Zeker doen Eten & Drinken O Seminyak, Ku De Ta, hip en chic > 33 O Ubud, Mozaic, topklasse voor fijnproevers > 64
O Ubud, Casa Luna, lunch, gezond en lekker > 65
O Lovina, Damai, romantiek en fijne keuken > 93
met DE KIDS O Kuta, Waterbom Water Park, leuk en nat > 31
O Centraal-Bali, Olifantenpark Taro, dicht bij de olifanten > 58
O Centraal-Bali, > River rafting vanaf 8 jaar, wild en nat > 138
De natuur in O Ubud, wandeltocht, genieten van rijstvelden > 56
O West-Bali, Bali Barat National Park, OVERNACHTEN O Jimbaran, Four Seasons Resort, wonen in eigen villa > 42
O Ubud, Tegal Sari, uitzicht op rijstvelden
ongerepte natuur > 100
O Bali’s hoogland, trekking naar top Gunung Batur, fantastisch uitzicht > 84
O Amed, Santai Hotel, bungalows rond een
strand en snorkelen O Zuid-Bali, Nusa Lembongan, veilig en zeker
O Senggigi, Qunci villas, mooie architectuur
O Lombok, Gili-eilanden, minder toeristen
O Gili Trawangan, Villa Ombak, de mooiste
O Zuid-Bali, Kuta Beach, fascinerend
> 63
klein zwembad > 78 > 122
villa’s > 122
> 38
> 113
strandleven > 29
O West-Bali, Yeh Gangga, beetje ruiger > 101 SHOPPEN O Kuta, Body & Soul, groot en mooi > 44 O Seminyak, Sabbatha, tassen en accessoires > 45
Musea O Ubud, Neka Art Museum, Bali’s mooiste kunstmuseum > 54
O Jimbaran, Jenggala, keramiek met klasse > 45
O Ubud, Blanco Renaissance Museum, barok
O Ubud, Pusaka, natuurlijke kleding > 65
O Ubud, Agung Rai Museum of Art (ARMA),
en origineel > 55
uitgebreide collectie schilderkunst > 54
inhoud O . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .O . .O . .O . . O . .O . .O . . . . . . . . . . . . O .. O
VOORWOORD 5 OVER BALI Bali nu 6 Traditie en vooruitgang 8 Streven naar harmonie 10 Ketut en al zijn rituelen 12 Heilig ontwerp 13 Oosterse talenten 14 De klank van Bali 16 Inspiratie van boven 17 Gekruid met harmonie 18 Het aanbeden tropische eiland 20 Groene lapjesdeken 24
Zuid-Bali 27 Ubud en Centraal-Bali 47 Oost-Bali 67 Noord-Bali & het hoogland 81 West-Bali 95 Over Lombok Lombok nu 104 Moeilijke tijden 106 Krijgsdans en liefdesdrama 107 Lomboks roerige verleden 108 Andere natuur 109
Lombok 111 Praktisch Voor vertrek 125, Reis en aankomst 127, Vervoer 128, Praktische info 129, In geval van nood 131, Lokale gebruiken 133, Agenda 135, Overnachten 135, Eten & drinken 136, Shoppen 136, Uitgaan 136, Handig om te weten 137, Activiteiten 137
100% actief 138 Woordenlijst 140 Index 142
VOorwoord ‘Ik wil je mijn Bali laten zien’, zegt gids Wayan begerig als de bagage boven op de gehavende minibus staat. Ik knik; ik ben helemaal gebroken na al die uren in een te krappe vliegtuigstoel en ik heb zware oogleden vanwege het tijdsverschil. Wayan heeft zijn mooie gestreken blouse aan en op zijn hoofd een gevouwen witte katoenen muts. Zijn geblokte sarong komt tot aan zijn plastic sandalen. Hij draagt de traditionele dracht omdat er feest is in zijn geboortedorp, dat op weg naar het hotel ligt. We rijden door het lawaaiige verkeer. De uitlaatgassen komen door het open raampje naar binnen. Er staat een lange file voor de ingang van een nieuw winkelcentrum en iets verderop bevestigt een reclamebord van McDonald’s dat de globalisering ook hier zijn intrede heeft gedaan. Al spoedig laten we het chaotische stadsleven en de toeristische drukte achter ons. De rijstvelden komen tot aan de berm. Sommige staan helemaal onder water, andere zijn heldergroen en tonen een overvloed aan jonge planten. Aan de horizon komt het dorp tevoorschijn en de eerste tekenen van feest zijn al te zien. Vrouwen in kanten blouses dragen offergaven op het hoofd. Een gezin met drie kinderen komt aan op één motorfiets. Ze hebben prachtige sarongs aan. Net als de wimpels langs de weg die aan bamboestokken hangen, wapperen de sarongs in de wind.
Wayan parkeert het busje, pakt een sarong en knoopt hem mij om. Nu ben ik ook gekleed om deel te nemen aan de ceremonie die wordt gehouden ter gelegenheid van de verjaardag van de tempel. Het krioelt er van de mensen, maar niemand heeft haast, want het feest duurt nog tot laat in de avond. In de schaduw zitten mensen te praten en ze spelen met hun mobieltjes. Er rennen groepjes kinderen rond. Het tafereel ademt levenslust en tegelijkertijd een bescheiden waardigheid. De tijd vliegt en als ik een beetje moe word, haalt Wayan twee koppen Balinese koffie; sterk en met veel drab, maar de cafeïne doet zijn werk. De laatste gouden uren van de middag veranderen langzaam in schemering en het wordt tijd om te gaan. Bij het hotel krijg ik een witte frangipani achter mijn oor en een koel glas versgeperst ananassap in de hand. In het restaurant neem ik mijn lievelingsgerecht nasi campur: witte rijst met verschillende gekruide hapjes, op Bali geserveerd met zoetzuur en een lepel knisperende zoute visjes. Als mijn hoofd eindelijk mijn kussen raakt, hoor ik de weergalmende klanken van de gamelan uit de lobby van het hotel. Ik word er rustig van. Ik ben weer op Bali. O Jens Erik Rasmussen
voorwoord
5
bali nu Balinezen hebben een enorm vermogen om door te gaan en in akelige gebeurtenissen iets positiefs te zien. Zelfs bloedige terroristische aanslagen krijgen het eiland en zijn bewoners niet klein. Het toerisme liep door de aanslagen in 2002 en 2005 natuurlijk een flinke deuk op, maar de Balinezen legden de schuld voor het bommengeweld op hun vredige, hindoe誰stische eiland niet alleen maar bij de buitenwereld.
Een hindoe誰stisch stipje
Het positieve gevolg van de aanslagen is dat de Balinezen bedachtzamer zijn geworden. Ze zijn zich er meer van bewust dat toerisme alleen met beleid kan groeien, zodat de bevolking de verandering beter kan bijhouden. Ze zijn minder gefocust op massatoerisme, dat in het ergste geval de plaatselijke cultuur onder de voet loopt. Er is meer aandacht voor de individuele reiziger die komt voor
De Balinezen zijn open en tolerant en weten het goede van elders te gebruiken, zonder hun eigen waarden en tradities te verkwanselen. Hun wereldvisie wortelt in religie en in het geloof in geesten. Alles in het leven heeft een bedoeling. Daarom was een aanval van moslimterroristen op een uitgaansgebied voor westerlingen niet zomaar een op zichzelfstaande terreurdaad van vreemdelingen tegen vreemdelingen. Veel Balinezen zagen de bommen ook als een waarschuwing tegen de vooruitgang die te snel ging. Ze waren te inhalig geworden en daardoor was de harmonie verstoord. 6
over Bali
het exotische, de cultuur en het authentieke. De Balinezen werden door de terreuraanslagen wakker geschud na al die jaren waarin het toerisme ongebreideld groeide. Velen beschouwden het als een groot onrecht dat een conflict waar ze geen deel aan hadden, zulke fatale gevolgen had voor hun dagelijks leven. De toeristen bleven weg en tienduizenden Balinezen werden werkloos. Maar de Balinezen zijn niet meester in eigen huis. Als een klein hindoe誰stisch stipje in
N a d e t e r r e u r a a n s l a g e n va n 2 0 0 2 e n 20 05 is de handel op Bali weer op gang g e ko m e n .
de grote Indonesische archipel is Bali ondergeschikt aan de centrale regering in Jakarta. De Indonesiërs van de buureilanden komen graag naar Bali, waar de levensstandaard hoger is. Daarmee brengen ze ook een agressievere manier van handelen en van geld verdienen mee. In bepaalde steden is veel zwendelarij en verkeerschaos, en heeft een ongeremde bouwdrift de overhand gekregen. De Balinese autoriteiten werken hard om de handel beheersbaar te maken.
