Wijkkrant

3 West Tilburg

De Reit Wandelbos Het Zand

MAART 2023

OPLAGE: 12.500

JAARGANG 7

NR: 29

Een uitgave van Wijkraad Tilburg3West

Voorjaar

Woonzorgcentrum

De joodse begraafplaats van Tilburg - Deel 2

Al in mijn vorige stukje in de december editie van deze krant, was te lezen dat de eerste joden zich al in de 18e eeuw in Tilburg vestigden. In 1767, om precies te zijn.

De begraafplaats werd in gebruik genomen in 1857. Het heeft dus 90 jaar geduurd voordat het zover was. Waarom zo lang?

In 1812 huurde men voor de duur van twee jaar een huis aan de Veldhoven waar een lokaal werd ingericht als synagoge.

In de 18e eeuw was Oisterwijk een belangrijke plaats waar relatief veel joden woonden. Tilburg had toen geen joodse inwoners. De stad groeide door de textiel- en lakenindustrie, daardoor groeide ook het aantal joodse inwoners. Lang werden die nog lid van de Oisterwijkse Israelietische Gemeente. De slager Levi Hartog had een contract voor de dagelijkse levering van vlees aan het militaire garnizoen in Tilburg. Hij wilde zijn bedrijf naar Tilburg verplaatsen omdat hij dan niet elke dag heen en weer moest vanuit Oisterwijk naar Tilburg. Bestelbusjes bestonden natuurlijk nog niet ... .

Levi Hartog verhuisde in 1767 uit Oisterwijk naar Tilburg. Soepel verliep dit niet. Aanvankelijk kreeg hij geen toestemming van het dorpsbestuur om zich in Tilburg te vestigen. Levi was echter een enorme doorzetter en diende een verzoek in bij de Staten Generaal wat werd toegewezen. Weliswaar met een aantal beperkingen maar toch

Levi en zijn vrouw hadden 8 kinderen. Levi heeft er voor gevochten dat zijn kinderen hun eigen huishouden en bedrijf mochten opzetten. Dit was zeker niet vanzelfsprekend in die tijd, zeker niet voor joden. Joden mochten zich namelijk niet zomaar overal vestigen, ook niet in Tilburg. Uiteindelijk kwam er voor alle joden toestemming om te mogen handelen in drie bedrijfstakken: oude kleren, bedden en loten in de Generaliteitsloterij. Dit alles mochten zij op voorwaarde dat zij niets zouden doen wat ‘de fabriquen in Tilburg’ schade zou doen. (J. Bader, Oorspronkelijk in Oisterwijk....Thans te Tilburg)

In 1785 woonden er 11 joden in Tilburg. Het aantal joden nam aanvankelijk maar langzaam toe. Na 1810 kwamen er meer joden naar Tilburg, ook omdat de ‘wollakenfabricage” zich verplaatste van Oisterwijk naar Tilburg. Er ontstond behoefte aan een eigen synagoge.

Na enige omzwervingen slaagde de joodse gemeente er in 1820 in om een eigen pand te kopen. Dit pand bleek echter ongeschikt te zijn om als synagoge te dienen. In 1834 kocht de joodse gemeente een deel van het pand “het Huis aan de Poort” aan de Zomerstraat 14, nu de Heuvelstraat. Daarna duurde het tot 1874 totdat de huidige synagoge aan de Willem II straat er stond. De tussenliggende decennia werden gekenmerkt door veel interne onenigheid binnen de joodse gemeente. Die onenigheid kan verklaard worden doordat veel leden dezelfde beroepen uitoefenden en men dus niet alleen elkaars medegelovige was maar ook elkaars concurrent in een tijd dat het niet gemakkelijk was om wat te verdienen. De maatschappij was nog sterk verzuild en zelfs zozeer dat men bij voorkeur bij iemand van de eigen zuil zou kopen, lees: niet bij joden, die immers niet tot hetzelfde geloof behoorden als de meeste Tilburgers. Als iedere cent telt ontstaat er broodnijd en die broodnijd was dus een onderlinge zaak binnen de joodse gemeente.

De joodse begraafplaats

Vanouds werden ook de in Tilburg wonende joden begraven in Oisterwijk.

Bij Koninklijk Besluit van 26 maart 1842 werd aan de joodse gemeente Tilburg een rijkssubsidie toegekend van 300 gulden en ook van 100 gulden door het Departement voor de eredienst, voor het vestigen van een begraafplaats. Het duurde echter nog tot 1856 totdat het stuk grond in gebruik genomen werd als begraafplaats. In 167 jaar zijn er volgens het begrafenisregister 186 mensen begraven. Het is erg belangrijk voor ons dat de begraafplaats in goede staat van onderhoud blijft. Aangezien de joodse gemeente niet meer bestaat, en de (nabestaanden van) voormalige leden niet meer in de regio wonen, is dat moeilijk te realiseren. Elders in het land, ook in Brabant, zijn er lokale vrijwilligers die de joodse begraafplaats in hun buurt, wijk of stad in de gaten houden en met een groepje klusjes verrichten. De burgerlijke gemeente Tilburg is ons ter wille en maait een aantal malen per jaar het gras en doet incidenteel groot onderhoud. Wij zouden graag in contact komen met mensen die bereid zijn om als vrijwilliger één van deze taken op zich te nemen. Je moet dan denken aan snoeiwerk, het rechtzetten van zerken ,ander (groen)onderhoud en bijvoorbeeld het in de gaten houden of er na een storm schade is.

Info: begraafplaats.tilburg@dse.nl door Marion van Geuns-Mayer