λίβανος, Τουρκία και Αίγυπτος οι γυναίκες έχουν ακριβώς τα ίδια δικαιώματα με τους άνδρες και έχουν το δικαίωμα μόρφωσης και επαγγελματικής κατάρτισης. Οι γυναίκες προστατεύονται από το νόμο, αποτελούν σημαντικό πυλώνα της οικονομίας, έχουν κοινωνική ζωή και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο μέσα στην οικογένεια, αρκεί βέβαια, να ντύνονται ευπρεπώς και να σέβονται τις παραδόσεις.

25

4.2.1 Η θέση της γυναίκας στο Ιράν Την δεκαετία του 1920 οι γυναίκες στο Ιράν (Περσία) που ήταν υποχρεωμένες να φορούν μαντίλα ήταν πολλές. Η υποχρεωτική χρήση της μαντίλας καταργήθηκε από τον Σάχη Ρεζά Παχλάβι κατά την διάρκεια μιας αναγκαστικής εκκοσμίκευσης η οποία ξεκίνησε το 1920, που είχε ως αποτέλεσμα πολλές γυναίκες να μην ξαναβγούν από το σπίτι. Βασιλιάς της Περσίας ο Σάχης, όπως αναφέρθηκε πριν, προσπάθησε να βοηθήσει την χώρα στο να προοδεύσει μέσα από ένα κοινωνικό πρόγραμμα την ‘’λευκή επανάσταση’’. Βασικός στόχος ήταν ο εκσυγχρονισμός της θέσης της γυναίκας στην Περσία και η απόκτηση σεβασμού και ελευθερίας στο γυναικείο φύλο. Μερικά από τα δικαιώματα που τους δόθηκαν ήταν δικαίωμα στην εκμάθηση και στην οδήγηση αλλά και ελευθερία στις εξόδους τους και εξέφρασης της γνώμης τους σε ποικίλα θέματα. Το 1963 οι γυναίκες ψήφισαν για πρώτη φορά στην Περσία, γεγονός που υποδηλώνει πόσο ανάγκη είχαν οι γυναίκες αυτές την ενεργό δράση ως πολίτες. Ο γάμος είναι νόμιμος από την ηλικία των 13 και υποχρεούνται να δίνονται ολοκληρωτικά στην οικογένεια χωρίς να έχουν την ευκαιρία να ακολουθήσουν τις επιδιώξεις τους στον επαγγελματικό τομέα. Ο Ιρανικός νόμος, δεν αντιμετωπίζει τις γυναίκες και τους άνδρες ως ίσους. Τα δικαιώματα των γυναικών να παίρνουν διαζύγιο, να δουλεύουν, να ταξιδεύουν χωρίς να τους συνοδεύει κάποια αντρική φιγούρα και να μπορούν να έχουν την επιμέλεια των παιδιών είναι ελλειπή. Το διαζύγιο εμφανίζεται ως επιλογή μόνο όταν είναι σύμφωνος και ο άνδρας. Επιπρόσθετα, τα δικαιώματα τους στις θέσεις εργασίας δεν επηρεάζονται θετικά από το γεγονός ότι ο γυναικείος πληθυσμός που σπουδάζει στα πανεπιστήμια του Ιράν είναι αντίστοιχος με τον αριθμό τον ανδρών που επίσης σπουδάζουν στα πανεπιστήμια. Βέβαια, αυτή η ανισότητα κατακρίνεται ιδιαίτερα από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Καθημερινά οι γυναίκες του Ιράν πέφτουν θύματα σεξουαλικής βίας ή κακοποίησης,πράγμα που δείχνει πόσο χαμηλός είναι ο σεβασμός των ανδρών για εκείνες. Πολλές γυναίκες που παίρνουν μέρος σε εκδηλώσεις για τα δικαιώματα τους τιμωρούνται αυστηρά. Πολύ πρόσφατα ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ επινόησε έναν νόμο ο οποίος απαγορεύει στις γυναίκες την ποδηλασία, διότι σύμφωνα με αυτόν εκθέτει την κοινωνία στην διαφθορά και κλέβει την αγνότητα των γυναικών. Φυσικά πολλές γυναίκες εναντιώθηκαν και βγήκαν στο δρόμο με τα ποδήλατα τους προσπαθώντας να κατακτήσουν τα δικαιώματα τους. Προφανώς μετά από αυτήν τους την ενέργεια συνελήφθησαν όσες δεν θέλησαν να συμμορφωθούν. Άλλωστε η σύλληψη των γυναικών στην χώρα τους δεν είναι σπάνιο γεγονός αφού διεκδικούν καθημερινά ίσα δικαιώματα. Ακόμα πολλά γυναικεία περιοδικά έβαζαν στα εξώφυλλα επαναστατικά άρθρα τα οποία τάσονται υπέρ της ελευθερίας των γυναικών, συμπεριλαμβανομένων και φωτογραφίες γυναικών οι οποίες φορούσαν μοντέρνα ρούχα, όπως μίνι φούστες.

26

Οι γυναίκες συνεχίζουν να προσπαθούν να ντύνονται μοντέρνα, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως παραβαίνουν τους κανόνες.

Μια Ιρανή δείχνει τα χέρια της γράφοντας στα περσικά ότι οι γυναίκες έχουν ίδια δικαιώματα με τους άνδρες.

4.3 Γυναίκες και Εκπαίδευση Εκτιμάται ότι 781 εκατομμύρια ενήλικοι είναι αναλφάβητοι, από τους οποίους τα 2/3 είναι γυναίκες. Το 63%, σύμφωνα με τη UNICEF, είναι γυναίκες, ενώ από τα 115 εκατομμύρια νέων αναλφάβητων το 59% είναι κορίτσια. Σύμφωνα με την "Αναφορά Παγκόσμιας Παρατήρησης για την Εκπαίδευση για όλους -2006" της UNESCO , η Νότια και η Δυτική Ασία έχουν το χαμηλότερο περιφερειακό ποσοστό αλφαβητισμού (58.6%) και ακολουθούνται από την υποσαχάρια Αφρική (59.7%) και τα αραβικά κράτη (62.7%). Οι χώρες με το χαμηλότερο ποσοστό αλφαβητισμού είναι η Μπουρκίνα Φάσο (12.8%), ο Νίγηρας (14.4%) και το Μαλί (19%). Η αναφορά δείχνει μια ξεκάθαρη σχέση ανάμεσα στον αναλφαβητισμό και τις χώρες με οξύ πρόβλημα φτώχειας, καθώς και τον αναλφαβητισμό και προκαταλήψεων εις βάρος των γυναικών.

27

¨Όσο αφορά τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρατηρείται ότι δεν υπάρχουν σχεδόν καθόλου διαφορές μεταξύ γυναικών και ανδρών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ωστόσο, στη δευτεροβάθμια και ανώτερη εκπαίδευση τα ποσοστά διαφέρουν ανάμεσα στα δύο φύλα. Το ίδιο ποσοστό (23%) γυναικών και ανδρών ηλικίας 25 - 64 ετών είχαν ολοκληρώσει την κατώτερη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης, το 2016 στην ΕΕ. Μικρότερο ποσοστό γυναικών (45%) συγκριτικά με τους άνδρες (48%) στην ΕΕ είχαν ολοκληρώσει την ανώτερη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης. Αυτό το φαινόμενο μπορεί να παρατηρηθεί σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη. Όσον αφορά στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, το 33% των γυναικών στην ΕΕ είχε ολοκληρώσει αυτό το επίπεδο, σε σύγκριση με το 29% των ανδρών. Σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη παρατηρείται πλειονότητα γυναικών σ' αυτό το επίπεδο εκπαίδευσης, με τις μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ γυναικών και ανδρών να παρατηρούνται στα κράτη μέλη της Βαλτικής καθώς και στη Φινλανδία, τη Σουηδία και τη Σλοβενία.

Εκπαίδευση στην Ελλάδα Το εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας αποτελείται από τρεις βαθμίδες. Στην πρώτη βαθμίδα ανήκει η προσχολική και η δημοτική εκπαίδευση και είναι υποχρεωτική. Στην δεύτερη βαθμίδα ανήκει η επίσης υποχρεωτική τριετή φοίτηση στα γυμνάσια. Στην τρίτη βαθμίδα ανήκει η φόιτηση στα λύκεια (τεχνικά,γενικά, επαγγελματικά, πολυκλαδικά), η οποία είναι τριετής και δεν αποτελεί υποχρεωτική. Τα δύο φύλα δεν είχαν ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην μέση εκπαίδευση πάντα. Στις αρχές του 1930 το ποσοστό των κοριτσιών μόλις μου ξεπερνούσε το 12%. Την ίδια δεκαετία, μερικά χρόνια μετά ιδρύθηκε το Γυμνάσιο Θηλέων στην Λαμία και το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σε 20%. Αυτό το ποσοστό αυξάνεται βαθμιαία και φτάνει το 49,5% στο τέλος του 1980. ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1930-40: 81,4% αγόρια / 18,6% κορίτσια 28

ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1940-50: 74,5% αγόρια / 25,5% κορίτσια ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1950-60: 71% αγόρια / 29% κορίτσια ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1960-70: 57,6% αγόρια / 42,4% κορίτσια ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1970-80: 50,5% αγόρια / 49,5% κορίτσια

Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ 81.4 74.5

71 57.6 49.5 50.5 42.4 29

25.5 18.6

1930-40

1940-50

1950-60

ΚΟΡΙΤΣΙΑ

1960-70

1970-80

ΑΓΟΡΙΑ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Η μεγαλύτερη αύξηση στο ποσοστό των κοριτσιών που φοιτούσαν έγινε κατά την χρονική περίοδο 1960-1970.

