Registers 2005-2016 by AWN Magazine/Westerheem

inhoudsopgave2005.qxd

04-04-2006

14:35

Pagina I

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de Archeologische Werkgemeensschap voor Nederland

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 54, 2005

Artikelen Dijkstra, K. Graven in een openluchtmuseum .................................................................................. Doornenbal, H. Een begraven hofstede op Themaat ........................................................................ Graas, G.M. Archeologisch onderzoek in Assendelft, Saendelft-West ............................................ Grood, J.N.M. de Terugblik op de geschiedenis van AWN-afdeling Utrecht en omstreken .......... Groothedde, M ., H.E. Henkes & A. den Braven Met zuinigheid en vlijt… Gerepareerd serviesgoed uit een Zutphense beerkuil........................................................................................ Hollander, L. den, P. de Baar & E. den Hartog Laat-17e-eeuwse decoratieve tuinpotten van de buitenplaats Swanendrift .............................................................................................................. Kooij, D. van der, S. Sprey, M. Dijkstra & H. Postma Romeinen in Bodegraven. AWN-opgravingen in de periode van 1995 tot 2002.................................................................... Lauwerier, R.C.G.M., C. Wouda & L. de Groot Bot uit Romeins Bodegraven.................................... Linden, M. van der & B. van Geel Het middeleeuwse milieuarchief van de Noord-Hollandse daliegaten .......................................................................................................... Mooijman, S. Slingerkogels; ‘Eieren’ uit de IJzertijd ........................................................................ Oosten, R. van & D. van der Kooij Een kostbaar verlies, maar een prachtige vondst. Een 18e-eeuws gouden zegelstempel uit een beerkelder van de opgraving De Hoorn, Alphen aan den Rijn ...................................................................................................................... Ooyevaar, R.J. Boerderijen, kapellen en ridderhofsteden. Een overzicht van de activiteiten van de Archeologische Werkgroep Zuidwest-Utrecht.................................................................. Ridder, T. de & A.-L.H.L. Vredenbregt Graven in Vlaardingen. Duizend jaar oud grafgebruik........ Roon, C.J. van Mineraalwaterkruiken en -merken uit de collectie van de afdeling Zaanstreek-Waterland .................................................................................................................... Schip, A. van Archeologische Werkgroep ‘Leen de Keijzer’.............................................................. Schrier, D.M. van der De archeologie van het meer Flevo en het Zwartewater................................ Stolp, J.J. Tien jaar archeologisch onderzoek in Zaanstreek en Waterland .................................... Stolp, J.J. Akersloot .............................................................................................................................. Stolp, J.J. Het huis van ‘Hos’ te Assendelft........................................................................................ Tromp-Veeter, A. Asgoot bekleed met tegels ...................................................................................... Verlinde, A.D. & Ray R. Newell Zes laat-mesolithische ‘sitting graves’ tussen honderden haardplekken uit 7600-5000 voor Chr. te Mariënberg (Ov.) ...................................................... Whittaker, W. Dierlijke resten uit de Late IJzertijd in de Afferdensche en Deestsche Waarden bij Druten, Gelderland .................................................................................................. Erratum: Dierlijke resten uit de Late IJzertijd in de Afferdensche en Deestsche Waarden bij Druten, Gelderland ......................................................................................................

24-25 173-176 73-77 163-167 121-123 313-325 275-306 300-303 114-120 70-72

307-312 177-189 14-18 60-67 168-172 226-233 51-52 53-55 56-59 68-69 2-13 19-23 88

inhoudsopgave2005.qxd

04-04-2006

14:35

Pagina II

Literatuurbesprekingen Borgvat, H. T. van der Zon e.a. Graven naar de schat! (Coenraadts, J.).............................................. Colenbrander, B. & MUST Stedebouw (red.) Limes Atlas (Hendriks, J.) .......................................... Cordfunke, E.H.P. & H. Sarfatij Van Solidus tot Euro. Geld in Nederland in economisch-historisch en politiek perspectief (Groeneweg, G.C.)........................................................ Ginkel, E. van, S. Jager & W. van der Sanden Hunebedden. Monumenten van een Steentijdcultuur (Coenraadts, J.) ........................................................................................................ Heeringen, R.M. van, M. Ilsink & H. Sarfatij Geordend landschap. 3000 jaar ruimtelijke ordening in Nederland (Groeneweg, G.) .......................................................................... Jansen, J. (red.) Een maaltijd van kruimels. Amateurarcheologie in Nijmegen (Groeneweg, G.C.) .......................................................................................................... Kuipers, J.J.B. (eindred.) Sluimerend in slik. Verdronken dorpen en verdronken land in Zuidwest-Nederland (Groeneweg, G.C.) .............................................................................. Mak, G. Opstand der Bataven (De 25 dagen van Nederland, deel 1) (Heijden, P. van der) .................. Nicolay, J.A.W. Gewapende Bataven - Gebruik en betekenis van wapen- en paardentuig uit niet-militaire contexten in de Rijndelta (50 v. Chr.-450 n. Chr.) (Vries, J. de)............................ Peeters, H., W.-J. Hogestijn & T. Holleman De Swifterbant cultuur. Een nieuwe kijk op de aanloop naar voedselproductie (Ettema, W.) ............................................................................ Roymans, N. Etnic identity and Imperial Powers. The Batavians in the Early Roman Empire (Heijden, P. van der) ............................................................................................................ Sier, M. (red.) Ellewoutsdijk in de Romeinse tijd (Ridder, T. de) .......................................................... Steehouwer, K.J. Boeren in de Friese Wouden. De komst van de landbouw naar het gebied rond Bakkeveen - 3400 v. Chr. (Coenraadts, J.).................................................................................. Swinkels, L. (red.) De Bataven. Verhalen van een verdwenen volk (Heijden, P. van der) .................... Tacitus De opstand van de Bataven (Heijden, P. van der) .................................................................... Waterbolk, H.T. Scherpe stenen op mijn pad. Deining rond het onderzoek van de steentijd in Nederland (Verhart, L.B.M.) .......................................................................................................... Zegers, C. (presentatie) Achter de scherven van archeologie (Horssen, W.C.N. van) ..........................

33-34 258-260 145 341 35 341-342 34-35 208-210 255-257 92-94 208-210 143-145 258 208-210 208-210 90-92 92

Literatuursignalementen (met bijdragen van J. Coenraadts en G.C. Groeneweg)..... 35-41 94-104 146-149 210-218 260-264 342-357

Mijn mooiste vondst - Bartels, M.H. De mysterieuze middeleeuwse sarcofaag van Oud-Diemen .................................. - Beekman, F. Het meisje van Westerschouwen; een stokpopje uit de 15e eeuw ............................ - Goldschmitz-Wielinga, L.C.J. IJspret in Valkenisse .......................................................................... - Grinsven, P. van Een Siegburg kruik uit mijn eerste opgraving .................................................... - Schmitz, H. Een mesolithische kling van oranje-bruine vuursteen .............................................. - Vilsteren, V. van Een bronzen pot met een onverklaarbaar gat ......................................................

26-28 200-201 242-243 326 78-79 134-135

Nader bekeken - Milot, C. What’s in a name?..............................................................................................................

82-83

Reacties - Janssen, T. Reactie op literatuurrecensie ‘Schatten uit het veen’.................................................... - Lugtenburg, C. Reactie op ‘Met zuinigheid en vlijt…. Gerepareerd serviesgoed uit een Zutphense beerkuil .............................................................................................................. - Maas, A. Reactie op literatuurrecensie ‘Scherpe kanten van gevonden stenen’ .......................... - Schrier, D.M. van der Reactie op ‘De IJssel zoek in de Romeinse tijd? .......................................... - Wynia, S.L. De IJssel zoek in de Romeinse tijd? ............................................................................

89 253-254 251-253 32 31

inhoudsopgave2005.qxd

04-04-2006

14:35

Pagina III

Redactioneel - Coenraadts, J. Actief .......................................................................................................................... - Grood, J.N.M. de Voorwoord ............................................................................................................ - Horssen, W.C.N. van Westerheem nu in kleur ................................................................................ - Matser, J.M. Voorwoord .................................................................................................................... - Ridder, T. de Tijden veranderen en Westerheem ook...................................................................... - Steures, D. Voorwoord ......................................................................................................................

225 161-162 1 49-50 113 273-274

Rondom de stad - Breda: Hoegen, R., H. de Kievith & R. Berkvens Een legerkamp uit de Tachtigjarige Oorlog .................................................................................................................... - Eindhoven: Arts, N., S. Baetsen, M. Lambregtse, J. Nollen & L. Vega De opgraving van het koor en het kerkhof van de Catharinakerk in Eindhoven .............................................................. - Nijmegen: Enckevort, H. van Op zoek naar Oppidum Batavorum, de oudste stedelijke nederzetting van Nederland ............................................................................................................ - Vlaardingen: Ridder, T. de & A.-L. Vredenbregt Een boomkist met uitzicht? ..................................

127-133 327-338 234-241 190-199

Tips voor Trips Horssen, W.C.N. van - Vikingen!; andere activiteiten .......................................................................................................... - Archeologie in de buurt; andere activiteiten .................................................................................. - Wandelen langs vermoedelijk tracé van Romeinse waterleiding naar Nijmegen ........................ andere activiteiten ............................................................................................................................ - Vondsten uit het water in Lelystad .................................................................................................. andere activiteiten ............................................................................................................................ - Archeologie in Limburg .................................................................................................................... andere activiteiten ............................................................................................................................ - Twee Romeinse steden .................................................................................................................... andere activiteiten ............................................................................................................................

46-47 110-111 157-158 158-159 222-223 223 270-271 271 364-366 366-367

Werk in uitvoering Coenraadts, J. ....................................................................

42-45 105-109 150-156 219-221 265-269 358-363

Wie kent dit? - Groeneweg, G.C. Het tweelingbakje .................................................................................................. - Groeneweg, G.C. Het tweelingbakje – slot ........................................................................................ - Groeneweg, G.C. Teksten op kop-en-schotels: reacties op een oproep .......................................... - Goubitz, O. Oproep beurzen ............................................................................................................ - Hendrikse, H. Bronzen gewichten in de vorm van een paard ........................................................ - Maas, I. Houten klosje met koperen punt ...................................................................................... - Peen, C.H. Houten klosje met koperen punt: reacties op een oproep ..........................................

29-30 80-81 137-142 249-250 136-137 207 339-340

Zo kan ‘t ook - Horssen, W.C.N. van Vlaardingse amateurs doen onbetaalbaar werk............................................ - Horssen, W.C.N. van Afdeling Zeeland redt restanten van buitenplaats ...................................... - Horssen, W.C.N. van Forumdiscussie over ‘Malta’ en de amateurs. Roep om meer informatie-uitwisseling .................................................................................................... - Peen, C.H. & J.P. ter Brugge Overeenkomst ADC Archeoprojecten - AWN. Ruimte voor vrijwilligers bij commerciële bureaus ....................................................................................

84-87 202-206 244-246 246-248

III

inhoudsopgave2005.qxd

04-04-2006

14:35

Pagina IV

Diversen In Memoriam - Cordfunke, E.H.P. Professor P.J.R. Modderman..............................................................................

124-126

Katern Verenigingsnieuws Agenda .......................................................................... 1. III-IV; 2. VIII-IX; 3. IV; 4. VII-VIII; 5. XI-XII; 6. IV AWN algemene ledenvergadering - Uitnodiging ALV .................................................................................................................................. 1. II; 2. I-II - Coenraadts, J. De ALV in Leeuwarden .............................................................................................. 4. I-III bestuursmededelingen - AWN-website ook voor de afdelingen / Ingangsdatum lidmaatschap / Herhaalde oproep: bestuurslid voor de PR / Adreswijziging hoofdbestuursleden ...................... 1. I-II - Bronzen legpenning uitgereikt / Najaarsexcursie op zaterdag 24 september 2005 naar Noord- en Zuid-Beveland .......................................................................................................... 4. IV-VI - Dringende oproep: wie wordt de nieuwe secretaris? / Maar nu een andere vacature / Oproep voor bestuurslid voor PR beloond! / En een nieuwe vice-voorzitter / Oude Westerheems voor spotprijs te koop! / Nieuw handboek Amateurs voor amateurs .......... 5. II-III bibliotheek - Cordfunke, E.H.P. Het AWN-archief .................................................................................................. 3. I-II legpenning - Gevraagd: nominaties voor de ‘Bronzen Legpenning’ ............................................................ 1. II-III; 2. II redactie - Vacature redacteur Verenigingsnieuws ............................................................................................ 2. II - Vacature redacteur Verenigingsnieuws ............................................................................................ 3. III - Lockefeer, M. Even voorstellen: Nieuwe redacteur Verenigingsnieuws .......................................... 5. 1 studiedagen - Symposium ‘Verleden wordt heden. De bijdrage van vrijwilligers aan het gemeentelijk archeologiebeleid’ ................................................................................................................................ 3. IV; Lockefeer, M. ........................................................................................................................................ 6. I-III zomerkampen - Westra, C. AWN-zomerkamp in Tongeren ...................................................................................... 2. III-V - Leferink, S. Wijchens zand en Nijmeegse kelders ............................................................................ 2. V-VII - Hartog, M. den AWN-zomerkampen 2005 ...................................................................................... 2. IX-XI - Hartog, M. den Enthousiaste kampleiders gezocht .......................................................................... 2. XII - Frederiks, P. Gevordenkamp Tongeren: Hoe nat het was (en hoe gezellig) .................................. 5. IV-VII - Jong, H. de Instructiekamp Nijmegen: Graven bij Sint Joseph ...................................................... 5. VII-X Diversen - Expositie-materiaal .............................................................................................................................. 2. VII - Verhuisbericht AWN-17 ...................................................................................................................... 2. VII - Onderscheiding .................................................................................................................................. 3. II - Gezocht: Gravers van de Duinenabdij .............................................................................................. 3. III - Wind, C. In Memoriam: Tonny Vos-Dahmen von Buchholz .......................................................... 4. VI - Afdeling Nijmegen e.o. Publicatie: Een maaltijd van kruimels. Amateur-archeologie in Nijmegen .................................................................................................... 5. X

plaatsregister2005.qxd

04-04-2006

14:34

Pagina I

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de Archeologische Werkgemeensschap voor Nederland

GEOGRAFISCH REGISTER LITERATUURRUBRIEKEN JAARGANG 54, 2005

Aalst (B) ......................97 149 Aardenburg ................360-361 Achlum ......................89 Afferden......................155 Akersloot ....................53-55 265-266 358-359 Alblasserwaard ..........361-362 Albrandswaard ..........38 357 Alfstedt (D) ................35 Alkmaar ......................38 215 Alphen ........................345 Alphen aan den Rijn..105-106 146 154 307-312 313-325 Ameland ....................361-362 Amersfoort ................97 99-100 Amstelveen ................137-142 Amsterdam ................94 217 267-268 356 359 Antwerpen (B)............95 Apeldoorn ..................103 107-108 Arkel ..........................152 267 Arnhem ......................137-142 264 Assendelft ..................42 56-59 73-77 265-266 Bakkeveen ..................258 Barchel (D) ................36 Barendrecht................357 Bayeux (F) ..................71-72 Beekbergen ................107-108 Beilen..........................264 Benschop ....................177-189 Bergen ........................346 Beverwijk ....................67 353 Blerick ........................353 356 Bleskensgraaf ............153 Bodegraven ................105-106 275-306 Bonn (D) ....................41 Borger ........................159 Brakel..........................107 262 Brandwijk ..................267 361-362 Breda ..........................94-95 102 127-133 137-142 262 Bretagne (F)................44

Breukelen ..................42 Brielle..........................37-38 100 Bunne ........................211 Bunnik........................168-172 Bussum ......................267-268 Colijnsplaat ................36 360-361 Coppengrave (D) ........150 Corbulogracht ............151 Deest ..........................155 Delft ............................219 Den Haag ..................92 106-107 110 208-210 217 260-261 Deurne........................269-270 Deventer ....................107-108 211-212 213 268 Deventer-Colmschate 211-212 213 De Woude ..................150 Diemen ......................26-28 43 150-151 358 Dieren ........................214 Dinkel ........................159 Dirksland....................156 Dokkum......................353 Dordrecht ..................44 253-254 267 361-362 Dorestat ......................216 Drenthe ......................90-92 341 Druten ........................19-23 88 208-210 Dubbeldam ................152 Duingen (D) ..............150 265-266 Echteld ........................155 Eemster ......................210 Eijsden ........................148 Einbeck (D) ................358-359 Eindhoven ..................47 109 111 156 269-270 327-338 357 Eiteren ........................154 177-189 Ellewoutsdijk..............143-145 Elp ..............................216 Elst (Gld) ....................148 208-210 Empel..........................208-210 Ems (D) ......................63

plaatsregister2005.qxd

04-04-2006

14:34

Pagina II

Ename (B) ..................98 103 Enschede ....................261-262 349 Epse ............................362-363 Esbeek ........................215 Fachingen a/d Lahn (D)63-64 Flevomeer ..................226-233 Friesland ....................354 Ganshoren (B)............350 Gassel ........................154 Geldrop-Genoenhuis 269-270 Giessen-Nieuwkerk ..153 Giessen-Oudekerk ....267 Gobbenoord ..............360-361 Goeree-Overflakkee ..45 363 Goes ............................100-101 Gorinchem ................44 153 214 Gouda ........................96 217 Goudriaan ..................44 ’s-Gravezande ............261 Grijpskerke-Ravesteyn 158-159 202-206 Groenlo ......................339-340 Groningen ..................98-99 Haarlem......................33-34 80-81 96-97 111 148 Hardinxveld-Giessendam 361-362 Hasselt (B)..................42 Havelte........................261 Hazerswoude ............353 Heerewaarden............208-210 Heesch........................39-40 Heeten ........................107-108 Heiloo ........................356 Heist (B) ....................217 Helden-Panningen ....101-102 Helmond ....................155-156 Heppingen (D) ..........64-65 Herne (D) ..................105 ’s-Hertogenbosch ......38-39 Hogeloon....................109 Höhr-Grenzhausen (D) 67 Hollandsche Rading ..267-268 Holtum ......................263-264 Hoogwoud..................346 Hoornaar ....................153 Houten........................153 168-172 Huins..........................37 Hulst ..........................211 220 344 360-361 Ieper (B)......................261 IJssel ..........................31-32 IJsselstein ..................154 177-189 Japan ..........................262 Jisp ..............................265-266 Joure ..........................213 Jutphaas......................177-189

Kaiseraugst (Zwi) ......359 Katwijk........................105-106 145 Kerk-Avezaath ............208-210 Kessel (NBr) ..............208-210 Kleef (D) ....................208-210 Klein Dorregeest ........42 265-266 Koog aan de Zaan ......358-359 Koudekerk a/d Rijn ..105-106 Krommenie ................70-72 Krommeniedijk..........265-266 Laren (Gld) ................214 Leiden ........................30 95-96 147 353 Leidschendam ............151 Leidsche Rijn-Themaat173-176 Lelystad ......................222-223 Limburg......................41 111 limes ..........................47 99 258-260 Limmen ......................350-351 Lissewege (B) ............350-351 Loenen (Utr) ..............154 Loil ..............................214-215 Lopik ..........................177-189 Lopikerkapel ..............177-189 Maasland ....................219 Maas-Schelde-Demergebied 37 Maastricht ..................102 148 208-210 216 217 344-345 353 Mainz (D) ..................356 Mariënberg ................2-13 Markelo ......................149 Meern, De ..................37 Meppel........................137-142 268-269 Meteren ......................351-352 Middelburg ................351-352 Moergestel..................147 Montmaurin (F) ........360-361 Middelharnis..............45 Mikulov (Tsj)) ............155 Milheeze ....................269-270 Münster (D)................218 Nauerna ......................265-266 358-359 Nederland ..................35 46 352 Neuenahr a/d Ahr (D) 62 Nieder Selters (D) ......64-65 Nieuw-Dordrecht ......211 Nieuwegein ................177-189 Nieuw-Vennep ..........67 Nijmegen....................157-158 208-210 215 234-241 341-342 364-366 Nisse ..........................360-361 Nistelrode ..................109 Noordwijk ..................105-106 Nootdorp ....................106-107

plaatsregister2005.qxd

04-04-2006

14:34

Pagina III

Nordrhein-Westfalen (D) 347-348 Nuland ........................156 Oberlahnstein (D) ......65 Oberode (D)................358-359 Oostende (B) ..............102-103 Oosterbeintum ..........213 Oosterbierum ............261 Ootmarsum ................101 Oss ..............................155 Ottoland......................44 267 Oud-Diemen ..............26-28 43 Oudenaarde (B)..........354 Oudewater ..................94 Oud-Rilland................36 104 202-206 220 360-361 Overasselt ..................154 Papendrecht ..............29-30 153 361-362 Paussnitz (D)..............352 Posterholt ..................78-79 Prinsenbeek ..............262 Purmerend ................214 358-359 Rijndelta ....................255-257 Rilland ........................152 Rinsumageest ............36 Roermond ..................260 Roisdorf a/d Rhein (D) 64 Rossum ......................208-210 Rotenburg (Wümme) (D) 35-36 Rotterdam ..................37 357 Sachsen-Anhalt ..........264 Saeftinge ....................360-361 Saint-Denis (F) ..........103 Saint-Martin-d’Oydes (F) 360-361 Sassenheim ................40 105-106 Schalkwijk ..................80-81 153 Scharwoude................114-120 Schiedam....................38 Schijndel ....................109 Schokland ..................221 343 347 Schouwen-Duiveland 221 Sint-Kruis ..................36 Sint-Maartensdijk ......211 Sint-Oedenrode ..........156 Sluis ............................136-137 Sneek ..........................348-349 Someren ....................269-270 Sommelsdijk ..............45 Spijkenisse ................357 Swifterbant ................93-94 Texel-Westermient ....207 339-340 Tienen (B) ..................342-343 Tongeren (B) ..............218 342-343 349 Trier (D)......................344 Uden ..........................156

Uitgeest ......................42 265-266 356 358-359 Ulrum ........................137-142 Urk..............................217 Utrecht (prov) ............162-189 Utrecht (stad) ............99 Valkenburg (ZHo) ....105-106 Valkenisse ..................211 242-243 Veere ..........................211 Veldhoven ..................109 Veldwezelt (B) ............148 Velsen ........................208-210 Velzeke (B) ................98 Venlo ..........................102 351-352 Vianen ........................99 154 Vindolanda (GB) ........24-25 Vindonissa (Zwi)........359 Vlaanderen (B) ..........47 344 Vlaardingen................14-18 43-44 84-87 110-111 190-199 219 260-261 360 Vleuten-De Meern ....99 208-210 346-347 361-362 Vlissingen ..................152 Voorburg ....................151 208-210 364-366 Voorschoten ..............105-106 350 Wanfried (D) ..............150 Warmenhuizen ..........346 Wehl............................40 Werra / Weser (D) ....150 265-266 Westenschouwen ......200-201 Westzaan ....................42 Wierden ......................213 260 Wieringen ..................145 Wijchen ......................154-155 Wijk bij Duurstede ....98 Wijster ........................350 Woerden ....................99 146 153 208-210 Wormer ......................358-359 Woudenberg ..............350 Würzburg (D) ............217 Wymbritseradeel........149 Xanten (D) ..................208-210 Zaandam ....................68-69 137-142 Zaanstreek..................49-77 Zeeland ......................(prov) 36 47 202-206 Zestienhoven..............38 Zevenhuizen ..............357 Zierikzee ....................211 350-351 Zoetermeer ................106-107 Zuidwest-Nederland ..34-35 Zutphen......................107-108 121-123 213 218 343 Zwammerdam ..........208-210 Zwartewater ..............226-233 Zwitserland ................261 348 Zwolle ........................104 134-135 213 263

III

plaatsregister2005.qxd

04-04-2006

14:34

Pagina IV

Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering Het hoofdbestuur van de AWN heeft het genoegen u uit te nodigen tot het bijwonen van de Algemene Ledenvergadering (ALV) op zaterdag 22 april 2006 in museum Het Valkhof, Kelfkensbos 59 te Nijmegen.

Programma Het programma voor deze dag ziet er als volgt uit: 09.30- 10.15 uur ontvangst van de deelnemers 10.15 - 10.20 uur welkomstwoord 10.20 - 12.00 uur jaarvergadering 12.00 - 13.00 uur lunch 13.00 - 15.30 uur middagprogramma 15.30 - 16.30 uur afscheidsreceptie

Middagprogramma Het middagprogramma bestaat uit een rondwandeling door de oude stadskern, waarbij u rondgeleid wordt door deskundige gidsen. Zo mogelijk is in deze wandeling ook nog een bezoek aan een opgraving verbonden. Duur van de wandeling is ca. anderhalf uur.

Hierop aansluitend een bezoek aan het museum, met daarin o.m. de tentoonstelling ‘Nijmegen, oudste stad van Nederland’.

Deelname Deelname aan de jaarvergadering is gratis. Voor deelname aan de lunch en het middagprogramma (introducé(e)s zijn welkom) dient men per persoon € 19,50 over te maken op girorekening 577808 t.n.v. AWN te Roden. Speciale wensen t.a.v. de lunch, bijvoorbeeld broodjes zonder boter, s.v.p. vermelden. Alle deelnemers, ook degenen die niet aan de lunch en het middagprogramma wensen deel te nemen, worden verzocht zich vóór 1 april 2006 aan te melden bij de algemeen penningmeester van de AWN, Gravenmaat 13, 9302 GA Roden. De aanmelding dient te geschieden onder opgave van naam, adres, datum en handtekening. De jaarstukken en agenda worden aan degenen die zich hebben aangemeld, zo spoedig mogelijk toegezonden.

Gevraagd: Nominaties voor de ‘Bronzen Legpenning’ Conform artikel 23, lid 2 van het huishoudelijk reglement (‘De Bronzen Legpenning kan jaarlijks worden toegekend aan een lid van de vereniging dat zich op bijzondere wijze heeft ingezet voor de Nederlandse archeologie’) en de in de agenda van de Algemene Ledenvergadering 2006 vermelde wijziging hierop (mogelijkheid meer penningen per jaar uit te reiken), roepen wij de besturen van de afdelingen, de

werkgroepen en de veldwerkcoördinatoren op leden voor te dragen, die aan bedoelde kwalificaties voldoen. Het ligt in de bedoeling de Bronzen Legpenning(en) uit te reiken tijdens de komende ALV in Nijmegen. Graag uw reactie aan: Jeroen ter Brugge, Hogelaan 9, 3134 VJ Vlaardingen of per email jp.terbrugge@visserij-museum.nl, tel. 010-4603612. Graag uw reactie vóór 1 april 2006.

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de Archeologische Werkgemeensschap voor Nederland

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 55, 2006

Artikelen Amkreutz, L. Bandkeramiek op de Maasoevers: feit of foutje?................................................... Blom, E., T. Hazenberg & W. Vos Het geroeide Nederlandse vrachtschip de ‘Woerden 7’. Onderzoeksresultaten van de opgraving van een Romeinse platbodem aan de Nieuwe Markt in Woerden (Hoochwoert). .............................................................................................. Broeke, M. van den Rond de reconstructie van een Walcherse tuin (Ravestein 2)................... Broeke, P.W. van den Het inheems-Romeinse grafveld van Nijmegen-Hatert. Een terugblik door de bril van een prehistoricus..................................................................... Carmiggelt, A. Over de zin en onzin van postmiddeleeuwse archeologie................................. Habermehl, D., I. Venderbos & E. Gehring SOJA 2006: een succesvolle traditie voortgezet... Heijden, P. van der Romeinse raadsels. Vignetten op het Nederlandse gedeelte van de Peutingerkaart. .............................................................................................................................. Hendrikse, H. & L. Goldschmitz-Wielinga So hebben wi desen brief bezeghelt met onsen zeghelen…........................................................................................................................... Horssen, W.C.N. van Bas Oele: Amateurs hebben enorm goed werk verricht......................... Horssen, W.C.N. van Lezen met de schop. Jan Trimpe Burger en de Zeeuwse archeologie Horssen, W.C.N. van Vervalsing van Nijmeegse christogrammen bewezen. Uit de hand gelopen grap of wraakactie?......................................................................................................... Jeneson, K. Uitwerken van oud veldonderzoek: mogelijk of onmogelijk?................................. Koning-Kastelijn, Dicky de Het archeologische onderzoek op Ravestein (Ravestein 3)............ Kuipers, J.J.B. Piet Zuijdweg, de man die alles zocht................................................................... Montfrans-Hartman & Hinse-Hartman Hoe het allemaal begon (Ravestein 1)......................... Nakken, Th Bandkeramische migratie, feiten en foutjes............................................................. Pomstra, D. & D. Olthof Jager-verzamelaars in de Flevopolder. Verslag van een mesolithisch leefproject. .............................................................................................................. Rooijen, C. van & M. Manders De gang naar zelfstandig veldonderzoek door de amateur-archeoloog. ..................................................................................................................... Seinen, P.A. Amateur-archeologen en archeometrie.................................................................... Weerd, M.D. de Repressie op afstand in een voorland zonder grenzen. De Romeinse limes in Nederland vóór de opstand der Bataven. ................................................................... Willeboordse, A. Het graf van de meester. Hannekenswerve en de AWN werken studieweek van 1964. ................................................................................................................... Wit, L. de Boren is opgraven. ........................................................................................................... Woerdekom, C. van, J. Hendriks & D. Habermehl Kansen voor jonge archeologen. .................

130-140

141-154 250-255 80-91 312-325 193-194 184-192 227-237 270-272 246-248 73-79 326-332 256-260 238-245 249 333-336 306-311 178-183 66-72 5-26 261-269 2-4 27-30

01-inlegvellen.indd 1

01-02-2007 13:11:00

Literatuurbesprekingen Bakker, J.A. Kanttekeningen bij mijn publicaties en enige andere zaken (M. Eickhoff & L. Theunissen).................................................................................................... Clevis, H. & S. Ostkamp (eds.) Assembled articles 3. Symposium on medieval and post-medieval ceramics Zwolle 9 en 10 okt 2003 (G.C. Groeneweg). ......................................... Dijkstra, J., S. Ostkamp & G. Williams Archeologisch onderzoek op het terrein van de voormalige Berghuijskazerne te Middelburg (G.C. Groeneweg). ............................................... Enckevort, H. van & J. Thijssen (red.) In de schaduw van het Noorderlicht. De Gallo-Romeinse tempel van Elst-Westeraam (P. van der Heijden)...................................... Gesink, G. Handboek voor zoekers. Schatkist vol informatie over metaaldetectors, zoektechnieken, vindplaatsen, vondsten en langverborgen zoekgeheimen (G.C. Groeneweg)... Heijden, P. van der 20 eeuwen Nijmegen (G.C. Groeneweg)........................................................ Heijden, P. van der & M. Sier Wonen op veen. Ellewoutsdijk in de Romeinse tijd (G.C. Groeneweg).......................................................................................................................... Hingh, A. de & W. Vos Romeinen in Valkenburg (ZH). De opgravingsgeschiedenis en het archeologisch onderzoek van Praetorium Agrippinae (A. Waasdorp). ................................. Knol, E., A.C. Bardet & W. Prummel Professor Van Giffen en het geheim van de Wierden (W.C.N. van Horssen). ................................................................................................................. Koopmanschap (red.) In Dongen stond een huis. De Heerlijkheid Dongen in de Middeleeuwen (G.C. Groeneweg)................................................................................................. LĂ¤gers, H. Hertsteen en Cronement. Haardstenen uit de zestiende en zeventiende eeuw (G.C. Groeneweg).......................................................................................................................... Numan, A.M. Noord-Hollandse kerken en kapellen in de Middeleeuwen, ca. 720-1200. Een archeologische, bouwhistorische en historische inventarisatie (G.C. Groeneweg). ............. Peterse et al (red.) Verborgen verleden.Bouwhistorie in Nijmegen (P. van der Heijden). ........... Schut, P.A.C. De aardwerken van Groesbeek: een aquaduct voor de Romeinse legioenvesting van Nijmegen? (P. van der Heijden)............................................................................................ Verhart, L. Op zoek naar de Kelten. Nieuwe archeologische ontdekkingen tussen Noordzee en Rijn (V. Vandenbulcke). ............................................................................................................... Vermeulen, B, H. Nalis & G. Havers Razende mannen, onrustige vrouwen. Archeologisch en historisch onderzoek naar de vroegmiddeleeuwse nederzetting, een adellijke hofstede en het St. Elisabethsgasthuis te Deventer (G.C. Groeneweg)........................................................... Vries, J. de Keltisch cultureel erfgoed door toepassing van de archeologie in nieuw perspectief (V. Vandenbulcke)......................................................................................................................... Willems, W., H. van Enckevort, J.K. Haalebos & J. Thijssen (red.) Nijmegen.Geschiedenis van de oudste stad van Nederland (P. van der Heijden).............................................................

106-107 288-289 287-288 46 163 162-163 353 350 161-162 108-109 163-164 107-108 46-47 46 351-352

209-210 351 105-106

Literatuursignalementen G.C. Groeneweg met bijdragen van P. van der Heijden, W.C.N. van Horssen............................ 47-55 110-117 164-169 210-216 290-296 354-358

Mijn mooiste vondst - Dijk, X. van Een compleet landschap. .......................................................................................... 40-41 - Dorpel, A. van den Een Zeeuwse majolica kom uit Friesland................................................... 297 - Jasperse, S. Een loden penning uit de Westkerkse Terp............................................................ 98-99 - Vanderplas, D. De kom van Adjutor, de Cananefaat.................................................................. 204-205 - Verhagen, J. De gebroken haarnaald............................................................................................. 345-346

01-inlegvellen.indd 2

01-02-2007 13:11:01

Reacties - Brand, A. van den Met zuinigheid en vlijt…. ............................................................................... 206-208 - Groeneweg, G.C. Met zuinigheid en vlijt….................................................................................. 101-102 - Groeneweg, G.C. Met zuinigheid en vlijt… (slot)........................................................................ 347-349 - Smeele. P. & A. van der Meulen Krammen - geen huisvlijt maar vakwerk............................... 103-104

Redactioneel - Goldschmitz, L. & R. Wielinga Vijftig jaar Afdeling Zeeland..................................................... 225-226 - Groeneweg, G.C................................................................................................................................. 65 - Horssen, W.C.N. van Plaatselijk initiatief..................................................................................... 177 - Lockefeer, M....................................................................................................................................... 305 - Peen, C.H. Blauw............................................................................................................................. 1 - Ridder, T. de Archeologische missie. ............................................................................................ 129

Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in … - Arnhem: Smit, M. & R. Wientjes Het Musiskwartier in Arnhem: de geschiedenis van een stadswijk.................................................................................................................................. 337-344 - Deventer: Klinkenberg, V. Gietmallen uit de Smedenstraat...................................................... 31-39 - Ede: A, S. van der & W. Angenent Onder de vloer van de N.H. kerk van Bennekom. ........... 196-203 - Middelburg, Veere en Vlissingen: Burger, M. Gezamenlijke aanpak archeologie op Walcheren................................................................................................................................ 273-278 - Utrecht: Rauws, A.G. & A.M. Bakker De glazen kralen van het Utrechtse Wolvenplein................................................................................................................................... 155-160 - Zutphen: Henkes, H.E., M. Groothedde & A. den Braven Een uitzonderlijk ‘Stangenglas’. .. 92-97

Tips voor Trips - archeologische uitjes Horssen, W.C.N. van - Tentoonstelling ‘Professor van Giffen en het geheim van de wierden’; andere activiteiten........................................................................................................................... - Tentoonstellingen in Haarlem, Maastricht en Utrecht.................................................................. - Tentoonstelling ‘De Kelten in Venlo’ ; andere activiteiten............................................................. - Merovingische graven aan zee: Het krijgersgraf; andere activiteiten............................................ - Jubileumtentoonstelling AWN-afdeling Zeeland; andere activiteiten........................................... - Tentoonstellingen over Romeinen, Prehistorie, Middeleeuwen en Nieuwe Tijd.........................

60-63 126-127 173-175 221-223 301-303 364-367

Werk in uitvoering Coenraadts, J......................................................................................................................................... 56-59 118-125 170-172 217-220 297-300 359-363

Wie kent dit? - Cruysheer, A. Vreemd voorwerp uit Vreeland.................................................................................. 100 - Goldschmitz, L. Messing riemhanger in de vorm van een mannetje............................................. 280-282 - Groeneweg, G.C. Vreemd voorwerp uit Vreeland: reacties op een oproep..................................... 283-285

Zo kan ’t ook - Lockefeer, M. Symposium ‘De biografie van Peelland’...............................................................

42-45

III

01-inlegvellen.indd 3

01-02-2007 13:11:01

Diversen - Hessing, W. In memoriam Simon Wynia.................................................................................... - Horssen, W.C.N. van Redactieraad Westerheem uitgebreid. .................................................... - Peen, C.H. Nationale Onderzoeksagenda voor de Archeologie (NOaA)................................

