Panda herfst 2017

MAGAZINE HERFST

2017

Panda Oogst

Landbouw in Nederland: boeren met de natuur Duurzame cacaoteelt in Papoea is goed voor mens en natuur Akkerbouwers: ook dieren zaaien, stekken, planten en oogsten

BEELD: LOIC POIDEVIN/NATUREPL

In beeld

In het najaar trekken miljoenen zalmen in Alaska de rivier op om in het zoete water te paaien. Voor de grizzlybeer is dit hĂŠt seizoen om zalmen te vangen. Daar hoeft hij meestal niet veel voor te doen. De zalmen springen af en toe uit het water, zo rechtstreeks de bek van de hongerige grizzly in. Springen de vissen niet, dan mept de beer met zijn krachtige poot boven op de voorbij zwemmende zalmen. Die eindigen dan alsnog in de berenbek.

2 PANDA

PANDA 3

Voorwoord

Oogst

BEELD: KIRSTEN SCHUIJT RUURD DANKLOFF, ILLUSTRATIE MIREILLE SCHAAP

Ik kan mij nog goed het moment herinneren dat ik vorig jaar oktober in Den Haag in het indrukwekkende Vredespaleis zat, met voor mij een lange rij rechters uit alle werelddelen. Na jaren zwoegen was het dan zover: de Wildlife Justice Commission, geboren uit een unieke samenwerking tussen WNF en HiiL Innovating Justice, een non-profitorganisatie die zich op juridisch gebied inzet om sociale impact te bereiken, bracht haar eerste zaak naar voren. Het betrof een netwerk van criminelen die illegaal ivoor verhandelden in Vietnam.

Voor het eerst stonden niet oorlogscriminelen centraal, maar wildlife-criminelen die medeverantwoordelijk waren voor het stropen van een dramatisch aantal Afrikaanse olifanten. Het ivoor is dikwijls bestemd voor de groeiende middenklasse in Zuidoost-Azië, die ivoor als statussymbool zien en het bijvoorbeeld op auto’s plakken. Het feit dat we eindelijk stappen zetten om een waterdichte juridische case te maken en daarmee de druk op te voeren bij de Vietnamese overheid, was cruciaal.

Dit soort successen doet ertoe en moet vooral worden gevierd. Zoals het feit dat het aantal reuzenpanda’s in het wild door het werk van WNF en onze partners is gestegen met bijna 17 procent in tien jaar tijd. Of dat wilde dieren in Europa, zoals de Iberische lynx in Spanje maar ook de bever en de otter in Nederland, aan een heuse comeback bezig zijn. Het oogsten van deze successen en het delen met iedereen die het maar horen wil: daar doen we het voor!

Kirsten Schuijt, Algemeen directeur Wereld Natuur Fonds

MAGAZINE HERFST

2017

Panda Oogst

Landbouw in Nederland: boeren met de natuur Duurzame cacaoteelt in Papoea is goed voor mens en natuur Akkerbouwers: ook dieren zaaien, stekken, planten en oogsten

4 PANDA

COVER

Uitgave: Wereld Natuur Fonds, Zeist

Druk: Roto Smeets, Weert

Artikelen uit Panda mogen

Overdag besteedt de orang-

Concept & realisatie: LBL, Arnhem

Papier: Panda wordt gedrukt op

uitsluitend na schriftelijke

oetan een groot deel van zijn

Artdirection/vormgeving: Ykes-

Roto Green Silk 60, een FSC®-

toestemming vooraf van het

tijd aan het zoeken van voedsel.

werk, Amsterdam; LBL, Arnhem

gecertificeerde papiersoort.

Wereld Natuur Fonds te Zeist

Vooral vlezige vruchten vallen

Drukwerkbegeleiding:

en met bronvermelding worden

bij de aap in de smaak.

Graphic, Leusden

overgenomen. Het Panda-logo

Foto: Heinrich van den Berg/

Lithografie: Willem Grafische

is een beschermd beeldmerk.

Getty

Bewerkingen, Halle

Inhoud

16 Akkerbouwers

Ook dieren zaaien, planten, stekken en oogsten.

18 Vruchten plukken Met een project voor milieuvriendelijke cacaoteelt beschermt WNF het regenwoud op Papoea.

22 Boeren met de natuur

WNF werkt met Nederlandse boeren en bedrijven aan de landbouw van de toekomst.

32 Natuurlijke oogstbeschermers Om gewassen te beschermen, kunt u prima de hulp van dieren inroepen.

& Verder In beeld Natuurnieuws

02, 26 06, 07, 31

Column Jaap

13

Interview Fabien Cousteau

14

Puzzel 20

Succesvol tijgerproject

08

Oogsten voor de natuur

28

in actie voor de natuur

10

WNF-nieuws 34 PANDA 5

Nieuws in beeld

Bosherstel helpt orang-oetans Uit onderzoek van WWF-Maleisië blijkt dat orang-oetans in het Bukit Piton Forest Reserve (BPFR) in Sabah goed reageren op het herstel van het bos. In 2013 veranderde BPFR van productiebos in een beschermd gebied.

BEELD: BABY ORANG-OETAN WWF-MALAYSIA/DAVID JAMES MOEDER EN KIND NATUREPL.COM/FIONA ROGERS/WWF

Door niet-duurzame houtkap en branden was het bos – waar toen zo'n driehonderd orang-oetans leefden – er destijds slecht aan toe. Sinds het beschermd gebied is, is er gewerkt aan herstel en zijn er onder meer fruitbomen aangeplant waarvan de apen graag eten. Ook heeft het bos nieuwe snelgroeiende bomen met een goed bladerdek, waarin de orang-oetans hun nesten kunnen bouwen. Sinds 2013 zijn er meer moeders met jongen gezien.

Onderzoekers schatten het aantal orangoetans in het reservaat in 2016 op 387.

Sinds 2013 zijn er meer orangmoeders met jongen gezien in het oerwoud

6 PANDA

Natuurnieuws

NOORDPOOL

Zeven unieke plekken in het Noordpoolgebied zijn voorgedragen voor de Werelderfgoedlijst. De bescherming van deze gebieden krijgt hierdoor extra steun.

BEELD:OLIFANTEN CHRISTY WILLIAMS / WWF ILLUSTRATIE DEBORAH VAN DER SCHAAF AMAZONE GREG ARMFIELD/WWF-UK

Herintroductie helpt amoerpanters Samen met het Russische ministerie voor Natuur werken we sinds 2001 aan de bescherming van de laatste populatie amoerpanters en aan de oprichting van het Land of the Leopard National Park. Niet zonder succes: het aantal panters is gegroeid van dertig naar tachtig.

Olifanten worden in Myanmar nu ook gestroopt vanwege hun huid

Nieuwe bedreiging voor olifanten Er zijn Aziaten die geloven dat de huid van een olifant een heilzame werking heeft tegen huidaandoeningen als eczeem.

Het gevolg is dat er een nieuwe hype is ontstaan en dat er voor de hooguit 2.000 Aziatische olifanten die in Myanmar voorkomen, een nieuw gevaar dreigt. Ze worden niet alleen gestroopt om hun ivoren slagtanden, maar ook om hun huid. De olifanten worden neergeschoten met een vergiftigde pijl, die zorgt voor een pijnlijke en langzame dood. Na de dood worden ze van hun huid ontdaan.

Voorheen hadden olifantenstropers in Azië het alleen gemunt op mannetjesolifanten vanwege hun slagtanden. Met deze nieuwe hype zijn ook vrouwtjes en jongen de klos.

In de eerste maanden van dit jaar werden er al ruim twintig karkassen gevonden, allemaal gestript van hun huid. WNF in Singapore is daarom onder de noemer #SaveTheirSkins een actie begonnen.

Ze willen geld bij elkaar krijgen voor de opleiding van elitetroepen van rangers die op korte termijn in staat zijn olifanten te beschermen tegen stropers.

Nu is het tijd voor een tweede populatie. Om de voortplanting te helpen, worden amoer­ panters uit Europese dieren­ tuinen ingevlogen. Naar verwachting worden over één tot twee jaar de eerste luipaarden uitgezet in een nieuw gebied. Het uiteindelijke doel is om binnen vijftien jaar een nieuwe populatie van vijftig tot zestig dieren te ontwikkelen.

34

KAP!

In Brazilië strijdt WNF tegen plan­ nen voor houtkap, mijnbouw en landbouw in beschermde gebieden in de Amazone. Wetsvoorstellen hiervoor werden door het congres goedgekeurd. Dankzij een noodbrief van WNF sprak de president zijn veto uit. Helaas lijkt er een nieuw wetsvoorstel in de maak te zijn dat buiten de president om goed­ gekeurd kan worden. We blijven het in de gaten houden.