Στις μέρες μας τα ποσοστά φοίτησης διαφοροποιούνται με βάση το φύλο ανάλογα με τον τύπο του λυκείου. Τα κορίτσια φοιτούν σε μεγάλα ποσοστά 54,9% και 54,3% στα ενιαία λύκεια. Έχουν λιγότερη συμμετοχή 44,8% στα ΤεχνικάΕπαγγελματικά Λύκεια και το ποσοστό μειώνεται ακόμη περισσότερο 22,22% στις τεχνικές-επαγγελματικές σχολές. Στα Εκκλησιαστικά Λύκεια τα κορίτσια δεν γίνονται δεκτά. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση περιλαμβάνονται τα Α.Ε.Ι. και τα Τ.Ε.Ι. στα οποία για να μπουν οι μαθητές δίνουν Πανελλαδικές εξετάσεις. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός των μαθητών προβάλει τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για τον ρόλο τον δύο φύλων

29

Κορίτσια: Τα περισσότερα τείνουν προς την θεωρητική κατεύθυνση του λυκείου, εάν είναι σε γενικό λύκειο, αλλά γενικότερα με ό,τι έχει σχέση με τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Η μεγαλύτερη συμμετοχή τους διακρίνεται στο τμήμα Φιλολογίας και Φιλοσοφίας, Εκπαίδευσης στην προσχολική ηλικία και δημοτική εκπαίδευση. Η μικρότερη συμμετοχή παρατηρείται στα τμήματα Φυσικής και Μαθηματικών και του Πολυτεχνείου. Άνδρες: Οι άνδρες τείνουν προς την θετική κατεύθυνση, σε γενικό λύκειο, αλλά γενικότερα προς την οικονομική και θετικών επιστημών κατεύθυνση. Αντίθετα από τις γυναίκες, διακρίνονται σε επαγγέλματα και σχολές αυτού του πεδίου και αποκλίνουν από το ανθρωπιστικό πεδίο. Μέχρι και σήμερα , όπου ζούμε σε μία εποχή εξελιγμένη, το φύλο και τα στερεότυπα σύμφωνα με τα οποία είναι δομημένη μία κοινωνία γύρω από αυτό παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στην επιλογή ή απόρριψη ενός επαγγέλματος, τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες. Έτσι, οι γυναίκες τείνουν κυρίως προς τα επαγγέλματα όπου προσφέρουν διάφορες υπηρεσίες ή διδασκαλικά επαγγέλματα. Αντίθετα, τα αγόρια κατευθύνονται κυρίως επαγγέλματα είτε τεχνοκρατικά, είτε στρατιωτικά είτε οικονομικά. Τα παραπάνω εξαρτώνται από το γεγονός πως σύμφωνα και έρευνα, οι γυναίκες έχουν πιο «εξελιγμένες» ικανότητες στην χρήση της γλώσσας και τις κοινωνικές σχέσεις. Οι άνδρες, από την άλλη, φαίνεται να έχουν υψηλότερες επιδόσεις στα μαθηματικά και τα αθλήματα.

30

4.4 Η θέση των γυναικών στην αγορά εργασίας Η μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη στις δυτικές χώρες προφανώς συμβάδισε με τη μαζική εισροή των γυναικών στην αγορά εργασίας αλλάζοντας έτσι τη σύνθεση του εργατικού δυναμικού αλλά και την υπόσταση της οικογένειας, όπου πλέον και οι δύο σύζυγοι ασχολούνταν μόνο μερικά με τα του οίκου και των παιδιών.

Σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας είναι χαμηλότερη από εκείνη των ανδρών. Ταυτόχρονα το μισθολογικό χάσμα μεταξύ αντρών και γυναικών είναι ένα φαινόμενο το οποίο έκανε την εμφάνιση του με την είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας. Οι εργαζόμενες γυναίκες τείνουν να εργάζονται λιγότερες ώρες, εργάζονται σε χαμηλότερα αμειβόμενους τομείς και καταλαμβάνουν θέσεις κατώτερου επιπέδου από ό, τι οι άνδρες, γεγονός το οποίο έχει ως αποτέλεσμα σημαντικό χάσμα μεταξύ των φύλων στους μισθούς και τις αποδοχές. Οι εν λόγω διαφορές οφείλονται, ως έναν βαθμό, σε βαθιά ριζωμένους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων, αλλά και σε οικονομικά κίνητρα. Ποσοστό ισότητας στον εργασιακό τομέα Έτος •

2005

Ελλάδα 62,5 %

Ευρωπαϊκή ένωση 70%

•

2010

63,6%

70,5%

•

2015

64,2%

71,5%

31

Αυτά είναι τα αποτελέσματα που αφορούν την σύγκριση της Ελλάδας με την Ε.Ε στον εργασιακό τομέα. Τα στοιχεία αναφέρονται σε μια δεκαετία, από το έτος 2005 έως και το έτος 2015, στο οποίο παρουσιάζεται αριθμητικά η πρόοδος που έχει σημειωθεί στον εργασιακό τομέα, ο οποίος διαθέτει το τρίτο υψηλότερο ποσοστό στα πεδία ισότητας των φύλων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι αποτελέσματα είναι ικανοποιητικά ή ότι έχει επιτευχθεί ο στόχος που έχει τεθεί από την ΕΕ αναφορικά με την ισότητα των φύλων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, η μισθολογική διαφορά μεταξύ των δύο φύλων στην Ελλάδα φτάνει το 15%. Η διαφορά των συνολικών αποδοχών μεταξύ των δύο φύλων είναι η διαφορά μεταξύ των μέσων ετήσιων αποδοχών μεταξύ γυναικών και ανδρών. Τα τρία είδη μειονεκτημάτων που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες είναι: • χαμηλότερες ωριαίες αποδοχές, • λιγότερες ώρες εργασίας σε έμμισθες θέσεις εργασίας • χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης (για παράδειγμα διακοπή σταδιοδρομίας για τη φροντίδα παιδιών ή συγγενικών προσώπων). Στην Ελλάδα, η διαφορά των συνολικών αποδοχών μεταξύ των δύο φύλων αντιπροσωπεύει το 45,2% . Μέσο μεικτό ωρομίσθιο σε ευρώ(1995) Γυναίκες

Άντρες

Χάσμα

Δεν ασκούσαν επίβλεψη

3,86

4,93

22%

Ασκούσαν επίβλεψη

6,52

7,9

17%

Επίπτωση στον μισθό Δεν πραγματοποιούσαν υπερωρίες

69% 4

60% 5,24

24%

Πραγματοποιούσαν υπερωρίες

4,76

6,22

235

Επίπτωση στον μισθό Δεν πραγματοποιούσαν βάρδιες

19% 4,1

19% 5,23

22%

Πραγματοποιούσαν βάρδιες

4,27

5,92

28%

Επίπτωση στον μισθό Είχαν σύμβαση ορισμένου χρόνου

4% 3,79

13% 4,56

17%

Είχαν σύμβαση αόριστου χρόνου

4,18

5,57

25%

32

Επίπτωση στον μισθό

10%

22%

Τα στοιχεία της ελληνικής στατιστικής υπηρεσίας δείχνουν ότι οι γυναίκες είναι χαμηλότερα αμειβόμενες σε σύγκριση με τους άνδρες γεγονός που αποδεικνύεται και στη σύγκριση των δύο φύλων στα ίδια επαγγέλματα. Τα ποσοστά των γυναικών ήταν επίσης χαμηλότερα από τα ποσοστά των ανδρών στην κατηγορία από 1.000 ευρώ μέχρι 1.999 ευρώ και συγκεκριμένα των ανδρών ήταν 43,5% και 41,5% των γυναικών.

ΜΙΣΘΟΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΑΝΔΡΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΓEΩPΓIA, ΘHPA KAI ΔAΣOKOMIA OPYXEIA KAI METAΛΛEIA ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΠΑΡΟΧΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΟΥ ΡΕΥΜΑΤΟΣ, ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ, ΑΤΜΟΥ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΣΜΟΥ ΠΑΡΟΧΗ ΝΕΡΟΥ, ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΛΥΜΑΤΩΝ, ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΚΑΙ 33

ΑΝΔΡΕΣ 842 ευρώ

ΓΥΝΑΙΚΕΣ 824

2,939 1,676 2,663

2,233 1,238 1,756

1,756

1,378

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΞΥΓΙΑΝΣΗΣ KATAΣKEYEΣ XONΔPIKO KAI ΛIANIKO EMΠOPIO.EΠIΣKEYH AYTOKINHTΩN, MOTOΣYKΛETTΩN: METAΦOPΑ ΚΑΙ AΠOΘHKEYΣH ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΣΤΙΑΣΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΣΦAΛΙΣΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: ΔIAXEIPΙΣH AKINHTHΣ ΠEPIΟΥΣΙΑΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΕΣ, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΑΜΥΝΑ ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ

1,490 1,586

1,427 1,221

2,387

1,748

1, 344

1,083

2,866

2,011

3,779

2,684

1,725

1,351

2,724

1,896

1,692

1,366

2,646

2,636

Αιτίες Όπως αναφέρουν τα αποτελέσματα της έρευνας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η εικόνα αυτή οφείλεται σε μία σειρά παραγόντων. Όπως για παράδειγμα το γεγονός ότι οι θέσεις διοίκησης και εποπτείας καταλαμβάνονται κυρίως από άνδρες. Σε κάθε τομέα οι άνδρες παίρνουν προαγωγή πιο συχνά από τις γυναίκες και ως εκ τούτου αμείβονται καλύτερα. Αυτή η τάση κορυφώνεται στις υψηλές θέσεις, όπου οι γυναίκες αποτελούν ποσοστό μικρότερο του 3% των Διευθυνόντων Συμβούλων. Παράλληλα, πολλές φορές οι γυναίκες αναλαμβάνουν σημαντικά άμισθα καθήκοντα, όπως το νοικοκυριό και τη φροντίδα των παιδιών ή συγγενικών προσώπων σε μεγαλύτερη κλίμακα απ' ότι οι άνδρες. Οι εργαζόμενοι άνδρες περνούν κατά μέσο όρο 9 ώρες την εβδομάδα σε άμισθες δραστηριότητες φροντίδας και νοικοκυριού, ενώ οι γυναίκες περνούν 26 ώρες που σημαίνει τουλάχιστον 4 ώρες κάθε μέρα. Το γεγονός αυτό αντανακλάται στην αγορά εργασίας με περισσότερες από 1 στις 3 γυναίκες να μειώνουν τις έμμισθες 34

ώρες τους σε μερικής απασχόλησης, ενώ μόνο 1 στους 10 άνδρες κάνει το ίδιο. Δηλαδή, οι γυναίκες έχουν την τάση να περνούν περιόδους μακριά από την αγορά εργασίας συχνότερα απ' ότι οι άνδρες. Αυτές οι διακοπές στη σταδιοδρομία δεν επηρεάζουν μόνο τις ωριαίες αποδοχές, αλλά έχουν επίσης αντίκτυπο στις μελλοντικές αποδοχές και συντάξεις. σην κανονική δουλειά της θέλει να τονίσει πως

δυ δύο

4.5 Η θέση της γυναίκας στη διαφήμιση 4.5.1 Πως παρουσιάζονταν στο παρελθόν η γυναίκα στην διαφήμιση

Η διαφήμιση όπως την ξέρουμε σήμερα, εμφανίστηκε τον 170 αιώνα. Η παρουσία της γυναίκας δεν είναι αρκετά αισθητή αυτή την περίοδο. Εξάλλου και η διαφήμιση δεν είναι πολύ εξελιγμένη. Στις δεκαετίες του 20 και του 30 η έντυπη διαφήμιση είναι αρκετά ανεπτυγμένη και υπάρχουν πολλές έγχρωμες διαφημίσεις. Στις πλούσιες εικόνες τους βλέπουμε γυναίκες, τις περισσότερες φορές καλοντυμένες, μακιγιαρισμένες και περιποιημένες ως τη λεπτομέρεια. Πιο συγκεκριμένα, τις περισσότερες φορές η γυναίκα είναι νοικοκυρά ή μητέρα. Αν εμφανίζεται να δουλεύει, τη βλέπουμε να κάνει επαγγέλματα που δεν χρειάζονται σπουδές όπως , για παράδειγμα, πωλήτρια. Πολλές βέβαια είναι και οι φορές που δεν προσδιορίζεται το επάγγελμά της. Κυρίως παρουσιάζει οικιακές συσκευές, είδη καθαρισμού, και φαγώσιμα, καθώς αυτή είναι που φροντίζει για τη διατροφή και την καθαριότητα όλης της οικογένειας. Εκτός από

αυτά,

διαφημίζει

είδη

υγιεινής

φροντίδας

(σαπούνια, κρέμες, έλαια σώματος), για να μοιραστεί με όλες τις γυναίκες το μυστικό που την κάνει ελκυστική και ακαταμάχητα γοητευτική.

35

Στη δεκαετία του 60 η γυναίκα είναι άλλοτε δυναμική και αποφασιστική και άλλοτε αθώα. Τις περισσότερες φορές παρουσιάζεται περιποιημένη. Δεν είναι λίγες οι διαφημίσεις στις οποίες παρουσιάζεται ντυμένη προκλητικά ή ακόμα και γυμνή. Παρόλα αυτά η εικόνα της ως καλή νοικοκυρά συνεχίζει να υπάρχει όπως και παλιότερα. Παρουσιάζει ποικίλα προϊόντα και μάλιστα πολλά από αυτά δεν τα διαφήμιζε παλιότερα. Πιο συγκεκριμένα διαφημίζει ποτά, αναψυκτικά, τρόφιμα και απορρυπαντικά όπως και στις άλλες δεκαετίες.

4.5.2 Πως παρουσιάζεται στην σύγχρονη εποχή η γυναίκα στην διαφήμιση Μετά την αλλαγή της χιλιετίες παρατηρείται και αρκετά μεγάλη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο η θέση της γυναίκας αντικατοπτρίζεται στη διαφήμιση. ∆ραματικά μειώνονται οι διαφημίσεις στις οποίες η γυναίκα φαίνεται να εξαρτάται από το ανδρικό φύλο. Ωστόσο η γυναίκα εξακολουθεί να εμφανίζεται στη διαφήμιση σε ρόλους που η παράδοση της έχει αποδώσει, στο ρόλο της νοικοκυράς, της ερωμένης που καλλωπίζεται για να γίνει ακαταμάχητη και να σαγηνεύει τον άνδρα, 36

της μητέρας, που δείχνει την αγάπη και την τρυφερότητα της στα παιδιά της αγοράζοντας κάποια κρέμα παιδική ή πάνα. Η διαφήμιση λοιπόν εκμεταλλεύεται τα συμπλέγματα της καταπίεσης και της κατωτερότητας που είχαν συσσωρευτεί στην ψυχή της γυναίκας και με μόνιμη φροντίδα για την εξωτερική της εμφάνιση χρησιμοποιείται σα δόλωμα, για να παρασύρει τους καταναλωτές στο προϊόν που προβάλλει. Γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης για την αύξηση των κερδών μιας επιχείρησης. Η διαφήμιση επιστρατεύει γοητευτικές γυναίκες που θα τραβήξουν τα βλέμματα, θα αιχμαλωτίσουν την προσοχή για κάποια ενδεχόμενη ενδιαφέρουσα αποκαλυπτική συνέχεια, εξασφαλίζοντας έτσι απόλυτη συμμετοχή στο μήνυμα. Μια γυναικεία παρουσία εκρηκτική αποτελεί το απραγματοποίητο όνειρο κάθε άντρα και την απωθημένη επιθυμία κάθε γυναίκας. Η γυναίκα στη διαφήμιση εμφανίζεται πάντα όμορφη, καλό μακιγιαρισμένη, καλοχτενισμένη, με θαυμάσιες αναλογίες και αφοπλιστικό χαμόγελο. Ένα πρότυπο που τις περισσότερες φορές δεν αντανακλά την πραγματικότητα, μεταφέρει τη γυναίκα σε κόσμους μαγευτικούς, κάνοντάς την να ταυτίζεται με τα πρότυπα που της υποβάλλει. Δηλαδή, μια γυναίκα, που επιδεικνύεται μέσα από τις ομορφιές της και τα εξωτερικά, κυρίως χαρακτηριστικά της. Αυτό όμως έχει ως αποτέλεσμα να χάνει την προσωπική της αξία μαζί με την εσωτερική της ελευθερία, πράγμα που έχει δυσάρεστες συνέπειες στην προσπάθειά της να χειραφετηθεί και να απελευθερωθεί.

