Dizajn na pograniczu publikacja 2014

Dizajn na pograniczu.

Re-kreacja miast na pograniczu polsko-czeskim Design v pohraničí.

Re-kreace měst v polsko-českém pohraničí

Dizajn na pograniczu.

Re-kreacja miast na pograniczu polsko-czeskim Design v pohraničí.

Re-kreace měst v polsko-českém pohraničí

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w 85% oraz budżetu państwa w 10% w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013 Projekt je spolufinancován Evropským fondem pro regionální rozvoj (85%) a státním rozpočtem (10%) v rámci Operačního programu přeshraniční spolupráce Česká republika – Polská republika 2007–2013

Czechowice-Dziedzice

Orlovรก

s. 7 Granica, która łączy… Orlová i Czechowice-Dziedzice – razem możemy więcej!

s. 11 Projekt

Projekt – Dizajn na pograniczu – Opis projektu

Czechowice-Dziedzice i Orlová – informacje o partnerach

s. 49 Warsztaty – Czechowice-Dziedzice, Orlová

Prowadzący i uczestnicy

Prowadzący polskich studentów

Prowadzący czeskich studentów

Zaproszeni eksperci

Uczestnicy warsztatów

Studenci polscy

Studenci czescy

Organizacje współpracujące

Program warsztatów Czechowice-Dziedzice Orlová Analizy Czechowice-Dziedzice

Studenci polscy

Studenci czescy Orlová

Studenci polscy

Studenci czescy

dizajn na pograniczu

s. 23 Wykłady

Dizajn i miejsce

Dizajn jest dla ludzi

Przestrzeń publiczna w kontekście zmian społecznych

Dlaczego partycypacja jest konieczna

Organizacja procesu i środowiska projektowego

s. 89

Podsumowanie

s. 93

životopis

5

s. 79 Rezultaty

Dizajn ze sznurka

Miejsce spotkań

6

DIZAJN V POHRANIČÍ

7

dizajn na pograniczu

Granica, która łączy…

Orlová i Czechowice -Dziedzice razem możemy więcej!

8 Hranice, která v sobě spojuje...

DIZAJN V POHRANIČÍ

Pieniądze, które udaje się pozyskiwać ze środków pozabudżetowych, są obecnie ważnym elementem, wspierającym rozwój społeczno-gospodarczy miast polsko-czeskiego pogranicza. Korzysta z nich również Gmina CzechowiceDziedzice, robiąc to we współpracy ze swoim partnerskim miastem – Orlovą.

Dzięki środkom unijnym udaje się sfinansować wiele inwestycji oraz zadań, na których realizację w budżecie gminy zwyczajnie brakuje pieniędzy. Część z projektów Czechowice-Dziedzice realizują wspólnie z partnerami z Orlovej.

Działając razem, skutecznie sięgamy po pieniądze z programów transgranicznych. Zyskują na tym społeczności partnerskich miast po obu stronach granicy…

W ciągu ostatnich czterech lat Orlová i Czechowice-Dziedzice realizowały wspólnie sześć projektów z dofinansowaniem z Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013.

W ramach projektu „Chodźcie z nami! Aktywna rekreacja na ścieżkach nordic walking”, wybudowano nowe ścieżki w czechowickim Parku Miejskim. Na odnowionych, wyłożonych nowym brukiem parkowych alejkach, z których mogą teraz korzystać również spacerowicze, wyznaczono trzy pętle do nordic walkingu, o różnych dystansach. „Wygrajmy razem! Podnoszenie jakości imprez sportowych w Euroregionie Beskidy”, to projekt, który adresowany był do szerokiej rzeszy odbiorców amatorsko uprawiających sport, zarówno po stronie czeskiej, jak i polskiej.

W ramach projektu zorganizowano cykl imprez sportowych, w tym zawody biegowe i rozgrywki w siatkówkę plażową. W sumie wzięło w nich udział przeszło dwa i pół tysiąca uczestników, a Czechowice-Dziedzice wzbogaciły się o wyposażenie potrzebne przy organizacji imprez sportowych.

W ramach projektu „Jak cię widzą tak cię piszą – Identyfikacja Wizualna Czechowic-Dziedzic w Euroregionie Beskidy” przeprowadzone zostały międzynarodowe konkursy na logo gminy oraz gadżet promujący CzechowiceDziedzice. Na konkurs, w którym wyłoniono logo gminy, wpłynęło blisko 400 prac z obu stron granicy! Hasło „Czechowice-Dziedzice – Miasto z zapałem” oraz stworzone w nawiązaniu do niego logo, to tylko jeden z efektów projektu.

Taroki to stanowiąca część lokalnej tradycji, charakterystyczna dla naszego regionu gra w karty, w którą gra się po obu stronach granicy. Głównym celem projektu „Taroki – Gra o tożsamość” było wzmacniane kontaktów transgranicznych mieszkańców. Dzięki pozyskanym środkom sfinansowano turnieje, w których udział wzięło 430 pasjonatów tej ciekawej gry, będącej częścią kulturowego dziedzictwa Śląska Cieszyńskiego.

9

„Poznajmy się z lepszej strony. Cykl warsztatów i stworzenie internetowej platformy informacyjnej”. W cyklu odbywających się w ramach tego projektu warsztatów, młodzież z obu partnerskich miast jeszcze bardziej się do siebie zbliżyła, a uczestniczący w projekcie młodzi ludzie mogli się przekonać, że choć żyjemy po dwóch stronach granicy, zdecydowanie więcej nas łączy, niż dzieli… W ramach projektu powstała też atrakcyjna – przejrzysta, czytelna i funkcjonalna – witryna internetowa Gminy Czechowice-Dziedzice.

Granica, która łączy… dizajn na pograniczu

Dzięki realizacji projektu „Czy wiecie, że…? Wspólna, polsko-czeska, promocja lokalnych walorów i atrakcji”, zaprojektowano i wydano katalogi informacyjno -promocyjne, które w atrakcyjny, a jednocześnie prosty i przystępny sposób, prezentują kulturalne, sportowe i gospodarcze walory obu partnerskich miast.

11

Projekt dizajn na pograniczu

12

Projekt – Dizajn na pograniczu

Projekt DIZAJN V POHRANIČÍ

Projekt pod tytułem „Dizajn na pograniczu. Re-kreacja miast na pograniczu polsko-czeskim.” został zrealizowany w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska 2007–2013.

Wnioskodawcą projektu była gmina Czechowice-Dziedzice, a partnerem miasto Orlová w Czechach. „Dizajn na pograniczu!” obejmował warsztaty projektowe, podczas których grupa młodych projektantów miała za zadanie stworzyć koncepcje zagospodarowania i aktywizacji kluczowych miejsc w przestrzeni publicznej wybranej miejscowości.

Studenci kierunku projektowego polskiej (Wzornictwo ASP Katowice) i czeskiej uczelni (Katedra Architektury VŠB TU Ostrawa), pod okiem ekspertów (prowadzący warsztaty pedagodzy z ASP Katowice: prof. ASP dr hab. Wiesław Gdowicz, dr Justyna Kucharczyk, dr Andrzej Sobaś oraz pedagog z VSB TU Ostrawa: architekt Josef Kiszka, a także zaproszeni goście: inż. arch. Michał Kozik i socjolożka Ewa Zielińska), przez pięć dni mieszkali w obu miastach starając się jak najlepiej je poznać. Wywiady, konsultacje, ankiety i rozmowy z władzami miasta oraz mieszkańcami były koniecznym etapem ułatwiającym podejmowanie decyzji w procesie projektowym. Zespół „Dizajn na pograniczu” kładł nacisk na te rozwiązania, które odpowiadały lokalnym potrzebom.

W czasie warsztatów odbyły się spotkania fokusowe z lokalnymi liderami, organizacjami pozarządowymi i mieszkańcami miast partnerskich. W ramach warsztatów (Czechowice-Dziedzice 21–25.10.2013 oraz Orlová 8–12.11.2013) przeprowadzono badania oraz sporządzono analizy, które pozwoliły na przygotowanie wytycznych do konkretnych zadań projektowych.

W kolejnych miesiącach uczestnicy projektu we współpracy z organizacjami pozarządowymi i przedsiębiorcami projektowali rozwiązania dedykowane obu miastom partnerskim. Praca nad poszczególnymi projektami trwały do końca maja 2014 roku. W tym okresie odbywały się comiesięczne spotkania (listopad 2013 r., styczeń–kwiecień 2014 r.), z których trzy zorganizowane zostały w Czechowicach-Dziedzicach, a dwa w Orlovej. Uczestnicy warsztatów wraz z zaproszonymi ekspertami i pod nadzorem wykwalifikowanej kadry stworzyli prototypy opracowywanych przez siebie produktów.

Istotnym celem projektu jest udział społeczności (mieszkańców, przedsiębiorców, organizacji pozarządowych) w tworzeniu rozwiązań zagospodarowania przestrzeni publicznych, poprzez włączenie ich w proces ich tworzenia.

Konieczność realizacji projektu wynika z potwierdzonych przez partnerów potrzeb dotyczących konieczności stworzenia odpowiednich miejsc spotkań i interakcji społecznych w przestrzeniach publicznych miast partnerskich.

Obecny brak odpowiedniej jakości estetycznej i funkcjonalnej takich miejsc jest barierą rozwoju dla społeczności lokalnych polsko-czeskiego pogranicza.

13

Głównym celem projektu jest poprawa jakości życia i budowanie systemów współpracy po obu stronach granicy poprzez opracowanie koncepcji zagospodarowania i aktywizacji kluczowych miejsc w przestrzeni publicznej Czechowic-Dziedzic i Orlovej dla potrzeb rozwoju społeczno-gospodarczego oraz zaprojektowanie i wykonanie prototypów rozwiązań dedykowanych obu miastom partnerskim.

Projekt dizajn na pograniczu

Na zakończenie projektu (czerwiec 2014 rok) wydany został katalog, który jest relacją z warsztatów i spotkań oraz obserwacji procesu powstawania projektowanych rozwiązań. Katalog zaprezentowany zostanie podczas konferencji podsumowującej cały projekt, która połączona zostanie z wystawą zaprojektowanych rozwiązań.

14

Informacje o partnerach Czechowice-Dziedzice

Projekt DIZAJN V POHRANIČÍ

Czechowice-Dziedzice to miasto położone na granicy uprzemysłowionego Śląska i beskidzkich stoków. Miasto wraz z sołectwami – Bronowem, Ligotą i Zabrzegiem – tworzą liczącą ponad 43 tys. mieszkańców Gminę CzechowiceDziedzice o łącznej powierzchni 6,6 tys. ha.

Prawa miejskie nadano Czechowicom-Dziedzicom w 1950 r., ale historia miejscowości sięga wielu stuleci wstecz. Pierwsze wzmianki o obszarach, na których istnieje dzisiejsze miasto pochodzą z XV wieku. Przełomowym momentem w historii rolniczego – do połowy XIX wieku – terenu było zlokalizowanie w Dziedzicach stacji Cesarsko-Królewskiej Uprzywilejowanej Kolei Północnej Cesarza Ferdynanda. Wokół powstałej w 1855 r. linii kolejowej, biegnącej z Wiednia do Krakowa i Lwowa, zaczął rozwijać się przemysł – powstały liczne zakłady.

Obecnie Czechowice-Dziedzice i sąsiadujące z nimi od południa miasto Bielsko-Biała tworzą rdzeń aglomeracji bielskiej, stanowiącej jeden z czterech obszarów metropolitalnych województwa śląskiego. Aglomeracja ta to nowoczesny ośrodek przemysłu, kultury i nauki o znaczeniu regionalnym, a także krajowe centrum rozrządu ruchu turystycznego i ośrodek węzłowy strefy transgranicznej z odnogami w kierunku Republiki Czeskiej i Republiki Słowackiej.

Droga krajowa nr 1, przebiegająca przez środek gminy, dzieli ją na dwie części. Sołectwa Zabrzeg, Ligota i Bronów to obszar zdominowany przez tereny rolnicze i leśne. Z uwagi na bogactwo przyrodnicze obejmująca je zachodnia część gminy została włączona w Europejską Sieć Ekologiczną NATURA 2000

Projekt dizajn na pograniczu

„Dolina Górnej Wisły”. Charakteryzuje się ona dużymi walorami krajobrazowymi z atrakcyjnymi pasmami Beskidu Małego i Śląskiego, licznymi stawami, rzekami oraz Jeziorem Goczałkowickim zwanym „Śląskim Morzem” – jednym z największych w Polsce zbiorników wodnych.

Na pograniczu gminy Czechowice-Dziedzice i Chybia rozciąga się jedyny na terenie województwa śląskiego rezerwat torfowiskowy „Rotuz”. To ostoja zagrożonego w Polsce gatunku – turzycy bagiennej. Występują tu także gatunki roślin naczyniowych m.in. rosiczka okrągłolistna, żurawina błotna i rzadkie mszaki.

W pobliżu rezerwatu przebiega Międzynarodowa Trasa Rowerowa Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń. Odcinek IVa – nizinny o długości 9,4 km. Przez malownicze zakątki gminy przebiegają również trzy lokalne trasy rowerowe – zielona „Dolina Wisły”, niebieska – „Dolina Podraj” i pomarańczowa – „Dolina Iłownicy” – o łącznej długości 56 km. Kolejny, wytyczony niedawno szlak rowerowy pozwala dotrzeć z Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Czechowicach-Dziedzicach, poprzez Plac Ratuszowy w Bielsku-Białej, aż na Słowację.

15

Charakter przyrodniczy gminy wyznacza głównie przewaga terenów rolniczych z pozostałościami wielkoobszarowej gospodarki rolnej, stawami hodowlanymi oraz szerokim pasmem doliny rzeki Wisły i kompleksem lasów zabrzeskich przylegających do Zbiornika Goczałkowickiego. Mimo podziału gminy na część uprzemysłowioną i część rolniczą o terenach otwartych, można zauważyć istniejącą równowagę krajobrazową dzięki zachowaniu biokorytarzy w postaci zalesionych, zadrzewionych terenów połączonych ciekami wodnymi.

Przez gminę przepływa pięć rzek: Wisła, Biała, Wapienica, Jasienica, Iłownica.

16 Projekt DIZAJN V POHRANIČÍ

Na terenie Czechowic-Dziedzic znajduje się kilka cennych zabytków architektonicznych. Najmocniej wrośnięty w krajobraz i historię miasta jest kościół parafialny pw. św. Katarzyny – najstarszy i najcenniejszy zabytek w mieście. Pierwsza drewniana sakralna budowla istniała w tym miejscu już w 1447 r.

