Afscheid Marcel Barnard

Tijdens zijn afscheidsoratie op 16 mei 2024 benadrukte Marcel Barnard de enorme ontwikkelingen van de technologie tussen zijn promotie in 1987 en zijn afscheid 37 jaar later. Het gaat dan met name om ontwikkelingen in de informatietechnologie die nu nog niet te overzien zijn. Hij wees ook op zijn ‘talige’ werk door de afgelopen decennia heen, en vond aan het eind van zijn academische loopbaan gelegenheid om ict en taal te verbinden.

‘De technologie staat nog in de kinderschoenen, maar kinderen worden groot’, aldus Barnard. Hij thematiseerde twee vragen: is de mens de schepper aan het worden van zijn opvolger? En op welke wijze is God ook in de informatietechnologie betrokken? Hij stelde de gedurfde vraag of God, die in mensen geïncarneerd is, niet ook in de kunstmatige intelligentie zou kunnen incarneren: ‘Is God ook in AI-taal te vinden? Slaat God ook zijn tenten op in die machines?’ Barnard stimuleerde zijn hoorders om die vraag in elk geval ook te stellen: ‘De boekdrukkunst is door kerken en christenen weergaloos omarmd. Zou dat niet ook bij de volgende technologische revolutie mogen?’ In zijn dankwoord refereerde Barnard vooral aan zijn tante Thea Barnard, de eerste vrouwelijke predikant in de Nederlandse Hervormde Kerk in 1968, die daarna een trouwe wegbegeleidster van hem is geweest. Zij was bij de plechtigheid aanwezig en verliet na afloop gearmd met haar neef de zaal.

Waarnemend rector Klaas Spronk sprak warme woorden aan zijn collega met wie hij in 1986 samen als predikant in Broek en Waterland stond: Spronk als gereformeerde, Barnard als hervormde dominee. Barnard kreeg in 1996 een aanstelling bij het Evangelisch Luthers Seminarium aan de Universiteit van Amsterdam, maakte de overgang na 2000 als hoogleraar lutherana en liturgiestudies naar de kerkelijke opleiding aan de Rijksuniversiteit Utrecht, en was van 2005-19 ook nog hoogleraar aan de Vrije Universiteit. Spronk prees de vele promovendi van Barnard, ruim boven de twintig, en niet alleen afkomstig uit Nederland maar ook uit vele buitenlanden. Meerdere van zijn promovendi zijn inmiddels actief in het hoger onderwijs, waaronder zijn opvolger Mirella Klomp. Klomp, die daarna het woord kreeg, typeerde Barnard als iemand die de theologische wetenschap zag als een reservaat, waarin hij werkte met de termen ‘onderbreken’ (stilstaan en begrijpen) en ‘openbreken’ (open staan voor het nieuwe). Zij prees zijn humor als ‘zuurstof in het reservaat’. Ook prees ze zijn baanbrekende werk zowel op het terrein van promoveren op artikelen (in plaats van monografieën) en bij het binnenhalen van fondsen. Een andere spreker was prof. Cas Wepener uit Stellenbosch (Zuid-Afrika) die Barnards openheid voor de Afrikaanse, en in het bijzonder de Zuid-Afrikaanse cultuur, prees. (Verslag: Theo Boer)

Publicatie

God in bits & bytes bevat reflecties op een leven dat steeds meer wordt beheerst door infotechnologische ontwikkelingen. De bril van de auteur is een theologische. Wat betekent de informatietechnologie voor ons denken over God? Kan de God die we zochten in het woord en in woorden uiteindelijk ook gevonden worden in digits, in cijfers, preciezer in 0 en 1? Een God in bits & bytes? Bij zijn afscheid als hoogleraar theologie en terugkijkend op zijn opleiding en loopbaan in de wetenschap, ziet Marcel Barnard de info-technologische revolutie als dé majeure gebeurtenis. Een gebeurtenis die zich bijna ongemerkt, en in een razende vaart, heeft voltrokken: ‘Op de basisschool vertelde de meester van computers die sneller konden rekenen dan mensen. We konden het nauwelijks geloven. Toen ik in 1987 promoveerde hadden we nog geen internet. Nu, bij mijn emeritaat, leef ik mijn leven in een onophoudelijke dynamiek met een technologie waar ik inmiddels volkomen van afhankelijk ben, maar die ik niet doorgrond of zelfs maar kan aanwijzen, en die ik soms ook beangstigend vind. Ik besloot de laatste twee jaar van mijn loopbaan mijn onderzoek te wijden aan die informatietechnologie en wat die voor ons denken over God betekent. Dit boek is er het resultaat van.’

Marcel Barnard, God in bits & bytes. Middelburg: Skandalon 2024, € 25,99.