4.6 Σωματεμπόριο Το σωματεμπόριο είναι το σύγχρονο πρόσωπο της δουλείας και είναι παγκόσμιο φαινόμενο, με περίπου 4 εκατομμύρια θύματα να διακινούνται με σκοπό την πορνεία. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη «Σωματεμπόριο ατόμων» σημαίνει η στρατολόγηση, διακίνηση, μεταφορά, υπόθαλψη ή υποδοχή ατόμων με την χρήση απειλών ή βίας ή με άλλους τρόπους εξαναγκασμού, όπως απαγωγή, εξαπάτηση, παραπλάνηση, κατάχρηση εξουσίας ή της ευάλωτης θέσης κάποιου, ή με την παροχή ή αποδοχή αμοιβής ή προνομίων για την επίτευξη της συγκατάθεσης κάποιου, ο οποίος έχει τον έλεγχο κάποιου άλλου, με σκοπό να το δώσει για εκμετάλλευση. Η εμπορία ανθρώπων παρήγαγε κατ' εκτίμηση $ 7 δις έως $ 9.5 δισεκατομμύρια παράνομο κεφάλαιο ετησίως από το 2004[9]] και θεωρείται μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες δραστηριότητες διακρατικών εγκληματικών οργανώσεων[10]. Η εμπορία ανθρώπων έχει καταδικαστεί ως παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις διεθνείς συμβάσεις. Επιπλέον, αποτελεί αντικείμενο οδηγίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το σωματεμπόριο είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα και περίπου 500.000 γυναίκες διακινούνται στη Δυτική Ευρώπη ετησίως Με αυξανόμενους ρυθμούς σε όλη την Ευρώπη οι ξένες γυναίκες στην πορνεία είναι πολύ περισσότερες από τις ντόπιες. Γυναίκες από την Αφρική, τη Λατινική Αμερική, τη Νοτιοανατολική Ασία, την 37

Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη αποτελούν τις μεγαλύτερες ομάδες που διακινούνται στη Δυτική Ευρώπη. Οργανωμένα διεθνή δίκτυα σωματεμπορίας και μικρότερα κυκλώματα που φέρνουν γυναίκες από κάποια συγκεκριμένη χώρα αποτελούν τους δύο τύπους επιχειρήσεων για τη διακίνηση γυναικών στην Ευρώπη. Τα νομικά προσωπεία που χρησιμοποιούνται για να καλύπτεται το σωματεμπόριο στην ΕΕ περιλαμβάνουν: ηθοποιούς, χορεύτριες καμπαρέ, νταντάδες, φοιτήτριες, υποψήφιες για πολιτικό άσυλο,υιοθεσίες, γάμους κτλ.

4.7 Κακοποίηση Γυναικών Η βία κατά των γυναικών είναι ίσως η πιο επαίσχυντη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Δεν κάνει διαχωρισμό μεταξύ συνόρων, πολιτισμών ή πλούτου. Όσο συνεχίζεται, δεν μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι κάνουμε ουσιαστική πρόοδο προς την ισότητα, την ανάπτυξη και την ειρήνη». Ο ορισμός της βίας κατά των γυναικών αντιστοιχεί στον ορισμό που υιοθετήθηκε το 1995 στην 4η Παγκόσμια Διάσκεψη Γυναικών Η βία κατά των γυναικών είναι η έκφραση της ιστορικά διαπιστωμένης ανισότητας στις σχέσεις ισχύος μεταξύ ανδρών και γυναικών που οδήγησε στην κυριαρχία των ανδρών επί των γυναικών και

στις

γυναικών,

διακρίσεις με

σε

βάρος

αποτέλεσμα

των τη

παρεμπόδιση της ανάπτυξής τους. Η βία κατά των γυναικών μπορεί να εκφράζεται με τους ακόλουθους τρόπους •

Τη βία μέσα στην οικογένεια (ενδοοικογενειακή βία)

•

Τη βία γενικά μέσα στην κοινωνία (βιασμός, σεξουαλική κακοποίηση, σεξουαλική παρενόχληση στην εργασία, trafficking/σωματεμπορία).

•

H βία κατά των γυναικών είναι μεγάλος κίνδυνος για τη δημόσια υγεία και σημαντική αιτία θανάτου και αναπηρίας για τις γυναίκες 16-44 ετών. Σε αναφορά της Παγκόσμιας Τράπεζας εκτιμάται ότι η βία κατά των γυναικών ήταν τόσο σοβαρή αιτία θανάτου και ανικανότητας μεταξύ των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας όσο ο καρκίνος. Πρόκειται για φαινόμενο διαδεδομένο σε όλες τις κοινωνίες και σε όλες τις κοινωνικές 38

τάξεις, ανεξάρτητα από το επίπεδο ανάπτυξης, το βαθμό πολιτικής σταθερότητας, το πολιτισμό ή τη θρησκεία. Αναφέρουμε τους κυριότερους νόμους που η ελληνική νοµοθεσία διαθέτει προκειμένου να ρυθμίζει και αντιμετωπίζει τη βία κατά των γυναικών: •

Νόµος 1419/1984 βάσει του οποίου ορίζεται ως κακούργηµα το έγκληµα του βιασµού. Με το νόµο αυτό καθιερώθηκε η αυτεπάγγελτη δίωξη για το αυτό το έγκληµα. Όποιος έρχεται σε παράνομη συνουσία με γυναίκα, χωρίς τη συναίνεση της παθούσας ή με τη συναίνεση της εφόσον η συναίνεση για αυτό δόθηκε υπό το κράτος βίας ή φόβου σωματικής βλάβης ή προκειμένου για παντρεμένη γυναίκα, με την πλαστοπροσωπία του συζύγου της, είναι ένοχος κακουργήματος το οποίο καλείται βιασμός. Όποιος διενεργεί το ποινικό αδίκημα του βιασμού, υπόκειται στην ποινή της φυλάκισης διά βίου. Όποιος αποπειράται βιασμό, είναι ένοχος κακουργήματος και υπόκειται σε φυλάκιση δέκα χρόνων

• Το 2002 ψηφίστηκε στη χώρα µας ο Nόµος 3064, «Για την καταπολέµηση της εµπορίας ανθρώπων, των εγκληµάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας, της πορνογραφίας ανηλίκων και γενικότερα της οικονοµικής εκµετάλλευσης της γενετήσιας ζωής και αρωγή στα θύµατα των πράξεων αυτών». Το άρθρο 8 του νόµου αυτού ποινικοποιεί τη σωµατεµπορία, ενώ το άρθρο 12 παρ. 1, προβλέπει τη σύσταση Προεδρικού ∆ιατάγµατος για τη ρύθµιση των θεµάτων που αφορούν την αρωγή προς τα θύµατα.

• Ο

Νόμος 3500/2006.βάζει γερά θεμέλια για την αντιμετώπιση των

κρουσμάτων ενδοοικογενειακής βίας που παρατηρούνται καθημερινώς στο σπίτι του διπλανού μας ή ακόμα και μέσα στο δικό μας. ✓ Σύμφωνα με το Άρθρο 2 του εν λόγω νόμου «Η άσκηση βίας κάθε μορφής μεταξύ των μελών

της

οικογένειας

απαγορεύεται». ✓ Σύμφωνα

με

το άρθρο

6

παρ.2,3 του παρόντος νόμου 39

αν το μέλος της οικογένειας το οποίο προξενεί σε άλλο μέλος αυτής σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του, είναι δυνατόν να προκαλέσει στο θύμα κίνδυνο για τη ζωή του ή βαριά σωματική βλάβη,

επιβάλλεται

φυλάκιση,

τουλάχιστον,

δύο

ετών.

Αν

επακολουθήσει βαριά σωματική ή διανοητική πάθηση του θύματος, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. Αν ο υπαίτιος επεδίωκε ή γνώριζε και αποδέχθηκε το αποτέλεσμα της πράξης του, τιμωρείται με κάθειρξη. ✓ Αν η πράξη της σωματική κάκωσης ή βλάβη της υγείας, σύμφωνα με την παράγραφο 3 του προηγούμενου άρθρου τελέσθηκε σε βάρος εγκύου ή σε βάρος μέλους της οικογένειας το οποίο, από οποιαδήποτε αιτία, είναι ανίκανο να αντισταθεί, τιμωρείται με φυλάκιση, τουλάχιστον, δύο ετών και αν η πράξη τελέσθηκε ενώπιον ανήλικου μέλους της οικογένειας, τιμωρείται με φυλάκιση, τουλάχιστον, ενός έτους. ✓ Επίσης τιμωρείται με φυλάκιση και το μέλος της οικογένειας το οποίο προκαλεί τρόμο ή ανησυχία σε άλλο μέλος της οικογένειας, απειλώντας το με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη. Επίσης, υπάρχει από 27/11/91 η Σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία γυναικών και ανδρών κατά την εργασία και η νοµολογία που έχει διαµορφωθεί µετά τις καταδικαστικές αποφάσεις δικαστηρίων σε βάρος εργοδοτών που παρενόχλησαν σεξουαλικά υπαλλήλους τους

.

