Dlaczego się udało. Filozofia i strategie twórcy Comarchu

JANUSZ FILIPIAK Dlaczego się udało

Filozofia i strategie twórcy Comarchu

WSPÓŁPRACA

KRZYSZTOF DOMARADZKI

Copyright © by Janusz Filipiak Współpraca Krzysztof Domaradzki Projekt okładki Magda Kuc Reprodukcja na okładce © Rafał Olbiński Fotografia Janusza Filipiaka na okładce © Janusz Jeremiasz Filipiak Fotografia Krzysztofa Domaradzkiego na okładce © Adam Tuchliński Fotografie w książce s. 27, 31 (czek), 42–43, 48, 54–55, 89, 90–91, 96, 114 (Davos), 126–127, 208, 240 – archiwum prywatne Janusza Filipiaka s. 31 (nagroda IEEE), 119, 144, 149, 154, 155, 160, 172–173, 184, 288, 308, 370, 401 (konferencja Comarch User Group), 402–403 © Comarch S.A. s. 114 (jubileusz GPW) – materiały prasowe Businessinsider.com.pl s. 191, 202–203 © Cracovia s. 207 © Biś Lisowski/Terazpasy.pl s. 401 (gala dziennika „Parkiet”) © Borys Skrzyński W przedrukach wywiadów wprowadzono niezbędne poprawki ortograficzne i interpunkcyjne, nie ingerowano jednak w konwencję zapisu tytułów, wyróżnienia itp.

Fragmenty Fotowoltaika w erze wynalazców oraz Fotowoltaika w erze prac zespołowych na s. 273–274 przytoczono za stroną internetową: https://historiaogniwfotowoltaicznych2.wordpress.com.

Opracowanie grafik informacyjnych Sławomir Koim, Dominik Pietruszka, Konrad Szłapa (© Comarch S.A.) Redaktorka inicjująca Agata Pieniążek Redaktorka prowadząca Dominika Kardaś Redakcja Aneta Tkaczyk Adiustacja Aurelia Hołubowska Korekta Magdalena Wołoszyn-Cępa Projekt typograficzny i łamanie Rafał Kubowicz (© Comarch S.A.) Koordynacja składu i prac graficznych Marek Jeleśniański ISBN 978-83-240-8478-4 Książki z dobrej strony: www.znak.com.pl Więcej o naszych autorach i książkach: www.wydawnictwoznak.pl Społeczny Instytut Wydawniczy Znak ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków Dział sprzedaży: tel. 12 61 99 569, e-mail: czytelnicy@znak.com.pl Wydanie I, Kraków 2022 Druk: OZGraf

JANUSZ FILIPIAK Dlaczego się udało

Filozofia i strategie twórcy Comarchu

WSPÓŁPRACA KRZYSZTOF DOMARADZKI

Kraków 2022

CZĘŚĆ 1

Młodość i kariera naukowa

D

wadzieścia dolarów. Tyle musiało mi wystarczyć, żeby przeżyć pierwszy tydzień w Japonii. Problem w tym, że za dobę w ryokanie, tradycyjnej japońskiej taniej noclegowni, płaciłem półtora dolara, natomiast za popularną zupę z makaronem gryczanym soba – dolara. W dodatku już na samym początku pobytu tragarz w porcie w Jokohamie pomógł mi przenieść bagaże, wyceniając swoją usługę na pół dolara. Byłem więc dwudziestotrzyletnim chłopakiem z komunistycznego kraju, który – kiedy już się znalazł na drugim końcu świata – bez żadnego obycia, bez wsparcia i praktycznie bez grosza przy duszy naprawdę martwił się tym, że nie będzie miał co jeść.

Jak się potem okazało, to były złe dobrego początki.

Biznesem zająłem się dopiero po czterdziestce, a milionerem zostałem tuż przed pięćdziesiątką. Pierwsza połowa mojego życia upłynęła pod znakiem nauki i wieloletniej działalności akademickiej w krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej. To był czas zgłębiania tajemnic fizyki, matematyki, ale także filozofii, czas dążenia do profesury, licznych wyjazdów zagranicznych, staży i pracy w ośrodkach badawczych rozsianych po całym świecie – od Francji i Hiszpanii po wspomnianą Japonię, od której zaczęły się moje międzynarodowe wojaże, Australię, Kanadę i Stany Zjednoczone.

Bez tych doświadczeń najprawdopodobniej nie zbudowałbym Comarchu. To one ukształtowały mój światopogląd i sprawiły, że po zmianie ustrojowej i uwolnieniu gospodarki zostałem przedsiębiorcą. Dzięki nim przynajmniej częściowo udało mi się uniknąć trudów życia w poprzedniej epoce i wielu jego negatywnych konsekwencji.

Ale co najistotniejsze – to wtedy, będąc naukowcem, zdobyłem wiedzę, która zdeterminowała moją karierę zawodową.

Zawsze chciałem być profesorem

Do Bydgoszczy zwykle przyjeżdżam raz w roku, aby odwiedzić grób rodziców w dzień Wszystkich Świętych. Przez lata miasto bardzo się zmieniło. Dzisiaj reklamuje się jako cel podróży turystycznych i rzeczywiście może się podobać. Szczególnie starówka, na terenie której wyburzono rudery, zostawiając jedynie domy z charakterem.

Od pewnego czasu zatrzymuję się na Starym Mieście, ale przez wiele lat nocowałem w hotelu Pod Orłem, zlokalizowanym w pięknym dziewiętnastowiecznym budynku niedaleko ulicy Śniadeckich, na której się wychowałem. W dwupokojowym mieszkaniu, w przedwojennej, wilgotnej kamienicy. Dopiero gdy byłem nastolatkiem, przenieśliśmy się na osiedle Leśne. Tam skończyłem podstawówkę, po czym poszedłem do IV Liceum Ogólnokształcącego przy ulicy Stawowej.