286 296 195

Katern Verenigingsnieuws agenda ..................................................................................................................................................... 1. VI-VIII;

2. V; 3. IV 4. VII-VIII 5. IV 6. III-IV AWN algemene ledenvergadering - Lockefeer, M. Verslag van de Afgevaardigdendag op 5 november in Amersfoort............................. - Algemene Ledenvergadering op 22 april 1. VI + achterop het Geografisch Register jaargang 55, 2006 - Lockefeer, M. De Algemene Ledenvergadering in Nijmegen (22 april)............................................. - Lockefeer, M. Afgevaardigdendag, 4 november 2006......................................................................... bestuursmededelingen - Benoeming Marty van Loenen............................................................................................................. excursie - Drentse Prehistorische Vereniging Mee op reis naar de muur van Hadrianus en het Lake District . .. - Walle, A. van der Najaarsexcursie op zaterdag 30 september 2006 naar Flevoland........................ interview - Lockefeer, M. Marty van Loenen-van den Akker, sinds kort bestuurslid PR van het Hoofdbestuur ................................................................................................................................. studiedagen

1. I-II 3. I-IV 6. I-II 3. I 6. III 4. I-II

4. II-III

- Hees, J. Biomiddag - In de put bij de UvA 4. IV-V - N.N. Inschrijving Studiedag â&#x20AC;&#x2DC;middeleeuws aardewerkâ&#x20AC;&#x2122;..................................................................... 5. I - N.N. Symposium Archeologie van amateurs en beroeps. AWN afd. Zeeland 50 jaar.................... 5. III - N.N. Verslag Zevende Amateur-Archeologen Dag (ZAADdag)........................................................ 5. II - Visser, A.M. Studiedag Hantering Archeologisch Materiaal, zaterdag 2 september in Goes......... 4. V-VI zomerkampen - Wiggers, R. Opgraven in Nijmegen...................................................................................................... 2. I-IV - AWN-zomerkampen juli/augustus 2006........................................................................................... 2. VI-VII - Enthousiaste kampleiders gezocht...................................................................................................... 2. VII-VIII Diversen - Gerritse, J. Opening Archeologisch Centrum Eindhoven.................................................................. 1. III-IV - Horssen, W.C.N. van XXXVste Reuvensdagen in 2000 jaar oud Nijmegen.................................... 1. IV-VI - N.N. Afdeling IJsseldelta-Vechtstreek stelde (zich) ten toon............................................................. 4. III-IV - N.N. Schijndel doet een boek(je) open................................................................................................ 5. I

01-inlegvellen.indd 4

01-02-2007 13:11:02

GEOGRAFISCH REGISTER JAARGANG 55, 2006

Aardenburg................ 121 360-361 Aarlanderveen............ 19 Achthoven.................. 171 Afferden...................... 354 Akersloot.................... 118 297 359-360 Alblasserdam.............. 171 Alblasserwaard........... 171 Alkmaar...................... 113 115 169 288-289 296 357 Almere........................ 172 299-300 Alphen........................ 167-168 Ameland..................... 171 Amsterdam................. 57 118 170 288-289 291 296 297 298 360 Anloo.......................... 114 Antwerpen (B)............ 50-51 163-164 210 214 Apeldoorn................... 122 Arkel........................... 171 361 Arnhem...................... 218-219 337-344 Asperen...................... 171 Assendelft................... 297 353 357 359-360 Asten........................... 219-220 300 Babberich................... 218-219 Baden-Württemberg (D) 166 Bakel........................... 169 Bathmen..................... 361-362 Beegden...................... 112-113 Beekbergen................. 122 361-362 Bennekom.................. 196-203 218-219 Benschop.................... 172 Berg en Dal................. 46 Bergen op Zoom........ 54 Beverwijk.................... 288-289 357 Blerick......................... 48 Bleskensgraaf............. 171 Bocholt........................ 50-51 Bocholtz...................... 213 291-292 Bodegraven................. 119 Bolsward..................... 214 Boomen...................... 219-220 Borger......................... 114 175 Borssele...................... 360-361 Bovenkarspel.............. 355-356 Breda........................... 113 215 Brouwershaven.......... 290

Brugge (B).................. 121 Castricum................... 357 Coevorden.................. 114 Colmschate................. 361-362 Coppengrave (D)........ 118 170 Culemborg................. 58-59 Cuijk........................... 355-356 356-357 Delft............................ 103-104 117 212 288-289 De Lier........................ 120 Denderbelle (B).......... 210-211 Denekamp.................. 355-356 Den Haag................... 175 302-303 Deurne........................ 125 Deventer..................... 31-39 54 122-123 209-210 302 361-362 Diemen....................... 170 298 360 Diepenveen................ 361-362 Diksmuide (B)............ 214 Doetinchem................ 218-219 Dongen....................... 108-109 Dordrecht................... 101-102 122 171 299 361 Dorestad..................... 355-356 Duingen (D)............... 118 170 Duiven........................ 168 Edam........................... 54 Ede.............................. 53 218-219 Eext............................. 114 Egmond...................... 357 Eindhoven.................. 171 217 219-220 356-357 363 Ellewoutsdijk.............. 353 Elst.............................. 46 49 Emmen....................... 114 Ename (B)................... 50-51 Enkhuizen.................. 357-358 Enschede.................... 114 Epse............................ 123 361-362 Erp............................... 125 Flevopolder................. 306-311 Friesland..................... 50 Garderen..................... 213-214 Geertruidenberg........ 51 Geldermalsen-Hondsgemet........................ 58-59 Geleen......................... 114

01-inlegvellen.indd 5

01-02-2007 13:11:03

Gennep....................... 112 Gent (B)...................... 50-51 Giessenburg............... 101-102 171 361 Giessen-Oudekerk..... 121-122 171 Gobbenoord............... 171 Goeree-Overflakkee... 220 363 Goes............................ 360-361 Gorinchem................. 296 GĂśttingen (D)............. 166 Gouda......................... 53 168 Goudriaan.................. 299 Grave........................... 112 Grijpskerke................. 249-260 279 360-361 Groesbeek................... 46 Groessen..................... 218-219 Groningen (prov.)...... 161-162 Groningen.................. 55 Haarlem...................... 357 Hallum....................... 114 Hannekenswerve....... 261-269 Haren.......................... 114 Harlingen................... 50 Hattemerbroek........... 59 Heemskerk................. 357 Heiloo......................... 357 Helden........................ 116 Hengelo...................... 114 Herzele (B)................. 210 Hessen (D)................. 52 Heveskes.................... 212 Hoogeloon.................. 214 326-332 Honselersdijk............. 120 Hoog-Buurlo.............. 361-362 Hooge Mierde............ 300 Hoogezand................. 56 Hoogkarspel............... 106-107 Houten....................... 295 Hulst........................... 121 171 217 360-361 Huurne....................... 49 Ierland........................ 120 Ittervoort..................... 215 Katwijk aan den Rijn 119 Katwijk-Zanderij........ 119 Kerkrade..................... 164-165 Kijfhoek...................... 299 Kloosterzande............. 291 Knollendam................ 359-360 Koningsbosch............. 215 Koog aan de Zaan...... 118 Kornwerderzand........ 113

Koudekerk.................. 119 Koudekerke................ 121 Krommenie................ 49 118 170 Kuinre......................... 172 Lage Vuursche........... 106-107 Lâ&#x20AC;&#x2122;Amastuola (I).......... 171 Landsmeer.................. 359-360 Leerdam...................... 299 Leeuwarden................ 53 Leiden......................... 57 111 174-175 Leidsche Rijn.............. 127 Leipzig / Halle (D)..... 166 Lelystad....................... 172 217 limes........................... 5-26 50 Limmen...................... 357 Lisse............................ 288-289 Loenen U.................... 58 Londen (GB)............... 169 Lopikerkapel............... 172 Luik (B)....................... 163-164 Lyon (F)....................... 360-361 Maasland.................... 120 Maastricht................... 126-127 165 Mainzfranken (D)...... 52 Maldegem (B)............. 210-211 Marburg (D)............... 103-104 Marknesse.................. 172 Mechelen (B).............. 50-51 MecklenburgVorpommern (D).... 54-55 Medemblik................. 214-215 Meerssen.................... 113 Meppel........................ 219 Middelburg................. 287-288 290-291 Middelharnis.............. 220 Midlaren..................... 106-107 114 Molenaarsgraaf.......... 361 Monster...................... 120 Muiden....................... 112 Muntendam............... 56 Naaldwijk.................... 120 Neurenberg (D).......... 220 Niedersachsen (D)..... 167 Nijmegen.................... 46-47 54 73-79 105-106 110-111 116 162-163 171 Nijmegen-Hatert........ 80-91 Nistelrode................... 174-175 Noord-Beveland......... 121 Noord-Holland........... 107-108 Noordlaren................. 114

01-inlegvellen.indd 6

01-02-2007 13:11:03

Noordoostpolder........ 299-300 Noordwijk................... 101-102 Noordwijkerhout........ 119 Nova Zembla.............. 117 Oer-IJ.......................... 171 Oirschot...................... 125 Oldebroek................... 214 Oling........................... 355 Ommerschans............ 106-107 Oostelijk FlevolandKavel E170............... 124 Oostende (B).............. 211 Oosterbeek................. 218-219 Oosterhout.................. 214 Oost-Knollendam....... 297 Ouddorp..................... 125 Ouderkerk a/d Amstel 360 Oud-Zevenaar............ 345-346 Overschie.................... 103-104 Panningen.................. 355 Papendrecht............... 171 299 Peelland...................... 42-45 Poeldijk....................... 360 Polsbroek.................... 172 Purmerend................. 48 170 Raerd........................... 112 Raversijde (B)............. 290-291 Reinach (Zwi)............. 212 Rilland........................ 120 121 171 217 360-361 Rijswijk ZH................ 166 Roermond................... 48 288-289 Rome (I)...................... 171 Rossum....................... 58-59 293 Rotenburg (WĂźmme)(D)........... 167 Rotterdam................... 216 Rullen (B)................... 210-211 Sachsen-Anhalt (D).... 52 Saintes/Saintonge(F) 51 Sambeek..................... 112 Santpoort.................... 357 Sassenheim................ 119 Scherpenisse.............. 98-99 Schoorl........................ 357 Schijndel..................... 300 Schipluiden................ 291 Sint-Oedenrode.......... 124 291 Sluis............................ 360-361 Sneek.......................... 53

Son en Breugel........... 114-115 Steenwijk.................... 362-363 Swifterbant................. 59 124 172 362-363 Tiel.............................. 53 Thorn.......................... 215 Tongeren (B).............. 115 360 Tournai (B)................. 50-51 Trier (D)...................... 52 111 Uddel.......................... 361-362 Uden........................... 125 219-220 300 363 Ugchelen.................... 58 Uitgeest...................... 118 214-215 Urk.............................. 172 219 Utrecht........................ 101-102 127 155-160 Valenciennes (F)........ 50-51 Valkenburg ZH.......... 204-205 350 Valkenisse.................. 171 280-282 Veendam.................... 56 217 297 Veenwouden.............. 214 Veere........................... 290-291 Velp............................. 218-219 Velsen......................... 357 Velzeke (B)................. 210 Venlo........................... 40-41 173-174 Vessem....................... 300 Vlaardingen................ 54 214-215 288-289 296 Vleuten....................... 361 Vlissingen................... 290-291 Voorburg.................... 119-120 168 217 298-299 Voorschoten............... 119 292-293 Vreeland..................... 57-58 100 112 283-285 Vrouwenpolder.......... 290-291 Waalwijk..................... 111-112 Wadwerd.................... 114 Wageningen............... 218-219 Walcheren.................. 273-278 Warnsveld................... 123 Wateringen................. 120 Westdorpe.................. 217 Westelbeers................ 125 Westerdiepsterdallen 56 Westfalen (D)............. 216 Wierden...................... 49 Wijnaldum................. 211 Wijster........................ 114 Winsum...................... 114 Woerden..................... 49 141-154 288-289 302 358 Wolbrandskerke......... 361 Wommels................... 49 Wormer...................... 297

VII

01-inlegvellen.indd 7

01-02-2007 13:11:04

IJsselstein................... 172 354 Zaandam.................... 359-360 Zaandijk..................... 359-360 Zaltbommel................ 58-59 Zeeland....................... 55 225-282 301 Zele (B)....................... 210-211 Zelhem....................... 218-219 Zevenaar..................... 218-219 Zuid-Limburg............ 130-140 333-336

Zuid-Willemsvaart..... 219-220 Zutphen...................... 47-48 92-97 101-102 113 123 293-294 355-356 (Looërenk) Zwammerdam........... 168 Zwickau (D)................ 166-167 Zwijndrecht................ 171 Zwitserland................ 117 295-296 Zwolle......................... 214

Wijzigingen Bureau AWN en ledenadministratie Mede omdat de vacature voor de functie van Algemeen Secretaris van de AWN niet werd vervuld, heeft het Bestuur besloten per 1 februari 2007 een aantal werkzaamheden te herverdelen.

Algemeen Secretaris van de AWN De functie van Algemeen Secretaris is opgesplitst in Ambtelijk en Bestuurlijk Secretaris. De Bureaumedewerker van de AWN gaat de taken van de Ambtelijk Secretaris vervullen, oftewel het praktische, uitvoerende werk. De functie voor een Bestuurlijk Secretaris, die gaat over beleidsmatige, inhoudelijke zaken, blijft vacant. Het Bestuur hoopt dat zich op basis van deze wijzigingen snel een Bestuurssecretaris meldt!

Accountantskantoor Van Dinther Omdat de taken van de Bureaumedewerker van de AWN sterk zijn uitgebreid, is in overleg met het Accountantskantoor Van Dinther besloten de ledenadministratie volledig door hen te laten uitvoeren. Dit leidt vanaf 1 februari 2007 tot de volgende wijzigingen: • Alle aanmeldingen en opzeggingen van leden en adreswijzigingen lopen direct via Van Dinther, met uitzondering van aanmeldingen middels de strook in de AWN-folder (het Bureau stuurt die door naar Van Dinther); • Van Dinther geeft alle mutaties aan de afdelingssecretariaten door;

• Van Dinther verzorgt de algemene welkomst- en informatiebrieven, alsmede de bevestiging van opzeggingen lidmaatschap AWN; • De afdelingen worden verzocht zelf, indien van toepassing, de welkomstbrieven van de afdelingen naar hun nieuwe leden te versturen; • Van Dinther neemt ook de bestellingen van boeken en Westerheems voor haar rekening.

Uitzondering:

Bestuursmutaties ook altijd aan het Bureau AWN in Amsterdam door geven, omdat daar de lijst van Bestuurs leden actueel gehouden wordt.

Bureau AWN De Bureaumedewerker van de AWN gaat zich nu meer richten op het voorbereiden en uitwerken van alle DB- en HB-vergaderingen, de ALV en de Afgevaardigdendag, archivering, correspondentie ten behoeve van het bestuur, het schrijven van bulletins, e.d. Natuurlijk kan iedereen met vragen en verzoeken die géén betrekking hebben op de ledenadministratie of op bestellingen, nog steeds terecht bij het Bureau AWN. NB: AWN-correspondentiemateriaal blijft via vice-voorzitter Bram van der Walle verkrijgbaar.

VIII

01-inlegvellen.indd 8

01-02-2007 13:11:05

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de Archeologische Werkgemeensschap voor Nederland

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 56, 2007

Artikelen Amkreutz, L. Nogmaals Bandkeramiek op de Maasoevers: foute feitjes ................................ Baetsen, S, W. van Erp, L. Korthorst & M. Lambregtse Merkwaardige botstructuren uit het grafveld van de Catharinakerk te Eindhoven . ...................................................................... Berkvens, R. Een bijzondere middeleeuwse kandelaar in Asten . ............................................ Berkvens, R. & T. van de Rijdt De toekomst van de archeologie in Kempen- en Peelland ...... Blom, E., A. Veldman & F. Zuidhoff Inheems-Romeinse bewoning te Zaltbommel .............. Bogers, E. Kasteel, stad en platteland. Kleipijpen uit drie opgravingen in Eindhoven ........... Bosman, J. Waterkuilen in de leem. De archeologie van het beekdal van de Rundgraaf in Meerhoven .............................................................................................................................. Broek, B. van den Romeinse gemmen uit Nuenen en Helmond 197-201 Buijtendorp, T. Wetenswaardigheden uit de geveilde bibliotheek van Glasbergen en Van Giffen .............................................................................................................................. Buijtendorp, T. Een nieuwe kijk op ons verleden. Archeologische stratigrafie in het Nationaal Historisch Museum .............................................................................................. Debruyne, S. Sint Joris in een waterput. Een tinnen kan uit Putten ....................................... Dekker, J. Kom van dat dak af. Drie kunstzinnig bekraste leisteentjes uit Eindhoven .......... Driel-Murray, C. van Mode in de nadagen van het Keizerrijk: de schoenen van Cuijk ......... Eijk, G. van De dondersteen van Uden. Een neolithische bijl uit een middeleeuwse waterput .................................................................................................................................. Galen, H. van Ruiten, kogels en kantelen op een kacheloven uit het Kasteel van Zeelst . .... Haalebos, J.K. (†) & R. Polak Een lijst met Romeinse namen uit Bodegraven. Vloektafeltje informeert over herkomst soldaten . ..................................................................................... Hattink, F.I. & N. Arts De schalmei van Eindhoven. Een 17e-eeuws muziekinstrument uit de waterput van het stadskasteel . .................................................................................... Jong, Th. de Een laatmiddeleeuwse bierbrouwerij aan de rivier de Aa in Helmond .............. Jong, Th. de Voor het karretje gespannen. Werkhonden van een looier uit Helmond .......... Nieuwenburg-Bron, A. & V. van Vilsteren Vissen naar een oplossing. De benen drietand wederom onder de loep . ........................................................................................................ Nollen, J. Prehistorische huizen en een omgreppelde laatmiddeleeuwse hoeve te Hoeven .................................................................................................................................... Parlevliet, D. & D. van der Kooij Stedelijke bebouwing in een dorp: de welgeborenen van Katwijk . ............................................................................................................................ Peters, S. Huis Emmaus. Een moated site in Sint-Oedenrode ................................................ Schoneveld, J. Het archeologische onderzoek van het kasteelterrein Caetshage te Culemborg .............................................................................................................................. Schut, P.A.C. Een bronzen waterspuwer uit Alphen aan den Rijn. Enkele gedachten over

15-21 202-207 223-228 324-332 425-438 262-265 180-189

58-66 358-366 229-234 217-222 133-141 208-216 318-323 114-122 256-261 235-245 279-288 123-131 190-196 50-57 246-255 408-424

01-inlegvellen.indd 1

13-02-2008 11:08:10

de functie.................................................................................................................................. 368-375 Son, M. van De maatvoering van de middeleeuwse Petruskerk van Woensel........................ 309-317 Steen, E. van der, W. van Vegchel & H. Vorwerk Wie willen we geweest zijn? Achtergronden van Brabantse (amateur-)archeologen........................................................................................ 289-296 Swaanen, R. Waterputten in Hooge Mierde. Een opgraving in een oude dorpskern............. 266-269 Teubner, B. Een bijna stempelfrisse sestertius uit Wijchen...................................................... 354-357 Timmers, J. Archeologie en cultuurhistorie binnen de ‘Reconstructie Zandgronden’. Herstel van een omgrachte hoeve in Bakel......................................................................................... 270-278 Vijsma, C. Archeo-dactyloscopie op aardewerk. Mogelijkheden voor bepaling van herkomst en datering............................................................................................................................... 306-308 Vilsteren, V. van Het sprookje van de keukenjonker. Over de interpretatie van bronzen potten bij kasteelopgravingen................................................................................................. 2-13 Weele, M. van der Romeinse steen- en vakwerkbouw in Oirschot-‘Kasteren’. Hergebruik van Romeins bouwmateriaal in Christelijke context?........................................................... 297-305

Column Verhart, L.B.M. Retro............................................................................................................................................. In De wroetende mol...................................................................................................................

In gesprek met …

Jan Besteman Horssen, W.C.N. van ...........................................................................................

In memoriam

Driel-Murray, C. van Olaf Goubitz . ........................................................................................... Hoekstra, T. Prof. dr. J.G.N. Renaud .........................................................................................

407 469

142-144

391 155

Literatuurbesprekingen

Bartels, M. The Van Lidt de Jeude Family and the Waste from Their Privy: Material Culture of a Wealthy Family in 18th-Century Tiel, the Netherlands (G.C. Groeneweg) . .................... 34-35 Beekmans, F. De Kop van Schouwen onder het zand. Duizend jaar duinvorming en duingebruik op een Zeeuws eiland (B. van der Valk) . ............................................................. 337-339 Dekkers, C, G. Gorren & R van Eerden Het land van Hilde. Archeologie in het Noord-Hollandse kustgebied (G.C. Groeneweg) . .................................................................... 32-33 Dries, F.M.A. van den Breekbaar verleden. Romeins glas in de Lage Landen (G.C. Groeneweg) ................................................................................................................... 453 Ende, H. van den, R.M.R. van Oosten, E.D. Orsel & M.F. Roscher Dwars door de stad. Archeologische en bouwhistorische ontdekkingen in Leiden (G.C. Groeneweg) . ..................... 158 Fermin, H.A.C. & M. Groothedde De Zutphense ringwalburg van de 9e tot de 14e eeuw. Nieuwe gegevens en inzichten uit archeologisch onderzoek en boringen op de Zutphense markten (G.C. Groeneweg) . ................................................................................................... 32 Hekster, O. Beelden van macht (P. van der Heijden) ................................................................ 392-393 Huey, P.R. (red.) From the Netherlands to New Netherland: The archaeology of the Dutch in the Old and New Worlds (M. Bartels) ..................................................................................... 33-34 Jonge, W. de, J. Bazelmans & D. de Jager Forum Hadriani. Van Romeinse stad tot monument (P. van der Heijden) ............................................................................................. 93-94 Loecler, D. de Beyond the site. The Saalian Archaeological record at Maastricht-Belvédère (The Netherlands) (M.-F. van Oorsouw) ................................................................................ 36-37 N.N. Bonner Jahrbücher des Rheinischen Landesmuseums in Bonn und des Rheinischen Amtes für Bodendenkmalpflege im Landschaftsverband Rheinland und des Vereins von Altertumsfreunden im Rheinlande Band 204 (P. van der Heijden) ........................................ 156-158 N.N. Der Niederrhein zwischen Xanten und Nijmegen (Führer zu archäologischen

01-inlegvellen.indd 2

13-02-2008 11:08:10

Denkmälern in Deutschland, Band 47) (P. van der Heijden) ................................................ 94 N.N. Fietsen langs de Romeinse limes (P. van der Heijden) ....................................................... 393-394 Schmidt, P. Die Keramikfunde der Grabung Feddersen Wierde. In: Probleme der Küstenforschung im südlichen Nordseegebiet Band 29 (Feddersen Wierde; Die Ergebnisse der Ausgrabung der vorgeschichtlichen Wurt Feddersen Wierde bei Bremerhaven in de Jahren 1955 bis 1963, Band 5) (E. Taayke) .............................................................................. 334-336 Therkorn, L.L. Landscaping the powers of darkness & light: 600 BC - 350 AD settlement concerns of Noord-Holland in wider perspective (W. Ettema) .................................................. 31-32 Verhagen, J.G.M. R.T.A. Borman, A.M. Gerhartl-Witteveen, T.J. Hoekstra, R.S. Hulst & M. Smit (red.) Opgegraven verleden van Gelderland (J. Coenraadts) . ............. 336-337

Literatuursignalementen

Groeneweg, G.C., P. van der Heijden & W.C.N. van Horssen 37-42 95-103 159-168 339-343 394-401 454-461

Mijn mooiste vondst

Milot, C. Egyptische meloenkraal ..............................................................................................

149-150

Reacties

Blom, E., T Hazenberg & W. Vos Het geroeide Nederlandse vrachtschip de ‘Woerden 7’, Naschrift auteurs .................................................................................................................... Esch, C. van der Een onbekende bodemvondst en de ruiters van Aelbert Cuyp . ................... Pomstra, D. Mesolithisch leefproject, Naschrift auteurs . ........................................................ Vilsteren, V. van Mesolithisch leefproject, Meer vis met een net . ........................................... Vries, J. de Het geroeide Nederlandse vrachtschip de ‘Woerden 7’, Reactie . .........................

Redactioneel

Arts, N. & T. van de Rijdt Inleiding ............................................................................................ Coenraadts, J. Wat veel . .............................................................................................................. Cohen Stuart, C. Voorwoord . ..................................................................................................... Groeneweg, G.C. Redactioneel .................................................................................................... Peen, C.H. Voortvarend .............................................................................................................. Ridder, T. de Broeikaseffect ........................................................................................................

86-87 89-92 154 152-153 84-85

178-179 1 407 353 49 113

Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in …

Amersfoort: Snieder, F. Koten en kloten: ‘homo ludens’ in Amersfoort ................................ 145-148 Bergen op Zoom: Vermunt, M. Drie 16e-eeuwse majolica-ovens uit Bergen op Zoom ........ 376-385 Den Haag: Pavlovic, A. & D.C. Nieweg De jacht met valken: recreatie, vermaak en privilege van de adel ............................................................................................................... 22-28 Groningen: Kortekaas, G., A. Wieringa & J. Huis in ’t Veld Doorgaan, én volhouden in de Vroege IJzertijd, in de Euvelgunner klei .............................................................................. 68-78 Tiel: Bartels, M.H. & J.W. Oudhof Tiel, opkomst, bloei en ondergang van (het onderzoek naar) de vroegmiddeleeuwse handelsnederzetting . .................................. 440-452

Tips voor Trips - archeologische uitjes

Horssen, W.C.N. van ................................................................................................................... 45-47 110-111 173-175 347-351 405-406 466-468

Werk in uitvoering

Coenraadts, J. ............................................................................................................................... 43-44 104-109 169-172 344-346 402-404 462-465

III

01-inlegvellen.indd 3

13-02-2008 11:08:11

Wie kent dit?

Goldschmitz, L. Messing riemhanger: reacties op een oproep ................................................ 29-30 Graas, G. Bewerkt hielbeen ....................................................................................................... 389-390 Seinen, P. Wapenschild op Westerwald .................................................................................... 151

Zo kan ’t ook

Dolman-Berberich, I. Met scherven op de keramiekmarkt van Dordrecht .............................. 386-388 Gerrese, J. Een archeologisch schoolproject van het Leiderdorps Museum . .......................... 79-82

Diversen

Noot van de redactie ................................................................................................................... 83 150 390 Oproep: Theunissen, L. Archeologisch overzichtswerk in de maak ......................................... 388

Katern Verenigingsnieuws

agenda........................................................................................................................................... 1. XI-XII; 2. VI-VII; 3. VIII; 4. III-IV; 5. VII-VIII; 6.VII-VIII AWN algemene ledenvergadering - Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering ................................................................ 1. I - Lockefeer, M. 55e Algemene Ledenvergadering 21 april 2007 te Lelystad ............................. 3. V-VIII bestuursmededelingen - Gevraagd: nominaties voor de ‘Bronzen Legpenning’ . ......................................................... 1. II - Wijzigingen Bureau AWN en ledenadministratie ................................................................. 1. V - Brugge, J.P. ter Naschrift Hoofdbestuur .................................................................................. 1. X - Brugge, J. ter Ethische Code AWN ........................................................................................... 6. IV - Nieuwenhuis, J. Verzekeringen, veiligheid en Arbo ............................................................... 6. I-III excursie - Lockefeer, M. AWN-excursie naar Eindhoven . ........................................................................ 6. IV-VI - Walle, A. van der AWN-excursie - 29 sept. 2007 naar Eindhoven en omstreken ................ 3. I-II - Zandstra, A. Uitwisseling Nautical Archaeology Society < > LWAOW ................................ 5. II-IV - Zandstra, A. Schervendag van de LWAOW in samenwerking met de AWN-afdeling Flevoland ................................................................................................................................. 6. VII studiedagen - Groeneweg, G.C. 36e Reuvensdagen. Een impressie .............................................................. 1. II-V - Horssen, W.C.N. van Grote belangstelling voor Zeeuwse dag ............................................... 4. I-II - Lockefeer, M. Symposium afdeling Zeeland . .......................................................................... 1. VI-IX - Lockefeer, M. Archeologische Werkgroep ‘Leen de Keijzer’ viert 40-jarig bestaan .............. 5. V-VI - Vuik, D. Duizend jaar aardewerk in Zwolle ........................................................................... 3. III-V zomerkampen - Hartog, M.J. den Verrassingen uit het Cuijkse zand - AWN-graafkamp Cuijk (29 juli 3 augustus 2006) . .................................................................................................................. 2. I-II - Wiggers, R. Ploeteren in de Belgische zon - AWN-graafweek Tongeren (1-8 juli 2006) ..... 2. II-V - AWN-zomerkampen (juli / augustus 2007) .......................................................................... 2. VII-VIII - Studiedag middeleeuws aardewerk in ’s-Hertogenbosch . .................................................... 5. I diversen - Bos, J.M. In memoriam Henk Moltmaker (1930-2007) ........................................................ 4. II - Cordfunke, E.H.P. De overdracht van het AWN-archief . ....................................................... 1. X - Wensveen, H.W. van In memoriam Pieter Sonneveld ........................................................... 3. II-III

01-inlegvellen.indd 4

13-02-2008 11:08:11

GEOGRAFISCH REGISTER JAARGANG 56, 2007

Aalden......................... 97-98 Aardenburg................ 164-165 171-172 173 345-346 Achterhoek................. 47 Afsluitdijk................... 404 Akersloot.................... 104-105 169-170 462-463 Albany (USA)............. 33-34 Alblasserdam.............. 339-340 Alblasserwaard........... 170-171 Alkmaar...................... 33-34 96-97 162-163 458 Alphen aan den Rijn.. 368-375 Amersfoort................. 145-148 Amstelveen................. 43-44 170 Amsterdam................. 33-34 165-166 170 Anreppen (D)............. 161-162 Antwerpen (B)............ 341-342 343 Apeldoorn................... 107-109 Archeon...................... 171-172 174 349 Arkel........................... 106-107 403 Arnhem...................... 44 358-366 (Nat. Hist. Museum) Assen.......................... 347-348 Assendelft................... 402 462-463 Asten........................... 223-228 Baarle-Nassau............. 398 Baarschot.................... 456 Bad Driburg (D)......... 161 Bakel........................... 270-278 Beckinghausen (D).... 161-162 Beets........................... 169-170 402 Bemmel...................... 94 Berg en Dal................. 94 Bergen op Zoom........ 376-385 459 Biddinghuizen........... 38-39 Biesbosch.................... 403 Bischofswerde (D)...... 459-460 Bodegraven................. 105 114-122 Borger......................... 348-349 350 Boven-Pekela.............. 103 Boxmeer-Sterckwijk... 99-100 Brecht-Overbroek (B).341-342 Breda........................... 162-163 343 Broechem (B)............. 343 Broek op Langendijk.. 164 Brouwershaven.......... 458

Brugge (B).................. 167 Brunnepe.................... 98 Brussel (B).................. 100 Bunnik-Vechten......... 350 Burgh-Haamstede...... 458 Capelle a.d. IJssel....... 162-163 Castricum................... 32-33 Casuwele.................... 96-97 Coevorden.................. 96-97 Cuijk........................... 133-141 171-172 Culemborg................. 408-424 457 Dalfsen....................... 340-341 Den Haag................... 22-28 454 Deventer..................... 32 33-34 98 100 106-107 457 Deventer-Colmschate.39 95 Diemen....................... 170 402-403 Dodewaard................. 94 Dordrecht................... 46 89-92 106-107 170-171 386-388 Dortmund (D)............ 162 Drenthe....................... 2-13 Dresden (D)................ 460 Dronten...................... 404 464-465 Duurswold.................. 97-98 Eexterzandvoort......... 98-99 Eindhoven.................. 39 202-207 217-222 256-261 262-265 VN 6. IV-VI Elst U.......................... 100-101 Ename (B)................... 167 Enter........................... 98 Feddersen Wierde (D).. 334-336 399 Forum Hadriani......... 44 93-94 170 345 351 463-464 Friesack (D)................ 128 Gelderland.................. 336-337 Genève (Zwi).............. 461 Gerolstein (D)............ 461 Giessen-Oudekerk..... 403 Goedereede................. 465 Goeree........................ 172 Gorcum...................... 106-107 ’s-Gravenzande.......... 106 Gouda......................... 96-97 400 Groessen..................... 346 Groningen.................. 39 40-41 68-78

01-inlegvellen.indd 5

13-02-2008 11:08:11

Haaksbergen.............. 98 Haarlem...................... 2-13 Hadrian’s Wall (UK).. 402-403 Haelen........................ 167-168 Haltern (D)................. 161-162 Hardenberg................ 98 Haren Gr.................... 97-98 Harskamp................... 44 Harssens..................... 97-98 Hattemerbroek........... 172 Hattingen (D)............. 161 Hazerswoude............. 105 Heeten........................ 98 Heiloo......................... 402 Hellevoetsluis............. 162-163 Helmond.................... 197-201 235-245 279-288 ’s-Hertogenbosch....... 396 457 HoegaardenMeldert (B)............. 341-342 Hoeven....................... 190-196 Holtum....................... 37-38 Honselersdijk............. 106 Hooge Mierde............ 266-269 Hoorn......................... 42 45 129 347 401 456 Hulst........................... 171-172 458 Hunze......................... 104 Huurne....................... 98 IJzendijke................... 171-172 454-455 Itteren......................... 99-100 Jisp.............................. 462-463 Kalkriese (D)............... 159 Kampen...................... 33-34 98 Kanaal van Corbulo... 170 345 Katwijk........................ 50-57 105 Kempen- en Peelland.178-332 Kerkrade..................... 457 Kethel.......................... 106 345 Kleef (D)..................... 94 Köln (D)...................... 457 Kontich (B)................. 343 Koudekerk a/d Rijn... 105 463 Krommenie................ 104-105 Krommeniedijk.......... 389-390 402 Kuinre......................... 404 Kwintsheul................. 106 LanakenSmeermaas (B)........ 341-342 Laudermarke.............. 97-98 Leeuwarden................ 97-98 Leiden......................... 99 158 174

Leiderdorp.................. 79-82 105 LeidschendamVoorburg................ 164-165 Lennik-Gaasbeek (B). 341-342 Leuven (B).................. 167 Lexmond..................... 170-171 403 Limburg...................... 37-38 limes........................... 351 393-394 Limmen...................... 402 Lodijke........................ 96-97 Lomm......................... 164-165 Lottum........................ 37-38 Lund (Zwe)................. 126 Luttelgeest.................. 404 Maastricht................... 36-37 46 97-98 398 MaastrichtSint Pietersberg...... 341 Mariënberg................. 95 Mecklenburg (D)........ 99 Meerhoven................. 180-189 Meppel........................ 402 Molenaarsgraaf.......... 106-107 159 Muntendam............... 43 Naaldwijk.................... 106 463-464 Naaldwijk-Hogeland.. 463-464 Nederland................... 401 New York (USA)........ 33-34 Nieuw-A'dam (USA).. 33-34 Nieuw-Nederland....... 33-34 Nijmegen.................... 159 174-175 457 Nistelrode................... 100 Noord-Holland........... 31-32 32-33 341 Noordoostpolder........ 107 Nuenen....................... 197-201 Oberaden (D).............. 161-162 Oberode (D)................ 104-105 Oirschot-Kasteren...... 297-305 Oldenzaal.................... 98 Oost-Knollendam....... 462-463 Oostrum..................... 97-98 Oostzaan..................... 104-105 Oss.............................. 149-150 Ostrum....................... 340 Ouddorp..................... 109 465 Oud-Alblas.................. 170-171 Oud-Emmeloord........ 109 Oud-Quadijck............. 402 Oud-Rilland................ 171-172 345-346 Pekela......................... 344-345 Persingen................... 94

01-inlegvellen.indd 6

13-02-2008 11:08:11

Poeldijk....................... 106 Putte (N.-B.)................ 229-234 Raalte.......................... 98 108-109 Raeren......................... 457 Ravestein.................... 171-172 345-346 Rheinland (D)............. 156-158 Rhenen....................... 97-98 100-101 Rijnsburg.................... 105 Rijnwoude.................. 105 Ritthem....................... 400 Roermond................... 163 Rolduc......................... 159 Rome (I)...................... 102 Rossum....................... 98 Rotterdam................... 162-163 457 Rotterdam-Crooswijk.162-163 Rotterdam-IJsselmonde..................... 162-163 Rumst......................... 457 SĂ¤ben (Oost)............... 125 Sachsen (D)................ 459 460 San Vito Lo Capo (It). 170 Schagen...................... 31-32 Schijndel..................... 103 Slochteren.................. 46-47 Schipluiden................ 174 Schokland................... 109 172 Schouwen................... 171-172 337-339 Sint-Andries (B)......... 167 Sint-Laurens............... 456 Sint-Oedenrode.......... 246-255 Slijpe (B)..................... 167 Sluis............................ 398 Stadskanaal................. 103 Stroe............................ 458 Swifterbant................. 172 404 464-465 Tiel.............................. 34-35 342 440-450 Tienen (B)................... 457 Tongelre..................... 343 Tongeren (B).............. 343 457 Treignes (B)................ 101 Trier (D)...................... 461 Tubbergen.................. 401 Twello......................... 108-109 Tzummarum.............. 163 Uddel.......................... 99-100 Uden........................... 208-216 Ureterp....................... 97-98 Urk.............................. 172 Utrecht (prov)............. 399-400

Utrecht (stad)............. 45 Valkenburg Z-H......... 105 Vasse........................... 98 Veendam-Ommelanderwijk............... 41 397 Velsen......................... 461 Velzeke (B)................. 457 Venhuizen.................. 456 Venlo........................... 100 175 397 455 Vindolanda (UK)........ 170 Vlaanderen................. 38 Vlaardingen................ 2-13 106 345 349 Voorburg.................... 44 93-94 345 Voorschoten............... 105 Vreeland..................... 460 Warnsveld................... 395 Wateringen................. 106 Wederath-Belginum (D).461 Weelde (B).................. 167 Westzaan.................... 462-463 Wierden...................... 95 98 Wijchen...................... 354-357 Wijnegem (B)............. 343 Wijk bij Duurstede.... 172 Wijngaarden............... 170-171 Wildervank................. 397 Wildervanksterdallen.103 Wilhelminaoord......... 43 Woensel...................... 309-317 Woerden..................... 84-88 163 Xanten (D.)................. 94 Zaan............................ 104-105 Zaandam.................... 169-170 462-463 Zaltbommel................ 425-438 Zanddijk..................... 171-172 Zeeland (prov)............ 166 396-397 Zeelst.......................... 318-323 Zeewolde.................... 109 172 Zelhem....................... 455 Zoeterwoude.............. 105 Zuidlaardermeer........ 104 Zuid-Holland............. 341 Zuid-Limburg............ 15-21 Zutphen...................... 32 95-96 108-109 394-395 458 464 Zwartewaterland........ 98 Zwitserland................ 40 399 Zwolle......................... 33-34 97-98 98 VN 3. III-V

VII

01-inlegvellen.indd 7

13-02-2008 11:08:12

Verdeling pagina-nummers Nr. 1 Nr. 2 Nr. 3 Nr. 4 Nr. 5 Nr. 6

februari 2007 april 2007 juni 2007 augustus 2007 oktober 2007 december 2007

regulier nummer.................................................................1-48 regulier nummer............................................................. 49-111 regulier nummer............................................................ 111-176 jubileumnummer 10 jaar AWN-afdeling 23.................177-352 regulier nummer........................................................... 355-407 jubileumnummer 40 jaar AWN-afdeling 15...............407-470

Gevraagd: nominaties voor de ‘Bronzen Legpenning’ Conform artikel 23, lid 2 van het Huishoudelijk Reglement (‘De bronzen legpenning kan jaarlijks worden toegekend aan een lid van de vereniging dat zich op bijzondere wijze heeft ingezet voor de Nederlandse archeologie’) en de in de agenda van de Algemene Ledenvergadering 2006 vermelde wijziging hierop (mogelijkheid meer penningen per jaar uit te reiken), roepen wij de besturen van de afdelingen,

01-inlegvellen.indd 8

de werkgroepen en de veldwerkcoördinatoren op leden voor te dragen, die aan bedoelde kwalificaties voldoen. Het ligt in de bedoeling de Bronzen Legpenning(en) uit te reiken tijdens de komende ALV in ‘s-Hertogenbosch. Graag uw reactie aan: Jeroen ter Brugge, Hogelaan 9, 3134 VJ te Vlaardingen of per e-mail j.terbrugge@ maritiemmuseum.nl, tel. 010-4603612. Graag uw reactie vóór 1 april 2008.

