Lessen leerkracht HNDL IT!

Lessen voor de leerkracht ter voorbereiding van

HĂ„NDEL IT!

In samenwerking met DOX & ABC 2016-2017

Educatie door DOX &ABC

INTRODUCTIE EN UITLEG LESSEN Binnenkort gaan jullie naar de voorstelling ‘Handel It’. Schrik niet! Dit is geen concert van 3 uur, maar een voorstelling van circa 45 minuten met koor, solisten, orkest en 40 dansende jongeren.

Om de leerlingen voor te bereiden op dit concert hebben wij drie lessen ontworpen van circa 45 minuten. Natuurlijk begrijpen wij dat het niet altijd mogelijk is om dit allemaal te doen. Je kunt er daarom zelf voor kiezen hoe je dit inricht.

Voorbereiding op de lessen: Het verhaal van de voorstelling is gebaseerd op het verhaal van Mozes. Hierover is in 1988 een animatiefilm gemaakt, genaamd ‘The Prince of Egypt’. Het is een goede voorbereiding en daarnaast ook erg leuk om deze film met de leerlingen te kijken voordat je aan de lessen begint. De film is te zien op Netflix en duurt anderhalf uur. De film kun je ook in de eerste les kijken; dan vervalt les 3.

Mocht het in verband met de tijd helemaal niet mogelijk zijn om de film te zien, dan kun je op basis van drie korte fragmenten op de volgende pagina ook verder.

The Prince of Egypt – verhaal: Om dit verhaal te verduidelijken kun je gebruik maken van de plaatjes in de bijlage. Je kunt het verhaal voorlezen of in eigen woorden vertellen en de leerlingen kunnen meekijken met de plaatjes (projecteren). Bijlage 1 Korte versie: Toen Mozes werd geboren was zijn land in oorlog. Een verschrikkelijke oorlog. Als er een jongetje werd geboren moest hij worden gedood. De moeder van Mozes bedacht daarom iets slims: ze legde Mozes in een mandje en stuurde dat de rivier op. Na een grote reis kwam de wieg terecht bij de farao. Mozes werd kreeg een nieuw tehuis en daar groeide hij op als prins.

Wanneer Mozes volwassen is komt hij erachter dat hij eigenlijk tot een ander volk behoort en geen prins is. Dit volk is slaaf van de Farao. Mozes heeft een bericht van God ontvangen dat hij zijn volk moet bevrijden. De bevolking van de farao wordt bedolven onder plagen. In totaal zijn dit er 10. Door het sterven van zijn zoon, besluit de farao dat het volk mag gaan. Hij heeft echter later spijt en gaat ze dan toch achterna met het leger.

Lange versie met plaatjes: In het Oude Egypte heerst een grote verdeeldheid onder de bevolking. Je hebt de Egyptenaren en de Hebreeën1. Het volk van de farao2, de Egyptenaren, staan bovenaan en de Hebreeën werken voor de farao, als slaven. De prins van Egypte, Mozes, ontdekt dat hij eigenlijk niet is geboren als prins, maar als slaaf. De farao en prinses zijn dus niet zijn echte ouders. Hij verlaat Egypte om zichzelf te vinden.

Na een paar jaar keert Mozes terug naar Egypte om zijn volk (de Hebreeën) te bevrijden. Hij krijgt hierbij hulp van de Hebreeuwse God. Maar zijn broer is inmiddels farao geworden en hij wil de Hebreeën geen vrijheid geven.

Omdat de farao niet naar Mozes wil luisteren wordt Egypte getroffen door een aantal vreselijke plagen (muggen, kikkers, water dat verandert in bloed, etc.). De laatste plaag is dat alle eerstgeboren 1

De Israëlieten Farao is de titel die wordt gebruikt om koningen of koninginnen (met goddelijke status) van Egypte vanaf ongeveer 1500 voor Christus aan te geven.