Moja pamięć sięga mniej więcej 1958 roku i są to typowe dziecięce wspomnienia. Rodzice wcześnie wychodzili do pracy i późno wracali, w efekcie przez większość dnia ja i moja młodsza o dwa lata siostra Anna musieliśmy radzić sobie sami. Rano chodziliśmy po mleko i bułki. Wszędzie było pełno dzieciaków, które nie siedziały w domach, tylko spędzały czas na podwórku. Urządzało się zabawy, imieniny, towarzyszyło temu sporo radości. Nie głodowaliśmy, ale żyliśmy biednie, jak wszyscy w tamtych czasach. Bieda stanowiła zwyczajowy krajobraz tamtej rzeczywistości. Była znakiem epoki.

Bydgoszcz dorobiła się niezłej biznesowej reprezentacji. W 1950 roku urodził się tam Jan Kulczyk, przez wiele lat najbogatszy Polak. Rok później – Jan Krzysztof Bielecki, prezes Rady Ministrów z początku lat dziewięćdziesiątych, a potem wieloletni prezes Banku Pekao.

Młodość i kariera naukowa

19

W 1952 roku pojawiłem się ja. Z Bydgoszczą kojarzeni są także trochę młodsi Zbigniew Boniek, prezes Polskiego Związku Piłki Nożnej, i Dariusz Mioduski, właściciel Legii Warszawa.

Wszystkich ich poznałem, ale dopiero po pięćdziesiątce. Natomiast moje bydgoskie przyjaźnie nie przetrwały próby czasu. W wieku dziewiętnastu lat wyjechałem na studia do Krakowa, a bez internetu i telekomunikacji mobilnej utrzymywanie kontaktów stanowiło duże wyzwanie. W wielu wypadkach było po prostu niemożliwe. Zwłaszcza że zupełnie w tym Krakowie przepadłem: najpierw studia magisterskie, potem doktorat, habilitacja, praca naukowa, w końcu zaś liczne wyjazdy zagraniczne.

Już w młodości było dla mnie jasne, że zamierzam zostać uczonym. Chciałem być profesorem i przez wiele lat konsekwentnie do tego dążyłem. Dopiero gdy osiągnąłem ten cel, zacząłem myśleć o kolejnych. A następnym przystankiem był biznes. Ale gdyby nie wczesne zamiłowanie do nauki i niemal trzy dekady spędzone w Akademii Górniczo-Hutniczej, nie miałbym odpowiednich podstaw do budowy Comarchu.

Korzenie i co z nich wynika Dziś Comarch podbija Stany Zjednoczone, jednak jako pierwszy z mojej rodziny do Ameryki trafił dziadek Michał Filipiak – pochodzący z okolic Osięcin, miasteczka w województwie kujawsko-pomorskim. W 1929 roku wyjechał do pracy w USA, skuszony american dream. W Polsce zarządzał jednym z majątków hrabiego Skarbka na Kujawach. Musiał wyprzedać cały dobytek, aby pozyskać środki na wyjazd. Miał ogromnego pecha, ponieważ trafił na wielki kryzys z lat 1929–1933, zapoczątkowany krachem na nowojorskiej giełdzie. Dziadek wrócił z Ameryki z podkulonym ogonem. Ledwo starczyło mu pieniędzy na powrót.

20

Młodość i kariera naukowa

Babcia – Anna Filipiak, z domu Lipska – wywodziła się ze zubożałej szlachty (jak się wtedy mówiło: ze szlagunów). Rodzina Lipskich była aktywna politycznie, bracia babci działali w ruchu narodowym Romana Dmowskiego. Ona natomiast wiodła skromne życie u boku mojego dziadka, który po powrocie ze Stanów Zjednoczonych nie zdołał odzyskać dawnej posady. Niedługo potem wybuchła wojna, podczas której dziadek, ojciec i stryjowie pracowali w majątku zarządzanym przez Niemców.

Zapamiętałem babcię jako osobę bardzo dumną, wyniosłą, niedostępną. Możliwe, że odziedziczyłem po niej niektóre cechy.

Historia rodziny mojej matki jest bardziej dramatyczna. Dziadek Konstanty Chojnacki był chłopem, miał dwunastohektarowe gospodarstwo w Brzeczce pod Toruniem. Kiedy wybuchła druga wojna światowa, został wysłany na front, a potem trafił do niewoli. Niemcy zajęli jego gospodarstwo i przekształcili je w poligon.

Babcia – Maria Chojnacka, z domu Romanowska – razem z trójką małych dzieci, z których jedno chorowało na tyfus, trafiła do tak zwanej Szmalcówki, niemieckiego obozu przesiedleńczego w Toruniu. Tam zostali zaszeregowani jako ludność nadająca się do germanizacji. Wraz z wieloma innymi wywieziono ich do Niemiec. Dostali dom w małej miejscowości Dietzenrode-Vatterode niedaleko Bad Sooden-Allendorf, jakieś sto pięćdziesiąt kilometrów na południe od Hanoweru. Potem dołączył do nich również dziadek Konstanty, przeniesiony z niemieckich obozów jenieckich. Dziadkowie urodzili się w zaborze pruskim i znali niemiecki, więc jakoś sobie radzili.