13-02-2008 11:08:12

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de Archeologische Werkgemeensschap voor Nederland

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 57, 2008

Artikelen

Altena, E. Hoe gaat dat in zijn werk; oud-DNA-onderzoek op menselijke resten? Een kijkje in de keuken, Special 2008................................................................................... Altena, E. & N. Arts Inleiding op oud-DNA-onderzoek, Special 2008..................................... Arts, N. & J. Nollen Forensische archeologie in Eindhoven. Het DNA- en ander onderzoek van de Catharinakerk, een interim-verslag, Special 2008................................. Biewinga, D.T. Geofysisch onderzoek in de Noordoostpolder.................................................. Bloo, S.B.C. Hilversum in de polder. Hilversumaardewerk van de vindplaats Emmeloord.............................................................................................................................. Boer, P.C. de De nieuwste ontdekkingen betreffende het oudste Kuinre................................ Bramanti, B. & M.J.A. Vermunt De pest in Bergen op Zoom, Special 2008.......................... Brugge, J.P. ter Wonen op het veen. Bewoning uit de IJzertijd en Romeinse Tijd in de Aalkeet-Buitenpolder te Vlaardingen..................................................................................... Buijtendorp, T.M. Forum Hadriani: Nederlands werelderfgoed op de schop.......................... Bulten. E.E.B. Prehistorische visweren en fuiken bij Emmeloord........................................... Cruysheer, A.T.E. De archeologie van de Willibrordkerk te Nederhorst den Berg (NH)........ Decorte, R. Het mysterie van Lodewijk XVII (1778-1795) ontrafeld via DNA-onderzoek, Special 2008,........................................................................................................................... Devriendt, I. “Diamonds are a girl’s best friend”. Neolithische kralen en hangers uit Swifterbant............................................................................................................................... Doppert, A. Promotie: nut en noodzaak..................................................................................... Dorenbos, O. Een ringwalburcht in Maasland?.......................................................................... Dries, F.M.A. van den Romeinse prismatische flessen en potten............................................. Groothoff, K. Speurtocht naar het verdwenen kerkdorp Nagele............................................... Hartog, M.J. & S. Heeren Een oud-centurio tussen de koeien. Romanisering in de Bataafse gemeenschap Tiel-Passewaaij................................................................................. Holk, A.F.L. van, D.E.P. Velthuizen, D.T. Biewinga & B.H. van Rosmalen Een schip dat tot tweemaal toe zoekraakte.................................................................................................... Horssen, W.C.N. van 37ste Reuvensdagen bezocht door recordaantal (amateur-)archeologen......................................................................................................................................... Jansen, J. Jubileum: 40 jaar AWN-afdeling Nijmegen en omstreken...................................... Jong, T. de & D. Houwers Bidden tot Brigida: rundvee uit Bredase binnenstad besmet met brucella-bacteriën, Special 2008............................................................................................ Kloosterman, H. Schokland, een archeologisch fenomeen....................................................... Knijff, P. de Het nut van DNA-onderzoek aan archeologische vondsten: een korte bespiegeling, Special 2008..................................................................................................... Kraker, A.M.J. de, R. Wielinga & D. de Koning Middeleeuws proces van zoutzieden als experiment herhaald...............................................................................................................

10-18 2-9 21-27 418-421 348-352 378-383 50-54 129-138 209-215 323-339 62-69 55-64 384-397 422-423 150-156 223-226 403-408 50-61 353-367 16-19 258-266 43-49 340-347 19-20 194-208

01-2009 inlegvellen.indd 1

09-02-2009 10:09:02

Kropff, A. De militaire context van Forum Hadriani................................................................. Oosten, R.M.R. van Elitaire deftigheid of burgermans truttigheid? Glazen kralen en tropische schelpen in het dorp Alphen aan den Rijn (ZH).................................................. Oud, S.P. Over Flevomeer om de Noord en terug . .................................................................. Peen, C.H. Een wetering door Wageningen. Archeologisch onderzoek in de bebouwde kom?......................................................................................................................................... Raemaekers, D.C.M. & W.J.H. Hogestijn Weg met de Klokbekerweg? De interpretatie van vondsten van de Klokbekercultuur in Swifterbant en de provincie Flevoland . .......... Ridder, T. de Zoektocht naar de burcht van graaf Dirk III ....................................................... Ridder, T. de & E. Altena Pionieren met de Krabbeplasman. Het oudste menselijk DNA uit Nederland, Special 2008 .................................................................................................. Ridder, T. de, E. Altena, P. de Knijff, A.H.L. Vredenbregt & H.J. Luth De zoektocht naar de oer-Vlaardinger, Special 2008 . ........................................................................................ Rijkelijkhuizen, M. Dobbelen in Amsterdam ............................................................................ Roever, J.P. de Spreiding van scherven van een pot op de vindplaats S3 te Swifterbant......... Roovers, H.P.A., M. de Boer & D.E.P. Velthuizen E170, een vindplaats bedreigd door sluipende degradatie............................................................................................................... Thanos. C. Zoektocht naar de gefilmde werkelijkheid van opgravingen................................. Verhart, L.B.M. Helinium en de Vlaardingen-cultuur ............................................................. Vrie, D. van de Een raadselachtige tekst op een middeleeuwse voorraadpot . ........................ Wensveen, H. van Helinium. Het heden en een vooruitblik . .................................................. Wijk, R. Kethel, gebouwd op vier heuvels .................................................................................

2-15 71-82 277-286 216-222 409-417 140-149 39-42 28-38 21-23 369-377 398-402 271-275 120-128 267-270 114-119 157-161

Column Verhart, L.B.M. Het verdriet van Limburg .......................................................................................................... Venus . ......................................................................................................................................... De geur van veen ........................................................................................................................ Brommerd . ................................................................................................................................. Vuistbijlen ................................................................................................................................... Déjà vu . ....................................................................................................................................... Angst en twijfel, Special 2008....................................................................................................

47 111 191 255 319 447 65

Literatuurbesprekingen

Adovasio, J.M., O. Soffer & J. Page De onzichtbare vrouw. De rol van mannen en vrouwen in de prehistorie (Vera Vandenbulcke) ........................................................................................ 301-302 Bechert, T. Germania Inferior. Eine Provinz an der Nordgrenze des Römischen Reiches (Paul van der Heijden) ........................................................................................................... 92 Bulten, E.E.B. e.a. Definitief archeologisch onderzoek bij de Oude Waalsdorperweg 37 & 38 in Den Haag. Bronstijd, IJzertijd en Middeleeuwen in het tracé van de Hubertustunnel (Bert van der Valk) . ................................................................................................................ 302-303 Clevis, H. Opgeruimd staat netjes. Keukengoed en tafelgerei van een bouwhuis van de Kranenburg (1840-1865) (Gerrit Groeneweg) ........................................................................ 29 Guadagnin, R. Fosses - Vallée de l’Ysieux. Mille ans de production céramique en Île-de-France, vol. I, Données archéologiques et historiques (Gerrit Groeneweg) . ......................................... 95 Goubitz, O. Purces in pieces. Archaeological finds of late medieval and 16th-century leather purses, pouches, bags and cases in the Netherlands (Vera Vandenbulcke) .............................. 301 Heege, A. (Hrsg.) Töpferöfen - Pottery kilns - Fours de potiers. Die Erforschung frühmittelalterlicher bis neuzeite licher Töpferöfen in Belgien, den Niederlanden, Deutschland, Österreich und der Schweiz (Gerrit Groeneweg) ..................................................................................... 239-240

01-2009 inlegvellen.indd 2

09-02-2009 10:09:02

Heijmans, H., E. Drenth, D. Keijsers & J. Schreurs (red.) Archeologisch onderzoek Ittervoort. Oude bedrijvigheid industrieterrein Santpoort ontsloten (Leo Verhart) ................................... 95-96 Hulst, R.S. e.a. Het onderzoek van het Romeinse marskamp bij Ermelo-Leuvenum, Nederland (Paul van der Heijden) ........................................................................................................... 91-92 Hulst, R.S. & J. Vredenberg Het Romeinse marskamp bij Ermelo (Paul van der Heijden) ....... 91-92 Janssen, H.J. & A.A.J. Thelen (red.) Opgravingen en vondsten in het Tolbrugkwartier in ’s-Hertogenbosch (Gerrit Groeneweg) . ................................................................................... 304 Roymans, N., T. Derks & S. Heeren (red.) Een Bataafse gemeenschap in de wereld van het Romeinse rijk. Opgravingen te Tiel-Passewaaij (Vera Vandenbulcke) . .................................. 30 Sarfatij, H. Archeologie van een Deltastad. Opgravingen in de binnenstad van Dordrecht (Teus Koorevaar) . ................................................................................................................... 237-239 Sjostrand, S. & Sharipah Lok Lok bt. Syed Idrus The Wanli shipwreck and its ceramic cargo (Gerrit Groeneweg) ................................................................................................................ 173 Troubleyn, L., F. Kinnaer, A. Ervynck e.a. Het Steen en de burgers. Onderzoek van de laatmiddeleeuwse gevangenis van Mechelen (Michiel Bartels) ................................................ 93-94 Waasdorp, J.A. & R. Eimermann Solleveld. Een opgraving naar een Merovingisch grafveld aan de rand van Den Haag (Wim van Horssen) ................................................................... 303-304 Zimmermann, H. Textiel in context. Een analyse van archeologische textielvondsten uit 16e-eeuws Groningen (Gerrit Groeneweg) .............................................................................. 173-174

Literatuursignalementen

Groeneweg, G.C. met bijdragen van P. van der Heijden ..... 31-37 97-102 174-182 240-246 305-309 429-439

Mijn mooiste vondst

Kreukniet-Van IJsselstein, W. Een prehistorische dolk ..............................................................

425

Reacties

Eijk, G. van De dondersteen van Uden. Een neolithische bijl uit een middeleeuwse waterput .................................................................................................................................. Hartsuiker, H. Benen drietand . ................................................................................................. Lauwerier, R.C.G.M. Bewerkt hielbeen .....................................................................................

Redactioneel

Boes, J. Voorwoord ...................................................................................................................... Coenraadts, J. Kleine luiden ....................................................................................................... Horssen, W.C.N. van Munten . ................................................................................................... Lockefeer, M. Lang geleden ........................................................................................................ Peen, C.H. Tijd voor (re)actie! .................................................................................................... Poel, G. van de & J.P. ter Brugge Voorwoord .............................................................................. Ridder, T. de Voorwoord, Special 2008 .....................................................................................

170-172 28 89-90

321-322 193 1 49 257 113 1

Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in …

Delft: Deunhouwer, P. Op het spoor van de Delftse Stadswal .................................................. 24-28 Ede: A, S. van der & W. Roessingh Pascalstraat: 9500 jaar geschiedenis op een halve hectare ..................................................................................................................................... 228-233 Gouda: Groenendijk, M.J. Koningshof: archeologievriendelijk bouwen ................................. 83-87 ’s-Hertogenbosch: Genabeek, R. van Brokstukken van een glasblazerij ................................. 287-293 Schiedam: Trierum, M. van De bewoningsgeschiedenis van Schiedam en de opgraving op het terrein ‘Land van Belofte’ ........................................................................................... 163-169

III

01-2009 inlegvellen.indd 3

09-02-2009 10:09:02

Tips voor Trips - archeologische uitjes

Horssen, W.C.N. van .................................................. 44-46 108-110 189-190 251-254 315-318 444-446

Werk in uitvoering

Coenraadts, J. .............................................................. 38-43 103-107 183-188 247-250 311-314 440-443

Wie kent dit?

Groeneweg, G.C. Aardewerken wolkamkomfoor: reactie op een oproep ................................ 426-428 Kolk, M. Pijpaarden beeldje ....................................................................................................... 234 Oosten, R. van Ceramisch object ................................................................................................ 299-300

Zo kan ’t ook

Berg, A. van den Kasteel Develstein. De visualisatie van een verdwenen kasteel ................... 294-298

Diversen

Goldschmitz, L. In Memoriam: J.A. Trimpe Burger .................................................................

235-236

Katern Verenigingsnieuws

agenda ....................................................................................... 1. VIII; 2. X-XI ; 3. --; 4. IV; 5. IV; 6. IV AWN algemeneledenvergadering/afgevaardigdenvergadering - Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering ................................................................ 1. I - Horssen, W.C.N. van Leden vergaderden in kerkkoor . .......................................................... 3. I-III - Osseweijer-van Bueren Reactie op de ALV op 26 april 2008 te ’s-Hertogenbosch . .............. 5. I bestuursmededelingen - Wijziging secretariaat AWN .................................................................................................... 1. II - Horssen, W.C.N. van Veel aandacht voor jeugdactiviteiten op jaarlijkse Afgevaardigdendag 1. II-V - Nieuwenhuis, J. Verzekeringen en veiligheid . ........................................................................ 2. VI - Nieuw deel in de AWN-reeks feestelijk overhandigd . ........................................................... 3. III - Subsidie AWN voor de periode 2009-2012 . .......................................................................... 6. I excursie - Groeneveld, T. De jaarlijkse najaarsexcursie van de afdeling 12 (Utrecht e.o.) ..................... 6. II-III studiedagen - Dag van de Noord-Nederlandse Archeologie . ........................................................................ . VII - Horssen, W.C.N. van Archeologische Dag van Den Haag e.o. druk bezocht . ...................... 2. IV-V - Lockefeer, M. Dag van de Noord-Nederlandse amateur-archeologie ..................................... 2. VI-IX - Loenen-van den Akker, M. van Het weekend van de archeologie 2008 ................................. 2. IX-X - Zandstra, A. Schervendag 2009 LWAOW (Landelijke Werkgroep Archeologie Onder Water) . .................................................................................................................................... . III zomerkampen - Luten, A. Een verslag van de AWN-graafweek 2007 in Nijmegen . ...................................... 2. I-II - Hartog, M.J. den AWN-Zomerkampen juni/juli 2008 .......................................................... 2. XI-XII - Coenraadts, J. AWN over de grens ........................................................................................... 5. I-III - Inschrijvingen AWN-zomerkampen augustus 2009 (Kalkriese, Duitsland) ...................... 5. III diversen - Archeologische Werkgroep Oude Rijn ................................................................................... 1. VI - Lockefeer, M. De Archeologische Werkgroep van de Historische Kring Nieuwegein (Afd. Utrecht e.o.) ................................................................................................................... 1. VI - Werkgroep Archeologie Onder Water - Bundel Maritieme Vindplaatsen ........................... 1 VII - Lockefeer, M. Helinium 50 jaar ................................................................................................ 2. II-III

01-2009 inlegvellen.indd 4

09-02-2009 10:09:03

- Westerheem Special ‘DNA en archeologie’ ............................................................................ - Oproep: Werkweek prehistorische rotsgravures Bohuslän, Zweden ................................... - Zandstra, A. Eerste aanmoedigingsprijs Stichting BOS voor Nico Brinck . ......................... - Lockefeer, M. Even voorstellen… Fred van den Beemt ............................................................ - Overhandiging jubileumnummer Helinium ......................................................................... - Overhandiging cheques door Hazenberg Archeologie . ........................................................ - Spijk, F.J. AWN-afdeling 20 IJsseldelta-Vechtstreek .............................................................

2. V 2. IX 3. IV 4. I-III 4. III 4. IV 6. I-II

GEOGRAFISCH REGISTER JAARGANG 57, 2008

Aalst G........................ 175 Aalten.......................... 433-434 Aardenburg................ 190 Achthoven.................. 185-186 Aken (D)..................... 432 Akersloot.................... 103-104 242 Alblasserdam.............. 41-42 Alblasserwaard........... 185-186 Alkmaar...................... 176-177 182 241 307 432-433 437-438 Alphen aan den Rijn.. 71-82 Amerongen................ 31 433-434 Ammerstol................. 313-314 Amstelland................. 39-40 Amstelveen................. 39-40 184-185 Amsterdam................. 21-23 36-37 39-40 184-185 243-244 312-313 440 Antwerpen (B)............ 34-35 97 240-241 243 438 Apeldoorn................... 106-107 249 Archeon...................... 190 Arnhem...................... 249 Assen.......................... 100-101 VN 2. VI-IX Assendelft................... 103-104 183-184 440 Axel............................. 194-208 Baaigem (B)................ 305 Bakel........................... 431-432 Barendrecht................ 442 Batenburg................... 249 Bathmen..................... 35-36 106-107 Beets........................... 311-312 Beinum....................... 308

Bemmel...................... 433-434 Benzingrode............... 305 Bergeijk...................... 107 Bergen op Zoom........ 39-40 102 180 Special 2008 50-54 Bergerden................... 244-246 Best............................. 443 Biesbosch.................... 185-186 Bladel.......................... 107 Bleskensgraaf............. 105-106 185-186 Bloemendaal.............. 97 Bodegraven................. 104 Boekel......................... 107 Bohuslän (Z).............. VN 2. IX Boksum...................... 100-101 Borgercompagnie...... 101-102 Borgvliet..................... 180 Borne.......................... 35-36 Boxmeer..................... 436 Brasschaat (B)............ 182 Breda........................... 106 177 Special 2008 43-49 Brielle.......................... 248-249 Brugge (B).................. 97 Budel........................... 249-250 Buinerveen................. 314 Colmschate................. 35-36 Creil............................ 176 Creussen (D).............. 308-309 Culemborg................. 223-226 Daehre / Dähre (D).... 305 Delft............................ 24-28 441-442

01-2009 inlegvellen.indd 5

09-02-2009 10:09:03

De Meern.................... 33-34 97-98 432-433 Den Haag................... 302-304 441-442 Den Helder................. 436-437 Deventer..................... 35-36 106-107 Diemen....................... 39-40 184-185 312-313 Diksmuide (B)............ 240-241 Doesburg.................... 106-107 308 Doetinchem................ 102 Dongen....................... 436 Dordrecht................... 41-42 105-106 177 185-186 237239 301 313-314 436-437 442 Dordtsche Kil............. 441-442 Dronten...................... 100-101 187 Ede.............................. 228-233 244-246 249 433-434 Edegem (B)................. 240-241 Egmond...................... 444-445 Eijsden........................ 32 Eindhoven.................. 43 190 431-432 Special 2008 21-27 Ellingen (D)................ 306-307 Elst G.......................... 97-98 182 Emmeloord................. 323-339 348-352 Enkhuizen.................. 31 44-45 Enschede.................... 35-36 433-434 Ense-Bremen (D)....... 430 Enter........................... 244-246 Epse............................ 106-107 Erkentrudekerke........ 313-314 Ermelo........................ 46 91-92 Essen (B)..................... 175 Flevoland.................... 98 321-425 409-417 Flevomeer................... 277-286 Fochteloo.................... 100-101 Forum Hadriani......... 2-15 109-110 185 209-215 Fosses (F).................... 95 426-428 Frankfurt (D).............. 306-307 Frechen....................... 429 Friesland..................... 309 Geesteren................... 249 Geldrop....................... 111 249-250 Gemert........................ 431-432 Gent (B)...................... 97 Geraardsbergen (B).... 305 Germania Inferior..... 92 Giessenburg............... 185-186 Goes............................ 190 â&#x20AC;&#x2122;t Gooi......................... 248-249 Gouda......................... 81-87 176 Goudriaan.................. 41-42 185-186 Grave........................... 436

Grobbendonk (B)....... 182 Groessen..................... 106 249 Groningen.................. 98 173-174 243-244 Haarlem...................... 299-300 Haithabu (D).............. 35 Hardenberg................ 35-36 HardinxveldGiessendam........... 190 Haren.......................... 100-101 Hattemerbroek........... 436-437 Hazerswoude............. 97 Heerlen....................... 31 Heiloo......................... 311-312 Hellevoetsluis............. 439 Helmond.................... 309 Hengelo Gld............... 249 Hengelo...................... 35-36 Hernen....................... 97 100 â&#x20AC;&#x2122;s-Hertogenbosch....... 43 182 287-293 304 Hilversum.................. 248-249 Hoenderloo................ 106-107 Holtum....................... 432 Hooge Mierde............ 107 Hoog Soeren.............. 106-107 Hoorn......................... 44-45 Hornhausen (D)......... 305 Houten....................... 46 Houthalen-Helchteren (B)................. 182 Houthulst (B)............. 182 Huissen...................... 433-434 Hulst........................... 194-208 244-246 Imbosch...................... 248-249 Ittersumerbroek......... 178 Ittervoort..................... 95-96 Jisp.............................. 183-184 440 Kalkriese (D)............... 100 Kampen...................... 35-36 Kasterlee (B)............... 182 Kempen...................... 107 Kethel.......................... 157-161 Keulen (D).................. 429 Kneblinghausen (D).. 430 Krimpenerwaard........ 175 Krommenie................ 183-184 311-312 Kuinre......................... 378-383 Leeuwarden-Techum.433-434 Leiden......................... 178 Leidschendam............ 185 441-442 Lek............................... 185-186

01-2009 inlegvellen.indd 6

09-02-2009 10:09:03

Lekkerkerk.................. 313-314 Lellens......................... 100-101 Lent............................. 33 Leopoldsburg (B)........ 182 Leunen........................ 32 Lichtenvoorde............. 102 Londen (GB)............... 182 Loosduinen................. 244 Lousberg..................... 432 Maasdijk..................... 185 Maaseik (B)................. 97 Maasland.................... 150-156 Maastricht................... 37 177 Malle (B)..................... 182 Marum........................ 100-101 Mechelen (B).............. 93-94 97 Merelbeke (B)............. 37 Middelburg................. 438 Midlaren..................... VN 2. VI-IX Mierlo......................... 111 Mijdrecht.................... 440-441 MĂ¸gelmose (DK)........ 314 Monster...................... 185 Muiderberg................. 248-249 Muntendam............... 101-102 Naaldwijk.................... 185 438-439 Nagele......................... 403-408 Namen (B).................. 176 Nebra (D).................... 305 Nederhorst den Berg.... 62-69 248-249 Neer............................ 32 Neumark-Nord (D).... 305 Neuss (D).................... 308-309 Nieuwegein................ VN 1. VI Nieuweschans............ 244 309 Nieuwkuijk................. 244-246 Nijmegen.................... 33 VN 2. I-II 258-266 Nispen........................ 175 Noorderham............... 311-312 Noord-Nederland....... 277-286 Noordoostpolder........ 353-367 398-402 418-421 425 Noordzee.................... 187 Nootdorp..................... 441-442 Oegstgeest.................. 40 Oerle........................... 443 Oerlinghausen (D)..... 430 Olpe (D)...................... 430 Olst.............................. 175 Ooijpolder................... 99-100 Oost-Knollendam....... 183-184

Oost-Souburg............. 247-248 Ossendrecht............... 180 190 Oud-Alblas.................. 105-106 442 Ouddorp..................... 107 188 Oudenaarde (B).......... 240-241 Oudenburg (B)........... 240-241 Paderborn (D)............ 430 Pannerden.................. 249 Papendrecht............... 185-186 Pereruela (Sp)............. 308-309 Plankensloot............... 100-101 Poeldijk....................... 102 185 Queis (D).................... 305 Raalte.......................... 35-36 314 Raeren (B)................... 308-309 Rheine (D).................. 306 Rhenen....................... 187 Rijnwoude.................. 104 Rijswijk ZH................ 441-442 Rilland........................ 194-208 Rome (I)...................... 446 Roosendaal................. 175 Rossum....................... 267-270 Rotterdam................... 251-252 439 Rottumeroog.............. 100-101 Rouen /Rouaan (F).... 308-309 Rutten......................... 175 Saeftinghe.................. 247-248 Schagen...................... 89-90 248-249 Schelluinen................ 313-314 Schiedam.................... 163-169 Schokland................... 340-347 Schouwen................... 441-442 Serooskerke (Walcheren)................... 307 Simpelveld.................. 432 Sint-OdiliĂŤnberg........ 178 Sint-Oedenrode.......... 31 436 Sleeswijk (D).............. 35 Soest (D-Westfalen)... 246 306 Stadskanaal................. 101-102 Stappenbeck (D)......... 305 Steenderen................. 249 Sterksel....................... 249-250 Strijen......................... 105-106 Swalmen..................... 37 Swifterbant................. 176 187 314 369-377 384-397 409-417 Terlet........................... 248-249 Teuge.......................... 42 106-107 187

VII

01-2009 inlegvellen.indd 7

09-02-2009 10:09:04

Tiel.............................. 30 50-61 244-246 Tongeren (B).............. 32-33 175-176 240-241 Tungelroy................... 443 Turnhout (B).............. 182 Twello......................... 442-443 Uden........................... 43 170-172 249-250 443 Uitgeest...................... 440 Ulft.............................. 176 Ursel (B)..................... 182 Utrecht........................ 179 Valkenburg L.............. 432 Valkenburg ZH.......... 100 Veendam.................... 101-102 Veghel......................... 43 107 443 Veldhoven................... 107 249-250 Veldwezelt-Kesselt..... 37 Velzeke (B)................. 305 Venlo........................... 45 Vessem....................... 107 Vlaardingen................ 40-41 104-105 109 110 VN 2. II-III 114-149 189 247 313 Special 2008 28-38 39-42 Vlissingen................... 247-248 307 438 Vlodrop....................... 432 VOC-schepen............. 39-40 Voorburg.................... 2-15 185 209-215 441-442 Voorschoten............... 104 Waardenburg............. 175 Wageningen............... 216-222 249 WalloniĂŤ (B)............... 313 Warnsveld................... 106-107 Wassenaar.................. 441-442 Wateringen................. 185 Weelde (B).................. 182

Weesp......................... 248-249 Werben a.d. Elbe (D)... 305 Westland..................... 185 303-304 Westzaan.................... 440 Wetzendorf (D).......... 305 Wierden...................... 35-36 314 Wijchen...................... 107 Wijhe.......................... 175 Wijk bij Duurstede.... 39-40 Wijnaldum................. 104-105 Wijngaarden............... 185-186 442 Wildervank................. 100-101 Woensdrecht.............. 180 Woerden..................... 307 Wolbrandskerke......... 177 185-186 Workum..................... 89-90 Wormerveer............... 440 Wouw.......................... 436 Zaamslag.................... 247-248 Zaandam.................... 103-104 311-312 433-434 440 Zedelgem (B).............. 182 Zeeland....................... 194-208 Zelhem....................... 249 Zevenaar..................... 249 250 Zierikzee..................... 194-208 Zoelen......................... 179 Zoetermeer................. 441-442 Zonhoven (B)............. 182 Zutphen...................... 99 106-107 180-182 305 432-433 435-436 Zwaagdijk................... 175 Zwartewaterland........ 35-36 Zwijndrecht................ 294-298 313-314 Zwolle......................... 29 35-36 178 243

Verdeling pagina-nummers

Special ................ februari 2008 Nr. 1 .................... februari 2008 Nr. 2 .......................... april 2008 Nr. 3 .......................... juni 2008 Nr. 4 . ................ augustus 2008 Nr. 5 .................... oktober 2008 Nr. 6 ................ december 2008

01-2009 inlegvellen.indd 8

DNA en archeologie............................................................................. 1-65 regulier nummer.................................................................................. 1-48 regulier nummer.............................................................................. 49-112 jubileumnummer 50 jaar AWN-afdeling 8................................... 113-192 regulier nummer............................................................................ 193-256 regulier nummer............................................................................ 257-320 jubileumnummer 30 jaar AWN-afdeling Flevoland.................... 321-448

09-02-2009 10:09:04

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de Archeologische Werkgemeensschap voor Nederland

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 58, 2009

Artikelen

Arts, N., S. Baetsen & T. van de Rijdt Hoog op de kast. De overleving van vijf prehistorische urnen uit Cuijk .............................................................................................. Bitter, P. Voor het gemak. Beerputten en afvalverwerking in Alkmaar .................................. Dolmans, M. Een Romeinse weg in Venlo ................................................................................ Duco, D.H. Roken in een boerenkroeg in West-Friesland........................................................ Fontijn, D., M. Parlevliet & J. Zuyderwyk Het grafheuvelproject in Apeldoorn........................ Groothedde, M. De blauwdruk van middeleeuws Zutphen. De Zutphense ringwalburg in breed perspectief................................................................................................................. Horssen, W.C.N. van 38ste Reuvensdagen over Neolithicum, infrastructuur en publieksinformatie.................................................................................................................. Horssen, W.C.N. van Horen, zien en... aanspreken. De vrijwilliger en het gemeentelijk archeologiebeleid . .................................................................................................................. Kropff, A. Forum Hadriani. Een aanzet tot urbanisatie?........................................................... Lubberding, H.H.J. Onvoltooid. Archeologie... er komt geen eind aan ................................... Mittendorff, E. Spijbelen in een beerkuil ................................................................................... Nieuwenhuis, M. Liefde in ’t kwadraat ....................................................................................... Nieuwenhuize, C. Samenwerkende historische verenigingen in Apeldoorn .......................... Steures, D.C. Aardewerk, continuïteit en oriëntatie in laat-Romeins Nijmegen .................... Verlinde, A.D. Drie opeenvolgende inheems-Romeinse herbergen in Deventer-Colmschate?............................................................................................................ Vermeulen, B. & E. Mittendorff Een kloosterlandschap op de grens. Archeologisch onderzoek naar de inrichting van het landschap rond twee kloosters bij Deventer . ........ Visser, R.M. De Romeinse houtvoorziening in de Germaanse provincies ............................. Vries, J. de Waar een toevallig gesprek toe kan leiden. Een AWN-afdeling in de kinderschoenen ......................................................................................................................

50-54 56-71 210-212 146-155 255-267 273-293 14-17 156-162 98-111 268-272 305 306 294-295 194-207 296-304 244-254 2-12 242-243

Column Verhart, L.B.M. Toeval?.......................................................................................................................................... Wat hebben we eraan?................................................................................................................. In het hunebed............................................................................................................................. Op het hunebed........................................................................................................................... Stoffige archeologen.................................................................................................................... De hotelmanager.........................................................................................................................

47 95 143 191 239 335

01-2010 inlegvellen.indd 1

02-02-10 14:42

Literatuurbesprekingen

Bergen, A. van, A. Janssen & W. Tuijn Verslag van de verzamelde gegevens en vondsten van de Romeinse vindplaats ‘De Uiversnest’ te Deest, gem. Druten (Gld.) (Paul van der Heijden)............................................................................................................ 78 Derks, T., J. van Kerckhove & P. Hof (eds.) Nieuw archeologisch onderzoek rond de Grote Kerk van Elst, gemeente Overbetuwe (2002-2003) (Gerrit Groeneweg)..................... 224-225 Ginkel, E. van & L. Theunissen Onder heide en akkers. De archeologie van Noord-Brabant tot 1200 (Gerrit Groeneweg)........................................................................... 223-224 Ginkel, E. van & L.B.M. Verhart Onder onze voeten (Gerrit Groeneweg) . .............................. 319 Groote, K. de Middeleeuws aardewerk in Vlaanderen. Techniek, typologie, chronologie en evolutie van het gebruiksgoed in de regio Oudenaarde in de Volle en Late Middeleeuwen (10de-16de eeuw) (Gerrit Groeneweg) .................................................................................... 125 Haaster, H. van Archeobotanica uit ’s-Hertogenbosch. Milieuomstandigheden, bewoningsgeschiedenis en economische ontwikkelingen in en rond een (post)middeleeuwse groeistad (Wim Ettema) .......................................................................................................... 31-33 Hingh, A. de & E. van Ginkel De archeologie van Den Haag (Wim van Horssen) . ................ 79 Hoogsteyns, M. Artefact mens. Een interdisciplinair onderzoek naar het debat over materialiteit binnen de material culture studies (Roos van Oosten) . ...................................... 30-31 Isings, I., G. Rauws, H. Lägers & R. de Kam Schitterend! Twintig eeuwen glass uit Utrechtse bodem (Gerrit Groeneweg)...................................................................................... 318 Koning-Kastelijn, D. de (coörd.) Verdronken land. Oud-Rilland 2004-2008 (Gerrit Groeneweg) ................................................................................................................ 33 Koops, L. Het geheim van het grootste hunebed. Discussies over archeologie (Gerrit Groeneweg) ................................................................................................................ 174 Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum IV: Luxus und Lifestyle (Gerrit Groeneweg) ................................................................................................................ 319-320 Maas, A. & J. Jochems (red.) De Peutingerkaart en de Lage Landen (Paul van der Heijden) .. 170-171 Olivier, R. e.a. (red.) Het Flaauwe Werk. De zee geeft, de zee neemt (Jan Coenraadts).............. 172-173 Rensink, E. (eindred.) Archeologie en beekdalen. Schatkamers van het verleden (Gerrit Groeneweg) ................................................................................................................ 80-81 Roos, R. Duinen en mensen Kennemerland (Gerrit Groeneweg) . ............................................. 318-319 Velde, P. van de (red.) Excavations at Geleen-Janskamperveld 1990-1991 (Marie-France van Oorsouw) ................................................................................................. 79-80 Waterbolk, H.T. Getimmerd Verleden. Sporen van voor- en vroeghistorische houtbouw op de zand- en kleigronden tussen Eems en IJssel (Gerrit Groeneweg) ........................................ 124-125 Willemsen, A. Dorestad. Een wereldstad in de Middeleeuwen (Lizet Kruyff).............................. 173-174 Wrangham, R. Koken, over de oorsprong van de mens (Lizet Kruyff).......................................... 171-172 Zeinstra, J.A.D. Twee Romeinse schrijftafeltjes uit Nederlandse bodem: De tabula van Est/De Steendert. De tabula van Tolsum (Marijn Lockefeer) . ........................ 123-124

Literatuursignalementen Groeneweg, G.C. met bijdragen van J. Coenraadts & W. van Horssen ......................................... 33-39 81-88 125-132 175-182 225-231 320-327

Oproep

Cruysheer, A. Onderzoek naar bracteaten...................................................................................

Reacties

Vries, J. de Hoog op de kast ........................................................................................................

221

222

01-2010 inlegvellen.indd 2

02-02-10 14:42

Redactioneel

Dijkstra-Kruit, A. Voorwoord . .................................................................................................... Groeneweg, G.C............................................................................................................................. Horssen, W.C.N. van Belevenis .................................................................................................. Kruyff, L. Oude liefde roest niet ................................................................................................. Lockefeer, M. . ............................................................................................................................... Ridder, T. de Opsteker . ...............................................................................................................

241 49 1 97 193 145

Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in â&#x20AC;Ś

Apeldoorn: Nieuwenhuize, C. & J. Zuyderwyk Landgoed Welgelegen ..................................... 164-169 Deventer: Mittendorff, E. & B. Vermeulen Ruimte langs de rivier ............................................ 307-316 Dordrecht: Hos, T.H.L. Wolbrandskerke, middeleeuws Dordrecht worstelt en komt boven ....................................................................................................................................... 72-75 Leeuwarden: Kenemans, M. Het ontstaan van Leeuwarden: bewoning in beweging ............ 213-220 Nijmegen: Enckevort, H. van & E. Heirbaut De Romeinse stad Ulpia Noviomagus opnieuw in kaart gebracht ..................................................................................................... 18-26 Rijswijk: Dorenbos, O., O. Holthausen & H. Koot Modderen in een sloot. De vondst van een Romeinse mijlpaal in Rijswijk (ZH) ....................................................................... 113-120

Tips voor Trips - archeologische uitjes

Horssen, W.C.N. van .....................................................

Werk in uitvoering

Coenraadts, J. .................................................................

44-46 93-94 139-142 187-190 236-238 334

40-43 89-92 133-138 183-186 232-235 328-333

Wie kent dit?

Graas, G. Potje met oog ............................................................................................................. Groeneweg, G.C. Pijpaarden beeldje: reacties op een oproep . ................................................. Groeneweg, G.C. Een reducerend gebakken zonnewijzer ........................................................ Mourik, W. van Alquerque. Voorloper van het damspel in Nederland gevonden? ................

27 28-29 121 76-77

Zo kan â&#x20AC;&#x2122;t ook Diversen

Redactie Westerheem zoekt op korte termijn: Eindredacteur m/v . ........................................ Verhart, L.B.M. Winnaar eerste Guillon-penning: Jean Pierre de Warrimont . .....................

208 122

Katern Verenigingsnieuws agenda.................................................................... 1. VII-VIII; 2. III-IV; 3. VIII; 4. III-IV; 5. IV; 6. IV awn

algemeneledenvergadering/afgevaardigdenvergadering - Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering ................................................................ - Lockefeer, M. Afgevaardigdendag in Amersfoort..................................................................... - Lockefeer, M. De Algemene Ledenvergadering van 19 april 2009 te Utrecht (De Meern)... - Lockefeer, M. Uitreiking Bronzen Legpenning aan E.J. Helderman ..................................... bestuursmededelingen - Bosch, J. Van de algemeen penningmeester: de AWN en de fiscus . .................................... - Brugge, J.P. ter Archis voor de AWN: pilotproject RACM ...................................................... - Brugge, J.P. ter Herstart AWN-afdeling....................................................................................