Bali als toevluchtsoord
Ondanks inmenging van de politiek, de invloed van het toerisme en de mondialisering, heeft het grootste deel van Bali – met hier en daar wat aanpassingen – toch zijn eigen cultuur weten vast te houden. De Balinezen zijn open en tolerant en weten het goede van elders te halen, zonder hun eigen waarden en tradities te verkwanselen. De sfeer op Bali is aanlokkelijk. Levensgenieters, bohemiens en kunstenaars laten zich inspireren door de harmonie. O
bali in het kort Inwonertal: 3,3 miljoen Oppervlakte: 5560 km² Bevolkingsdichtheid: 594 per km² Hoogste berg: Gunung Agung 3142 m Grootste stad: Denpasar, 525.000 inw. Taal: Indonesisch Godsdienst: hindoeïsme (92% van de bevolking), islam en taoïsme Munteenheid: roepia IDR 1000 = ca. EUR 0,07 (eind 2009) Middelen van bestaan: textielindustrie, toerisme en landbouw (voor rijstteelt wordt 20% van de grond gebruikt) Tijdsverschil: 7 uur (zomertijd 6 uur) Bestuursvorm: democratische provincie van Indonesië met sterke sturing uit Jakarta Loon: werkzaam in de toeristenbranche: € 65-200, agrariërs: € 65 Klimaat: tropisch, de droogste periode is vanaf april tot september Nationale feestdag: 17 augustus
bali nu
7
zuid -bali
| k i j k o p : w w w. s o u t h k u ta b a l i .co m
ZUID-BALI
|
d E STRA N DE N VA N z UID - b ALI ZIJ N EE N pa r a d i j s V OOR SURFERS .
Toeristencentrum
Zuid-Bali is het rijkste gebied van Bali. Het krijgt steeds meer internationale allure door de moderne gebouwen en massa’s auto’s. Op straat wordt uitgebreid gehandeld en vooral rond Denpasar groeit de industrie. Deze relatieve welvaart trekt veel werkzoekenden uit Java aan. Zo proberen Javaanse straathandelaren op een makkelijke manier geld te verdienen en de verhouding tussen hen en de Balinezen is daardoor zo nu en dan gespannen. Zuid-Bali is niet zonder reden het centrum van het toerisme. In de jaren zeventig en tachtig investeerde de overheid in de uitbreiding van het toerisme met steun van onder andere de Wereldbank. Het plan was om het toerisme in het zuiden te concentreren, zodat de rest van het eiland zich in alle rust verder kon ontwikkelen. De aanslagen in Kuta in 2002 en daarna in 2005 (> 23) leverden het toerisme een flinke deuk op. Maar Bali gaf niet op en de toeristen kwamen terug. ZUID-BALI
27
|
Hotels, winkels en restaurants schieten als paddenstoelen uit de grond. Overal zie je vlaggen, reclameborden en neonlichten, voor van alles en nog wat: van een weldadige massage en goedkope overnachting tot surflessen en duikexcursies. Zuid-Bali wordt door een veelzijdig massatoerisme gedomineerd en daar hou je van of niet. Het is maar waar je voor kiest. Voor reizigers die houden van strandleven, shoppen, goed eten, bars en kleurige verlichting zijn er talloze mogelijkheden. De witte zandstranden en zilte golven zijn verleidelijk. Hier kun je luxe overnachten voor een paar honderd euro per nacht. Of voor een paar euro op een dun matrasje onder een versleten laken. Er zijn restaurants van internationale topklasse met een uitstekende wijnkaart. Eetkarretjes met eenvoudig eten van een plastic bord. En galerieën met nepkunst naast zaken met prachtig design.
b e zo e k : t e m p e l P u r a L u h u r U l u wat u p r o e f: i j s ko u d t i g e r b e e r
Het levendige Kuta, het exclusieve Seminyak, het gezinsvriendelijke Sanur, het luxueuze Nusa Dua... Toeristisch Zuid-Bali heeft voor elk wat wils. Mét stijl en zonder stijl. Maar het is er zeker niet saai.
1 Kuta en Legian (> 31). 2 Nusa Dua. 3 Strandpromenade. 4 Tanjung Benoa. 5 Uluwatu. 6 Sanur (> 35). 7 Denpasar (> 37). 8 Jungutbatu. 9 Lembongan. 0 Mushroom Bay. q Toyapakeh. w Sebuluh. e Goa Karang Sari.
ZUID - BALI
Op Zuid-Bali kun je je vakantiedroom op vele manieren uitleven. In jeugdig Kuta wordt het straatleven gekenmerkt door surfers, en jonge Australiërs en Europeanen op weg naar het volgende feest. In Seminyak, in Kuta’s exclusieve omgeving, wonen de rijken, de bohemiens en de fijnproevers in chique hotels of in luxe villa’s met eigen zwembad. In Nusa Dua staan de grote internationale luxe hotels met golfbaan en een airconditioned winkelcentrum met internationaal comfort. In rustig Sanur hangt een ontspannen sfeer. Het is er groen en fris, echt een plek voor gezinnen en voor mensen die niet van drukte houden. Hoofdstad Denpasar heeft een interessant museum, een leuke markt en het dagelijks leven is nauwelijks beïnvloed door het toerisme. Op de minder bekende paradijselijke eilandjes bij Bali is het toerisme nog niet tot volle bloei gekomen. Op Nusa Penida staat de tijd stil maar Nusa Lembongan ontwikkelt zich razendsnel.
Jeugdig Kuta 1 Veel mensen zijn helemaal wild van het strandleven en surfen de hele dag in de hoge golven, genieten van goed eten, van een koel
ZUID-BALI
Kerobokan
7 Sanur Beach
DENPASAR Pura Petitenget
Seminyak
Seminyak Beach 1 Legian Beach
Renon
Legian
Nhurah Rai Airport
Jimbaran Beach
Belangan
6
Serangan Pulau Serangan
Benoa Bay
4
Tanjung Benoa 3
Jimbaran
Cengiling
2
Ungasan 5
SANUR
Suvung
KUTA Kuta Beach Pesanggaran Tuban Beach Tuban
Bualu Nusa Dua Nusa Dua Beach
Kutuh
Pecatu
Nyangnyang
tapbiertje, van het spannende nachtleven en van het shoppen. Anderen gaan de stinkende files, de zwermen scooters, de agressieve straathandelaren en de harde muziek liever uit de weg. Kuta is vooral een plek voor jongeren. Bars, cafés en discotheken zijn dichtbij en er is altijd wel ergens een feest. Het gebied was van oorsprong heel arm. De grond was onvruchtbaar, de lucht zat vol malariamuggen en het onbeschermde strand
H e t s t r a n d b i j K u ta i s v o o r s u r f e n e n o n s pa nn i n g .
28
Ubung
Titubeneng
Canggu
In DIT hoofdstuk
Batubulan
Munggu
Pura Tanah Lot
!"#$"%&'%"
Kaart p. 28
X
Ketewel
N
Zuid-Bali
Nusa Lembongan Nusa Lembongan en Nusa Penida
0
Jungutbatu Mushroom Bay
Lembongan
2
4 km
8
10 9
Nusa Ceningan
11
Toyapakeh
Buyuk
Nusa Penida
12
13
Batumadeq
Bakung Cape
UBQ
Strandleven OP Kuta Beach 1
Een zongebruinde toerist in een zwembroek en met een koptelefoon op jogt langs de waterkant. Verderop in het zand beginnen een paar jongens in hippe shorts met een volleybalwedstrijdje. Ondertussen smeren drie schaars geklede meisjes hun hele lichaam met kokoscrème in. De sfeer wordt verstoord door de monotone stem van een strandverkoper in sarong en verschoten poloshirt. Hij verkoopt verse ananas aan een stel Australische jongens met grote tatoeages, verbrande schouders en een surfplank onder de arm. Het vakantieleven in Kuta speelt zich helemaal af rond het strand. Vooral in de uren
X
Kaart p. 31
net voor zonsondergang is het druk. Ook de plaatselijke bewoners gaan dan naar Kuta Beach. Velen zijn verkopers, altijd op jacht naar klanten. ‘Buy watch, my friend’, klinkt het, gevolgd door een knikje naar de platte doos met nephorloges. In de schaduw van de palmen zijn de masseurs druk bezig olie in de verbrande ruggen te masseren. Koud Bintang-bier komt uit met ijs gevulde koeltassen tevoorschijn. De zon gaat nu bijna onder. B Pas op. Het strand is een uitgelezen plek voor zakkenrollers. Neem alleen het meest noodzakelijke mee. In bepaalde periodes zijn er hoge golven en kan er een sterke onderstroom zijn. Let op de waarschuwingsvlag en volg de lokale aanwijzingen op. Ieder jaar verdrinken er onvoorzichtige toeristen.
‘school of Surf’ 2
Het ziet er eenvoudiger uit dan het is, surfen is een moeilijke tak van sport. Maar Kuta heeft goede surfspots en iedereen kan het hier leren. De golven zijn meestal niet te hoog en breken op een regelmatige manier. Zoek een surfschool op en neem een cursus van een paar uur of een paar dagen. Hier kun je materiaal lenen en de techniek leren. Je kunt ook op het strand kleinere surfboards huren, waarop je alleen hoeft te liggen. Dit is veel eenvoudiger en je kunt best veel vaart maken. De golven zijn regelmatig aan de J E U G D I G K U TA
29
ZUID - BALI
was vanwege de hoge golven niet geschikt als haven. Het eerste hotel aan de kust werd in 1936 gebouwd door een echtpaar uit Californië, maar na de Tweede Wereldoorlog was Bali weer zo goed als vergeten. Pas eind jaren zestig kwamen de toeristen langzaamaan terug. In de jaren zeventig werd Kuta een ontmoetingsplaats voor hippies, die vanuit India en Nepal op weg waren naar Australië. Daarna ging het snel en door een bouwwoede zonder duidelijk plan ontstond er in Kuta een doolhof van smalle straatjes. Toeristen moeten vaak opzij springen om niet onder een scooter terecht te komen.
stranden bij Kuta en Legian, maar de omstandigheden wisselen van dag tot dag. Denk er wel aan dat surfen gevaarlijk kan zijn. Zwem niet te ver de zee in en pauzeer voor je vermoeid raakt. Draag altijd een T-shirt en doe een zonnebrandmiddel op, zodat je beschermd bent tegen schaafplekken en tegen de zon. Op zee brandt de zon extra sterk. Rip Curl School of Surf, Jl. Arjuna, t (0361) 735 858, w ripcurlschoolofsurf.com.