Zaraz po 2000 roku zabrałem matkę do Dietzenrode-Vatterode – chciała zobaczyć dawne miejsce przesiedlenia. Wjechaliśmy na plac przed kościołem nowym czarnym mercedesem S klasą z polską rejestracją. Wszyscy zwiali, schowali się w domach. Podejrzewam, że wzięli nas za gangsterów.

Po wojnie cała rodzina od strony matki trafiła do prowadzonego przez Amerykanów obozu dla dipisów (displaced persons – osób przesiedlonych). Alianci dali dziadkom wybór: mogli wyemigrować Młodość i kariera naukowa

21

do Stanów lub Australii albo wrócić do Polski. Dziadek opowiadał, że urządzono plebiscyt. Emisariusze Nowego Świata namawiali do przeprowadzki na drugą stronę globu, a Polacy zachęcali do powrotu do kraju. Dziadkowie postawili na Polskę. Nie wyszli na tym źle. Dziadek całkiem dobrze sobie radził w obozie przesiedleńczym. Był kucharzem i przyzwoicie zarabiał. Po powrocie wystarczyło mu na zakup konia i wyposażenie poniemieckiego gospodarstwa pod Toruniem, które im przydzielono.

I tak dochodzimy do moich rodziców – Tadeusza i Cecylii. Gdy wybuchła wojna, ojciec miał czternaście lat. Do 1945 roku pracował na roli pod niemieckim okupantem. W powojenną rzeczywistość wchodził biedny i bez wykształcenia. Do Bydgoszczy, podobnie jak matka, trafił na fali masowej migracji zarządzonej przez partię komunistyczną, która – cokolwiek by o niej mówić – wielu ludziom dała szansę na inne życie. Ojciec z tego skorzystał. Zresztą potem przez wiele lat pracował dla reżimu.

Losy moich przodków są pochodną epoki, w której przyszło im żyć.

Próżno w nich szukać tropów prowadzących do miejsca, w którym się znalazłem.

Mimo braku inteligenckiego pochodzenia zarówno ja, jak i moja siostra postawiliśmy na naukę. Anna jest już na emeryturze, ale przez wiele lat była profesorem zarządzania w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie i na Politechnice Warszawskiej. Choć nasze ścieżki kariery do pewnego momentu są podobne, nigdy ze sobą nie rywalizowaliśmy. I to także wynikało z okoliczności. Dzisiaj łatwiej jest się dostać z Ameryki do Polski niż w latach siedemdziesiątych z Bydgoszczy do Krakowa. W czasie studiów wyjeżdżałem z domu przed rozpoczęciem pierwszego semestru, a wracałem na Wszystkich Świętych albo dopiero na Boże Narodzenie. Aby gdzieś zadzwonić, najpierw musiałem wysłać telegram, a potem pójść na pocztę i odczekać kilka godzin. Kontakt był bardzo utrudniony, także między rodzeństwem. Obecnie rozmawiam z siostrą częściej niż w czasach studenckich.

22

Młodość i kariera naukowa

Na moje życie niewątpliwie duży wpływ wywarli dziadkowie od strony matki, z którymi spędzałem wszystkie wakacje. Babcia Maria Chojnacka, także pochodząca ze zubożałej szlachty (w tamtych czasach nie było to nic nadzwyczajnego), była bardzo mądrą osobą.

Przekazała mi dużo wiedzy. Z kolei dziadek miał smykałkę do biznesu, która wiele lat później okazała się również moim przymiotem.

Zafascynowany wiedzą Od małego bardzo dużo czytałem. Najważniejszym miejscem mojej młodości była Biblioteka Miejska na Starym Rynku. Zmieniały się tylko rodzaje książek, które stamtąd wypożyczałem.

Kiedy miałem dwanaście lat, wciągnęła mnie astronomia. Czytałem jedną książkę za drugą. Ale samodzielnie nie byłem w stanie zrobić kolejnego kroku i zająć się fizyką nieba (astrofizyką). Nigdy do tego tematu nie wróciłem. Nawet wiele lat później – już jako biznesmen.

Bo choć sama tematyka jest pasjonująca, cały przemysł kosmiczny opiera się na dotacjach. A to zupełnie nie moja bajka.

W podstawówce nauczyłem się nie ujawniać swojej inteligencji.

Za każdym razem gdy udało mi się czymś wykazać, byłem poniewierany przez szkolnych osiłków.

Między dwunastym a czternastym rokiem życia wciągnąłem się w literaturę klasyczną. Czytałem trudne książki Fiodora Dostojewskiego, stosunkowo łatwe Honoré de Balzaca i świetne powieści Bolesława Prusa, którego uważam za jednego z ciekawszych autorów nie tylko polskiej, ale i światowej literatury. Pomijając obowiązkowe lektury szkolne, dzisiaj młodzież raczej nie sięga po klasykę.

Wiele przez to traci.

Potem zanurzyłem się w filozofię. Przeczytałem całą trzytomową Historię filozofii Władysława Tatarkiewicza. Do dzisiaj wracam do tej lektury.

Młodość i kariera naukowa

23

Wreszcie jako szesnastolatek zafascynowałem się fizyką. I to bardzo zaawansowaną – kwantową. Rozumiałem równanie Schrödingera i zasadę nieoznaczoności Heisenberga. W pewnym momencie świat zewnętrzny przestał być dla mnie tak istotny. Również dlatego, że aby zrozumieć fizykę kwantową, trzeba – jak mówi moja żona – odrobić wiele dupogodzin. W liceum moja nauczycielka fizyki, Maria Przybylska, woziła mnie po konferencjach pedagogów i pokazywała niczym małpę na kiju. Nie wiem, czemu miało to służyć, ponieważ nauczyciele kompletnie nie rozumieli, o czym mówię.