Medio juni vertrokken 35 vrijwil­ ligers, verdeeld over zeven sche­ pen, richting de Oosterschelde om met Stichting Rugvin bruinvissen te tellen. In totaal zijn er deze dag 34 bruinvissen geteld, waaronder ten minste twee moeders met een jong. Dat zijn er negen meer dan vorig jaar.

PANDA 7

Campagne

Rijke oogst TEKST MANDY VINKENVLEUGEL

Tijgerproject in Nepal succesvol

BEELD: ISTOCK

In Nepal leven zo’n 200 tijgers in het wild. Het grootste deel daarvan – zo’n 120 dieren – is te vinden in Chitwan Nationaal Park. En die tijgers worden goed beschermd.

8 PANDA

I

n het subtropisch laagland van Nepal, ingeklemd tussen de voet van de Himalaya en twee rivier­ dalen, ligt Chitwan Nationaal Park. De uitgestrekte bossen, kronkelende rivieren en grote grasvlakten vormen het leefgebied van onder meer Indische neushoorns, Aziatische olifanten, nevelpanters, Aziatische goudkatten en zo’n 120 Bengaalse tijgers. Het park heeft een oppervlakte van 930 km2 (iets kleiner dan de Veluwe) en werd in 1973 het eerste Nationaal Park van Nepal. Sinds 1984 staat het op de Werelderfgoedlijst van Unesco.

Bescherming

De bescherming van de tijgers en ander wild wordt in Chitwan Nationaal Park heel serieus genomen. In het park zijn 53 legerposten van waaruit rangers en soldaten meerdere keren per dag patrouilleren. Verschillende technologische systemen – die met hulp van het Wereld Natuur Fonds zijn ingevoerd – helpen hen hierbij. Zo hangen er op diverse plekken in het park camera’s die alle bewegingen van mens en dier live streamen. Een centrale legerpost binnen het park analyseert de beelden. Bij verdachte situaties wordt er meteen actie ondernomen.

Ook hebben alle soldaten en rangers een smartphone met speciale software die in directe verbinding staat met de centrale legerpost. De observaties worden direct doorgestuurd en zo wordt precies bijgehouden waar de patrouilles lopen en wat ze tegenkomen. Als er even geen verbinding is, slaat de telefoon de gegevens op en stuurt ze door als de verbinding hersteld is. Verder is er een hondenbrigade van vier herdershonden die zijn getraind in het opsporen van smokkelwaar en sporen van mensen.

Ze worden ingezet om stropers te volgen en auto’s en bagage te controleren. Tot slot zijn alle toeristenjeeps uitgerust met een zender. Als duidelijk wordt dat een jeep in afgesloten gebied rijdt, haalt iemand van het leger de auto direct van de weg. De bestuurder krijgt een flinke boete.

Dankzij deze systemen en de inzet van lokale gemeenschappen, rangers en soldaten is stroperij in het park enorm afgenomen. Het park heeft al twee keer een jaar zonder stroperij kunnen vieren. Helaas lukte dat vorig jaar niet: toen werd er een neushoorn gestroopt.

Bescherming blijft belangrijk. Voor de 120 tijgers en alle andere dieren in het park!

Help mee het aantal tijgers te verdubbelen!

Er leven nog maar 3.900 tijgers in het wild. U leest het goed, nog maar 3.900 wereldwijd... Ze zijn het doelwit van stropers en hun leefgebied wordt verwoest. Maar er is hoop. Dankzij een mondiaal reddingsplan om het aantal tijgers te verdubbelen, gaat het voorzichtig de goede kant op. Sluit u aan en geef de tijger een toekomst! Zo willen we de succesvolle aanpak in Chitwan Nationaal Park ook invoeren in Bardia Nationaal Park in Nepal. Hiervoor is € 200.000 nodig. Helpt u mee de 50 Bengaalse tijgers die hier leven te beschermen? wnf.nl/verdubbelen PANDA 9

Vrijwilligers TEKST ANIQUE MANGNUS

In actie voor de natuur Ruim 3.500 vrijwilligers komen regelmatig in actie voor het Wereld Natuur Fonds. Vanuit hun passie en kennis dragen ze bij aan het behoud van de aarde.

Freek en Sander zijn twee van hen.

BEELD: NICK HELDERMAN

De halve marathon voor de tijger Freek Schuerman (22): “In de eerste helft van dit jaar heb ik stagegelopen bij WNF. Inmiddels is mijn stage afgerond, maar ik werk hier nog steeds. Nu als vrijwilliger. Ik zet me in om meer studenten te betrekken bij onze missie om de natuur te beschermen. Het geeft veel voldoening om manieren daarvoor te bedenken en om te zien met welke bijzondere ideeën studenten zelf komen. Ik heb een grote passie voor dieren en wilde me graag 10 PANDA

inzetten voor een non-profitorganisatie. Door mijn vrijwilligerswerk voel ik me steeds meer betrokken bij het werk van WNF. Daarom heb ik besloten om op 15 oktober, met Team Panda, de halve marathon van Amsterdam te lopen. Samen met andere lopers willen we geld ophalen voor de tijger. Iedere deelnemer wordt uitgedaagd een bedrag van € 500 aan sponsorgeld bij elkaar te lopen. Ik loop met andere vrijwilligers en collega's van WNF,

maar iedereen die de marathon van Amsterdam gaat lopen, kan lid worden van ons team en zo helpen de tijger te beschermen. Ik ben al aan het trainen en hoop op veel donaties.”

KOM IN ACTIE! Wilt u Team Panda sponsoren? Graag! U kunt doneren via wnf.nl/kominactie. Hier vindt u ook informatie over andere acties. Uw eigen actie kunt u hier ook aanmelden.

OOK VRIJWILLIGER WORDEN? Wilt u zich ook als vrijwilliger inzetten voor WNF? Graag, alle hulp is welkom! Kijk voor meer informatie op: wnf.nl/vrijwilliger

Samen onze natuur beschermen Sander Boxsem (45): “Eigenlijk hebben mijn dochters me vrijwilliger gemaakt van WNF. Zij zijn WNF-LifeGuards en zagen de oproep voor een teamcoördinator in Utrecht. Echt iets voor mij, vonden ze. In augustus 2016 ben ik begonnen. Het werk past me. In het dagelijks leven ben ik manager logistiek & service en geef ik ook leiding aan een team.

Ik vind het leuk mensen te motiveren. Het regioteam Utrecht telt 48 vrijwilligers. Stuk

voor stuk ontzettend enthousiaste mensen.

Het is bijzonder om samen te werken aan het beschermen van onze natuur. Dat doen we op drie manieren: door educatie, het ondersteunen van de activiteiten van WNF en door eigen acties. Tien van onze vrijwilligers verzorgen gastlessen op scholen. Dat is heel belangrijk. Daarmee planten we een zaadje bij de jeugd: onze aarde is waardevol en het beschermen waard. In juni hebben we altijd

een piek van activiteiten. Dit jaar ook weer: twee sponsorlopen en een zomerfeest. Die drie acties samen hebben bijna € 10.000 opgebracht. Echt geweldig! In januari hebben we ook meegedaan aan het Sneeuwbal Winterfestival in Park Transwijk in Utrecht. Het was een dancefeest, waar vooral veel studenten op af kwamen. We waren daar om vrijwilligers te werven. En dat is gelukt. We hebben er zeven nieuwe vrijwilligers bij.”

PANDA 11

Lezersaanbiedingen

BIJZONDERE LEZING FRANS LANTING

SPACEXPERIENCE ANDRÉ KUIPERS Heeft u zich altijd al afgevraagd hoe het voelt om als astronaut vanuit de ruimte naar de prachtige Aarde te kijken? Dan is dit uw kans!

20% KORTING

SPECTACULAIRE FILMBELEVING IN OMNIVERSUM Kom naar Omniversum in Den Haag voor een spectaculaire filmbeleving!

In dit enorme koepeltheater zie je de mooiste films op het grootste scherm van Nederland. Reis mee naar andere werelden, ontdek de mooiste natuur en kom oog in oog te staan met fascinerende dieren. Het filmaanbod is geschikt voor jong en oud en wisselt regelmatig.

€

Astronaut en WNF-ambassadeur André Kuipers neemt u bij SpaceXperience – LIVE mee op een reis door de ruimte!

Met behulp van de allernieuwste special effects en state-of-the-art technieken komen entertainment, spektakel, wetenschap, techniek en duurzaamheid samen in een indrukwekkende ‘in the round’ show met André Kuipers in het middelpunt.

2,50

KORTING

WNF-ambassadeur en natuurfotograaf Frans Lanting fotografeert inmiddels al 30 jaar voor National Geographic.

Om dat te vieren komt hij in oktober naar Nederland en organiseert National Geographic een speciale middag met een bijzondere lezing van Lanting. Tijdens deze middag wordt ook het eerste exemplaar van Lantings boek Into Africa overhandigd. Kom zaterdag 28 oktober naar CineMec in Ede om naar het verhaal van Lanting te luisteren.