ZUID - BALI
Hard Rock Café 3
Een meisje met blauwe ogen praat in het Russisch met haar vriendje in zijn strakke zwembroek. De breeduit lachende jongens met grote zonnebrillen komen uit Perth in Australië. Het heftig gebarende stel is afkomstig uit Spanje. De slanke meisjes in hun strakke jeans en met prachtig haar komen uit Jakarta. Vele nationaliteiten genieten van hun vakantie in het Hard Rock Café, dat fantastisch is gelegen, even buiten Kuta Beach. Het Amerikaanse begrip is een van de populairste ontmoetingsplaatsen van het vakantieoord. Er hangt een kosmopolitische sfeer en er is veel buitenlands publiek in dit eerste Hard Rock Café van Azië.
Kuta-cowboys op jacht Op hun bovenlijf een paar strategisch geplaatste tatoeages. Zonnebril in het haar, een gouden ringetje fonkelt in het oor. Hun haar is lang of gemillimeterd. Kuta-cowboys zijn meestal gemakkelijk te herkennen. Het zijn jonge mannen die in toeristenplaatsen op zoek zijn naar vrouwelijk gezelschap. Ze hebben het hele jaar door allerlei relaties. Sommigen willen geld voor seks, anderen spelen een tijdje de minnaar en laten zich trakteren in ruil voor een liefdesaffaire. Kuta-cowboys vind je meestal op de populaire stranden en bij drukke bars. Sommigen hebben een surfboard onder de arm, anderen rijden op een glimmende brommer. De jongens bevinden zich in het grensgebied tussen gigolo en gids. Soms zijn het onschuldige jongens, maar vaak ook doorgewinterde boeven. Kijk goed uit en wees op je hoede als er geld mee gemoeid is.
30
ZUID-BALI
Hard Rock Café, Jl. Pantai Kuta, å zo-do 11-21, vr-za 11-03, sluitingstijden van de bar variëren.
Discovery Shopping Mall 4
Vanaf het strand loop je over het zachte zand in een lauw briesje direct de koele stenen vloer op in een van Bali’s grootste winkelcentra. In Discovery Shopping Mall wemelt het van merkwinkels, fastfoodrestaurants, souvenirstalletjes, schoonheidssalons en kappers. Het is een enorm complex van meerdere etages, gebouwd midden tussen hotels en eetgelegenheden. Discovery Shopping Mall, Jl. Kartika Plaza, t (0361) 755 522, å 10-23, w discoveryshoppingmall.com.
SHOPPEN in Kuta Square 5
Twee meisjes lopen tevreden te glimlachen. In beide handen dragen ze vrolijk gekleurde tassen met daarin sandalen met pailletten en de nieuwste topjes. Voor vandaag zijn de inkopen in Kuta Square gedaan, behalve wanneer er verderop misschien nog wel een winkel is met andere leuke spullen. Kuta Square is een verleidelijk winkelcentrum. De winkels verdringen elkaar bijna en in neonletters wordt van alles aangeboden: Versace, Reebok, Ralph Lauren, Adidas. Maar Kuta Square is slechts een tipje van het bloeiende shoppingleven, want er is nog veel meer in het centrum van Kuta. In leuke winkels kun je terecht voor mooie feestkleding, voor slechts een fractie van de prijs die je thuis zou betalen. Er is een enorme variëteit aan leren tassen en riemen. Hier kun je schilderijen, houtsnijwerk, maskers, vlechtwerk en andere kunstnijverheidsartikelen kopen. Er zijn talloze antiekwinkels, maar meestal verkopen ze knap vervaardigde imitaties. Zilveren sieraden en schelpen zijn goedkoop en wegen niet veel in je bagage. Koop liever geen spullen van koraal of van schelpen van levende dieren, want dat is een bedreiging voor het koraalrif en het dierenleven.
Double Six Club 6
De dj heeft een gemakkelijke klus. De dansvloer is vol en de lijven bewegen zich in de maat op de hard bonkende muziek uit de luidsprekers van 15.000 watt. Met een lichte vingerbeweging draait hij de bassen Kaart p. 31
X
Ultimo Khaima Restaurant Kerobokan & Denpasar Restaurant Lasmana l Samaya Hotel N Ja 9 11 Kuta en Legian Seminyak Hotel Oberoi Pura Bali Agung Hotel 0 400 800 m ana 10 lan Dhy Ja Gado Gado Restaurant 6 na Jalan Arju 2 Kumala Hotel an
7
Mads Langes graf
Tuban
ss Pa
UBQ
Ngura h Ra i
Ngurah Rai Statue Ngurah Rai Internationale luchthaven 12
1 Kuta Beach. 2 ‘School of surf’. 3 Hard Rock Café. 4 Discovery Shopping Mall. 5 Kuta Square. 6 Double Six Club. 7 Waterbom Water Park. 8 Graf van Mads Lange. 9 Seminyak. 0 Namaya Spa. q Ku De Ta Restaurant. w Jimbaran. particulier heeft ervoor gezorgd dat Mads Langes graf ook in de toekomst bewaard kan blijven.
handig OM TE WETEN OVER Kuta Kengetal van het gebied 0361. i Jl. Raya Kuta, t (0361) 766 180, å ma-do 7-15, vr 8-13. b Perama Busselskab, Jl. Legian 39. t (0361) 751 551, w peramatour.com. p Jl. Selamet, å ma-do 7-14, vr 7-11, za. 7-13, Jl. Pantai Kuta, t (0361) 7845 988, 24 uur geopend. @ Talloze goedkope mogelijkheden. J E U G D I G K U TA
31
ZUID - BALI
Jala Plaza Bali n Wa na Sega ra Jalan Satria n J Raya Tuba
Kaart p. 31
Jalan Dewi Sar tik a
Kartika Plaza Hotel
By Jalan
X
Jalan Imam Bonjol
3 Perama busser Jalan Pantai Kuta Dewa Ruci 5 statue a g Jalan Sin sari 4 8
Hard Rock Hotel
Kuta Jalan Raya
Mads Lange (> 32) is begraven in een van de buitenwijken van Kuta, dicht bij de hoofdweg naar de internationale luchthaven van Bali. In het najaar van 2007 is het graf opgeknapt vanwege de 200ste geboortedag van de Deense koopman. Een gift van een
Kuta
hit japa n Ma
het graf van mads lange 8
n Legia
Kuta Beach
Jalan
a Bali Padma Hotel lan Padm Jalan Ja Legian Sriwijaya Jalan Patih Jelantik Ady’s Legian Strand Inn Legian Beach Hotel elasti M n a l Ja Jala Alam Kul Kul Hotel Jalan ri a is 1 n Bu Masa Inn i Kuta Panta Jalan
leuk om te doen
d oa tR nse Su
Pu Jalan ra Bagus Taruna
Waterbom Water Park 7
De glijbanen kronkelen als slierten lichtblauwe spaghetti alle kanten op. Je krijgt koude rillingen als je de stikdonkere dichte buis in glijdt. Aan het eind een zalige plons in het warme water. Waterbom Water Park is een verrukkelijk waterpark in Kuta-Zuid. Het is aangelegd in een groene omgeving op een groot terrein, waar de geluiden van de stad verstommen door het stromende water en de enthousiaste kreten van kinderen en volwassenen. Er zijn smalle watertjes, rustige en wilde glijbanen en meerdere zwembaden om te relaxen en van de zon te genieten. Het is er heel veilig. Een speciaal opgeleid reddingsteam houdt alles goed in de gaten. Het park heeft een café en een restaurant en handdoeken zijn te huur. Kartika Plaza, Tuban, t (0361) 755 676, å dgl 9-18, w waterbom.com.
yak a Semin Jalan Ray
wat hoger, je voelt het meteen in je maag. In de bar vloeit rijkelijk het lokale Bintang-bier en er worden allerlei drankjes geschonken van versgeperst vruchtensap gemixt met de lokale brandewijn, arak. Zo gaat het door tot zonsopgang, totdat de laatste feestgangers langs het strand naar huis slenteren. Double Six Club is Kuta’s bekendste en meest prominente dansplek met plaats voor 1500 mensen. Er is een zwembad en je kunt er bungeejumpen. De dj’s komen overal ter wereld vandaan en regelmatig is er livemuziek. Heel populair zijn de zogenaamde themafeesten. Kuta krioelt van de bars, discotheken, nachtclubs en speelhuizen. De beste plekken zijn: Bounty Nightclub, Fuel met sexy dansers en Tubes Bar, populair bij surfers. Double Six Club, Jl. Double Six 66, t (0361) 756 666, w doublesixclub.com. Bounty Nightclub, Jl. Legian. Fuel, Jl. Legian 62. Tubes Bar, Poppies Lane II.
Kuta’s Exclusieve omgeving Kuta is allang veel te klein geworden voor alle buitenlandse gasten die er komen. Het toerisme heeft zich verder naar de omgeving uitgebreid, waar het wat rustiger is en de hotels, restaurants en winkels exclusiever zijn. Hier komen de rijkere toeristen die een chic onderkomen wensen, goed willen eten en veel geld uit willen geven in exclusieve winkels.