Τα στοιχεία του οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής ¨Ένωσης για την έλλειψη της ισότητας

και τις κατάφορες διακρίσεις κατά των

γυναικών αναφέρει ότι •

1 στις 10 γυναίκες άνω των 15 ετών έχει υποστεί κάποια μορφή βίας

•

1 στις 10 βίωσε σεξουαλική βία από ενήλικα πριν συμπληρώσει το 15 ετος της ηλίκας της

•

Μέσα σε ένα χρόνο 16,7 εκατομμύρια γυναίκες υπέστησαν σωματική βία ή σεξουαλική κακοποίηση σε χώρες της Ε.Ε

40

Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά στοιχεία της τηλεφωνικής γραμμής SOS 15900 της Γενικής Γραμματείας Ισότητας Φύλων,

που

απευθύνεται

σε

γυναίκες θύματα βίας, από τις 5.088 κλήσεις που δέχθηκε η γραμμή το 2018, το 70% έγιναν από τις ίδιες τις κακοποιημένες γυναίκες

και

αφορούσαν

σε

ενδοοικογενειακή βία με δράστη κυρίως τον σύζυγο (87%), σε σεξουαλική παρενόχληση (4%) και σε περιπτώσεις βιασμού (1%). Αντίστοιχα, από τις 1.518 γυναίκες που φιλοξενήθηκαν στους ξενώνες φιλοξενίας της Γενικής Γραμματείας από την αρχή της λειτουργίας τους, το 71% αντιμετώπισαν ενδοοικογενειακή βία με δράστη το σύζυγο/σύντροφο, το 3% έπεσαν θύμα βιασμού, το 3% κατήγγειλαν σεξουαλική παρενόχληση και το 3% ήταν θύματα τράφικινγκ.

5.

Η θέση της Γυναίκας στην Τέχνη Πολλά είναι τα πρόσωπα μιας γυναίκας, πολλοί οι ρόλοι και πολλοί οι μύθοι

που γεννήθηκαν από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, από την ιδιοτροπία του καλλιτέχνη, ή τέλος από την παρατήρηση της καθημερινής ζωής. Στους μύθους που τροφοδότησαν την τραγωδία, η γυναίκα προβλήθηκε για την ομορφιά της σαν Ελένη ή Αφροδίτη. Στα νεότερα χρόνια, στην Ελλάδα, στα νησιά του Ιονίου, με τον ξεπεσμό της παλιάς αριστοκρατικής

ή

αστικής

τάξης

και

την

ενεργοποίηση των κατώτερων στρωμάτων, η γυναίκα του λαού, εμπνεόμενη και καθοδηγούμενη από τα σοσιαλιστικά ιδανικά, βγαίνει στη ζωή για να διεκδικήσει τα 41

δικαιώματά της, όχι κάτω από τη σημαία ενός θολού και αχαλίνωτου φεμινισμού, αλλά ενός ανθρωπισμού και μιας, χωρίς φύλο και κοινωνική τάξη, αξιοπρέπειας. Τα καλλιτεχνικά ρεύματα όλων των εποχών εκφράστηκαν μέσα από την γυναικεία μορφή. Παρόλα αυτά στην Ιστορία της Τέχνης υπάρχει ένα τεράστιο κενό. Ελάχιστες οι γυναίκες δημιουργοί! Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ένα γυναικείο πρόβλημα πολιτικό, πολιτιστικό, κοινωνικής ανισότητας σε ένα ανδροκρατούμενο κόσμο της τέχνης. Η εικόνα αυτή, της σιωπής και απουσίας της γυναίκας δημιουργού αντικατοπτρίζεται στο χώρο των Μουσείων. Η πρώτη μαρτυρία για γυναίκα καλλιτέχνιδα έρχεται μέσα από το απόσπασμα ραψωδίας της Ιλιάδας, όπου ο Όμηρος αναφέρεται στο θαυμαστό υφαντό έργο της ωραίας Ελένης. Πολλές γυναίκες καλλιτέχνιδες εργάστηκαν από την αρχαιότητα μέχρι την Αναγέννηση στα εργαστήρια των καλλιτεχνών. Όμως για πολλούς αιώνες τα έργα τους και τα ονόματά τους έμειναν άγνωστα, παρέμειναν στην αφάνεια. Με την άνοδο του φεμινιστικού κινήματος το ΄60 ανακαλύφθηκαν σε αποθήκες των Μουσείων έργα γυναικών που δεν εκτέθηκαν ποτέ! Για μέρες οι φεμινίστριες διαδήλωσαν έξω από τα Μουσεία.

5.1 Η γυναίκα στην Νεοελληνική Λογοτεχνία 5.1.1. Στέλλα Βιολάντη Το έργο αυτό γράφτηκε από τον Γρηγόριο Ξενόπουλο το 1901 ως διήγημα με τίτλο Έρως Εσταυρωμένος. Η υπόθεση αυτού του λογοτεχνικού κειμένου εστιάζει στον απαγορευμένο έρωτα του Χρηστάκη και της Στέλλας, κόρη του πατριάρχη Βιολάντη. Ο πατριάρχης όπως του φαίνεται φυσικό θέλει να παντρέψει την μια από της κόρες του, την Στέλλα με έναν σαρανταπεντάχρονο έμπορο. Η ίδια αρνείται αυτόν τον γάμο, καθώς είναι ερωτευμένη με τον Χρηστάκη. Ο γάμος αυτών των δύο για τον πατέρα της ήταν αδύνατον να συμβεί. Έτσι κλειδώνει την Στέλλα στην σοφίτα του σπιτιού τους, με λιγοστό φαϊ περιμένοντας πότε θα υποκύψει στο θέλημα του! Μετά από δώδεκα μέρες ‘’φυλακισμένη’’ ο πατέρας της, της ανακοινώνει πως ο Χρηστάκης θα παντρευτεί άλλη. Ύστερα από αυτό και αφού ήταν τόσο ταλαιπωρημένη, ξεψύχησε.

5.1.2. Φόνισσα Είναι νουβέλα που έγραψε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Η πρωταγωνίστρια του κειμένου αυτού είναι η Χαδούλα ή αλλίως Φραγκογιαννού, μια εξηντάχρονη 42

ψυχρή δολοφόνος που ειδικεύεται στους φόνους μικρών κοριτσιών θέλοντας έτσι να τα απαλλάξει απ’ τις δυσκολίες και τα πάθη που θα τους έφερνε η ζωή, όπως σε όλες τις γυναίκες της εποχής της. Αξίζει να σημειωθεί πως και η ίδια είχε αποκτήσει παιδιά αλλά και εγγόνια.

5.1.3 Η τιμή και το χρήμα Είναι μία κοινωνική νουβέλα που έγραψε ο Κων/νος Θεοτόκης. Τόπος περιγραφής του παραπάνω κειμένου είναι το Μαντούκι, προάστιο της Κέρκυρας, κατά την εποχή πρωθυπουργίας του Γ. Θεοτόκη. Ο συγγραφέας διακωμωδεί τα πολιτικά συστήματα της εποχής, την εξαχρείωση του εκλογέα και γενικά τα τότε ζητήματα της εποχής. Καθώς κάνει αυτό εμπλέκει στο κείμενο του και τρυφερή σχέση του Ανδρέα και της Ρήνης, θέλοντας να δείξει πόσο επηρεάζει το χρήμα τις σχέσης των ανθρώπων με την χαρακτηριστική φράση της Ρήνης ‘’Με τα ταλάρα δεν αγοράζεις την αγάπη’’ προς τον Ανδρέα. Ο έρωτας καταλήγει σε μια εμπορική διαπραγμάτευση σχετικά με το μέγεθος της προίκας που προτίθεται να δώσει η μάνα της Ρήνης. Οι ήρωες αντιμετωπίζουν διλήμματα, αμφισβητούν τις παραδεδομένες αξίες και βρίσκουν κάποιες στιγμές τη δύναμη να κάνουν υπερβάσεις. Στο τέλος της νουβέλας, η Ρήνη θα αρνηθεί το γάμο με τον Ανδρέα και θα αποφασίσει να μεγαλώσει μόνη της το παιδί της.

5.1.4 Αυτοβιογραφία~ Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου Η παραπάνω Αυτοβιογραφία αποτελεί το πρώτο αξιόλογο δείγμα γυναικείας γραφής όσο επίσης μια συγκλονιστική ιστορική μαρτυρία. Η Ελισάβετ αποτελεί ένα είδωλο για την τότε εποχή με τον επαναστατικό της χαρακτήρα και τις προσπάθειες της να βοηθήσει όπως μπορεί στην επανάσταση του 1821,μόλις είκοσι χρονών! Επίσης παλεύει για να καταφέρει το όνειρο της να ζήσει σε ένα μοναστήρι εκείνη και τα συγγράμματα της και εν τέλει δεν το κατορθώνει πιεσμένη από τις τότε γυναικείες αντιλήψεις, που ήθελαν τη γυναίκα να καταξιώνεται μέσω του γάμου, αναγκάζεται να παντρευτεί ένα σύζυγο που επέλεξε ο πατέρας της.