2

Educatie door DOX &ABC kinderen zullen sterven. De zoon van de farao overlijdt dus ook en dat maakt dat hij zich overgeeft en het volk van Mozes hun vrijheid teruggeeft. Maar later krijgt hij daar spijt van en stuurt hij zijn soldaten op het volk af om hen toch te straffen. Dan helpt God de Hebreeën en zorgt hij ervoor dat Mozes en zijn volk de zee veilig kunnen oversteken.

BIJLAGES Bij het lesmateriaal hoort een aantal bijlages. Deze staan achterin. Het is ter verduidelijking voor de leerlingen. Het kan geprojecteerd worden en soms moet het worden uitgeprint. Dit staat er dan bij.

KIJKEN EN LUISTEREN – VOLLEDIGE FILM The Prince of Egypt  te bekijken op Netflix.

Nagesprek: - Wat zou jij doen als je een kindje zou vinden?

- Wat zou jij doen als je de echte moeder was?

- Waarom denk je dat Mozes zou willen vluchten?

KIJKEN EN LUISTEREN – KORTE FRAGMENTEN Wanneer je niet de tijd hebt om de volledige film te zien kun je ook deze drie fragmenten bekijken om een beeld te krijgen van het verhaal.

The Prince of Egypt Fragment 1 – De wieg op de rivier  Wat zou jij doen als je een kindje zou vinden?

Fragment 2 – De 10 plagen  Wat vind je ervan dat het volk van de farao wordt gestraft met de plagen?

Fragment 3 – Splijten van de zee  Als Mozes het volk wil beschermen tegen de soldaten en de farao, splijt hij met zijn staf de zee in tweeën. Geloof je dat zulke wonderen kunnen bestaan?

Educatie door DOX &ABC

LUISTEREN Impliciet en expliciet luisteren: We luisteren allemaal muziek. Meestal gebeurt dit onbewust, ofwel impliciet. Dit mogen jullie ook gaan doen tijdens de reguliere lessen. Op deze manier krijgen de leerlingen de muziek van Händel mee terwijl ze iets anders aan het doen zijn. Hieronder wordt uitgelegd wat daarvoor nodig is. Het expliciet luisteren gebeurt in de voorbereidingslessen (dit document).

Impliciet: De leerlingen luisteren gedurende de week elke dag na een (of meerdere) nummers uit de lijst. Dit mogen jullie of zij zelf uitkiezen. Het luisteren naar het nummer gebeurt impliciet. Dit kun je bijvoorbeeld doen tijdens het lezen of eten. Er hoeft verder niet op ingegaan te worden, tenzij daar behoefte naar is. Je zou bijvoorbeeld dan in kunnen gaan op wat de invloed is van de muziek op de handeling waar ze mee bezig zijn.

Expliciet: Tijdens de les ben je veel bezig met het luisteren naar de muziek van Händel. Je legt uit welk stuk het is en hoe je het uitspreekt. Het expliciet luisteren gebeurt in volledige stilte. Dat is erg belangrijk.

Tijdens het luisteren wordt er niet gesproken; ook niet door de leerkracht. De leerlingen mogen reageren op de muziek, maar ze mogen niet anderen afleiden en de muziek belachelijk maken. Je kunt de leerlingen bewust laten luisteren door te vragen of ze bijvoorbeeld letten op de instrumenten, de sfeer of dat ze kunnen zeggen waar het stuk over gaat. Na het luisteren wordt de muziek altijd besproken. De leerlingen mogen vrij zeggen wat ze ervan vonden. Probeer wel het proces te sturen door ze de diepte in te laten gaan. Altijd vragen om de reden achter het antwoord.

Educatie door DOX &ABC

Groep 7/8 Doel: kennismaking met het verhaal, kennismaking met de muziek uit de Barok.

Benodigdheden: audiomateriaal, bijlages.

1

TERUGBLIK FILM

Het verhaal gaat over Mozes. Zijn volk werkte en leefde in Egypte, maar ze wilden terug naar Israël.

Hij hielp ze om de weg te vinden, maar dat ging niet zo makkelijk.

We hebben de film ‘The Prince of Egypt’ bekeken. Wat kunnen jullie hiervan nog herinneren?