Seminyak 9
De hotels hebben een grote hoeveelheid suites met alle mogelijke luxe. In de restaurants serveren de obers verse oesters, zojuist ingevlogen uit Bretagne. Op de parkeerplaats staan een rode Ferrari en veel open sportwagens. In de ongelooflijk mooie schoonheidssalons kun je je volledig laten verzorgen. De koele boetieks hebben mooie merkkleding en in de vitrines liggen kostbare sieraden.
Seminyak is het hipste gebied op Bali en ziet eruit als een foto uit een glossy blad. De straten Jalan Laksmana (Jalan Oberoi), Jalan Raya Seminyak en Jalan Dhyana zijn helemaal hot vanwege de exclusieve winkels, chique hotels en uitstekende restaurants. Maar tegenwoordig is het niet meer alleen voor de happy few, iedereen is van de partij.
Namaya Spa 0
Eerst een lekker voetenbad in warm water met kruidenzout, bloemblaadjes en etherische olie. Meteen daarna een zachte massage van je voetzolen. Vervolgens een huidverzorging. Je huid wordt ingewreven met een crème bestaande uit ingrediënten van mango, ananas, honing en een heleboel Balinese kruiden. Er klinkt ontspannende newagemuziek, het geurt naar bloemen en een zoete, gekruide groentecocktail streelt het gehemelte. Daarbij veel lekkere dikke handdoeken en een verkoelend Turks bad.
de deense vredestichter
Jalan Bakungsari
ai
Night Market
ah R
Gang Tu
e Lang
Jalan Ngu r
Nova Supermarket
Sanur
ZUID - BALI
Jalan Imam Bonjol
an
zuid - bali
Denpasar
Mads Langes graf
Jalan Karang Seraja
32
N
Jalan Raya Tuban
Net toen hij van plan was naar Denemarken terug te gaan werd hij slachtoffer van een pijnlijke gifmoord. Maar Mads Lange is er in zijn leven wel in geslaagd om een van de rijkste en meest invloedrijke koopmannen van Bali te worden. In 1839 vestigde hij zich in Kuta op Bali en richtte daar een nieuwe handelsonderneming op. Hij handelde met name in rundvee, varkens, pluimvee, specerijen en rijst. Door zijn handelstalent voeren op een gegeven moment tien tot vijftien schepen onder zijn vlag. Zijn huis was een sociale ontmoetingsplek. Er kwamen scheepskapiteins, kooplieden, officieren en wetenschappers uit diverse landen bij elkaar en ze speelden, zongen en maakten muziek. En omdat hij ook geliefd was bij de Balinezen, vormde Mads Lange algauw een diplomatieke brug tussen de twee culturen. Dat was een hele prestatie in een tijd waarin machtige Europese zeevaartnaties op grote schaal landen in de derde wereld onderdrukten en koloniseerden. Het vertrouwen van de Balinezen in hem was zo groot dat hij de functie van bemiddelaar tussen de Hollandse koloniën en de Balinese vorstendommen toebedeeld kreeg. In zijn laatste jaren op Bali ging het echter bergafwaarts met de handel. Mads Lange verloor
Renovation
Gravsted P.A.J.
UBQ
vele schepen in hevige stormen. Twee van zijn broers kwamen om bij een schipbreuk en gebukt onder verdriet en zorgen bereidde hij zijn thuisreis voor. Maar zover is het nooit gekomen. Na een bezoek aan lokale vorsten gaf hij bloed over. Mads Lange stierf kort daarna – vergiftigd. Of het de Hollanders of de Balinezen waren die hem graag kwijt wilden, blijft giswerk (> 31).
Kaart p. 31
X
veel ont werpers vestigen zich op bali.
Restaurant Ku De Ta q
In de tropische warmte beslaat het hoge glas door de koele champagne. De mondaine bar en restaurant Ku De Ta kijkt uit op de Indische Oceaan. De ligstoel is zacht en de klank van frisse jazzmuziek op de achtergrond vermengt zich met het geluid van de zee. Deze plek lijkt wel één grote buitenlounge of een privéclub met bediening. Hier kun je de Aziatische fusionkeuken en exotische cocktails of versgeperst vruchtensap proeven. Ku De Ta is maar een van de vele toprestaurants in Seminyak. De meeste zijn eigendom van buitenlanders die hun droom hebben verwezenlijkt. Ku De Ta, Jl. Laksmana 9, t (0361) 736 969, w kudeta.net.
Jimbaran w
De kreeften worstelen in kleine bassins en wachten hun lot af, reuzengarnalen liggen op ijs en de inktvis is klaar om gegrild te worden. Het strand bij Jimbaran ligt iets ten zuiden van Kuta. Iedere avond staan in veel
X
Kaart p. 28 en 31
restaurants vis en zeevruchten op het menu. De gasten komen van ver om hier te eten. Ze zitten met hun voeten in het zand. De zon gaat onder en er waait een lichte zeewind. Jimbaran is van oorsprong een vissersdorp en vissers brengen hier nog dagelijks hun vangst aan land, die meestal eindigt op het bord van een toerist. Het zuidelijke gedeelte van de baai is omgevormd tot toeristengebied met reusachtige hotelcomplexen.
Nusa Dua 2
In het grote, goed onderhouden park met gemaaide gazons wisselen brede wegen en monumentale luxe hotels elkaar af. Winkelcentra liggen naast schitterende restaurants, en natuurlijk ontbreekt een golfbaan niet. Nusa Dua lijkt totaal niet op het doorsnee Balinese leven. Het is een goed geordende, veilige vakantiebestemming. Internationale hotelconsortiums hebben de kust volgebouwd met indrukwekkende gebouwen met daarin kunstmatige watervallen en zwembaden in apart design. Als je van zeker, bekend en goed georganiseerd houdt, ben je hier op de juiste plek. De prijzen zijn wel navenant. 25 jaar geleden was dit gebied kaal en verlaten. Maar in de jaren zeventig besloot de regering in het gebied een toeristenparadijs op te zetten. Er werden grote projecten K U TA’ S E X C L U S I E V E O M G E V I N G
33
zuid -bali
Namaya Spa hoort bij wellnesshotel Sofitel in Seminyak. Het heeft een eigen tropische tuin en een uitgebreid aanbod van lichaamsverzorging op topniveau. Sofitel Seminyak, Jl. Abimanyu, Seminyak, t (0361) 730 730, å dgl 9-21, w sofitel.com.
zuid -bali
e e n g o e d e m a s s a g e i n d e t r o p i s c h e wa r m t e : b a l i h e e f t v e e l w e l l n e s s c e n t r a .
ultieme verwennerij Etherische oliën zijn goed voor de bloedsomloop, ontspannen de spieren en maken de huid soepel. Bedreven masseurs masseren de olie in je zonverbrande huid met stevige en toch zachte bewegingen. Dan wat ontspannende yoga, gevolgd door een healing, een vers vruchtensapje en een paar baantjes in het zwembad. Lijkt je dit wat, bezoek dan een van de vele wellnesscentra die op Bali uit de grond schieten. Ook veel hotels hebben uitgebreide wellnessvoorzieningen, waar gasten zich kunnen laten verwennen met allerlei behandelingen. Klinieken mengen zelf hun oliën en crèmes, die je daar ook kunt kopen. De prijzen variëren flink. Behandelingen in sterrenhotels zijn natuurlijk het duurst. Meestal zijn spa-klinieken buiten hotels om het goedkoopst. w balispaguide.com
34
ZUID-BALI
bedacht om alle toeristen bij elkaar te plaatsen op een plek met veel comfort, waar ze de plaatselijke cultuur niet voor de voeten zouden lopen.
Strandpromenade 3
Het zweet op mijn voorhoofd droogt op door de zeewind. Het ruisen van de golven maakt plaats voor het geluid van hotels en waterski’s. De obers lopen te grappen op weg naar hun werk en de vissersboten liggen zachtjes te schommelen. Het is heerlijk om langs de zee te lopen en te genieten van de natuur en het leven aan de kust. Vanaf de stranden bij Nusa Dua is er een 5 km lange strandpromenade naar het noorden, richting Tanjung Benoa. Het pad is bijna helemaal geplaveid.