5.1.5 Συμπεράσματα Όλα τα παραπάνω κείμενα έχουν ως πρωταγωνιστικούς ρόλους γυναίκες. Στο διήγημα της Στέλλας Βιολάντη παρατηρούμε πως η πρωταγωνίστρια δεν έχει κανένα λόγο να ασχολείται με το πως και με ποιόν θα περάσει την ζωή της, καθώς ο πατέρας της τα έχει κανονίσει. Σύμφωνα με τα τότε δεδομένα αυτό ήταν κάτι το απόλυτα φυσιολογικό. Την περιορίζουν, εφόσον δεν μπορεί να ζήσει με τον ερωτά της και γενικότερα να κάνει ότι θέλει. Η ίδια επιδιώκει μικρές επαναστάσεις για την διεκδίκηση των δικαιωμάτων της, όπως μένοντας κλειδωμένη στην Σοφίτα του σπιτιού της για 12 μέρες με λίγο φαί και νερό. Μια παρόμοια κατάσταση σαν την παραπάνω είναι και η περίπτωση της Ελισάβετ Μουτζάν, διότι και σε εκείνη δεν υπολογίζουν την γνώμη της για τέτοια 43

θέματα. Πιέζεται από τους γονείς της μέχρι και με το που μπορεί να μείνει και με τι μπορεί να ασχοληθεί στην ζωή της. Η Ελισάβετ είναι το τέλειο παράδειγμα ατόμου που διεκδικεί τα δικαιώματα του καθώς αντιστέκεται στα θελήματα των γονιών της μέχρι το τέλος. Η Φόνισσα είναι μία άλλη τραγική φιγούρα που έγινε η σκλάβα του άνδρα της και απέκτησε παιδιά και εγγόνια και έγινε η λεγόμενη δούλα τους. Ο ρόλος της ήταν ουσιαστικά σύζυγος και δουλεύτρα, ο οποίος αποτελούσε ο μοναδικός ρόλος των γυναικών τότε. Η ζωή που πέρασε μένοντας με τους γονείς της ήταν αρκετά ανεπιθύμητη και άδικη. Η Χαδούλα παρατηρείται να είναι χαμηλών τόνων καθώς την παντρολόγησαν με έναν άβουλο άνθρωπο, ωρίς την έγκριση της και δεν είπε τίποτα. Η Ρήνη είναι μια απλή κοπέλα που ζει φτωχικά με την μητέρα της. Δεν έχει υψηλή θέση στην κοινωνία ή κάποιο αξίωμα. Η Ρήνη είναι ερωτευμένη με τον Ανδρέα και διεκδικεί τα δικαιώματα της στην αγάπη. Η μοίρα τους ήταν άδικη και όταν ο Ανδρέας αποφασίζει να παντρευτεί μια άλλη η Ρήνη τον βγάζει οριστικά από την ζωή της. Υψώνει ανάστημα στο θέλημα του να είναι μαζί μετά από αυτό και υποστηρίζει την άποψη της. Μέσα από αυτά τα αποσπάσματα προβάλλεται μία γυναίκα κοινωνικά υποβιβασμένη, αφού ο άντρας φαίνεται να έχει τον κυρίαρχο ρόλο. Ωστόσο όλες οι γυναικείες προσωπικότητες φαίνονται να είναι αρκετά δυναμικές. Παρά το γεγονός ότι τα δικαιώματα των γυναικών εκείνη την εποχή ήταν παραμελημένα εκείνες επιλέγουν συνειδητά να ζήσουν όπως θέλουν, χωρίς απαραίτητα να το καταφέρνουν. Το δυστυχές παρελθόν τους, τις ωθεί στις πράξεις τους. Πάνε κόντρα στον ρόλο της γυναίκας εκείνων των χρόνων, έχουν όνειρα και επιθυμίες τα οποία επιδιώκουν να κάνουν πραγματικότητα, ακόμα και αν αυτό σημαίνει να μην ταυτιστούν με τα τότε κοινωνικά πρότυπα.

5.2 Η θέση της γυναίκας στη γλυπτική Στα αγαλματίδια της μινωικής εποχής φανερώνεται πόσο απελευθερωμένες ήταν οι γυναίκες σε αντίθεση με άλλες εποχές. Για παράδειγμα η θεά των Όφεων ( η θεά των φιδιών) έχει ακάλυπτα τα στήθη της και μέσα από αυτό μπορούμε να παρατηρήσουμε τους ρυθμούς και την μόδα της Μινωικής εποχής. Αδιαμφισβήτητα, το συγκεκριμένο ειδώλιο αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα και αξιολογότερα έργα τέχνης του Μινωικού πολιτισμού καθώς αυτή η θεά αποτελεί σύμβολο γονιμότητας για την εποχή .

44

5.3 Η θέση της γυναίκας στη ζωγραφική Οι καλλιτέχνες της Αναγέννησης αντιπροσώπευαν το ρόλο της γυναίκας με πολύ ενδιαφέροντες και παράξενους τρόπους στους πίνακες ζωγραφικής ακόμη και αν οι γυναίκες είχαν θεωρηθεί πλάσματα του σπιτιού, σπάνια τις περιέγραφαν σε οικιακά περιβάλλοντα. Αντ' αυτού, τις παρουσίαζαν ως βιβλικές μορφές ,σε πορτραίτα υψηλής κοινωνίας ή ως γυμνά πορτραίτα. Αυτές οι απεικονίσεις ήταν σχεδόν το αντίθετο από τον καθημερινό τους ρόλο. Παρατηρούμε τις <<Μαρίες>> και τις <<Μόνες>> του Ντα Βίντσι και τα γυμνά του Τισιάνο, που ζωγράφισαν τελείως αντίθετες εκδόσεις του ιδανικού θηλυκού και λένε την άποψη τους για τον τρόπο που φαινόταν το θηλυκό. Οι Βιβλικές γυναίκες του Ντα Βίντσι είναι πολύ θηλυκές και όμορφες, ενώ στα πορτραίτα των πλουσίων φαίνονται κάπως δύσκαμπτες και σκηνοθετημένες. Ο Τισιάνο σε μια προσπάθεια να καταγράψει τις γυναίκες της Αναγέννησης, επικεντρώθηκε στη γυναίκα ως ένα γυμνό σχήμα. Γνώρισε την εξουσία του γυναικείου φύλου και του γυναικείου γυμνού και χρησιμοποίησε τη γνώση του για να πουλήσει πίνακες. Παρόμοιες αντιλήψεις με τον Λεονάρντο Νταβίντσι είχε υιοθετήσει εκείνη την εποχή και ο Botticelli. Κύριο στοιχείο στους πίνακες του είναι τα γυναικεία σώματα και κυρίως τα γυμνά. Τα γυμνά σώματα στον μεσαίωνα θεωρούνταν σύμβολο του πειρασμού. Τα σώματα αποδίδονται με κάποια υπερβολή με ιδανική ομορφιά και αναλογίες, αναλογίες διαφορετικές αυτής της εποχής καθώς οι περισσότερες γυναίκες που απεικονίζονταν στους πίνακες ήταν εύσωμες. Αυτό γίνεται σε πολλούς πίνακες του Botticelli όπως η Αναδυόμενη Αφροδίτη Τα γυμνά σώματα ήταν σύμβολο της ελευθερίας, εφόσον εκείνη την εποχή αρχίζει να αλλάζει ο ρόλος της γυναίκας .Τα βλέμματα των γυναικών στους πίνακες δε δείχνουν ούτε ταπεινότητα ούτε ντροπή που εμφανίζονται γυμνές. Με αυτόν τον τρόπο καταδεικνύονται οι αλλαγές της εποχής εκείνης, οι γυναίκες διεκδικούν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες και ίση αντιμετώπιση από την κοινωνία. Οι ζωγράφοι “αναλαμβάνουν” να δείξουν αυτήν την αλλαγή, μέσα από τους πίνακες τους αποτυπώνοντας τα πιστεύω τους με τον καλύτερο τρόπο.