W latach 1722–1729 rozpoczęła się budowa kościoła murowanego ufundowanego przez właściciela Czechowic Franciszka Karola Kotulińskiego i proboszcza Walentego Antoniego Martiusa. Innymi cennymi budowlami sakralnymi na terenie gminy są: wybudowany w 1890 roku kościół pw. Najświętszej Marii Panny Wspomożenia Wiernych w Czechowicach-Dziedzicach, zabrzeski kościół pw. św. Józefa z 1787 r., kościół pw. Opatrzności Bożej w Ligocie z 1806 r. i kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa z roku 1877 w Bronowie. Z historią miasta szczególnie związany jest rokokowy pałac Kotulińskich z początku XVIII w. Wokół pałacu znajduje się późnobarokowy park na rzucie prostokąta z półkolistą aleją grabową i bezcennymi pomnikami przyrody w postaci lip kandelabrowych. Pałac i park mieszczą obecnie restauracje i wart odwiedzenia, elegancki hotel.

Miasto Czechowice-Dziedzice zajmuje wschodnią część gminy. Jego rozwój opierał się głównie na przemyśle, m. in. rafineryjnym, górniczym, metalurgicznym, zapałczanym. Obecnie gospodarka miasta ewoluuje w kierunku nowych, innowacyjnych technologii, jak produkcja biopaliw, przemysł lotniczy i samochodowy. Na obrzeżach Czechowic-Dziedzic powstało lotnisko, działa Bielski Park Technologiczny Lotnictwa, Przedsiębiorczości i Innowacji, trwa budowa Śląskiego Centrum Naukowo-Technologicznego Przemysłu Lotniczego. Czynnikiem ułatwiającym prowadzenie działalności gospodarczej

Projekt dizajn na pograniczu

jest rozbudowane zaplecze obsługi biznesu, na które składają się banki i ich oddziały, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe, operatorzy pocztowi, urzędy, oddziały celne oraz kancelarie notarialne, prawne, agencje i biura pośrednictwa ubezpieczeniowego.

Rosnąca od kilku lat liczba mieszkańców Gminy Czechowice-Dziedzice jest najlepszym dowodem na to, że jest ona postrzegana jako atrakcyjne miejsce do życia. Z pewnością warto tu zajrzeć i przekonać się o tym osobiście.

Liczba mieszkańców w gminie Czechowice-Dziedzice:

17

Czechowice –Dziedzice łącznie mają 43 469 mieszkańców; w tym w dzielnicy Bronów 1 076, w dzielnicy Ligota 4 638 i w Zabrzegu 3 243.

18

Informacje o partnerach Orlová

Projekt DIZAJN V POHRANIČÍ

Orłowa miasto położone w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina w Czechach, na Śląsku Cieszyńskim, ok. 10 km od granicy z Polską. Liczy około 36 tys. mieszkańców i 35 km² powierzchni. Orłowa leży pośrodku Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego, ok. 10 km na wschód od centrum Ostrawy i 8 km na zachód od centrum Karwiny. Orłowa podzielona jest na 29 obrębów ewidencyjnych składających się na 4 części i gminy katastralne. Dzielnice: Lazy, Lutyně, Město, Poruba. Orłowa została po raz pierwszy wzmiankowana w dyplomie papieża Grzegorza IX wystawionym 7 grudnia 1227 roku na Lateranie dla benedyktynów tynieckich jako Orlová. W 1229 papież ten wystawił kolejną bullę dla tynieckich benedyktynów zatwierdzający ich posiadłości w okolicy Orłowej, po raz kolejny wymieniając Orłową.

Prawdopodobne jest, że już wówczas benedyktyni wybudowali tu kaplicę. Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1268 mocą dokumentu wystawionego przez Władysława opolskiego ufundowany został w Orłowej klasztor benedyktynów. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe księstwo cieszyńskie, w granicach którego znalazła się również Orłowa i większość jej dóbr. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

W roku 1560 nastąpiła ostateczna sekularyzacja dóbr zakonnych. Wieś została zakupiona przez ród Cyganów ze Słupska koło Gliwic, a w 1619 przez rodzinę

Projekt dizajn na pograniczu

Bludowskich, która w 1765 roku wybudowała tu zamek (rozebrany na skutek szkód górniczych w latach 70. XX wieku). Po wymarciu rodu Bludowskich w 1838 roku Orłową przejęła rodzina Mattencloit, która w 1844 wydała pierwszą zgodę na wydobywanie węgla na terenie wsi. Do tej pory Orłowa była typową wsią rolniczo-rzemieślniczą, w ciągu następnego stulecia jej charakter miał się jednak definitywnie zmienić.

Po podziale Śląska Cieszyńskiego w 1920 roku Orłowa znalazła się w granicach Czechosłowacji. W 1922 roku otrzymuje pełne prawa miejskie, jednak jej rozwój zostaje zatrzymany, głównie za sprawą wielkiego światowego kryzysu gospodarczego w latach 30. W 1938 jako część Zaolzia Orłowa zostaje przyłączona do Polski i wchodzi w skład powiatu frysztackiego. Po zakończeniu II wojny światowej Orłowa decyzją władz ZSRR została włączona do Czechosłowacji, jednak nadal pozostawała mało znaczącym ośrodkiem miejskim, w dodatku nieustannie dotykanym przez szkody górnicze. W 1946 do Orłowej przyłączone zostają Łazy i Poręba, a w 1960 Lutynia Górna (d. Polska) (jako Lutynia).

W 1963 na terenie dzielnicy Lutynia rozpoczęto realizację projektu rozbudowy

19

W 1850 roku na terenie dzisiejszej Orłowej funkcjonowało już 16 szybów kopalnianych, natomiast jeszcze szybszy rozwój zapewniło wsi znalezienie się na trasie Kolei Koszycko-Bogumińskiej w 1869 roku. Rozwój przemysłowy przeniósł się także na rozwój kulturalno-oświatowy. Na początku XX wieku istniały tu polskie (Polskie Gimnazjum imienia Juliusza Słowackiego) i czeskie szkoły oraz szereg towarzystw kulturalnych i sportowych. W 1908 otrzymuje ograniczone prawa miejskie.

20 Projekt DIZAJN V POHRANIČÍ

Orłowej jako miasta-sypialni dla Zagłębia Ostrawsko-Karwińskiego. Ten charakter miasto zachowało do dzisiaj. W architekturze Orłowej dominują typowe dla II połowy XX wieku w tej części Europy bloki mieszkalne, zaś jedynym ocalałym zabytkiem jest neogotycki kościół Najświętszej Marii Panny.

Po drugiej wojnie światowej południowe dzielnice stopniowo opustoszały, za to wzrosła liczba ludności w tych położonych w północnej części: Porębie, ale głównie w Lutynii, gdzie wybudowano nowe osiedla z wielkie płyty. Obecnie w Lutynii i Porębie żyje łącznie 32 125 osób, co stanowi 92,1% populacji miasta na 54,8% jego powierzchni (1 350,79 ha), ich średnia gęstość zaludnienia wynosi 2 378,2 os./km². W Łazach i Mieście mieszkają łącznie 2 745 osoby na 45,2% powierzchni całej gminy, a gęstość zaludnienia tych dwóch dzielnic wynosi 245,9 os./km².

Według czeskiego spisu ludności w 2001 roku miasto zamieszkiwało 34 856 osób z czego 29 848 (85,6%) narodowości czeskiej, 2 148 (6,2%) słowackiej, 1 215 (3,5%) polskiej, 491 (1,4%) morawskiej, 188 (0,5%) śląskiej, resztę stanowili Niemcy, Romowie, Ukraińcy i Wietnamczycy. Pod względem religii jedynie 9 819 (28,2%) stanowiły osoby wierzące, w tym największą grupą wyznaniową byli katolicy – 7548 (76,9% wierzących).

a) Dokumenty strategiczne i promocyjne www.czechowice-dziedzice.pl/www_3.0/strona-86-strategia_rozwoju_ gminy.html www.mesto-orlova.cz/cz/mesto/strategicky-plan/

Projekt dizajn na pograniczu

Dodatkowe informacje

b) Planowane działanie gospodarki przestrzennej. www.czechowice-dziedzice.pl/www_3.0/strona-89-gospodarka_przestrzenna.html c) Strony www o Czechowicach Dziedzicach i Orlovej. www.czechowice-dziedzice.pl/www_3.0 – portal Urzędu Miejskiego czecho.pl – najbardziej popularny, komercyjny portal o Czechowicach-Dziedzicach z bogatym forum dyskusyjnym

21

www.czdz.pl www.zabrzeg.net.pl www.ligota.eu www.mesto-Orlová.cz

22

DIZAJN V POHRANIČÍ

23

Wykłady dizajn na pograniczu

24

Dizajn i miejsce.

Wiesław Gdowicz

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

Cokolwiek znaczą przestrzeń i czas, to miejsce i okazja są ważniejsze.

Bo w ludzkiej wyobraźni przestrzeń jest miejscem, a czas okazją Aldo van Eyck, architekt Nasz dom, nasza ulica, nasze miasto – obrazy miejsc zapisanych w pamięci. Czy fundamentem rozumienia miejsca jest nasza historia i doświadczenie?

Miejsce było od dawna rozumiane jako ośrodek zaufania, tożsamości i bezpieczeństwa. Teraz – być może to się zmienia. W jaki sposób przebiega ta zmiana i jak wpływa na perspektywę widzenia miejsca? Czy miejsce musi być gdzieś umiejscowione? – to znaczy czy da się znaleźć jakieś materialne elementy świadczące o tym, że jest to miejsce. To pytania, które trzeba zadać, zanim zacznie się mówić o miejscu, zanim zacznie się to miejsce zmieniać.

Przez wiele lat miejsca uznawano za ograniczoną i zamkniętą przestrzeń.

Złożone całości zawierające materialne obiekty i systemy ludzkich relacji oraz mające wielorakie znaczenia i zwyczaje. Zaczynamy współcześnie patrzeć na miejsce bardziej relacyjnie. David Harvey uważa, że o miejscu należy mówić jako o konstrukcie materialno-społecznym, czyli „produkcie” społecznych relacji „rozciągniętych” w czasie i przestrzeni. Miejsce to raczej ludzie i miejsca pozostające czy pozostający w zmiennych relacjach i zależnościach.

Zmiany miejsca są przedmiotem studiów i analiz architektów, urbanistów i dizajnerów, a perspektywa ich patrzenia na miejsce uwzględnia dynamiczność relacji i rozluźnienie związku pomiędzy obrazem miejsca, a jego materialnym

W jednej ze swoich książek badacz miasta Edward Relph przekonywał że „bezkształtne” i „nieuchwytne” miejsce stanowi zasadniczy i bezpieczny punkt odniesienia i oglądu rzeczywistości społecznej. W przedstawionej idei miejsce stanowi pretekst do analizy przestrzeni społecznej uwzględniającej wielość perspektyw i przestrzennych porządków. Humanistyczna perspektywa patrzenia na miejsce, między innymi przyjęta przez amerykańskiego geografa Yi-Fu Tuana (w książce „Przestrzeń i miejsce”) nieodłącznie związana jest z pytaniami o to, w jaki sposób ludzie rozumieją przestrzeń i jak nadają jej znaczenie.

Podzielił on miejsca na dwie kategorie: miejsca publiczne (place, parki, miejsca uświęcone) oraz miejsca – pola troski (dom, ogród, plac targowy, kafejka). Te drugie – według autora – znaczą więcej, są lepsze, ponieważ odnoszą się do bogactwa doświadczeń w kontaktach z ludźmi.

Ważnym głosem w dyskusji o miejscu jest głos Kevina Lyncha (amerykańskiego planisty, autora „The Image of the City”), który urzeczony estetyką krajobrazu miejskiego poszukiwał uniwersalnych elementów, składający się na strukturę percepcyjną przestrzeni. Na podstawie przeprowadzonych analiz wyodrębnił pięć takich elementów: drogi, granice, rejony, węzły i punkty informacyjne. Tylko te elementy odpowiednio zaakcentowane mogą sprawić, że miasto będzie zrozumiałe i czytelne dla mieszkańców. Wśród mieszkańców Bostonu, Los Angeles i Jersey City analizował sposób, w jaki w świadomości ludzi odbija się miejsce i jak na tej podstawie budują oni obraz miejsca.

Wykłady dizajn na pograniczu

źródłem. Poszukiwanie nowych narzędzi służących analizowaniu relacji odnośnie miejsca, pozwala na inne spojrzenie na miasto, w których miejsce się znajduje. Patrzymy na miasto jako na pewną całość nieoczekiwaną, nieliniową, spontaniczną i zaangażowaną. Nie jest wykluczone, że niezorganizowaną i pozbawioną jakości przestrzeń miejską utrzymać mogą w równowadze jedynie miejsca.

25

Uściślając cele i sposoby kształtowania przestrzeni Lynch proponuje zaczynać od zadawania sobie pytania: „Po co?” i „Dla kogo?”, tak aby założenia planu i rozwój przestrzeni miasta wynikał z ludzkiego doświadczenia, wyobrażeń czy przypisywanych im znaczeń. Wiedza na ten temat powinna wynikać z dialogu prowadzonego z ludźmi w konkretnym miejscu.

Hackney City Park Londyn

26

Nikiszowiec Katowice

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

Broadway Market Londyn

Dizajn jest dla ludzi.

Wykład został poświęcony działaniom projektowym, które wpisują się w tkankę życia miejskiego w naturalny sposób, służą ludziom i prawie niezauważone, towarzyszą w codziennym funkcjonowaniu. Przytoczone przykłady zachowań i działań są świadectwem społecznych relacji. „Projekt powinien być odzwierciedleniem czasu i okoliczności, które złożyły się na jego powstanie i korespondować z ogólnym porządkiem społeczno-gospodarczym, w którym ma funkcjonować.” Victor Papanek „Design dla realnego świata”.

Wykłady dizajn na pograniczu

Justyna Kucharczyk

– Miasto Eindhoven które jest gospodarzem festiwalu Dutch Design Week to doskonały przykład wdrażania nowych idei i przenoszenia ich na grunt codzienności. Począwszy od organizacji ratusza miejskiego, otwartości i prezentacji świadczącej o poczuciu misji i odpowiedzialności, także braku dystansu oraz barier dostępności interesariuszy i świadomości roli kreatywności w rozwiązywaniu problemów miasta.

– Frankfurt – przykład działań promocyjnych miasta w dość niecodziennych warunkach. Zastosowanie profesjonalnej infografiki promującej historię miasta na płotach odgradzających remontowane budynki w centrum świadczy o chęci wprowadzania znaczących i uporządkowanych treści w przestrzeń publiczną.