Tanjung Benoa 4
De vissersbootjes liggen op hun kant in het zand en een enkele visser, met een shagje in zijn mond, haalt de motor eraf. Twee jongetjes proberen hun vlieger in de lucht te houden. In vissersdorp Benoa op de noordelijke Kaart p. 28
X
Sanur is het tegenovergestelde van het drukke Kuta, en het gezinsvriendelijke alternatief voor het luxueuze Nusa Dua. Zelfs in het hoogseizoen is er genoeg ruimte op het strand, in restaurants en in de vele winkels. De een vindt Sanur het einde, anderen vinden het saai. Het zandstrand is 5 kilometer lang. Hotels en restaurants liggen voornamelijk aan het water, maar grote delen strand zijn privé-eigendom en niet te koop. Daarom is niet het hele strand volgebouwd en dat is best prettig. Ubud, Gianyar, Denpasar
Denpasar
l
Jalan Danau
Bali Beach Hotel
Jalan Segara Ayu Apotheek
Jalan Sindu
Beach Café
Kayu Manis
La Taverna Lotus Hotel & Restaurant Nick Restaurant Tamukami Hotel Tours Tandjung Pavilions Sari Hotel 1 Besakih Hotel
n Danau
N
Sanur
The Village Flashback Hotel Pregina 2 Laghawa Beach Inn Jalan Hardy’s Pantai Supermarket Kara ng Crystal Santai Hotel Koriander Restaurant Chok Mas Homestay Jalan Sri Ke sari Parigata Telega Naga Hotel
200 400 m
Tamblingan
h Rai Bypass
Bali Hyatt Hotel
Jala n Du yun g
u Jalan Ng Cafe
Kunstmarkt
ge t
ra
Kuta
Restaurant
Jalan Kalia
nget
al
ian
Jepun
4
K Jalan
Santrian Beach Resort
Ke Ja su la m n as ar
i
Mertasari tempel UBQ
1 Sanur Beach. 2 Hoofdstraat. 3 Museum le Mayeur. 4 Pura Belanjong. RUSTIG SANUR
35
ZUID - BALI
Jalan Tandakan
UluWatu - tempel op het randje 5
Kaart. 28
Buyan
Splash Bakery
leuk om te doen
X
au
ass Jalan Ngur ah Rai Byp
an Da n
Be ra ta n
3
0
Op het randje van een steile rots ligt de tempel Pura Luhur Uluwatu. Ongeveer 100 meter lager breekt de blauwgrijze zee in een stortvloed van wit schuim. De tempel met zijn unieke ligging is een van de belangrijkste tempels van het eiland en stamt waarschijnlijk uit de 11e eeuw. De huidige gebouwen zijn echter uit de 16e eeuw. De tweedelige buitenpoort heeft de vorm van de vleugels van de heilige vogel Garuda. Aan de binnenpoort zitten twee Ganesha-olifantsbeelden op wacht. Bij de ingang word je gewaarschuwd voor de apen die nogal opdringerig zijn. Houd je hoed, je bril, camera en andere losse spullen vast, ook die in je borstzak. Neem een taxi, er is zelden openbaar vervoer vanuit Kuta.
Nusa Lembongan en Nusa Penida
Jalan Hangtuah
Jala
Watersport bij Tanjung Benoa Motorgeraas, gevolgd door enthousiast gelach vanuit zee. Aan een grote parachute bungelt een toerist die van het uitzicht geniet. In het water probeert een groep jongeren in badkleding en zwemvest het evenwicht te bewaren op een opgeblazen banaan die door een motorboot wordt voortgetrokken. De omgeving rond Tanjung Benoa is een geliefd watersportgebied en iedere morgen komen er busladingen popelende toeristen aan. Je kunt overal terecht om te jetskiën, te surfen en te paragliden met een lijn achter een speedboot. Of maak een excursie in een boot met glazen vloer, waardoor je het tropische zeeleven kunt bewonderen. Het strand is bezaaid met tenten en huisjes van verhuurders. Excursies zijn van uur tot uur te bestellen.
rustig Sanur 6
Ja
punt van de landtong is het midden op de dag een slaperige bedoening. Toch is hier iets interessants te zien. Aan een groot stoffig plein liggen een Chinese boeddhistische tempel, een moskee en een hindoetempel. Heiligdommen van drie religies in een drukke havenstad en vissersplaats. Hier komen bezoekers uit bijna de hele wereld. Ten zuiden van Benoa richting Nusa Dua staat een rij voortreffelijke hotels met uitstekende voorzieningen en eigen stranden.
Bali’s eerste badplaats
zuid -bali
Internationale filmsterren als Charlie Chaplin en Barbara Hutton hebben Sanur in de jaren dertig op de kaart gezet als geliefd vakantieoord. Na de Tweede Wereldoorlog groeide de populariteit gestaag en in 1966 werd het grootste hotel aan het strand in het noorden van het eiland gebouwd. De lokale bestuurders vonden uiteraard dat die betonnen kolos een ontsierend effect had op de fraaie kustlijn van Bali Beach en ze besloten dat geen enkel gebouw in het gebied hoger mocht zijn dan de kokospalmen. Daarna werden de meeste hotels in bungalowstijl gebouwd of met maar een paar etages. Onder de initiatiefnemers waren meerdere priesters die de gevaren van een ongebreideld toerisme zagen naderen. Ze richtten ook restaurant- en winkelcoöperaties op, zodat de inkomsten bij de burgers van de stad terecht zouden komen.
Sanur beach 1
De zonsopgang is prachtig bij Sanur. Je ziet de lange schaduwen van een vissersvrouw die mosselen en weekdiertjes zoekt tussen het koraal. Bij hoogwater is het tijd om te zwemmen, windsurfen, een kanotochtje te maken of een vliegtocht aan een parachute achter een speedboot. Schaduwrijke kokospalmen bakenen het strand af. De zee is meestal erg rustig, omdat de koraalriffen de golven breken. De avondschemering is uitermate geschikt voor een wandeling over het kronkelende pad langs het water. Verkopers lopen rond met nepspul, houten beeldjes, vliegers, haarspelden en veel meer. Vrouwen willen graag de inspanningen van de dag wegmasseren, je haar vlechten of je nagels verzorgen.
Hoofdstraat Jalan Danau Tamblingan 2
De hoofdstraat is de levensader van Sanur. Hij slingert door de hele stad en wordt geflankeerd door alleen maar winkels, restaurants en reisbureaus. ’s Avonds is het levendig zonder dat het lawaaierig wordt. De bars houden hun happy hour pas ’s avonds. ’s Middags drinkt men vaak een ijskoud lokaal biertje. Er is een groot 36
zuid - bali
aanbod van restaurants, het nachtleven daarentegen is beperkt. Er zijn een paar bars met livemuziek en wat discotheken en nachtclubs. De mensen komen naar Sanur voor de gezelligheid.
Museum Le Mayeur 3
Hij maakte overwegend impressionistisch werk en je kunt zien dat de kunstenaar een bon vivant was met een voorliefde voor het exotische en voor de Balinese vrouw. De Belgische kunstenaar Adrien Jean Le Mayeur de Merprès (1880-1958) kwam op zijn 52ste naar Bali. Drie jaar later trouwde hij met de lieflijke, beroemde Balinese legongdanseres Ni Polok, jarenlang zijn muze en model. Hij werkte rond de Tweede Wereldoorlog op zaklinnen, omdat er toen moeilijk schilderslinnen te krijgen was. Het museum ziet er wat groezelig uit en een deel van het getoonde werk is verkleurd. Toch is het zeker een bezoek waard, vanwege de schilderijen en het bijzondere gebouw. Museum Le Mayeur, Jl. Hangtuah, t (0361) 286 201, å ma-do 7.30-15.30, vr 7.30-13, tijden wijzigen vaak.
Pura Belanjong 4
De tempel Pura Belanjong lijkt op de meeste in zijn soort en het is er vaak heel stil. Achter de muren staat een dikke zuil met de oudste inscripties van Bali. Ze dateren van 913. De Oudbalinese tekens vertellen van koning Sri Kesari Warmadewa van de Sailendra-dynastie op Java, die naar Bali kwam om het geloof te verbreiden en daar een klooster bouwde.
handig om te weten over Sanur Kengetal van het gebied 0361. P Jl. Danau Buyan, t (0361) 754 012. Ook verzendbedrijven in hoofdstraat Jl. Danau Tamblingan. O Jl. Ngurah Rai By Pass, t (0361) 288 597, grootste rondweg Sanur-Noord. D Crystal Divers, Jl. Danau Tamblingan 168, t (0361) 28 67 37, w crystal-divers.com. Duiksportfirma met kwaliteitsproducten, duikexcursies naar de mooiste plekken. Veiligheid hoog in het vaandel. Duikinstructie op alle niveaus. i Nick Tours, Jl. Danau Tamlingan, t (0361) 287 792, w nicktours.com. Deense eigenaar Nikolaj Jensen verzorgt vervoer Kaart p. 35
X
Pasar Badung-markt 1
en excursies op heel Bali en ook naar de meeste buureilanden.
Jalan Hayam Waruk
a
N
Benoa
Kuta
200
Jalan Ki Ha
jar Dewant
Shopping Center
ara
Jalan Puputan
Sanur
Immigratiekantoor
400 m
Yamin
0
Jalan Panjaita n
Umar
Denpasar
Jalan Tantular
Ja
ka eu nT la
Jalan Diponegoro
Kuta
Jalan Kapten Jap
ng Markt
Jalan Mt.Haryono
am n Im Jala
u Bad
Shopping Center
Jalan Muhama d
ndung Jalan K epu
Jalan Vete ra
n
Kartini
Jalan
Sutomo
Jalal Dr,
Bon
jol
Jalan Udayana
Jala Gunung n Merap
Kerobokan ,Kuta
Sanur
ddin
Ubud, Gianyar
Jalan Hasanu
Avondmarkt
Puputan Square Jalan Sura pati 3 4 Jalan Belioton 2
Jalan umatera S
1
Pemecutan Palace Hotel
ada
oja
ajah M
Melati
Jalan G
Jalan Supratman
Patimura Stadion
Nusa Indah
buh
Garuda
Jalan
Gam
Jalan
Markt
Jalan Palawa
Jalan
Sangeh
Jalan Kamb
Jalan Set
Sangeh
Jalan
iabudi
UBQ
Jalan Wibisana
Schotelantennes hebben de familietempels verdrongen. Moderne woonblokken zijn in de plaats van de traditionele woningen gekomen. Lichte blouse en donkere broek hebben sarong en hoofdbedekking vervangen. De hoofdstad van Bali is een drukke, moderne stad. De meeste reizigers vermijden Denpasar en dat is jammer, want deze grootste stad is ook een onderdeel van Bali, net zoals de dorpen en vakantieresorts. De stad is lawaaierig en druk, er is te veel verkeer en het is er tamelijk vies. Maar net om de hoek, in smalle straatjes, ontdek je een ander gezicht van het stadsleven. Het is er bezaaid met leuke textielzaakjes en juweliers. Denpasar werd pas hoofdstad in 1958 en de laatste twintig jaar is het inwonertal verdubbeld. De meeste voorstadjes zijn opgeslokt en de stad strekt zich naar het zuiden bijna tot Kuta uit en in het oosten tot aan Sanur.