Met welke 10 plagen werden de mensen besmet? Let ook op de volgorde!

1) 2) 3) 4) 5)

2

Water verandert in bloed Kikkers Luizen Steekvliegen Veepest

6) 7) 8) 9) 10)

Zweren Hagel Sprinkhanen Duisternis Dood van de eerstgeborene

INFORMATIE MUZIEK

De muziek in de voorstelling is van Georg Frederic Händel (spreek uit: Hendel). Hij leefde zo’n 250 jaar geleden. Händel was een zeer grote componist van de klassieke muziek. Dit is iemand die muziek schrijft.

Handel had een theater en maakte opera’s, maar omdat die heel duur waren vanwege de kostuums verzon hij iets anders: een oratorium. Dit is een soort opera, maar dan op basis van een Bijbelverhaal. In tegenstelling tot de opera heeft een oratorium geen decor en speciale kostuums en wordt er in een oratorium niet geacteerd op een scène.

Muziek die is gecomponeerd tussen 1600 en 1750, noemen we Barokmuziek. We gaan nu naar een stuk luisteren van Händel uit ‘Israel in Egypt’. Deze oratorium is gebaseerd op het Bijbelverhaal over Mozes en heeft dus gelijkenissen met de film ‘The Prince of Egypt’.

Luisteren: Je legt uit welk stuk het is en hoe je het uitspreekt. Bereid de leerlingen erop voor dat het muziek is die ze waarschijnlijk niet kennen en misschien wat gek is. Het is belangrijk dat de leerlingen proberen om serieus en in stilte te luisteren naar de muziek.

Luister: He gave them hailstones for the rain (als kennismakingsnummer)

Educatie door DOX &ABC

Vragen: - Wat is jullie opgevallen aan de muziek?

- Welke instrumenten hoorde je? Strijkinstrumenten (violen, altviolen, cello, contrabas), blaasinstrumenten (trompetten) en een klavecimbel. (Instrumenten komen in het volgende onderdeel.)

3

INFORMATIE BAROKORKEST

De muziek van Händel wordt gespeeld door een orkest.

Vraag: wat is eigenlijk een orkest?

Dat is een grote groep met instrumenten.

Vraag: welke instrumenten kennen jullie al?

Barokorkest: We hebben net geluisterd naar ‘He gave them hailstones fort he rain’ en daar kwam een aantal instrumenten naar voren. We gaan nu kijken naar een volledige bezetting van een Barokorkest.

Bijlage 2 Vraag: welke instrumenten herkennen de leerlingen? Antwoorden staan eronder.

Luisteren: We weten nu welke instrumenten in het orkest zitten, maar hoe klinken deze eigenlijk? Elk instrument wordt kort toegelicht met een filmpje. Via de hyperlink kom je bij het fragment. Je kunt het eerder afzetten.

Bijlage 3 Vraag bij contrabas: wie herkent dit deuntje?  Vader Jacob

4

AFSLUITING

Jullie hebben al wat stukken geluisterd van Händel.

Vraag: wat vind jij typisch aan deze muziek; Barokmuziek?

Toelichting: kenmerkend voor de barokmuziek is dat alle tekst met veel versieringen werd gezongen. Vòòr de barokperiode zong iedereen veel rechte noten, zonder versiering.

Educatie door DOX &ABC

Groep 7/8 Doel: Barok herkennen, verschillende onderdelen van de muziek herkennen en benomen tijdens het luisteren.

Benodigdheden: audiomateriaal, YouTube, bijlages.

1

TERUGBLIK

Vragen: - Wat weten jullie nog van de vorige les?

- Wat is belangrijk in de Barokmuziek? Veel versieringen.

- Waar gaat het verhaal ‘Israel in Egypt’ over?

- Welke instrumenten hoor je vaak in een Barokorkest? Strijkers (viool, altviool, cello), trompetten, hobo, fagot, contrabas, klavecimbel.

Bijlage 2 kun je ter herinnering laten zien.