27

– Londyn i Nikiszowiec w Katowicach jako przykład zadbanej okolicy – świadectwo pozytywnego traktowanie przestrzeni publicznej jako własnej, gdzie mieszkańcy dbają o zieleń i miejsca spotkań.

urząd miasta Eindhoven

28

Brickline Londyn

Flower Market Londyn

Victoria Park Londyn

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

Na pytanie jaki jest dizajn „dla ludzi” można odpowiedzieć, że potrzebuje dobrego miejsca, miejsca z charakterem, miejsca ze znaczeniem, chęci i wsparcia, życzliwości gościnności, możliwość ekspresji, dostępności, poczucia przynależności, swojskości, otwartości przestrzeni dla ludzi w każdym sensie.

– Wyrażony charakter lub czytelny wizerunek oraz funkcje ilustrują przykłady miejsc do gry w Parku Śląskim i Brickline, miejsca spotkań i interakcji na Flower market, czy przykład rewitalizacji zagrożonej przestępczością dzielnicy Londonu Brodway market. Ta ostatnia pozwala na wymianę, bezpośrednio promuje kreatywność i lokalność, wpływa na odnawianie więzi społecznych, sprzyja kontaktom a co najważniejsze przez swoja popularność spowodowała modę na spędzanie czasu w tym miejscu, skutecznie ograniczając patologiczne zachowania w dzielnicy.

– Przykłady przestrzeni dla młodzieży stanowiącej alternatywę spędzania aktywnie wolnego czasu – otwarte boiska do gry i tory rowerowe, czy wreszcie przykład farmy miejskiej jako działania proekologicznego z dużą funkcją edukacyjną i promującą naturalny i zdrowy tryb życia. Hackney City Farm to miejsce gdzie można nie tylko kupić ekologiczne warzywa, owoce i inne produkty, ale też spędzić czas na uprawianiu ogródka czy opiekowaniu się zwierzętami.

Wspomniane przykłady są odpowiedzią na potrzeby społeczne.

Wykłady dizajn na pograniczu

– Przykład łąki na Expo w Lizbonie to prosty pomysł na atrakcyjne potraktowanie zieleńca które prowokuje do innego spędzania czasu i odpoczynku.

Jeżeli potraktujemy dizajn w ujęciu Papanka: „ Projektowanie to świadomy, a zarazem intuicyjny wysiłek podjęty, aby zaprowadzić pełen znaczenia porządek – Dizajn dla realnego Świata; to zobaczymy naszą rolę jako tych którzy powinni nie tylko dostrzegać pragnienia i ale też jako tych którzy powinni wzmacniać lub nadawać znaczenie.

Przedstawione przykłady skłaniają mnie do wniosku, że jeżeli jako projektanci, gospodarze i urzędnicy umożliwimy ludziom przejawianie troski, i pozwolimy na zaangażowanie to powstaną miejsca, które będą nie tylko lubić, ale którymi będziemy mogli się chwalić.

29

– Ostatnim przykładem doskonałej inwestycji w przestrzeń publiczną, skierowaną do szerokiego grona i wzmacniającą więzi międzypokoleniowe jest plac zabaw w parku Wiktorii w Londynie. Miejsce niezwykle piękne i różnorodne, o dużej kulturze krajobrazu, pielęgnowane z duża dbałością. Niezwykle jest to, że powstały plac zabaw realizuje program dostępności i nie jest propozycja tylko dla dzieci. Doskonale odnajdują się tam rodzice i opiekunowie.

Wszystkie te grupy znajdują inspirujące i zachęcające powody do wspólnej zabawy i spędzania czasu. Huśtawki, które tym lepiej się huśtają im więcej osób na nich usiądzie, wodne place zabaw pozwalające na spektakularne eksperymenty, koparki i proste mechanizmy pozwalające na niestereotypowe doświadczenia, a także ogromnej skali zjeżdżalnie. Wszystko wykonane naturalnych materiałów, w naturalnych kolorach drewna i aluminium, doskonale wpisujące się w przestrzeń parku nie tworząc dysonansu. Projekt podnosi kulturę wizualną i uczy poszanowania przestrzeni, zachęca do kreatywności i daje dużo radości rodzinom.

30

Przestrzeń publiczna w kontekście zmian społecznych Andrzej Sobaś

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

Design odgrywa zasadniczą rolę w tworzeniu nowych produktów, usług i systemów. To sposób poszukiwania możliwości i wdrażanie najlepszych rozwiązań nastawionych na zaspakajanie zmieniających się potrzeb społecznych. „Musi martwić fakt, że wciąż zarówno przedsiębiorcy, jak i samorządy widzą projektowanie poprzez walory estetyczne, a rolę projektanta ograniczają do budowania wizerunku oraz promocji.”*.

* „O designie w województwie śląskim.

Tymczasem odpowiedzialna strategia rozwoju miasta czy firmy powinna być przede wszystkim strategią rozwoju społecznego opartą na identyfikowaniu potrzeb użytkowników/mieszkańców uwzględniająca tempo zachodzących zmian. Realizacja każdego procesu projektowego następuje w bliższej lub dalszej przyszłości, dlatego projektowane zmiany muszą uwzględniać nie tyle aktualny stan potrzeb społecznych co przyszłe realia i nowe potrzeby. Modele życia społecznego odnoszące się do pracy, wypoczynku, edukacji szybko zmieniają się. Często nie zdajemy sobie z tego sprawy. Jeszcze niedawno gospodarka nastawiona była przede wszystkim na wytwarzanie dóbr materialnych. Tymczasem coraz częściej tworzą się mechanizmy gospodarcze i społeczne oparte na sieciach współpracy, współdzieleniu, powtórnym wykorzystaniu dóbr jako alternatywę do ich ciągłego wytwarzania. Coraz więcej produktów przybiera formę wirtualną. Coraz rzadziej film, muzyka informacja kojarzą nam się z ich fizycznymi do niedawna nośnikami. Coraz więcej osób fotografuje, filmuje, wykorzystuje różne formy informacji i aktywnie dzieli się wiedzą. Mamy możliwość globalnego komunikowania się. Chcemy być kreatywni. Postęp technologiczny, rozwój medycyny powoduje wydłużanie długości naszego życia. Chęć korzystania z życia, wygoda, ale też różnego typu

Opinie śląskich projektantów, przedsiębiorców i samorządów lokalnych”, Paulina Rojek-Adamek, Grzegorz Gawron, 2011, Zamek Cieszyn

31

Musimy na nowo przemyśleć wiele sposobów zaspakajania potrzeb społecznych takich jak zdrowie, edukacja, dobre samopoczucie, opieka medyczna, transport. W procesie transformacji, który nas czeka, inspirujące mogą być doświadczenia związane ze zwiększaniem aktywności społeczności, które już kilkadziesiąt lat wcześniej myślały o projektowaniu swojej przyszłości.

Przykładem może być miasto Eindhoven (Holandia). Motto strategii rozwoju miasta brzmi prosto i zrozumiale: „tworzyć społeczeństwo, które dba o siebie”. Podczas Dutch Design Week – imprezy promującej miasto i region urząd miasta prezentuje dizajn czyli to co robi z myślą o przyszłości mieszkańców.

Dyskusje o przestrzeni miasta i formie dizajnu w Eindhoven toczą się bezustannie. Samo miasto również się zmienia. Komunikacyjny kręgosłup miasta tworzy dwupasmowa droga po której poruszają się wyłącznie niezwykłe

Wykłady dizajn na pograniczu

zmiany społeczne Budapeszt

obawy skutkują niechęcią do rozmnażania się. W konsekwencji w niedalekiej przyszłości w Polsce w roku 2020 około 20% obywateli będzie powyżej 65 roku życia. Ta tendencja będzie się pogłębiać. Osoby starsze w przyszłości nie będą osobami, które dziś kojarzymy z osobami starszymi. To będą ludzie, którzy dzisiaj dbają o zdrowie, są aktywni, kreatywni, posługują się zaawansowanymi technologiami. To my i nasze dzieci w przyszłości. Już dziś możemy zaobserwować zagrożenia jakie niesie rozwój cywilizacji: brak pracy / częstsze zmiany pracy / wydłużanie czasu pracy / konieczność dojazdów do pracy / migracja / duże tempo zmian / zmiany rytmu życia/ stres / ubóstwo / wykluczenia społeczne/ izolacja / kontakt wirtualny zamiast bezpośredniego itd.

Wszystkie te zjawiska powinny uświadomić powagę sytuacji, zaalarmować naszą czujność i zachęcić do projektowania przyszłości.

przestrzeń publiczna Wiedeń

32

wystawa końcoworoczna Design Academy Eindhoven

stacje ładowania samochodów elekrtycznych

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

Historyczne budgety projektu „Brainport” opiewają na kwoty 85 mln € w latach 2005–2010 oraz 137 mln € w latach 2009–2012. Warto zauważyć, że programy finansowane są na zakładkę gwarantując ciągłość planowania i działania. Są to pieniądze pochodzące zarówno z budżetu UE oraz regionalne ale też w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego.

Budowanie odpowiedzialnego (sustainable) społeczeństwa, poprawa życia mieszkańców obejmuje rozwój czterech obszarów: dizajnu (high design), technologii (high tech), kultury (high culture) oraz w kontekście natury (high nature). W środowisku intelektualnym miasta wypracowany został model opisujący sześć obszarów mądrego społeczeństwa. Model odnosi się do jakości kultury (lokalnej), tradycji rzemiosła (jakość umiejętności (now-how), otoczenia (jakość życia), jakości rolnictwa (żywości), dobrobytu (jakość zdrowia), technologii (jakość powiązań). Jak te postulaty realizowane są w praktyce? Pozycję miasta (ok 216 tyś. mieszkańców) i regionu wyznaczają dwie uczelnie dizajnu; Design Academy i Wydział Projektowy na Uniwersytecie Technicznym. W obu uczelniach studiuje po około 500 studentów z całego świata. Oczywiście wkład pozostałych wydziałów Uniwersytetu Technicznego oraz pozostałych firm i instytucji regionu również jest znaczący.

W mieście ludzi poruszających się na rowerach łatwiejszy jest bezpośredni kontakt ludzi z sobą. Tej idei podporządkowana jest infrastruktura drogowa. Prezentuję nowoczesne rondo dla rowerów usytuowane nad autostradą A2. Myślenie o przyszłości widoczne jest na każdym kroku. Przykład pochodzi z wystawy dyplomów w Design Academy. Projekt prezentuje ideę wykorzystywania wody deszczowej, którą można wykorzystać np. do podlewania ogrodu oszczędzając wodę z wodociągów, którą trzeba transportować, uzdatniać czyli ponosić koszty. Jak dużą wagę przywiązuje się do kultury świadczy przykład formy jednej z bibliotek bibliotek publicznych. Z myślą o przyszłości na terenie miasta powstają stacje ładowania samochodów elektrycznych.

Miasto najbardziej znane jest z fabryk Philipsa. Działa tam Philips Design – jedno z największych na świecie biur projektowych (600 dizajnerów), Design

33

Wiemy też dobrze, że rozwiązaniem do którego jesteśmy w Polsce bardzo przywiązani są studzienki kanalizacyjne skutecznie utrudniające poruszanie się po naszych drogach. Są ulokowane w przypadkowych miejscach jezdni.

Stanowią zagrożenie zarówno dla poruszających się samochodami jak i rowerami. Po wielu latach to proste, logiczne i poprawiające bezpieczeństwo rozwiązanie studzienek ulokowanych w krawężnikach powoli znajduje naśladowców również u naszych projektantów – drogowców. Liczne inwestycje i projekty miasta Eindhoven, w tym polityka zwiększania aktywności mieszkańców nie byłyby możliwe bez wsparcia z zewnątrz.

Wykłady dizajn na pograniczu

i nowoczesne autobusy komunikacji publicznej. Punktualnie kursujące pojazdy są wizytówką miasta, pierwszą rzeczą z jaką ma do czynienia przylatujący do Eindhoven gość. Sprawny system komunikacyjny powiązany z systemem parkingów miejskich powoduje, że przestrzeń miasta jest wolna od natłoku samochodów. Mieszkańcy chętnie i masowo korzystają z rowerów. To jedyne pojazdy parkujące na chodnikach. Chodniki też są wyjątkowe – bo krawężniki ułatwiają wjechanie (rowerem/wózkiem/walizką) na chodnik. U nas jest odwrotnie – krawężnik jest po to, żeby to uniemożliwić.

podziemne parkingi rowerowe Eindhoven

34

wystawa dla dzieci Eindhoven

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

Biennale designu Saint Etienne

Przykładem innowacji społecznej mogą być ławki dla potrzeb osób starszych.

Ta wyższa powstała z myślą o łatwiejszym wstawaniu, druga prezentuje rozwiązanie służące integracji osób niepełnosprawnych, korzystających z wózków. Osoba na wózku siedzi na tym samym poziomie co osoba bez wózka.

Przykładem dizajnu społecznego służącym przeciwdziałaniu przestępczości jest projekt służący prewencji – osłabiania agresji mieszkańców. Badania dowodzą, że wytworzenie klimatu kojarzonego z obecnością innych ludzi, miejscem spożywania posiłków, miejscem przyjaznym, ciepłym wywołuje poczucie bezpieczeństwa i łagodzi agresję. Kolejny przykład pokazuje jak można przekształcić praktycznie każde miejsce podnosząc poziom kultury otoczenia.

Niewielkim kosztem został uporządkowany zaniedbany skwer w pobliżu stacji kolejowej, służący wyprowadzaniu psów. Wysypane trocinami i korą ścieżki stworzyły przyjazny klimat miejsca kojarzonego z naturą. Inny przykład dotyczy problemu dbania o zdrowie, które staje się koniecznością współczesnego i przyszłego społeczeństwa. Prezentowany projekt przedstawia pomysły na ćwiczenia realizowane w przestrzeni miasta z wykorzystaniem istniejącej infrastruktury. Takie myślenie ma to głęboki sens ponieważ władzom i mieszkańcom powinno zależeć na takich rozwiązaniach które nie ingerują w przestrzeń publiczną bez potrzeby.