Jalan Kusu ma Atmaja
Denpasar 7
1 Pasar Badung-markt. 2 Bali Museum. 3 Pura Jagatnatha-tempel. 4 Puputan Square. X
Kaart p. 28 en 37
D en p asar
37
zuid -bali
Gekleurde hopen cayennepeper, kerrie, gedroogd citroengras, kruidnagel, knoflook, bonen en exotische vruchten prikkelen je neus. Een vrouw met een doos bananen op haar hoofd en een zak rijst onder de arm baant zich een weg door de mensenmassa. Een motorkarretje rijdt met een zak met wel twintig zenuwachtige kippen in de achterbak en toetert ongeduldig. Uitlaatgassen vermengen zich met de vislucht uit de bamboekistjes, waarin het ijs allang is gesmolten. Het zweet loopt in straaltjes van je af als je op de grote markt van Denpasar, Pasar Badung, tussen al die bedrijvige mensen en langs provisorisch opgezette kraampjes loopt. De markt is de leukste en kleurigste plek van de stad. Er worden onder andere levende kippen, eieren, orchideeÍn als snijbloem, bergen groenten en levende krabben verkocht. De markt is dag en nacht geopend, maar ’s morgens is er de meeste handel. Lokale gidsen staan te springen om je rond te leiden in de wirwar, maar dat is helemaal niet nodig. Eigenlijk willen ze de toeristen naar bepaalde kraampjes brengen om daarna
een deel provisie van de verkoper te krijgen. En na afloop willen ze ook nog geld voor de rondleiding. Het is gewoon het leukst om zelf rond te snuffelen en alle indrukken op je in te laten werken.
zuid -bali
Bali Museum 2
Gekromde kriszwaarden, eens gebruikt in de strijd, staan naast kooien voor kemphanen en zware, versierde stenen sarcofagen. Aan de wanden hangt kunstig geweven textiel en in vitrines zie je archeologische vondsten. Bali’s provinciale museum, Museum Negeri Propinsi Bali, bestaat uit een complex van meerdere paviljoens en gebouwen, met tentoonstellingen over de bonte geschiedenis van de streek. De architectuur is zoals die van de meest in het oog springende gebouwen op Bali: paleizen en tempels. De gespleten poort, de binnenhoven en de toren met de klok kulkul is karakteristiek voor de tempels. De hooggelegen paviljoens kennen we van de paleizen, waarvandaan de vorst zijn bezit kon overzien. Het hoofdgebouw met brede veranda is een kopie van een deel van het Karangasempaleis op Oost-Bali, waar de vorst zijn ministers op audiëntie ontving. Het gebouw zonder vensters is geïnspireerd op het paleis Tabanan op West-Bali, terwijl een derde gebouw dezelfde architectuur heeft als het paleis in Singaraja op NoordBali. Museum Negeri Propinsi Bali, Jl. Let Kot Wisnu, t (0361) 222 680, å ma-vr 8-12.30, zo 8-15.
Pura Jagatnatha-tempel 3
Hier valt je oog gelijk op een troon, zwaar rustend op een schildpad en twee mythologische slangen. De dieren symboliseren de schepping van de aarde. De troon is leeg, die staat symbool voor de hemel. Een ander in het oog springend heiligdom in de tempel is gemaakt van wit koraal met aan de zijkanten uitgesneden taferelen uit het hindoe-epos Ramayana. De Pura Jagatnatha-tempel is gewijd aan Sanghyang Widi Wasa, de hoogste god, en de tempel ligt naast het Bali Museum. Twee keer per maand – bij volle en nieuwe maan – zijn er grote ceremonies. Doordeweeks is het in de namiddag druk bij de tempel, als de plaatselijke bewoners hun offergaven brengen en komen bidden. Daardoor kan de tempel voor publiek gesloten zijn. 38
zuid - bali
Puputan Square 4
Een geur van kerrie, gember en koriander stijgt op uit het meegebrachte eten. De bellen van de ijskarren klinken monotoon, de kinderen zijn lekker aan het spelen en de ouders relaxen. In het weekend komen gezinnen bij elkaar op Puputan Square. Het grote, centrale plein midden in Denpasar is omgeven door schaduwrijke bomen en is in feite het groene hart van de drukke stad. Het plein werd aangelegd ter nagedachtenis aan de dramatische gebeurtenissen in 1906, toen de plaatselijke vorst, zijn hofhouding en zijn soldaten heldhaftig doch tevergeefs streden tegen de Nederlandse koloniale macht. De bittere strijd eindigde toen de vorst en zijn gevolg rituele zelfmoord, puputan, pleegden. In de noordelijke hoek van het park staat een bronzen beeld van jonge strijdlustige mannen, die met speer en zwaard hun moed betuigen.
paradijseLIJKE Eilanden Zo dichtbij en toch zo anders. De twee eilanden ten zuidoosten van Bali staan volkomen op zichzelf. Op Nusa Lembongan vind je zandstrand en mangrovebos, waar vissen en schaaldieren in hun element zijn. Op Nusa Penida heeft de tijd bijna stilgestaan. Steeds meer mensen ontdekken dit paradijselijke gebied en hotels schieten als paddenstoelen uit de grond.
Nusa Lembongan
Als een witte streep, omgeven door groen en blauw, duikt Nusa Lembongan aan de horizon op. Het zandstrand licht op en contrasteert met de wuivende palmen en de zacht wiegende zee. Als de boot langzaam dichterbij komt, worden de puntjes op het strand vissersbootjes. De donkere plekken in zee blijken kleurrijke koraalriffen te zijn met door elkaar krioelende tropische vissen.
Jungutbatu 8 Je tenen zijn begraven in het zachte zand, de wind ruist door de palmbomen. Door de warme nevel zie je de hoekige horizon van Bali met Gunung Agung als hoogste punt. Nusa Lembongan is voor vele reizigers een geliefd eiland geworden. Vanaf de stranden in de omgeving van Jungutbatu heb je een voortreffelijk uitzicht op het bekendere Kaart p. 28 en 37
X
buureiland. Hier zijn niet zo veel toeristen, minder brommers en auto’s. De meeste toeristen overnachten in prima hotels met uitzicht op zee. Aan het strand zijn restaurants en touroperators die snorkel- en duikexcursies organiseren. Je kunt ook direct vanaf het strand gaan snorkelen. Zoek de donkere gedeelten op, daar ligt het koraal.
Lembongan 9 Ga naar het soezerige en gezellige Lembongan en ontdek het stadje. Hier is het centrum van de zeewierproductie (> 41). Ook is er een onderaards huis met smalle gangen en kleine kamertjes. Het verhaal gaat dat kwade geesten hier een man ter dood hebben veroordeeld. De man smeekte om eerst
zuid -bali
huur je eigen villa Eigen villa in tropische tuin met zwembad, privéchauffeur, kamermeisje en kok. Klinkt dat niet als een onbereikbare droom? Niet op Bali. Hier is je droom te realiseren voor haalbare prijzen. Op Bali worden tientallen huizen door particulieren verhuurd, voor een paar dagen, weken of maanden. Vele staan op een stuk natuurgrond in een rustige omgeving en hebben twee of meer slaapkamers. De woningen zien er smaakvol uit en hebben alle mogelijke comfort. De meeste hebben een eigen zwembad in een weelderige tuin met stenen beelden, huisaltaar, een buitenlounge en een relaxpaviljoen. Je kunt regelen wat je maar wilt, van een privédinertje in de tuin tot een optreden van Balinese dansers.
X
Kaart p. 28
Het concept is per huis verschillend. Bij enkele is de prijs inclusief een kok, die op de markt de spullen koopt en het eten klaarmaakt, zoals jij het wilt. Op die manier bespaar je geld voor een restaurant. In andere villa’s ligt een menukaart, waar je eten kunt bestellen voor dezelfde prijs als in een restaurant. Bij de meeste hoort een auto met chauffeur, die je voor een redelijke prijs kunt huren. w baliluxuryvillas.com, bemiddelt voor villa’s op Zuid-Bali en Ubud. w balivilla.dk, luxe villa met chauffeur, kok en kamermeisje in Canggu. w damai.com, villa’s te huur in Lovina. w baliprivatevillas.com, villa’s te huur op heel Bali.
PA R A D I JS E L I J K E E I L A N D E N
39
ZUID - BALI
v e r s e v i s e i n d i g t va a k o p h e t b o r d va n d e t o e r i s t i n d e p l a at s e l i j k e r e s ta u r a n t s .
zijn huis af te mogen maken. Toen begon hij met een lepel te graven. Iedere keer begon hij aan een nieuw vertrek, zodat zijn huis
Timeshare-ROnselaars Ze verleiden je met hoofdprijzen, gratis diners en fantastische excursies. In werkelijkheid willen ze timeshare-appartementen in vakantiewoningcomplexen op Zuid-Bali verkopen. De agressieve verkopers zoeken toeristen in Kuta, Sanur en Nusa Dua om ze over te halen een vakantiewoning te bezichtigen en ze daarna een handtekening te laten zetten onder een dubieus contract. De toeristen krijgen een lot, prijs verzekerd. Die prijs is bijvoorbeeld een excursie met diner inclusief drank. Op de plaats van bestemming wordt de ‘gelukkige’ onder druk gezet het koopcontract te tekenen. Een andere manier is een onderzoek waarbij je een vragenlijst moet invullen. Ze vragen je hotel en je kamernummer, waarna je het risico loopt opgezocht te worden door verkopers met grote overredingskracht.