2

INSTRUMENTEN

(verdieping)

In de vorige les hebben de leerlingen geleerd welke instrumenten er in een Barokorkest zitten. Nu leren ze wat meer over de verschillende soorten instrumenten.

Strijkinstrumenten: De viool en de cello, die zijn familie van elkaar en behoren tot de strijkinstrumenten.

Om geluid te maken met een strijkinstrument, moet je met een strijkstok over de snaren strijken.

Nog twee andere strijkinstrumenten zijn de altviool en de contrabas, maar die spelen in deze voorstelling geen rol.

Eerste viool, tweede viool, altviool, cello Blaasinstrumenten: De hobo is een vrij hoog instrument. Een andere vorm daarvan die wordt gebruikt in de voorstelling is de althobo. Hij lijkt op de hobo, maar het geluid dat eruit komt is lager.

Hobo Het klavecimbel lijkt op een soort piano, maar is dat niet. Door een toets in te drukken, tokkelt een kleine pen de snaar. Net zoals je een gitaar bespeeld. En dat geeft een bijzondere klank. Dit instrument wordt heel veel gebruikt in de Barokmuziek.

Klavecimbel

In Bijlage 5 kunnen de leerlingen de instrumenten bekijken. Je kunt nog eens de drie videofragmenten laten zien ter herinnering van de klank.

Educatie door DOX &ABC

Gevoel in muziek: Een zeer belangrijk kenmerk van de Barok is het gevoel in de muziek. Alles wat de componisten schreven koppelden ze aan gevoel. Welke melodie klinkt droevig en welke vrolijk. Of welk ritme is vrolijk. Ze beschreven dan ook uitvoerig hoe het moest worden gespeeld: verdriet moet worden uitgedrukt met een langzame, lome en slaperige melodie, gebroken met veel zuchten en haat wordt vertegenwoordigd door afstotende, stuwende klanken. Bijvoorbeeld.

Er zijn vijf belangrijke emoties: - Kwaadheid/razernij - Vreugde - Vurige liefde - Dodelijke droefheid - Rust/vertrouwen

Quiz: Nu gaan de leerlingen luisteren naar een aantal fragmenten. Hierbij worden vragen gesteld over wat er gebeurt, welke instrumenten ze horen en wat voor sfeer het fragment heeft. Er zijn drie blokken en daarbij horen vragen. Het blok duurt zo lang als dat de muziek klinkt. Na het muziekstuk worden de antwoorden van de vragen gegeven. De leerlingen kijken elkaars werkblad na. Laat de leerlingen ook echt hun antwoord goed toelichten! Waar hoorde je het aan? Waarom dacht je dit?

Bijlage 4  printen voor de leerlingen!

Blok 1 – ‘He send a thick darkness all over the land’ 1. De Barokmuziek vond plaats tussen: o 1500 en 1650  1600 en 1750 o 1700 en 1850 2. Een zeer belangrijk kenmerk van de Barok is:  Gevoel in stukken. o Vrijheid in het spelen. o Spelen zonder dirigent.

3. Wat voor gevoel zit in dit stuk? o Spannend  Dodelijke droefheid o Rust/vertrouwen Blok 2 – ‘He spake the word and there were all manner of flies’ 4. Welke instrumenten hoor je? o Strijkers, klavecimbel, trompetten o Klavecimbel, trompetten en koor  Strijkers, klavecimbel, trompetten, contrabas, hobo en koor

Educatie door DOX &ABC

5. Welk instrument denk je dat de vliegen zijn?  Violen o Trompetten o Klavecimbel Blok 3 – ‘Thou didst blow with the wind’ 6. Wat is een oratorium?  Een opera gemaakt op een Bijbelverhaal. o Een soort musical. o Een opera zonder zang.