Celem jest porządkowanie przestrzeni publicznej poprzez eliminowanie zbędnych znaków, słupków, reklam w myśl zasady mniej znaczy więcej. Ważnym obszarem inwestycji społecznych miasta Eindhoven są działania adresowane do najmłodszych. Całodobowy skatepark umożliwia aktywność młodych ludzi niezależnie od pogody czy pory roku. Zachęca młodych ludzi do bezpiecznego spędzania wolnego czasu, przebywania w grupie rówieśników, sprzyja poznawaniu się oraz stanowi zdrową alternatywę do kontaktów wirtualnych. Organizowane warsztaty dla dzieci odkrywają na nowo uroki budowania czegoś własnymi rękami rozwijając zdolności manualne, kreatywność

35

Ponieważ rowery są wszechobecne w mieście. Szczególnie egzotycznie wygląda krajobraz miasta przed dworcem komunikacji miejskiej. Dlatego powstała kolejna dedykowana rowerom inwestycja – podziemny parking z wypożyczalnią i serwisem rowerów. Widoczne na zdjęciu luksfery doświetlają rowerowe parkingi za dnia ale też oświetlają ulice nocą.

Wykłady dizajn na pograniczu

Academy. Miasto organizuje DDW (Dutch Design Week). To wydarzenie ujmuje kreatywnością w każdym wymiarze. Ponieważ liczne wystawy i wydarzenia rozgrywają się na terenie całego miasta dla gości zorganizowano bezpłatny transport. Samochody dostarczają sponsorzy: firmy Volvo, Mini Morris.

Kierowcami pojazdów są wolontariusze zadowoleni i dumni z tego, że mogą mieć kontakt z fantastycznymi gośćmi z całego świata! Silnym sygnałem budującym pozytywny przekaz społeczny może być fakt szybkiego wdrażania innowacji. Eindhoven jest miastem Philipsa, dlatego właśnie tam można zobaczyć najbardziej innowacyjne rozwiązania oświetleniowe. Prezentowane rozwiązanie nagrodzonej w ubiegłorocznej edycji DDA (Dutch Design Award) Nagrody Holenderskiego Dizajnu lampy ulicznej Philipsa w następnym roku pojawiło się na ulicach Eindhoven. Podobne przykłady można znaleźć w innych dziedzinach. Prezentowany przykład pokazuje lampy w formie trawy, które zaczynają świecić pod wpływem ruchu wywołanego np. wiatrem lub potrąceniem przez człowieka.

centrum miasta Helsinki

biletomat Saint Etienne

36

chodniki Lizbona

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

i umiejętność współpracy. Prezentowany pojazd szynowy został zbudowany przez dzieci przy pomocy prawdziwych narzędzi i materiałów. Napędzany ręcznie pojazd został postawiony na torach przy pomocy dźwigu obsługiwanego przez dzieci (pod nadzorem dorosłych). Mogę sobie wyobrazić radość dzieci z jazdy zbudowanym własnoręcznie pojazdem.

Na ogół domy mieszkalne, osiedla kojarzone są z obiektami technicznymi.

Powinniśmy częściej tworzyć warunki w których rzeczywiście czujemy się dobrze. Nie trzeba być prorokiem, żeby zauważyć, że będzie nam brakowało wykształconej przez tysiąclecia potrzeby kontaktu z naturą: przestrzenią, zielenią, zwierzętami, czystym powietrzem, które umożliwia nam rejestrowanie zapachów, ciszą, która pozwala odbierać dźwięki, ale również naturalną ciemnością, potrzebną do zdrowego snu, szeroko rozumianym spokojem umysłu, wynikającym między innymi z rozumienia otaczającego nas świata.

Innym przykładem miasta realizującego społeczną politykę dizajnu jest Saint Etienne (Francja). Od ponad 20 lat odbywają się tam Bienale designu.

Prezentowane przykłady ilustrują projekty edukacyjne adresowane do wszystkich aktorów życia społecznego i gospodarczego. Ilustracje przedstawiają 50 osób ze swoimi samochodami, rowerami i autobusem w kontekście polityki gospodarczej, która faworyzuje koncerny motoryzacyjne i przemysł petrochemiczny pomijając ekologiczne i społeczne skutki rozwoju motoryzacji. Przeznaczanie olbrzymich terenów pod infrastrukturę drogową, parkingi, ogromną ilość ofiar wypadków drogowych, zanieczyszczanie środowiska naturalnego.

Różne miasta w różny sposób budują pozytywny klimat miejsca a co za tym idzie pozytywny wizerunek. Przykład Portugalii (Lizbona) pokazuje tradycyjny sposób układania nawierzchni dla komunikacji pieszej. Tradycyjny, przyjazny, jednolity dla całego miasta. Przykład pochodzący z Argentyny (Cordoba) ilustruje tani w realizacji sposób wykorzystania prostej idei do stworzenia wartości miejsca.

Przykład z Londynu prezentuje próbę zwrócenia uwagi przechodniów na emocje i sprawy przyjemniejsze i ważniejsze niż te związane z codziennym zgiełkiem. Można to odebrać jak apel o zwolnienie tempa i skierowania myśli na innych ludzi. Nie zdajemy sobie sprawy jak ważną rolę w naszym życiu odgrywa kontakt z naturą. Przykład dotyczy naturalnego światła ale też naturalnej formy. Światło reguluje nasze zachowania. Budzi nas światło niebieskie ( światło niebieskie pobudza) a usypia światło pomarańczowe (zachód słońca) ilość światła wpływa na nasze samopoczucie.. Tymczasem przebywamy w pomieszczeniach o stałej barwie światła. Taki stan rozstraja nasz zegar biologiczny. Niedobór światła prowadzi do depresji, której może towarzyszyć np. alkoholizm. Zapominamy, że światło, przestrzeń, zieleń, woda to elementy naszego pierwotnego środowiska.

Wykłady dizajn na pograniczu

Tylko w tym roku (od początku roku do dnia 23 listopada 2013) ilość śmiertelnych ofiar wypadków drogowych na świecie wyniosła 1 207 815! Kiedy po kilku godzinach kończyłem pisać ten artykuł liczba ofiar wypadków drogowych wynosiła już 1 208 523!!! Dlatego wiele miast np. Bogota przyjmuje odmienną filozofię rozwoju infrastruktury miasta. Preferując rozbudowę komunikacji publicznej, ścieżek rowerowych, chodników i parków. Wykorzystywanie rowerów to jeden ze sposobów na przywracanie miasta mieszkańcom i jednocześnie forma transportu wpływająca na aktywność fizyczną niezbędna dla zachowania zdrowia. Taką filozofię przyjmuje coraz więcej miast tworząc miejskie systemy wypożyczalni rowerów. Sympatyczna forma automatu do sprzedaży biletów w Saint Etienne nowoczesne przystanki i tramwaje zachęcają mieszkańców do korzystania z komunikacji publicznej.

W Polsce również zaczynamy zauważać i realizować pomysły związane ze zmianą charakteru przestrzeni publicznej z technicznej (martwą) na żywą

37

Przykład Freiburga (Niemcy) pokazuje jak wykorzystano naturalny strumień czystej wody przepływający przez miasto aby zbudować tożsamość i wartość miejsca. Nie jest to coś co służy dekoracji jak niektóre fontanny ale coś co buduje doświadczenie poprzez realny kontakt z wodą. Myśl budowania doświadczenia doskonale ilustruje holenderski projekt kładki, której idea związana jest z doświadczaniem kontaktu z naturą, wodą. Przykład z Lizbony, gdzie woda tworzy sprzyjający klimat (wilgotność, komfort cieplny), To warunki w których chętnie odpoczywamy. Wiktoria&Albert Muzeum w Londynie. Pomiędzy różnymi krajami, miastami Istnieją różnice kulturowe odnoszące się do zwyczajów związanych z wykorzystywaniem przestrzeni publicznej. Żyjemy w kraju, w którym jest mnóstwo zakazów. Znamy tabliczki „nie deptać trawników”.

W Finlandii na głównej ulicy Helsinek, na której mieszczą się banki i najdroższe sklepy, mieszkańcy bez najmniejszych wątpliwości regenerują swoje siły w kontakcie z naturą (trawnik). Zaspakajanie potrzeby bezpośredniego kontaktu z naturą widoczne jest w każdym parku w Helsinkach.

akcja społeczna na rzecz aktywności Londyn

38

tablice porzadkowe Londyn

skwer Lizbona

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

W budowaniu charakteru miejsca i podkreślaniu jego tożsamości można wykorzystać lokalną tradycję nadając jej współczesny wygląd. Kolejny przykład ilustruje mniej zobowiązujący, wakacyjny charakter mebli miejskiej kawiarni.

Przykład zmiany kontekstu mebli, które znalazły się w przestrzeni publicznej. Istotą rozwiązań stanowiących wyposażenie przestrzeni publicznych nie jest „być” ale służyć do… (zaspakajania społecznych i indywidualnych potrzeb mieszkańców). Tworzyć warunki do spotkań, rozmów, wzajemnego poznawania się, obserwacji innych itd. Ludzie potrzebują obecności innych ludzi. Aktywności mieszkańców mogą mieć charakter zorganizowany, mogą być związane z tworzeniem społeczności skupionych wokół jakiejś idei np. dbania o zdrowie. Działania te poprzez to, że odbywają się w przestrzeni publicznej wzmacniają oddziaływanie idei i zachęcają innych do aktywności. Atrakcyjne miejsce spotkań może być bijącym sercem miasta. Potrzeba bliskości również domaga się spełnienia. Niestety coraz częściej przestrzeń publiczna coraz częściej jest przestrzenią wirtualną.

Naszym obowiązkiem jest dbanie o równe prawa wszystkich obywateli.

Udogodnienia służą wszystkim obywatelom. Rozpoznanie potrzeb jest kluczowe w projektowaniu sposobów zaspakajania potrzeb. Przykład analizy potrzeb w kontekście projektu taksówki dla Nowego Yorku. Nasze myślenie zmienia się. Jeszcze niedawno osoby niepełnosprawne były traktowane jak obywatele drugiej kategorii. Dzisiaj coraz częściej rozumiemy, że kalectwo nie musi oznaczać bycie gorszym. Niepełnosprawność nie odbiera nikomu prawa do cieszenia się życiem, tym bardziej, że każdy z nas bywa czasowo niepełnosprawny. Niepełnosprawność nie może wiązać się z wykluczeniem społecznym. Dla nas projektantów oznacza to obowiązek uwzględnienia potrzeb każdej grupy społecznej w realizowanych projektach i usługach. Dzięki temu coraz więcej osób niepełnosprawnych może korzystać z przestrzeni publicznych, środków transportu, ofert pracy, ofert instytucji kulturalnych, usług itd.

Dzięki tej zmianie powstają nowe usługi np. turystyka medyczna oferująca usługi medyczne w różnych atrakcyjnych miejscach na świecie, możliwy jest udział niepełnosprawnych w zawodach sportowych itd. Zwiększenie aktywności tej grupy społecznej przynosi korzyści społeczne i oszczędności. Nawet tak oczywiste rozwiązanie miejsca do siedzenia dla dzieci w przestrzeni publicznej odbierane jest jak coś niezwykłego.

Wykłady dizajn na pograniczu

(naturalną). Przykład z Londynu (sąsiedztwo Parlamentu) pokazuje na jak wysoki poziom kultury może zawędrować sztuka ogrodów. nie pozbawiając mieszkańców, ale też turystów, możliwości bezpośredniego kontaktu z naturą. Wejścia zachęcają do skorzystania z trawnika i mieszkańcy korzystają z tej możliwości. Tuż obok znajduje się miejsce umożliwiające doświadczanie fizyczności w bezpiecznych warunkach niezależnie od wieku. Klimat miejsca buduje również charakter elementów wyposażenia przestrzeni publicznej.

Typowe meble miejskie mają charakter techniczny. Te w Londynie mają charakter ogrodowy mimo, ze znajdują się w przestzreni publicznej centrum miasta.

39

W projektowaniu liczy się kultura odpowiedzialnego myślenia o człowieku i otoczeniu. Przyszłość tworzymy teraz.

40

Dlaczego partycypacja jest istotna?

Narzędzia pracy ze społecznością lokalną Ewa Zielińska

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

Nie tyle chciałabym opowiedzieć o tym, dlaczego partycypacja jest istotna, ale w jaki sposób korzystać z niej, aby w ogóle miała sens.

Przystępując do rozwiązania jakiegoś problemu, związanego na przykład z przestrzenią miejską, stoimy zazwyczaj przed trzema głównymi zadaniami: zdefiniowaniem problemu i zastanowieniem się, co przyjmujemy za wstępny cel projektu (mówię o wstępnym celu dlatego, że w czasie dalszych etapów może on zostać zmodyfikowany); przyjęciem zestawu środków/narzędzi, które pozwolą nam ten cel osiągnąć, czyli znaleźć rozwiązanie problemu oraz dopilnowaniem, aby wypracowane rozwiązania zostały wdrożone.

Najważniejszym elementem w każdym z trzech etapów są ludzie. To oni podejmują bowiem istotne decyzje, to dla nich tworzone jest rozwiązanie, albo to od nich zależy czy przedsięwzięcie zakończy się sukcesem. Dlatego na angażowanie różnych grup podczas całego procesu dochodzenia do rozwiązania położę największy nacisk.

1. Etap pierwszy: co jest naszym problemem? a) definicja Ustalmy najpierw, skąd wziął się pomysł, żeby coś zrobić. Czy sygnalizowano nam jakieś potrzeby? Czy narasta jakiś konflikt – albo może narosnąć, o ile nic nie zrobimy? Potrzebna jest zmiana, bo system/dotychczasowe usprawnienie przestaje działać dobrze? Zauważyliśmy jakieś negatywne procesy społeczne, narasta niepokojący trend (np. mieszkańcy migrują do innych miast)?

Dopiero wówczas zastanówmy się, co pozwoli nam odpowiedzieć na te sygnały: Jaki budżet możemy przeznaczyć na projekt i jego wdrożenie? Jeśli nie dysponujemy środkami, to czy wiemy, że będziemy mieli możliwość je zapewnić?

Czy znamy takie możliwości i wiemy jak z nich korzystać?

Kogo powinniśmy włączyć do zespołu projektowego? Czy problem jest na tyle poważny, że powinni to być specjaliści z różnych dziedzin i sektorów (np. ngos, urzędów, firm, uczelni).

Jaki mamy horyzont czasowy na ukończenie i wdrożenie projektu?

I wreszcie – dla jakiego obszaru projekt jest istotny (czy jest to przestrzeń fizyczna – część ulicy, dzielnicy, regionu, czy to miejsce ważne dla wszystkich mieszkańców danego miejsca, czy tylko dla okolicznych mieszkańców)? Czy projekt, jeśli nie jest związany z przestrzenią, jest ważny dla danych grup zawodowych, demograficznych, np. nauczycieli lub seniorów itp.?