1. I 1. II-III 3. I-V 3. VI 6. I 1. VI 2 4. III

III

01-2010 inlegvellen.indd 3

02-02-10 14:42

interview - Lockefeer, M. Even voorstellen: Ruud Raats, lid van het Hoofdbestuur voor de graafkampen............................................................................................................................ 4. I - Lockefeer, M. Interview met Margje Vermeulen-Bekkering, nieuw redactielid van Westerheem...................................................................................................................... 6. I-II studiedagen - Zandstra, A. LWAOW: Schervendag 2010............................................................................... 6. III zomerkampen - Coenraadts, J. Trier ................................................................................................................... 5. I-III - Dolman. I. Graaf- en excursiekamp bij Kalkriese/Osnabrück (Duitsland)............................ 6. III - Velting, D. AWN-graafweek Nijmegen 2008: Zon, zand en Romeinen................................ 1. IV-VI diversen - Lockefeer, M. ‘1000 jaar wonen en werken in Wageningen en omstreken’, een bijzonder boek.................................................................................................................. 1. VII - Lockefeer, M. In Memoriam Simon Oud (1932-2008)............................................................. 2. II - Lockefeer, M. Berichten voor (de agenda van) het Verenigingskatern.................................... 2. III - Lockefeer, M. Gerestaureerd Houtens station huisvesting voor Archeologische Werkgroep ‘Leen de Keijzer’ (afdeling Utrecht e.o.)............................................................. 3. VI-VII - Lockefeer, M. Nieuw redactielid Westerheem: Margje Vermeulen-Bekkering...................... 5. I - Spijk, F. Erfgoededucatie Overijssel. Stichting Werkgroep Archeologie Regio Staphorst (SWARS) verzorgt erfgoededucatie in samenwerking met de AWN-afdeling 20..................................................................................................................... 4. II-III - Zandstra, A. Aanmoedigingsprijs Stichting BOS 2009 voor groep LWAOW-leden............ 2. I-II - Zandstra, A. In Memoriam Jef van den Akker (1939-2009) ................................................. 5. III-IV

GEOGRAFISCH REGISTER JAARGANG 58, 2009

Aalst............................ 234-235 Aalst (B)...................... 226 Aardenburg................ 41-42 126 141-142 Aduard........................ 84 Afferden...................... 132 Alblasserwaard........... 90-91 136 329-330 Alkmaar...................... 56-71 83-84 178 230 319-320 325-326 Alphen aan den Rijn.. 134-135 320-321 Altena (D)................... 227 Amersfoort................. 190 230 Amstelveen................. 134 183 Amsterdam................. 40-41 133-134 179 328-329 Anreppen (D)............. 177-178 227 Antikythera (Gr)......... 331-332 Antwerpen (B)............ 175 226

Apeldoorn................... 84 137-138 164-169 255-267 .................................... 294-295 Arendonk (B).............. 86 226 Arnemuiden............... 178 Arnhem...................... 184-185 225 Asaviec (Wit-R)........... 90 Assendelft................... 328 Assum......................... 40 Averbode (B)............... 86 Azelo........................... 35-36 Bakel........................... 92 Bakkum...................... 318-319 Bareveld...................... 85 Bathmen..................... 137-138 268-272 Beckinghausen (D).... 181 Beerze NB................... 92

01-2010 inlegvellen.indd 4

02-02-10 14:42

Bergambacht.............. 90-91 324 329-330 Bergeijk...................... 92 186 Berg en Dal................. 230 Bergen op Zoom........ 176-177 Best............................. 234-235 Biddinghuizen........... 39 Bladel.......................... 92 186 234-235 Bleiswijk..................... 332-333 Bloemendaal.............. 318-319 Blokker....................... 176 Bodegraven................. 134-135 Boekel......................... 234-235 324-325 Borger......................... 174 Borgharen................... 81-82 Borne.......................... 35-36 Bornem (B)................. 226 Brandwijk................... 90-91 Breda........................... 28-29 83-84 178 230 Brielle.......................... 325-326 Brouwershaven.......... 81 Budel........................... 92 234-235 Bunnik........................ 175-176 Colijnsplaat................ 141-142 Colmschate................. 296-304 Cortnitz (D)................ 228 Cranendonck.............. 234-235 Creil............................ 87 Cuijk........................... 50-54 222 Dalfsen....................... 35-36 Deest........................... 78 Delft............................ 28-29 88-89 184 Den Haag................... 79 180-181 234 Deventer..................... 137-138 228 268-272 296-304 307-316 319-320 325-326 330-331 Diemen....................... 40-41 134 183 328-329 Dirksland.................... 332 Donderen.................... 88 Dordrecht................... 72-75 136 179 Dorestad..................... 94 139-140 173-174 176 Dorkwerd.................... 34 Dorsten-Holsterhausen (D).............. 127 Dresden (D)................ 127 228 Dronten...................... 91-92 Druten........................ 325 Duppach-Weiermühle (D)............... 84-85 Durrington Walls (GB).............. 36 Edam-Volendam........ 232

Ede-Kernhem............. 190 Egmond-Binnen......... 318-319 Eindhoven.................. 43 92 132 186 227 234-235 324-325 325-326 331-332 Ekkersrijt.................... 227 331-332 Elst.............................. 81-82 224-225 Emmeloord................. 34-35 Emmen....................... 88 Enkhuizen.................. 84 Epse............................ 137-138 Erps-Kwerps (B)......... 226 Essen........................... 137-138 Est-De Steendert........ 123-124 Etersheim................... 328 Eulau (D).................... 322 Fort De Roovere NB... 121 Forum Hadriani......... 98-111 184 233 Gameren..................... 323 Geffen......................... 86 Geldermalsen............. 137 Geldrop....................... 331-332 Geleen......................... 79-80 Gemert-Bakel............. 83 Genève (Zwi).............. 228 Giessen-Oudekerk..... 136 Goedereede................. 92 Goor............................ 131 Gorinchem................. 136 Gouda......................... 34-35 82 178 Goudriaan.................. 234 Grijpen (B)................. 93 Grijpskerke................. 178 320-321 Grimde (B)................. 93 Groenlo....................... 131 Groesbeek................... 81-82 Groningen.................. 34 37 94 125-126 Haarlem...................... 44 Halle (D)..................... 322 Hamm-Westhafen (D... )182 Hattem........................ 38 Hazerswoude............. 41 134-135 230-231 ’s-Heerenberg............. 184-185 Heers (B).................... 226-227 Helmond.................... 43 92 186 ’s-Hertogenbosch....... 31-33 86 130-131 Heteren....................... 184-185 Het Loo (+ kroondomein).................. 137-138 Hogeloon.................... 92 Holten......................... 268-272

01-2010 inlegvellen.indd 5

02-02-10 14:42

Hoogersmilde............ 88 Hoorn......................... 328 Houten....................... 131 Höxter (D).................. 181-182 Huissen...................... 184-185 Ieper (B)...................... 226 Ilsenburg (D).............. 322 IJmuiden.................... 318-319 IJsselmeergebied....... 42-43 IJsselstein................... 136-137 Jisp.............................. 133-134 Jordanië...................... 89 Jutland (DK)............... 233-234 Kalefeld (D)................ 230 Kalkriese (D)............... 328-329 330-331 Kampen...................... 127 Katwijk........................ 230-231 Kerpen (D).................. 84-85 Kesselt (B)................... 86 Keulen (D).................. 331-332 Kloetinge.................... 130 Koksijde (B)................ 33-34 Koog a/d Zaan............ 133-134 Koudekerk aan den Rijn......................... 230-231 322 Krim (Ukr).................. 322 Kroddeburen.............. 87-88 Krommenie................ 28-29 133-134 Krommeniedijk.......... 232 328 Kuinre......................... 42-43 189 Kwintsheul................. 184 Land van Saeftinghe.. 41-42 Langerwehe (D).......... 234 Leek............................. 84 Leenderheide.............. 186 Leeuwarden................ 213-220 230 Leiden......................... 325-326 Leiden-Roomburg...... 175 LeidschendamVoorburg................ 89-90 189-190 233 Leidsche Rijn.............. 81-82 330 Leipzig (D).................. 127 228 Liège (B)...................... 86 Lille (F)........................ 327 Limburg...................... 38 Lisse............................ 230-231 Loenen Gld................. 268-272 Lommel-Maatheide (B)................. 86 Londen (GB)............... 175

Loosdrecht.................. 180 Lopikerkapel............... 136-137 Maassluis.................... 135-136 233-234 Maastricht................... 86 92 130-131 228 Mariakerke (B)........... 81 Marienheem............... 137-138 Mechelen (B).............. 329-330 Melderslo.................... 177 334 Melissant.................... 92 Mesvin (B).................. 86 Meteren...................... 131-132 Middelburg................. 34-35 45-46 323 Middelburg (B)........... 126 Mierlo......................... 92 Mierlo-Hout............... 324-325 Milheeze..................... 92 Moerkapelle................ 332-333 Monster...................... 180-181 184 Montfoort................... 136-137 Naaldwijk.................... 184 Nauerna...................... 40 133-134 Nederasselt................. 131 Neder-Germanië........ 2-12 Nieuw-Dordrecht....... 179 Nieuwlande Z............. 33 Nijland........................ 34-35 Nijmegen.................... 18-26 38-39 81-82 130 194-207 325-326 Noord-Brabant........... 223-224 Noordeloos................. 136 Noordoost-Nederland.124-125 Noordwijk................... 134-135 Nuenen....................... 43 92 320-321 Oberaden (D).............. 181 Obourg (B).................. 86 Odijk........................... 136-137 Oegstgeest.................. 332-333 Oerle........................... 234-235 Oirschot...................... 132 331-332 Oosterhout.................. 85 325-326 Opglabbeek (B)........... 86 Ophain (B).................. 86 Opwijk (B).................. 86 Ouddorp..................... 172 186 Oudenbosch............... 45 Oudenburg (B)........... 126 226-227 Oud-Rilland................ 33 89 Oud-Turnhout (B)...... 86 Oud-Valkenisse.......... 33 Paderborn (D)............ 181-182

01-2010 inlegvellen.indd 6

02-02-10 14:42

Papendrecht............... 329-330 Pömmelte-Zackmünde (D).............. 322 Pont-de-Bonne (B)..... 86 Purmerend................. 133-134 Quedlinburg (D)........ 322 Quenstedt (D)............. 322 Raalte.......................... 137-138 268-272 Raversijde (B)............. 81 Retie (B)...................... 226 Reusel......................... 92 Riesa (D)..................... 127 Rijnwoude.................. 134-135 Rijswijk ZH................ 37 88-89 113-120 184 Rilland........................ 41-42 Roermond................... 130 324 Rolde........................... 88 Roomburg.................. 81-82 Rossum....................... 137 Rothen (Zwi).............. 76-77 Rotterdam................... 229 Schiedam.................... 233-234 Santiago de Compostella (Sp)............ 234 Santpoort.................... 318-319 Schinveld.................... 228 Schoonhoven.............. 234 Schoorl aan Zee......... 318-319 Simpelveld.................. 177 Sint-Denijs-Westrem (B).86 Sint-Niklaas (B).......... 90 Sint-Odiliënberg........ 177 Sint-Oedenrode.......... 186 229 Sliedrecht.................... 136 Sluis............................ 45-46 Soerendonck.............. 234-235 Someren en Asten..... 92 331-332 Someren-Waterdael... 43 Son en Breugel........... 92 234-235 324-325 Spaarnwoude.............. 318-319 Spiennes (B)............... 86 Spijkenisse................. 83-84 Stad aan ’t Haringvliet......................... 92 Staphorst.................... VN 4. II-III Steensel...................... 92 Stockholm (Zwe)........ 179 320-321 Stonehenge (GB)........ 36 Stratum....................... 227 Swifterbant................. 87-88 91-92 179 185-186

St. Willebrord/Rucphen......................... 234 Ter Hunnepe (klooster)........................... 137-138 242-243 244-254 268-272 Teuge.......................... 268-272 Tiel-Passewaaij........... 137 Tienen (B)................... 93 Tilburg........................ 320-321 Tolsum........................ 123-124 Tongelroysche Beek... 92 Tongeren (B).............. 187-188 226 320-321 Trier (D)...................... 84-85 127-128 VN 5. I-III Uden........................... 43 186 234-235 331-332 Uffelte......................... 88 Ugchelen.................... 137-138 Uitgeest...................... 232 Uitwierde.................... 320-321 Utrecht........................ 81-82 VN 3. I-V 130 318 330 Valkenburg-Veldzicht... 175 Vechten....................... 318 Veendam.................... 229 Veghel......................... 92 Veldhoven................... 92 Velp............................. 184-185 Velserbroek................ 318-319 Venlo........................... 210-212 Vessem....................... 43 Vijfheerenlanden....... 90-91 Vlaanderen (B)........... 125 Vlaardingen................ 135-136 233-234 334 Voorburg.................... 98-111 Voorschoten............... 134-135 189-190 233 Voorst......................... 137-138 268-272 Vorden........................ 184-185 Wageningen............... 42 Wallonie (B)............... 233-234 Wanzleben (D)........... 322 Warfhuizen................ 87-88 Warmenhuizen.......... 28-29 Warnsveld................... 128-130 137 Wassenaar.................. 189-190 233 Wateringen................. 323 Wervik (B).................. 331-332 Wesepe....................... 137-138 Westeinde N-H.......... 146-155 Westerhausen (D)...... 322 Westervoort................ 184-185 West-Kinderdijk......... 136 West-Souburg............ 45-46 Wijk aan Zee.............. 84

VII

01-2010 inlegvellen.indd 7

02-02-10 14:42

Wijk bij Duurstede.... 94 176 Wijmeersen (B).......... 86 Wijngaarden............... 90-91 Woerden..................... 81-82 Wolbrandskerke......... 72-75 Wormer...................... 232 Wormerveer............... 232 Ypenburg.................... 44-45 Zallmsdorf (D)........... 322 Zeelst.......................... 132 Zelhem....................... 184-185 Zerbst (D)................... 322 Zevenaar..................... 184-185 Zierikzee..................... 41-42 Zoelen......................... 137 Zoeterwoude.............. 134-135 Zuidbroek................... 85 Zutphen...................... 85 128-130 130 137-138 178 273-293 325-326 327 330-331 Zwijndrecht................ 136 Zwinderen.................. 88 Zwolle......................... 35-36 83-84 325-326

Verdeling pagina-nummers Nr. 1 ................... februari 2009 regulier nummer.................................................................................. 1-48 Nr. 2 ......................... april 2009 regulier nummer...............................................................................49-96 Nr. 3 .......................... juni 2009 regulier nummer..............................................................................97-144 Nr. 4 . ................ augustus 2009 regulier nummer.............................................................................145-192 Nr. 5 .................... oktober 2009 regulier nummer............................................................................193-240 Nr. 6 ............... december 2009 jubileumnummer 40 jaar AWN-afdeling 40, Zuid-Salland, IJsselstreek &Oost-Veluwezoom................................................... 241-336

01-2010 inlegvellen.indd 8

02-02-10 14:42

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 59, 2010

Artikelen

Amkreutz, L.W.S.W. De laatsten der Mohikanen? Enige gedachten over de positie van de Vlaardingen-cultuur in het neolithisatieproces, . ................ Special 2010, 12-25 Amkreutz, L.W.S.W., J.C. Glimmerveen, J.-J. Hublin, W. Roebroeks & L. Anthonis Een Neanderthaler uit de Noordzee ................................................................... 50-59 Anscher, T.J. ten & W.J. Bosman Vlaardingen- en Enkelgrafcultuur in Velserbroek, gem. Velsen, . ................................................................................ Special 2010, 172-179 Arts, N. Spoorloze boeren in Noord-Brabant? Aardewerk en andere neolithische vondsten in Meerhoven (gem. Eindhoven), ................................ Special 2010, 186-193 Beerenhout, B. Het bleef niet bij steur alleen. De exploitatie van de visgemeenschap, . ............................................................................................... Special 2010, 57-66 Bloo, S. & P. Ploegaert Een Vlaardingen-vindplaats op een rivierduin te Beverwaard, .................................................................................................... Special 2010, 67-80 Boer, M. de Spaarvarkens . .......................................................................................................... 269-274 Brinkkemper, O, E. Drenth & Jørn T. Zeiler De voedseleconomie van de Vlaardingen-cultuur in Nederland. Een algemeen overzicht, .................... Special 2010, 26-51 Bulten, E. Vlaardingen in de Hofstad, ................................................................... Special 2010, 90-95 Cruysheer, A.T.E. & J. van der Sar Jeugd betrekken bij archeologie ........................................... 113-117 Diependaele, S. & E. Drenth Archeologisch onderzoek te Hazerswoude-Rijndijk (gem. Rijnwoude, prov. Zuid-Holland), ..................... Special 2010, 134-146 Dorenbos, O. & H. Koot Wonen bij de kust. Vlaardinger bewoners van de strandwal, ....................................................................................................... Special 2010, 96-113 Heiden, M. van der Het houten voorwerp van Voorburg, ..................................... Special 2010, 114-119 Gijn, A. van Het gebruik van vuursteen in de Vlaardingen-tijd, ......................... Special 2010, 81-89 Goossens, T.A. Steentijdboeren in Hellevoetsluis. Sporen van permanente bewoning uit de Vlaardingen-groep op een kwelder te HellevoetsluisOssenhoek, ......................................................................................................... Special 2010, 154-171 Graas, G. Op zoek naar de scheepshellingen in Zaandam. Archeologisch onderzoek Theaterput, Hogendijk / Nicolaasstraat, Zaandam in 1996 .............................. 260-264 Hartog, M. den Militaire uitwisseling tussen Neder-Germanië en Noord-Afrika. Achtergronden bij de Romeinse pronkhelm uit Leidsche Rijn en een beeldje uit Wijk bij Duurstede . .......................................................... 169-181 Houkes, R. Bewoning van de rivierdelta van de Maas: IJsselmonde tijdens de Vlaardingen-cultuur, ......................................................................... Special 2010, 147-153 Hulst, M. Vis moet zwemmen. Een 17e-eeuws fopglas uit de Amsterdamse grachtengordel ................................................................................................ 118-120 Kropff, A. Forum Hadriani, een geslaagde ‘mislukte’ stad (slot) .............................................. 220-227 Louwe Kooijmans, L.P. De VL-pot van Kootwijk en enkele andere pot-

01-2011 inlegvellen.indd 1

13-02-11 14:13

deposities uit de tweede helft van het vierde millennium v. Chr., .................. Special 2010, Lute, R. Assendelft tijdens de Spaanse troebelen ...................................................................... Mooijman, S. & C.J. van Roon Uitgeesterbroekpolder 18, een veelsporige opgraving. Toen amateurarcheologen nog zelfstandig konden opgraven ........................... Prinsze, W. Krommenie Nr. 7, een 1e-eeuws huis met bijzondere vondsten . ......................... Schlüter, D & P. Löring Een elfenmaalsteen uit Weerselo. Lokaal ritueel voorwerp of import uit Duitsland of Scandinavië? ............................................................... Stolp, J.J. Bloemendaal, een wijd verspreide naam.................................................................... Teubner, B & W. Tuijn Vlaardingen-cultuur in Wijchen en omgeving, .............. Special 2010, Thach, S. & R.C.G.M. Lauwerier Van zwaardpuntbeschermer tot werpkoot. Voorwerpen van bot en gewei uit Wijk bij Duurstede-De Geer ........................................... Valk, B. van der & R. Hirschel Een noodopgraving van een vroege Vlaardingen-vindplaats aan de Frekeweg, gem. Leidschendamoorburg: lessen geleerd (?) ................................................................................. Special 2010, Verhart, L. De zuidelijke tegenhangers van de Vlaardingen-cultuur: een schamel spoor van scherven, Special 2010 .................................................................... Verhart, L. & T. de Ridder Een waaier van Vlaardingen, ........................................ Special 2010, Willemsen, A., A. Hoogendoorn & T. van Rooijen Een bijzonder vroegmiddeleeuws goudbaartje ter hoogte van Odijk .................................................................... Zeiler, J. Sometimes you eat the bear.... Bruine beren en mensen in het Neolithicum......................................................................................................... Special 2010, Zeinstra, J.A.D. Het schrijfplankje van Tolsum ......................................................................... Zoolingen, J. van Een doorsnee Cananefaatse nederzetting of toch meer? De eerste bevindingen van nederzettingsonderzoek aan de Uithofslaan in Den Haag..............................................................................................................................

194-207 265-268 275-284 285-294 162-168 295-299 180-185 210-219 120-133 208-223 4-11 2-5 52-56 98-112 6-13

Column

Verhart, L.B.M. Protagonisten .............................................................................................................................. Onder het hunebed: knollen voor citroenen . ........................................................................... Klitten .......................................................................................................................................... Op weg naar de ROB................................................................................................................... Brandweerman, ..................................................................................................... Special 2010, Een gouden helm . ...................................................................................................................... Zeelands roem ............................................................................................................................

47 95 159 207 224 255 319

Literatuurbesprekingen

Boers, E. De wereld onder de Oldehove. Zoektocht naar het vroegste verleden van Leeuwarden (Gerrit Groeneweg) . ............................................................................................................... 75 Blok, H., W. Krook, P. van Reenen & R. Wiggers (red.) Diemen in het land van Amstel (Jan Coenraadts) ..................................................................................................................... 31-32 Clevis, H. & H. van Gangelen Werra Keramiek uit Enkhuizen opnieuw bekeken. Studies aangeboden aan Jan Thijssen (Gerrit Groeneweg) ................................................................. 74-75 Groot, M. Animals in ritual and economy in a Roman frontier community. Excavations in Tiel-Passewaay (Vera Vandenbulcke) . .................................................................................... 245-246 Heijden, P. van der Buskruit voor de wereldzeeën. De opgraving van kruitfabriek De Eendracht in Middelburg (Gerrit Groeneweg) ........................................................................ 191 Hupperetz W., Y. Lammers-Keijsers, M. Steiner & J. Vredenberg (red.) Van bodemvondst tot database. Handboek voor de amateurarcheoloog (Gerrit Groeneweg) ............................... 30-31 Jager, I. de & N. Schadee (red.) Tegels uit Rotterdam 1609-1866 (Gerrit Groeneweg) ............. 139-140

01-2011 inlegvellen.indd 2

13-02-11 14:13

Janssen, L.J.F. Hilversumsche Oudheden. Eene bijdrage tot de ontwikkelingsgeschiedenis der vroegste Europesche volken (Gerrit Groeneweg) ................................................................ 30 Koene, B. Goede luiden en gemene onderzaten. Assendelft vanaf zijn ontstaan tot de nadagen van de Gouden Eeuw (Gerrit Groeneweg) . .............................................................. 139 Neefjes, J. & N.W. Willemse Cultuurhistorische Atlas Winterswijk (Jan Coenraadts) ............... 76 N.N. Lübecker Kolloquium zur Stadtarchäologie im Hanseraum IV: Luxus und Lifestyle (Gerrit Groeneweg) . ............................................................................................................... 29 Rosen, J. La faïence de Nevers 1585-1900 (Gerrit Groeneweg) ................................................... 140 Sambeek, H. van & N. van de Langeberg-Scheepers Met oog voor het verleden. Cultuurhistorie van het beekdal van de Essche stroom (Gerrit Groeneweg) . ....................................... 246-247 Spek, Th. H. van der Velde, H. Hannink & B. Terlouw Mens en land in het hart van Salland. Bewonings- en landschapsgeschiedenis van het kerspel Raalte (Jan Coenraadts) ....... 244-245 Verhart, L.B.M. De geur van veen. Vlaardingen en de ontdekking van de Vlaardingencultuur (Jan Coenraadts) . ....................................................................................................... 243-244

Literatuursignalementen Groeneweg, G.C. . ............................................................... 33-38 77-83 141-147 192-199 247-248 307-312

Mijn mooiste vondst

Valk, B. van der ............................................................................................................................

Reacties

Klompmaker, H. Reactie op de column in 2010-2 . ................................................................... Parlevliet, D. Zoutwinning uit verzilt veen ................................................................................

69-70 138 73

Redactioneel

Coenraadts, J. Een golf archeologie ............................................................................................ 161 Ekema, D. . ................................................................................................................................... 49 Matser, J. Voorwoord ................................................................................................................... 257-259 Peen, C.H. .................................................................................................................................... 209 Vermeulen-Bekkering, M. ............................................................................................................. 1 Vries-Oosterveen, A. de ................................................................................................................. 97 Ridder, T. de Voorwoord, . .........................................................................................Special 2010, 1

Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in …

Arnhem: Defilet, M. & B. de Ruiter Meinerswijk 3 revisited ..................................................... 15-28 Rotterdam: Carmiggelt, A. Vijftig jaar Bureau Oudheidkundig Onderzoek van Gemeentewerken Rotterdam (BOOR) .................................................................................. 122-135 Tiel-Kalverbos: Norde, E. & I. Schuuring Van vuilnisbak tot monument. Onderzoek rondom de immuniteit van Sint Walburg te Tiel ................................................................. 183-190 Utrecht: Kamp, J.S. van der Utrechtse muizenissen. Ongediertebestrijding op het middeleeuwse boerenerf in Leidsche Rijn ........................................................................... 229-242 Zaandam: Kleij, P. Stadsarcheologie op het platteland ............................................................ 301-306 Zaanstad: Kleij, P. Textielloodjes uit de Zaanstreek ................................................................. 61-68

Tips voor Trips - archeologische uitjes

Horssen, W.C.N. van ...................................................... 44-46 90-94 155-158 204-206 253-254 316-318

Werk in uitvoering

Coenraadts, J. ................................................................. 39-43 84-89 148-154 200-203 249-252 313-315

III

01-2011 inlegvellen.indd 3

13-02-11 14:13

Wie kent dit?

Groeneweg, G.C. Zoektocht naar familiewapens uit Assendelft op ‘Delfts’ aardewerk uit Haarlem . ........................................................................................................................... Overmeer, A. Houten voorwerp uit scheepswrak ......................................................................

136-137 71-72

Katern Verenigingsnieuws agenda........................................................... 1. XI-XII; 2. VII-VIII; 3. --- ; 4. VII-VIII; 5. III-IV; 6. IV awn algemeneledenvergadering/afgevaardigdenvergadering - Lockefeer, M. Afgevaardigdendag 21 november 2009 ............................................................ 1. V-VIII - Lockefeer, M. Algemene Ledenvergadering 17 april 2010 in Middelburg ............................. 3. I-VI - N.N. Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering ....................................................... 1. I-II bestuursmededelingen - Beemt, F. van den Gezocht een AWN notulist(e) .................................................................... 2. II - Bosch, J. Aanpassing kosten lidmaatschap AWN ................................................................... 6. II - Brugge, J. ter Een nieuw beleid . ............................................................................................... 1. IV-V - Brugge, J. ter Bronzen Legpenning .......................................................................................... 1. V - Hoofdbestuur Vacature Landelijk bestuurslid Communicatie . .............................................. 1. II - Hoofdbestuur Wijziging Statuten en Huishoudelijk Reglement ............................................ 1. III-IV - Hoofdbestuur AWN 60 jaar ...................................................................................................... 6. II-III - Hoofdbestuur Het nieuwe beleidsplan ..................................................................................... 6. III-IV - Rijdt, T. van de Wie wil de rol van de AWN als belangenbehartiger mee helpen versterken? .... 2. III-IV - Rijdt, T. van de RCE verruimt toestemming voor zelfstandig opgraven door amateurverenigingen ........................................................................................................................... 5. I-II interview - Lockefeer, M. Interview met Diteke Ekema, de nieuwe eindredacteur van Westerheem ..... 2. IV-VI - Lockefeer, M. Interview met Akke de Vries, de nieuwe hoofdredacteur van Westerheem .... 3. VII-VIII studiedagen - N.N.. Schervendag LWAOW 2011 ........................................................................................... 6. I-II zomerkampen - Dolman, I. Graven in het veen en excursies ........................................................................... 2. VI-VII - Drents Prehistorische Vereniging Archeologische reis naar Jutland (Denemarken)................ 1. XI - Spreen, H. NJBG-zomerkampen 2010 .................................................................................... 3. VI-VII diversen - Boers, M. Vrijwilligers voor de Reuvensdagen ........................................................................ 5. II-III - Cruysheer, A. Afdeling 13 Naerdincklant - Archeologie Gooi- en Vechtstreek ...................... 2. VI - Kleinen, J. Jubileum: AWN afd. 18 40 jaar .............................................................................. 1. X - Klüver. S. Maatschappelijke Stage . .......................................................................................... 1. VIII-IX - Lockefeer, M. Archeologie Land en Water Noord Holland Noord: nog eens: de herstart ..... 1. VIII - Lockefeer, M. Publiceren in Westerheem ................................................................................. 3. I - Lockefeer, M. Afdelingsperiodieken en Nieuwsbrieven .......................................................... 5. II - Lockefeer, M. Het Verenigingsnieuws verandert ..................................................................... 6. I - N.N. Weekend van de archeologie in Nijmegen . ................................................................... 2. II - N.N. Inloopavonden van afdeling Zuid-Veluwe en Oost-Gelderland ................................... 5. II - Zandstra, A. Jef van den Akkerprijs 2010 uitgereikt ............................................................... 2. I - N.N. Scheepsarcheologisch nieuws ........................................................................................ 6. III

01-2011 inlegvellen.indd 4

13-02-11 14:13

GEOGRAFISCH REGISTER JAARGANG 59, 2010

Aalburg....................... 194 Aalst............................ 42-43 Aalst (B)...................... 196-197 Aardenburg................ 40-42 Aarle-Rixtel................. 42-43 Abcoude...................... 148 Achterhoek................. 153-154 Afferden...................... Special 2010 180-185 Aken / Aachen (D)..... 310 Alblasserwaard........... 86-87 150-152 Albrandswaard........... 308-309 Alkmaar...................... 29 78 247-248 309-311 Almere........................ 251 Alphen a/d Rijn......... 77 86-87 Amby.......................... 308 Amstelveen................. 313 Amsterdam................ 31-32 38 77 118-120 Anloo.......................... 33-34 Antwerpen (B)............ 145-146 196-197 197-198 Apeldoorn................... 81 88-89 Archeon...................... 158 206 254 Arnemuiden............... 248 Arnhem...................... 15-28 35-36 36 78 153-154 Assendelft................... 85-86 136-137 139 200-201 249 265-268 Asten........................... 42-43 89 202-203 Batenburg................... 153-154 Bathmen..................... 81 Beek............................ 34 Beek en Donk............. 252 Beets........................... 200-201 Bergambacht.............. 150-152 314-315 Bergeijk...................... 42-43 89 Bergen op Zoom........ 37-38 38 40-42 Bern (CH)................... 312 Best............................. 42-43 88-89 202-203 252 Beuningen.................. Special 2010 180-185 Beverwaard................. Special 2010 67-80 Biddinghuizen........... 154 Biesbosch.................... 150-152 Bladel.......................... 42-43 Blankenstein (D)........ 198 Blerick......................... 194 Blijdorp....................... 308-309 Blixembosch............... 202-203 252 Bloemendaal............... 295-299 Borger......................... 318

Borne.......................... 144-145 254 317 Boxtel.......................... 78-79 246-247 Brandwijk................... 86-87 Breda........................... 33-34 196-197 Bredevoort.................. 199 Brielle.......................... 308-309 Broechem (B)............. 196-197 Broeksittard................ 308 Bronkhorst................. 153-154 Brucht......................... 36 Brussel (B).................. 77 Budel........................... 42-43 Bunde......................... 147 Calais (F)..................... 38 Coevorden.................. 147 Couvin (B).................. 83 Cuijk........................... 150-152 157 193 Delfland...................... 82-83 Delfshaven.................. 192 Delft............................ 38 144-145 De Meern.................... 152 Den Bosch / ’s-Hertogenbosch.............. 36 196-197 Denekamp.................. 254 Den Haag / ’s-Gravenhage.................... 6-13 69-70 82-83, Special 2010 90-95 Deurne........................ 42-43 Deurne (B).................. 145-146 Deventer..................... 29 81 88-89 144-145 196-197 315 Didam......................... 153-154 Diemen....................... 31-32 39 77 148 249-250 313 Dirksland.................... 89 Doesburg.................... 88-89 153-154 Doetinchem................ 153-154 Dongen....................... 158 Dordrecht................... 77 150-152 195-196 197 314-315 Dorestad..................... 307-308 Dorsten-Holsterhausen (D)............... 141 Drunen....................... 192-193 Dubbeldam................. 250 Duivendrecht.............. 31-32 Edam........................... 200-201 Ede-Kernhem............. 153-154 Eersel.......................... 42-43 88-89

01-2011 inlegvellen.indd 5

13-02-11 14:13

Eethen......................... 194 Eindhoven.................. 42-43 89 143-144 158 254 Emmeloord................. 192-193 Emmen....................... 30 Ename (B)................... 196-197 Enkhuizen.................. 38 74-75 78 247-248 Enschede.................... 36 144-145 Esch............................. 246-247 Fachingen (D)............. 250 Flemalle (B)................ 251 Forum Hadriani......... 148-149 220-227 Friese Wouden........... 90 Geldrop....................... 42-43 Gemert........................ 142-143 Gennep....................... 36 Gent (B)...................... 311-312 Gestel (B).................... 145-146 Goedereede................. 89 Goeree-Overflakkee... 203 Gorinchem................. 150-152 Gouda......................... 33-34 77 247-248 Goutum...................... 79 Goyet (B)..................... 251 Groesbeek................... Special 2010 180-185 Groningen.................. 77 80 144 Haamstede................. 243-244 Haaren........................ 246-247 Haarlem...................... 136-137 Haarzuilens................ 78 Halder......................... 246-247 Hamme (B)................ 253 Hansbeke (B).............. 83 Hardenberg................ 36 Harlingen................... 80 Hattingen (D)............. 198 Hazerswoude............. Special 2010 134-146 Heerhugowaard......... 199 Heeten........................ 244-245 Heijen......................... Special 2010 180-185 Hekelingen................. 243-244 Helden........................ 36 Helenaveen................. 255 Helinium.................... 250 Hellendoorn............... 79 144-145 Hellevoetsluis............. Special 2010 154-171 Helmond.................... 42-43 143 202-203 Hendrik-Ido-Ambacht.. 150-152 Hengelo Gld............... 194 Hernen....................... Special 2010 180-185 Heteren....................... 194-195 Hilversum.................. 30 Hof van Twente.......... 144-145 Holten......................... 81 Hoogeloon.................. 197

Hoog Soeren.............. 88-89 Hoorn......................... 38 39 Hout............................ 194 Houten........................ 152 Houweninghen.......... 150-152 Höxter (D).................. 198 Hulst........................... 40-42 Hummelo................... 153-154 Istanbul (TR).............. 33-34 Jisp.............................. 269-274 Jordanië...................... 148-149 Kanaal van Corbulo.... 39-40 Katwijk a/d Rijn......... 86-87 Keulen / Köln (D)....... 198 Kloosterzande............. 33-34 Koedijk........................ 309 Köln-Alteburg (D)...... 37-38 Koog a/d Zaan............ 200-201 249 Kootwijk...................... 88-89, Special 2010 194-207 Koudekerk.................. 86-87 Krommenie................ 200-201 285-294 Krommenieër en Uitgeesterpolder...... 200-201 Kromme Rijngebied.. 315 Kruiningen................. 248 Kuinre......................... 201-202 Leeuwarden................ 33-34 75 79 83 Leiden......................... 36 38 318 Leiderdorp.................. 86-87 Leidschendam............ 148-149 313-314, Special 2010 120-133 Leidsche Rijn.............. 169-181 229-242 315 Lejre (DK)................... 84-85 Lelystad....................... 253 Lent............................. 37-38 Liège / Luik (B).......... 83 Lieshout...................... 42-43 Linge........................... 314-315 Lith.............................. 192-193 Lochem....................... 81 88-89 Lochemse Berg........... 315 Lomm......................... 34-35 Lommel (B)................ 83 ’t Loo........................... 88-89 Lopik........................... 152 Lottum........................ 147 Luttelgeest.................. 154 Luttenberg.................. 244-245 315 Maasland.................... 202-203 Maastricht................... 36 144-145 308 Mähren (D)................. 312 Mander....................... 254 Mechelen/Malines (B). 79-80 196-197 Medemblik................. 247-248

01-2011 inlegvellen.indd 6

13-02-11 14:13

Meerhoven.................. 42-43, Special 2010 186-193 Meerssen.................... 147 Menen (B)................... 83 Middag........................ 80 Middelburg................. 77 191 247-248 Mierlo......................... 202-203 Mijdrecht.................... 148 Milheeze..................... 141-142 Moerbeke-Waas (B).... 83 Moers (D).................... 37-38 Mons (B)..................... 38 Monster...................... 313-314 Montfoort................... 152 193-194 Naaldwijk.................... 201 313-314 Nauerna...................... 200-201 Nevers (F)................... 140 Niersen....................... 79-80 Nieuwlande................ 77-78 Nijmegen.................... 33-34 37-38 74-75 205-206 Nijverdal..................... 144-145 Ninove (B)................... 83 Noordduits kustgebied (D)................ 36 Noordoostpolder........ 154 201-202 Noordwijk................... 86-87 Noordzee.................... 50-59 Nordrhein-Westfalen (D)................... 204-205 Nuenen....................... 42-43 Oberbettingen (D)...... 81 Oberwinterthur (CH).311 Odijk........................... 2-5 Oegstgeest.................. 86-87 Oene............................ 88-89 Offlum (D).................. 198-199 Oirschot...................... 42-43 88-89 Olen (B)...................... 243 Olfen (D)..................... 307 Olsberg (D)................. 83 Olst.............................. 81 144-145 Ooltgensplaat............. 89 Oostelijk Flevoland.... 71-72 Oostende/Ostend (B)... 196-197 Oosterhout G.............. 37-38 Oostzaan..................... 85-86 Oostzeegebied............ 146 Opperduit................... 150-152 Oss.............................. 78-79 147 155 Otterlo......................... 316 Ouddorp..................... 89 Oudenburg (B)........... 37-38 40-42 Ouderkerk.................. 31-32 Oude-Tonge................ 315 Oudewater.................. 152

Oud-Rilland................ 40-42 Oud-Valkenisse.......... 77-78 Overasselt................... Special 2010 180-185 Over Oudland............. 152 Paaseiland (Chi)......... 89 Parijs / Paris (F)......... 196-197 Papendrecht............... 150-152 250 314-315 Pleegste....................... 244-245 Portland...................... 308-309 Purmerend................. 85-86 199 Raalte.......................... 81 144-145 244-245 315 Raeren (B)................... 310 312 Ranst (B)..................... 83 Reimerswaal............... 77-78 Rhoon......................... 308-309 Riemst (B).................. 83 Rijswijk Z-H............... 82-83 149-150 Special 2010 96-113 Roermond................... 35 Rossum....................... 254, Special 2010 67-80 308-309 Roubaix / Roobeke (F). 38 Ruurlo......................... 153-154 Saeftinghe................... 40-42 Schaffhausen (CH).... 311 Schalkhaar.................. 88-89 Scherpenisse.............. 197 Schiedam.................... 308-309 Schipluiden................ 313-314 Schokland................... 154 Sclayn (B).................... 83 251 Sellen (D).................... 198-199 Siebengewald............. Special 2010 180-185 Siegburg (D)............... 312 Sint-Michielsgestel..... 246-247 Slenaken..................... 147 Sluis............................ 197 310 Someren..................... 88-89 252 Sommelsdijk.............. 203 Son.............................. 202-203 Spelderholt................. 251 315 Spy (B)........................ 83 251 Staffordshire (GB)...... 312 Steensel...................... 42-43 Stein............................ Special 2010 208-223 Steinfurt (D)............... 198-199 Swifterbant................. 80 154 192-193 201-202 Thassos (GR).............. 251 Tiel.............................. 36 183-190 245-246 Tolsende...................... 77-78 Tolsum........................ 80 98-112 TĂ¸nder (DK)................ 86-87 Tongeren (B)............... 37-38 Trier (D)...................... 81

VII

01-2011 inlegvellen.indd 7

13-02-11 14:13

Tubbergen.................. 144-145 Uddel.......................... 88-89 Uden........................... 42-43 202-203 252 Ugchelen.................... 88-89 Uitgeest....................... 200-201 275-284 Ulft.............................. 42 Utrecht........................ 8 142 152 229-242 317 Valkenisse................... 40-42 Valkenswaard............. 42-43 Vecht Ov..................... 147 Veghel......................... 252 Veldhoven................... 36 88-89 311 Velsen......................... 37-38 85-86, Special 2010 172-179 Velserbroek................. Special 2010 172-179 Venlo........................... 193 194 Verrebroek (B)............ 83 Vessem........................ 2-43 79 Vianen......................... 312 Vierlingsbeek............. 37-38 Villers-la-Ville (B)....... 251 Vlaanderen................. 196-197 Vlaardingen................ 90 149-150 243-244 250, Special 2010 Vleuten....................... 152 169-181 Vlissingen................... 197 Voorburg..................... 148-149 220-227 314, Special 2010 114-119 Voorschoten............... 86-87, Special 2010 96-113 Voorst.......................... 81 251 Vorden........................ 153-154 Vught.......................... 246-247 Wachtebeke (B).......... 83 Warnsveld................... 88-89 Wateringen................. 201 Waxweiler (D)............. 81 Weerselo..................... 162-168 199

Weiver......................... 85-86 Wemeldinge............... 40-42 WĂŠris (B)..................... 88-89 Werkendam................ 195-196 Westervoort................ 199 Westfalen (D)............. 141 Westzaan.................... 85-86 200-201 Wierden...................... 144-145 Wijchen....................... 37-38 90, Special 2010 180-185 Wijde Wormer............ 249 Wijhe........................... 81 144-145 251 Wijk bij Duurstede..... 169-181 210-219 307-308 Wijnaldum.................. 204 Wijnegem (B)............. 37-38 Wijngaarden............... 87-88 Winterswijk................ 76 Woensel...................... 143-144 Woerden..................... 37-38 Wormer....................... 200-201 249 Wormerveer................ 85-86 200-201 269-274 Xanten (D).................. 37-38 IJsselmeerpolders...... 251 IJsselmonde............... Special 2010 147-153 Zaamslag.................... 40-42 Zaandam.................... 200-201 260-264 301-306 Zaandijk...................... 200-201 Zaanstad..................... 301-306 Zaanstreek.................. 61-68 Zalk............................. 144-145 Zaltbommel................ 199 Zandwerven................ 243-244 Zelhem....................... 42 153-154 Zevenaar..................... 153-154 250-251 Zutphen...................... 33-34 81 88-89 145 Zwijndrecht................ 150-152 Zwitserland (CH)....... 197 311 312 Zwolle......................... 33-34 144-145 310

Verdeling pagina-nummers Nr. 1 . ................... februari 2010 regulier nummer . .................................................................................. 1-48 Nr. 2 .......................... april 2010 regulier nummer . ............................................................................... 49-96 Nr. 3 . .......................... juni 2010 regulier nummer . .............................................................................. 97-160 Nr. 4 ................... augustus 2010 regulier nummer . ............................................................................ 161-208 Nr. 5 . .................... oktober 2010 regulier nummer . ........................................................................... 209-256 Nr. 6 ................. december 2010 jubileumnummer 50 jaar AWN-afdeling ZaanstreekWaterland e.o. ................................................................................... 257-320 Special 2010 ............. april 2010

01-2011 inlegvellen.indd 8

Vlaardingen-cultuur .............................................................................. 1-224

13-02-11 14:13

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 60, 2011

Archeopodium Carmiggelt, A. Westerheem: een deel van je leven...................................................................... Heijden, P. van der Westerheem: van stoffig naar hip ............................................................... Horssen, W.C.N. van Amateurarcheoloog verliest grond onder de voeten . ............................. Olivier, S. . .....................................................................................................................................