In een koor zitten verschillende soorten zangers. Hoge vrouwenstemmen tot zeer lage mannenstemmen. Van hoog naar laag is dit: 1 – sopraan 2 – mezzosopraan 3 – alt Vrouwen 4 – tenor 5 – bariton 6 – bas Mannen 7. Als je luistert naar deze stem, waar denk je dan dat ze bij hoort? o 4  1 o 5 o 2 o 6 o 3 8. Welke instrumenten hoor je naast de zang? o Strijkers, klavecimbel, trompetten en koor o Strijkers, klavecimbel, trompetten, contrabas en koor  Strijkers, klavecimbel, trompetten en contrabas

3

BAROK IN DE KUNST

(verbreding)

Niet alleen in de muziek werd er gebruik gemaakt van veel versieringen. Dit zag je ook terug in de schilderkunst, beeldhouwkunst en architectuur. Kijk maar eens naar de volgende schilderijen. De ene komt uit de Barok, de andere uit de Middeleeuwen. Bijlage 6 Vraag: welk schilderij komt uit de Barok? Waar zie je dat aan?

Laat de leerlingen goed nadenken en stuur ze in het kijken naar het schilderij. Bijvoorbeeld kleurgebruik, hoe realistisch het eruit ziet, omgeving, etc.

Schilderij 2. De details uit het schilderij zijn perfect weergeven. Het is ontzettend realistisch en het klopt met de werkelijkheid.

Vraag: en welke verschillen zie je?

Je zou het misschien niet denken, maar ook nu nog zie je zelfs in het dagelijks leven dingen die uit de Barok komen. In de volgende opdracht kiezen de leerlingen het plaatje dat uit de Barok komt.

Bijlage 7 - Zet een kruis bij het plaatje van de Barok.

- Daaronder geven ze aan waaraan ze dat zien.

Educatie door DOX &ABC Antwoorden: stoel links, spiegel links, behang rechts. Dit heeft te maken met de versieringen.

Groep 7/8 Doel: koppelen van muziek, emotie en kennis aan beweging, Benodigdheden: audiomateriaal, YouTube 1

HÄNDEL in 2017

De muziek van Händel mag dan wel 250 jaar geleden gemaakt zijn, het is nog steeds actueel.

Misschien ken je wel de theme song van de Champions League of het welbekende Hallelujah. Stukje luisteren ter herkenning, zie hieronder.

Vraag: wisten jullie dat de muziek van de Champions League eigenlijk zo oud was?

Vraag: wat zagen jullie allemaal in de video met het koor en orkest?

UEFA Champions League Theme Song https://www.youtube.com/watch?v=6SckdpiJ8oM Händel – Hallelujah (uit de Messiah) https://www.youtube.com/watch?v=VI6dsMeABpU

2

BEWEGING

In de voorstelling die jullie gaan zien wordt er zowel gezongen als gedanst op de muziek van Händel.

Dit gaan de leerlingen nu ook doen. Ze kunnen bewegen door een bepaald instrument te volgen in de muziek. Of door een gevoel van het stuk uit te beelden. Of ze gaan de plagen uitbeelden met foto’s.

1) Bewegen op een instrument.

Luister een stukje: He spake the word and there were all manner of flies.

- Laat de leerlingen luisteren naar de verschillende instrumenten.

- Verdeel de klas in tweeën.

- De ene helft gaat bewegen op de violen en de andere helft op de mannen in het koor.

2) Bewegen op een gevoel of sfeer van het stuk.

Luister een stukje: He gave them hailstones for the rain.

- Wat voor gevoel of sfeer heeft dit stuk?

- Zet de muziek weer op en laat de leerlingen (met hun ogen dicht) bewegen met dat gevoel.

3) Foto maken Vraag: welke 10 plagen hadden we ook al weer?

Water verandert in bloed, Kikkers, Luizen, Steekvliegen, Veepest, Zweren, Hagel, Sprinkhanen, Duisternis, Dood van de eerstgeborene.

Educatie door DOX &ABC -

3

Verdeel de klas in groepjes van ongeveer vijf à zes leerlingen.

De leerlingen kiezen een plaag die ze gaan uitbeelden.

Een groepje komt naar voren en beeldt de plaag uit. Probeer een beetje uit hoeveel verschillende foto’s ze van de plaag kunnen maken.

Met het woord ‘kllllllllllllik’ hebben de leerlingen de tijd om de foto te maken.

