Hoe de Oude Warande behouden bleef

De bijzondere geschiedenis van dit drie eeuwen oude monumentale park.

Terug naar een Landgoed

Uiteindelijk in 1906 toonde de Tilburgse wijnkoper Bernard. J.M. Verbunt interesse en kocht het. Hij wilde het inrichten als landgoed en er een zomerverblijf bouwen.

In 1908 liet hij in het midden een villa bouwen naar ontwerp van de bekende Tilburgse architect Jan van der Valk. Voor de tuinaanleg rond de villa schakelde hij de bekende tuinarchitect Leonard Springer in. Tien jaar had de heer Verbunt nodig om de bossen weer in goede staat te brengen en de lanen te herstellen. Hij zorgde voor veelsoortige nieuwe aanplant. In 1916 kwam een hertenpark gereed. In 1935 werd de tuinmanswoning afgebroken en vlak erachter opnieuw herbouwd. Op de plaats van de vroegere schaapskooi werd in datzelfde jaar een garage gebouwd. In 1952 slaagde de gemeente Tilburg erin om het landgoed van mevrouw L.J.M. Verbunt-Janssens, de weduwe van de heer Verbunt, te kopen in het kader van de toekomstige uitbreidingen van de stad.

Publiek bezit, het behouden waard

Eind jaren ’60 bood Burgemeester Becht de Oude Warande aan als bouwterrein voor de toenmalige Hogeschool -nu Tilburg University- die in de binnenstad ‘uit z’n jas gegroeid was’. Er volgden veel protesten met name ook van de Hogeschool zelf en er ontstond een heftige strijd die jarenlang duurde. Uiteindelijk zijn die plannen niet doorgegaan.

Eindelijk herstel en behoud

De villa ‘De Oude Warande’ (gesloopt in 1962) had tijdens de oorlog 1940-1945 veel geleden door herhaalde inkwartieringen van Duitse en geallieerde troepen, die vaak zeer vandalistisch te werk gingen.

De eerste veertig jaar

De Oude Warande is als sterrenbos voor de jacht aangelegd in 1712-1715. Prins Willem van Hessen-Kassel was de opdrachtgever en noemde zich eigenaar (het bezit van de grond van de warande was omstreden maar dat is vele decennia later pas opgelost). Hij was toen de Heer van de Heerlijkheid (een bestuursvorm) Tilburg en Goirle. Zijn opvolger, Gijsbertus Graaf van Hogendorp van Hofwegen, kocht in 1754 de rechten van de Heerlijkheid en de Oude Warande.

Van jachtgebied tot park

Graaf Van Hogendorp wilde de Warande als privé park gebruiken. Daarom werd een Nieuwe Warande voor de jacht aangelegd in Berkel-Enschot. In het midden van het sterrenbos, waar nu de Grotto staat, werd een theekoepel gebouwd. Dat was een gebouwtje met aan alle kanten veel ramen en een koepelvormig rond dak. Het sterrenbos bleek een duur bezit vanwege de onderhoudskosten. Naderhand werden er daarom maatregelen genomen om opbrengsten te genereren. Delen van het bos werden gekapt voor de houtopbrengst en omgeploegd tot akkers waarop graan verbouwd werd. Op een steenworp afstand van de theekoepel werd een tuinmanswoning, een schuur en een schaapskooi gebouwd. Desondanks raakte de warande op den duur steeds verder in verval. De grafelijke familie Van Hogendorp had na een eeuw geen mannelijke opvolgers meer. Daarom besloten de dochters van de laatste graaf in 1858 om de Heerlijkheid en de Oude Warande in verschillende kavels openbaar te verkopen.

Van park naar investering

Voor het kavel Oude Warande kon geen koper gevonden worden. Notaris Josephus Antoni Daamen, die de leiding had bij de verkoop, besloot het toen maar zelf te kopen voor 7500 Gulden. Het bleek een goede investering. De Staatsspoorwegen wilde in 1860 een strook land van hem hebben voor de aanleg van de spoorlijn BredaTilburg. De schadevergoeding, die de notaris hiervoor wist te bedingen, was bijna zo groot als voor het hele landgoed was betaald.

Investering werd niet rendabel

Na de dood van notaris Daamen in 1892 erfden zijn kinderen het landgoed. Om opbrengsten uit hun nieuwe bezit te genereren organiseerden zij onder andere paardenrennen door de lanen. Hiervoor werd de theekoepel, die in de weg stond, in 1893 gesloopt. Ook verkochten zij boomstammen (waarvoor veel bomen werden gekapt en prachtige beukendreven sneuvelden) en verkochten zand. Dat is nog steeds te zien aan de grillige vijver naast het pad dat evenwijdig aan de spoorweg loopt. Speciaal voor de jacht werd in de tuinmanswoning een jachtkamer voor de jagers ingericht. Maar rendabel werd het landgoed niet en de erfgenamen wilden het daarom verkopen.

Op verzoek van de gemeente deed J.H. van Mosselveld onderzoek naar de geschiedenis van het landgoed. In zijn rapport “De Oude Warande te Tilburg” uit 1954 besluit hij met de woorden: “Moge dit prachtige oude natuurmonument met zijn belangrijke geschiedenis gereconstrueerd worden volgens het oude plan en behouden blijven voor het nageslacht!” Maar zover was het toen nog niet.

Strijd over de Oude Warande

Enkele jaren na de aankoop waren er plannen om de villa te herstellen en er een café-restaurant in te vestigen. Die liepen op niets uit hoewel er veel gegadigden waren om het te exploiteren. Burgemeester Becht (Cees de sloper was zijn bijnaam) liet de villa in 1962 slopen.

Eind jaren ’70 werd besloten tot behoud van het park vanwege cultuurhistorische, biologische en recreatieve waarde. Er werd een renovatieplan gemaakt om het landgoed in circa 40 jaar gefaseerd terug te brengen naar het oorspronkelijke ontwerp. De renovatiewerkzaamheden zijn in 1988 onder leiding van tuinarchitect J.H.M. van Summeren van start gegaan. Langzamerhand kwam het padenpatroon weer terug. De spoorweg van het Bels lijntje verdween. ‘Grotto’, het paviljoen van kunstenaar Callum Morton, verscheen in 2007. Er werden en worden nog steeds heel veel jonge bomen geplant. Het onderhoud gaat door. Periodiek vindt een tentoonstelling van hedendaagse beeldende kunst in de Oude Warande plaats onder de naam ‘Lustwarande’. In 2017 werd de Oude Warande aangewezen als Gemeentelijk beschermd monument

Tekst: Heemkundekring ‘Tilborch’

Ton Goossens

Foto’s: regionaalarchief Tilburg Stadsbos013 info: www.heemkundekringtilburg.nl www.monumententilburg.nl