W szkole średniej postanowiłem, że zostanę profesorem fizyki.

Profesura była pewnego rodzaju wyznacznikiem. Tak jak miarą sukcesu biznesmena są pieniądze, tak miarą osiągnięć uczonego jest tytuł naukowy. Miałem do wyboru któryś z uniwersytetów – na przykład Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu – albo krakowską Akademię Górniczo-Hutniczą. Decyzja była prosta, ponieważ AGH była czołową uczelnią fizyczną w Polsce. To tam pracował słynny profesor Marian Mięsowicz, jeden z najwybitniejszych polskich fizyków, który później promował mnie na uczelni.

Pojechałem do Krakowa, zdałem egzaminy na piątki. Powinienem był się dostać na fizykę. Ale ówczesny dziekan doszedł do wniosku, że na elektrotechnice potrzebni są zdolni studenci. Przydzielił mnie na ten kierunek, co uznałem za wielką niesprawiedliwość i porażkę.

Po pierwszym semestrze miałem możliwość przeniesienia się na fizykę, ale już nie chciałem, bo elektrotechnika mnie wciągnęła.

Na początku moje studia zdominowane były przez matematykę – sześć godzin wykładów tygodniowo plus ćwiczenia. Uczyłem się u docenta Franciszka Bierskiego, znakomitego i bardzo wymagającego nauczyciela, który siał postrach wśród studentów.

Na matematyce szybko udało mi się błysnąć. Mieliśmy dwie godziny na zaliczenie egzaminu semestralnego, a ja wyrobiłem się w godzinę. Wtedy profesorowie już wiedzieli, że jestem dobry.

A mocny start dał mi kredyt zaufania, który procentował w kolejnych latach. Dzięki temu od czwartego roku mogłem się zajmować 24

Młodość i kariera naukowa

zaawansowaną matematyką, wykraczającą poza curriculum uczelniane, i nikt nie miał problemu z tym, że przedmioty programowe traktowałem po łebkach.

W 1976 roku ukończyłem z wyróżnieniem studia na Wydziale Elektrotechniki i Automatyki AGH ze specjalizacją automatyka cyfrowa. Otrzymałem Medal Stanisława Staszica dla najlepszego absolwenta uczelni.

Przez wiele lat intensywnie pracowałem nad matematyką.

Do tego miałem świetnych profesorów, takich jak Jacek Szarski i Andrzej Pelczar. Opanowałem analizę funkcjonalną, przestrzeń Banacha, bardzo zaawansowaną teorię sterowania, teorię wielkich systemów. Dzięki wiedzy, którą zdobyłem na AGH, wiele lat później zostałem zatrudniony na Wydziale Matematyki Stosowanej na Uniwersytecie w Adelajdzie. A potem zbudowałem Comarch, który nie opiera się na improwizacji, lecz na systemowych rozwiązaniach.

Same przenosiny do Krakowa to był dla mnie skok na głęboką wodę, porównywalny z późniejszym wyjazdem do Japonii. Na egzaminy wstępne pojechałem razem z ojcem, wtedy zapewniono nam noclegi w akademiku. Potem, kiedy wyruszałem na pierwszy semestr, nie miałem ani pokoju, ani pieniędzy. Przez jakiś czas mieszkałem kątem u innych, czekając, aż znajdzie się dla mnie miejsce w internacie.

W końcu jakoś je wyprosiłem.

Na trzecim roku przekonałem się na własnej skórze, że brak możliwości szybkiej komunikacji może być nie tylko uciążliwy, ale też bardzo niebezpieczny. Dostałem ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego. Obudziłem się z silnym bólem brzucha i zgięty w pół poszedłem do szpitala imienia Gabriela Narutowicza. Przyjęli mnie na ostry dyżur, a wieczorem zrobili operację. Dwa dni później okazało się, że mam sepsę. Do tego momentu nikt z moich bliskich nie wiedział, że w ogóle coś mi się stało. Życie uratowała mi koleżanka ze studiów. Zaniepokoiła się, że nie ma mnie w akademiku. Zaczęła więc szukać po szpitalach. W końcu mnie znalazła i poinformowała moich rodziców. Dopiero gdy ojciec Młodość i kariera naukowa

25

przyjechał do Krakowa i zrobił awanturę, przeprowadzono drugą operację i przetoczono mi krew. Przeleżałem miesiąc na intensywnej terapii. Ale gdyby nie determinacja tej dziewczyny, mój ojciec nijak nie mógłby zainterweniować i dzisiaj nie byłoby mnie na świecie.

A wszystko przez brak komunikacji.

Wiele lat później zacząłem budować systemy telekomunikacyjne.

Czasem wystarczy się trzymać rzeczywistości i wystrzegać głupich pomysłów, aby życie samo cię poprowadziło.

Ku profesurze Moim priorytetem była kariera naukowa, dlatego zaraz po studiach magisterskich poszedłem na studia doktoranckie. Wówczas profesor Antoni Pach zebrał wokół siebie grupę doktorantów, która razem z nim zaczęła budować zręby Katedry Telekomunikacji. W praktyce tworzyła się nowa specjalizacja na AGH. Przerabiałem wtedy zagadnienia związane między innymi z optymalizacją struktur sieci telekomunikacyjnych i przepływami ruchu, ale tak naprawdę telekomunikacja była dla mnie pretekstem do badania problemów matematyki stosowanej. Promotorem mojej pracy doktorskiej był profesor Jerzy Seidler z Politechniki Gdańskiej.

