3. De functie van emoties

Les 3:

De functie van emoties

Emoties hebben nut. Ze zijn ergens voor bedoeld en hebben een functie. Eerlijk gezegd hebben ze er zelfs meerdere.

1. Signaalfunctie, emoties geven ons een signaal wat er zich afspeelt in onze omgeving. Ze waarschuwen ons bijvoorbeeld als er gevaar dreigt of ze laten weten dat iets goed is voor ons. 2. Gedragaansturend, emoties sturen ons gedrag aan. Bij gevaar kruipen we in elkaar en bij aangename emoties zullen we ons openstellen voor onze omgeving. 3. Communicatie, door emoties communiceren we ook. Onze houding en ons gezicht laat vaak zien hoe we ergens over denken. Dat is meteen informatie voor andere mensen, die kunnen daar uit opmaken wat wij vinden van iets wat ze zeggen. Als we een erg boos gezicht trekken, weten ze dat ze soms beter uit de weg kunnen gaan.

Om de functie of het nut van een emotie te leren kennen, moet je niet naar de oorzaak van de emotie kijken maar naar het gevolg. Wanneer ik kwaad word omdat niemand naar mij luistert, is de kans dat daaropvolgend mensen wel naar me gaan luisteren. De emotie is dus nuttig. Als een emotie nut heeft, dus wanneer je ermee bereikt was je wilt bereiken, is de kans groot dat hij in een andere situatie weer voorkomt groot. Als het gevolg anders is, bijvoorbeeld dat iedereen begint te lachen is de kans klein dat ik in een volgende situatie hetzelfde gedrag weer zal hebben. Misschien ga ik me juist wel machteloos voelen en loop ik weg.

Iets willen zeggen maar niemand luistert -> Boos worden -> Roepen dat je ook iets wilt zeggen -> Iedereen luistert -> Volgende keer zelfde reactie Iets willen zeggen maar niemand luistert -> Boos worden -> Roepen dat je ook iets wilt zeggen -> Er wordt gelachen -> Volgende keer andere reactie, bijvoorbeeld weglopen

In dit voorbeeld hierboven, even met groen en rood vertelt ons ook dat we leren van onze emoties en het gedrag wat eruit voortkomt. We zullen ons, als het effect niet is wat we wilden bereiken, in een volgende situatie meestal anders gedragen.

Maar soms hebben we in het verleden emoties en gedrag geleerd wat nu niet meer nuttig is. De emotie was dan vroeger wel nuttig, maar is dat nu niet meer en kan zelfs een last zijn. Dat is vooral erg lastig als die emoties veel optreden. Maar je kunt pas je emotie veranderen als je weet of hij nut heeft. We willen tenslotte niet de goede emoties veranderen, alleen de emoties waar we last van hebben. Maar vaak staan we er niet eens bij stil dat we last hebben van sommige emoties, omdat we ze zo gewend zijn. Vandaar dat we daar nu bij stil gaan staan.

Signaalfunctie

Emoties vertellen ons iets over onze omgeving. Voorbeelden hiervan zijn; a. Je ongerust, ongemakkelijk of angstig voelen, zonder dat je precies weet waarom. Dit vertelt je namelijk dat je op je hoede moet zijn voor iets uit je omgeving omdat er mogelijk iets niet klopt (vaak noemen mensen dit ook hun onderbuikgevoel). b. Iets verafschuwen, dat gebeurd bijvoorbeeld bij vies eten. We vinden bitter eten van nature vies omdat veel giftige planten een bittere smaak hebben. Maar je kunt ook denken aan een vies toilet wat we verafschuwen, we verwachten namelijk dat het vuil of de bacteriën ons ziek kunnen maken. c. Boos worden, verteld meestal dat we het ergens niet mee eens zijn. Dat je word beperkt in je mogelijkheden; wanneer de bus net voor je weg rijdt (je wordt beperkt doordat je niet meer op tijd op een afspraak kan zijn). d. Plezier vertelt ons dat iets goed voor ons is. We vinden het fijn om met vrienden samen te zijn maar ook om soms de hele avond alleen tot rust te komen. Maar we vinden het ook fijn om goed voor onszelf te zorgen, bijvoorbeeld door lekker uitgebreid te douchen of door te gaan sporten. e. Verdriet maakt je bewust van een verlies; je hebt iets verloren. Dat betekent vaak namelijk dat we ons leven moeten gaan aanpassen; het zal niet meer zijn zoals voor het verlies. Verdriet heb je vaak ook pas na het verlies, omdat je op voorhand niet precies weet wat diegene precies voor je betekende. Belangrijk om hierbij in je achterhoofd te houden is dat een emotie ook vaak een soort bril is waardoor we de wereld bekijken. Als we bang zijn, zullen we heel anders bij de bushalte staan (“die jongen die daar staat, wat wil hij nu eigenlijk van me?”), dan wanneer we blij zijn (“oh wat een leuke jongen!")En hij kijkt naar me!”). Dat zorgt dus voor een reeks van gebeurtenissen. Als je al met het verkeerde been uit bed stapt, is de kans groter dat er nog meer mis gaat die dag doordat je door je bril kijkt. Je vriend die vervolgens je er op wijst dat je haar een beetje pluist is misschien niet gemeen bedoelt maar omdat je al boos bent zal je het eerder als een gemene opmerking zien.