40
ZUID-BALI
nooit afkwam. Zo werd zijn doodsvonnis tot in het oneindige uitgesteld.
Mushroom Bay 0 De baai heeft de vorm van een boemerang en de vergelijking klopt, want naar deze plek kom je steeds terug. Wit zand, turkooisblauwe zee en schaduwrijke bomen: een plaatje uit een reclamefilm. Een vlerkprauw wiegt in de branding en een paar mensen peddelen rond in een kano. Aan Mushroom Bay vind je voortreffelijke hotels met uitstekende faciliteiten. Voor totale ontspanning en verzorging. V Mushroom Bay is vanuit Jungutbatu te voet te bereiken. f Verschillende hotels verzorgen bootvervoer vanaf Bali.
handig om te weten over Nusa Lembongan t Kengetal van het gebied 0361. f uit Sanur en uit de haven van Benoa naar Nusa Lembongan. Sommige hotels bieden eigen vervoer per snelboot. V Het eiland rondlopen duurt 3-4 uur. y Fiets- en motorverhuur mogelijk. D Vissen en duiken geregeld door hotels. Kaart p. 28
X
Nusa Penida
Vanaf de oostkust komen in de verte de rotsen van Nusa Penida als een onregelmatig gebit tevoorschijn. Het ziet er nogal onbenaderbaar uit en het eiland heeft weinig faciliteiten, terwijl de meeste toeristen op Bali die juist graag willen. Als je weg wilt uit de drukte is dit een prima alternatief. Het is er niet zo groen als op Bali, op de rotsen vind je alleen cactussen en struiken. Op het eiland wonen voornamelijk vissers, boeren en zeewierkwekers. Rijst kan hier niet worden geteeld, dus ze verbouwen maïs, bonen en tabak. In het hoogland is ook veeteelt. De meeste bewoners zijn hindoe, maar de cultuur is wezenlijk anders dan op Bali. Bewoners zijn meer op zichzelf, en ceremonies en religieuze feesten zijn hier niet zo kleurrijk en uitbundig.
Op veel plaatsen op Nusa Lembongan en Nusa Penida zie je en ruik je vooral zeewier, die ligt te drogen in de zon. Voor de kust wordt op grote schaal zeewier gekweekt. Het rif is beschermd, dus het kan onbeperkt groeien. Men kweekt het wier binnen grote omheiningen. Het wordt geëxporteerd naar Hong Kong, Japan en Europa, om te worden verwerkt als agaragar, een bindmiddel en emulgator voor voedingsstoffen en cosmetica.
Handig om te weten over Nusa Penida o Enkele kamers bij privépersonen alleen in Sampalan en Toyapakeh. K Met privévervoer gemakkelijk het eiland over. f Boot direct van Padangbai of via Jungutbatu op Nusa Lembongan. bij Nusa penida k w eek t men zee w ier .
zuid -bali
Toyapakeh q Vrijwel verlaten stranden met wit zand, blauw water en schaduwrijke bomen omringen de stad Toyapakeh, waar de boot uit Nusa Lembongan aankomt. Veel mensen hier noemen zich graag Balinese moslims en ze hebben een eigen moskee. De meesten spreken een Oudbalinees dialect, doorspekt met woorden en uitdrukkingen uit de Sasaktaal van Lombok. Engels wordt maar door weinig mensen gesproken.
gras uit de zee
Sebuluh-waterval w Op het pad naar de waterval heb je uitzicht op de steile kalksteenrotsen, waar de golven wit schuimend tegenaan slaan. Het is zowel groen als dor. Onderweg passeer je twee tempeltjes en onder aan de waterval kun je een frisse duik nemen. VVanaf de weg is het drie kwartier lopen. Goa Karang Sari e Een grote, tunnelachtige grot loopt 220 meter de rotsen in. Hier in deze duisternis wonen duizenden vleermuizen die onophoudelijk heen en weer fladderen. Als je ogen genoeg hebben van de pasteltinten en de palmen, is een spannende spelonk in Goa Karang Sari, ten zuidoosten van Sampalan, een aangename afwisseling. Goa Karang Sari kun je bereiken met een bemo (soort minibusje) of met privévervoer.
X
Kaart p. 28
PA R A D I JS E L I J K E E I L A N D E N
41
overnachten
de leuk ste adressen
Kuta
**** Hard Rock Hotel. Jl. Pantai Kuta, t (0361) 761 869, w hardrockhotels.net/ bali. Formidabele plek midden in Kuta. Groot complex met enorm zwembad en zandstrand. De kamers hebben een eigen muziekthema: Rock’n’Roll, Reggae, Blues, Psychedelic, Pop of Alternative. Cd-spelers op alle kamers. *** Hotel Kumala Pantai. Jl. Werkudara, t (0361) 755 500, w kumalapantai.com. Goed middenklasse hotel met mooie kamers. Zwembad omgeven door tropische bomen en beeldhouwwerk. De kamers hebben een eigen balkon. ** Suji Bungalows. Poppies Gang I, t (0361) 765 804, w sujibglw.com. Rondom zwembad gebouwd. Lichte en schone kamers met kleine veranda. Midden in Kuta. ** Masa Inn. Poppies Gang I/27, t (0361) 758 507, w masainn.com. Goed hotel midden in kloppend hart van Kuta. Mooie en schone kamers met airco. Ook gezinskamers tot zes personen. Er is een restaurant, balkon en twee zwembaden. * Ady’s Inn. Jl. Sahadewa, t (0361) 753 445. Enkele bungalows tussen Balinese bevolking. Rustig en schoon. Geen airco.
Seminyak
**** Bali Oberoi Hotel. Jl. Kayu Aya, Seminyak, t (0361) 730 361, w oberoibali.com. Luxe bungalows voor de kieskeurigen. Enkele met eigen zwembad, veranda en terras. Vlak bij het strand. Het zwembad is bijna aan de waterkant, omgeven door bloeiende bomen. **** Samaya. Jl. Pantai Kaya Aya, t (0361) 731 149, w thesamayabali.com. Individuele bungalows met privébad, zonnedek en 29” flat-screen. Zwembad van olympische afmetingen direct aan het strand. ** Bali Agung Village. Jl. Abimayu, t (0361) 730 367, w bali-agung.com. Grote kamers in Balinese stijl ingericht. Tropische tuin met fijn zwembad. Mooi uitzicht op rijstterrassen.
Jimbaran
**** Four Seasons Resort. Jimbaran, t (0361) 701 010, fax 701 020. w fourseasons.com. 145 individuele villa’s, elk met huiskamer, slaapkamer, grote badkamer, buitenpaviljoen en klein bad. Prachtig gelegen aan rotszijde met uitzicht op zee. 42
zuid - bali
*** Udyana Eco Lodge. Jimbaran, t (0361) 261 204. w ecolodgesindonesia.com. Ecologisch en milieuvriendelijk hotel. Tien kamers met airco. Gemeenschappelijk zwembad. Uitzicht op groot natuurgebied en de zee.
Nusa Dua
**** Grand Hyatt Bali. Nusa Dua, t (0361) 771 234, w hyatt.com. Tropische tuin met vijvers, fonteinen en waterval. Mooie kamers met balkon, enkele met uitzicht op zee.
Tanjung Benoa
**** Conrad Hotel. Jl. Pratama 168, t (0361) 778 788, w conradhotels.com. Groot en exclusief hotel, perfect gelegen aan het strand. Grote, mooi ingerichte kamers. Het hotel beschikt over een zwembad ter grootte van een meer.
Sanur
**** Bali Pavilions. Jl. Danau Temblingan 76, t (0361) 288 381, w balipavilions.com. Niet te zien vanaf de weg, een aantal privévilla’s met eigen zwembad, buitenhuisje, volumineuze badkamers en heerlijke bedden. Een en al luxe en verwennerij. Kuuroord met massage en wellnessbehandelingen. **** Bali Hyatt. Jl. Hyatt, t (0361) 281 234, w bali.resort.hyatt.com. Oud en vertrouwd op Bali. Grote, indrukwekkende tropische tuin met tennisbaan. Twee grote zwembaden. Het hotel is wat ouder, maar nog zeker aantrekkelijk. *** Tamukami. Jl. Danau Tamblingan, t (0361) 282 510. w tamukami.com. Hotel op een goede locatie, midden in Sanur. De kamers zijn ruim, met lichte kleuren. Mooi zwembad in een tropische tuin met parasols. Er is een kleine bibliotheek met boeken en diverse spelletjes. En een sfeervol restaurant met goede bediening. *** Parigata. Jl. Danau Tamblingan 87, t (0361) 286 286, w parigatahotelsbali.com. De toegang tot het hotel ligt aan het strand. De kamers zijn ruim en hebben een eigen balkon. Grote loungeruimte met fontein. De tafels worden gedekt rondom het zwembad. Spa met massage en diverse wellnessbehandelingen.