Wykłady dizajn na pograniczu

b) ustalenie wstępnych ram projektu

etap 1

etap 2

etap 3

co jest naszym problemem?

w jaki sposób poszukiwać rozwiązań dodatkowych danych?

jak sprawić, by projekt nie trafił do szuflady?

41

Odpowiedzi na te pytania pozwolą nam przejść do dalszych etapów, dla których istotny jest dobór osób, które wezmą udział w całym procesie, albo włączą się w trakcie.

42

2. Etap drugi: w jaki sposób poszukiwać rozwiązań dodatkowych danych? a) desk research Poszukiwanie rozwiązań zaczynamy od wyczerpującego przeglądu danych, artykułów prasowych, dokumentów, które pozwolą nam wyznaczyć ważne osoby, grupy, problemy i dadzą nam pierwsze informacje na temat zagadnienia projektowego. Ważne jest to, aby nie poruszać się tylko po oficjalnych stornach www i trafiać tylko do sformalizowanych instytucji, ale też przeglądać fora internetowe, czytać wpisy pod artykułami itp. Dzięki tak zdobytym informacjom, na przykład na temat osób, które działają w danej sprawie, trafiamy do naszych pierwszych informatorów.

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

b) metoda śnieżnej kuli Dobierając w dalszym stopniu osoby, które powinniśmy włączyć w projekt zaczynamy od osób wyłonionych w fazie desk research, a następnie, podczas spotkań/rozmów z nimi, uzupełniamy pulę dodając osoby kolejno wskazywane przez naszych respondentów. Zazwyczaj na początku najłatwiej jest trafić do osób reprezentujących liderów formalnych, czyli organizacje pozarządowe, urzędy i instytucje publiczne, firmy prywatne i media, a dopiero po rozmowach z nimi znaleźć liderów nieformalnych, czyli aktywistów, osoby poważane w społeczności, zasiedziałych mieszkańców, sympatyków danego obszaru itd.

Najważniejsza wskazówka przy stosowaniu tej metody, to włączanie również tych grup, osób i instytucji, które informatorzy uznają za opozycyjne, niewarte zainteresowania, konfliktowe, nieznaczące itp. – czyli z różnych powodów marginalizowane. Wyłączenie ich na etapie tworzenia rozwiązań może doprowadzić do konfliktu w dalszych fazach i tym samym zablokowania zmiany. Metoda śnieżnej kuli jak sama nazwa wskazuje jest „metodą”, czyli sposobem doboru osób. Ale nie narzędziem pracy – tu mamy do wyboru m.in.: c) wywiady, obserwacje, spotkania robocze Opis każdego narzędzia i dostępny katalog nie może być w tym miejscu wyczerpujący. Zainteresowanych odsyłam na strony: partycypacjaobywatelska.pl – gdzie w zakładce „techniki” znajdą państwo katalog wraz z krótkim opisem zasad stosowania i sytuacji, w jakich można je wykorzystać www.pts.org.pl/ omdo/wp-content/uploads/2012/06/Konsultacje- spo%C5%82eczne-w-przestrzeni-wielkomiejskiej.pdf – gdzie znajdą państwo katalog narzędzi, wyczerpujące wskazówki co do sytuacji, w jakich należy/można stosować dane narzędzie oraz ich szczegółowy opis.o zastosować celowy dobór osób, które będą grupą odbiorców wszystkich informacji istotnych dla projektu, albo będą miały wpływ na jego modelowanie, mogą to być np. osoby decydujące o zasobach, bezpośredni odbiorcy projektu (jeśli grupa jest mała i dobrze zdefiniowana), instytucje sieciujące, dziennikarze, wykonawcy, sektory kreatywne.

Co istotne: Warto zastanowić się kogo włączyć do trzonu zespołu roboczego, kogo traktować jako konsultanta, kto powinien mieć wpływ na fizyczny kształt projektu, a kto tylko powinien wyrazić swoje potrzeby. Założenie, że wszyscy decydują o wszystkim i biorą udział kiedy chcą i na jakim etapie chcą prowadzi do rozmycia odpowiedzialności, chaosu decyzyjnego i opóźniania zmiany.

3. Etap trzeci: jak sprawić, by projekt nie trafił do szuflady?

Praca nie kończy się wtedy, gdy powstaje całościowa koncepcja, ale gdy zostaje ona wcielona w życie – z tego rozliczą nas osoby zaangażowane na wcześniejszych etapach i w zależności od tego, zaufają nam kolejny raz lub nie...

Podczas całego procesu projektowania zmiany od definicji do wprowadzenia rozwiązania należy pamiętać o osobach niezaangażowanych bezpośrednio, obojętnych lub takich, które mogły nie słyszeć o inicjatywie, ale dla których zmiana będzie istotna. Dlatego działania warto (a czasem należy!) łączyć z kampaniami informacyjnymi, spotkaniami promocyjnymi, nieformalnymi spotkaniami w formie pikników, wykładami, udziałem w wydarzeniach lokalnych/ branżowych jak wystawy, seminaria, targi wiedzy itd.

Wykłady dizajn na pograniczu

Jeśli wcześniejsze etapy przeprowadziliśmy „jak należy” powinniśmy mieć wokół siebie grupę osób, które dotrwały z nami do tego etapu, pracując nad rozwiązaniami, konsultując pomysły, opiniując zmiany. Dlatego zanim napiszemy sprawozdanie z przygotowanej koncepcji przeprowadźmy dodatkowe spotkania, na których: – ustalimy osoby odpowiedzialne za wdrożenie – ustalimy horyzont czasowy wdrożenia – wprowadzimy ostateczne uwagi do projektu – ustalimy spotkanie kontrolne w czasie wyznaczonym na wdrożenie zmiany – zmodyfikujemy budżet – ustalimy dodatkowe możliwości finansowania i osoby odpowiedzialne za zapewnienie dodatkowych środków i wszystkie inne szczegóły, np. prawne, które są konieczne do tego, aby projekt został wdrożony.

A jeśli wciąż masz wątpliwości co do stosowania podejścia partycypacyjnego, możesz skontaktować się z:

43

– Stowarzyszeniem Kulturotwórczym Miastodwa – Fundacją Res Publica im. Henryka Krzeczkowskiego – Latającą Siecią Socjologów Towarzystwa Inicjatyw Twórczych „ę” Pracownią Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia” – Fundacją Pole Dialogu – albo poszukać na stronie ww.ngo.pl.

44

Metodyki i narzędzia organizacji procesu projektowego Michał Kozik

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

Organizowanie pracy podczas warsztatów w Czechowicach-Dziedzicach i Orlovej, w których biorą udział studenci o różnych kompetencjach i metodach pracy (architekci, projektanci) wymaga uważnego dobierania narzędzi z palety różnych metodyk zarządzania projektami.

Praca badawcza i projektowa, o nieokreślonym zakresie, nieznanym celu (w podręcznikowym jego słowa rozumieniu), jest trudna do zarządzania, szczególnie w tak ograniczonych ramach czasowych – warsztatach trwających tydzień, przeplatanych wykładami i innymi wydarzeniami. Nie jest to przecież produkcja, czy proces, który już się odbył wielokrotnie wcześniej, aby móc wygodnie stosować tradycyjne metodyki zarządzania projektami jak np. PRINCE2 . Nie jest to również rodzaj pracy, gdzie możemy tworzyć konkretne funkcjonalności, jak np. w tzw. zwinnym framework’u SCRUM stosowanym w projektach informatycznych. Nie mniej takie warsztaty powinny pozostawić po sobie coś konkretnego – diagnozę, koncepcję, mądrze postawione pytania – co konkretnie? Tego nie wiemy przed rozpoczęciem pracy. Więc jak taką pracę zorganizować?

Sięgnijmy do fundamentu zarządzania projektami – definicji celu. Podręczniki podpowiadają nam, że cel powinien być „SMART” – mieć następujące cechy:

S.

specific / simple (konkretny i prosty, zrozumiały dla wszystkich, nierozmyty)

M. measurable

(mierzalny, dający się określić ustalonymi warościami)

R. relevant

(znaczący, aby nadać naszej pracy sens) T. timebound

(określony w czasie, w myśl zasady „I don’t need more time,

I need a deadline”)

Wiedząc jakie cechy powinien mieć cel główny naszej pracy (jeszcze nieznany), spójrzmy na całe zadanie i na to jak możemy wypełnić wszystkie cechy celu w ramach postępu prac. Planując pracę będziemy odhaczać kolejne cechy celu tak, aby w ramach formowania się celu, nabierał on cech, które powinien posiadać.

Wykłady dizajn na pograniczu

A. achievable

(osiągalny – mierzmy siły na zamiary)

Planowanie

45

Na początek możemy być spokojni o literę „T” – timeboud. Warsztaty trwają tydzień, więc określone w czasie są z całą pewnością.

Poza punktem startu i końca zadania powinniśmy wprowadzić kamienie milowe, które umożliwią nam weryfikację postępu prac i wyznaczenie zadań na kolejną partię pracy. Takie działanie to użycie narzędzi z dwóch metodyk.

Określanie milestoneów – (kamieni milowych projektu – konkretnych wydarzeń w cyklu życia projektu, o konkretnym zakresie, małych celów w projekcie) wykorzystuje się często w harmonogramach w metodykach tradycyjnych. Można również dostrzec podobieństwo do sprintów – iteracji w SCRUMie, gdzie nie wiemy co wydarzy się w kolejnym sprincie, ale wiemy co mamy teraz do zrobienia i dokąd mniej więcej zmierzamy na sam koniec.

W czym nam mogą pomóc kamienie milowe i jak je możemy określić?

46

Pierwszy etap – badania Wiemy, że każde miasto boryka się ze swoimi problemami. Jako goście, nie znamy tych problemów, ale mamy narzędzia, aby je poznać. Badania i selekcja zagadnień projektowych doprowadzi nas listy konkretnych problemów – zdefiniowania zagadnień projektowych, tematów, do rozwiązania których projektanci i architekci mogą się przymierzyć. To będzie nasz pierwszy kamień milowy.

Badania i określenie listy problemów pokazuje nam jakie tematy są ważne dla miasta. Z takiej listy możemy wybrać te najistotniejsze. Potrzebujemy właśnie tych istotnych, aby wypełnić koleją cechę celu głównego („R”- relevant, – znaczące). Wybór zagadnień, których rozwiązanie będzie możliwe w ramach naszych działań pozostawia nam listę osiągalnych rozwiązań („A” – achiveable).

Po pierwszym kamieniu milowym – zdefiniowaniu zagadnień projektowych, jesteśmy w jednej trzeciej pracy. Wciąż nie mamy celu głównego, a do jego określenia pozostają nam cechy: S. – specific / simple (konkretny i prosty) i M. – measurable (mierzalny)

Drugi etap

Přednášky DIZAJN V POHRANIČÍ

– precyzowanie zadania Teraz możemy zaplanować to kiedy poznamy jedno konkretne zagadnienie projektowe, z którym będziemy się mierzyć. Ponieważ projektowanie jest odnajdywaniem odpowiedzi na zadany problem, musimy ten problem jednoznacznie określić. To będzie nasz drugi kamień milowy, po którym będziemy mogli rozpocząć projektowanie. Lista zagadnień projektowych, która pojawia się po pierwszym etapie ma niezwykłą skalę trudności. Są to przecież problemy, z którymi miasto boryka się zwykle latami i na które ciężko znaleźć łatwą receptę. Powstaje również pytanie jak wybrać to zagadnienie, które ma najlepszy stosunek łatwości odnalezienia rozwiązania do istotności wpływu na jakość życia mieszkańców (czyli jak łatwo jest „Achiveable”, będąc przy tym „Relevant”)?

Analizę i wybór zagadnienia projektowego możemy sporządzić na wiele sposobów, a jednym z nich jest użycie narzędzia zwanego Diagram Problemów – Drzewo Celów.

Wybrany problem określany jako pień drzewa. Następnie szukamy korzeni – przyczyn i przyczyn tych przyczyn. Oraz korony drzewa -skutków i skutków tych skutków. Pojawia nam się diagram- drzewo, gdzie w jego korzeniach mamy przyczyny, które doprowadziły do powstania danego problemu, a w koronie tego drzewa- dalekosiężne skutki, które pokazują nam niebezpieczeństwo efektów analizowanego problemu. Taką samą analizę przeprowadzamy dla teoretycznej sytuacji, gdyby dany problem nie istniał. Jakie byłyby tego skutki i co ważniejsze – jakie mogłyby być przyczyny braku tego problemu. To nam pokazuje kierunek działań i stawia konkretne zadania projektowe przed nami. Spośród tych zadań projektowych, po wspólnej dyskusji, możemy wybrać konkretne zadania projektowe. Musimy jedynie pamiętać, aby na tym etapie określić je w sposób precyzyjny („S” – specific/simple).

Trzeci etap

Taka propozycja organizacji pracy – ustalanie twardo zdefiniowanego celu projektu w trakcie jego trwania jest nietypowym działaniem, obarczonym dużym ryzykiem nieefektywnego wykorzystania czasu i pracy. Jednak dobrze zaprojektowany proces nie tylko zwiększa efektywność pracy, ale i pozostawia dużą elastyczność i dopasowanie rozwiązań do problemów, które rysują się „dopiero” w trakcie trwania projektu.

Wykłady dizajn na pograniczu

– projektowanie Trzeci etap prac – praca projektowa nad danym problemem jest, podobnie jak wcześniejsze etapy – „zadaniem wewnątrz zadania”. Ma nieco inny charakter i może być przeprowadzona na różny sposób w zależności od tego czy rozwiązań poszukujemy w działaniach z zakresu projektowania produktu, czy architektury. O czym jednak musimy pamiętać, że do dobrze określonego celu głównego brakuje nam cechy: M. – measurable (mierzalny). Na początku tego etapu musimy określić kiedy podamy jednoznaczny zakres naszej pracy, a powinno to nastąpić najlepiej nie później niż w jednej trzeciej- połowie czasu trwania tego etapu.

SCRUM (narzędzia) Sprint

start

precyzja (S. specific) zakres (M. mesureable)

„projektowanie”

milestone 1

milestone 2

zdefiniowanie zagadnień projektowych

określenie celu

cel projektu

47

research (R. relevant) selekcja (A. achiveable)

49

dizajn na pograniczu

Warsztaty – CzechowiceDziedzice, Orlovå

50

Prowadzący i uczestnicy Gospodarze Urząd Miejski w Czechowicach-Dziedzicach Reprezentant miasta odpowiedzialny za kontakt z uczestnikami „Dizajn na pograniczu”

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

Patrycja Janik koordynatorka projektu Inspektor w Wydziale Strategii Rozwoju i Promocji Urzędu Miejskiego w Czechowicach-Dziedzicach

Joanna Grzeszek Tłumaczka języka czeskiego i słowackiego

Marian Jędrzejczak koordynator ze strony czeskiej

Prowadzący polskich studentów Pedagodzy Pracownia Komunikacji Społecznej ASP Katowice

JUSTYNA KUCHARCZYK Projektantka komunikacji wizualnej; prowadzi Pracownie Projektowania Systemów Informacji Wizualnej na kierunku Wzornictwo w Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach.