Een show waar u ook nog iets van opsteekt. Zie de Aarde als nooit tevoren: de schoonheid, maar ook de kwetsbaarheid van onze planeet die we delen met ontelbare dieren en planten. Een unieke plek, waar we zuinig op moeten zijn.

Ziggo Dome transformeert op 11 november 2017 voor één keer in een universum vol sterren, planeten en vliegende objecten. Een multimedia spektakel voor iedereen van 5 tot 95 jaar!

Speciaal voor u als WNF-donateur zijn de

Kijk voor actuele informatie op

Ga voor kaarten en meer informatie naar

beste kaarten gereserveerd voor de unieke

omniversum.nl

natgeoshop.nl/franslanting

premièreshow, in samenwerking met WNF.

Tegen inlevering van de onderstaande bon

WNF-donateurs profiteren van een speciale

Wees er snel bij, want op = op. Kaarten voor

aan de kassa van Omniversum, ontvangt u

aanbieding. Ontvang €2,50 korting door

deze unieke show zijn te bestellen via

20% korting voor een film naar keuze.

gebruik te maken van de code.

wnf.nl/spacexperience

Kortingscode: WNFNG2017

Tegen inlevering van deze bon krijgt u 20% korting op een film naar keuze bij Omniversum.

Geldig van 1 september t/m 1 december 2017, geldig voor max. 4 personen.

Niet geldig in combinatie met andere acties.

Kortingscode: 1216

© FRANS LANTING

LEZERSAANBIEDING OMNIVERSUM

Column

‘Mieren zijn zeer bedreven in biologische landbouw’

BEELD: JAAP VAN DER WAARDE RUURD DANKLOFF, ILLUSTRATIE DEBORAH VAN DER SCHAAF

Jaap van der Waarde is natuurbeschermer bij het Wereld Natuur Fonds. In elke editie van Panda vertelt hij over een opmerkelijk fenomeen uit de natuur.

Om te kunnen oogsten, moet je eerst zaaien. Bij veel mierensoorten is dat principe op inspirerende wijze uitgewerkt. De ‘oogstmieren’ uit Noord-Amerika verzamelen bijvoorbeeld zaden van grassen en planten en slaan deze op in ondergrondse voorraadschuren. Niet alles wordt opgegeten en onbedoeld zorgen ze hiermee voor verspreiding van de zaden, die kiemen in de vruchtbare grond.

De vegetarische bladsnijdermieren in Zuid-Amerika pakken het anders aan. Zij verzamelen hun eten niet, maar kweken dat. Boven de grond zoeken ze de lekkerste blaadjes die ze met hun krachtige kaken losknippen van grassen, bomen en struiken. De blaadjes slepen ze mee naar ondergrondse akkers, waar het donker en vochtig is – vergelijkbaar met de grotten waarin wij champignons kweken. Nijvere werksters wieden ongewenste schimmels en zaaien schimmels die ze wel willen. Mierenlarven liggen ertussen en eten van het mycelium, de schimmeldraden. Al deze ondergrondse akkers zijn niet alleen goed voor de larven, maar zorgen ook voor betere bodemkwaliteit waar bomen en struiken bovengronds weer profijt van hebben. Dit werkt al miljoenen jaren prima zonder kunstmest of pesticiden.

Ook in Nederland wordt biologische landbouw gepleegd door mieren.

Heb je je wel eens afgevraagd hoe bladluizen zo snel in je tuinplanten komen? Dankzij mieren! Zij sjouwen met de bladluizen om ze op de sappigste takjes uit te zetten: de juiste soort op de juiste plant. De luizen zuigen zich vol met sap uit de plant en als de mieren ze vervolgens met hun voelsprieten aangenaam kietelen op de rug, scheiden de luizen een suikerachtige vloeistof af. Heel voedzaam voor de mieren.

Voor de broodnodige eiwitten eten ze daarnaast ook af en toe de bladluis zelf. Een flinke oogst!

PANDA 13

Interview TEKST GEERT-JAN ROEBERS

‘Nu bewustwording zaaien, zodat we later kunnen oogsten’ Fabien Cousteau groeide op aan boord van de expeditieschepen van zijn grootvader Jacques-Yves Cousteau, de wereldberoemde documentairemaker. Zijn liefde voor de zee is daar geboren.

In welke mate heeft uw grootvader uw leven bepaald?

“Mijn vader werkte mee aan het maken van de documentaires van mijn grootvader en al vanaf mijn eerste levensjaren ging ik mee. Ik was vier toen ik voor het eerst dook en raakte direct vertrouwd met het leven in zee. Ik weet nog hoe verbaasd ik was toen ik er jaren later achter kwam dat veel mensen bang zijn voor haaien. Ook de kwetsbaarheid van koralen werd me al vroeg geleerd; ik kreeg vaak te horen dat ik het koraal niet mocht vastpakken en moest uitkijken dat ik het koraal niet met mijn flippers zou raken.

Ik heb niet alleen de liefde voor de zee meegekregen van mijn grootvader, hij leerde me ook hoe belangrijk het is om kennis over de zee over te dragen. Zijn lijfspreuk was: mensen beschermen waar ze van houden, ze houden van wat ze begrijpen en ze begrijpen wat ze wordt geleerd. Dat heb ik overgenomen als leidraad voor de organisatie die ik in 2016 in de Verenigde Staten heb opgericht, het Ocean Learning Center.”

BEELD: FRANK RUITER

Wat doet u met deze organisatie?

“Onze missie is om bewustwording te creëren en kinderen te informeren over het belang van oceanen en hoe we het leven in zee kunnen beschermen. Het uiteindelijke doel daarbij is natuurlijk de bescherming van het leven in alle oceanen. Onze belangrijkste activiteiten zijn voorlichting en educatie. Nu bewustwording zaaien, zodat we daar later – als de kinderen zijn opgegroeid – de vruchten van kunnen plukken.

Daarnaast doen we onderzoek.”

14 PANDA

Heeft het onderzoek al resultaat opgeleverd?

“Een experiment met het herstel van koraalrif ziet er veelbelovend uit. Tot nu toe werden daar betonnen structuren voor gebruikt waarop koraal zich kan vestigen. Dat gaat niet altijd goed, omdat beton geen natuurlijk materiaal is. Bovendien ziet het er niet uit.

Wij hebben nu met een 3D-printer tegels met koraalstructuur gemaakt van calciumcarbonaat: hetzelfde materiaal als waar koraal van opgebouwd is. Hierop vestigt nieuw koraal zich een stuk sneller en het ziet er veel natuurlijker uit. Verder heb ik, in een duikpak in de vorm van een haai, onderzoek gedaan naar de witte haai. Een van de ontdekkingen was dat haaien bang zijn voor dolfijnen. Dat was in eerste instantie verrassend, maar goed te verklaren als je weet dat dolfijnen samenwerken, wendbaar zijn en met hun snuit stevige buikstoten kunnen uitdelen.”

Wat hoopt u uiteindelijk te oogsten?

“Belangrijker dan wetenschappelijke resultaten vind ik verandering in de manier waarop mensen naar het leven in zee kijken. Dat heb ik altijd al nagestreefd met de documentaires die we maken, maar ik denk dat er nog meer te bereiken is. Het bereik van het Ocean Learning Center wordt steeds groter en ik merk dat we nu al impact hebben. Dat komt vooral door de leerkrachten die met kinderen actief zijn met bescherming van kustgebieden in hun eigen buurt. Zoals mijn groot­vader ooit het zaadje bij mij en vele anderen plantte, zo hoop ik dat nu ook te doen.”

Fabien Cousteau

Fabien (49) is de oudste kleinzoon van Jacques-Yves Cousteau, de vermaarde Franse duiker, onderwaterfilmer en oceanenbescher­ mer. In 2016 richtte Fabien het Ocean Learning Center op, waarmee hij het belang van het leven in zee bij mensen onder de aandacht wil brengen.

PANDA 15

BEELD: SPINKRAB ALEX MUSTARD/NATUREPL LIJSTER MIKE WILKES/NATUREPL BESSEN EN ZWIJN 123RF JUFFERTJE PETE OXFORD/NATUREPL POEP DEPOSITPHOTOS GAAI RENÉE DE KLEIJN/BUITEN-BEELD EIKEL DON FARRALL/GETTY TRUFFELS LASZLO SELLY/GETTY

Dierenweetjes TEKST GEERT-JAN ROEBERS

Rugtuin

Een jonge spinkrab plukt stukjes wier en plant die op zijn eigen rugschild.

Zo verzekert hij zich van uitstekende camouflage, zodat hapgrage vissen hem voorbij zwemmen. Vaak zet hij er ook poliepen, sponzen, zeeanemonen en andere oneetbare, vastzittende zeedieren bij.

Akkerbouwers

Ook dieren zaaien, stekken, planten en oogsten. Soms doelbewust, soms per ongeluk.