251 140 43 95

Artikelen Arts, N. & A. Vissers Dwars door de Peelrandbreuk: kannenbuizen en pottenbakkers in Deurne ........................................................................................................ Burghout, F., R. Dooijes, M. Düring & T. van der Zon Archeologie van Nederland: restauratoren aan het werk ..................................................................................................... Cruysheer, A.T.E. Bijzondere vondsten uit het Gooi . ................................................................. Dolman, I. Een speld in een beerput zoeken...of een productieproces ontrafeld . .................. Dorst, M.C. Rijke stinkerds. Over de herkenbaarheid van een hogere (materiële) welstand in de laat-middeleeuwse afvalcomplexen van het grafelijk leen Leeuwenburg/ Mijnsherenherberg aan de Voorstraat 244 in Dordrecht ..................................................... Dries, F.M.A. van den Romeins glas in Noord-Brabant ............................................................. Esch, C. van der Het harnas uit Dordrecht. Een unieke vondst onder de Dubbeldamse weg . .... Hoevenberg, J. Het Eiland van Dordrecht ................................................................................... Hoogendijk, T. Afgedankt huisraad van een luitenant-kolonel . ................................................ Koorevaar, T. Dorsvlegels uit het veenweidegebied . .................................................................. Krabbendam, V. Respect voor het verleden stimuleren ............................................................. Louwe Kooijmans, L.P. & M. Verbruggen Donken door de eeuwen heen . ................................. Meer, A. van Een Romeinse ring in de gemeente Nederlek ...................................................... Oosten, R.M.R. van Middeleeuwse keramiek in de ogen van een moderne pottenbakker: de kenniswinst van experimentele archeologie in combinatie met een expert-judgement. Een interview met Andres Bauer, replica-pottenbakker te Nederweert . ............................. Orsel, E.D. Stenen van de Graaf. Vroege baksteen in Leiden en Rijnsburg ............................ Peen, C.H.P. Hoorn des overvloeds ............................................................................................ Rijdt, T. van de-van de Ven ‘Malta’ en de rol van vrijwilligers in de archeologie [1] .................. Rijdt, T. van de-van de Ven ‘Malta’ en de rol van vrijwilligers in de archeologie [2]: Samenwerken met gemeenten . ............................................................................................. Rijdt, T. van de-van de Ven ‘Malta’ en de rol van vrijwilligers in de archeologie [3]: Meewerken aan archeologisch onderzoek .............................................................................

85-92 219-231 82-84 01-304

236-250 4-15 288-297 321-327 314-317 305-313 177-183 274-287 318-320

16-31 184-192 130-139 2-3 66-72 114-121 I

01-2012 inlegvellen.indd 1

07-02-12 13:58

Rijdt, T. van de-van de Ven ‘Malta’ en de rol van vrijwilligers in de archeologie [4]: ublieksvoorlichting en erfgoededucatie ................................................................................. Rijdt, T. van de-van de Ven ‘Malta en de rol van vrijwilligers in de archeologie [5]: Belangenbehartiging bij ruimtelijk beleid . ........................................................................... Rijkelijkhuizen, M. Een middeleeuwse container van gewei. Een bijzondere vondst van het Burseplein, Deventer ........................................................................................................ Schut, P.A.C. Er is meer tussen hemel en ... aardse monumenten ......................................... Teters, J. Archeologiebeleid in kleinere gemeenten . ................................................................. Thijssen, J. Laat-Romeins aardewerk uit de Maas bij Cuijk . ..................................................... Veen, M. Schrijfstiften uit Gorinchem ....................................................................................... Zoolingen, R.J. van Een rurale cultusplaats uit de Romeinse tijd aan de Lozerlaan te Den Haag .................................................................................................................................

162-165 210-218 232-235 73-81 122-129 166-176 298-300 32-39

Column Verhart, L.B.M. Kermis en circus ...................................................................................................................... De FNV . ................................................................................................................................... Archeologie, economie en politiek ......................................................................................... Boeken . .................................................................................................................................... Mot- en mosgroen ................................................................................................................... Kaas en komkommers . ...........................................................................................................

63 111 159 207 271 335

Literatuurbesprekingen Bakels, C., K. Fennema, W.A. Oud & C. Vermeeren (eds.) Van planten en slakken / Of plants and snails (Gerrit Groeneweg) ............................................................................... Heeren, S. & T. Hazenberg (red.) Voorname dames, stoere soldaten en eenvoudige lieden. Begravingen en nederzettingssporen uit het Neolithicum, de laat-Romeinse tijd en Middeleeuwen te Wijchen-Centrum (Marie-France van Oorsouw) ..................................... Vos, W., E. Blom & T. Hazenberg Romeinen in Woerden. Het archeologisch onderzoek naar de militaire bezetting en de scheepvaart van Laurium (Paul van der Heijden) ..................

44-45

96-97 141

Literatuursignalementen Groeneweg, G.C. . ........................................................................................................................ 45-51 97-103 142-145 193-198 253-260

Mijn mooiste vondst Werkgroep Archeologie Bergh & Heemkundekring Bergh Karolingische heiligenfibula uit de 8e of 9e eeuw . ....................................................................................................................

252

Oproep Groeneweg, G.C. Spreeuwenpotten en mussenkannen ...........................................................

93-94

Redactioneel Koorevaar, T. . ................................................................................................................................ Lockefeer, M. ..................................................................................................................................

273 161

01-2012 inlegvellen.indd 2

07-02-12 13:58

Peen, C.H.P. Het is mooi geweest .............................................................................................. Scholman, I. .................................................................................................................................. Vermeulen-Bekkering, M. .............................................................................................................. Vries, A. de-Oosterveen Voorwoord . .............................................................................................

113 209 65 1

Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in … Den Haag: Zoolingen, R.J. van Een rurale cultusplaats uit de Romeinse tijd aan de Lozerlaan te Den Haag . .......................................................................................................... Deurne: Arts, N. & A. Vissers Dwars door de Peelrandbreuk: kannenbuizen en pottenbakkers in Deurne ........................................................................................................ Dordrecht: Dorst, M.C. Rijke stinkerds. Over de herkenbaarheid van een hogere (materiële) welstand in de laat-middeleeuwse afvalcomplexen van het grafelijk leen Leeuwenburg/Mijnsherenherberg aan de Voorstraat 244 in Dordrecht . ................... Dordrecht: Hoevenberg, J. Het Eiland van Dordrecht ................................................................ Ede: Peen, C.H.P. Hoorn des overvloeds ................................................................................... Leiden: Orsel, E.D. Stenen van de Graaf. Vroege baksteen in Leiden en Rijnsburg ...............

32-39 85-92

236-250 321-327 130-139 184-192

De Vereniging Verenigingsnieuws agenda .......................................................................................................................................... 1. 55-57; 2. 107; 3. 152; 4. 201-202; 5. 264; 6. 332 awn algemeneledenvergadering/afgevaardigdenvergadering - Beemt, F. van den Archeologie als passie: jubileumdag 60 jaar AWN - vrijwilligers in de archeologie een groot succes.............................................................................................. 328-330 - Hoofdbestuur Uitnodiging voor deelname aan de Algemene Ledenvergadering................... 54-55 - Lockefeer. M. Verslag Afgevaardigdendag 20 november 2010 te Amersfoort......................... 52-54 - Lockefeer, M. 60e Algemene Ledenvergadering te Wormer . .................................................. 146-150 - N.N. AWN Jubileumdag 24 september 2011: archeologie als passie . ................................... 201 bestuursmededelingen - Beemt, F. van den Bronzen legpenning voor Grand Lady Jonny Offerman ........................... 105-106 - Beemt, F. van den Gemeentelijke Archeologische Dienst van Eindhoven onderscheiden met de AWN Zilveren Legpenning ........................................................................................ 331 - N.N. DPV-voorjaarsexcursie 2011 van donderdag 9 juni t/m zondag 12 juni. Archeologie over de grens: het Teutoburgerwoud ..................................................................................... 106-107 - N.N. Nieuwe uitgave‚Verleden wordt heden’ . ......................................................................... 104-105 - N.N. Zilveren Legpenning ........................................................................................................ 200 - N.N. Samenwerkingsovereenkomst tussen AWN en de Nederlandse Jeugdbond voor Geschiedenis . .......................................................................................................................... 330 interview - Lockefeer, M. Wij stellen voor: Ilse Scholman, nieuw redactielid van Westerheem . ............. 261-262 studiedagen - N.N. Workshop ’Zadenonderzoek’ ........................................................................................... 200 - Raats, R. & A. van den Berg Verslag Bouwhistorisch Weekend - Abdij Ten Duinen (Koksijde) 26-28 augustus 2011 ............................................................................................. 30-331

III

01-2012 inlegvellen.indd 3

07-02-12 13:58

zomerkampen - Spreen, H. Zomerkampen ......................................................................................................... diversen - Bommel, T. van Veiligheidscursus in Deventer . ...................................................................... - N.N. Maandelijks Voorouder- en Archeologisch Spreekuur bij Nieuw Land . ...................... - N.N. Limburgse Archeologie Dag 2011 ................................................................................... - N.N. Afscheid van redactieleden van Westerheem ................................................................. - N.N. Nieuwe redacteur Westerheem . ...................................................................................... - N.N. Archeologische Werkgroep ‘Leen de Keijzer’ leidt scholieren rond ............................. - N.N. Alvast enkele belangrijke data ......................................................................................... - N.N. ‘En de boer, hij ploegde voort’, expositie in Museum Kasteel Wijchen ........................ - N.N. Symposium ‘Halder, hart van Romeins Brabant?’ ......................................................... - N.N. Archeologie van Nova Zembla in Rijksmuseum Amsterdam . ..................................... - Zandstra, A. 2e Jef van de Akker aanmoedigingsprijs uitgereikt ...........................................

150 262-263 105 150-151 151 199 199-200 200-201 263 263-264 331 104

Werk in uitvoering Coenraadts, J. ................................................................................................................................ 108-110 152-157 202-206 264-270 332-334

57-62

Zo kan ’t ook Horssen, W.C.N. van In Haren praten bewoners mee over de archeologie van een kloosterterrein .........................................................................................................................

40-42

01-2012 inlegvellen.indd 4

07-02-12 13:58

GEOGRAFISCH REGISTERâ&#x20AC;&#x2C6;JAARGANG 60, 2011

Aachen /Aken (D)...... 103 Aa-en-Hunze.............. 101-102 Aalst-Hofstede (B)...... 47-46 Aardenburg................ 49 155 Achtersloot................. 156-157 Akersloot.................... 57 Alblasserdam............. 155-156 Alblasserwaard........... 155-156 268-269 274-287 Alkmaar...................... 48 152-153 195 256 258 Amby.......................... 98 Amstelveen................. 266 333 Amsterdam................ 46 47-48 153 266 333 Angers (F)................... 155 Anloo.......................... 101-102 Antwerpen (B)............ 257-258 Apeldoorn................... 108-109 Arkelstein................... 108-109 Arnemuiden............... 267-268 Arnhem...................... 269-270 Assel........................... 108-109 Assen.......................... 61-62 101-102 Assendelft................... 57-58 265-266 Asten........................... 204-205 Balloo.......................... 99 101-102 Barendrecht................ 193 266-267 Bautzen (D)................ 142 Bellingwedde.............. 255 Bergen op Zoom........ 155 Bierbeek...................... 48 Biervliet....................... 49 Bilt, De........................ 156-157 Bleskensgraaf............. 268-269 Bodegraven................. 58-59 Bonn (D)..................... 103 Borger......................... 46 Borgharen................... 46 59-60 Borgholzhausen (D)... 144 Boshoverheide............ 257 Boxtel.......................... 205-206 Brandevoort................ 334 Brandwijk................... 155-156

Breda........................... 196 Brederode................... 57-58 Brielle.......................... 155 Brunssum................... 256 Brussel (B).................. 204-205 Burgh-Haamstede...... 267-268 Castricum................... 142-143 Cuijk........................... 166-176 Damme (B)................. 155 Delft............................ 51 Dendermonde (B)...... 195 Den Haag................... 32-39 44-45 De Rijp........................ 265-266 Deurne........................ 85-92 Develstein................... 155-156 333-334 Deventer..................... 49 108-109 232-235 Didam......................... 197 197-198 Diemen....................... 153 Doesburg.................... 50 Domburg.................... 49 143-144 155 267-268 Dordrecht................... 44-45 51 59-61 155-156 236-250 288-297 301-304 321-327 Dortmund-Asseln (D)... 195 Dresden (D)................ 142 Driebergen................. 156-157 Dronten...................... 270 Duisburg (D).............. 103 Dwingeloo.................. 99 Ede.............................. 130-139 269-270 Egmond...................... 142-143 Egmond-Binnen......... 142-143 Eiland van Dordrecht.321-327 Eilenburg (D)............. 142 Eindhoven.................. 204-205 205-206 334 Eindhoven-Putten...... 45 Ekkersrijt.................... 144 204-205 Emmen....................... 101-102 Enkhuizen.................. 194 Epse............................ 108-109 Etersheim................... 197 Forum Hadriani......... 202-204

01-2012 inlegvellen.indd 5

07-02-12 13:58

Flevoland.................... 109-110 Gaarkeuken................ 99 Geldrop-Mierlo........... 62 Gent (B)...................... 155 195 Giessen....................... 60-61 155-156 Giessenburg............... 155-156 268-269 333-334 Gijzenrooi................... 110 Goedereede................. 110 153-154 Goeree......................... 206 Goirle.......................... 44-45 ’t Gooi........................ 82-84 Gorinchem................. 155-156 298-300 314-317 Görlitz (D).................. 142 Gouda......................... 97 195-196 254 256 Goudriaan................... 155-156 333-334 Graft............................ 265-266 Grevenbroich (D)....... 103 Grobbendonk (B)....... 47-48 Groesbeek................... 255 Groningen.................. 97-98 258 Haie Joulain (F).......... 155 Hallum....................... 100 Hamme (B)................ 155 Haren.......................... 40-42 Heemskerk................. 57 Heemstede................. 142-143 ’s-Heerenberg............. 252 Heerlen....................... 155 Heeten........................ 108-109 Hei- en Boeicop.......... 155-156 Heijen......................... 197 Helmond.................... 101 110 194-195 334 Hilvarenbeek.............. 205-206 Hilversum.................. 99 Hoensbroek................ 155 Hoeven....................... 204-205 334 Hoogeveen.................. 101-102 Hoog Soeren.............. 108-109 Hoorn......................... 142-143 332-333 Horst........................... 98 Houten........................ 102 145 156-157 Hulst........................... 155 267-268 Ittervoort..................... 256-257 Jaarsveld..................... 155-156 Kanaal van Corbulo.... 202-204 Keulen / Köln (D)....... 103

Koksijde (B)................ 47-48 Kölsa (D)..................... 142 Königswartha (D)....... 142 Koog a/d Zaan............ 57 Schouwen, Kop van... 155 Koudekerk.................. 58-59 Koudekerke................ 267-268 Kraggenburg.............. 61-62 Krimpenerwaard........ 318-320 Krommenie................ 57-58 152-153 Land van Waas (B)..... 267-268 Leiden......................... 58-59 184-192 219-231 Leidschendam............ 202-204 333 Leidsche Rijn.............. 143 156-157 258 Leipzig-Connewitz (D)... 142 Lier, De....................... 153-154 Limmen...................... 258 Lochem....................... 108-109 Loevestein................... 334 Londerzeel (B)............ 204-205 ’t Loo........................... 108-109 Lunteren..................... 269-270 Luttenberg.................. 108-109 Maarheeze.................. 62 Maassluis.................... 59-60 Mainz (D)................... 98 Mander....................... 270 Markenbinnen........... 57 Mauern (D)................. 99 Meern, De................... 156-157 Mehren (D)................. 98-99 Middelharnis.............. 110 Midlaren..................... 101-102 Mijdrecht.................... 153 Milheeze..................... 101 Millingen a/d Rijn..... 98 Moergestel.................. 145 Mönchengladbach (D).. 103 Muiderberg................. 258 Naaldwijk.................... 153-154 Naarden...................... 51 Nebra (D).................... 266-267 Nederlek..................... 318-320 Nederweert................. 110 Nieuw-Namen............ 267-268 Nijmegen.................... 256

01-2012 inlegvellen.indd 6

07-02-12 13:58

Ninove (B)................... 195 Nochten (D)................ 142 Noord-Brabant............ 4-15 Oegstgeest.................. 153 Oldeholtwolde............ 51 Oman.......................... 266 Oostende.................... 155 Oosterhout N-B.......... 49-50 Oostkapelle................. 49 Oostzaan..................... 98 Opperduit................... 155-156 Oss.............................. 46 Oud-Alblas.................. 333-334 Papendrecht............... 155-156 268-269 Pays de Vaud / Die Waadt (Zwi)...... 196 Peelo........................... 101-102 Poeldijk....................... 153-154 Postel (B).................... 110 Pratteln (Zwi)............. 144-145 Purmerend................. 264-265 Puurs (B).................... 47-48 Raalte.......................... 108-109 Ravestein Z................. 155 267-268 Reichwalde (D)........... 142 Reimerswaal............... 196 Reusel......................... 205-206 Rhenen....................... 47 257-258 Riel en Gijzenrooij..... 62 Rijnenburg................. 156-157 Rijnsburg.................... 184-192 Rijswijk Z-H............... 257-258 Rilland........................ 267-268 Rinsumageest............. 257 Roermond................... 333-334 Rotterdam................... 48-49 193-194 Saeftinge..................... 49 Schalkenmehren (D). 98-99 Schipluiden................ 255 Schokland................... 154-155 Schoonhoven.............. 155-156 Schouwen................... 267-268 Serooskerke W........... 260 Sint-Oedenrode.......... 44-45 62 Sluis............................ 49 Soerendonk................ 62

Someren..................... 110 Sommelsdijk.............. 110 206 334 Spijkenisse................. 254-255 Stevensweert.............. 144 Stiphout...................... 110 Swifterbant................. 61-62 99 109-110 204 Teutoburgerwoud (D).. 106-107 Texel............................ 257 Tilburg........................ 253-254 Tongelre...................... 334 Tongeren (B)............... 155 Trier (D)...................... 98-99 100 Turnhout (B)............... 110 Uddel.......................... 47 Uden........................... 205-206 334 Uitgeest....................... 152-153 332-333 Uithoorn..................... 153 Urk.............................. 154-155 270 Utrecht........................ 46 266 Valkenisse................... 267-268 Valkenswaard............. 62 Vechten....................... 46 Veghel......................... 205-206 Velsen......................... 258 333 Veluwe........................ 100 Velzeke (B).................. 334 Venlo........................... 108 204-205 Vijfheerenlanden....... 274-287 Vlaardingen................ 59-60 Vlissingen................... 267-268 Voorburg..................... 202-204 333 Voorschoten............... 333 Waddinxveen.............. 58-59 122-129 153 Walraversijde (B)........ 155 Warga / Wergea.......... 258-259 Warnsveld................... 108-109 Wassenaar.................. 333 Wateringse veld.......... 143 Wederath-Belginum (D).100 Wenum....................... 108-109 Westfalen (D)............. 46-47 Westhove.................... 155 Westland..................... 153-154 Westzaan.................... 57 149-150 332-333 Wierden...................... 108-109 Wieringen................... 142-143

VII

01-2012 inlegvellen.indd 7

07-02-12 13:58

Wijchen....................... 96-97 Wijngaarden............... 155-156 305-313 Woerden..................... 141 Wormerland............... 98 Wormerveer................ 152-153 332-333 Wouw.......................... 155 IJsland......................... 204 IJsselmeerpolders...... 270 IJsselstein................... 156-157 258 Zaamslag.................... 49 Zaandam.................... 57-58 152-153 258 265-266 332-333 Zaandijk...................... 332-333 Zaanstad..................... 98 Zevenaar..................... 61 Zoelen......................... 198 253 Zoersel (B).................. 195 Zutphen...................... 50-51 101 108-109 143 259-260 Zschaitz-Ottewig (D). 142 Zweden (S)................. 59-60 Zwenkau (D)............... 142 Zwijndrecht................ 60-61

Verdeling pagina-nummers Nr. 1 . ................... februari 2010 Nr. 2 .......................... april 2010 Nr. 3 . .......................... juni 2010 Nr. 4 ................... augustus 2010 Nr. 5 . .................... oktober 2010 Nr. 6 ................. december 2010

01-2012 inlegvellen.indd 8

regulier nummer . .................................................................................. 1-64 regulier nummer . ............................................................................... 65-112 regulier nummer . ..............................................................................113-160 regulier nummer . ............................................................................ 161-208 regulier nummer . ........................................................................... 209-272 jubileum nummer: 50 jaar AWN-afdeling Lek & Merwestreek..... 273-336

07-02-12 13:58

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de AWN – Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 61, 2012 Artikelen Bartels, M.H. Enkhuizer siervuurklokken als uiting van de Westfriese leefcultuur, 1575-1525 . .. 35-42 Beemt, F. van den Archis 3.0 komt er aan .................................................................................... 242-245 Berg, M. van den Het trieste lot van de aardbeienpot ..................................................................246-250 Berkvens, R. Een regionale erfgoedkaart voor de Kempen. Cultuurhistorie interactief en digitaal ontsloten ........................................................................................................................... .20-34 Bosman, A.V.A.J. “... castello cui nomen Flevum”. Romeinen in Velsen . ................................. 357-369 Bosman, W.J. Strandwal of geen strandwal, en wat dan nog? De bodem onder Driehuis in beeld . ...................................................................................................................................... 438-441 Bruijn, H. de Een beschilderd graf en een schedel bij de oude Laurentiuskerk te Heemskerk ..... 387-390 Buijtendorp, T.M. Forum Hadriani beproefd ..................................................................................... 6-10 Comis, S.Y. & J. Morren Een vroeg 17e-eeuwse boerderij uit Velsen . ......................................... 419-425 Deeben, J. Op zoek naar de laat-paleolithische bewoning langs de Maasmeander van het Koelbroek (gem. Venlo) en de mogelijkheden voor archeologische monumentenzorg ........... 70-75 Dijk, X.C.C. van On the hunt: een vroeg-mesolithisch kampement op de Weerterbergen bij Weert .... 76-81 Dijk, X.C.C. van Middeleeuws Melderslo: een archeologisch onderzoek in Streekmuseum De Locht te Melderslo, gem. Horst aan de Maas . ........................................ 159-164 Gulik, R. van De vuurtoren van Wijk aan Zee .............................................................................405-408 Heijmans, H. & D. Keijers Noodopgraving van een Romeins grafveld te Heel (gem. Maasgouw) .. 116-123 Hiddink, H.A. Twee decennia graven op het dekzandeiland van Weert-Nederweert . ............. 100-105 Hulst, M. & E. Weber Nieuw licht op oud glas. De herkomst van het luxe 17e-eeuwse façon-deVenise-glaswerk uit Beverwijk ................................................................................... 426-437 Janssen, M. Archeologie ontdekken met behulp van gratis toegankelijke remote images ......... 96-99 Janssens, M. Cuijk, Groot Heiligenberg: 3000 jaar bewoningscontinuïteit in een postzegelplangebiedje ................................................................................................................ 194-201 Jong, Th. de Drie-oren-kannen: feestkruiken uit Helmond . ..................................................... 256-264 Klasberg, M. Hoe traditioneel waren de eerste Limburgse boeren? Landschappelijke situering van bandkeramische bewoning tussen Maas, Demer en Jeker ................................ 90-95 Kok, R.S. Guano-archeologie. Een knotskop uit Peru op Plantage Willem III te Rhenen . ........... 11-19 Koning, J. de Een zandvlakte bezaaid met scherven. Het archeologisch onderzoek van enkele vroeg-middeleeuwse nederzettingen in de duinen bij Bloemendaal ........................ 372-386 Konings, R. De ‘OVM4’ 294-298 Kwakkernaat, H. Stadsmuren langs de Geul in Valkenburg ...................................................... 141-146 Lubberding, H.H.J. Bijzondere funderingen onder de oudste stenen huizen in Deventer . ... 202-209

01-2013 inlegvellen.indd 1

04-02-13 14:33

Luys, W. Een Romeinse weg bij Swalmen in kaart gebracht . ..................................................... 124-130 Miklos, D. Recente aardewerkvondsten uit Schinveld ................................................................. 137-140 Morren, J. Waterland, van boerderij tot herenhuis. Een archeologische reconstructie van de bebouwing op het landgoed Waterland .............................................................................. 409-417 Numan, A.M. Het archeologische onderzoek in en om de Engelmunduskerk te Velsen-Zuid . ... 392-404 Pelsdonk, J. De schatvondst Lekkerkerk 2010: gehamsterd zilver uit de Eerste Wereldoorlog . ..... 251-255 Pepels, J. Hoog op de troon! Over een Romeins beeldhouwwerk uit Bunde, gem Meerssen . .... 106-110 Rijdt, T. van de-van de Ven ‘Malta’ en de rol van vrijwilligers in de archeologie (6): Booronderzoek door vrijwilligers ..................................................................................................... 2-5 Roymans, J. & G. De Nutte Het edelhert komt naar je toe: mesolithische sporen van jacht in het beekdal van de Tungelroyse beek .......................................................................................... 82-89 Schmitz, H. Grafveld uit de Romeinse tijd te Annendaal nabij Posterholt (HVR 182) . .............. 111-115 Schrickx, C.P. & D. Duijn Dijken, havens en een eiland in zee: recent archeologisch onderzoek naar het maritieme verleden van West-Friesland ................................................. 210-218 Seinen, P.A. & J. van den Besselaar Een houten vissersschip in de Maas bij Alem. Een echo uit het verleden ............................................................................................................................ 310-321 Stoepker, H. Een standaard Programma van Eisen voor het Heuvelland ................................... 154-158 Van de Water, A. Utopia Limburgensis: archeologisch beheer .................................................... 147-153 Venema, J. Arceologie onder water en de LWAOW ..................................................................... 290-293 Verhart, L.B.M. Een kleine voorgeschiedenis van de opgraving van de Thermen in Heerlen . ....... 131-136 Vermast, H. Een zoektocht naar het verhaal achter een tekening van Calkoen. Een Friese boerderij te Velsen-Noord .......................................................................................................... 350-356 Vermast, H. Het logo van de AW(W)N. Verleden en toekomst . ............................................... 442-446 Vink, J. & W.J. Bosman De ontdekking van Velsens Vroege Bronstijd ....................................... 338-348 Warrimont, J.P.L.M.N. de Midden- en vroeg-paleolithische vindplaatsen in de omgeving van Maastricht: een overzicht van 30 jaar onderzoek en twee recente ontdekkingen ........... 66-69 Weiß-König, S. & M. Aarts Bewoning in het dal van de Geleenbeek ........................................... 165-175 Welker, F., W. Gijsbers & B. Gravendeel DNA-analyse van eeuwenoude runderhuiden uit scheepswrak Aanloop Molengat ............................................................................................. 299-309

Column Verhart, L.B.M. Blunder op blunder .......................................................................................................................... 287 Boezem . ............................................................................................................................................. 335 Ceci n’est pas une pipe . ..................................................................................................................... 63 De waan van de dag ......................................................................................................................... 463 Ieëwig moos . .................................................................................................................................... 189 Trots op Nederland ........................................................................................................................... 239

In memoriam - Vermast, H. In Memoriam de heer Piet Vons ................................................................................. 55-57 - Verhagen, J.G.M. Leonard van de Laar . ...................................................................................... 327-328

Literatuurbesprekingen Baaijens, G.G., E. Brinckman, P.L. Dauvellier & P.C. van der Velden Stromend landschap, Vloeiweidenstelsels in Nederland .................................................................................................... 223

01-2013 inlegvellen.indd 2

04-02-13 14:33

Dolmans, M., F. Hermans, W. Willems, G. Jansen & P. van der Heijden (red.) Venlo Vennelo Sablones. Twintig eeuwen wonen aan de Maas ........................................................ 219-221 Gawronski, J. (ed.) Amsterdam Ceramics. A city’s history and an archaeological ceramics catalogue 1175-2011 .................................................................................................... 219-221 Groenendijk, M.J. Graven in Gouda. Een archeologische stadsgeschiedenis ............................ 219-221 Henstra, K.R. Pieter Mudstra (1901-1990) Sumarreheide (Leo Verhart) . ..................................... 44-45 Hermans, C.R. (met een inleiding van R. Jansen & Gérard de Laat) Noord-Brabantse oudheden (Gerrit Groeneweg) ......................................................................................................... 265 Jansen, R & K. van der Laan (red.) Verleden van een bewogen landschap. Landschaps- en bewoningsgeschiedenis van de Maashorst (Gerrit Groeneweg) ................................................... 176 Lauwerier, R.C.G.M., A. Müller & D.E. Smal (red.) Merovingers in een villa. Romeinse villa en Merovingisch grafveld Borgharen - Pasestraat. Onderzoek 2008-2009 ......................... 221-223 Theuws, F., M. van der Heiden (red.) & J. Verspay De archeologie van de Brabantse akkers: toegelicht aan de hand van het onderzoek van de Universiteit van Amsterdam in Veldhoven ................................................................................................................................... 223-224 Vermunt, M. & A. van der Kallen Opgravingen in Bergen op Zoom .......................................... 219-221

Literatuursignalementen Groeneweg, G.C. ......................................................... 45-52 176-180 224-226 266-275 322-324 447-451

Mijn mooiste vondst Assema, A. van Een laat-neolithische bijl uit Haarlem ....................................................................... 349 Bruijn, H. de Een porseleinen schotel uit Westerhout . ...................................................................... 418 Vermast, H. Een speelschijfje met een verhaal ............................................................................ 370-371 Weber, E. De middeleeuwse muren van kasteel Huis ter Kleef ......................................................... 391

Reacties Reacties Westerheem 2011 nummer 6: Redactie Productiefout decemberoplage / Irmel Dolman Rectificatie ‘Een speld in een beerput zoeken... of een productieproces ontrafelen’ / Jan Piet Puype Aanvulling op ‘Het harnas uit Dordrecht’...........................................42

Redactioneel Berkvens, R. ............................................................................................................................................ 241 Groeneweg, G.C. .......................................................................................................................................... 1 Gulik, R. van Voorwoord ........................................................................................................................ 337 Ridder, T. de ............................................................................................................................................. 193 Stoepker, H. & L. Verhart Limburg: status aparte? ................................................................................ 65 Vries-Oosterveen, A. de Themanummer: archeologie onder water ................................................... 289

Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in … Enkhuizen: Bartels, M.H. Enkhuizer siervuurklokken als uiting van de Westfriese leefcultuur, . .................................................................................................................... 1575-1625 35-42 Sittard: Weiß-König, S. & M. Aarts Bewoning in het dal van de Geleenbeek . ............................ 165-175 West-Friesland: Schrickx, C.P. & D. Duijn Dijken, havens en een eiland in zee: recent archeologisch onderzoek naar het maritieme verleden van West-Friesland . ....................... 210-218 Helmond: Jong, Th. de Drie-oren-kannen: feestkruiken uit Helmond .................................... 256-264

III

01-2013 inlegvellen.indd 3

04-02-13 14:33

Verenigingsnieuws agenda 1. .......... 58; 2. ........... 183; 3. .......... 233; 4. ........... 280; 5. .......... 328-329; 6. .......... 454-455 awn algemeneledenvergadering/afgevaardigdenvergadering - Hoofdbestuur Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering 2012 in het Archeon te Alphen aan den Rijn ...................................................................................................................... 53-54 - Lockefeer, M. Algemene Jaarvergadering van de AWN, Vereniging van vrijwilligers in de archeologie ............................................................................................................................ 229-232 bestuursmededelingen - Hoofdbestuur Contributieaanpassing 2012 . ........................................................................................ 54 - Hoofdbestuur Even bijpraten ............................................................................................................... 326 excursie interview studiedagen - N.N. Basiscursus Archeologie in afdeling Noord............................................................................... 325 - N.N. Basiscursus Archeologie in Nijmegen en Arnhem .......................................................... 325-326 - N.N. Basiscursus Archeologie in Noord-Nederland groot succes ............................................ 452-453 - N.N. Reuvensdagen 2012 ................................................................................................................... 232 - Schlüter, D. Succesvolle zoekdag AWN-19 Twente . ............................................................................ 57 - Visser, A.-M. AWN-meetpracticum tijdens het Romeinenfestival ........................................... 277-278 - Visser, A.-M. Commissie Deskundigheidsbevordering op bezoek bij onze zuiderburen ..... 278-279 - Zandstra, A. Schervendag 2013 van de Landelijke Werkgroep Archeologie Onder Water ............ 453 zomerkampen diversen - Bol, D. & S. Lampe Website AWN . ....................................................................................................... 58 - Jong, D. de Archeologie op School . .................................................................................................... 182 - Lockefeer, M. Interview met Ria Berkvens, nieuw lid van de Westerheemredactie ............... 227-228 - Lockefeer, M. Mededelingen vanuit de redactie ................................................................................. 452 - N.N. AWN en de Maand van de Geschiedenis ................................................................................. 454 - N.N. Collectie van het PUG (Provinciaal Utrechts Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen) .... 453 - N.N. Dick Velthuizen wint titel ‘Beste veldarcheoloog van Nederland’ ...................................... 54-55 - N.N. Interessant artikel op onze website: ‘Glas en glaspasta’ ......................................................... 279 - N.N. Oud-hoofdredacteur van Westerheem G.J. van der Horst overleden . ................................... 328 - N.N. Tentoonstelling archeologie in de Eindhovense Catharinakerk . ........................................... 326 - N.N. Tentoonstelling onderwateronderzoek ..................................................................................... 327 - N.N. Twitter en Facebook met de AWN . ............................................................................................ 453 - N.N. Vacature penningmeester AWN ................................................................................................ 321 - N.N. Westerheem zoekt op korte termijn een eindredacteur m/v . ................................................ 334 - N.N. ‘100.000 uur archeologie - Verzamelen op de Veluwe’ ........................................................... 233 - Oosting, R. Derde ‘Jef van den Akker Aanmoedigingsprijs’ Stichting B.O.S. uitgereikt . ...... 181-182

Werk in uitvoering Coenraadts, J. . .............................................................. 59-62 183-188 233-238 280-286 329-333 455-462

01-2013 inlegvellen.indd 4

04-02-13 14:33

GEOGRAFISCH REGISTER JAARGANG 61, 2012 Aalsmeer.....................................................59 234-235 Aalst..................................................285-286 461-462 Aalst (B)..................................................... 271-272 451 Aanloop Molengat.......................................... 299-309 Aarle..................................................................332-333 Achterhoek...................................................... 236-237 Aken / Aachen (D)..............................................48-49 Alblas................................................................235-236 Alblasserdam...................................................235-236 Alblasserwaard.........................................................331 Alem................................................................. 310-321 Alkmaar........................................................... 177 449 Almen............................................... 237-238 460-461 Almere............................................................. 284-285 Alphen a/d Rijn......................................... 60 234-235 Amby....................................................................... 177 Amorbach (D)................................................59-60 61 Amstelveen..........................................................59-60 Amsterdam............... 45-46 179 183-184 219-221 456 Angerlo............................................................ 236-237 Annendaal.......................................................... 111-115 Antwerpen-Borgerhout (B)............................278-279 Apeldoorn.........................................................237-238 Archeon........................................................... 229-232 Arkel.................................................................... 51 331 Arnemuiden..................................................... 323-324 Arnhem...............................................236-237 331-332 Assel.................................................................237-238 Assendelft.................................... 233-234 330 455-456 Bad Münder (D)..............................................447-448 Ballo......................................................................... 178 Barneveld....................................................331-332 450 Batenburg........................................................ 236-237 Bathmen...........................................................237-238 Bazel (B).................................................................. 451 Beekbergen.......................................................237-238 Beek en Donk..................................................285-286 Bemmel........................................................... 236-237 Bennekom....................................................... 236-237 Bergambacht....................................................235-236 Bergeijk....................................... 285-286 323 332-333 Bergen op Zoom.............................. 447-448 455-456 Bergh............................................................... 236-237 Berlare (B)........................................................271-272 Best................................ 62 285-286 332-333 461-462

Beulake.................................................................... 187 Beverwijk.............................................59 418 426-437 Bielefeld (D)..............................................................50 Bikbergen........................................................ 282-283 Bladel..................... 187-188 285-286 332-333 461-462 Blerick....................................................70-75 283-284 Bleskensgraaf.................................... 235-236 458-459 Blixembosch.............................................. 62 285-286 Bloemendaal.................................................... 372-386 Bodegraven..................................................50 234-235 Bodenbach (D)................................................ 179-180 Bonn (D)..............................................................48-49 Borger.............................................................. 329-330 Borgharen.........................................................221-223 Braamt............................................................. 236-237 Brandwijk.........................................................186-187 Breda........................................................... 52 322 449 Bremerhaven (D)....................................................322 Breugel.............................................................450-451 Bruggelen.............................................. 61-62 237-238 Brünnighausen (D).........................................447-448 Brunssum................................................................. 49 Budel................................................................285-286 Bunde...............................................................106-110 Cadier en Keer................................................. 282-283 Cadzand.................................................................. 180 Casteren................................................................... 323 Castricum................................................... 59 455-456 Castrop-Rauxel (D).................................................269 Coevorden....................................................... 329-330 Corbulo-gracht........................................................184 Cuijk............................ 194-201 226 235-236 283-284 Deest................................................................ 283-284 Delft........................................................................ 450 Dendermonde (B)............................................271-272 Den Haag..................................................... 60-61 451 Derenburg (D)...........................................................50 Deventer..................61-62 179 202-209 226 237-238 Didam.................................................236-237 450-451 Diemen..............................................................330-331 Doesburg..........................................................237-238 Dordrecht................ 43 186-187 235-236 272 458-459 Driehuis........................................................... 438-441 Dronten........................................................... 284-285 Drouwenerveld................................................ 283-284