45

Παράρτημα - Σημαντικές γυναικείες προσωπικότητες Σαπφώ (630-570 π.Χ). Eλληνίδα λυρική ποιήτρια από τη Λέσβο. Έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και τραγούδια γάμου, που χαρακτήριζαν ο αυθορμητισμός και τα έντονα συναισθήματα. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου της δεν έχει διασωθεί. Ο Πλάτων την είχε χαρακτηρίσει "μία εκ των 10 κορυφαίων ποιητών". Ασπασία. Γεννήθηκε στη Μίλητο γύρω στο 470 π.Χ. Ο πατέρας της ήταν ο Αξίοχος, ο οποίος είχε φροντίσει η κόρη του να έχει επιμελημένη μόρφωση και κατά συνέπεια να γίνει ένα σπάνιο κορίτσι για εκείνη την εποχή, που η μόρφωση ήταν ανδρικό προνόμιο.Την έπαιρνε μαζί του στη φιλοσοφική σχολή όπου φοιτούσαν μόνο άνδρες, με αποτέλεσμα να θεωρεί τη συναναστροφή μαζί τους κάτι το απόλυτα φυσιολογικό. Διδάχθηκε μουσική, χορό, τραγούδι, ρητορική, ιστορία. Ήταν άριστη μαθήτρια και εξαιρετικά εντυπωσιακή κοπέλα και πολλοί πλούσιοι νέοι της Μιλήτου της προσέφεραν μεγάλα ποσά για να την αποκτήσουν. Η Ασπασία ήταν 20 χρονών όταν νοίκιασε ένα σπίτι και δίδασκε φιλοσοφία, μια πράξη πολύ προχωρημένη για τα δεδομένα της κλασικής Αθήνας. Έτσι, η Ασπασία θέλησε να επισκεφθεί το εργαστήριο του Φειδία και να δει από κοντά τα έργα. Και οι δυο άνδρες έμειναν άφωνοι με την ομορφιά της. Λέγεται ότι την ερωτεύτηκαν και οι δύο γι αυτό και ο Φειδίας θέλησε αργότερα να δώσει τη μορφή της στο γλυπτό της Αθηνάς. Η ίδια όμως προτίμησε τον Περικλή. Εκείνος αμέσως άφησε τη σύζυγό του με την οποία είχαν ήδη προβλήματα και έμεινε με την Ασπασία. Τα κουτσομπολιά έδιναν κι έπαιρναν στη μικρή κοινωνία της Αθήνας. Αγνοδίκη. Η πρώτη καταγεγραμμένη στη παγκόσμια ιστορία γυναίκα που άσκησε επίσημα το επάγγελμα της μαίας. Σπούδασε ιατρική στον Ηρόφιλο μεταμφιεσμένη σε άνδρα, καθώς δεν επιτρεπόταν στις γυναίκες να ασκήσουν την ιατρική. Άρχισε να ασκεί την ιατρική στην Αθήνα, ενώ συνέχιζε να μεταμφιέζεται σε άνδρα και ειδικευόταν στη μαιευτική, αφού οι άνδρες συχνά αρνούνταν να την ασκήσουν. Κάποια στιγμή αναγκάστηκε να αποκαλύψει το φύλο της σε ασθενή. Οι άντρες συνάδελφοί της, ζηλεύοντας την επιτυχία της, την κατηγόρησαν ότι αποπλανούσε γυναίκες. Μάλιστα δικάστηκε, αλλά καθώς την υπεράσπισαν σύζυγοι κορυφαίων πολιτικών ανδρών της πόλης, αθωώθηκε. Χάρη σε αυτήν, ανατράπηκε ο νόμος που απαγόρευε στις γυναίκες να ασκήσουν ιατρική. Αρήτη ήταν σύγχρονη του Σωκράτη. ∆ίδασκε φιλοσοφία στη σχολή της Αττικής. Ήτανε κόρη του Αριστίππου, του ιδρυτή της Κυρηναϊκής Σχολής της φιλοσοφίας. Ακόµη και την εποχή του Βοκάκιου (1313-1375 µ.Χ.) χίλια χρόνια αργότερα µνηµονευόταν ως πολύτιµη πηγή γνώσεων, συγγραφέας 40 βιβλίων, και δασκάλα περισσοτέρων από 110 φιλοσόφων. Ο γιος της Αρίστιππος επίσης φιλόσοφος, συνέχισε την οικογενειακή παράδοση ως διευθυντής της Κυρηναϊκής Σχολής. Ονοµάστηκε «Μητροδίδακτος», επειδή διδάχτηκε τη φιλοσοφία από τη µητέρα του, πράγµα σπάνιο για την εποχή εκείνη Περικτιώνη – Φυσική φιλόσοφος. Υπήρξε µαθήτρια του Πυθαγόρα (569 – 475 π.Χ.) και πιθανόν δίδασκε στη σχολή του. ∆ύο από τα έργα της που έχουν διασωθεί µέχρι 46

σήµερα και αποδίδονται σ’ αυτήν είναι η «Σοφία» και «Αρµονία της Γυναίκας» (Πηγή) Θεανώ, η Θουρία Η Θεανώ ήταν κόρη του ιατρού Βροντίνου. Υπήρξε αρχικά μαθήτρια και στη συνέχεια σύζυγός του κατά 30 χρόνια μεγαλύτερού της Πυθαγόρα. Δίδαξε αστρονομία και μαθηματικά στις Σχολές του Πυθαγόρα στον Κρότωνα και μετά το θάνατο του συζύγου στη Σάμο. Επιμελήθηκε τη διάδοση της διδασκαλίας και του έργο του, τόσο στον κυρίως Ελλαδικό χώρο, όσο και στην Αίγυπτο, σε συνεργασία με τα παιδιά της την Δαμώ, την Μύια, την Αριγνώτη τον Μνήσαρχο και τον Τηλαύγη που ανέλαβαν με τη σειρά τους και τη διοίκηση των Πυθαγορείων σχολών Κλεοπάτρα (69-30 π.Χ) αποτελούσε την τελευταία βασίλισσα της Αρχαίας Αιγύπτου, πριν γίνει κομμάτι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είναι ένα παράδειγμα γυναικείας μορφής στα τότε χρόνια στην εξουσία. Έγινε διάσημη γιατί, γοήτευσε και ανέπτυξε ερωτική σχέση με δύο από τους πιο ισχυρούς Ρωμαίους αυτοκράτορες, τον Μάρκο Αντόνιο και τον Ιούλιο Καίσαρα. Ο μύθος της ομορφιάς και το τραγικό της τέλος την ακολουθούν έως σήμερα. Αντιπροσωπεύει όσο καμία άλλη γυναίκα στην αρχαιότητα, το σύμβολο της μοιραίας γυναίκας. Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν (1098-1179) Γνωστή και ως Ευλογημένη Χίλντεγκαρντ του Μπίνγκεν, Αγία Χίλντεγκαρντ και Σίβυλλα του Ρήνου. Ήταν Γερμανίδα συγγραφέας, συνθέτης και φιλόσοφος. Έζησε απομονωμένη το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της. Τη συμβουλεύτηκαν πάπες, βασιλείς και άλλοι σημαντικοί άνδρες της εποχής της. Έμεινε γνωστή για τα οράματά της και την ικανότητά της να προβλέπει το μέλλον. Τιμάται τόσο από την Καθολική Εκκλησία, όσο και από την Αγγλικανική και Προτεσταντική. Ιωάννα της Λωραίνης (1412-1431) Γαλλίδα ηρωίδα επικεφαλής των Γαλλικών στρατευμάτων στον Εκατονταετή Πόλεμο κατά των Άγγλων στη Γαλλία. Μία μορφή αυτοθυσίας και ηρωισμού, σε ηλικία μόλις 17 ετών. Κατηγορήθηκε για "κοντή κόμη", ότι "ντυνόταν με ανδρικά ρούχα", για "μαγεία" και ως αιρετική επειδή "ισχυριζόταν ότι ήταν απευθείας υπόλογη στον Θεό". Καταδικάστηκε, να καεί ζωντανή. Την ώρα που καιγόταν, ζήτησε να σηκώσουν το σταυρό, για να μπορεί να τον δει μέσα από τις φλόγες. Μετά από 25 χρόνια, όταν η Γαλλία είχε κερδίσει και αναγνώρισε τη συμβολή της, ένα νέο εκκλησιαστικό δικαστήριο αποκατέστησε την τιμή της. Ανακηρύχθηκε αγία από την Καθολική Εκκλησία και Αγία και προστάτιδα της Γαλλίας. Ελισάβετ Ι (1533-1603). Βασίλισσα της Αγγλίας και της Ιρλανδίας από το 1558 έως τον θάνατό της. Έμεινε γνωστή ως "Παρθένος" ή "Άμωμος Βασίλισσα". Βασίλεψε σε μια περίοδο 45 ετών, κατά τη διάρκεια των οποίων η παγκόσμια ισχύς και επιρροή της Αγγλίας ενισχύθηκαν σημαντικά. Στο εσωτερικό η βασιλεία της σημαδεύτηκε από έντονες θρησκευτικές ζυμώσεις.