16 PANDA

Schijtlijster

De spijsvertering van een lijster verloopt razendsnel. Hij slikt lijsterbessen heel door en die passeren soms al na een uur het spijsverteringskanaal. De pitten winnen daarbij alleen maar aan kiemkracht. Zo zaait de lijster zijn eigen struiken, waaraan weer veel bessen zullen groeien voor toekomstige lijsters.

Akkertje

Het hoofdvoedsel van het drievlekkenjuffertje bestaat uit één enkele algensoort. Deze kweekt hij op een geclaimd stukje van het koraalrif.

Ongewenste algen wiedt hij eruit en andere algeneters verjaagt hij fel van zijn akkertje. Zelfs opdringerige onderwater­ fotografen valt hij aan.

Olifanten zijn dol op peulen en geven de zaailingen een flinke hoop mest mee, waarop ze lekker groeien.

Bossen planten

De gaai heeft een vooruitziende blik.

In tijd van voorspoed legt hij een voorraad van duizenden eikels aan die hij in magere tijden kan aanspreken. Om het risico op roof te spreiden, verstopt hij elke eikel op een andere plek in de grond. De vogel heeft een fenomenaal geheugen: het overgrote deel van de eikels vindt hij terug. Maar er zijn er natuurlijk ook die niet opgehaald worden. Daaruit groeien complete eikenbossen waar latere generaties de vruchten van plukken.

Truffels

Het wild zwijn volgt bij het zoeken naar voedsel zijn neus, die hij bij voorkeur vlak boven de grond beweegt. Of – dankzij een stevige kraakbeenschijf – dóór de grond. Zo speurt hij vette keverlarven en voedzame knollen op. Maar helemaal wild worden zwijnen van truffels. Deze ondergrondse paddenstoelen bevatten stoffen die overeenkomen met de geur van bronstige zwijnen. Waarschijnlijk is dat een doortrapte strategie van de truffel om zijn sporen met zwijnensnuiten mee te laten liften.

PANDA 17

WNF-project TEKST ANIQUE MANGNUS

BEELD: ILLUSTRATIE DOUGLAS SCHNEIDER PARADIJSVOGEL TIM LAMAN/GETTY HANS BEUKEBOOM RUURD DANKLOFF OVERIGE BEELDEN WNF

VRUCHTEN PLUKKEN Met een project voor milieuvriendelijke cacaoteelt beschermt het Wereld Natuur Fonds het regenwoud op Papoea. De teelt verzekert de lokale bevolking van inkomen en gaat verdere ontbossing tegen.

Een mannelijke paradijsvogel maakt met zijn dans indruk op de vrouwtjes

Plaatselijke boeren met cacao-oogst 18 PANDA

Een prachtig golvend groen tapijt. Zo ziet Papoea, het westelijke deel van het eiland Nieuw-Guinea, er vanuit de lucht uit. Op de grond staan majes­ tueuze bomen, slingeren tropische planten zich omhoog en bloeien prachtige bloemen. Stil is het er nooit, want hier leven honderden verschillen­ de zoogdieren en vliegen honderden soorten vogels en vlinders rond. Het is een schatkamer van flora en fauna; het thuis ook van de grote paradijsvogel.

Alleen op Nieuw-Guinea komt hij voor, deze unieke en helaas bedreigde vogel, met zijn magnifieke kleuren, bijzondere verenpak en buitenissige dansen.

WNF in 2013 een bijzonder project gestart: het Coklat Belanda & Forest Conservation Program. Samen met chocolademakers Original Beans en plaatselijke stammen wordt hoogwaardige en biologische cacao geproduceerd. Hiermee kan een stam in zijn onderhoud voorzien en wordt het bos niet aangetast. De traditionele manier van slash & burn (gebieden platbranden om ze klaar te maken voor het verbouwen van gewassen) is voor cacaoteelt namelijk niet nodig. Sterker nog: cacaobomen gedijen het best in de schaduw en groeien onder het bladerdek van het oerwoud, te midden van andere bomen.

Schaduwplant

Kakao Belanda

Helaas wordt de paradijselijke natuur op het eiland bedreigd door houtkap, mijnbouw en de aanleg van oliepalmplantages. Om in hun onderhoud te voorzien werkten de Papoea’s tot voor kort vaak in deze natuurverwoestende industrie. Daarnaast gingen ze het bos in om te jagen of hout te kappen voor de verkoop. Ook gaven ze anderen tegen betaling toestemming om te kappen.

Om het regenwoud te beschermen, is

Verspreid door het oerwoud staan honderden oude cacaobomen, ontstaan uit de cacaovruchten die in de jaren ’60 door Nederlandse missionarissen naar Papoea zijn gebracht. De boeren noemen de cacao van deze bomen Kakao Belanda: cacao van de Nederlanders.

Deze van oorsprong Zuid-Amerikaanse cacaobomen hebben zich goed aangepast aan de bodem- en klimaatomstandigheden op Papoea en kunnen beter

Roofvogels TEKST GEERT-JAN ROEPERS BEELD JORIS DE READT

Cacaobomen gedijen het best in de schaduw

tegen ziekten en plagen dan soorten die later zijn geplant. Ook zijn de bonen en de oogsten groter en is de smaak heel bijzonder.

Oogst verbeteren

Op Papoea oogsten de boeren de cacaobonen al jarenlang op traditionele, milieuvriendelijke manier, maar om de kwaliteit te verbeteren, moeten de productieprocessen na de oogst worden geoptimaliseerd. WNF helpt daarbij. Zo zijn er twee drooghuizen geplaatst die werken op

zonne-energie, zijn de opslagmogelijkheden verbeterd en geven we voorlichting aan de boeren om ervoor te zorgen dat zij alle processen van de cacaoproductie goed beheersen. Dankzij deze manier van telen zijn de cacaobossen niet alleen een bron van inkomsten, maar blijft ook het regenwoud behouden.

Original Beans Van de Kakao Belanda-bonen maakt Original Beans de exclusieve Papua Kerafatchocolade. In 2014 kwamen de eerste repen op de markt. Voor elke reep die wordt verkocht, plant het bedrijf een boom.

Inmiddels zijn er wereldwijd meer dan een miljoen bomen geplant. originalbeans.com

Behoud regenwoud Hans Beukeboom, adviseur bij WNF: "De traditionele eigenaren van het tropisch regenwoud op Papoea zijn de inheemse stammen. Het is hún leefplek, maar ook een plek waar de natuur steeds meer in het gedrang komt. Waar de Papoea’s vroeger zelf het bos ingingen om te kappen en mensen – tegen betaling – een kapvergunning verleenden, werken ze nu aan het behoud van de natuur. De cacaobomen staan gewoon tussen de andere bomen in het woud. Doel van WNF is om de cacaoproductie te optimaliseren en te professionaliseren. Op deze manier kan de cacaoteelt rendabel worden en een goede omzet opleveren met behoud van het regenwoud."

Dr en oo on ghu is voor cacaob PANDA 19

Doe mee 11

2

3

44

B E . . I P . . R D I G

hoger beroep v-vormig teken +

S T R O . .

ALZO HOORT RENBODE

vogel

. . W I N E S T R A . .

B O . . I N

5

Woordhakken

Anagram

66

77

B

tabak kauwen edelknaap +

K

K

8

O

K

vlinder

GASTHERENAAPJE

R

A

S

O L=R

Woordhakken

9

9

Paardensprong 11

S C A M . .

E

A

O

E

T

K O X . . E L

M

K

S

R

T

. . G E N S

T

W

L

E

Invuller

Cryptoplaatje

S

16 20

N=W

Rebus

Letterrebus

18 18

1919

R=T

Anagram

K

M=B P=S G=T

TJA, BEWERKT BEREN

12

1515

Cryptoplaatje

Anagram

KOPZORG? PAK ASPIRINE!

Paardensprong 14 14

17

K=V Rebus

10 10

13 13

Invuller

+

Cryptoplaatje 20 16

L T=F

Anagram 20 PANDA

O

O

J

-E Rebus

E

W I

-N

T

Cryptoplaatje

Paardensprong

K

PUZZEL: SANDERS PUZZELS

Cryptoplaatje

Filippine Vul het diagram in aan de hand van de puzzeltjes in de vakjes.

7 10 3 19 5 7 15 11 1 Vul In het diagram geldt cijfers letters. hetgelijke diagram in zijn aangelijke de hand van de puzzeltjes in de vakjes.

In het diagram gelijke6 cijfers 2 geldt: 2 5 zijn 7 gelijke letters.

13 2

18

3

16

Filippine 4

14

6

3

10

4

17

18

13

6

3 18

Vul het diagram in aan de hand van de puzzeltjes in de vakjes.

7 10 3 19 5 2 17 7 1 19 1 geldt gelijke 5 cijfers zijn gelijke letters.