De rest van de leerlingen benoemen wat ze zien.

CREATIEF

(verbreding)

Schrijf je naam in Barokletters (dit onderdeel kun je zo nodig laten vallen) Geef de leerlingen een A4 en laat ze het door middel vouwen. Op de ene helfst schrijven ze hun naam in blokletters, zo duidelijk mogelijk en met zo min mogelijk versieringen.

Op de andere helft mogen ze hun naam in Barokletters schrijven. Hoe meer franjes hoe beter!

Gebruik ook verschillende kleuren. Een leuke afsluiting is om alle Baroknaambordjes aan een lijn te rijgen en in de klas op te hangen.

Voorbeeld in Bijlage 7

Educatie door DOX &ABC Bijlage 1:

Het oude Egypte en slavernij

De farao en zijn zoon, Mozes

Educatie door DOX &ABC

De roeping van God

Terug naar Egypte

Zijn broer – nu farao – weigert het volk van Mozes te laten gaan.

Educatie door DOX &ABC

De 10 plagen die worden losgelaten:

Kikkers

Sterven van vee

Steekvliegen

Educatie door DOX &ABC

Alle eerstgeboren kinderen sterven. Ook de zoon van de farao.

De farao geeft zich over en laat het volk gaan.

Mozes splijt de zee met de hulp van God.

Educatie door DOX &ABC Bijlage 2:

Welke instrumenten zien jullie?

Fagot

Pauk

Trompet

Contrabas

Hobo

Cello Alt violen Tweede violen

Eerste violen

Klavecimbel Bijlage 3:

Educatie door DOX &ABC

Pauk

Eerste viool, tweede viool, altviool, cello

Contrabas

ïƒ Wie herkent dit deuntje?

Fagot

Educatie door DOX &ABC

Hobo

Klavecimbel

Trompet (tot circa 1 minuut)

Bijlage 4:

Educatie door DOX &ABC

Blok 1 – ‘He send a thick darkness all over the land’ 1. De Barokmuziek vond plaats tussen: o 1500 en 1650 o 1600 en 1750 o 1700 en 1850 2. Een zeer belangrijk kenmerk van de Barok is: o Gevoel in stukken. o Vrijheid in het spelen. o Spelen zonder dirigent.

3. Wat voor gevoel zit in dit stuk? o Spannend o Dodelijke droefheid o Rust/vertrouwen Blok 2 – ‘He spake the word and there were all manner of flies’ 4. Welke instrumenten hoor je? o Strijkers, klavecimbel, trompetten o Klavecimbel, trompetten en koor o Strijkers, klavecimbel, trompetten, contrabas, hobo en koor 5. Welk instrument denk je dat de vliegen zijn? o Violen o Trompetten o Klavecimbel Blok 3 – ‘Thou didst blow with the wind’ 6. Wat is een oratorium? o Een opera gemaakt op een Bijbelverhaal. o Een soort musical. o Een opera zonder zang.

In een koor zitten verschillende soorten zangers. Hoge vrouwenstemmen tot zeer lage mannenstemmen. Van hoog naar laag is dit: 1 – sopraan 2 – mezzosopraan 3 – alt Vrouwen 4 – tenor 5 – bariton 6 – bas Mannen 7. Als je luistert naar deze stem, waar denk je dan dat ze bij hoort? o 4 o 1 o 5 o 2 o 6 o 3 8. Welke instrumenten hoor je naast de zang? o Strijkers, klavecimbel, trompetten en koor o Strijkers, klavecimbel, trompetten, contrabas en koor o Strijkers, klavecimbel, trompetten en contrabas Bijlage 5:

Educatie door DOX &ABC

De althobo

Het klavecimbel

De hobo Bijlage 6:

Educatie door DOX &ABC

Schilderij 1:

Schilderij 2:

Bijlage 7:

Educatie door DOX &ABC

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

__________________________________

Educatie door DOX &ABC __________________________________

__________________________________

Bijlage 8:

Voorbeeld normaal handschrift:

Michelle Voorbeeld Barok handschrift:

M