Nusa Lembongan
**** Nusa Lembongan Resort. Nusa Lembongan, t (0361) 725 864, w nusalembonganresort.com. Paradijselijk hotel op het tropisch eiland Nusa Lembongan. Chique villa’s onder schaduwrijke bomen. Eigen strand met mooie koralen en felgekleurde vissen. Je kunt er prima snorkelen. *** Waka Nusa Resort. t (0361) 722 077, w wakanusa.com. Stijlvolle individuele bungalows met eigen tuin en apart strooien dak. De ruimtes zijn voorzien van glimmend gepoetste houtsoorten en er is een heerlijk zwembad. Zeer romantisch. ** Mushroom Beach Bungalows. Tanjung Sanghiang Bay, t (0366) 24 515. Gezellige bungalows tussen de palmen. Ligt een paar meter boven de zee. Uitzicht op Gunung Agung op Bali. Zwembad en kamers met of zonder airco. * Puri Nusa Bungalows. Jungutbatu, t (0361) 24 482. Keurige ruime kamers zonder airco, wel met ventilator. Vanuit sommige een prachtig uitzicht. Goed café en restaurant.
eten & drinken Kuta
*** Kori. Poppies Lane II, t (0361) 758 605, w korirestaurant.co.id. Midden in het hart van Kuta ligt dit restaurant met Balinese specialiteiten en internationale keuken. Probeer ikan pepes, gegrilde vis in bananenbladeren met inheemse kruiden. In Kori schenken ze goede dranken, zoals de lokale rijst- en brandewijn arak. ** Made’s Warung II. Jalan Raya Seminyak, t (0361) 753 039, w madeswarung.com. Groot restaurant met keuze uit Indonesische en internationale gerechten. Populair bij buitenlanders. Buiten pleintje met winkels.
Seminyak
**** Ku De Ta. Jl. Laksmana 9, t (0361) 736 969, w kudeta.net (> 33). **** Gado-Gado. Jl. Dyana Pura 99, t (0361)
736 966, w gadogadorestaurant.com. Schitterend gelegen, direct aan het strand. Met lekkere bries uit de Indische Oceaan. Stijlvolle Europese keuken, Aziatisch geïnspireerd. Veel variatie. Verse oesters als appetizer. Mooie wijnkaart en sigaren uit eigen humidor. *** Khaima. Jl. Laksmana, Seminyak, t (0361) 742 39 25, w khaimabali.com. Khaima betekent in het Arabisch tent, maar in dit Marokkaanse restaurant eten de gasten hier onder een afdak. Men serveert onder andere goede couscous. Arabisch en Marokkaans eten met kruiden uit het Midden-Oosten. Arabische muziek. Af en toe optredens met buikdans. *** Ultimo. Jl. Laksmana 104, t (0361) 738 720. Italiaans restaurant met grote binnentuin. Uitgebreide menukaart met de meeste de leukste adressen
43
de leuk ste adressen
** Flashbacks. Jl. Danau Tamblingan 110, t (0361) 281 682, w flashbacks-chb.com. Overnachten bij Australische eigenaars. Gezellige bungalows en leuke kamers met eigen koelkast. Mooie, stijlvolle badkamers en een binnentuintje met zwembad. Uitstekend ontbijt in het café. ** Crystal Divers at Hotel Santai. Jl. Danau Tamblingan 168, t (0361) 286 737, w crystal-divers.com. Gezellig hotel, ideaal voor duikers. Midden in de hoofdstraat. Binnentuin met zwembad. ** Kayu Manis. Jl. Tandakan 6, t (0361) 289 410. Enkele kamers met eigen balkon in een afgesloten binnentuin. Eenvoudig en schoon Behulpzaam personeel. Er is ook een goed restaurant. * Chok Mas Homestay. Jl. Kesari 9, t (0361) 288 724. Homestay met het gezin als buren. Eenvoudige en schone kamers met fan en een klein terras of veranda. Gezellige binnentuin en rustige omgeving. Goede prijs-kwaliteitverhouding.
Italiaanse klassieke gerechten. Natuurlijk keuze uit mooie Italiaanse wijnen.
Jimbaran
Als parels geregen aan een snoer liggen de restaurants langs het strand. Menukaarten zijn uitgebreid en bieden bijna allemaal hetzelfde: lekkers uit zee. Probeer de knapperige, gegrilde reuzengarnalen en een hele gegrilde vis gekruid met exotische kruiden.
Tanjung Benoa
de leuk ste adressen
*** Bumbu Bali. Jl. Pratama, t (0361) 771 256, w balifoods.com. Uitstekend restaurant,
trouw gebleven aan de Balinese keuken. Zeer uitgebreide keuze, wordt met grote finesse opgediend. Probeer bijvoorbeeld een Balinese rijsttafel, opgediend in de chique binnentuin.
Sanur
*** The Village. Jl. Danau Tamblingan 47, t (0361) 285 025. Combinatie van Italiaanse keuken en Balinese service. Mooi ingericht restaurant en lounge met zachte stoelen. Goede wijnkelder en lekker eigengebakken vers brood. ** Beach Cafe. Sindhu beach, t (0361) 282 875. Zachte kussens in lekkere stoelen, je voeten in het zand en het geluid van golven op de achtergrond. Gemengde menukaart van Aziatische en westerse gerechten. Lunch en diner. ** Cafe Jepun. Jl. Danau Tamblingan 212, t (0361) 283 920. Echt Indonesische, goede sfeer. Een klassieker in Sanur. Gevarieerde en goed bereide Balinese gerechten en zeer vriendelijk personeel. Je kunt buiten zitten of onder het afdak. ** Coriander. Jl. Danau Tamblingan 188, t (0361) 283 929, w corianderbali.com. De kok is Balinees, maar opgeleid in AustraliĂŤ. Op de uitgebreide menukaart staan lekkere Thaise gerechten en een ruime keuze uit Indonesische en Europese maaltijden. Lekker met ijskoud bier. ** Pregina. Jn. Danau Tamblingan 106, t (0361) 786 397. Specialiteit: vis en schaaldieren, maar men serveert ook veel andere gerechten. Proef de plaatselijke specialiteiten, zoals Balinese vissoep of gebraden kip.
shoppen Kuta
Body & Soul. Jl. Legian 162, t (0361) 767 169, w bodyandsoulclothing.com. Hippe dameskleding. Ook badkleding, sieraden en diverse accessoires op 450 vierkante meter. DFS Galleria. Jl. Bypass Ngurah Rai, t (0361) 758 875, w dfsgalleria.com. Exclusief winkelgebied met bekende merknamen, zoals Dior, Gucci, Loewe, Bvlgari, Cartier, Burberry en Dunhill.
44
zuid - bali
Discovery Shopping Mall (> 30). Jl. Kartika Plaza, t (0361) 755 522, w discoveryshoppingmall.com. Blue Glue. Jl Sawira 1, t (0361) 844 5956, w blue-glue.com. Megasortering funky, sexy en vlotte bikini’s. By The Sea. Jl. Raya Legian 186, t (0361) 757 775, w bytheseatropical.com. Leuke, originele en kleurige zomerkleding van Braziliaanse ontwerper Renato Vianna.
Seminyak
Jimbaran
Jenggala. Jalen Uluwatu II, t (0361) 703 311, w jenggala-bali.com. Enorme winkel
en showroom met een indrukwekkende sortering kwaliteitskeramiek uit eigen fabriek. Daarna uitblazen in het café.
Nusa Dua
Bali Collection. Kawasan Pariwisata Nusa Dua, t (0361) 771 662, w balicollection. com. Groot en fris winkelcentrum in een chic complex met gras en waterpartijen. Veel merkartikelen, onder andere van Paul Smith.
Sanur
Bodytalk. Jl. Danau Temblingan 156, Sanur, t (0361) 270 046, w bodytalk-design.dk. Leuke winkel met kleding voor hem en haar in Europese stijl. Ook mooie sortering leren tassen, sieraden en accessoires. Uluwatu. Jl. Danau Tamblingan, t (0361) 288 037, w uluwatu.co.id. Trendy krijtwitte kleding en mooi beddengoed. Met Balinees borduurwerk en kant uit eigen fabriek in Tabanan.
uitgaan Hard Rock Café (> 30). Dit globale concept werkt ook op Bali. Groot restaurant, bar met livemuziek, lekker tapbier en grote burgers. Double Six Club (> 30). Megaplek voor dansen en muziek. Met de beste dj’s van Bali en veel livemuziek. Tubes Bar (> 31). Populairste plaats voor surfers na zonsondergang. Goedkope drankjes.
Gemakkelijk te herkennen aan de surfers bij de ingang. Bounty Night Club (> 31). Veel party’s. Zangwedstrijden, dj-muziek en vaak livemuziek. Pooltafels. Fuel (> 31). Loungebar met dansvloer op de begane grond en restaurant op de eerste etage. de leukste adressen
45
de leuk ste adressen
Piment Rouge. Jl. Serangan 3, t (0361) 847 6118. Showroom en productie van moderne woninginrichting en verlichting. Eenvoudig maar stijlvol design. Sabbatha. Jl. Raya Seminyak 97, t (0361) 731 756, w sabbathabali.com. Een luilekkerland van damestassen. Fantasierijk en kleurig ontwerp. Vele soorten leer en legio verrassende details. Lily Jean. Jl. Raya Seminyak, t (0361) 847 5678, w lily-jean.com. Chique, nonchalante kleding voor dames. Jurkjes, topjes, jeans, rokjes en nog veel meer. Io & Co. Jl. Legian Kelod 361, t (0361) 754 093, w ioandco.com. Elegante en eenvoudige dameskleding. Fris design en mooie kleuren. Ook voor woninginrichting, meubels en speelgoed.