In het diagram 23

2 6 18

3

16 9

8

4

1 10 18

3 12

2

2

17 18 2

18

3

6

15

15 10

11 8

17

17

18 14

11

13

6 18

18

19

7

10 2

17 2

37

7

19 12

5

19 17

72

2312

213

9

6 9 10

513

713

18 11

9

17

15 14

11

13 4

1

3

6 13

15

17

9 17

14 216

17 7

17

18 14 13

11 3

13 2

6 18

18 14

19

15 10 2

11 8 3

19

7

16

2

17 211

713

7

12

13

19 17

21

1

14

17

18

4

312 11

13

9

9 10

13 19

13 12

18 11

4 19

1

39

13

17

17

9

10 13

519 7

4 12

14

7

6 13

216

73

17

14 13 6

11 312

2

18 10

14 8

19

10 2

8 3

19

7

16 12

10

211

713 19

13

21

13 18

17 4

14

1

10

17 8

18

4 10

12 11

9 14

10 17

19

13 12 18

11

19 13

1

39 5

9 15

13

19 717

4 12

19

7

13 11

13 6 18

312 19

2

10 19

14 8 9

2

27

3

13 19

13

1

13 18

4

14

1

10

9 14

17

19

12 18

19 13

9 5

15

13

717

12

19

11

15

10

13 10 7

13

2 6 7

5

6 14 7

14

9

9

13 1

17 19

16 4

7318

16 12

10

11

4 10

11

7

14

11

Raad de naam

14

37

16 20 4

4

14

19

17

10 5

4

11 4

10

10 519

16 20

18

39

10

17

17

13 4

39

11 19 12

18

17

11

10

7

6 17

16

4

513

11

13

11

9 17

8

6 9

14 2

5

15 14

16

11 12

72

11

18

13 10

6 17

15

17

10

4

8

7

213

15

1

19

15

15

4

318

6 18

12 19

10 19

8 9

2

12

10

19

13

18

4

4

7

10

19

15

1

Wist u dat veel dieren een gewas of 4 20 vrucht in hun naam hebben? Twintig zijn verstopt in deze puzzels. Weet u welke dieren we bedoelen?

Los de twintig puzzels op. Het aantal hokjes geeft aan uit hoeveel letters de naam bestaat.

11

14

17

18

Mail de antwoorden naar info@wwf.nl, o.v.v.

Puzzel 19 Panda 15 Herfst, met17uw naam, telefoon19 nummer en donateursnummer (dat staat 18 boven uw adres 18 op19de achterkant 19van deze 9 2 Panda). Onder de juiste inzendingen verloten we mooie prijzen.

HOOFDPRIJS: Twee VIP-kaartjes voor de boekpresentatie van Frans Lanting op 28 oktober.

17

15 19

7

17 8 17

7

Oplossing: 10 8 1 C I T RO E N V L I ND E R 2 A5 P P E L V I N17K 3 H A Z E L NOO T BOOR D E R 4 G R A Avan N KOriginal L A N D Beans E R 2e prijs: Chocolade 5 P R U I ME N P A G E (zie 11 pag. 18-19) 15 6 KOKO S K R A B R IJ SPlanet T V O Earth G E L II 3e en 4e prijs:7 DVD 8 A S P E R G E H A A N T J E e e 5 7en 6 prijs: WNF-shopper 9 P I E P E R 10 T A R W E S T E K E L M O T 11 K E R S E N B U I K De oplossing 12 P E R Zkan I Ktot K O22P oktober A G A P 2017 O R Nworden I S 13 ZWinnaars E E K OM K OMM E R ingezonden. krijgen vóór 24 oktober 14 B E S S E N W A N T S 1 C I de T Ruitslag O K E NI wordt V LI I niet N D gecorresE R 15 W bericht. Over 2 O A O P P E LI V 16 K L W T JI N E K pondeerd.

3 17 H A Z E L N O O T B O O R D E RW T E N K R A B B E T E J R E A G N R K A L A A N E R 18 B 4I G E R T A E N F D K E V E R 5 P R U I M E N P A G E 19 M A N D A R IJ N E E N D 6 K K R 20 B A O N K A O N S E N S A P BI N 7 R IJ S T V O G E L PANDA 21 8 A S P E RG E H A A N T J E 9 P I E P E R 10 T A R W E S T E K E L M O T

13

Oplossing:

Achtergrond TEKST SUZANNE VISSER

WNF werkt met Nederlandse boeren en bedrijven aan de landbouw van de toekomst. Die moet genoeg voedsel voor de wereldbevolking leveren, de natuur sparen ĂŠn goede leefomstandigheden scheppen voor wilde planten en dieren op het boerenland.

Boeren met de natuur 22 PANDA

85 procent van alle grutto’s broedt in Nederland. Maar als gevolg van een steeds intensievere landbouw is het aantal grutto’s sinds 1960 met meer dan 70 procent afgenomen.

En de grutto is niet het enige ‘kind’ van de rekening.

BEELD: EITJES IN GRAS MARLIES WESSELS/HH KOEIEN ISTOCK EI ISTOCK GRUTTO FRED HOOGERVORST/HH GRAAN COLOURBOX VARKEN SABINE JOOSTEN/HH

Productie ten koste van de natuur

Je zou het de ultieme kruisbestuiving voor de toekomst van de aarde kunnen noemen: de gedachte dat voedselproductie en natuurbescherming elkaar kunnen versterken. Dit kan een oplossing bieden voor misschien wel het lastigste vraagstuk van de 21e eeuw: hoe blijven we genoeg voedsel produceren voor een wereldbevolking die in omvang en welvaart blijft groeien, terwijl we tegelijkertijd de natuur willen herstellen?

Grootste leefgebied voor planten en dieren

In Nederland is deze uitdaging extra actueel.

Het agrarisch landschap beslaat tweederde van het landoppervlak en is daarmee het grootste leefgebied van planten en dieren.

Veel soorten zijn voor hun voortbestaan afhankelijk van dit boerenland, met de grutto als sprekend voorbeeld. Maar liefst

De Nederlandse landbouw mag dan tot de meest productieve ter wereld behoren, er zijn grote nadelen voor de natuur aan verbonden.

Als gevolg van een combinatie van eenzijdige teelt, sterke ontwatering en vervuiling van bodem, water en lucht door overbemesting en pesticiden zijn de planten- en dierpopulaties op het Nederlandse boerenland de afgelopen 25 jaar met gemiddeld 40 procent afgenomen. In heide­velden en duinen zelfs met 50 procent, vooral door stikstofoverschotten uit de veehouderij.

Daar komt bij dat onze veestapel te groot is voor de hoeveelheid veevoer die we hier kunnen produceren. Voor de productie van vlees, zuivel en eieren importeren we daarom veevoer (soja) uit andere landen waardoor natuurgebieden elders ter wereld moeten wijken voor sojaplantages.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over door landbouw veroorzaakte broeikasgassen, die bijdragen aan de opwarming van de aarde.

Boeren met de natuur

Maar wat als we het vraagstuk nu eens anders bekijken? Als we landbouw gaan zien als onderdeel van de oplossing? Dat is de gedachte achter ‘boeren met de natuur’, ook wel agro-ecologie genoemd. Hierbij werken boeren op een zodanige manier dat de natuur er beter van wordt. Dat levert de boer veel op,

Veel planten en dieren zijn voor hun bestaan afhankelijk van ons boerenland.

PANDA 23

PROEFPROJECT

BEELD: GRAUWE KIEKENDIEF HANS HUT APPELS ANKE TEUNISSEN/HH KIKKER ISTOCK NATASJA OERLEMANS RUURD DANKLOFF KIP PAUL VAN HOOF/BUITEN-BEELD

FrieslandCampina, Rabobank en WNF willen met een innovatieve aanpak melkveehouders belonen voor het herstel en behoud van biodiversiteit op het boerenland.

want ook hij is afhankelijk van de diensten van de natuur, zoals een gezonde bodem, natuurlijke bestuiving en schoon water. In Nederland betekent dat bijvoorbeeld: zorgen voor meer kruidenrijke graslanden in plaats van een eenzijdige teelt van Engels raaigras. Dat is aantrekkelijker voor insecten en weidevogels én gezond voor de koeien. Het betekent ook: het aantal dieren afstemmen op de hoeveelheid voer die een boerenbedrijf zelf kan produceren. Door het sluiten van deze ‘voer-mestkringloop’ is minder soja nodig en nemen de mestoverschotten af.

Proeftuin Nederland

Het is hoog tijd om ervaring te gaan opdoen met landbouw waarbij natuurbescherming en voedselproductie elkaar versterken.

Nederland is daarvoor een logische proeftuin, want wij hebben zowel waardevolle natuur als veel kennis van landbouw. Daarom werkt WNF in Nederland samen met boeren en bedrijven aan de ontwikkeling van kennis en instrumenten die ‘boeren met de natuur’ mogelijk maken.