W 1979 roku obroniłem z wyróżnieniem pracę doktorską i uzyskałem tytuł doktora, a pięć lat później – doktora habilitowanego.

Habilitację mógłbym zrobić już dwa lata wcześniej, gdybym nie należał do partii. Antypartyjność wielu ówczesnych profesorów spowodowała, że musiałem trochę poczekać na rozgrzeszenie.

W 1991 przyznano mi tytuł profesora, akt jego nadania na początku 1992 roku odebrałem z rąk prezydenta Lecha Wałęsy. W wieku trzydziestu dziewięciu lat dopiąłem swego. Byłem spełniony. Jednocześnie czułem, że nie ma co dalej brnąć w naukę. Wiedziałem, że nie dostanę Nobla z telekomunikacji, więc mogłem albo zmienić dziedzinę, albo 26

Młodość i kariera naukowa

W 1992 roku otrzymałem nominację profesorską z rąk prezydenta Lecha Wałęsy. Osiągnąłem swój cel, ale jednocześnie poczułem, że na polu nauki nie ma już dla mnie ciekawych wyzwań.

robić karierę na AGH – jako dziekan czy rektor. Tyle że wtedy wolałem już robić karierę we własnej firmie – jako prezes Comarchu.

Moje nastawienie – przejście w tryb biznesowy – zmieniło się po wyjeździe do Australii w 1987 roku. Na Uniwersytecie w Adelajdzie kierowałem centrum badawczym, które musiało pozyskiwać granty z przemysłu, żeby funkcjonować. W Australii i Stanach Zjednoczonych poznałem naukowców, którzy prowadzili własne firmy. Kiedy zobaczyłem, że profesor z UCLA (University of California, Los Angeles), topowej amerykańskiej uczelni w Los Angeles, jeździ najnowszym porsche, zrozumiałem, że można w bardzo konkretny sposób monetyzować swoją wiedzę.

W Akademii Górniczo-Hutniczej spędziłem łącznie dwadzieścia siedem lat – od 1971 do 1998 roku, kiedy to zrezygnowałem z kierowania Katedrą Telekomunikacji (choć później zdarzało mi się jeszcze prowadzić wykłady). Odchodząc z pracy, przesłałem odpowiednie pismo do Ministerstwa Edukacji Narodowej, ponieważ moim pracodawcą – jako profesora zwyczajnego – był minister. W odpowiedzi Młodość i kariera naukowa

27

otrzymałem podziękowania w związku z przejściem na emeryturę oraz informację o wysokości przyznanej mi emerytury. Potem urzędnicy resortu się zreflektowali i poprosili, abym zwrócił im te pisma. Nikomu nie mieściło się w głowie, że ktoś może zrezygnować z posady profesora zwyczajnego w wieku czterdziestu sześciu lat. Nie było na to procedur.

Gdybym miał wskazać trzy rzeczy, które zawdzięczam uczelni, powiedziałbym, że są to wiedza, wiedza i jeszcze raz wiedza. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych AGH trzymała kapitalny poziom.

Dzięki temu zdobyłem wszechstronną wiedzę z zakresu mechaniki, geometrii wykreślnej (świetnie kształtuje wyobraźnię), elektrotechniki czy konstrukcji. W dodatku sporo się uczyłem samodzielnie, choćby analizy funkcjonalnej, teorii wielkich systemów, zaawansowanych badań operacyjnych i dynamicznej teorii optymalizacji. Przyjąłem ogrom teorii, które do dzisiaj przydają mi się w różnych dziedzinach życia.

Co więcej, w czasach powojennych bycie pracownikiem naukowym dawało prestiż, pieniądze oraz wolność. Uczelnie przyciągały najlepszych i najciekawszych ludzi w kraju. Z jakiegoś powodu komuniści szanowali artystów i uczonych, dzięki czemu ścieżka naukowa pozwalała się przynajmniej częściowo wydostać z szarzyzny tamtych lat. Zmieniło się to dopiero po transformacji ustrojowej, kiedy pojawiły się w Polsce zachodnie firmy, często oferujące naukowcom wielokrotnie lepsze pieniądze niż uniwersytety. Wszystkich zdolnych wywiało z uczelni do biznesu. Szkoły straciły ogrom kapitału ludzkiego.

Do dzisiaj się nie pozbierały. Oczywiście nie mogę się na to zżymać, ponieważ sam także przeszedłem do biznesu.

Muszę oddać profesurze AGH, że nigdy nie hamowała moich zapędów. Może nie pomagała w wyjazdach zagranicznych i publikacjach, ale też niczego nie utrudniała. Z reguły mogłem liczyć na życzliwość.

Choć zdarzyło mi się też dostać naganę z wpisem do akt.

Stało się to w latach dziewięćdziesiątych. Wydział Elektrotechniki, Automatyki i Elektroniki – w uproszczeniu nazywany po prostu Wydziałem Elektrycznym – był wtedy bardzo duży. Mówiliśmy, że dzielił się na część silnoprądową (między innymi napędy elektryczne, 28

Młodość i kariera naukowa

hutnicze i górnicze) oraz niskoprądową (automatyka cyfrowa, elektronika, telekomunikacja). W którymś momencie wpadłem na słuszny pomysł, aby go podzielić. No i obrońcy istniejącego układu, z reguły starsi profesorowie, postanowili przywalić mi karę – „aby młody nie mieszał”. Oczywiście stały za tym pieniądze. Nowe nauki generowały gotówkę dla wydziału, a stare powoli wychodziły z obiegu.

Wydział ostatecznie podzielono, ale stało się to wiele lat później.