W roku 1997 uzyskała dyplom magistra, w 2011 stopień doktora w zakresie wzornictwa przemysłowego na Wydziale Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. Autorka m. in. systemu informacji wizualnej dla Wydziału Teologicznego w Katowicach, współautorka systemu informacji wizualnej Międzynarodowego Portu Lotniczego Katowice w Pyrzowicach i Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach; współautorka opracowania elementów informacji wizualnej dla pasażerów.

Warsztaty dizajn na pograniczu

WIESŁAW GDOWICZ Urodzony w 1957 w Nowym Targu. Mieszka w Katowicach. Studia Akademia Sztuk Pięknych Kraków Wydział Form Przemysłowych; dyplom w Katedrze Komunikacji Wizualnej 1982. Profesor nadzwyczajny dr hab. sztuk pięknych – pracuje na stanowisku profesora w Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach.

Kierownik Pracowni Komunikacji Społecznej. Kierownik Zakładu Badań Wizualnych i Interakcji. Prorektor ds. Studentów i Badań Naukowych w latach 2008–2012. Koordynator projektu Design Silesia z ramienia ASP Katowice 2008–2013.

ANDRZEJ SOBAŚ Projektant wzornictwa przemysłowego ze specjalnoscia projektowanie ergonomiczne.

51

Absolwent Wydziału Form Przemysłowych Akademii Sztuk Pieknych wKrakowie, dyplom 1980. Doktorat wzakresie wzornictwa przemysłowego na Akademii Sztuk Pieknych wWarszawie, 2003. 2008–2012 Prodziekan Wydziału Projektowego Akademii Sztuk Pieknych wKatowicach. Prowadzi Pracownie Projektowania Ergonomicznego na kierunku Wzornictwo wAkademii Sztuk Pieknych wKatowicach. Prace jego studentów zostały nagrodzone na miedzynarodowych ikrajowych konkursach designu, w tym Nagroda Prezydenta RP „Superpracownia 2004”. Od 1980 roku prowadzi Autorskie Studio Wzornictwa Przemysłowego. Ma wdorobku ponad 130 projektów wzakresie wzornictwa, wtym ponad 50 realizacji. Pola badawcze: zrównowazona urbanistyka, krajobraz miejski, przestrzen publiczna, planowanie partycypacyjne, green design.

52

Prowadzący czeskich studentów

Katedra Architektury Wydziału Budownictwa VŠB TU Ostrawa

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

JOSEF KISZKA

Józef Kiszka, architekt, absolutorium 1976 na VUT Brno (politechnika w Brnie), studia podyplomowe w latach 1987-8 na wydziale architektury VUT Brno. Od 1976 UHAMO (departament głównego architekta miasta Ostrawa) w Ostrawie; od 1977 Stavoprojekt w Ostrawie; od 1991 do chwili obecnej – własne studio architektoniczne „Kiszka – architekt”; od 2006 równolegle Katedra Architektury Wydziału Budownictwa VŠB TU Ostrawa. Uprawnienia: członek założyciel i długoletni członek rady naczelnej Czeskiej Izby Architektów (ČKA), członek Izby Architektów RP, członek Izby Architektów Słowacji. Członkostwo w organizacjach zawodowych: prezes rady fundacji ARCUS, członek rady fundacji NČA (fundacja czeskiej architektury), członek stowarzyszenia architektów. Obecny dom Brno. Inne: chór męski Niezapominajki, klub piłkarski Orły Zaolzia, polonijny Klub pod Arkadami. Były : radny miasta Hawierzowa, założyciel Forum Obywatelskiego w Hawierzowie, członek prezydium północnomorawskiej ODA (Obywatelska Demokratyczna Aliancja), współzałożyciel Rady Polaków w Republice Czeskiej, członek rady Forum Obywatelskiego Architektów, członek założyciel OA ČR (Gminy Architektów RC), członek Komisji Kwalifikacyjnej ČKA. Aktywny na polu współpracy organizacji zawodowych oraz uczelni z Czech i z Polski (Platforma Ustroń, Cieszyńskie warsztaty międzynarodowe). Członek jury licznych konkursów.

Zaproszeni eksperci

Inż. arch. Michał Kozik

Do maja 2013 r. współtworzył musk collective design. Studiował architekturę i urbanistykę na Politechnice Śląskiej, a także architekturę oraz projektowanie produktu na Universidade da Beira Interior w Portugalii (2008–2009).

Ukończył studia podyplomowe z zarządzania projektami w Krakowskiej Szkole Biznesu przy Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie. Pracuje od 8 lat, między innymi w 2010 r. pracował w jednym z najlepszych biur architektonicznych w Europie – UN Studio (Amsterdam). Laureat i finalista konkursów architektonicznych ogólnopolskich i międzynarodowych.

Ewa Zielińska

Warsztaty dizajn na pograniczu

Architekt i Dyrektor kreatywny w biurze architektonicznym / agencji interaktywnej – grupie KMK.

Doktorantka socjologii Uniwersytet Warszawski.

53

Współzałożycielka i prezes Stowarzyszenia Kulturotwórczego Miastodwa.

Mediatorka w Centrum Rozwiazywania Sporów i Konfliktów. Ukończyła kulturoznawstwo w Instytucie Badan Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” na Uniwersytecie Warszawskim, a w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych UW przygotowuje prace doktorska o roli metodologii pracy projektowej (design thinking) w podejmowaniu społecznych wyzwań. Wnioski z przygotowań wciela w życie jako członek Zespołu ds. Konsultacji Społecznych Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. W ramach działalności w zespole m.in. brała udział w projekcie Ochocki Model Dialogu Obywatelskiego służącym opracowaniu zasad prowadzenia konsultacji społecznych dotyczących przestrzeni publicznej. Wpiera akcje sąsiedzkie, jak „Zróbmy sobie Planty”, czyli spotkanie organizowane dla mieszkańców Rakowca. Zajmuje się działalnością animatorska i zdobywaniem funduszy (Fundraising). Współtworzyła koncepcje i prowadziła grę konsultacyjną „Filtrowa do usług”, we współpracy z Muzeum Sztuki Nowoczesnej w ramach festiwalu „Warszawa w budowie”.

54

Uczestnicy warsztatów Studenci polscy – rok pierwszy studia magisterskie Pracownia Komunikacji Społecznej ASP Katowice, Polska

Magdalena Kamińska Magdalena Zawieja

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

Aleksandra Harazin

Anna Kącka

Natalia Piątek

Jiří Philippe Janda Jakub Bachman

Warsztaty dizajn na pograniczu

Studenci czescy – rok 4, 5 i 6 Katedra Architektury Wydziału Budownictwa VŠB TU Ostrawa, Czechy

Lenka Bartůňková

Lubomír Fiala

Filip Ciahotny

55

Markéta Knobová

Seminรกล e

Organizacje współpracujące Towarzystwo Przyjaciół Ligoty www.towarzystwo-ligota.pl Towarzystwo Przyjaciół Czechowic-Dziedzic www.towatzystwo.czechowice-dziedzice.pl Miejski Dom Kultury w Czechowicach-Dziedzicach www.mdk.czechowice-dziedzice.pl

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Czechowicach-Dziedzicach www.mosir.czechowice-dziedzice.pl Kotulińskiego 6 – Przestrzeń kreatywna www.kotulinskiego6.pl/oferta/design-management

57

Ośrodek Pomocy Społecznej w Czechowicach-Dziedzicach www.ops.czechowice-dziedzice.pl

Warsztaty dizajn na pograniczu

Miejska Biblioteka Publiczna w Czechowicach-Dziedzicach www.mbp.czechowice-dziedzice.pl

60

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

Program warsztatów CZECHOWICE-DZIEDZICE 21 październik PONIEDZIAŁEK

„Design w terenie – Mstów, Radlin, Bobrek. Studium przypadku” – prof. ASP dr hab. W. Gdowicz, „Dlaczego partycypacja jest istotna? Narzędzia pracy ze społecznością lokalną” – socjolog. E. Zielińska.

— Dyskusja – podsumowanie pierwszego dnia warsztatów – prezentacja zebranych informacji. Sesja kreatywna, analiza zebranych informacji – określanie problemów, ustawienie listy najbardziej interesujących zagadnień.

Warsztaty dizajn na pograniczu

— Spacer moderowany.

— Spotkanie z przedstawicielami UM, organizacji społecznych i poza rządowych – prezentacja założeń „Dizjan na pograniczu”.

— Wywiady i rozmowy z mieszkańcami gminy – dokumentacja pisemna i fotograficzna.

— Zwiedzanie miasta według Listy Najlepszych Obiektów utworzonej przez Urząd Miasta.

— Wykłady otwarte dla uczestników, mieszkańców gminy i przedstawicieli władz gminy:

22 październik WTOREK — Spacer badawczy moderowany – wskazanie i zdefiniowanie potrzeb, oczekiwań i sprecyzowanie problemów oraz określenie celu. Wyłonienie osób do współpracy oraz liderów.

— Video-etnografia – Mieszkańcy i ich miejsce.

— Warsztaty z mieszkańcami. Analiza społecznej percepcji miasta.

Przygotowanie wytycznych projektowych.

— Wykłady otwarte dla uczestników, mieszkańców gminy i przedstawicieli władz gminy: „Design jest dla ludzi” – dr J. Kucharczyk, „Przestrzeń publiczna” – inż. arch. J. Kiszka.

61

— Dyskusja – podsumowanie drugiego dnia warsztatów.

62

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

23 październik ŚRODA — Podsumowanie warsztatu: Burza mózgów. Wizja negatywna i pozytywna. Generowanie koncepcji. Weryfikacja propozycji pod względem wykonalności i tego na ile odpowiadają wskazanym celom społecznym. Szanse rozwoju.

— Konfrontacja wniosków z zaproszonymi mieszkańcami.

— Wykłady otwarte dla uczestników, mieszkańców gminy i przedstawicieli władz gminy: „Przestrzeń publiczna w kontekście przemian społecznych” – dr A. Sobaś. „Organizacja procesu i środowiska projektowego” – inż. arch. M. Kozik.

24 październik CZWARTEK — Diagnoza, wyznaczenie obszarów projektowych. Warsztat z mieszkańcami – konsultacja koncepcji z opiniami mieszkańców, przedstawicielami Urzędu, Instytucji, organizacji i firm działających na rzecz miasta. Podsumowanie – obszary prac projektowych. Określenie materiałów niezbędnych do wykonania modeli imitacyjnych.

— Praca w grupach – Podsumowanie projektów. Scenariusze prezentacji.

— Praca w grupach. Scenariusze prezentacji

Warsztaty dizajn na pograniczu

— Dyskusja – podsumowanie trzeciego dnia

25 październik PIĄTEK

63

— Przygotowanie prezentacji koncepcji dla mieszkańców.

— Publiczna prezentacja koncepcji. – robocza prezentacja i moderowana dyskusja w celu uzyskania weryfikacji koncepcji.

64

DIZAJN V POHRANIČÍ

65

dizajn na pograniczu

66

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

Orlová 8 listopada PIĄTEK — Uczestnicy warsztatów pracują w terenie i po powrocie tworzą mapę miasta i wypisują co w tym mieście ich przyciąga lub odpycha.

— Spotkanie z przedstawicielami UM, organizacji społecznych i poza rządowych – prezentacji założeń „Dizjan na pograniczu” — Wywiady i rozmowy z mieszkańcami gminy – dokumentacja pisemna i fotograficzna — Wykłady otwarte dla uczestników, mieszkańców gminy i przedstawicieli władz gminy:

„Dlaczego partycypacja jest istotna? Narzędzia pracy ze społecznością lokalną”– socjolog. E. Zielińska — Dyskusja – podsumowanie pierwszego dnia warsztatów – prezentacja zebranych informacji. Sesja kreatywna, analiza zebranych informacji – określanie problemów, ustawienie listy najbardziej interesujących zagadnień.

9 listopada SOBOTA — Prezentacja opisanej mapy i zdjęć – określenie problemów i możliwości miasta.

— Wycieczka po mieście Orlová. Wskazanie i zdefiniowanie potrzeb, sprecyzowanie problemów, określenie celu. Wywiady i rozmowy z mieszkańcami gminy – dokumentacja pisemna i fotograficzna.

— Wykłady otwarte dla uczestników, mieszkańców gminy i przedstawicieli władz gminy:

„Design jest dla ludzi” – dr J. Kucharczyk.

Warsztaty dizajn na pograniczu

„Przestrzeń publiczna w kontekście przemian społecznych” – dr A. Sobaś

„Przestrzeń publiczna.” – inż. arch. J. Kiszka.

67

— Miejski Dom Kultury – Zabawa z okazji święta św. Marcina.

68

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

10 listopada NIEDZIELA — Podsumowanie warsztatu: Analiza występujących problemów.

Generowanie koncepcji, wszystkich możliwych rozwiązań. Weryfikacja propozycji pod względem wykonalności i tego na ile odpowiadają wskazanym celom społecznym.

— Wykłady otwarte dla uczestników, mieszkańców gminy i przedstawicieli władz gminy: „Design w terenie – Mstów, Radlin, Bobrek. Studium przypadku”.

– prof. ASP dr hab. W. Gdowicz. „Organizacja procesu i środowiska projektowego”. – inż. arch. M. Kozik.

11 listopada PONIEDZIAŁEK — Warsztat: Diagnoza, wyznaczenie obszarów projektowych. Konsultacja koncepcji. Podsumowanie – obszar prac projektowych – prezentacja zadań projektowych, przygotowanie wstępnej makiety prezentacji.

— Praca w grupach.

12 listopada WTOREK

Warsztaty dizajn na pograniczu

— Dyskusja – podsumowanie trzeciego dnia

69

— Przygotowanie prezentacji koncepcji dla mieszkańców.

— Publiczna prezentacja koncepcji. Moderowana dyskusja w celu uzyskania weryfikacji koncepcji.