Het goede nieuws is dat veel boeren hier wel oren naar hebben, mits het economisch haalbaar is natuurlijk. Ook zij merken dat de intensieve productie hun bedrijven kwetsbaar maakt en dat hun inkomen onder druk staat.

Maar bovenal hebben zij hart voor hun land en voor de planten en dieren die erop leven.

Het is de moeite waard om te verkennen hoe het anders kan, zodat iedereen de vruchten plukt: de boer, de natuur en de hele aarde.

'Er is een radicale omslag nodig' Natasja Oerlemans, hoofd Voedsel & Landbouw bij WNF: “Landbouw is niet alleen een belangrijke veroorzaker van natuurverlies, maar kan ook onderdeel zijn van de oplossing. Dat vraagt wel om een radicale omslag. WNF werkt samen met boeren, bedrijven en overheden aan oplossingen die goed zijn voor de natuur én die boeren toekomstperspectief bieden. Zo kan landbouw weer onderdeel worden van een aantrekkelijk landschap waar natuur kan floreren en waarvan mensen kunnen genieten.”

24 PANDA

De melkveehouderij is de grootste grondgebruiker van Nederland en kan het verschil maken. Samen met melkveehouders hebben we hiervoor de ‘biodiversiteitsmonitor’ ontwikkeld, die in één oogopslag laat zien hoe een melkveebedrijf presteert op bodem­ gezondheid, soorten, landschapskwaliteit, duurzaamheid en laat zien wat de boer kan doen om de natuur te versterken. Vanaf dit najaar wordt de monitor getest in de praktijk.

Het is de bedoeling dat melkveehouders die goed presteren, daarvoor erkenning krijgen, onder meer in de vorm van gunstige rentetarieven van de Rabobank en een beloning vanuit het duurzaamheidsprogramma van FrieslandCampina. Ook enthousias­ meren we andere partijen om op basis van de biodiversiteitsmonitor goede prestaties te gaan belonen, zoals grondeigenaren, terreinbeheerders die land verpachten aan melkveehou­ ders, waterschappen, provincies en de Rijksoverheid. Zij kunnen bijvoor­ beeld een lagere pachtprijs bieden, lagere waterschapslasten of subsidies inzetten uit het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.

NU VERKRIJGBAAR WNF Wildlife 2018

Bestel in onze

webshop

wnf.nl/kale

nder

2018 24,95 KALENDER (46 x 39 cm) De jaarkalender bevat unieke beelden van de beste natuurfotografen ter wereld. Een schitterende aanwinst voor iedere natuurliefhebber. Bestel deze kalender (46 x 39 cm) voor slechts € 24,95 (incl. verzendkosten).

8,95 BUREAUKALENDER (15 x 15 cm) Niet alleen heel mooi, maar ook praktisch is de bureaukalender 2018 (15 x 15 cm). Hij bevat dezelfde foto’s als de grote jaarkalender.

Bestel de bureaukalender voor € 8,95 (incl. verzendkosten).

WENSKAARTEN 10,95 10 (21 x 10,5 cm) Een prachtige set wenskaarten, geschikt voor elke gelegenheid.

Bestel de set met 10 dubbele blanco wenskaarten (21 x 10,5 cm) met 10 witte enveloppen voor slechts € 10,95 (incl. verzendkosten).

Bestellen kan in onze webshop: wnf.nl/kalender of bel 0800-1962 (gratis)

BEELD: BERNDT FISCHER/BIOSPHOTO/STEVEBLOOMIMAGES

In beeld

26 PANDA

Klapeksters houden er een gruwelijke gewoonte op na.

Deze vogels eten hun prooi niet direct op na de vangst, maar spiet­ sen deze levend op iets scherps. Zo wordt prikkeldraad of een doorn op een tak getransformeerd tot een voorraadkast.

PANDA 27

WNF-campagnes TEKST ANNETTE PRINS

3x oogsten voor de natuur Regelmatig voert WNF actie en kaarten we urgente problemen van dieren of gebieden aan. We vragen daarmee om uw hulp en we zijn dankbaar voor de steun die we krijgen. Met de opbrengsten bereiken we mooie resultaten.

Dit zijn de vruchten van drie recente campagnes.

NOODKREET VOOR DE VAQUITA

M

ILLUSTRATIE: STUDIO VONQ

et de opbrengsten van de actie voor de vaquita, het meest bedreigde zeezoogdier ter wereld, werden 38 lokale vissers getraind om te vissen met netten waaruit vaquita’s kunnen ontsnappen en werden 24 vaquitavriendelijke visvallen uitgedeeld. Daarnaast werden 51 netten voor de garnalenvisserij aangepast. Helaas hadden de netten en training niet voldoende effect. De schadelijke drijfnetten van stropers die jagen op de eveneens bedreigde totoaba-vis bleken de grootste bedreiging en deze illegale visserij ging gewoon door.

Het aantal vaquita's daalde hierdoor tot slechts dertig. Dat vroeg om spoedacties richting de Mexicaanse overheid! In juli zette zij, samen met de Leonardo DiCaprio Foundation en de Carlos Slim Foundation, een handtekening onder enkele noodmaatregelen om de vaquita te beschermen. Drijfnetten zijn voortaan verboden en verlaten ‘spooknetten’ worden uit zee gehaald. Ook wil WNF dat de Mexicaanse, Amerikaanse en Chinese overheden samen de illegale handel in totoaba tegengaan en dat er voor de vaquita’s snel speciale reservaten komen. wnf.nl/vaquita

28 PANDA

Om de laatste vaquita's te redden, is het gebruik van drijfnetten verboden en worden verlaten netten uit zee gehaald.

STOP WILDLIFE CRIME

S

Op de bekendste ivoormarkt in Kinshasa, de hoofdstad van de Democratische Republiek Congo, is sinds kort geen ivoor meer te koop.

troperij is een van de grootste bedreigingen voor de olifant, neushoorn, tijger en veel andere diersoorten. Door de stijgende welvaart in AziÍ groeit daar de vraag naar luxeproducten van ivoor, hoorn of huid en andere lichaamsdelen van deze dieren. Die spullen zijn verboden, maar worden toch verkocht, vaak open en bloot. WNF helpt de stroperij en illegale handel te verminderen. Van de gulle bijdragen aan een crowdfundingsactie begin dit jaar is een rangerstation gebouwd in Nki National Park in Kameroen, compleet met automatische camera’s, zonnepanelen en gps-communicatieapparatuur. De bosolifanten daar krijgen nu 24 uur per dag bewaking.

Voor het verminderen van de illegale handel in wildlife-producten werkt WNF nauw samen met andere organisaties, zoals TRAFFIC. Gezamenlijke voorlichtingscampagnes en lobby gericht op de overheid in China, Vietnam en Thailand hebben ervoor gezorgd dat de illegale handel in (producten van) wilde dieren is afgenomen. In Bangkok met maar liefst 96 procent!

In China sloten de autoriteiten dit jaar twaalf van de 34 ivoorbewerkingsfabrieken en 55 van de 143 ivoorwinkels. Bovendien kondigden ze aan dat de ivoorhandel in China eind 2017 helemaal verboden zal zijn. Op de bekendste ivoormarkt in Kinshasa, de hoofdstad van de Democratische Republiek Congo, is sinds kort geen ivoor meer te koop. In april nam de politie, gesteund door WNF en TRAFFIC, bij invallen alles in beslag. We blijven doorgaan met onze strijd tegen wildlife crime. wnf.nl/wildlifecrime

DE IJSBEER - EXPEDITIE NOORDPOOL

D

e opbrengst van de campagne voor de ijsbeer ging naar het jaarlijkse onderzoek van het Noorse Polar Instituut (NPI). Het NPI onderzoekt waar de ijsberen overwinteren, waar ze hun jongen ter wereld brengen en hoe ze reageren op hun veranderende omgeving. Het zeeijs op de Noordpool neemt namelijk in omvang af en smelt steeds sneller.

Het NPI vermoedt dat dat een negatieve invloed heeft op het aantal nieuwe jongen. Ook dit jaar werd minder en op veel plaatsen dun zeeijs gemeten. Zwangere vrouwtjes konden daardoor niet de eilanden Hopen en Kong Karlsland bereiken, waar ze normaal gesproken hun jongen krijgen. In het hele gebied telden de onderzoekers 75 ijsberen, waaronder acht nieuwe jongen, en voorzagen ze vijftien ijsberinnen van een satellietzender.

Door ze dagelijks te volgen, leren we welke gebieden cruciaal zijn om te overleven, en kunnen we die gebieden op tijd beschermen.

Wil je op de hoogte blijven van onze projecten, resultaten en activiteiten? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief: wnf.nl/nieuwsbrief

wnf.nl/ijsbeer PANDA 29

Fotocredits: Shutterstock/ Hajakely

We komen ook op plekken zonder postcode.