01-2013 inlegvellen.indd 5

04-02-13 14:33

Drouwenerzand.............................................. 329-330 Duingen.................................................................. (D) 447-448 Duisburg (D).......................................................48-49 Dunum (D)............................................................. 274 Ede..................................................61 236-237 331-332 Eemnes............................................................ 282-283 Eersel...............................62 187-188 285-286 332-333 Eibergen....................................................223 237-238 Eindhoven...........46 47 62 176-177 187-188 256-264 270-271 326 332-333 461-462 Eindhoven-Eckart............................................ 270-271 Ekkersrijt.................................................................. 46 Elten (D).......................................................... 236-237 Empe.................................................................237-238 Engeland G.......................................................237-238 Enkhuizen............................................................35-42 Enschede.................................................................179 Epse........................................................... 187 237-238 Etersheim......................................................... 233-234 Feddersen Wierde (D)..................................... 224-225 Forum Hadriani..................................... 6-10 280-281 Frechen (D)..............................................................331 Freyburg a.d. Unstrut (D).........................................50 Garderen...........................................................237-238 Geel (B).................................................................... 451 Geldrop............................................................285-286 Gellinghausen (D).........................................268-269 Gemert...................................................................... 62 Genemuiden...........................................................179 Gent (B).................................................... 451 461-462 Giessen.............................................................235-236 Giessenburg.................................................... 458-459 Goedereede....................................... 238 280-281 462 Gorinchem.................................................235-236 331 Gorssel..............................................................237-238 Gouda..........................................179 275 335 447-448 Goudriaan.......................................... 235-236 458-459 Grevenbroich (D)................................................48-49 Groede..............................................................457-458 Groesbeek........................................................ 283-284 Groningen............................................... 179 267-268 Haaglanden.........................................................60-61 Haaksbergen............................................. 187 223 332 Haarlem.........................................59 324 332 349 391 Handel.............................................................285-286 Harlingen................................................................ 323 Hasselo....................................................................179

Hattemerbroek........................................................ 332 Hatzum-Boomborg (D)......................................... 274 Heel...................................................................116-123 Heemskerk.................................................59 387-390 Heerlen................................................. 131-136 332-333 Heeten..............................................................237-238 Heeze................................................ 225-226 285-286 Heiloo.............................................................. 283-284 Helmond..... 46 47 176-177 256-264 270-271 332-333 Hilversum....................................................... 282-283 HohenbĂźchen (D)...........................................447-448 Hoogeloon..................... 187-188 323 332-333 461-462 Hoog Soeren........................................................... 332 Hoorn............................................................... 233-234 Hoornaar..................................................................331 Houten........................................................ 48 187 236 Hulsel..............................................................285-286 Hulst............................................180 185-186 457-458 Hummelo........................................................ 236-237 Jaarsveld................................................................. 236 Jabbeke (B).......................................................271-272 Jisp............................................... 233-234 330 455-456 Kampen........................................................... 179 226 Katwijk.............................................................. 234-235 Kempen............................................................... 20-34 Kennemerland................................................ 337-446 Kerk-Avezaath..................................................450-451 Kerkrade-Holzkuil....................................................45 Keulen / KĂśln (D)................................................48-49 Knegsel............................................................285-286 Koningsbosch..........................................................275 Koog a/d Zaan..................................................455-456 Kootwijk..................................................... 237-238 332 Koudekerk a/d Rijn.................................... 60 234-235 Krommenie........................................233-234 455-456 Langerwehe (D)..........................................331 457-458 Leesten.....................................................................324 Leiderdorp........................................................ 234-235 Leidsche Rijn............................................................ 48 Leidschendam-Voorburg........................................184 Lekkerkerk...........................................186-187 251-255 Lelystad....................................................... 62 457-458 Lengel.............................................................. 236-237 Lent.......................................................... 266 270-271 Lexmond...........................................................235-236 Liemers............................................................ 236-237 Limburg, prov.................................................... 65-175 limes..........................................................................58

01-2013 inlegvellen.indd 6

04-02-13 14:33

Lippborg (D)...................................................268-269 Lochem............................ 61-62 237-238 332 460-461 Loenen G............................................... 61-62 237-238 Loevestein................................................................. 62 Lunteren....................................................................61 Maas (Cuijk).....................................................235-236 Maas-Demer-Jekergebied...................................90-95 Maashorst, De............................................176 332-333 Maasmechelen (B).................................................. 451 Maastricht........................... 45 66-69 332-333 450-451 Mandeure (F)......................................................... 226 Meerhoven.......................................................285-286 Meinerswijk..................................................... 236-237 Melderslo..........................................................159-164 Meteren................................................................... 177 Middelburg............................................................. 226 Middelharnis..........................................................462 Millingen........................................................... 331-332 MĂśnchengladbach (D)........................................48-49 Monster...................................................................184 Muiderberg...................................................... 282-283 Naaldwijk.............................................................60-61 Nederweert............................................ 76-81 100-105 Neede............................................................... 236-237 Nennig (D)....................................................... 179-180 Nieuwpoort.......................................................235-236 Nijmegen....45-46 177 277-278 283-284 331-332 450-451 Noord-Brabant........................................................ 265 Noordoostpolder............................................. 284-285 Noordwijk-Binnen...................................................60 Noordzee......................................................... 284-285 Nourmoutier (F).............................................. 282-283 Nuenen.............................................. 187-188 285-286 Oeffelt.............................................................. 283-284 Oerle................................................................ 223-224 Oirschot........................................ 62 332-333 461-462 Oldenzaal........................................................... 47 450 Olst........................................................................... 187 Ommerschans......................................................... 187 Oostelbeers........................................................332-333 Oostelijk-Flevoland......................................... 284-285 Oosterhout N-B...............................................447-448 Oostkapelle.......................................................457-458 Oostvoorne....................................................... 184-185 Oostvoornse Meer.......................................... 294-298 Ootmarsum............................................................... 57 Ouddorp..................................................................188 Oudenhoorn.................................................... 281-282

Oude Rijn.................................................................. 51 Oud-Loosdrecht............................................... 282-283 Oud-Rilland......................................................457-458 Papendrecht.....................................................235-236 Peru....................................................................... 11-19 Posterholt........................................................... 111-115 Pretoria, (Z-Afr)..............................................461-462 Purmerend......................................... 183-184 455-456 Raalte................................................................237-238 Radio Kootwijk........................................................ 332 Raeren (B)..............................272-273 330 331 457-458 Rekem (B)........................................................ 456-457 Reusel........................................................ 62 285-286 Rhenen........................................................ 11-19 50-51 Rijnenburg............................................................. 236 Rijswijk Z-H............................................................ 451 Rilland..............................................................185-186 Roermond..................................................................47 Rotenburg (WĂźmme) (D)............................... 273-274 Rotterdam....................................................49-50 266 Saeftinge, Land van.................................. 180 457-458 Schalkwijk............................................................... 187 Schellebelle (B)................................................271-272 Schezla (D)...................................................... 273-274 Schiedam.......................................................... 184-185 Schijndel............................................................332-333 Schinveld.....................................................49 137-140 Schokland........................................................ 284-285 Schoonhoven..................................... 235-236 458-459 Schouwen........................................................ 274-275 Sinderen.................................................................. 332 Sittard.........................................................165-175 275 Someren...........................................................450-451 Son...................................................................461-462 Steenbergen.................................................... 266 323 Steenwijkerland......................................................179 Stroe.........................................................................273 Sumarreheide...................................................... 44-45 Syke (D)...................................................................330 Swalmen........................................................... 124-130 Swifterbant.............................................................. 178 Terborg................................................ 234-235 331-332 Texel...........................................................48 299-309 Tiel........................................................................... 178 Trier (D)........................................................... 179-180 Tubbergen...............................................................179 Turnhout (B)............................................................ 323 Twello................................................................237-238

VII

01-2013 inlegvellen.indd 7

04-02-13 14:33

Tynaarlo................................................................... 178 Tungelroyse beek................................................82-89 Uddel................................................................237-238 Uden................................52 62 177 285-286 461-462 Uitgeest..............................................233-234 246-250 Ulestraten................................................................ 178 Urk................................................................... 284-285 Utrecht................................................................. 58-59 Valkenburg L.................................................... 141-146 Valkenswaard..................................................285-286 Vechtdal O............................................................... 187 Vechten........................................................... 459-460 Veghel..............................................................461-462 Veldhoven-Oerle........................................62 223-224 Velsen...... 338-348 350-356 357-369 370-371 392-404 409-417 419-425 442-446 Venlo............................................... 70-75 275 283-284 Vessem.............................................................285-286 Vianen.........................................................235-236 331 Vierhouten........................................................237-238 Vlaardingen...........184-185 237-238 281-282 449-450 Vleuten-De Meern.............................................. 48 61 Vlieland................................................................... 178 VĂślksen (D)......................................................447-448 Voorburg.......................................................... 456-457 Voorschoten............................................... 60 234-235 Voorst..........................................237-238 332 460-461 Vrieschelo................................................................ 178 Waal................................................................. 236-237 Waalre..............................................................285-286 Wageningen.................................................... 236-237 Walcheren.........................................................185-186 Warnsveld....................................................52 237-238 Wassenaar...............................................................184

Waterdunen......................................................457-458 Weener (D)............................................................. 274 Weert...................................................... 76-81 100-105 Wehl................................................................. 236-237 West-Friesland..................................................210-218 Westkapelle.............................................................322 Westzaan............................................233-234 455-456 Wichelen (B).....................................................271-272 Wijchen-Bijsterhuizen.................................... 283-284 Wijhe........................................................................ 187 Wijk aan Zee.................................................. 405-408 Wilhelmshaven (D)......................................... 224 322 Wintelre...........................................................285-286 Woerden....................................................................61 Wormerveer.......................... 183-184 233-234 455-456 IJssel................................................................ 236-237 Zaandam............................................233-234 455-456 Zaandijk..................................................... 183-184 330 Zaanstad...........................................................455-456 Zaanstreek...............................................................330 Zeewolde......................................................... 284-285 Zeijen....................................................................... 178 Zeist................................................................ 459-460 Zevenaar..............................................236-237 331-332 Zierikzee...........................................................185-186 Zoetermeer..........................................................60-61 Zoutelande..............................................................322 ZĂźrich (Zwi)................................................... 448-449 Zutphen............. 61-62 177 237-238 266-267 272 275 Zutphen-Leesten.....................................................324 Zwarte Zee.................................................................58 Zwijndrecht......................................................235-236 Zwitserland................................................................50 Zwolle......................................................................179

Verdeling pagina-nummers jaargang 61 (2012) Nr. 1. . ............................ februari Nr. 2. ................................... april Nr. 3. . .................................. juni Nr. 4. ........................... augustus Nr. 5. . ............................. oktober Nr. 6. .......................... december

01-2013 inlegvellen.indd 8

regulier nummer . .................................................................................. 1-64 Limburg-nummer .............................................................................. 65-192 regulier nummer . ............................................................................ 193-240 regulier nummer . ............................................................................ 241-288 LWAOW-nummer ........................................................................... 289-336 Afd. Kennemerland-nummer . ........................................................ 337-464

04-02-13 14:33

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de AWN – Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 62, 2013 Artikelen Baar, P. de, Ploegsporen op een prehistorische akker. Een archeologische begeleiding in het plangebied Boeckhorst onder Noordwijk...................................................................... 297-299 Bommel, T. van, De forten bij Vechten en de inzet van vrijwilligers........................................... 226-232 Braakman, W.A., De verdwenen hunebedden van de Eeze .................................................................2-7 Brouwers, K., Opkomst en toekomst van de conflictarcheologie .....................................................50-58 Bruin, J. de, De Merovingische nederzetting in Oegstgeest ........................................................ 309-315 Cruysheer, A.T.E., 60 jaar AWN-afdeling Naerdincklant Archeologie Gooi- en Vechtstreek ................................................................................................................................. 201-206 Donkersgoed, J. van, Archeologie; bron van inspiratie of bodemloze put? ...................................... 71-78 Eimermann, E & G. de Vries, Onder de rook van de Onze Lieve Vrouw: 50 (51) jaar AWN-afdeling 14 Vallei en Eemland, Amersfoort .................................................................... 132-141 Grinsven, P. van, Archeologisch onderzoek Donklaan 78 in Voorschoten ...............................290-296 Grinsven, P. van, Archeologisch onderzoek naar de ontwikkelingen van het veendorp Nieuwveen ................................................................................................................................... 336-343 Grinsven, P. van, Belangenbehartiging bij AWN-afd. Rijnstreek ................................................ 344-345 Hazenberg, T. & B. Zandbergen, De terugkeer van de Romeinse Zwammerdam-schepen naar hun oorsprong ....................................................................................................................305-308 Hees, J., Archeologen aan het werk. De collectie van het Provinciaal Utrechts Genootschap .... 261-267 Hollander, L. den, Een vroegmiddeleeuwse waterput te Oegstgeest ........................................... 316-322 Hoogzaad, O.T.C., Het Wapen van Voorschoten. Verslag van een opgraving op het achterterrein van ´Het Wapen van Voorschoten´, van het erf van een woonboerderij uit de 12e of 13e eeuw ........................................................................................................................ 330-335 Jonge, W. de, Nieuw inzicht in de periode van Gnaeus Domitius Corbulo als de keizerlijke legaat voor Germania Inferior .................................................................................................. 244-245 Jonge, W. de, Rogge als ‘gidsfossiel’? ............................................................................................ 246-248 Kerklaan, F., Feestmaal of handelswaar? Archeo-ichtyologisch onderzoek aan visresten uit middeleeuws Hazerswoude . ................................................................................................ 126-130 Koeneman, E., Romeinse bodemvondsten in oude sloten bij boerderij Paardenburgh in Bodegraven ................................................................................................................................. 300-304 Kort, J.-W. de, Het Kanaal van Corbulo: onderzoek naar een Romeinse waterweg in de gemeente Leidschendam-Voorburg tussen 1989 en 2010 ...................................................... 233-243 Kuijper, W., Oegstgeest-Rijnfront. Botanisch onderzoek van een waterput uit de Merovingische tijd ...................................................................................................................... 323-329

01-2014 inlegvellen.indd 1

04-02-14 08:11

Leeuwen, J. van & M. Bartels, Middeleeuws Medemblik revisited; vijftig jaar archeologisch onderzoek naar een vroegmiddeleeuwse handelsplaats van Friezen en Franken .................. 79-90 Oostveen, J. van, Textielloden . ............................................................................................................. 8-20 Oudhof, J.-W., Aanzet tot fasering van de handelsnederzetting Tiel .............................................. 22-31 Phlippeau, M., Vroeg-middeleeuwse munten uit Limmen ........................................................... 121-125 Plicht, J. van der, De C14-dateringsmethode. Principe, moderne ontwikkelingen en toepassingen in de Nederlandse archeologie . .........................................................................189-200 Seinen, P., T. de Groot & H. van Enckevort, Geheimen van het Wijchens Meer. Romeinse vondsten uit natte context . ....................................................................................................... 249-260 Veenman, F., Versierde tinnen lepels uit de Volle Middeleeuwen in Groningen ...................... 207-210 Veldhuis, T., Nederzettings- en ontginningsgeschiedenis van Vredewold in het Westerkwartier van de provincie Groningen (ca. 700-ca. 1500 AD) ...................................... 178-188 Verhart, L., Een kleine verborgen geschiedenis: intriges in Valkenburg rond een delicate kwestie ............................................................................................................................................ 59-70 Vermast, H., De pottenstapels van Hoogovens ............................................................................. 114-120 Voormolen, B., De Archeologische Monumentenzorg en de â&#x20AC;&#x2DC;Methode Katwijkâ&#x20AC;&#x2122; toegepast op de Planlocatie Valkenburg, gemeente Katwijk ....................................................................346-354 Wispelwey, M., Alle zegen komt van boven. Een archeologisch onderzoek in Elburg.................142-152 Zoolingen, J. van, Haga post Bellum: hoe de AWN het Romeinse platteland ontdekte ............268-276

Column Ginkel, E. van Mijn moeder had gelijk .................................................................................................................... 176 De voorgeschiedenis van een faculteit . .......................................................................................... 224 Asterix en de Bataven . ..................................................................................................................... 288 Varia uit een Rijnstreekse slotgracht .............................................................................................. 368 Verhart, L.B.M. De deskundige .................................................................................................................................... 47 Dromen van Van Giffen . .................................................................................................................. 112

De Vereniging VERENIGINGSNIEUWS agenda 1. .......... 41; 2. .......... 106; 3. .......... 167; 4. .......... 219; 5. .......... 283; 6. .......... 363 awn algemeneledenvergadering/afgevaardigdenvergadering - Coenraadts, J. Verslag Afgevaardigdenvergadering 2012 .............................................................. 37-38 - Hoofdbestuur ALV 2013 Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering op 13 april te Staphorst ...............................................................................................................................................35 - Lockefeer, M. De ALV van 13 april in Rouveen . .......................................................................... 163-166 bestuursmededelingen - Beemt, G. van den Pieter van der Voorde-fonds ............................................................................ 39-40 excursie interview - Lockefeer, M. Interview met de nieuwe eindredacteur van Westerheem: Saskia Appel ..................36 - Lockefeer, M. Interview met Jacobine Melis, de nieuwe webredacteur van Westerheem ........101-102

01-2014 inlegvellen.indd 2

04-02-14 08:11

- Lockefeer, M. Interview met Evert van Ginkel, onze nieuwe columnist . ..................................161-162 studiedagen - Coenraadts, J. Steentijddag 2013 . ................................................................................................ 105-106 - Habets, J. Archeologische uitwisseling Nederland – Duitsland . ................................................. 40-41 zomerkampen - Mons, Th. De Werkgroep Experimentele Archeologie (WEA) ................................................. 166-167 - N.N. Zomerkampen NJBG 2013 ........................................................................................................ 104 - N.N. AWN-NJBG Excursiekamp Drenthe . ....................................................................................... 105 - N.N. Bouwhistorisch onderzoek - Abdij Ten Duinen (Koksijde, België) . ....................................... 163 diversen - Afd. IJsselstreek-Vechtstreek Vondst halsring uit de Hunsrück-Eifelkultur . .................................... 281 - Beemt, F. van den AWN Afd. 1 werkt aan de projecten ‘Slag bij Noordhorn’ en ‘Sporen in het bos’ . ..282 - Bruijn, N. de & D. Eeken Grondig bekeken ................................................................................. 102-103 - Cruysheer, A. Inventarisatie “LEO’-munten ........................................................................................ 38 - Frederiks, P. Expositie in Houten over terra sigillata ........................................................................ 281 - Lockefeer, M. Leo Verhart stopt met zijn columns ............................................................................ 102 - Lockefeer, M. Boek over Romeinse metaalvondsten in Alphen aan den Rijn gepubliceerd . ......... 282 - Lockefeer, M. Geslaagd vakantieprogramma van het Historisch Museum in Ede . ....................... 283 - N.N. Tentoonstelling: ‘Topvondsten! 60 jaar amateurarcheologie in Kennemerland .................... 40 - N.N. Stichting Archeos Fryslan .................................................................................................. 216-217 - N.N. Tentoonstelling 100.000 uur archeologie - verzamelen op de Veluwe .......................... 217-218 - N.N. Boek en expositie: Kijk eens wat ik gevonden heb! .......................................................... 218-219 - N.N. AWN Werkgroep ‘Archeologie van de Tweede Wereldoorlog’: WOII-archeologie op de Duivelsberg . ............................................................................................. 219 - N.N. De nieuwe AWN-website .......................................................................................................... 280 - N.N. LiMissie, een project om de Romeinse limes bekend te maken ............................................ 280 - N.N. (Archweb) Grafheuvelonderzoek bij Apeldoorn . ............................................................. 281-282 - N.N. Algemene Ledenvergadering op zaterdag 12 april in Amsterdam . ....................................... 361 - N.N. (ANWB) Archeologische Erfgoedwandelingen in Zuid-Oost Drenthe .......................... 361-362 - N.N. (Afd. Noord-Nederland) Archeologiecursussen van Afd. 1 Noord-Nederland werpen vruchten af . ....................................................................................................................................... 362 - N.N. Afd. Nijmegen e.o.: onderzoek op de Duivelsberg .................................................................. 362 - Toebosch, Th. Samenwerking AWN en RAAP: veldpracticum werkkamp Tweede Wereldoorlog in najaar 2013 ............................................................................................................. 217 - Verhart, L.B.M. Heintje Davids . ........................................................................................................ 166

Werk in uitvoering Coenraadts, J. . .............................................................. 42-46 107-111 168-175 220-223 284-287 363-367

In memoriam Beemt, G. van den In Memoriam Pieter van der Voorde ...................................................................... 39 Koorevaar, T. In Memorian An Osseweijer . .........................................................................................163 Lockefeer, M. In Memoriam Ton van Rooijen ........................................................................................ 39

Literatuurbesprekingen (door Gerrit Groeneweg, tenzij anders aangegeven) Bottelier, Th. Inktpot of vogeldrinkbakje? Onderzoek naar een bijzonder metalen voorwerp ........ 153

III

01-2014 inlegvellen.indd 3

04-02-14 08:11

Kempen, J. van & V. van den Brink Archeologisch onderzoek op de Habraken te Veldhoven. Twee unieke nederzettingen uit het Laat Neolithicum en de Midden Bronstijd en een erf uit de Volle Middeleeuwen (Leo Verhart) ........................................................................... 277-278 Kuipers, Jan J.B. Valkenisse. Geschiedenis, archeologie en topografie van een verdronken dorp op Zuid-Beveland ................................................................................................................... 33-34 Meulen, Adri van der & Paul Smeele De pottenbakkers van Gouda 1570-1940 en hun betekenis voor de geschiedenis van de Nederlandse keramiek . ................................................. 32-33 Stok, Han van der, Mart Pot & Arend Boer Graven in het verleden (dvd AWN Zaanstreek) . .............. 33

Literatuursignalementen Groeneweg, G.C. ................................................................... 34 91-100 154-160 212-215 278-279 355-360

Mijn mooiste vondst Boon, Robbert-Jan Een uniek kokerbijltje uit Leidschendam-Voorburg .............................................. 21

Redactioneel Appel, S. .................................................................................................................................................... 49 Coenraadts, J. . ........................................................................................................................................ 177 Ekema, D.N. ................................................................................................................................................ 1 Grinsven, P. van Voorwoord ................................................................................................................. 289 Lockefeer, M. ........................................................................................................................................... 225 Melis, J. .................................................................................................................................................... 113

Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in … Den Haag: Zoolingen, J. van Haga post bellum: hoe de AWN het Romeinse platteland ontdekte .....................................................................................................................................268-276 Elburg: Wispelwey, M. Alle zegen komt van boven. Een archeologisch onderzoek in Elburg . .142-152 Groningen: Veenman, F. Versierde tinnen lepels uit de Volle Middeleeuwen in Groningen . 207-210 Katwijk: Voormolen, B. De Archeologische Monumentenzorg en de ‘Methode Katwijk’ toegepast op de Planlocatie Valkenburg, gemeente Katwijk .................................................. 346-354 Medemblik: Leeuwen, J. van & M. Bartels Middeleeuws Medemblik revisited;vijftig jaar archeologisch onderzoek naar een vroegmiddeleeuwse handelsplaats van Friezen en Franken ......................................................................................................................................... 79-90 Tiel: Oudhof, J.-W. Aanzet tot fasering van de handelsnederzetting Tiel ...................................... 22-31

Wie kent dit? Geerts, R.C.A. Wie kent deze bijzondere pot? ..................................................................................... 131

Zo kan het ook Bartels, M., M. Talstra, C. Soonius & W. Roessingh De bronstijdspeelplek in Enkhuizen-Kadijken .211

01-2014 inlegvellen.indd 4

04-02-14 08:11

GEOGRAFISCH REGISTER JAARGANG 62, 2013 Aalburg..................................................................... 93 Aalsmeer................................................................. 358 Aalst........................................................................ 287 Aardenburg...................................98-99 169-170 285 Aarlanderveen.................................................168-169 Aartswoud.............................................................. 160 Achterveld.........................................................132-141 Ahrweiler (D)......................................................... 364 Aken (D)...................................................................155 Akersloot................................................................ 168 Alblasserdam................................................... 170-172 Alblasserpoort.................................................. 170-172 Alem................................................................ 222-223 Alkmaar................................................99 156-157 214 Almere..........................................................44-45 366 Alphen aan den Rijn.................................221-222 358 Amerongen............................................................286 Amersfoort........................................................132-141 Amstelveen........................................................ 43 220 Amsterdam....................................43-44 220 357 366 Ankeveen.............................172 221-222 365-366 366 Anloo........................................................ 107 108-109 Apeldoorn............................................173-175 281-282 Appel..................................................................132-141 Arkel................................................................. 170-172 Arnemuiden......................................................157-158 Arnhem........................................................45 172-173 Arnhem-Meinerswijk...............................................45 Assel.................................................................... 45-46 Assen................................................................... 43-44 Assendelft........................... 107-108 168 284 363-364 Asten............................................................46 109-111 Asten-Someren........................................................ 46 Athene (Gr)...............................................................99 Balloërveld....................................107 108-109 154-155 Barleben (D)............................................................359 Barneveld...........................................................172-173 Basel (Zwi)........................................................ 358-359 Batenburg..........................................................172-173 Beek...................................................................172-173 Beekbergen........................................................ 173-175 Beekbergerwoud............................................... 173-175 België (alg.)............................................................8-20 Beneden Leeuwen........................................... 108-109 Bennekom.........................................................172-173 Bentumersiel (D).................................................... 215 Benzingerode (D)....................................................359 Berg en Dal.............................................................286 Bergeijk.................................................................. 287 Bergen op Zoom............................... 32-33 98 214-215 Bergh.................................................................172-173

Best..........................................................................223 Beulake.................................................................... 355 Beverwijk............................................... 42-43 363-364 Biervliet............................................................ 169-170 Biesbosch.................................................................285 Bladel.............................................46 109-111 223 367 Blaricum................................................................. 366 Bleskensgraaf............................................ 170-172 285 Bodegraven....................................... 168-169 300-304 Boijl................................................................... 355-356 Bonn (D)................................................................. 364 Borger................................. 107 108-109 109 286 363 Boulogne-sur-Mer (F)...................................... 212-213 Boven-Pekela.......................................................93-94 Boxmeer...................................................................131 Braamt...............................................................172-173 Brandenburg (D).................................................... 284 Breda..................................................................96 359 Breukelen...............................................................286 Brunssum-Schinveld..............................................367 Bunschoten.......................................................132-141 Castricum............................................................... 168 Coesfeld-Lette (D)...................................................156 Colijnsplaat........................................169-170 284-285 Colmschate........................................................ 173-175 Cuijk...................................................170-172 222-223 De Bilt...................................................................... 172 Delft......................................................... 32-33 98 284 Den Haag............................................ 97-98 268-276 Deuren...................................................................... 46 Deurne........................................................ 109-111 357 Deventer.................................34 173-175 278-279 366 Didam................................................................172-173 Diepenveen....................................................... 173-175 Diessen.................................................................... 158 Dinkelland.................................................................34 Doesburg.............................................................. 32-33 Domburg........................................................... 154-155 Doornik / Tournai (B)............................................. 154 Dordrecht.................................................. 170-172 365 Dorestad.....................................154 221 278-279 286 Dresden (D)............................................................. 357 Dronten...........................................................366-367 Duitsland (alg.)......................................................8-20 Duivelsberg............................................................ 366 Duiven...............................................................172-173 Ede..............................................................172-173 283 Eembrugge........................................................132-141 Eemnes................................................................ 44-45 Eersel.......................................................................223 Eese, De............................................................. 2-7 154

01-2014 inlegvellen.indd 5

04-02-14 08:11

Eethen....................................................................... 93 Eext.......................................................................... 154 Egmond....................................................................99 Eindhoven.......................46 94-95 95 97 109-111 214 223 277-278 287 367 Elburg..................................................... 43-44 132-141 Elden..................................................................172-173 Emmer-Erfscheidenveen........................................ 154 Ename (B)............................................................ 91-92 Enkhuizen............................................................... 211 Epse................................................................... 173-175 Ermelo...............................................................132-141 Ewijk................................................................ 222-223 Ezinge...................................................................... 215 Fochteloo.................................................................363 Fort Rammekens............................................. 284-285 Forum Hadriani....................................... 169 357 364 Franeker.................................................................. 366 Frankrijk (alg.).......................................................8-20 Friesland............................................................... 32-33 Gameren.......................................................... 108-109 Gdansk (PL)..................................................... 284-285 Geißenklöstere (D)................................................ 109 Geldrop...................................................... 109-111 287 Genderen.................................................................. 93 Giessen............................................................. 170-172 Giessenburg.............................................. 170-172 285 Giessendam............................................................. 357 Gieten...................................................................... 154 Goedereede........................................................111 160 Goes................................................................. 284-285 Gorinchem..............................................32-33 170-172 Gouda.......................................................32-33 96 358 Goudriaan......................................................... 170-172 Grave................................................................ 222-223 Grevenbicht.............................................................159 Groessen............................................................172-173 Groningen.................................... 154-155 207-210 215 Groot Haasdal.........................................................159 Haaren.............................................................. 214-215 Haarlem............................................ 42-43 99 99-100 Haltern (D)........................................................156 157 Hamburg (D).......................................................95-96 Hamwic / Southampton(GB)........................... 154-155 Hapert................................................................109-111 Hardinxveld............................................................. 357 Haren-Essen...................................................... 154-155 Havelte.............................................................. 355-356 Hazerswoude......................................... 32-33 126-130 Heel.........................................................................159 Heemskerk..................................... 42-43 107-108 168 ‘s-Heer Arendskerke....................................... 284-285 ’s-Heerenberg....................................................172-173 Heerlen..........................................................43-44 159 Heimburg (D).........................................................359

Helmond.................................................... 95 287 367 Herne (D)................................................................156 ‘s-Hertogenbosch......................................................43 Hilversum..................... 44-45 109 201-206 286 366 Hoeven....................................................................223 Holland......................................................................38 Hollandsche Rading....................................... 365-366 Holtingerzand.................................................. 355-356 Hoog Soeren..................................................... 173-175 Hoornaar.......................................................... 170-172 Hoorneboegse Heide.......................................109 172 Houten....................................................... 172 281 365 Hulshorsterzand................................................. 43-44 Hulst..................................................169-170 284-285 Hummelo..........................................................172-173 Hurwenen....................................................... 108-109 Ilsenburg (D)...........................................................359 Japan....................................................................... 284 Jisp...................................................................... 33 168 Jutland (DK)........................................................... 169 Kampen....................................................... 34 155 160 Kamperland.......................................169-170 284-285 Kamperveen..............................................................34 Kapelle............................................................. 284-285 Katwijk...............................................168-169 346-354 Kennemerland......................................................... 40 Kerkrade..................................................................159 Kessel.......................................................................159 Keulen (D)........................................................ 212-213 Kilder.................................................................172-173 Klarenbeek.......................................................... 45-46 Koksijde (B)............................................................. 163 Koog a/d Zaan.......................................... 107-108 168 Kop van Schouwen......................................... 169-170 Kortenhoef........................................................... 44-45 Kortrijk (B)...................................................... 284-285 Koudekerk.......................................................168-169 Krommenie.............................................. 107-108 168 Krommeniedijk............................................... 168 284 Kuinre..............................................................366-367 Leende.................................................................... 287 Leiden............................................... 43-44 93 224 358 Leidschendam-Voorburg...... 21 169 233-243 244-245 246-248 364 Leidsche Rijn........................................................... 172 Lelystad...................................... 160 169-170 366-367 Lengel................................................................172-173 Lent...........................................................108-109 109 Lettele................................................................ 173-175 Leusden.............................................................132-141 Lieren................................................................... 45-46 Limmen............................................................. 121-125 Lochem.............................................................. 173-175 Lommel (B)............................................................ 287 Lübeck (D)....................................................... 284-285

01-2014 inlegvellen.indd 6

04-02-14 08:11

Lübsow (D).............................................................. 157 Lüneburg (D).......................................................95-96 Luttenberg........................................................... 45-46 Maarn................................................................132-141 Maastricht........................................... 159 160 212-213 Maasvlakte........................................................... 43-44 Mander......................................................................34 Mariënheem........................................................ 45-46 Marssum......................................................... 159-160 Medemblik......................................................... 79-90 Melick......................................................................159 Melissant................................................................. 175 Middelaar......................................................... 222-223 Middelharnis...........................................................367 Mijdrecht...................................................................43 Molenaarsgraaf......................................... 170-172 365 Mol-Postel (B)......................................................... 287 Montfoort................................................................214 Montpellier (F)........................................................156 Moorsel (B).......................................................... 91-92 Naarden.................................................................. 366 Nederhorst den Berg...................................... 221-222 Nederland (alg.).....................................................8-20 Nedersaksen (D)............................................. 284-285 Nerja (Sp)............................................................... 109 Nieuwendijk........................................................... 100 Nieuwkoop.............................................................. 358 Nieuwlande Z..........................................................356 Nieuwveen......................................... 168-169 336-343 Nijkerk...............................................................132-141 Nijmegen..................... 159 218-219 222-223 286 366 Nivelles / Nijvel (B)......................................... 107-108 Noord-Brabant..................................................102-103 Noordhorn...........................................154-155 282 363 Noordlaren..............................................................107 Noord-Sleen............................................................. 154 Noordwijk....................................................... 297-299 Nuenen..............................................................109-111 Ochten............................................................. 108-109 Oeffelt.............................................................. 222-223 Oegstgeest..............168-169 309-315 316-322 323-329 Oirschot.................................................................... 46 Oldenburg (D)......................................................... 215 Oldenzaal............................................................ 93 157 Ommen.....................................................................34 Oostelbeers..............................................................223 Oosterhout............................................................ 32-33 Oosterschelde.................................................. 284-285 Oostkapelle........................................169-170 284-285 Opperduit......................................................... 170-172 Ouddorp..................................................................367 Oud-Reemst..............................................................45 Overschie......................................................... 364-365 Oxe..................................................................... 173-175 Paderborn................................................................156

Pesch (D).................................................................159 Pesse........................................................................ 154 Plasmolen................................................................159 Prag-Miskovice (D)................................................. 157 Purmerend...................................................... 363-364 Quedlinburg (D).....................................................359 Raalte...................................................... 45-46 173-175 Radio Kootwijk.................................................. 173-175 Raeren (B)..........................................169-170 364-365 Ravestein Z...................................................... 169-170 Reusel...............................................................223 367 Rhenen.......................................................100 132-141 Rijckholt................................... 43-44 96 358 364-365 Rilland............................................................. 284-285 Ritthem..............................................169-170 284-285 Roermond............................................................... 160 Rolde................................................................. 107 154 Rossum............................................................ 108-109 Rotterdam...........................43-44 99-100 155 364-365 Rouveen...................................................................281 Sandfirden........................................................216-217 Santpoort............................................................. 42-43 Sardinië (It)......................................................... 43-44 Schagen.................................................................. 160 Schalkhaar......................................................... 173-175 Schalkwijk............................................................... 172 Schiedam....................................................98 364-365 Schijndel....................................................159 287 367 Schoonhoven.................................................... 170-172 Schoonoord............................................................. 154 Sommelsdijk...........................................................367 Stavoren............................................................ 99-100 Steenwijk................................................................. 2-7 Sint Geertruid........................................... 96 364-365 Sint-Odiliënberg......................................................159 Skopeleos (Gr)................................................. 108-109 Slabroek.............................................................109-111 Sleen........................................................................ 154 Soesterduinen...................................................132-141 Souburg............................................................. 154-155 Southampton (GB)............................................ 154-155 Stein.......................................................43-44 364-365 Strijp........................................................................223 Terschuur..........................................................132-141 Texel.....................................................................92-93 Thorn............................................................... 364-365 Tiel......................................................... 22-31 278-279 Treigny (F)..............................................................286 Trier (D)...................................................... 43 172 220 Tuil................................................................... 108-109 Tynaarlo...................................................................107 Twello...................................................................... 366 Uddel................................................................. 173-175 Uden.......................................46 109-111 223 287 367 Uitgeest................................................................... 284

VII

01-2014 inlegvellen.indd 7

04-02-14 08:11

Urk........................................................... 109 366-367 Utrecht.......................................221 261-267 286 366 Valburg.................................................................... 158 Valkenburg L.........................................43-44 364-365 Valkenburg ZH.........................59-70 92 159 346-354 Valkenisse...................................33-34 98-99 284-285 Valkenswaard.................................................... 46 223 Valthe.......................................................................359 Vechten........................ 159 172 220 221 226-232 286 Vechtstreek...................................................... 221-222 Veghel................................................................46 287 Veldhoven................................................. 277-278 287 Velsen............................................................ 42-43 99 Veluwe.............................................................. 217-218 Venlo............................................................ 97 357-358 Venray....................................................................... 97 Vinkega.................................................................... 2-7 Vinkeveen..................................................................43 Vlaardingen..............43-44 108-109 220-221 364-365 Vlissingen........................................................... 98-99 Vรถlksen (D)............................................................. 168 Voorburg..........................................................169 364 Voorschoten.......................168-169 290-296 330-335 Voorst................................................................... 45-46 Vredewold.........................................................178-188 Vreeland.................................................................. 172 Waardhuizen............................................................ 93 Waddenzee..........................................................92-93 Wageningen......................................................172-173 Waisenberg (D)....................................................... 157 Walacria............................................................. 154-155 Warder.................................................................... 168 Warnsveld.......................................................... 173-175 Weelde (B)........................................................... 91-92 Weert........................................................................359 Weesp....................................................................... 44 Wehl..............................................................45 172-173 Wekerom........................................................... 154-155 Welzinge............................................................. 98-99 Werkendam............................................................ 100

Wesergebied (D)..................................................... 168 Wessem...................................................................159 Westerbork...................................................... 107 282 Westerveld............................................................... 154 Westerzand....................................................... 355-356 Westzaan.................................................. 168 363-364 Weurt............................................................... 108-109 Wijchen...........................................................249-260 Wijk NB.................................................................... 93 Wijk bij Duurstede........................................... 154 221 Wijnaldum............................................................... 215 Wilsum......................................................................34 Winchester (G-B)............................................. 358-359 Winterswijk..................................................... 220-221 Wirdum........................................................... 159-160 Woerden....................................................................45 Wormerveer..................................................... 168 284 IJmuiden.......................................................... 114-120 IJsselmeer............................................................... 279 IJsselmuiden.............................................................34 IJsselstein......................................................... 213-214 Yde..................................................................... 154-155 Zaamslag......................................................... 284-285 Zaandam................................................................ 168 Zaandijk.................................................................. 168 Zaanstreek................................................................. 33 Zalk............................................................................34 Zaltbommel....................................... 108-109 158 160 Zeddam.............................................................172-173 Zeist......................................................................... 213 Zelhem......................................................................45 Zevenaar...................................................... 45 99-100 Zierikzee.......................................................... 169-170 Zoelen...............................................................158 160 Zuilichem......................................................... 170-172 Zutphen..................................... 46 93 173-175 215 359 Zwammerdam................................................. 305-308 Zwartewaterland.......................................................34 Zwijndrecht...................................................... 170-172 Zwolle........................................................................34