2. Gedragaansturend

Emoties sturen gedrag aan Voorbeelden hiervan zijn; a. Als je angst voelt, speur je automatisch de omgeving af op zoek naar gevaar, je bent alert en op je hoede. b. Als je iets verafschuwt, wendt je jezelf af bijvoorbeeld door weg te lopen of iets uit te spuwen. c. Woede zorgt ervoor dat ik dingen uitspreek die ik normaal voor me houd, daarmee los ik dingen op. Of ik word zo kwaad dat ik kies voor een snelle oplossing en wat me in de weg staat gooi ik opzij. d. Als we iets als plezierig ervaren gaan we die situatie of persoon vaker opzoeken. e. Verdriet zorgt ervoor dat we even stil blijven staan in het hier en nu. We gaan kijken of we invulling kunnen geven aan wat we verloren zijn en hoe we ons aan kunnen passen om weer verder te kunnen gaan. We zoeken daarvoor troost bij anderen of we praten erover om te begrijpen wat we precies verloren hebben.

Emoties kunnen zichzelf, door de bril die we hierboven al noemen, onnodig in stand houden. Dat gebeurt vooral bij woede, verdriet en minachting. Dat komt doordat we die bril op hebben; we zijn toch al met het verkeerde been uit bed gestapt dus wat zal er nog meer mis gaan? En vervolgens gaan we, onbewust, de hele dag allerlei zaken verklaren aan het feit dat toch al alles mis gaat. Daardoor hebben we minder oog voor de dingen die goed gaan. Bij kinderen kan je goed merken dat ze ook aanleiding zoeken om een dergelijke emotie aan te houden. Bijvoorbeeld als iets stuk gaat waar ze mee spelen, maken ze het vervolgens nog verder stuk. Dat gedrag heeft geen nut, maar ze hebben nog niet geleerd hoe ze met verdriet om moeten gaan en testen verschillend gedrag uit. Minachting is ook een emotie die we vaak zelf in stand houden. Er is zelfs een wetenschappelijke term voor; het horn-effect. Dat betekent dat bij iemand die we niet aardig vinden, we daarna het makkelijker vinden om negatief gedrag toe te schrijven dan positief gedrag. Als we die gemene persoon vervolgens bijvoorbeeld op kinderen zien passen zullen we eerder denken dat hij het voor het geld doet, dan dat hij zo goed op zijn neefjes en nichtjes past. We komen dan in een spiraal terecht.

Veel mensen die heftige emoties ervaren, laten zich leiden door hun emotie. Ze zien de wereld vaak op hun manier vanuit die bril van emotie. Het lastige daarvan is dat naast die spiraal, je dan ook herinneringen boven krijgt die ermee gepaard gaan. Wanneer we verdrietig zijn om onze partner die de relatie verbreekt, zoeken we vaak troost bij vrienden. Maar op het moment dat zij geen tijd hebben, zullen we dat al snel koppelen aan de gedachte dat zij ons ook niet meer moeten. Maar dat gebeurt dus niet alleen met gebeurtenissen die net zijn gebeurd, maar ook met gebeurtenissen van vroeger. Iemand laat je bijvoorbeeld op precies dezelfde manier in de steek als enkele ander jaren geleden deed. Tenminste, zo voelt het voor je op dat moment. Daardoor raak je snel dieper in de put.

Het is vaak geen bewuste keuze om je te laten leiden door je emoties, maar je stelt je daardoor wel kwetsbaar op. Het is niet vanzelfsprekend om je constant te laten leiden door je emoties, omdat ze vele teweeg brengen in je omgeving. Veel mensen die in een onveilige omgeving zijn opgegroeid hebben hier last van. Onveilig betekent niet per se dat er splinters uit de vloer staken of dat het brandgevaarlijk was, maar als je ouders geen stabiele relatie hadden of niet consequent naar je waren, er onvoldoende tijd en liefde voor je was spreek je van een onveilige thuissituatie. Vaak betekent dat ook dat je nare dingen hebt meegemaakt, waardoor je als kind al overdonderd bent geweest met emoties van angst, machteloosheid of woede. Je hebt toen ook geleerd dat je, om jezelf te beschermen, soms beter een dergelijk bril op kan zetten van woede; zo kan niemand bij je komen en houd je iedereen op afstand. Het is moeilijk om te leren die bril af te zetten en andere emoties toe te laten.

3. Communicatie

Door emoties communiceer je ook naar anderen. Dit is de functie die bij de meeste mensen meteen tot de verbeelding spreekt omdat we juist deze functie van emoties ook bij andere mensen kunnen herkennen. Toch nog een paar voorbeelden; a. Als je verdrietig bent, kruip je ineen en lopen de tranen over je ogen. Je vriend zal als hij dat ziet begrijpen dat je verdrietig bent en je komen troosten. b. Als je boos bent worden je bewegingen strakker, je blik verstard ook en iemand weet direct dat hij je beter even kan laten afkoelen of dat hij je op dit moment echt serieus moet nemen. c. Als je blij bent zal je glimlachen, een ander weet dan dat hij welkom is en zal verder met je praten of nog een grapje proberen te maken. Hij weet dan dat het wel goed zit tussen jullie.

Emoties worden ondersteund door lichaamstaal, je stem, je mimiek (gezicht) en gebaren. Dit is een belangrijk deel van communicatie. Juist door lichaamstaal weten we of iemand iets echt bedoelt of sarcastisch is en juist het tegenovergestelde bedoelt. Het zorgt er ook voor dat we een band krijgen met mensen en we bouwen een vertrouwensrelatie met hen op. Als we als kind niet goed hebben geleerd wat een normale uiting is van emoties, hebben we later vaak meer last van emoties.

Maar het is dus belangrijk om per emotie te kijken wat het nut er van is. Daar gaan we ons de komende week op richten. We gaan kijken welke emoties we hebben, wat de functie was, en of het nuttig was.