Het is hard nodig om bedreigde diersoorten te beschermen in hun eigen leefgebied. Samen met de onafhankelijke organisatie TRAFFIC bestrijdt het Wereld Natuur Fonds daarom ook de illegale handel in zeldzame dieren, hoorns, slagtanden en huiden. Smokkelroutes worden blootgelegd, criminelen opgespoord. En WNF oefent ook druk uit op regeringen om in te grijpen. Want al die prachtige dieren verdienen, net als wij, een plek op deze aarde.

Het Wereld Natuur Fonds ontving dit jaar een bijdrage van â‚Ź 13,5 miljoen. Deelnemers van de Postcode Loterij: bedankt!

Dankzij u kunnen wij het Wereld Natuur Fonds en 98 andere organisaties financieel ondersteunen. En dankzij u heeft de Postcode Loterij sinds 1989 al ruim â‚Ź 5 miljard aan goede doelen geschonken. Samen voor een betere wereld: postcodeloterij.nl

Dankzij u.

30 PANDA

Natuurnieuws

BESCHERMD

De Borkumse Stenen, een uniek zeegebied, wordt beter beschermd

Noordzeekust beter beschermd

BEELD BORKUMSE STENEN UDO VAN DONGEN TIJGER DEBORAH VAN DER SCHAAF IBERISCHE LYNX WWF

De visserijsector, het Rijk en natuurorganisaties – Natuurmonumenten, Stichting de Noordzee, de Waddenvereniging en WNF – hebben een akkoord gesloten voor een betere bescherming van de natuur in de kustwateren van de Noordzee.

Na jaren onderhandelen hebben zij afgesproken dat bepaalde gebieden worden gesloten voor visserij en dat de visserijdruk afneemt, zodat de natuur zich kan herstellen. De garnalen­ visserij neemt concrete maatregelen om te verduurzamen. De maatregelen vormen de eerste stap op weg naar voldoende bescherming voor de natuur in zee.

Het akkoord omvat de kustwateren van Bergen in NoordHolland en het gebied langs de noordkant van de Waddeneilanden tot aan de Duitse grens bij de Borkumse Stenen. Ook komt er betere bescherming voor de Waddenzee en een grote zandbank voor de Zeeuwse kust tegen de Belgische grens.

Madagaskar heeft vijf gebieden met een bijzondere biodiversiteit een beschermde status gegeven. Dat is goed nieuws voor onder meer ringstaartmaki’s, karetschildpadden en madagaskarzeearenden.

Terug naar de wildernis Goed nieuws uit de Amoer-Heilongregio. Vladik en Filippa, twee Siberische tijgers die een tijdje in een opvangcentrum zaten, zijn onlangs uitgezet in het wild. Vladik verbleef hier sinds oktober 2016, nadat hij inwoners van Vladivostok enkele dagen de stuipen op het lijf joeg. Filippa werd als vijf maanden oude tijgerwelp uitgeput opgenomen in het opvangcentrum. Ze groeide daar op tot een krachtige tijgerin en was klaar voor haar terugkeer naar de wildernis. WNF was nauw betrokken bij de opvang en het uitzetten van beide tijgers.

2

De jonge Iberische lynx Mesta die WNF vorig jaar uitzette bij de Spaanse Sierra Morena, heeft twee welpjes gekregen! Mesta en andere uitgezette Iberische lynxen worden op de voet gevolgd met behulp van cameravallen en GPSzenders. De verrassing was groot toen camera­beelden Mesta én haar twee kleintjes toonden.

Sneeuwhol In Finland werden afgelopen voorjaar 81 jongen van de ernstig bedreigde Saimaa ringelrobben geboren. 90 Procent hiervan kwam ter wereld in door mensen gemaakte sneeuwholen. Omdat er te weinig sneeuw was gevallen, konden de robben geen holen gra­ ven. Finse vrijwilligers bouwden ze daarom voor ze.

HAAI!

Niue, Guam, de Salomonseilanden en Papoea-Nieuw-Guinea hebben zich onlangs aangesloten bij het Pacific Shark Heritage Programma (PSHP) van WNF. Zij gaan met onze hulp werken aan het terugdringen van de grote sterfte onder haaien en roggen. Fiji, Palau, Samoa en Frans-Polynesië hadden zich al eerder aangesloten.

PANDA 31

Dierenweetjes

BEELD:RUPS EN SLUIPWESP ISTOCK LIEVEHEERSBEESTJE SHUTTERSTOCK ZWALUW 123RF VLIEG ISTOCK ROEK ISTOCK KERKUIL 123RF MUIS SHUTTERSTOCK FRET 123RF KONIJN DEPOSITPHOTOS BIJ 123RF OLIFANT DEPOSITPHOTOS

TEKST GEERT-JAN ROEBERS

Biologische bestrijding Gif spuiten om een gewas te beschermen? U kunt beter de hulp van dieren inroepen. Zeven voorbeelden.

Lieveheersbeestje vs. bladluis

Ondanks hun vredelievende reputatie zijn lieveheersbeestjes felle rovers. Als kever maar ook als larve verslinden ze dagelijks tientallen bladluizen. Vandaar dat ze als effectieve bladluisbestrijders in de landbouw worden ingezet.

Een voorwaarde is natuurlijk dat de boer geen insecticiden gebruikt, want daarvan zouden ook de roofkevertjes het loodje leggen.

Sluipwesp vs. rups

Vrouwelijke sluipwespen hebben een zogenaamde legboor aan hun achterlijf. Daarmee leggen ze eitjes in een ander insect, waarna de sluipwesplarven hun slachtoffer van binnenuit opeten.

Sluipwespen parasiteren meestal op een specifieke soort. Zo legt de soort Cotesia glomerata eitjes in de rupsen van koolwitjes, die graag aan groene gewassen knagen.

Boerenzwaluw vs. vlieg

Boerenzwaluwen zijn honkvast. Ze broeden meestal jaren achtereen op dezelfde plek en vaak is dat tegen een balk in een schuur. Vooral op een bedrijf met koeien broeden ze graag, want daar leven ook veel vliegen.

32 PANDA

Kerkuil vs. muis

Ondanks hun naam broeden kerkuilen voornamelijk in schuren. Rond het erf gaan ze ’s nachts op jacht naar muizen. Win-win voor boer en uil.

Bij vs. olifant

Fret vs. konijn

In boomgaarden kunnen konijnen voor overlast zorgen door aan de bast van jonge fruitbomen te knagen. Met de hulp van fretten kunnen de knagers uit hun hol worden gejaagd en gevangen worden.

Roek vs. emelt

Emelten – larven van de langpootmug – leven in de bodem en vreten graswortels aan. Roeken zijn op hun beurt dol op emelten. Ze weten ze te lokaliseren en pikken ze dan trefzeker met hun puntige snavel uit de grond. Een boer met een roekenkolonie in de buurt zal niet snel een emeltenplaag krijgen.

Olifanten kunnen flinke schade aanrichten op een akker en ze laten zich niet gemakkelijk verjagen. Om conflicten tussen mensen en olifanten te voorkomen, worden in Tanzania sinds enkele jaren bijen ingezet om olifanten weg te houden. En dat werkt goed. De akker wordt omringd met hangende bijenkasten die met touwen aan elkaar verbonden zijn. De olifanten hebben snel door hoe deze boobytrap werkt. Ze waarschuwen de rest van de kudde en houden vervolgens afstand.

WNF-nieuws GEEF DE AARDE DOOR MET UW TESTAMENT

Haai-tea

BEELD: RANGERS WNF KARIN GERRITSEN RUURD DANKLOFF HAAI-TEA EN STREETART WNF SHIRTS HUMBERTO TAN VISWEEK WNF RABOBANK ©ZIE-HIER.NU

De Voorjaarsbrunch, het jaarlijkse evenement voor mensen die WNF hebben opgenomen in hun testament, stond dit jaar in het teken van de haaiencampagne. Daarom organiseerden we dit keer geen brunch, maar een ‘Haai’ tea met ‘muf-vins’!

Heeft u WNF opgenomen in uw testament, maar dit nog niet aan ons laten weten? Neem dan contact op met Karin Gerritsen, relatiemanager Bijzondere Giften & Nalatenschappen. Dan ontvangt u van haar een uitnodiging voor de volgende brunch en meer informatie over WNF. Wilt u meer weten over nalaten aan het Wereld Natuur Fonds? Ook dan kunt u contact opnemen met Karin Gerritsen: 030-6937309, kgerritsen@wwf.nl. Of vraag ook vrijblijvend de brochure aan op wnf.nl/testament.