47

Αικατερίνη Β' ή Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας (1729-1796) Γερμανικής καταγωγής Αυτοκράτειρα. Η πολιτική της συνδέθηκε με την αναγέννηση του ελληνικού βίου, λόγω της συνθήκης Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. Μία από τις πιο σημαντικές πολιτικές φιγούρες του 18ου αιώνα. Πραγματοποίησε διοικητική μεταρρύθμιση, την εδαφική διαίρεση της χώρας και τη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος. Το έδαφος του ρωσικού κράτους αυξήθηκε με την προσθήκη της Κριμαίας, Μαύρης Θάλασσας και του ανατολικού τμήματος της Πολωνό-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Ο πληθυσμός αυξήθηκε από 23,2 εκατομμύρια (1763) σε 37.400.000 (1796) κατοίκους. Έτσι η Ρωσία έγινε η μεγαλύτερη χώρα στην Ευρώπη. Ποκαχόντας (1595 – 1617). Ινδιάνα πριγκίπισσα, η πρώτη ηρωίδα της Αμερικής. Η ζωή της αποτέλεσε το θέμα λαϊκού θρύλου, σύμφωνα με τον οποίο η 12χρονη Ματουάκα είδε αιχμάλωτο στα χέρια της φυλής της τον ηγέτη της αγγλικής αποικίας του Τζέιμσταουν στη Βιρτζίνια, Τζον Σμιθ. Λέγεται, ότι τον έσωσε από βέβαιο θάνατο, καθώς λίγο πριν τον σκοτώσουν, παρακάλεσε τον πατέρα της να του χαρίσει τη ζωή. Μόνη επιβεβαίωση της ιστορίας, είναι η διήγηση του ίδιου του Σμιθ, 17 χρόνια αργότερα. Η Ματουάκα, όμως, ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Ο γάμος της με Άγγλο άποικο, έφερε 8 χρόνια ειρήνης μεταξύ των αποίκων και των Ινδιάνων. Μαρί Κιουρί (1867-1934) Η πρώτη γυναίκα που έγινε καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης. Η πρώτη γυναίκα που βραβεύτηκε με βραβείο Νόμπελ. Η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με το βραβείο σε δύο διαφορετικές κατηγορίες. Κέρδισε το Νόμπελ Φυσικής (1903) για την έρευνά της στη ραδιενέργεια. Το δεύτερο Νόμπελ ήταν Χημείας (1911). Λίγα χρόνια αργότερα, συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία των πρώτων μηχανημάτων με ακτίνες Χ. Όντας η πιο φημισμένη γυναίκα επιστήμων της εποχής της, ήταν γνωστή επίσης και ως Μαντάμ Κιουρί.

Χέντι Λαμάρ (9 Νοεμβρίου 1914 – 19 Ιανουαρίου 2000). ήταν ΑυστροΕβραία, μετέπειτα πολιτογραφημένη Αμερικανίδα, ηθοποιός και επιστήμονας της τεχνολογίας επικοινωνιών. Αν και έγινε διάσημη για την ομορφιά της και την 48

κινηματογραφική της καριέρα, υπήρξε μία από τους εφευρέτες της πρώτης μορφής των μεθόδων διασποράς φάσματος, βασικής τεχνολογίας για τις ασύρματες τηλεπικοινωνίες σήμερα. Η Χέντι Λαμάρ μαζί με τον συνθέτη Τζορτζ Άνθεϊλ εφηύραν την αποκαλούμενη Secret Communication System (Σύστημα Κρυφής Επικοινωνίας). Η πρώιμη αυτή συσκευή αναπήδησης συχνοτήτων χρησιμοποιούσε ένα κύλινδρο αυτόματου πιάνου προκειμένου να εναλλάσσει ένα σήμα μεταξύ 88 διαφορετικών συχνοτήτων με απώτερο σκοπό την απόκρυψη των τηλεκατευθυνόμενων τορπιλών από τα εχθρικά ραντάρ και την μείωση της πιθανότητας παρεμβολών. Η ιδέα της Χέντι για την εναλλαγή των συχνοτήτων υπήρξε η βάση για τη μοντέρνα τεχνολογία της διασποράς φάσματος που χρησιμοποιείται στις μέρες μας σε ένα ευρύ φάσμα συσκευών από τα ασύρματα τηλέφωνα μέχρι τις ασύρματες ευρυζωνικές συνδέσεις (συμπεριλαμβανομένων των GPS, Bluetooth, και WiFi).

Μητέρα Τερέζα (1910-1997) Αλβανίδα Καθολική μοναχή, με σημαντικό φιλανθρωπικό έργο, από τα Σκόπια. Ταξίδεψε σε όλον τον κόσμο και για περισσότερα από 45 χρόνια, βοήθησε φτωχούς και αρρώστους, με αποτέλεσμα να αγιοποιηθεί από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β' το 1997. Εκτιμάται, ό τι φρόντισε περισσότερους από 1.000 ανθρώπους στην Καλκούτα, όπου έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής της. Τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης του 1979 για "τις εκστρατείες της σχετικά με την ενημέρωση για τη φτώχεια".

Άννα Φρανκ (1929-1945) Γερμανίδα Εβραία, έγραψε ένα ημερολόγιο ενώ κρυβόταν, με την οικογένειά της σε σπίτι στο Άμστερνταμ κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Μεταφέρθηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το "Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ" έμεινε σε εκείνη τη σοφίτα. Γραμμένο στα Ολλανδικά, είναι ένα από τα πλέον πολυδιαβασμένα βιβλία στον κόσμο. Ο πατέρας της, μόνος επιζών της οικογένειας, το βρήκε τυχαία, όταν επέστρεψε στη σοφίτα. Το έδωσε ως μοναδική μαρτυρία των γεγονότων για δημοσίευση, με τον τίτλο "Το πίσω σπίτι" (Het Achterhuis). "Παρόλα όσα συμβαίνουν, ακόμα πιστεύω ότι όλοι έχουν μέσα τους καλή καρδιά", έγραψε η Άννα, ένα από τα πιο γνωστά θύματα του Ολοκαυτώματος.

49

Πηγές • •

https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/ekke/article/viewFile/7535/7265 https://kethi.gr/wpcontent/uploads/2008/12/117_MISTHOLOGIKO_XASMA.pdf

•

https://yougoculture.com/news-greek/arhaies-ellinides-poy-emeinan-stinistoria

•

https://el.wikipedia.org/wiki/

• •

•

https://www.mixanitouxronou.gr https://www.iefimerida.gr/news/233925/misthologiko-hasma-metaxy-andronkai-gynaikon-stin-ellada-poy-ofeiletai https://ec.europa.eu/info/sites/info/files/file_import/europeansemester_thematic-factsheet_labour-force-participation-women_el.pdf http://hellanicus.lib.aegean.gr/handle/11610/19382

•

https://www.csd.uoc.gr/~hy201/erg22.html

•

https://www.academia.edu/13125295/%CE%BF_%CF%81%CF%8C%CE%B B%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CF%86%CF%8D%CE%B B%CE%BF%CF%85_%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD_%CE%B5%CF%8 0%CE%B9%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AE_%CF%83%CF%80%CE%BF %CF%85%CE%B4%CF%8E%CE%BD https://www.tovima.gr/wp-content/uploads/1753/01/01/30198556_4.jpg https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fiaitoloakarnania.gr %2F2017%2F07%2Fnei-diefthyntes-se-protovathmia-ke-defterovathmia-stinetoloakarnania%2F&psig=AOvVaw1Th58lSxTsdir5sh88z58T&ust=15756585 56303000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQjRxqFwoTCJiX8OKXnYCFQAAAAAdAAAAABAD https://ellas.news/wpcontent/uploads/2019/06/%CE%A0%CF%8E%CF%82%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%84%CF%85%CF%80%CF%8E%CE%BD%C E%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CE%BF%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%AD%CF%82%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%BF%CE%B2%CE%AC%CE%B8% CE%BC%CE%B9%CE%B1%CE%B5%CE%BA%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B4%CE%B5%CF%85% CF%83%CE%B7-%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%82%CF%86%CE%B5%CF%84%CE%B9%CE%BD%CE%AD%CF%82%CE%A0%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B4%C E%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82.jpg http://www.economy365.gr/sites/default/files/styles/830x430/public/tritov athmia_ekpaideysi_0.jpg?itok=GLItJhEi https://typos-i.gr/storage/app/media/croppedimages/bigfiles/panepistimio%20foitites-1-170-897-505-1520278010.jpg http://img.news.gr/de/den%20agapaei%20daskala_2013_1_15_13_48_3 3_b.jpg https://www.epafos.gr/images/photos/economicGrowth.jpg

•

• •

•

• • • •

50

• • • • • • • • • • •

•

https://www.news247.gr/mixani-tou-xronou/michani-toy-chronoy-toanachronistiko-ethimo-tis-proikas-stin-ellada.6312327.html https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%81%CE%BF%CE%AF%CE%BA %CE%B1 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGLC109/67/540,1953/images/tbl4_2.jpg http://www.mixanitouxronou.gr/wpcontent/uploads/2014/12/PROIKA_7.1.1955.jpg https://argolikoslibrary.files.wordpress.com/2019/02/ce91cebacf81cf8ccf80 cebfcebbceb7.jpg https://www.mixanitouxronou.gr/wpcontent/uploads/2016/11/15175577_10207251328313350_205728252_ n.jpg https://www.news247.gr/img/2971/6314739/222000/w460mobile/460/g amos1.jpg https://cyclades24.gr/wp-content/uploads/2016/10/proikia.jpg https://www.mixanitouxronou.gr/wpcontent/uploads/2014/09/P1360751.jpg https://theroleofwoman.weebly.com/ https://blogs.sch.gr/5lykthes/files/2015/01/%CE%97%CE%93%CE%A5%CE%9D%CE%91%CE%99%CE%9A%CE%91%CE%9A%CE%91%CE%99-%CE%97%CE%A4%CE%95%CE%A7%CE%9D%CE%97 https://el.wikipedia.org/wiki/Μητριαρχία

51