Verdeling pagina-nummers jaargang 62 (2013) Nr. 1.................................februari Nr. 2......................................april Nr. 3....................................... juni Nr. 4.............................. augustus Nr. 5..................................oktober Nr. 6.............................december

01-2014 inlegvellen.indd 8

regulier nummer . .................................................................................. 1-48 regulier nummer . .............................................................................. 49-112 regulier nummer . ............................................................................. 113-176 regulier nummer . ............................................................................ 177-224 themanummer Romeinen . ............................................................. 225-288 afdelingsnummer Afd. Rijnstreek ................................................. 289-368

04-02-14 08:11

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de AWN â&#x20AC;&#x201C; Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 64 - 2015 Artikelen Arts, N., De klotendolk van Erp. Middeleeuws ritueel langs een houten paal? ...................................... 71-73 Bartels, M. & S. Gerritsen, Keramiek, koehandel en tonnenvlees. Een interpretatie van de vondst van zeldzaam Deens slibversierd aardewerk uit Husum (D.) in Bovenkarspel, 1570-1590.............. 14-20 Beerenhout, B. (met dank aan F. Kerklaan en M. Groothedde), En nog voor de slachtmaand droeg de graaf zijn huis weer aan zijn huisbewaarder over .................................................................... 2-8 Boer, P.C. de, De zonne-ring uit Woerden. Nieuw licht op een oude zonnewijzer ................................ 80-83 Boer, P.C. de, Tussen Heicop en Bijleveld. Het ontstaan van de buurtschap en het dorp Kockengen (gemeente Stichtse Vecht) ................................................................................................... 31-40 Bolhuis, J. & G. van den Beemt, Sporen in het bos. Een archeologische en cultuurhistorische inventarisatie rondom Kamp Westerbork . ....................................................................................... 301-307 Cordfunke, E.H.P., Over de datering van middeleeuwse baksteen uit Holland . ............................... 189-196 Dalfsen, J. van, De Arnhemse gasfabriek onderzocht. Archeologisch onderzoek op een gasfabrieksterrein .............................................................................................................................. 198-207 Dikkenberg, L. van den, E. Pollaert & K. Hofman, Archeologie en experimentele archeologie voor en door jongeren . ......................................................................................................................... 133-137 Essink, K. & H.J. Streurman, Oud hout biedt een blik in het verleden van de Eemshaven en omgeving ............................................................................................................................................ 226-229 Fermin, H.A.C., Zutphen maritiem. Schepen en scheepvaart in Zutphen in de 13e en 17e eeuw ................................................................................................................................... 370-379 Ginkel, E. van & A.V.A.J. Bosman, Archeologie van WO II: nog wat mijnen te ruimen? ................... 149-158 Groenendijk H., Meer democratie in de archeologie ............................................................................ 281-289 Heinsbroek, P. & J. ter Brugge, Middeleeuwse zandstenen sarcofagen uit Oud Beets en Beetsterzwaag ..................................................................................................................................... 250-261 Heirbaut, E.N.A., Reconstructie van de zuidwestelijke hoek van Ulpia Noviomagus ....................... 138-148 Hondelink, M., Speuren naar sporen. Onderzoek naar kersenpitten in archeologische context ......... 74-78 Jansen, B., Twee laatmiddeleeuwse houten muntgewichtdoosjes . ....................................................... 119-131 Jong, H. de, Daliegaten in Friesland ..................................................................................................... 240-241 Jurgens, S., Size matters: de grootte van roedenbergen vergeleken .................................................... 354-368 Kauw, H.J.J., Houtteer van Willem Barentsz's overwintering op Nova Zembla ................................... 22-30 Kievith, H. de & L. de Jonge, Tot behoef van de siecken ende armen. Archeologisch onderzoek naar het Gasthuis van Breda . ................................................................................................................ 85-94 Klompmaker, H., Experimenten in museale context ............................................................................. 230-235 Knol, E. & A. Buursma, Scherven op de stranden van de oostelijke Waddeneilanden ..................... 242-249 Kortekaas, C.L.G.A, Omzien en doorzien .............................................................................................. 321-338 Kropff, A.C., De bewaakte rivier. Het West-Nederlandse limesgebied aan het eind van de 3e eeuw ............................................................................................................................................ 178-188

01-2016 inlegvellen.indd 1

28-01-16 17:34

Kuiper, E.W. & Th. Spek, Een paradijs in de Kop van Drenthe: de middeleeuwse uithof Terheijl bij Roden . ........................................................................................................................................... 309-320 Rijdt, T. van de - van de Ven, E. Blom & L. van der Feijst, Opgraving Huissen Loovelden. Een project met inzet van vele vrijwilligers ....................................................................................... 114-118 Rijkelijkhuizen, M., Paardentuig en een handschoen. Enkele laatmiddeleeuwse leervondsten uit Gorinchem . ........................................................................................................................................ 10-13 Sloots, H., Romeinse munten uit Ried .................................................................................................. 236-239 Taayke, E., Thuis in Nuis ....................................................................................................................... 262-267 Vilsteren, V.T. van, Olde Vestigia, rudera ende heemsteden - 376 jaar archeologische waarnemingen in middeleeuws Veenhuizen ................................................................................. 268-280 IJzendoorn, M. van & A. Verpoorte, Een Grand Pressigny-krabber uit Eibergen (Gld.) ........................ 66-70 Zandstra, A., Friesland: rijk aan een verscheidenheid van maritiem erfgoed . ................................ 290-300

Boven water Seinen, P. & J. van den Besselaar, De verloren kiel ........................................................................................... 21

Cold cases in de archeologie Arts, N., Nieuwe mannen, een vegetariër en besmet voedsel in Eindhoven ............................................. 132 Bitter, P., In de strijd gevallen burgers en geuzen in Alkmaar .................................................................. 369 Ginkel, E. van, Misdaad en straf, justitie en archeologie: botten van het Balloërveld .............................. 308 Ginkel, E. van & M. van den Dries, Zieken en begijnen uit middeleeuws Haarlem . .................................. 79 Hoogland, M., Botten van 19e-eeuwse dorpelingen van alle kanten bekeken in Middenbeemster ........ 197 Ridder, T. de, Vlaardingen rond 1000 immigrantenstad ................................................................................ 9

Column Ginkel, E. van Cherchez la femme . .................................................................................................................................... 64 Gedeeld bodemarchief? ............................................................................................................................. 112 Géén werelderfgoed . ................................................................................................................................. 176 Vallei der Wonderen .................................................................................................................................. 224 Missie geslaagd ........................................................................................................................................... 352 Site-formation anno 2015 ......................................................................................................................... 400

De Vereniging VERENIGINGSNIEUWS agenda 1. ................. 56; 2. .................. --; 3. .................. 169; 4. .................. 216; 5. ................. 344; 6. .................. 387 awn • algemene ledenvergadering/afgevaardigdenvergadering Hoofdbestuur, Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering op 11 april 2015 te Rhenen ............ 49-50 Beemt, F. van den, Afgevaardigdendag AWN 8 november 2014 .............................................................. 52-53 Beemt, F. van den, Bronzen legpenning voor Fré Spijk ............................................................................... 164 Coenraadts, J., De ALV in Rhenen ......................................................................................................... 164-167 • bestuursmededelingen N.N., Kennismaken met de Werkgroep PR & Communicatie ..................................................................... 50 N.N., Westerheem zoekt op korte termijn een hoofdredacteur m/v .......................................................... 350 N.N., Het AWN Hoofdbestuur zoekt een landelijke secretaris en een notulist m/v ................................ 351 N.N., Oproep voor genomineerden Bronzen legpenning ........................................................................... 387 Rijdt, T. van de, Eerste Archeohotspot is open ................................................................................................ 51 Rijdt, T. van de, De kracht van vrijwilligers . ................................................................................................ 214

01-2016 inlegvellen.indd 2

28-01-16 17:34

Rijdt, T. van de, Nieuwe erfgoedwet ....................................................................................................... 386-387 Rijdt, T. van de, AWN kijkt naar haar toekomst ............................................................................................ 387 Beemt, G. van den, Ad Verlinde ontvangt AWN-speld . .................................................................................. 55 Visser, C., Werkgroep PR & Communicatie: De kop is eraf! ...................................................................... 102 Visser, C. & P. Flos, Werkgroep PR & Communicatie: Even bijpraten . ............................................... 167-168 Visser, C. & T. van de Rijdt, Westerheem: meningen van lezers ......................................................... 388-390 • excursie Beemt, G. van den, Archeologische excursie naar Luxemburg ...................................................................... 55 • studiedagen Coenraadts, J., Themamiddag Archeologie van de Tweede Wereldoorlog ......................................... 100-102 Flos, P., Themamiddag 'Archeologie van de Tweede Wereldoorlog' . ...................................................... 55-56 Koeijer, G. de, Reuvensdagen 2014 . ............................................................................................................ 53-54 • zomerkampen Dikkenberg, L van den, Zomerkampen NJBG . ............................................................................................. 168 Rebel, H., Graafweken buitenland ................................................................................................................ 167 Rijdt, T. van de, Archeologiereis naar Orkney en Shetland-eilanden ......................................................... 387 • diversen Beemt, G. van den, Praten met grondeigenaren in Noordhorn ................................................................ 50-51 Beemt, G. van den, 250 detectoramateurs zoeken akker bij Gees in Drenthe af . ................................... 51-52 Berghe, K. van den & F. Spijk, De RAAP-rapporten . ..................................................................................... 215 Coenraadts, J & W. Schennink, Archeologie in één dag ................................................................................ 103 Flos, P., Muntmanifestatie in Houten .................................................................................................... 215-216 Hag, L. ten, Tentoonstelling: Veelzijdige vennen; archeologie, natuur en recreatie in de Overassseltse en Hatertse vennen . ........................................................................................................... 105 Lockefeer, M., Castellum De Hoge Woerd in De Meern (Utrecht) nadert voltooiing ............................. 54-55 Moree, J., Met Helinium naar Turkije . ......................................................................................................... 106 N.N., AWN-Twente 40 jaar ............................................................................................................................... 52 N.N., Archis 3.0 nu zekerheid . ........................................................................................................................ 53 N.N., Mysterie rond aardewerken pot opgelost . ............................................................................................. 53 N.N., Nieuwe Erfgoedwet naar de Tweede Kamer ........................................................................................ 54 N.N., Tentoonstelling 'Verborgen verhalen' .................................................................................................. 54 N.N., Romeinenweek ..................................................................................................................................... 106 N.N., AWN in het Rapport 'Gisteren vandaag' van het Sociaal Cultureel Planbureau . ................... 168-169 N.N., Herman Lubberding ontving Zilveren Anjer .................................................................................... 169 N.N., Augustus 2015 / Herman Lubberding krijgt de Zilveren Anjer ................................................ 212/213 N.N., Archeologiedag Zeist (Afd. Utrecht e.o.) op 20 september 2015 ..................................................... 214 N.N., Castellum Hoge Woerd in De Meern ................................................................................................. 214 N.N., De Nationale Archeologiedagen: drie dagen archeologisch feest! . ........................................... 214-215 N.N., Oude website ........................................................................................................................................ 344 N.N., Nieuw archeologisch museum in Fort Vechten ................................................................................ 386 N.N., Provinciaal depot voor bodemvondsten in Overijssel ....................................................................... 386 Spijk, F., Jubileumexpositie van de Stichting Werkgroep Archeologie Regio Staphorst ) AWN-Afd. 20) ...................................................................................................................................... 213-214 WG PR&C, Nieuwe landelijke website . ........................................................................................................ 216 Zandstra, A., Eerste Jef van den Akker Award uitgereikt aan Jan Venema ........................................ 103-104

Werk in uitvoering Coenraadts, J. . ........................................................................ 56-63 107-111 169-175 216-223 345-349 391-399

III

01-2016 inlegvellen.indd 3

28-01-16 17:34

Erratum Redactie Westerheem, Houtteer van Willem Barentsz's overwintering op Nova Zembla (H.J.J. Kauw) . ... 106 Redactie Westerheem, Over de datering van middeleeuwse baksteen uit Holland (E.H.P. Cordfunke) ..... 399

In memoriam Hag, L. ten, Bij het afscheid van Harrie Verschaere ................................................................................... 104 Hag, L. ten, In Memoriam Wim Tuijn: een professionele amateurarcheoloog ......................................... 105

Literatuurbesprekingen Kooi, P. & K. van der Ploeg, Ezinge, ijkpunt in de archeologie (Jan Coenraadts) . .............................. 339-340 Parlevliet, M. & N., Swoertje wroet in vroeger. De graf heuvel (Gerrit Groeneweg) ................................. 380 Witte, F., Bemalte Teller in Garten, eine TĂśpferei der Renaissance in Husum (Michiel Bartels) ....... 41-42

Literatuursignalementen Groeneweg, G.C., met een bijdrage van J. Coenraadts . .......... 43-48 95-99 159-163 208-211 340-343 381-385

Redactioneel / Voorwoord Coenraadts, J., 't Kan trouwens raar lopen ..................................................................................................... 113 Lockefeer, M. ..................................................................................................................................................... 177 Melis, J. .............................................................................................................................................................. 65 Velde, I. van der, Voorwoord . .......................................................................................................................... 225 Vries-Oosterveen, A. de ........................................................................................................................................ 1 Vries-Oosterveen, A. de .................................................................................................................................... 353

Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in â&#x20AC;Ś Het 'Groene Hart': Boer, P.C. de Tussen Heicop en Bijleveld. Het ontstaan van de buurtschap en het dorp Kockengen (gemeente Stichtse Vecht) .............................................................................. 31-40 Breda: Kievith, H. de & L. de Jonge, Tot behoef van de siecken ende armen. Archeologisch onderzoek naar het Gasthuis van Breda ............................................................................................... 85-94 Nijmegen: Heirbaut, E.N.A., Reconstructie van de zuidwestelijke hoek van Ulpia Noviomagus .... 138-148 Arnhem: Dalfsen, J. van, De Arnhemse gasfabriek onderzocht. Archeologisch onderzoek op een gasfabrieksterrein .................................................................................................................. 198-207 Groningen: Kortekaas, C.L.G.A., Omzien en doorzien ........................................................................ 321-338 Zutphen: Fermin, H.A.C., Zutphen maritiem. Schepen en scheepvaart in Zutphen in de 13e en 17e eeuw ................................................................................................................................... 370-379

Verdeling pagina-nummers jaargang 64 (2015) Nr. 1................................ februari Nr. 2..................................... april Nr. 3...................................... juni Nr. 4............................. augustus Nr. 5................................. oktober Nr. 6............................ december

regulier nummer . .................................................................................. 1-64 regulier nummer . ............................................................................... 65-112 regulier nummer . ............................................................................ 113-176 regulier nummer............................................................................... 177-224 afdelingsnummer Afd. Noord-Nederland ....................................... 225-352 regulier nummer............................................................................... 353-400

01-2016 inlegvellen.indd 4

28-01-16 17:34

GEOGRAFISCH REGISTER JAARGANG 64 - 2015 Aachen (D)................................................ 208 217-218 Alblasgebied......................................... 59-60 218-220 Alblasserdam.................................................. 218-220 Aldenhoven (D).................................................... 56-57 Alkmaar................... 97 99 160-161 209 345-347 369 Almen......................................................... 62 347-349 Alphen aan den Rijn................ 58-59 341-342 382-383 Amerongen...................................................... 109-110 Amstelveen........................................................... 56-57 Amsterdam................ 47-48 51 56-57 216-217 345-347 Antwerpen (B)......................................................... 107 Apeldoorn................................................................ 168 Arnhem........ 61-62 110 173-174 198-207 383 394-395 Assendelft...................... 107 169-170 345-347 391-392 Austerlitz................................................ 60-61 172-173 Axel.................................................................... 170-171 Baarle........................................................................ 46 Badajoz (E)............................................................. 208 Bakel.................................................................... 62-63 Balloo....................................................................... 308 Ballum............................................................. 398-399 Basel (CH)................................................................ 341 Beetsterzwaag.................................................. 250-261 Belginum (D)......................................... 56-57 216-217 Belsele (B)................................................................ 343 Bennekom......................................................... 173-174 Bergen op Zoom...................................................... 98 Bergeijk............................................................ 221-223 Bergh................................................................... 61-62 Bergkamen (D)......................................................... 98 Berkel................................................................ 347-349 Bernstorf (D)............................................................ 211 Biervliet................................................................ 96-97 Biesbosch............................................. 171-172 218-220 Bladel..................................................... 62-63 221-223 Boekel................................................................. 110-111 Bokrijk (B)........................................... 174-175 221-223 Borgentreich-BĂźhne (D).......................................... 98 Borger.................................................. 230-235 345 352 Borgharen......................................................... 162-164 Bovenkarspel........................................................ 14-20 Boxmeer-Sterckwijk................................................... 53 Breda............................................................. 85-94 107 Bredevoort........................................................ 394-395 Bretagne (F)..................................................... 218-220 Breust............................................................. 208-209

Brilon (D)................................................................ 342 Brugge (B).......................................................... 119-131 Bruggelen................................................... 62 347-349 Bunnik............................................................... 172-173 Bunschoten............................................................. 349 Casteren........................................................... 396-398 Castricum.................................................. 107 345-347 Corbridge (GB)........................................................ 217 Cornwerd........................................................ 290-300 Cuijk.............................................. 21 171-172 398-399 Dalfsen.................................... 110-111 345-347 395-396 Damme (B).............................................................. 343 Delft............................................. 43 57-58 217-218 381 De Meern............................................. 54-55 62-63 214 Den Haag.......................... 45-46 107-108 217 382-383 Deventer............. 46 62 169 212-213 221 347-349 386 Diemen................................................... 56-57 216-217 Doesburg.......................................................... 347-349 Dommelen.......................................................... 62-63 Donderen............................................................. 96-97 Doorwerth........................................................ 217-218 Dordrecht..... 59-60 171-172 218-220 382-383 383-384 Dorestad..................................................... 109-110 381 Ede................................... 110 173-174 217-218 394-395 Eemnes..................................................................... 173 Eemshaven...................................................... 226-229 Eersel.................................................... 62-63 396-398 Eext................................................................... 159-160 Egeln-Nord (D)......................................................... 211 Egmond............................................................ 345-347 Eibergen.............................................................. 66-70 Eindhoven..... 62-63 110-111 132 168 174-175 209-210 221-223 396-398 Ekkersrijt................................................................... 47 Elahuizen........................................................ 290-300 Elst U................................................................ 109-110 Elten (D)................................................................... 46 Emmen............................................................. 159-160 Empe................................................................. 347-349 Epe........................................................................... 174 Epse.................................................................. 347-349 Erp.......................................................................... 71-73 Eulau (D).................................................................. 211 Ezinge................................................. 161-162 339-340 Ferwerd...................................................................... 44 Figuira da Foz (P)...................................................... 43

01-2016 inlegvellen.indd 5

28-01-16 17:34

Flögeln (D)............................................................... 342 Forum Hadriani.......................... 107-108 217 392-393 Gaasterland-Steile Bank................................ 290-300 Gees....................................................................... 51-52 Gemert................................................................ 110-111 Giessen.............................................................. 171-172 Goerdereede............................................................. 111 Goeree....................................................................... 111 Goeree-Overflakkee............................ 111 217-218 399 ´t Gooi....................................................................... 173 Gorinchem............... 10-13 59-60 171-172 217 218-220 Gouda............................................................... 382-383 Gouwzee.................................................................. 107 Graft-De Rijp.......................................................... 209 Grand-Pressigny (F)............................................ 66-70 Grefrath-Oedt (D)................................................... 208 Groningen....................................... 96-97 321-338 345 Grootschermer....................................................... 209 Großkrotzenburg (D)................................................ 47 Grote of Zuid-Hollandse Waard......................... 59-60 Haarlem........................................... 48 79 98 169-170 Hadrian's Wall (GB).................................. 217 217-218 Hallenberg (D)........................................................ 342 Haltern (D)....................................................... 347-349 Hamaland......................................................... 347-349 Hatert....................................................................... 105 Heeze................................................................. 174-175 Helmond............ 48 110-111 174-175 209 210 221-223 Herkenrode (B)....................................................... 107 Herne (D)......................................................... 347-349 Herten (D)............................................................... 160 's-Hertogenbosch..................................................... 98 Herwen............................................... 221 383 394-395 Hilversum................................................. 169-170 173 Hoenderloo...................................................... 347-349 Holland............................................................ 189-196 Hollandsche Rading................................................ 173 Holtum...................................................................... 48 Hooghalen........................................................ 301-307 Hoornaar......................................................... 218-220 Hostivice (CZ)........................................................... 47 Houten..................... 56-57 62-63 109-110 175 215-216 Höxter (D)............................................................... 160 Huissen.................................................. 62-63 114-118 Hulst........................................................ 58-59 170-171 Hünenburg-Außensiedlung (D).............................. 47 Hurwenen........................................................... 59-60 Husum (D)................................................ 14-20 41-42 Kalkriese (D)............................................... 62 347-349 Kanaal van Corbulo................................... 217 392-393

Katwijk............................................................. 398-399 Kerkhove (B).............................................. 167 216-217 Kesteren................................................................... 383 Kimswert................................................................. 107 Kinderdijk........................................................ 218-220 Kleinder Liempde.............................................. 110-111 Kleve (D).................................................................. 383 Klietz (D).................................................................. 211 Kockengen............................................................ 31-40 Koksijde (B)........................................................ 110-111 Kortenhoef................................................................ 173 Krommenie............................................... 107 391-392 La Louvière (B)................................................. 345-347 Laren NH........................................................ 43 61 173 Leersum............................................................ 109-110 Leeuwarden............................................................. 345 Leiden...................................... 47-48 57-58 62 217-218 Leidschendam........................................... 107-108 217 Lekkerkerk......................................................... 171-172 Lent........................................................ 59-60 345-347 Lettele............................................................... 347-349 Leuven (B)............................................................... 343 Liempde.............................................................. 110-111 limes................................................................. 178-188 Lochem............................................................. 347-349 Londen................................................................. 96-97 Loosdrecht........................................................... 61 173 Luxemburg................................................................. 55 Luzern (CH)............................................................ 160 Maassluis.............................................................. 57-58 Maastricht................................................................ 382 Mainz (D)............................................................... 208 Mannheim-Seckenheim (D)................................... 340 Marsberg (D)........................................................... 342 Martaban (MYA).............................................. 391-392 Medebach (D).......................................................... 342 Megen................................................................ 174-175 Mensingewier...................................................... 96-97 Mérida (E)............................................................... 208 Middelharnis............................................................ 111 Middelie............................................................ 391-392 Middenbeemster..................................................... 197 Midlaren.................................................................... 44 Mookhoek........................................................ 218-220 Muiderberg............................................................... 173 Naarden.................................................................... 173 Nauerna................................................................... 107 Nederland.................................................. 354-368 383 Nederwetten..................................................... 221-223 Nettersheim (D)..................................................... 208

01-2016 inlegvellen.indd 6

28-01-16 17:34

Nideggen (D).................................................... 216-217 Nieuwlande.......................................................... 58-59 Nijlen (B)................................................................. 343 Nijmegen......................... 46 138-148 217 383 392-393 Noordhorn...................................................... 50-51 345 Nova Zembla (RUS)............................................. 22-30 Nuenen................................................................ 62-63 Nuis.................................................................. 262-267 Oegstgeest........................................................ 382-383 Oerle................................................................ 396-398 Olland................................................................. 110-111 Olsberg (D).............................................................. 342 Olten (CH)................................................................. 95 Ooltgensplaat........................................................... 111 Oostelbeers........................................................ 174-175 Oost-Knollendam.................................................... 107 Ospel................................................................... 110-111 Oss..................................................................... 174-175 Ostalbkreis (D)........................................................ 340 Ostercappeln (D)........................................ 62 347-349 Oud Beets......................................................... 250-261 Ouddorp............................................................ 111 223 Oudenburg (B)........................................................ 343 Oud-Zuilen....................................................... 109-110 Overasselt................................................................ 105 Papendrecht...................................................... 171-172 Peel en Maas...................................................... 110-111 Pompeii (I)....................................................... 345-347 Portsmouth (GB)..................................................... 349 Pullheim (D).............................................. 167 216-217 Purmerend....................................................... 345-347 Raalte.......................................................... 62 347-349 Ravenstein......................................................... 174-175 Rhenen...................... 49-50 164-167 217-218 220-221 Ried.................................................................. 236-239 Riethoven.......................................................... 174-175 Rijckholt.................................................................. 343 Rijswijk Gld............................................................. 383 Rijswijk ZH.......................................................... 57-58 Rimburg.................................................................... 43 Rindern (D)............................................................. 383 Roden............................................................... 309-320 Roseldorf (A)............................................................ 47 Rotterdam.......................... 43-44 341 342-343 391-392 Rucphen.......................................................... 396-398 Sandfirden...................................................... 290-300 Sauwerd................................................................... 345 Schalkhaar........................................................ 347-349 Schalkwijk......................................................... 172-173 Schermer................................................................ 209

Schernikau-Belkau (D)............................................ 211 Schoonhoven....................................... 171-172 218-220 Schotland (GB)........................................................ 387 Schouwen............................................................. 58-59 Schwagstorf (D)......................................... 62 347-349 Seddin (D)................................................................ 211 Seehausen (D).......................................................... 211 Siegburg (D)........................................................ 47-48 Sint-Geertruid......................................................... 343 Soesterberg......................................................... 110-111 Someren........................................................... 221-223 Sowinki (PL)........................................................... 340 Spakenburg............................................................... 63 Spannum................................................................. 107 Spelderholt................................... 62 347-349 395-396 Staphorst........................................................... 213-214 Steendorp (B).......................................................... 343 Steenwijk............................................................. 96-97 Stiphout............................................................ 221-223 Tel Aviv (ISR)................................................... 345-347 Terneuzen............................................................. 58-59 Terschelling...................................................... 175 349 Texel........................................................................ 349 Thiérache (F).......................................................... 400 Tilburg............................................................. 396-398 Tongeren (B)............................................................ 343 Treigny (F)............................................................ 58-59 Trier (D)............................................................ 169-170 Twello................................................................ 161-162 Uddelermeer.................................................... 217-218 Uden.......... 62-63 96 96-97 110-111 221-223 396-398 Utrecht...... 56-57 96 98 107 109-110 172-173 208-209 218-220 220-221 383 Valkenburg L........................................................... 161 Valkenswaard............ 62-63 174-175 221-223 396-398 Vallée des Merveilles (F)......................................... 224 Vechten............................................... 172-173 386 394 Veenhuizen............................................. 268-280 384 Visbeck (D)................................................ 167 216-217 Vlaardingen........ 9 46 57-58 108-109 217-218 382-383 393-394 Vladar (CZ)................................................................ 47 Vleuten................................................................ 62-63 Voorburg............................................. 107-108 392-393 Vorssel............................................................. 396-398 Waarde.................................................................. 58-59 Wadden-eilanden............................................ 242-249 Walcheren........................................................ 398-399 Wallis (CH)................................................................ 95 Warburg (D)............................................................ 340

VII

01-2016 inlegvellen.indd 7

28-01-16 17:34

Warnsveld......................................................... 347-349 Warschau (PL)........................................................... 43 Weesp........................................................................ 61 Werkendam............................................................. 159 Westerblokker......................................................... 385 Westerbork....................................................... 301-307 Westerhoven........................................................ 62-63 Westkapelle........................................................ 119-131 Westland........................................................... 217-218 Westzaan.......................................................... 345-347 Wijk bij Duurstede... 109-110 172-173 216-217 217-218 Wijster....................................................................... 44 Wildeshausen (D)..................................................... 44 Winterberg (D)........................................................ 342 Witstock (D)....................................................... 110-111 Woerden.............................................................. 80-84 Wormer............................................................. 391-392 Wormer- en Jisperveld................................ 48 391-392 Xanten (D)................................................................ 173 Yerseke.................................................................. 58-59 Ypenburg............................................................. 45-46 Yverdon (CH).......................................................... 160 Zaamslag........................................................... 170-171 Zaandam................................................... 107 169-170 Zaandijk.............................................. 345-347 391-392 Zaanstad........................................................... 391-392 Zeist................................... 60-61 172-173 214 220-221 Zierikzee............................................................ 170-171 Zutphen.............. 2-8 45 210 211 341 347-349 370-379 Zwijndrecht....................................................... 171-172 Zwolle............................................................... 384-385

VIII

01-2016 inlegvellen.indd 8

28-01-16 17:34

Westerheem Tweemaandelijks orgaan van de AWN – Vereniging van Vrijwilligers in de Archeologie

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 63 - 2014 + special Graven in Holland Artikelen Benerink, G.M.H. & E. Ulrich, Broek Noord: Zelfstandig opgraven... een utopie?............................. 258-266 Berkholst, B.E., B. Brozius, M.C. van Dijk, E.K. Kuijer, E.B. van Meel, H.L. Mickleburgh, N.H. Møller, T.K. Nielsen, P.J.J.F. Soffers, L.J. Sterner & L. de Veth, Pijpgebruik door jong en oud. Sporen van pijproken bij individuen van het Sint Janskerkhof, ’s-Hertogenbosch.......................................................................................................................................12-23 Besteman, J.C., Het grafelijk huis Aelbertsberg te Bloemendaal, Special 2014,.................................... 72-90 Bitter, P., Alkmaar en de graaf van Holland. Enkele archeologisch en archivalische gegevens nader beschouwd, Special 2014,.......................................................................32-57 Bogers, L. & J. Wijnen, Patroonhulzen in het voormalig Kamp Amersfoort. Contemporaine munitievondsten in archeologische context.............................................................335-345 Bouwmeester, J., Graven in de stadsontwikkeling, Special 2014,................................................................15-31 Brandenburgh, C. & E.D. Orsel, Leiden en de graaf, Special 2014,.......................................................... 91-104 Brugge, J. ter, Zilver uit het zand; 18e-eeuwse Texelse haarnaalden en hun interpretatie..................... 68-76 Bult, E.J., De Hof van Delft, Special 2014,.............................................................................................. 126-159 Bult, E.J., T. de Ridder & E. Beukers, Voorwoord, Special 2014,.....................................................................2-6 Bult, E.J., T. de Ridder & E. Beukers, Besluit, Special 2014,................................................................... 269-275 Cruysheer, A., Eerste hulp bij WO II identificatieplaatjes.......................................................................353-360 Cruysheer, A. & O. Langendorff, Loden van de textielstad Naarden........................................................ 114-122 Doesburg, J. van, De hof van de abdij van Elten in Appel (gem. Nijkerk), Special 2014,.....................234-242 Ende, H. van den, De stadsverdedigingswerken van Oudewater...............................................................83-92 Fermin, B., De lijmerij op de Mars in Zutphen............................................................................................30-33 Franzen, P., De eerste slag is de halve strijd. Oorlogsarcheologie van niet bestaand tot onderdeel van beleid....................................................................................................... 346-352 Groenendijk, M. & A. Bontenbal, Goudse graven? Een zoektocht naar een hof in Gouda, Special 2014,.........................................................................................................................................204-212 Groothedde, M., De grafelijke residentie en de vorstelijke palts van Zutphen, Special 2014,................. 213-233 Hag, L. ten, Sporen van de strijd op de Wylerberg, september 1944. Aanzet tot reconstructie van een militair landschap......................................................................... 373-380 Hoevenberg, J., Graven in Dordrecht, Special 2014,............................................................................... 176-194 Hogestijn, J.W.H. & W. Smith, Archeologisch vooronderzoek in Almere en de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden 2.1 (3e generatie).............................................. 130-140 Hoogendijk, T., Bespiegelingen van een kartuizermonnik. Een bijzondere vondst uit het klooster Nieuwlicht te Utrecht.................................................................8-11 Janssens, M., Hapert, De Pan. Over boeren en schapen in de Midden-Bronstijd en Volle Middeleeuwen...........................................................................................................................60-67 Kok, R., Een enquête onder amateurarcheologen over archeologie van de Tweede Wereldoorlog. Over de beperkte bekendheid en de grote zeggingskracht van oorlogsresten in de bodem.............................................................................................................361-372 Kuijl, E.E.A. van der, Stadskernonderzoek in het Ei van Doetinchem. Het Perlsteinterrein nader belicht....................................................................................................... 203-212

01-2015 inlegvellen_2.indd 1

03-02-15 10:56

Laleman, M.C., De graven van Vlaanderen en hun Gentse residentie, Special 2014,...................... 260-268 Lankamp, J., N. Otto & A. Radstake, Een mesolithisch jachtkamp tussen paalgaten bij Haaksbergen.................................................................................................................................... 250-252 Louwe Kooijmans, L.P., Late Bronstijd op de Gulden Bodem, Arnhem................................................ 168-178 Meijlink, B., Op zoek naar de resten van een grafelijke hof in Middelburg, Special 2014,.................195-203 Mostert, M., De graaf van Holland, het grafelijke hof en de hoven van de graaf (tot het einde van de 13e eeuw), Special 2014,.......................................................................................... 7-14 Nijs, G., Archeologie in Lichtenvoorde. Archeologische begeleiding aanleg fundering consistorie Johanneskerk................................................................................................... 186-189 Numan, A.M., Een verblijfplaats van de graven van Holland in Haarlem, Special 2014,.......................58-71 Oude Rengerink, H., Een Herenhof uit de Merovingische periode bij Vasse. Een uniek archeologisch complextype............................................................................................... 292-300 Peen, C.H., Licht in de duisternis van de onbeschreven tijd. De steentijdopgraving in Kernhem; over vuurstenen werktuigen, volharding en geduld....................................................217-225 Reinders, M., Archeologie van het militaire achterland. Een case study met voorlopige resultaten van het munitiedepot bij Apeldoorn.................................................................................. 381-387 Ridder, T. de, De hof van Vlaardingen, Special 2014,............................................................................. 160-175 Rijdt-van de Ven, T. van der, De vrijwilliger in tijden van crisis. Vrijwilligers geen goedkope oplossing voor noodzakelijk onderzoek................................................................................ 28-29 Rijdt-van de Ven, T. van de & Y. Lammers-Keijsers, Project Zonder boer geen voer. Boeren als bondgenoten.......................................................................................................................126-129 Roem, H., Romeinse munten uit het Berghse Land.................................................................................183-185 Roem, H., De oudste schoenen en andere leervondsten van ‘s-Heerenberg........................................197-202 Rooij, K. de, Een zeldzaam La Tène armbandfragment uit Saasveld in Twente...................................253-254 Ruterink, A., 1974-2014, 40 jaar AWN-17, ontwikkelingen, nieuwtjes en anekdotes......................... 164-167 Schlüter, D., Midden-paleolithische vondsten uit Twente in een Overijsselse context.......................242-249 Schram, Y., Archeologie met kinderen: een echte vondst!......................................................................213-216 Schut, P.A.C., Een vierkant bakje uit de IJzertijd (Geitenwaard, gem. Rijnwaarden)......................... 179-182 Seinen, P.A. & Th. de Jong, Oker, een vaak vergeten en soms lastige vondstgroep...................................55-59 Seinen, P.A., J.A. van den Besselaar, J.H. van Arensbergen & M. Pennings, De Mustang in de Maas bij Gennep......................................................................................................331-334 Spek, Th., Domeinhoven en domeingoederen van de bisschop van Utrecht en de Utrechtse kapittels in middeleeuws Drenthe, Special 2014,....................................................... 243-259 Suèr, S., Het succes van Naar de Stad? Scholieren kruipen in de huid van middeleeuwse leeftijdsgenoten in dit lesproject van Erfgoed Leiden en Omstreken.........................77-82 Toussaint, I., E. van Ginkel & T. de Ridder, Cold cases in de Nederlandse archeologie............................ 50-54 Tuuk, L. van der & R.C.G.M. Lauwerier, Een benen drietand uit Wijk bij Duurstede.................................. 2-7 Ulrich, E., De Hasseler Es: Bouwput archeologie.................................................................................... 255-257 Ulrich, E., De Ridder van Borne...............................................................................................................267-272 Ulrich, E., De opgraving van het Agnesklooster..................................................................................... 273-291 Veen, M.M.A. van, Grafelijke hoven in Den Haag, Special 2014,.......................................................... 105-125 Verhagen, J.G.M., Zoden van de dijk halen. Het profiel van een rivierdijk gedocumenteerd............... 190-196 Voorst, J.F. van, Twee Almeerse vliegtuigwrakken en de algemene achtergronden van de luchtoorlog boven Nederland en die boven Flevoland in het bijzonder.............................. 388-396 Warmerdam, N.W.T., De Atlantikwall, meer dan alleen beton. Een inventarisatie van Duitse verdedigingswerken in het Zuid-Hollands deel van de Amsterdamse Waterleidingduinen.............................................................................................................................. 322-330 Weegels, P., Het wel en wee van Afdeling 17............................................................................................162-163 Zoolingen, J. van, Over Jan Mezger, archeoloog -en meer- te Wateringen..................................................25-27

Column Ginkel, E. van Het gaat om het verhaal................................................................................................................................ 48 Archeoloog in onderwijsland...................................................................................................................... 112

01-2015 inlegvellen_2.indd 2

03-02-15 10:56

Verleden beeld............................................................................................................................................. 160 Vergeten slagveld.........................................................................................................................................240 Goed bewaard geheim................................................................................................................................ 320 Très petite histoire de la guerre.................................................................................................................. 416 Graaf Floris V vermoord en vermarkt, Special 2014,..............................................................................276