Expeditie

Haai-alarm Afgelopen zomer gingen WNF-Rangers Simeon en Stella op expeditie naar Fiji. Daar zagen ze wat WNF doet met het geld dat door duizenden WNF-Rangers is ingezameld tijdens de actie Zapp Your Planet: Haai-alarm. Benieuwd naar de reis van Simeon en Stella? Hun belevenissen zijn binnenkort te zien in Zapp Your Planet – Expeditie ‘Haaialarm’. In vier korte uitzendingen van 15 minuten ziet u hoe ze samen met presentatrice Rachel Rosier onder meer haaienonderzoek doen, een training tot junior oceaanbeschermer volgen en natuurlijk wilde haaien van dichtbij bekijken.

Zapp Your Panet – Expeditie ‘Haai-alarm’ is te zien van maandag 23 tot en met donderdag 26 oktober, om 18.40 uur op NPO 3. Zaterdag 28 oktober wordt een compilatie uitgezonden.

E-MAILNIEUWSBRIEF

Wilt u op de hoogte blijven van onze projecten, resultaten en activiteiten?

Meld u dan aan voor onze e-mailnieuwsbrief.

Onder de nieuwe aanmeldingen verloten we de nieuwe DVD Planet Earth II. wnf.nl/nieuwsbrief 34 PANDA

INFO VOOR AL UW VRAGEN EN OPMERKINGEN KUNT U ONS BEREIKEN VIA ONS GRATIS NUMMER

0800-1962 (op werkdagen van 9.00-17.00 uur)

VERDER VINDT U ONS OP: • facebook.com/ wereldnatuurfonds • twitter.com/ wnfnederland • youtube.com/ wwfnetherlands • instagram.com/ wnfnederland • pinterest.com/ wnfnederland POSTADRES: Postbus 7, 3700 AA Zeist E-mail: info@wwf.nl Website: wnf.nl

Er leven nog maar 3.900 tijgers wereldwijd in het wild. Reden voor acties. Zo ontwierp mode-icoon Bas Kosters een uniek tijger-shirt, in een gelimiteerde oplage van 3.900 stuks.

De verkoop van de shirts ging van start tijdens de opening van de Amsterdam Fashion Week, medio juli. De Amsterdamse streetartist Judith de Leeuw tekende tijdens Wereld Tijger Dag (29 juli) een tijger van vier bij twee meter op het Leidseplein in Amsterdam.

Club van 100

Puzzel

Kies de juiste vis Van 25 september tot en met 1 oktober vindt de Bewuste Visweek weer plaats, een initiatief van ASC, MSC en WNF. Tijdens deze week vragen we extra aandacht voor duurzame wildgevangen vis en schaal- en schelpdieren en voor verantwoord gekweekte vis.

Door te kiezen voor MSC-gecertificeerde wilde vis of ASC-gecertificeerde kweekvis helpt u mee het leven in zee te behouden en onze oceanen, rivieren en kwetsbare kustgebieden te beschermen. Kiest u ook voor de juiste vis? bewustevisweek.nl

Vijf jaar geleden begon WNF met een nieuw initiatief: de Club van 100.

Veel mensen hebben meegedaan aan de puzzel in het zomernummer van Panda. We ontvingen maar liefst 497 inzendingen. De juiste antwoorden waren: 1. J, 2. C,3. K,4. A,5. F,6.

E,7. G,8. H,9. N,10. I,11.

D,12. B,13. L,14. M

Hierbij wordt elk jaar een 'jaarring' opgestart met honderd deelnemers die zich vijf jaar lang verbinden aan een specifiek project. Zij dragen niet alleen financieel bij, maar zetten ook hun kennis en netwerk in voor de bescherming en het herstel van natuur. Een nieuwe manier van geven die goed werkt!

In het Haringvliet werkt de gemeente samen met onder meer WNF aan een innovatief concept: een woonterp midden in een nieuw natuurgebied dat wordt beheerd door bewoners. Dankzij het netwerk van de Club van 100 was er snel contact gelegd met een aannemer die zand in het gebied afgroef, en zijn er goede afspraken gemaakt voor de aanleg van de woonterp. Samen maken we het mogelijk!

De winnaars hebben inmiddels bericht ontvangen.

Migratiequiz

De grote trek BEELD SHOOTMEDIA

Deze kaart laat slechts een enkele route van een soort zien, niet alle routes van de verschillende populaties.

Honderden diersoorten migreren van het ene gebied naar het andere. Hoe ver ze trekken, hoe vaak ze dat doen en hoe lang ze daarover doen, verschilt per soort.

Weet u welk dier bij welke trekroute hoort?

A

G

E

H F

D

I

M

C

N

DOE MEE EN WIN! Meedoen aan de quiz is simpel: plaats het juiste dier bij de juiste route. Mail de antwoorden naar info@wwf.nl, o.v.v. Puzzel Panda Zomer 2017, met uw naam, telefoonnummer en donateursnummer (dat staat boven uw adres op de achterkant van deze Panda). Onder de juiste inzendingen verloten we mooie prijzen.

1

-

Amerikaanse goudplevier

2 Baardzwijn

3 Bronskoekoek

4 Kariboe

L

DE PRIJZEN Hoofdprijs: 4 kaarten voor de Efteling 2e prijs: Panda-knuffel 3e en 4e prijs: DVD-pakket van BBC Earth 5e en 6e prijs: WNF-shopper

K B

De oplossing kan tot 17 juli 2017 worden ingezonden. Winnaars krijgen vóór 1 augustus 2017 bericht. Over de uitslag wordt niet gecorrespondeerd.

5 Europese paling

6 Grijze walvis

I

J

7 Kabeljauw

8 Kanoet

9 Lederschildpad

10 Noordse stern

11 Saiga

12 Woestijnolifant

13 Woestijnsprinkhaan

14 Indiana vleermuis

Meer informatie over de Club van 100 vindt u op wnf.nl/clubvan100. U kunt ook contact opnemen met Marijn Brummelhuis: mbrummelhuis@wwf.nl

Succesvolle samenwerking Rabobank Zes jaar geleden zetten Rabobank en WNF een handtekening onder een overeenkomst om zich samen in te zetten voor de verduurzaming van de grondstoffen­productie.

Een uniek moment: niet eerder sloegen een natuurbeschermingsorganisatie, een internationale bank en bedrijven (klanten van Rabobank) de handen ineen voor verduurzaming. Op vijf gebieden is de afgelopen jaren samengewerkt: kweekvis, soja, palmolie, zuivel en suikerriet. Dat heeft veel inzichten én goede resultaten opgeleverd. Zo is dankzij het partnerschap 13 procent van de kweekzalm uit

Chili ASC-gecertificeerd. En in Nederland is de biodiversiteitsmonitor ontwikkeld, waarmee de biodiversiteit in de melkveehouderij kan worden gemeten (zie ook pag. 24).

Daarnaast hebben Rabobank, WNF en twee Indiase suikerproducenten samen de Sustainable Water Management Decision Support Tool ontwikkeld. Die moet Indiase boeren helpen efficiënter om te gaan met water en hun CO2-uitstoot te beperken om zo uitputting van het ecosysteem tegen te gaan. De komende jaren zetten we ons gezamenlijk in om de verduurzaming van de sojateelt in Brazilië en de suikerrietteelt in India te versnellen.

Het Wereld Natuur Fonds legt bij uw aanmelding gegevens vast die we kunnen gebruiken om u te informeren over onze activiteiten, projecten en producten. Als u deze informatie niet wilt ontvangen,

Wiebe Draijer (voorzitter van de Raad van Bestuur van de Rabobank) en Kirsten Schuijt (Algemeen directeur WNF).

kunt u dat aan ons laten weten via Antwoordnummer 7040, 3700 TA Zeist of via info@wwf.nl.

U kunt zich op elk gewenst moment uitschrijven voor onze e-mails.

PANDA 35

Beestenboel BEWERKING TOM CURTIS

Voor elke editie van Panda brengt Tom Curtis (bekend van het instagramaccount @thingsihavedrawn) een kindertekening van een dier tot leven.

Dit keer de leeuw van Roos (7 jaar).

Bij haar tekening schrijft ze: “Deze fantasieleeuw heeft de poten van een eend. Van schrik zijn zijn manen overeind gaan staan.”

Gaat u verhuizen of zijn uw gegevens onjuist?

U kunt uw gegevens zelf online wijzigen op wnf.nl/gegevenswijzigen. Natuurlijk kunt u voor het melden van een verhuizing ook gebruik maken van een PostNL Verhuisbericht. Vermeld dan s.v.p. uw administratienummer (het nummer boven uw naam en adres). Bellen kan ook: 0800-1962 (gratis).

Retouradres: Wereld Natuur Fonds, Postbus 7, 3700 AA ZEIST

Maakt uw (klein)kind ook prachtige tekeningen van wilde dieren? Stuur ze naar onderstaand adres en misschien komen de tekening én de uitwerking van Tom op de achterzijde van Panda.

Wereld Natuur Fonds t.a.v.

Tekening Panda Postbus 7, 3700 AA Zeist info@wwf.nl