Jedną z najciekawszych uczelnianych przygód przeżyłem dzięki publikacjom w zagranicznych pismach naukowych, przede wszystkim w tytułach wydawanych przez IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers), największą na świecie organizację zawodową inżynierów elektryków i elektroników. Znałem te czasopisma, ponieważ mieliśmy do nich dostęp w bibliotece naukowej AGH. Któregoś razu wpadłem na pomysł, aby w jednym z nich opublikować fragmenty swojej pracy doktorskiej.

Trzeba było przygotować tekst po angielsku, a ja nie bardzo wiedziałem, jak to zrobić. Odnajdywałem więc w zagranicznych periodykach zdania, które mi pasowały, i wklejałem je pomiędzy swoje wzory.

Potem praca musiała przejść przez tak zwaną kancelarię tajną AGH, która weryfikowała, czy autor nie zdradza tajemnic patentowych, i wysyłano ją na Zachód. Wyglądało to na wariactwo, ale się udało.

Najpierw amerykańskie czasopismo „Operations Research”, a potem inne zaczęły przyjmować te artykuły, doceniając moje zaawansowane modele matematyczne. Facet z komunistycznej Polski był drukowany w kultowych anglojęzycznych pismach naukowych, w których każdy uczony chciałby zobaczyć swoje nazwisko. Nikt z mojego otoczenia nawet nie próbował się w to bawić. Do tego trzeba było mieć fantazję i pęd do przodu.

Skoro udawało się z artykułami, poszedłem za ciosem – postanowiłem opublikować habilitację w formie książki. Przetłumaczyłem ją (także metodą kopiuj-wklej) i wysłałem do koncernu wydawniczego Springer w Niemczech Zachodnich. Trafiła do recenzji uznanego uczonego – profesora Jamesa Lee Masseya ze słynnej Politechniki Młodość i kariera naukowa

29

Federalnej w Zurychu (ETH Zürich). A on zamiast odrzucić pracę za fatalny język, postanowił ją praktycznie napisać od nowa – oczywiście zachowując moje teorie matematyczne – i opublikować.

Kiedy w 1984 roku spotkałem go na kongresie w Australii, podszedłem do niego z podziękowaniami, a on nawet nie wiedział, kim jestem. Po prostu parę lat wcześniej rzetelnie wykonał swoją pracę.

To w dużym stopniu dzięki profesorowi Masseyowi udało mi się zbudować swoją markę na międzynarodowym rynku naukowym.

Miałem szczęście spotkać w życiu kilka osób, które bardzo mi pomogły.

Choć zdecydowanie wolałem prace badawcze, na AGH przez wiele lat musiałem prowadzić wykłady. To był dla mnie ciężki kawałek chleba. Nie lubię dziadostwa, więc bardzo dużo z siebie dawałem.

By dobrze przekazać wiedzę, męczyłem się, jakbym występował na scenie, zwłaszcza że mówię wybuchowo i agresywnie. Nie wiem, czy studenci lubili ten styl, ale raczej mnie akceptowali. Kiedy łączyłem pracę na uczelni z tworzeniem Comarchu i spytałem, czy nie będą im przeszkadzały elastyczne terminy wykładów, powiedzieli, że nie.

Jako nauczyciel zdobyłem zdolności prezentacyjne, które przydają się w biznesie. W trakcie wystąpień publicznych ludzie zazwyczaj przynudzają. Brakuje im odpowiedniego sposobu mówienia, ekspresji, struktury prezentacji. Trzeba wiedzieć, co chce się przekazać, komu i dlaczego.

Choć przez lata zależało mi na profesurze, nigdy nie motywowały mnie nagrody. Ale jedno wyróżnienie szczególnie mnie ucieszyło: IEEE Communications Society 2012 Distinguished Industry Leader Award – za wkład w rozwój komunikacji i technologii informatycznej. Wręczono mi je w 2013 roku na kongresie IEEE w Budapeszcie.

Dostałem tablicę, dyplom i do dziś niezrealizowany czek na 2 tysiące dolarów. Traktuję go jako realny dowód uznania przez korporację uczonych. Bo niestety obecnie zwykle jest tak, że najpierw musisz zapłacić, aby otrzymać nagrodę. Z przyznawania nagród też zrobił się biznes.

30

Młodość i kariera naukowa

W 2013 roku otrzyma łem nagrodę IEEE Communications Society Distinguished Industry Leader, a razem z nią czek na 2 tysiące dolarów.

Nigdy go nie zrealizowałem, ale zachowałem jako pamiątkę i dowód tego, że moja praca naukowa została doceniona.

Coś się kończy, coś zaczyna Jest wiele powodów, dla których na początku lat dziewięćdziesiątych zacząłem stopniowo wychodzić ze świata nauki i wkraczać do biznesu.

Zacznijmy od tego, że jako uczony czułem się wypalony. Zdobyłem tytuł profesora, zagraniczne wyjazdy mi obrzydły, działalność edukacyjna nigdy nie była moją pasją. Poza tym już wtedy wiedziałem, że nauki ścisłe się skończyły. Tak, skończyły. W pewnym sensie.

Od czasu wielkich osiągnięć w fizyce czy matematyce upłynęło sto lat. Erwin Schrödinger, Werner Heisenberg czy Albert Einstein dokonywali swoich największych odkryć przed drugą wojną światową.

Laser i tranzystor wynaleziono w latach pięćdziesiątych. Naukowcy nie są w stanie zejść dalej niż obecnie w głąb atomu. W kosmosie dotarliśmy do granic poznania, ponieważ nie mamy narzędzi, aby badać jego jeszcze odleglejsze części. W rezultacie wszystko sprowadza się do budowy ezoterycznych modeli, przelewania z pustego w próżne. Owszem, zwiększa się liczba naukowców i powstają nowe generacje aparatury badawczej i obliczeniowej, ale mimo to coraz trudniej jest znaleźć praktyczne zastosowania dla wyników prac uczonych.