De Vereniging VERENIGINGSNIEUWS agenda 1. .......... 43; 2. .......... 103; 3. .......... --; 4. .......... 235; 5. .......... 311; 6. ..........408 awn algemeneledenvergadering/afgevaardigdenvergadering - Lockefeer, M., ALV in het Allard Pierson Museum in Amsterdam.....................................................148-149 - N.N., Uitnodiging voor de Algemene Ledenvergadering op 12-04-2014 te Amsterdam.....................40-41 bestuursmededelingen - N.N., ArcheoHotspot..................................................................................................................................... 100 - N.N., Wij horen graag uw mening - Lezersonderzoek Westerheem.........................................................407 - Rijdt, T. van de-van de Ven, Wij gedenken Caroline Leeflang............................................................. 404-405 excursie - Dolman, I., Excursie naar de Romeinse waterleiding van de Eifel naar Keulen.......................................232 studiedagen - Vries-Oosterveen, A. de, Meer ruimte voor vrijwilligers, AWN bij ‘Grenzen aan Graven’........................ 233 zomerkampen - Raats, R., Opgravingsmogelijkheden in Duitsland in de zomer van 2014.........................................102-103 - Raats, R., AWN-HB-werkgroep Veldwerk Educatie: opgravingsmogelijkheden.......................................150 diversen - Coenraadts, J., Een impressie van de Afgevaardigdenvergadering 2013..................................................41-43 - Hag, L. ten, AWN-werkgroep Archeologie van WOII (Nijmegen e.o.) herdenkt 70 jaar Market Garden............................................................................................................................................. 405 - Klüver, S., Tentoonstelling in Schiedam..................................................................................................310-311 - Lockefeer, M., Opgravingen op het Vredenburg in Utrecht...................................................................233-234 - Lockefeer, M., Jan Goorhuis (Afd. 17) geridderd......................................................................................... 234 - Lockefeer, M., Westerheem special ‘Graven in Holland’ gepresenteerd........................................... 308-309 - Manders, M., Onderwaterarcheologie (samenvatting)................................................................................310 - N.N., Nieuwe eindredacteur Westerheem......................................................................................................40 - N.N., Onderzoek van 4000 jaar oude ‘Cold Case’ leidt tot tentoonstelling.................................................41 - N.N., Project ‘Langs de Limes’...................................................................................................................... 102 - N.N., Mummies: overleven na de dood........................................................................................................ 102 - N.N., Tentoonstelling Bij nader inzien in Leiden (lezersaanbieding)........................................................150 - N.N., Topvondst mede dankzij actie van AWN Rijnstreek..........................................................................232 - N.N., Symposium Slag bij Vlaardingen....................................................................................................... 234 - N.N., Auteurs gezocht voor tijdschrift Archeologica Naerdincklant over artefacten.........................234-235 - N.N., Opgraving Merovingisch grafveld in Uden................................................................................ 309-310 - N.N., Tentoonstelling in Museum Dorestad..................................................................................................311 - N.N., Vrijwilligerspagina bij RAAP...............................................................................................................311 - N.N., AWN in RCE-brochure..........................................................................................................................311 - N.N., Keys to Rome, tentoonstelling in het Allard Pierson Museum........................................................408 - N.N., Samenwerkingsovereenkomst met MUG Ingenieurs......................................................................408 - Redactie, Twee ridders (in de Orde van Oranje Nassau) in AWN-afdeling Lek- en Merwestreek...............150 - Rijdt, T. van de-van der Ven, Hulp van 50 vrijwilligers bij opgraving Romeins grafveld.................406-407 - Rijdt, T. van de-van der Ven, Geen belanghebbende bij bezwaar, leerpunt voor AWN-werkgroepen en afdelingen..............................................................................................................407 - Vries-Oosterveen, A. de, Verslag Reuvensdagen voor Westerheem...............................................................43 - Wijk, P. van, Berichten uit de Werkgroep Belangenbehartiging...............................................................408

III

01-2015 inlegvellen_2.indd 3

03-02-15 10:56

- Zandstra, A., Schervendag LWAOW 2014.............................................................................................100-102

Werk in uitvoering Coenraadts, J. . .......................................................................... 44-47 104-111 151-158 236-239 312-319 409-415

In memoriam Grood, J.N.M. de, Piet J. Roda: een laat memoriam...................................................................................... 148

Literatuurbesprekingen (door Gerrit Groeneweg, tenzij anders aangegeven) Bakker, Peter en Jan Willem Bron (red.), Gered uit de grond. Romeinse vondsten van castellum Albaniana...................................................................................................................................... 93 Habets, Jacqueline, Pieter den Hengst, SaĂŻd Mooijman, Ben Westerink & Sipke van der Zee (red.), Proefsleuven. Schetsen van de Drentse archeologie (Jan Coenraadts).................................................34-35 Jansen, J. & A. Hendriks, Kijk eens wat ik gevonden heb!. Vrijetijdsarcheologen en hun mooiste vondst.............................................................................................................................................. 141 Linde, S.J. van der, M. van den Dries, N. Schlanger & C.G. Slappendel, European Archaeology Abroad. Global settings, Comparative Perspectives (Wim van Horssen)..................141-142 Nas, Nora de, Ger J.M. de Ree & Bert-Jan Baas (eds.), Verglaasde charme. De schoonheid van de Nederlandse tegel / Glased Charm. The Beauty of Dutch tiles..................................................... 34

Literatuursignalementen Groeneweg, G.C., met een bijdrage van A. de Vries-Oosterveen ................................................................................................ 35-39 94-99 142-147 226-231 301-307 397-403

Redactioneel / Voorwoord Appel, S. ..............................................................................................................................................................49 Berkvens, R. ....................................................................................................................................................... 321 Groeneweg, G.C. .................................................................................................................................................113 Nijsse, R. ............................................................................................................................................................ 161 Rooij, K. de......................................................................................................................................................... 241 Scholman, I. . .........................................................................................................................................................1

Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in â&#x20AC;Ś Almere: Hogestijn, J.W.H. & W. Smith, Archeologisch vooronderzoek in Almere en de Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden 2.1 (3e generatie) 130-140 Almere: Voorst, J.F. van, Twee Almeerse vliegtuigwrakken en de algemene achtergronden van de luchtoorlog boven Nederland en die boven Flevoland in het bijzonder 388-396 Ede: Peen, C.H., Licht in de duisternis van de onbeschreven tijd. De steentijdopgraving in Kernhem; over vuurstenen werktuigen, volharding en geduld 217-225 Oudewater: Ende, H. van den, De stadsverdedigingswerken van Oudewater 83-92 Twente: Oude Rengerink, H., Een Herenhof uit de Merovingische periode bij Vasse. Een uniek archeologisch complextype 292-300 Zutphen: Fermin, B., De lijmerij op de Mars in Zutphen 30-33

Wie kent dit? Goldschmitz, L., Een mysterieus voorwerp uit Zierikzee............................................................................... 24 Groeneweg, G.C., Een dubbelbakje uit Zeeland........................................................................................123-125

01-2015 inlegvellen_2.indd 4

03-02-15 10:56

Verdeling pagina-nummers jaargang 63 (2014) Nr. 1.................................februari Nr. 2......................................april Nr. 3....................................... juni Nr. 4.............................. augustus Nr. 5..................................oktober Nr. 6.............................december

regulier nummer . ................................................................................... 1-48 regulier nummer . ............................................................................... 49-112 regulier nummer . ............................................................................ 113-160 afdelingsnummer Afd. Zuid-Veluwe en Oost-Gelderland............. 161-240 afdelingsnummer Afd. Twente 241-320 + Special 2014: Graven in Holland........................................................... 1-276 themanummer Tweede Wereldoorlog.............................................. 321-416

GEOGRAFISCH REGISTER JAARGANG 63 - 2014 (t/m nr. 5) Aken / Aachen (D)................................................. 302 Aagtekerke........................................................410-412 Aardenburg.................................................37 105-106 Adorp.................................................................... 34-35 Aduard..................................................................... 105 Aduarderzijl............................................................ 105 Akersloot........................................................... 312-313 Alblasserdam.................................................... 152-153 Alblasserwaard-Vijfheerenlanden....................317-319 Albrandsward......................................................... 230 Alfter (D)........................................................ 409-410 Alkmaar................................ 36-37 94-96 99 228 304 Special 2014 32-57 400 Almen........................................................108-109 157 Almere.........................................130-140 157 388-396 Almersdorp......................................................104-105 Alphen aan den Rijn................................................ 93 Altenberge (D)................................................. 305-306 Ameland...........................................................145-146 Amersfoort....................................... 36-37 335-345 413 Amsterdam..................................................... 305 402 Amsterdamse Waterleidingduinen................322-330 Ankeveen...........................................................107 313 Antwerpen (B)...............................98-99 105-106 144 Apeldoorn............................. 108-109 381-387 413-414 Appel................................... 319 Special 2014 234-242 Arc-et-Senans (F).............................................410-412 Archeon........................................................... 105-106 Arnemuiden....................................................401-402 Arnhem...................... 45-46 107-108 155-156 168-178 397-398 398-399 412-413 Asse (B)............................................................229-230 Assendelft....................................................... 409-410 Austerlitz................................................................. 154 Bakkum............................................................104-105 Barendrecht............................................................ 230 Bazel / Basel (CH)................................................. 228 Batenburg..........................................................155-156

Bavay (F).................................................................... 37 Beek...................................................................155-156 Beekbergen...................................................... 108-109 Beelen (D)....................................................... 400-401 Beemte............................................................. 108-109 Beers-Gassel............................................................ 145 Belgeren...............................................................46-47 Bennekom.........................................................155-156 Bernisse.................................................................. 230 Best......................................................................46-47 Beverwijk........................................................ 409-410 Biervliet..............................................................316-317 Biesbosch........................................................... 152-153 Bildt, Het..............................................................36-37 Bladel........................................ 46-47 110-111 237-239 Bleskensgraaf..................................... 106-107 317-319 Bloemendaal, Special 2014................................72-90 Bodegraven............................................................. 304 Boekel.............................................................. 237-239 Bonn (D)................................................................. 302 Borger.....................................................................409 Borken (D)............................................................... 231 Borne...............................................................267-272 Boshoverheide........................................................ 226 Boves (F).................................................................. 145 Boxmeer....................................................................38 Boxtel.......................................................46-47 110-111 Breda...................................................110-111 399-400 Bruchsal-Untergrombach (D)............................... 227 Brugge (B)................................................................. 37 Bunnik..................................................................... 154 Buren............................................................... 303-304 Burgum....................................................................315 Callantsoog......................................................398-399 Capelle aan den IJssel............................................ 230 Castricum................................................. 104-105 403 Colijnsplaat................................................................ 37 Colmschate...................................................... 108-109

01-2015 inlegvellen_2.indd 5

03-02-15 10:56

Crailoo.....................................................................107 Cuijk.................................................... 152-153 236-237 Daelenbroek..................................................... 414-415 Dalfsen..................................................................35-36 Delft.......................... 36-37 228 Special 2014 126-159 De Meern.......................................................... 142-143 Den Haag...... 231 319 Special 2014 105-125 399-400 Denzlingen (D)...................................................... 227 De Peel............................................................... 110-111 De Woude.................................................................151 Deurne.................................................................... 403 Deventer........38 44-45 46 108-109 303-304 402 403 Didam................................................................155-156 Diemen.....................................................................313 Diever.................................................................. 44-45 Doesburg................................................... 46 108-109 Doetinchem......................................................203-212 Dokkum...................................................................305 Domburg.................................................................144 Doornik / Tournai (B)............................................... 37 Dordrecht............................................ 106-107 152-153 313 Special 2014 176-194 412-413 Drenthe, Special 2014.................................... 243-259 Drongelen................................................................ 147 Dronten..................................................... 109-110 157 Dublin (IRL)................................................... 409-410 Duivelsberg...................................45 107 236-237 319 Duno................................................................ 105-106 Easterlittens.................................................... 409-410 Echt..................................................................398-399 Eckartdal (D)..................................................... 110-111 Ede.................................. 107-108 155-156 217-225 319 Eelde.................................................................. 145 315 Eersel....................................................................... 158 Eexteres.............................................................145-146 Egmond.......................................................... 409-410 Eijsden...............................................................98 227 Eindhoven....................46-47 110-111 142-143 147 158 228 237-239 399-400 Elburg...................................................................... 319 Elewijt (B)........................................................229-230 Elsfleth-Hogenkamp (D)......................................... 98 Elten (D).................................................................. 319 Empe......................................................................... 46 Ename (B).................................................................. 37 Enkhuizen......................................... 99 307 399-400 Ens....................................................................109-110 Enschede.......................................................... 413-414 Epse................................................................. 108-109 Ermelo..................................................................... 319 Etersheim.......................................................... 312-313 Ezinge........................................................105 315 409 Ewijk.................................................................... 38-39 Fransum.................................................................. 105 Garnwerd................................................................. 105 Gemert............................. 110-111 158 237-239 414-415

Gennep..............................................................331-334 Gent (B), Special............................................260-268 Geraardsbergen (B)......................................... 105-106 Giessenburg.........................................152-153 412-413 Giessenlanden...................................................317-319 Goch (D)....................................................................38 Goedereede............................................................. 239 Gooi.........................................................................107 Gorinchem........................................................ 152-153 Gorssel............................................................. 108-109 Gouda, Special 2014....................................... 204-212 ‘s-Graveland............................................................. 154 Grijpskerke........................................................316-317 Groenlo..................................................................... 46 Groessen.................................................... 46 190-196 Groningen......................................................... 96 143 Groot en Klein Dochteren.............................. 108-109 Haaksbergen................................................... 250-252 Haarlem, Special 2014........................................ 58-71 Haarzuilen............................................................... 154 Haithabu (D).......................................................... 228 Haltern (D)............................................................. 401 Hamaland.................................................. 46 108-109 Hapert................................................................. 60-67 Harderwijk..............................................................319 Haren......................................................................... 37 Harlingen............................................................... 227 Harskamp..........................................................155-156 Hasselt............................................................ 35-36 46 Hatert............................................................... 236-237 Hazendonk............................................................... 44 Hazerswoude........................................................... 94 ‘s-Heerenberg........................ 155-156 183-185 197-202 Heeze....................................................110-111 414-415 Heibloem.................................................................303 Heidelberg (D)....................................................... 227 Heimbach-Vlatten (D)........................................... 302 Helgoland (D)......................................................... 399 Hellevoetsluis......................................................... 230 Helmond...................................... 110-111 402 414-415 Hendrik-Ido-Ambacht......................... 152-153 317-319 Hengelo O......................................... 255-257 258-266 Herkenbosch................................................... 237-239 ‘s-Hertogenbosch.............12-23 158 237-239 399-400 Herwen.................................................155-156 319 413 Herzebrock-Clarholtz (D).............................. 400-401 Het Loo............................................................ 108-109 Heumen.......................................................... 236-237 Hilversum...............................................................107 Hoenderloo..................................................... 108-109 Holland, Special 2014.........................................2-276 Hoogeloon............................................. 46-47 414-415 Hoog Soeren................................................... 108-109 Houten......................... 44-45 107 154 317-319 412-413 Huissen................ 107-108 303-304 319 406-407 413 Hulst....................................... 105-106 151-152 316-317

01-2015 inlegvellen_2.indd 6

03-02-15 10:56

Katwijk......................................................................315 Kessel.................................................. 237-239 414-415 Kester (B).........................................................229-230 Kimsweerd..................................................... 409-410 Kinderdijk-Schoonhoven..................................317-319 Keulen / KĂśln (D)............................... 228 305 317-319 Kootwijk.................................................................. 239 Krimpen a/d IJssel............................................ 152-153 Krommenie...............................................151 409-410 Kuinre...............................................................109-110 Laag-Zuthem............................................. 46 108-109 Ladenburg (D)........................................................ 302 La Graufesenque (F)....................................... 105-106 Lahr (D)....................................................................99 Landgraaf......................................................... 237-239 Land van Saeftinghe....................................... 105-106 Laren NH...................................................................45 Leerdam........................................................ 38 152-153 Leiden................ 77-82 Special 2014 91-104 400 403 Leiderdorp................................................. 106-107 315 Leidschendam....................................................313-315 Leipzig (D)....................................................... 105-106 Lelystad.........................................152-153 157 398-399 Leuven (B)......................................................399-400 Lichtenvoorde.................................................. 186-189 Limburg...........................................................402-403 Lingewaard...................................................... 236-237 Lochem............................................................ 108-109 Longerhouw................................................... 409-410 Loosdrecht.................................................................45 Luik / LiĂ¨ge (B)...................................................... 227 Luttenberg....................................................... 108-109 Maanen............................................................ 107-108 Maartensdijk........................................................... 154 Maassluis................................................................400 Maastricht................................................. 144 227 304 Maasvlakte................................................106-107 228 Mander.............................................................145-146 Mannheim (D)....................................................... 227 Marsberg-Obermansberg (D).................................305 Mechelen (B)........................................................... 301 Medemblik.......................................................104-105 Meerhoven.............................................................. 398 Meinerswijk.............................................................319 Middag-Humsterland............................................. 105 Middelburg..... 105-106 316-317 Special 2014 195-203 Mienakker........................................................104-105 Mierlo..................................................................46-47 Mijdrecht..................................................................313 Millau (F)......................................................... 105-106 Molenaarsgraaf................................................. 152-153 Monnickendam................................................104-105 Montfort............................................. 237-239 414-415 Mook....................................................................... 398 Morbach (D)..................................................... 412-413 Naarden............................................................ 114-122

Nederlek............................................................ 152-153 Neereind........................................................... 414-415 Neerharen-Rekem (B)............................................. 301 Neuville-en-Condroz (B)................................. 105-106 Nevers (F)................................................................ 147 Nideggen (D)....................................................... 44-45 Niederberg (D)....................................................... 302 Niehove.................................................................... 105 Nieuwe Tonge......................................................... 239 Nieuwpoort........................................................ 152-153 Nijmegen...97 146-147 236-237 237-239 307 346-352 (regio) 373-380 (regio) 397 405 (regio) 414-415 Nijvel / Nivelles (B)................................................... 37 Noordhorn..............................................................409 Noordoostpolder..........................109-110 145-146 157 Noordzee-Bruine Bank........................................... 415 Nuenen............................................................ 237-239 Nuis.........................................................................409 Oberbipp (CH)....................................................... 403 Oegstgeest...............................................................232 Offenburg (D)..........................................................99 Oldehove.................................................................. 105 Oldenzaal..........................................................273-291 Ommen................................................................35-36 Oostelbeers.............................. 46-47 237-239 414-415 Oostende-Raversijde (B)......................................... 301 Oostkapelle..................................................37 410-412 Oost-Souburg............................................................ 37 Oostzaan...........................................................104-105 Oss..........................................................37 38 303-304 Otterlo................................................................155-156 Oud-Alblas.........................................................317-319 Oudewater........................................................... 83-92 Oud Dijk............................................................155-156 Ouddorp................................................................. 239 Oud-Rilland......................................... 105-106 151-152 Oud-Zuilen....................................................44-45 154 Ouwerkerk.........................................................316-317 Overasselt........................................................ 236-237 Paderborn (D).......................................................... 319 Papendrecht.........................................152-153 412-413 Parijs / Paris (F)...................................................... 301 Plasmolen........................................................ 236-237 Purmerend.......................................................104-105 Putten...................................................................... 319 Raalte................................................35-36 46 108-109 Radio Kootwijk................................................ 108-109 Raeren (B)............................................................... 302 Rastatt (D)............................................................... 227 Ravestein Z............................. 105-106 151-152 316-317 Renkum...................................................................319 Ridderkerk.............................................................. 230 Rijnwaarden-Geitenwaard...............................179-182 Rijssen...................................................................... 46 Rijswijk ZH..............................................................315 Rilland...............................................................316-317

VII

01-2015 inlegvellen_2.indd 7

03-02-15 10:56

Roermond............................................................... 227 Roisdorf (D).................................................... 409-410 Rotterdam................................................. 230 303-304 Ruhla (D).................................................................305 Ruinen....................................................................409 Saaksum.................................................................. 105 Saasveld............................................................ 253-254 Saeftinghe................................................... 151-152 230 Salins-les-Bains (F)..........................................410-412 Schaesberg......................................... 237-239 414-415 Schalkwijk.............................................................. 236 Schemnitz (SK).......................................................305 Schiedam..............................................230 310-311 315 Schijndel........................................................... 414-415 Schokkerhaven........................................................ 157 Schokland................................................................ 157 Schoonhoven..................................................... 152-153 Schouwen-Duiveland...................................... 105-106 Sevilla (E)........................................................ 409-410 Sint-Annaland...................................................123-125 Sint Anna ter Muiden.......................................316-317 Sint-Geertruid......................................................... 231 Sint-Pancras............................................................. 39 Sluis...................................................................316-317 Someren.................................. 46-47 237-239 414-415 Spelderholt....................................................... 413-414 Spijkenisse............................................................. 230 Steenwijk..............................................................35-36 Straatsburg / Strasbourg (F)..................................305 Strijp (gem. Eindhoven)........................................ 226 Sursee-Hofstetterfeld (CH)............................ 304-305 Swalmen................................................................. 306 Swifterbant..............................................................307 Tannenberg (PL)....................................................240 Tegelen.................................................................... 227 Texel............................................................. 68-76 403 Tienen (B)........................................................229-230 Tilburg.............................................................. 143-144 Tophane (TR)...........................................................305 Toterfout.................................................................... 37 Trier (D)............................................................... 44-45 Twello......................................................... 46 108-109 Twente......................................241-320 spec 242-249 Tynaarlo................................................................ 34-35 Uddel............................................................... 108-109 Uden.............................. 158 237-239 309-310 414-415 Ugchelen......................................................... 108-109 Uithoorn...................................................................313 Utrecht............8-11 39 44-45 104-105 144 154 233-234 303-304 398-399 399-400 Valkenburg L...........................................................303 Valkenisse............................. 105-106 316-317 410-412 Valthe.................................................................... 34-35 Vasse............................................................... 292-300 Vechten/Fectio................. 154 312-313 317-319 412-413 Vechtstreek..............................................................107

Venlo................................96-97 231 303-304 398-399 Vianen...................................................................36-37 Vlaardingen......................................... 105 143 234 315 Special 2014 160-175 403 Vleuten-De Meern.................................44-45 107 154 Vlissingen.........................................................145-146 Vlotho (D).................................................................. 37 Vollenhove............................................................35-36 Voorburg..................................................... 313-315 403 Voorst......................................................... 46 108-109 Vronen...................................................................... 39 Waarde.................................................316-317 410-412 Warder.......................................... 151 312-313 409-410 Warnsveld........................................................ 108-109 Wassenaar.......................................................... 41 319 Wateringen...........................................................25-27 Waterloo (B)............................................................... 37 Weesp..................................................................... 236 Wemeldinge.............................................................. 37 Wenum............................................................ 108-109 Werl-BĂźderich (D)................................................ 37-38 Westdorpe............................................316-317 410-412 Westerbork.............................................................409 Westerhoven.................................................... 237-239 Westervoort................................................155-156 403 Westfalen (D)......................................................... 306 Westfriese Omringdijk....................................104-105 Westvoorne............................................................. 230 Wier................................................................ 409-410 Wiesel.............................................................. 108-109 Wijk bij Duurstede.............................................2-7 311 Wijngaarden......................................... 152-153 317-319 Winchester (GB)..............................................104-105 Winterswijk..................................................... 303-304 Woerden.........................................99 142-143 155-156 Wormerveer....................................................... 312-313 Wychen.........................................110-111 236-237 403 Zaandam..................................................... 99 312-313 Zaandijk............................................................104-105 Zaanstad...........................................................104-105 Zeeland NB....................................................... 110-111 Zeeuws-Vlaanderen.........................................410-412 Zeist...................................................................154 413 Zierikzee........................................ 24 105-106 316-317 Zelhem..............................................................155-156 Zuid-Limburg............................................................ 37 Zundert................................................................... 227 Zutphen.......................................... 30-33 108-109 307 Special 2014 213-233 398-399 Zwartenhoek....................................................410-412 Zwijndrecht....................................................... 152-153 Zwolle......................................................228 399-400

VIII

01-2015 inlegvellen_2.indd 8

03-02-15 10:56

INHOUDSOPGAVE JAARGANG 65 - 2016 Artikelen Brink, W. ten - Tom Hazenberg over tentoonstelling 'Romeinse kust': "Expositie toont kracht van samenwerking in archeologie" 122-124 Chamuleau, B., A. Wagner & N. de Visser - De ruggengraat van het Zeeuwse landschap in breed perspectief. Resultaten van recent dijkenonderzoek in Zeeland 323-339 Deeben, J. & D.D.L. Stoop - De wintertent van Jan Driessens. Een gespecialiseerde Federmesser-vindplaats uit Baarlo (gem. Peel en Maas, Limburg) 114-121 Dorst, M. - Het Hof van Hollandt aan de Kuipershaven 11 te Dordrecht. Een bjzonder vondstcomplex uit het 17e en 18e-eeuwse havenetablissement 340-349 Dikkenberg, L. van den - Urnenvelden hergebruikt. Hergebruik van urnenvelden in de Midden en Late IJzertijd en de Romeinse tijd in Zuid-Nederland 178-184 Ernst, T. - De Holdeurn revisited. Romeinse keramische dakpannen als bron van informatie 226-238 Essink, K., P. Esselink & M. Vroom - Geschiedenis van het Noord-Friese kustlandschap 50-56 Fluitsma, D.M. - Thamen: de geschiedenis van een 'geweeze' dorp 68-74 Frederiks, P. - Landlust te Schalkwijk. De vondst van keramische tegels bij de restauratie van het rijksmonument 129-135 Gangelen, H. van - Vijf 17e-eeuwse pispotten van Noord-Hollands slibaardewerk met 'soete lief'-opschrift 80-86 Genabeek, R. van - Het leven in 's-Hertogenbosch rond 1500 202-209 Harst, M. van der - Wie het eerst komt die het eerst maalt. Penningen uit West-Friese bodem 75-79 Kok, R.S., P. van Grinsven & H. Maksymiak - Systematische metaaldetectie van een Canadees kampement uit mei 1945 op landgoed Oud-Poelgeest te Oegstgeest 250-260 Kropff, A. - Een Romeins Europoort aan de Schelde 185-195 Molen, R.S. van der - Middeleeuwse veenontginningen in Zuidwest-Friesland 2-11 Peters, S.A.L. - De opkomst en ondergang van een 17e-eeuwse inbreidingswijk in Haarlem 261-268 Rijkelijkhuizen, M. & J.W. Klein - Beschreven perkament en een boekband. Twee bijzondere vondsten van de opgraving Middelburg Bachtensteene 125-128 Schrickx, C. - Keurloden voor haringnetten. Overblijfselen van de haringvaart uit Enkhuizer bodem 137-146 Seinen, P.A. & J.A. van den Besselaar - Een laat-Romeinse steiger in de Maas bij Cuijk 13-25 Silkens, B. & I. Mostert - Non-destructief onderzoek naar motte-kastelen op Walcheren. Twee case studies 308-322 Tuuk, L. van der - Een zeldzame gouden Vikingring uit Wijk bij Duurstede 196-201 Veen, V. van der & N. van der Feest - Een Romeinse nederzetting in het achterland van Nijmegen. Archeologisch onderzoek te Leuth-Sportvelden 87-94 Verhagen, J.G.M. & S. Heeren - Castra Herculis: de naam van de Romeinse militaire versterking in Nijmegen herontdekt 239-249 Vries, C. de - Kaurischelpen uit Merovingisch Borgharen. De betekenis van het kaurischelpamulet 57-66 Willeboordse, A. - Bericht over het voorgeborchte der kinderen. Kinderpotten uit Sint-Anna ter Muiden 290-307 Zoolingen, J. van & A. Waasdorp - Under construction: Den Haag Ockenburgh en de Romeinse kustlimes 149-158

Column Ginkel, E. van AWN AOW: terugblik op een oud interview 48 My first expo 112 Mysterie te Leiden 176 Op hoop van zegen 224 Start de persen! 288 Zeeuwse nachten 368 De Vereniging VERENIGINGSNIEUWS agenda 1. xx; 2. xx; 3. xx; 4. xx; 5. xx; 6. 359 awn algemene ledenvergadering / afgevaardigdenvergadering Lockefeer, M. - De Afgevaardigdendag van zaterdag 7 november 2015 35-37 Lockefeer, M. - Afgevaardigdendag 12 november 2016 356-359 N.N. - Uitnodiging voor de 65e Algemene Ledenvergadering op zaterdag 9 april 2016 in Eindhoven 34-35 bestuursmededelingen Rijdt, T. van de - Brief AWN leidt tot vragen in de Eerste Kamer 35 diversen Beeke, N. - Uitreiking Bronzen Legpenning aan Ron Wielinga 278 Beemt, G. van den - Archeologieles voor kinderen in het AZC in Aalden 37-38 Beemt, G. van den - De kracht van vrijwilligers in de archeologie 38 Dikkenberg, L. van den - Zomerkampen NJBG 166-167 Kluitenberg, H. - Even voorstellen: Henk Kluitenberg, onze nieuwe landelijke AWN-secretaris 276-277 Lockefeer, M. - Interview met Bram van der Walle 32-33 Lockefeer, M. - William ten Brink, de nieuwe hoofdredacteur van Westerheem 38-39 Lockefeer, M. - Interview met Isabel van der Velde 101-102 Lockefeer, M. - Interview met Ron Wielinga 163-164 Lockefeer, M. - 65e AWN-ledenvergadering in Eindhoven 164-166 Lockefeer, M. - Interview met Irmel Dolman 212-213 Lockefeer, M. - Interview met Jan Verhagen 274-276 Lockefeer, M. - Interview met Joanneke van den Engel-Hees 354-356 Lockefeer, M. & H. Rebel - ArcheoHotspot in Utrecht. De preview en de opening 103-104 Meindersma, F & L. Michels - Archeologie op de basisschool - Honours stage bij de NJBG 277 N.N. - Tentoonstelling 'Maas & Mens' over de archeologie van de Maasvlakte in RMO 37 N.N. - Tentoonstellingen in RMO in Leiden 102-103 N.N. - Website 104 N.N. - Jos Eijsackers koninklijk onderscheiden 169 N.N. - Activiteiten Helinium 214-216 N.N. - Oproep: naaldbanden voor oude Westerheems 359 Rebel, H. - AWN-veldwerkweken 2016 in Duitsland 167-169 Theunissen, L. - Nieuwe Nationale Onderzoeksagenda Archeologie (NOAA 2.0) online 169

WERK IN UITVOERING Coenraadts, J. 40-47 104-111 170-175 217-223 279-287 360-367 In memoriam Beerenhout, B. - In memoriam Jo Stoel, houdster van de Bronzen Legpenning van de AWN 278 Koorevaar, T. - In memoriam Huib de Kok 216 Literatuurbesprekingen Zalinge A. van & C. van der Linde - Tot op het bot. Skeletten van middeleeuwse Haarlemmers op de Botermarkt & het Begijnhof (Gerrit Groeneweg) 26 Post, H., M. Haspels & Z. Noordam - Groot Graafboek (Jan Coenraadts) 95-96 Literatuursignalementen Groeneweg, G.C. 27-31 96-100 159-162 210-211 269-273 350-353 Mijn mooiste vondst Meulenberg, M. - Het beeldje uit Sint-Geertruid 12 Redactioneel / Voorwoord Berkvens, R. 113 Brink, W. ten 1 Brink, W. ten 225 Groeneweg, G.C. 49 Melis, J. 177 Rijdt, T van de 289 Rondom de stad, gemeentelijke archeologie in â&#x20AC;Ś Cuijk: Seinen, P.A. & J.A. van den Besselaar - Een laat-Romeinse steiger in de Maas bij Cuijk 13-25 Den Haag Ockenburgh: Zoolingen, J. van & A. Waasdorp - Under construction: Den Haag Ockenburgh en de Romeinse kustlimes 149-158 Dordrecht: Dorst, M. - Het Hof van Hollandt aan de Kuipershaven 11 te Dordrecht. Een bijzonder vondstcomplex uit het 17e en 18e-eeuwse havenetablissement 340-349 Haarlem: Peters, S.A.L. - De opkomst en ondergang van een 17e-eeuwse inbreidingswijk in Haarlem 261-268 's-Hertogenbosch: Genabeek, R. van - Het leven in 's-Hertogenbosch rond 1500 202-209 Leuth: Veen, V. van der & N. van der Feest - Een Romeinse nederzetting in het achterland van Nijmegen. Archeologisch onderzoek te Leuth-Sportvelden 87-94 Wie kent dit? Broekman, T. - Mesheft uit Goor 67 Seinen, P. - Bakstenen met kuiltjes 136 Seinen, P. - Een steengoed kannenbuis in een waterput 147-148

Verdeling paginanummers jaargang 65 (2016) Nr. 1 februari regulier nummer 1-48 Nr. 2 april regulier nummer 49-112 Nr. 3 juni regulier nummer 113-176 Nr. 4 augustus regulier nummer 177-224 Nr. 5 oktober regulier nummer 225-288

GEOGRAFISCH REGISTER JAARGANG 65 - 2016 Aalden Aardenburg Afsluitdijk Aken (D) Akersloot Alblasserdam Alblasserwaard Alkmaar Almonde Ameland Amersfoort Amphipolis (GR) Amstelveen Amsterdam Apeldoorn Archeon Arnhem Arras (F) Assen Assendelft Baarlo L Baarn Barneveld Barsingerhorn Battenoord Beers Beerse Bemmel Berg en Dal Bergen op Zoom Bergschenhoek Berlicum Bern (CH) Best Blankenheim (D) Bodegraven Boekel Bonn (D) Borgharen Breda Bunschoten Bussum Carrawburgh (G-B) Casteren Castra Herculis

37-38 351-352 223 271 40 218-220 41-43 171-172 171-172 282 100 106-108 210-211 218-220 352-353 282 160 30 172-173 173-174 41 353 45 222-223 106-108 282 44-45 99 173-174 221-222 273 284 364-365 279-280 97 352 40 279-280 114-121 363-364 30 218-220 111 364 45-47 220-221 220-221 273 353 45-47 269 284-287 269 105-106 136 170-171 57-66 273 47 173 104-105 45-47 239-249

Castricum Colijnsplaat Cuijk Delft De Meern De Mortel Den Haag Den Helder Den Ilp Deurne Deventer Dirksland Domburg Dongen Dordogne (F) Dordrecht Dorestad Dresden (D) Driel Dubbelmonde Eben-Emael (B) Echt-Peij Ede Egmond-Binnen Eindhoven 364-365 366-367 Ellersinghuizerveld Ellewoutsdijk Engelanderholt Enkhuizen Essen (D) Euskirchen (D) Falkland Eilanden (GB) Feddersen Wierde (D) Folbern (D) Forum Hadriani Friesland Galilea, Meer van (IL) Gasselternijveen Geestmerambacht Geldrop Gemert Gent (B) Giessen Gieterveen Goch-Aperden (D) Goedereede

218-220 279-280 284 364-365 351-352 13-25 220-221 364 104-105 217-218 217 282-283 362-363 364 174-175 149-158 352 106-108 279-280 366-367 31 45 161 111 351-352 106-108 170-171 41-43 108-109 171-172 340-349 361-362 365-366 271 221-222 282 366-367 99 30 44-45 109 221-222 284 270 34-35 41 45-47 106-108 110-111 164-166 174-175 217 284-287 159-160 351-352 222-223 137-146 269 167-169 279-280 30-31 271 104-105 217-218 50-56 100 279-280 40 97 106-108 284-287 174-175 271-272 217 282 361-362 97 269 111

Goes 't Gooi Goor Gorinchem Gorssel GĂśttingen (D) Gouda Groot Ammers Haarlem Hadrian's Wall (G-B) Hallum Haltern am See (D) Hamaland Hardinxveld-Giessendam Havelte 's-Heer-Abtskerke 's-Heerenberg Heeze Heiloo Helmond Hemmersbach (D) Herne (D) 's-Hertogenbosch Heumen Hilvarenbeek Hjemstedt (DK) Holdeurn Holland Housesteads (GB) Houten Hummelo Jonkersvaart Kalkriese (D) Kampen Kanaal van Corbulo Katwijk Keinse Kinderdijk Klazienaveen Koksijde (B) Koudekerke Krommenie Krommeniedijk KĂźckhoven (D) Laarder Wasmeren Laren NH Leerdam

111 43-44 363-364 67 108-109 171-172 365-366 171-172 27 41-43 26 31 110-111 174-175 261-268 363-364 104-105 217-218 211 364-365 109-110 222-223 365-366 108-109 160-161 351-352 44-45 110-111 174-175 218-220 27-28 45-47 269 280-281 174-175 202-209 366-367 44 273 106-108 226-238 279-280 217-218 43 44-45 159-160 283-284 47 175 217-218 269 351-352 218-220 41-43 171-172 159-160 170-171 351-352 40 279-280 40 43 174-175 173 43-44 108-109 171-172

Leersum Leeuwarden Leiden Leidschendam Leidsche Rijn Lekkerkerk Lelystad Lent Leuth Lierop Liesel limes Limmen Lochem Loenen G Lomm Loosdrecht Lunteren Maas Maastricht Marken-Binnen Meerssen Meinerswijk Middelburg Middelharnis Mierlo Moddergat Molenwaard Monster Muiden Naarden Nes a/d Amstel Nieuwe Niedorp Nieuw-Lekkerland Nijkerk Nijmegen Nispen Noord-Holland Noordzee Noordwaard Nosy Manitsa (RM) Ockenburgh Oegstgeest Oerle Oldenburg (D) Ooltgensplaat Oosterdalfsen

172-173 211 98 102 280-281 217-218 43 220 108-109 171-172 223 173 87-94 45-47 366-367 13-25 170-171 280-281 106-108 218-220 222-223 44-45 278 363-364 221-222 284 364-365 37 270-271 280-281 360-361 352 44-45 173-174 125-128 111 284-287 367 108-109 361-362 353 43-44 43-44 217 218-220 282 223 27 147-148 174-175 220-221 239-249 273 80-86 175 282 26 149-158 250-260 284-287 41 111 222-223

Oostvoornse Meer 175 Orkney Eilanden (GB) 284-287 Ouddorp 111 223 Oude Tonge 223 Oudkarspel 106-108 Overath (D) 269 Overloon 282 Paaseiland (RCH) 223 Paessens 367 Paessensrede 175 Papevoort 284-287 Parijs (F) 30 Pocklington (GB) 279-280 Pulheim (D) 174-175 Ravenstein 283-284 Rijswijk ZH 169 280-281 Roermond 352 Romeinse kust 122-124 Rotterdam 29-30 95-96 104-105 105-106 170-171 280-281 Schagen 106-108 218-220 Schalkwijk 129-135 Scheldemonding 185-195 Schokland 159-160 Schoonhoven 41-43 171-172 Schoonoord 97 Schoorldam 106-108 Serooskerke 351-352 Shetland Eilanden (GB) 284-287 Sint-Anna ter Muiden 290-307 Sint-Geertruid 12 Schmallenberg-Grafschaft (D) 270 Sievern (D) 272 Skara Brae (GB) 284-287 Smeriggat 175 Sommelsdijk 111 223 Son 110-111 284-287 Son en Breugel 110-111 Spakenburg 223 Stratum 284-287 366-367 Strijen 273 280-281 Strijp 366-367 Terschelling 175 Terwolde 109-110 222-223 365-366 Texel 47 159-160 351-352 Thamen 68-74 Tilburg 45-47 Tolkamer 364-365

Tongeren (B) Toterfout Turkije Turnhout (B) Uden Uhyst an der Spree (D) Uitgeest Utrecht Vecht U Vechten Veenhuizen Velsen Vianen Vijfheerenlanden Vindolanda (GB) Visbek (D) Vlaardingen Vleuten-De Meern Vlieland Vlissingen Voorburg Voorschoten Wageningen Walcheren Warfhuizen Wassenaar Watermeerwijk Weert Weesp Weilerswist (D) Wemeldinge Wenen (A) Werkendam Westerveld West-Friesland Westwoud Wieringermeer Wijk bij Duurstede Wijngaarden Wilp Woensel Wormerland Wormerveer Xanten (D) Zaandam Zaandijk Zeeland (prov.)

280-281 110-111 284-287 170-171 280-281 45-47 284-287 366-367 271 106-108 279-280 43 103-104 172-173 220 282-283 362-363 41 172-173 353 97 159-160 162 279-280 351-352 160 160 217-218 41 43 167-169 105-106 280-281 43 362-363 364 175 350-351 104-105 217-218 220-221 284 364-365 308-322 98-99 97-98 217-218 175 272 43-44 167-169 111 170-171 282 97 75-79 106-108 106-108 218-220 196-201 220 361-362 365-366 284-287 360-361 360-361 271 279-280 40 290-339

Zeist Zijdewind Zijpe Zuid-Nederland Zuidwest-Friesland Zutphen Zwammerdam Zwevegem (B)

43 362-363 106-108 218-220 178-184 2-11 222-223 211 41 217