70

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

Analizy Czechowice-Dziedzice Studenci z Katowic pracowali w Czechowicach-Dziedzicach według przyjętego schematu:

Studenci architektury z Ostravy analizowali miasto jako system elementów wzajemnie powiązanych i współzależnych. Określali różne kategorie przestrzeni. Wskazywali na kształt wewnętrznych granic oraz granic systemu komunikacji z wskazanymi ważnymi węzłami komunikacyjnymi.

Nie mogło zabraknąć miejsc symbolicznych, określenia lokalizacji i połączeń pomiędzy nimi.

71

Analiza przeprowadzonych rozmów z mieszkańcami, danymi z ankiet, wpisami na forach internetowych stron www poświęconych miastu pozwalały na określenie występujących problemów. Wśród nich są następujące: niezadowolenie mieszkańców z wyglądu miast, nadmierna ilość samochodów, brak niejednoznaczne określanego centrum, mieszkańcy nie dostrzegają żadnych atrakcji. Dostrzegano również nie wykorzystane możliwości kryte w terenach zielonych na obrzeżach miasta.

Warsztaty dizajn na pograniczu

1. Zbieranie informacji; 2. Analiza informacji; 3. Wnioski zdefiniowanie problemów; 4. Określenie celów; 5. Wybór przestrzeni; 6. Wytyczne projektowe; 7. Propozycje rozwiązania.

72 1.

— z obserwacji wynika, że mieszkańcy chodzą najczęściej zaznaczonymi ścieżkami — mamy dwie główne „żyły” miasta

2.

— ważne obszary w centrum bezpieczne zadnia są niebezpiecznie w nocy

— obszary niebezpieczne dotyczą najbardziej uczęszczanych miejsc

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

w centrum

— „osteoporoza miasta” – punkty aktywności w mieście są rozproszone

— nie ma miejsc, które ludzie uznaliby za charakterystyczne, jednoznacznie ważne

— nie ma sygnałów, które określają, że jesteśmy w centrum

4.

— nie ma elementów w przestrzeni centrum, którymi mieszkańcy mogą się chwalić

— nie ma informacji o funkcjach, które znajdują się na obrzeżach centrum

5.

metoda pracy – drzewo problemów i celów

73

— dworzec jest istotnym miejscem orientacyjnym w przestrzeni miasta

Warsztaty dizajn na pograniczu

3.

74 pawilon handlowy pawilon

UM UM

dom k kultury

prior prior

kino kino Vesmir Vesmir

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

winiarnia w iniarnia

66 6 66

tesco tesco

apteka apteka

przych. przych. med. med.

dom seniora senio r

dom kutury

y

Orlová

75

2. Zebranie głównych zagadnień związanych z miastem.

2.1 Poczucie straty 2.2 Wspoleczne postrzeganie miasta 2.3 Obawy i zagrożenia — Orlová była centrum edukacji średniej — miasto mało atrakcyjne zarobkowo — brak drobnego handlu — brak przedsiębiorczości — brak szkolnictwa zawodowego — wyizolowana poruba — poruba odcina starą i nową część miasta — obawa przed dominacją demograficzną romów — poruba jako miejsce niebezpieczne — V etap miejscem niebezpiecznycm (do weryfikacji) 2.4 Aktywność w mieście — Dom kultury — Hipermakety

— miejsce spotkań starszych w okolicy hotelu sport, liceum sportowe

— spacery wartością miasta

— kino letnie

— kultura sportowa – oferta dla młodych — Jarmarki, dni Orlovej

3. Wybór miejsca interwencji 3.1 Wybór dwóch przestrzeni — V etap — Piesza strefa 3.2 „Za” i „przeciw” – wybór jednego Miejsca V etap argumenty za — brama do V etaou (między kioskiem albo między dwoma blokami) — mamy gospodarzy terenu — miejsca aktywności (sport, szkoła) — potrzeba miejsca spotkań — szansa na stworzenie projektu podczas warsztatów — przestrzeń domknięta — szlaki piesze do zony

V etap – argumenty przeciw — (parkingi) — weekend – zamknięta szkoła — zła komunikacja — za duża skala zabudowy (co powoduje anonimowość) — mniej atrakcyjne dla UM — nie wiemy czy projekt jest akceptowany i pożądany przez mieszkańców

Warsztaty dizajn na pograniczu

Studenci pracowali w Orlovej według następującego schematu: 1. Zbieranie informacji 1.1 Rozmowy z mieszkańcami 1.2 Spacer

76

Semináře DIZAJN V POHRANIČÍ

Piesza strefa – argumenty przeciw — (parkingi) — brak łączników komunikacyjnych między główną ulicą a pasażem — dużo, zróżnicowanych potrzeb — złożony projekt — mała szansa na realizację

4. Analiza wybranej przestrzeni 4.1 Spacer po terenie 4.2 Analiza cech przestrzeni 4.3 Zdefiniowanie kluczowych problemów 5. Określenie tematu – „stworzenie spójnego traktu pieszego z wykorzystaniem śladów starej Orlovej”

Warsztaty dizajn na pograniczu

Piesza strefa – argumenty za — obserwacja — otwarte knajpy – dostęp do rozmówców — teren na który możemy wejść nie będąc postrzegani jako intruzi zieleni — funkcje (UM, pkt orientacyjne) — blisko szlaków komunikacyjnych — zieleń — ścieżka rowerowa — ruch ludzi (szpital, UM) — ważne dla UM — możliwa skala makro i mikro

77

6. Koncepcja 6.1 Wizja połączenia terenu — Połączenie — Duch 6.2 Chmura interwencji 6.3 Inspiracje do działań

79

Rezultaty dizajn na pograniczu

80

DIZAJN V POHRANIČÍ

Projektantki: Magda Zawieja, Magda Kamińska, ASP Katowice

Na podstawie analizy informacji zebranych podczas warsztatów utworzony został obraz miasta i określono obszary problemowe. Po ich weryfikacji autorki zdecydowały się zająć – wspólnym dla obu miast partnerskich – problemem braku tożsamości ze szczególnym uwzględnieniem problemu wymierania umiejętności związanych z zawodami rzemieślniczymi. Poprzez zaangażowanie twórców -rzemieślników miast partnerskich do przekazywania swojej wiedzy młodszemu pokoleniu mają nadzieję wzmacniać potencjał miast CzechowiceDziedzice i Orlová. Do umiejętności najbardziej zagrożonych należy zaliczyć: haft artystyczny, malarstwo na szkle, rzeźba w drewnie, frywolitka, garncarstwo i ceramika, wyroby z drutu oraz wyroby z wełny i produkty owcze. Istotnymi czynnikami powodującymi zanikanie tych umiejętności to brak u młodszego pokolenia chęci do kontynuacji, pasjonaci natomiast nie chcą się dzielić swoją wiedzą, brak dialogu międzypokoleniowego – niezbędnego dla wymiany umiejętności. Celem projektu jest rozbudzanie pasji, chęci do kontynuacji tradycji, współpraca i dialog międzypokoleniowy, budowanie wspólnych doświadczeń, stworzenie miejsca spotkań mieszkańców, punktu wymiany umiejętności, służącemu aktywizacji mieszkańców.

81

Projekt elementów przestrzeni publicznej wykorzystujących potencjał sztuki ludowej.

Rezultaty dizajn na pograniczu

„Dizajn ze sznurka”

82

DIZAJN V POHRANIČÍ

83

Rezultaty dizajn na pograniczu

„Dizajn ze sznurka” – rozbudza pasje, ułatwia wspólne doświadczenia, inspiruje twórczością ludową przy działaniach w przestrzeni publicznej, intryguje formą, zaciekawia możliwością zostawienia swojego „śladu” w mieście. Wraz z Wydziałem Strategii, Rozwoju i Promocji Urzędu Miejskiego w Czechowicach-Dziedzicach projektantki projektują wydarzenie miejskie „Aktywny dzień dziecka – Zapaleńcy”, w trakcie którego będzie możliwość testowania pomysłu „Dizajnu ze sznurka” – „makro haftu”, wprowadzenia elementów warsztatowych wraz z animatorami – czechowickimi twórcami ludowymi.

84

DIZAJN V POHRANIČÍ

Miejsce spotkań Główną ideą projektu „Miejsce spotkań”, jest utworzenie w Czechowicach-Dziedzicach i Orlovej miejsca spotkań dla mieszkańców i turystów, które będzie charakterystyczne dla tego miasta, niepowtarzalne, w którym ludzie chętnie będą wspólnie spędzać czas. Miejsca do rozmów o mieście, o jego przyszłości, teraźniejszości i przeszłości. Miejsca, które pozwala poznawać się, które jednoczy mieszkańców, które jest wizytówką i atrakcją miasta.

85

Celem projektu jest inicjacja interakcji pomiędzy mieszkańcami, zachęcenie do aktywnego korzystania z przestrzeni publicznej obu miast, budowanie tożsamości i przywiązania do miasta oraz aktywizacja różnych grup wiekowych. W założeniach miejsce w projekcie ma sprzyjać interakcji i spotkaniu, być reprezentatywne, dostępne dla wszystkich mieszkańców i turystów, ma zachęcać do rozmów o przeszłości. Kilka dni spędzone w obu miastach pozwoliły nam dostrzec – zwłaszcza w Orlovej – w sercach mieszkańców poczucie straty oraz tęsknotę za świetnością Starej Orlovej, niegdyś zaludnionej i tętniącej życiem, obecnie opustoszałej; także za miejscami, budynkami, które już nie istnieją.

Rezultaty dizajn na pograniczu

Projektantki: Aleksandra Harazin, Anna Kącka, ASP Katowice

86

Výsledky DIZAJN V POHRANIČÍ

87

Rezultaty dizajn na pograniczu

Idea pomysłu jest skupienie uwagi na kształcie granic gminy oraz na zróżnicowanie pionowe tego terenu. W Czechowicach-Dziedzicach różnica między najwyższym i najniższym punktem wynosi około 84 metrów, a w Orlovej około 100 metrów. Projekt miejsca zawiera ławkę, której kształt odnosi się do kształtu granic gminy lub miasta, a zróżnicowanie wysokości terenu do różnej wysokości poszczególnych modułów, z których zbudowana jest ławka. Grafika na ławce pełni funkcję mapy, a zarazem opowiada o historii i miejscach, których już nie ma, istniejących jedynie w pamięci mieszkańców albo też takich, które mówią o dawnej świetności miasta. Pozwala na wyznaczenie ich lokalizacji, określa kierunek i odległość ich położenia w odniesieniu do miejsca, gdzie umiejscowiona zostanie ławka.

88

DIZAJN V POHRANIČÍ

89

dizajn na pograniczu

Podsumowanie

90

Skutkiem zmian jakim podlegają społeczności, gospodarka, technologia czy polityka są nowe relacje pomiędzy ludźmi oraz ludźmi, a rzeczami. Badania społeczne odnoszące się do tej nowopowstałej rzeczywistości rozwijają odpowiednie sposoby postępowania, modele zachowań i produkty. Poprawa jakości życia codziennego będzie możliwa poprzez badania relacji zachodzącymi pomiędzy ludźmi oraz pomiędzy ludźmi a rzeczami. Projektowanie ma znaczący wpływ na zachowanie ludzi, ich stan emocjonalny i zmysłowe doświadczenia. Projektanci stawiając określone pytanie odnoszące się do rzeczywistych potrzeb ludzi, robią to w kontekście wcześniej wykonanej analizy środowiska, w jakim żyją ludzie i dokładnego rozeznania ich potrzeb.

Analizując systemy, środowiska, formując scenariusze zachowań, budując prototypy i modele, ściśle odnoszą się do rzeczywistości, dla której projekty są przeznaczone i z tego też powodu odgrywają decydującą rolę w rozwoju i transformacji społeczeństwa.

Projektowanie odnoszące się do problemów społecznych jest złożonym procesem, który obejmuje wiele działań w obszarach różnych specjalistów - urbanistów, architektów, projektantów, socjologów czy antropologów. Ważnymi elementami w tym procesie są specjaliści od transportu, zdrowia publicznego, wodociągów, kanalizacji, ale też władze samorządowe, organizacje pozarządowe i wielkość posiadanych przez nich środków finansowych. Projektowanie społeczne ma więc charakter wybitnie interdyscyplinarny.

Souhrn DIZAJN V POHRANIČÍ

W projektowaniu odnoszącym się do przestrzenie miejskiej ważne jest to co publiczne. I niezależnie od tego czy odnosimy się do wielkich przestrzeni urbanistycznych czy małych fragmentów placów, skwerów czy podwórek, kluczowym elementem są użytkownicy przestrzeni publicznej.

Piotr Lorens w rozdziale „Definiowanie współczesnych przestrzeni” w „Problemy kształtowania przestrzenie publicznych” tak opisuje zmiany odnoszące się sposobu patrzenia na przestrzeń publiczną: Przestrzeń publiczna współczesnego miasta ulega bardzo głębokim przekształceniom, mającym swą genezę w zjawiskach globalizacji, rozwoju społeczeństwa konsumpcyjnego oraz nowych formach współpracy pomiędzy sektorem publicznym a prywatnym. W efekcie konieczne jest także przedefiniowanie pojęcia samej przestrzeni publicznej. Traci na aktualności jej określenie jako tradycyjnie pozostającego w publicznym władaniu, ogólnodostępnego obszaru ulicy czy placu, przeważnie pełniącego rozmaite funkcje społeczne i gospodarcze.

Nowa definicja przestrzeni publicznej kładzie natomiast akcent na jej publiczność rozumianą jako możliwość nawiązywania rozmaitych kontaktów interpersonalnych niezależnie od formy władania, kontroli czy organizacji przestrzennej. Dlatego też za współczesne przestrzenie publiczne uznać należy zarówno struktury o charakterze „otwartym” (a więc przypominające tradycyjne struktury miejskie) jak i „dośrodkowym” (czyli zamknięte w przestrzeni zwartej struktury). Oddzieleniu ulega także pojęcie przestrzeni publicznej (rozumianej w sensie materialnym) od domeny czy sfery publicznej (mogących się lokować w przestrzeni wirtualnej).

Natomiast tradycyjne przestrzenie miejskie zmuszone są do konkurowania z nowymi kompleksami, często na nierównych warunkach. Wiąże się to ze słabością sektora publicznego oraz niedostrzeganiem przez władze miejskie kulturowego ich znaczenia. Wraz z różnicowaniem się potrzeb poszczególnych grup społecznych pojawiać się będą także przestrzenie przeznaczone dla określonych grup, przy jednoczesnym zaniku przestrzeni dla wszystkich, a więc „publicznych” w tradycyjnym tego słowa znaczeniu.