Wraz ze zmianą ustroju w Polsce otworzyły się nowe możliwości.

Jeszcze zanim powstał Comarch, zostałem… wydawcą i eventowcem.

W 1990 roku założyliśmy z żoną Fundację Postępu Telekomunikacji, która wydała kilkanaście książek dotyczących telekomunikacji i innych dziedzin powiązanych z budową społeczeństwa informatycznego.

Z kolei w latach 1991–1992 zorganizowaliśmy dwie międzynarodowe konferencje naukowe. Zaprosiliśmy do Krakowa znanych badaczy, którzy byli już wszędzie, od Rzymu po Nowy Jork, ale Polski jeszcze nie znali. Na oba wydarzenia ściągnęliśmy po sto pięćdziesiąt–dwieście osób, które płaciły za uczestnictwo 300 dolarów. Koszty organizacyjne były minimalne, dzięki czemu zarobiliśmy na tych konferencjach kolosalne jak na tamte czasy pieniądze.

32

Młodość i kariera naukowa

Od powrotu z Australii towarzyszyła mi jednak idea, aby zbudować w Polsce to, co podpatrzyłem w USA, Kanadzie i Australii – center of excellence, czyli centrum badawcze, które będzie realizowało zlecenia dla przemysłu, przekazując uczelni prowizję za możliwość korzystania z jej marki, pomieszczeń i sprzętu. Takie centra często przeradzają się w niezależne firmy. Dzisiaj mówi się na to spin-off. Wiele potężnych firm powstało w ten sposób, jak choćby Cisco (spin-off z Uniwersytetu Stanforda) czy SAS Institute.

Kierowałem wtedy Katedrą Telekomunikacji, która potrafiła przyciągnąć – w postaci grantów przemysłowych – osiem razy więcej pieniędzy niż cały Wydział Elektryczny. Ciągle dostawaliśmy jakieś zlecenia. Kiedy pojawił się na stole kontrakt z Telekomunikacją Polską, gotową zapłacić 300 tysięcy złotych firmie, która zinwentaryzuje jej zasoby (trzeba było napisać odpowiednie oprogramowanie, zainstalować je na komputerach, uruchomić), postanowiłem zbudować własne centrum na terenie AGH. Chciałem oddawać uczelni 10 procent prowizji od wszystkich zleceń. Powiedziałem ówczesnemu rektorowi, profesorowi Janowi Janowskiemu, że potrzebuję ludzi, pomieszczeń i komputerów. Usłyszałem, że ma blokadę etatów, że nie może mi dać pracowni ani sprzętu i że właściwie powinienem założyć firmę, która wynajmie to wszystko od uczelni. No więc tak zrobiłem.

Tak w dużym skrócie powstał Comarch. Na szczegóły przyjdzie czas później.

W każdym razie biznes szybko się rozrastał i w którymś momencie zaczęły się pojawiać dylematy: poprowadzić wykład czy spotkać się z klientem. Studenci byli wyrozumiali, ale zaczęło mi to doskwierać.

Czułem, że to nieuczciwe wobec nich i wobec uczelni. Brakowało mi czasu na AGH i emocjonalnie byłem już w biznesie. Postanowiłem skoncentrować się na jednej rzeczy. Także dlatego, że nie miałem ambicji, aby wspinać się po szczeblach menedżerskich na AGH. Przez całe życie ekscytowało mnie budowanie wartości, a w strukturach uczelnianych nie widziałem na to szans. W rezultacie w 1998 roku odszedłem z uczelni i całkowicie skupiłem się na biznesie.

Młodość i kariera naukowa

33

Inna sprawa, że już wtedy wiele rzeczy przeszkadzało mi w Akademii Górniczo-Hutniczej. Choćby instytucja Rady Wydziału. Funkcja kierownika katedry, którą sprawowałem, była wybieralna. A owo stuosobowe gremium decydowało, czy nadaję się na to stanowisko. Gdy po pierwszej kadencji odnawiano moją nominację, Rada wprawdzie uznała, że facet, który swoimi kontraktami zasila cały wydział, powinien dalej kierować katedrą – ale tylko stosunkiem głosów pięćdziesiąt dwa do czterdziestu ośmiu. Byłem bardzo rozgoryczony. Okazało się, że na uczelni jest sporo ludzi, którzy po prostu są zawistni. To była dla mnie ważna lekcja. Przekonałem się, że demokracja działa na dużych liczbach, ale nie sprawdza się w wypadku stuosobowej grupy osób, które próbują rozgrywać własne interesy. Od tamtej pory powtarzam, że świat jest dobry i sprawiedliwy, ale tylko w stosunku pięćdziesiąt dwa do czterdziestu ośmiu.

W 2019 roku, po ponad dwóch dekadach przerwy, wróciłem na AGH – powołano mnie na stanowisko przewodniczącego Rady Uczelni, nowego ciała w szkolnictwie wyższym. Dałem się namówić rektorowi, profesorowi Tadeuszowi Słomce, ponieważ myślałem, że będę w stanie coś zrobić dla swojej Alma Mater. Służyć radą i doświadczeniem. Ideą utworzenia tego organu – na bazie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce wicepremiera Jarosława Gowina (tak zwana Konstytucja dla Nauki) – było wsparcie zarządzania szkołą wyższą przez doświadczonych ludzi z przemysłu. Rada Uczelni miała odgrywać podobną rolę jak rada nadzorcza w spółce akcyjnej. Powinna dokonywać oceny pracy szkoły, zatwierdzać audytorów finansowych, opiniować strategię rozwoju, a także wskazywać kandydatów na rektora.

Mimo to Senat, czyli korporacja uczonych, zupełnie to zlekceważył.

Uchwalił statut uczelni, który wbrew ustawie – i tak mocno wykastrowanej na etapie prac legislacyjnych – wyłączył Radę Uczelni z procedury wyboru kandydatów na rektora AGH. Jako przewodniczący mogłem albo się z tym pogodzić, siedzieć cicho i cieszyć prestiżem wynikającym z piastowanego stanowiska (żona mówiła, że to moje 34

Młodość i kariera naukowa

największe osiągnięcie, choć to oczywiście nieprawda), albo złożyć wniosek do sądu o niezgodności statutu z ustawą, albo zrezygnować ze swojej funkcji. Na jednym z posiedzeń stwierdziłem, że nie bawi mnie udawanie, że coś znaczymy. Ze złością – choć bez używania nieparlamentarnych słów – zrezygnowałem.

AGH od dawna ulega degradacji, podobnie jak całe szkolnictwo wyższe w Polsce i wiele europejskich uczelni. Główne problemy to skostniałe struktury i przyzwolenie na tworzenie abstrakcyjnych prac naukowych, które nikomu ani niczemu nie służą. Wszelkie zmiany blokowane są przez korporacje uczonych tworzące wydziały i senaty.

Od lat utyskuję w mediach na postępującą degradację szkół, często naruszając dobre imię mojej macierzystej uczelni. Kiedyś powiedziałem jednemu z kolegów z AGH: „Zobacz, znowu was oplułem”.

A on na to: „Przywykliśmy”.

Nie miałem złudzeń, że jako przewodniczący Rady Uczelni będę w stanie wiele wskórać, ale liczyłem chociaż na doprowadzenie do debaty, jak tę organizację zmienić. Ale nawet to się nie powiodło. Chciałem, aby Kraków miał duży, międzyuczelniany program naukowy skupiony wokół badań na rzecz ochrony środowiska, który byłby globalnym wyróżnikiem krakowskich uczelni, ale nikt nie chciał o tym rozmawiać. Popierałem stworzenie federacji AGH, Uniwersytetu Jagiellońskiego i Instytutu Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk, ponieważ ustawa Gowina pozwoliła uczelniom się federować, ale władze unikały tematu i pomysł się rozmył. Nie mam pojęcia, czy w tej chwili toczą się w związku z tym jakiekolwiek dyskusje. Naprawdę chciałem coś zmienić, ale korporacja uczonych dała temu skuteczny odpór.

Kiedyś żona mnie namawiała, abyśmy stworzyli własną uczelnię techniczną. Ale żeby zbudować porządną prywatną szkołę wyższą, trzeba zainwestować bardzo dużo pieniędzy i mieć bardzo dobrych ludzi. Skąd wziąć takich profesorów? Tylko mając odpowiedni kapitał ludzki, mógłbym się podjąć tego zadania, bo na powoływanie miernej uczelni, która trzepie kasę, zamiast kształcić, szkoda mi czasu.

Młodość i kariera naukowa

35

Comarch od lat blisko współpracuje z AGH. Każdego roku na nasze staże trafia ponad trzystu studentów. Jednocześnie jesteśmy już znacznie więksi niż AGH. Zatrudniamy sześć i pół tysiąca osób, podczas gdy na uczelni pracuje około dwóch tysięcy nauczycieli akademickich i tyle samo pracowników pomocniczych. Mamy 1,5 miliarda złotych przychodu, a w 2020 roku AGH dysponowała budżetem w wysokości 816 milionów złotych.

Gdyby trzy dekady temu Akademia Górniczo-Hutnicza zgodziła się ze mną współpracować w zamian za 10 procent prowizji od zleceń, ubiłaby złoty interes.

POZNAJ SEKRET SUKCESU TWÓRCY COMARCHU Biznesmenem został po czterdziestce, milionerem po pięćdziesiątce. Przez lata mieszkał z rodziną w kawalerce, a dzisiaj wypłaca sobie wielomilionową pensję.

Prowokator i kapitalista, filozof i zagorzały kibic.

Jak to się stało, że profesor Akademii Górniczo-Hutniczej razem z grupą studentów stworzył firmę, która od ponad 25 lat podbija światowy rynek?

W swojej bezkompromisowej autobiografii założyciel Comarchu pokazuje wielki biznes od kuchni: opowiada, jak robiło się interesy w latach 90., dlaczego kupił Cracovię oraz jak udało mu się przekształcić naukowy start-up w nowoczesną korporację opartą na wartościach i ludziach. Teraz jego firma zatrudnia ponad 6500 ekspertów, ma oddziały w ponad 30 krajach i prowadzi działalność na pięciu kontynentach. Comarch tworzy oprogramowanie dla międzynarodowych marek z list Fortune Global 500 oraz Forbes Global 2000.

Janusz Filipiak dzieli się sprawdzoną wiedzą o tym, jak skutecznie wyznaczać cele strategiczne, rekrutować najzdolniejszych pracowników, tworzyć struktury firmy, kontrolować organizację oraz zarządzać zespołem i czasem.

Lektura obowiązkowa dla wszystkich, którzy chcą świadomie rozwijać swoją karierę, a także zrozumieć otaczającą ich rzeczywistość – nie tylko biznesową.

Cena 59,99 zł ISBN 978-83-240-8478-4