Można więc sądzić, iż w przyszłości jakość domeny publicznej nie będzie mierzona poprzez jej dostępność i charakter przestrzeni, lecz będzie wiązać się z odpowiedzią na pytanie: do jakiego stopnia wpływa ona na kształtowanie otoczenia poszczególnych miejsc? Czy tworzy ona atrakcyjne środowisko miejskie? Czy możliwe jest realizowanie w niej naszych potrzeb społecznych? I czy będzie istotne, jak ta przestrzeń wygląda oraz czyją jest własnością?

Kiedy zastanawiamy się nad miejscami w przestrzeni, nad miejscami ważnymi, to nie da się w tym zastanawianiu się pominąć śladów, znaków. Znaków obecności kogoś lub czegoś. No bo co to by było za miejsce, w którym nie byłoby śladów obecności. Byłoby to miejsce nieobecności. To obecność powoduje, że miejsce staje się ważne. Miejsce staje istotne. Istotne dla tego, który jest obecny w tym miejscu.

Podsumowanie dizajn na pograniczu

O atrakcyjności tak rozumianych przestrzeni publicznych nie będzie już decydować jej powszechna dostępność, lecz atrakcyjność wizualna i funkcjonalna, a także stopień bezpieczeństwa przebywania w niej. Oznacza to, że będą one mogły stanowić - pod warunkiem zachowania owych warunków - twory w miarę samoistne, często wyabstrahowane ze struktury miasta.

91

Z myślenia o miejscu i znakach można przejść do rożnych sposobów odczytywania ważności miejsca ze względu na znaki jakie mu towarzyszą. A jeżeli jesteśmy przy odczytywaniu znaków to w gruncie rzeczy oznacza to, że mówienie o miejscu, zastanawianie się nad nim, jest właściwie zastanawianiem się nad znakami. A jeśli tak, to miejsce jest nie tyle kategorią przestrzeni co raczej kategorią sensu, kategorią języka. I być może miejsce jest tym co możemy zawrzeć w słowach. Miejsce zamknięte w słowach. Słowa wypełnione miejscem. (wg)

92

DIZAJN V POHRANIČÍ

93

탑ivotopis dizajn na pograniczu

94 životopis DIZAJN V POHRANIČÍ

Prof. ASP (Akademia Sztuk Pięknych – Vysoká škola výtvarných umění) dr. hab. Wiesław Gdowicz, Pracownia Komunikacji Społecznej (Pracovna sociální komunikace), ASP Katowice 1. Design a místo Cokoliv znamenají prostor a čas, to místo a příležitost jsou důležitější. Protože v lidské představivosti je prostor místem a čas příležitostí Aldo van Eyck, architekt Náš dům, naše ulice, naše město – obrazy míst zapsány v paměti. Jsou základem chápání místa naše historie a zkušenost? Místo bylo ode dávna chápáno jako ústřední bod důvěry, identity a bezpečí. Teď se to možná mění. Jakým způsobem se tato změna bude uskutečňovat a jak ovlivní perspektivu vnímaní místa? Musí být místo někde umístněno? To znamená, dají se najít nějaké materiální prvky, které svědčí o tom, že je to místo. To jsou otázky, které si musíme položit, než začneme mluvit o místě, než to místo začneme měnit.

Celá léta se místa považovala za omezený a uzavřený prostor. Složité celky obsahující objekty a systémy lidských vztahů, které mají taky mnohé významy a zvyky. V současnosti začínáme hledět na místo více z hlediska vztahů.

David Harvey je názoru, že o místě třeba mluvit jako o materiálně-sociálním konstruktu, čili o „produktu“ sociálních vztahů „roztáhnutých“ v čase a v prostoru. Místa jsou spíše lidé a prostranství, které nebo kteří se nacházejí v měnicích se vztazích a souvislostech.

Změny místa jsou předmětem studií a analýz architektů, urbanistů a dizajnerů,

a jejich perspektiva pohledu na místo zohledňuje dynamičnost a uvolnění souvislosti mezi obrazem místa a jeho materiálním zdrojem. Hledání nových nástrojů umožňujících analyzování vztahů spojených s místem umožňuje jiný pohled na město, ve kterém se místo nachází. Hledíme na místo jako na určitý nečekaný celek, neliniový, spontánní a angažovaný. Není vyloučeno, že neuspořádaný a kvality zbavený městský prostor mohou udržet v rovnováze jenom místa.

Humanistická perspektiva pohledu na místo, mezi jinými přijatá americkým geografem Yi-Fu Tuanem (v knize Prostor a místo), je neoddělitelně spojená s otázkami, které se ptají, jakým způsobem lidé chápou prostor a jaký význam mu dávají. Rozdělil místa na dvě kategorie: veřejná místa (náměstí, parky, posvátná místa) a místa – zóny snahy (dům, zahrada, tržiště, kavárna). Ty druhé – podle autora – mají větší význam, jsou lepší, protože se vztahují na bohatství zkušeností v kontaktech s lidmi.

Důležitým hlasem v diskusi o místě je hlas Kevina Lynche (amerického projektanta, autora The Image of the City), který, okouzlen estetikou městské krajiny, hledal univerzální prvky, které se skládají na percepční strukturu prostoru. Na základě provedených analýz vyčlenil pět takových prvků: cesty, hranice, oblasti, uzly a informační body. Jen vhodně zdůrazněné prvky mohou způsobit, že město bude pochopitelné a čitelné pro obyvatele. Mezi obyvateli Bostonu, Los Angeles a Jersey City analyzoval způsob, jakým se povědomí lidí odráží v místě a jak si na tomto základě lidé tvoří obraz místa.

životopis dizajn na pograniczu

V jedné ze svých knih badatel města Edward Relph přesvědčoval, že „zbavené tvaru“ a „neuchopitelné“ místo je základným a bezpečným vztažným bodem a pohledem společenské skutečnosti. V představené myšlence místo je pretextem pro sociální analýzu, která zohledňuje bohatost perspektivy a prostorových řádů.

Při upřesňování cílů a způsobů formování prostoru Lynch navrhuje, aby se začalo od položení si otázky: „Na co?“, „Pro koho?“, tak aby předpoklady plánu a rozvoj prostoru města vyplýval z lidských zkušeností, představ nebo jim přiřazeným významům. Poznatky na toto téma by měly vyplývat z dialogu vedeného s lidmi na konkrétním místě.

2. Projekt – Design v pohraničí.

„Design v pohraničí!“ byly návrhářské workshopy, během kterých měla skupina mladých projektantů za úkol vytvořit koncepci obhospodaření a aktivizace klíčových míst ve veřejném prostoru vybrané obce. Studenti projektového oboru polské (Wzornictwo /Design/ ASP Katowice) a české vysoké školy (Katedra Architektury VŠB TU Ostrava), pod dohledem expertů (pedagogů z ASP v Katovicích vedoucích workshopy: prof. ASP dr. hab. Wiesława Gdowicza, dr. Justyny Kucharczykové, dr. Andrzeja Sobasia a pedagoga VSB

95

Projekt s názvem „Design v pohraničí. Re-kreace měst v polsko-českém pohraničí“ vznikl v rámci Operačního programu přeshraniční spolupráce Česká republika – Polská republika2007-2013. Žadatelem projektu byla obec CzechowiceDziedzice a partnerem město Orlová v České republice.

96

DIZAJN V POHRANIČÍ

TU Ostrava: architekta Josefa Kiszky, a taky pozvaných hostů: Ing. architekta Michała Kozika a socioložky Ewy Zielińské) bydleli pět dní v obou městech a snažili se je co nejlépe poznat. Rozhovory, konzultace, dotazníky a rozhovory s vedením měst a s obyvateli byly nutnou etapou usnadňující rozhodování v projektovém procesu. Tým „Design v pohraničí“ kladl důraz na ta řešení, které byly odpovědí na lokální potřeby.

V dalších měsících účastníci projektu ve spolupráci s nevládními organizacemi a s podnikateli projektovali řešení určená pro obě partnerská města. Práce s jednotlivými projekty trvaly do konce května roku 2014. V tomto období se každý měsíc konala setkání (listopad 2013, leden-duben 2014), ze kterých byly tři uspořádané v Czechowicích-Dziedzicích, a dvě v Orlové. Účastníci workshopů spolu s pozvanými experty a pod dohledem kvalifikovaných odborníků vytvořili prototypy nimi zpracovávaných produktů.

Na závěr projektu (červen 2014) byl vydaný katalog, který je výstupem wokshopů a sledováním postupu vzniku projektových řešení. Katalog bude prezentován během konference na závěr celého projektu, která bude spojená s výstavou naprojektovaných řešení.

Hlavním cílem projektu je zlepšení kvality života a budování systémů spolupráce na obou stranách hranice prostřednictvím zpracované koncepce obhospodaření a aktivizace klíčových míst ve veřejném prostoru Czechowic-Dziedzic a Orlové pro potřeby sociálně-hospodářského rozvoje a naprojektování, a taky realizaci prototypů řešení zaměřených na obě partnerská města.

životopis dizajn na pograniczu

V průběhu workshopů se konaly fokusová setkání s lokálními lídry, nevládními organizacemi a s obyvateli partnerských měst. V rámci workshopů (Czechowice-Dziedzice 21. – 25. 10. 2013 a Orlová 8. – 12. 11. 2013) byly provedené výzkumy a byly vypracovány analýzy, které umožnily připravit pokyny pro konkrétní projektové úlohy.

Důležitým cílem projektu je podíl společnosti (obyvatel, podnikateli, nevládních organizací) na tvorbě řešení obhospodaření veřejných prostorů, prostřednictvím jejich zapojení do procesu tvoření.

97

Nutnost realizace projektu vyplývá z partnery potvrzených potřeb, týkajících se nevyhnutnosti vytvoření vhodných míst pro setkání a sociální interakce ve veřejných prostorách partnerských měst. Současný nedostatek vhodné estetické a funkční kvality takových míst je překážkou pro rozvoj místních komunit polsko-českého pohraničí.

98

životopis DIZAJN V POHRANIČÍ

3. Výsledky Design z provázku.

Projekt prvků veřejného prostoru s využitím potenciálu lidového umění.

99

Na základě analýzy informací sebraných v průběhu workshopů byl vytvořen obraz města a byly určeny problémové oblasti. Po jejich verifikaci se autorky rozhodly věnovat problému společnému pro obě partnerská města – nedostatku identity se zvláštním zohledněním problému zanikání zručností spojených s řemeslnými povoláními. Doufáme, že prostřednictvím zapojení tvůrců-řemeslníků z partnerských měst k předávání svých vědomostí mladší generaci budou posilovat potenciál měst Czechowice-Dziedzice a Orlová. K nejvíce ohrozeným zručnostem je třeba započítat: umělecké vyšívání, malbu na sklo, dřevořezbu, frivolitku, hrnčířství a keramiku, drátěné výrobky, vlněné výrobky a ovčí výrobky. Důležitými faktory, které způsobí zanikání těchto zručností jsou nedostatek ochoty pokračovat v těchto tradicích mezi mladou generací a neochota starších dělit se o své vědomosti, je to nedostatek mezigeneračního dialogu – nevyhnutného pro výměnu zručností. Cílem projektu je povzbudit zájem, ochotu pokračovat v tradicích, spolupráci a mezigenerační dialog, budování společných zkušeností, vytvoření místa pro setkávání obyvatel a bodu výměny zručností, který bude sloužil pro aktivizaci obyvatel. „Design z provázku“ – podněcuje zaujetí, usnadňuje společné zkušenosti, inspiruje lidové umění při aktivitách ve veřejném prostoru, intrikuje formou, budí zájem o možnost zanechání své „stopy“ ve městě.

Spolu s Wydziałem Promocji UM (Odborem pro propagace Městského úřadu) Czechowic-Dziedzic projektují návrhářky městskou akci „Aktivní Den dětí – Nadšenci“, v průběhu kterého bude možnost otestovat nápad „Design z provázku“ – „makro výšivky“, zavedení workshopových prvků spolu s animátory – lidovými tvůrci z Czechowic-Dziedzic.

životopis dizajn na pograniczu

Projektantky: Magda Zawieja, Magda Kamińska, ASP Katowice.

100

DIZAJN V POHRANIČÍ

Místo setkání.

Hlavní myšlenkou „Místa setkávání“ je vytvořit v Czechowicích-Dziedzicích a Orlové místa setkávání pro obyvatele a turisty, která budou charakteristická pro toto město, neopakovatelné, ve kterém budou lidé chtít společně trávit čas. Místo pro rozhovory o městě, o jeho budoucnosti, přítomnosti a minulosti.

Místo, které umožňuje vzájemné poznání, které sjednocuje obyvatelé, které je vizitkou a atrakcí města.

dizajn na pograniczu

Projektantky: Aleksandra Harazin, Anna Kącka, ASP Katowice.

Několik dnů strávených v obou městech nám umožnilo zpozorovat – především v Orlové – pocit ztráty v srdcích obyvatel a touhu po někdejší proslulosti Staré Orlové, kdysi v minulosti zalidněné a pulzující životem, v současnosti vyprázdněné, a také po místech, budovách, které už neexistují. Ideou nápadu je soustředění pozornosti na tvar hranic obce a na svislém dimenzování tohoto území. V Czechowicích-Dziedzicích rozdíl mezi nejvyšším a nejnižším bodem je přibližně 84 metrů a v Orlové přibližně 100 metrů. Projekt místa bude obsahovat lavici, tvar které navazuje na tvar hranic města nebo obce a rozdíl výšky terénu na různé výšky jednotlivých modulů, ze kterých se lavice skládá. Grafika na lavici plní funkce mapy a zároveň vypráví o dějinách míst, které už nejsou, existují jen v paměti obyvatel nebo o takových, které vyprávějí o dávné proslulosti města. Umožňují označit jejich umístnění, určí směr a vzdálenost jejich polohy vůči místu, kde bude umístněná lavice.

101

Cílem projektu je iniciace interakce mezi obyvateli, jejich povzbuzení k aktivnímu využívání veřejného prostoru obou měst, budování identity a připoutání k městu a aktivizaci různých věkových skupin. V předpokladech projektu má místo v projektu přispívat k interakci a setkávání, má být reprezentativní, dostupné pro všechny obyvatele a turisty, má lákat k rozhovorům o minulosti.

Redakcja merytoryczna Prof. ASP dr hab. Wiesław Gdowicz Konsultacja dr Justyna Kucharczyk, dr Andrzej Sobaś Projekt graficzny Anna Kopaczewska, ateliers10.com ASP Katowice 2014

www.czechowice-dziedzice.pl www.mesto-orlova.cz www.asp.katowice.pl