PThUnie - Leiderschap | November 2019

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit jaargang 13 | nummer 3 november 2019

Jeruzalem: heilige stad voor drie geloven

Johannes is anders

Leiderschap: ‘Je mag als theoloog ook wel een beetje terugduwen’

Het Dominass team is er voor u!

Dominass assurantiĂŤn bv

“De predikanten verzekeraar�

Dagelijks zetten onze specialisten zich in om de verzekeringen van inmiddels ruim 3.700 predikanten zo goed mogelijk te beheren.

Kennis van zaken, een uitgekiend verzekeringspakket en een grote betrokkenheid bij uw persoonlijke situatie!

Kennismaken is eenvoudig: bel en u ervaart het Dominass gevoel.

www.dominass.nl - 0344-642404

Leiding geven

De PThU is een bedrijf. Niet heel groot, maar

Leiding geven in de nieuwe functie van

wel tamelijk ingewikkeld. Met twee locaties,

classispredikant, hoe doe je dat? Wilbert van

heel verschillende (eigenwijze) werknemers

Iperen zit er op verschillende manieren met

en met een grote mix aan ‘stakeholders’.

zijn neus boven op. We kijken over zijn

Alleen al het gebruik van dat laatste woord,

schouder met hem mee.

ter aanduiding van de mensen die op een of

Vooraanstaande leidinggevenden hoor je

andere manier tot onze doelgroep behoren,

vaak spreken over hun bronnen van

geeft aan dat we ons behalve van het

inspiratie. Dat raakt aan ons dagelijkse werk

theologische jargon ook bedienen van

als theologen. Denk aan het fenomeen van

termen uit de wereld van het management.

de ‘preek van de leek’. Over inspiratie via

Er is binnen de PThU veel aandacht voor de

inspirerende voorgangers (Dietrich

bestuursstructuur en voor de manier waarop

Bonhoeffer, Jaap Firet) en inspirerende (en

de verschillende processen het beste kunnen

juist niet inspirerende) teksten is in dit

worden aangestuurd. Er wordt ook les in

nummer van de PThUnie weer veel te lezen.

gegeven. De kerk is immers ook een bedrijf.

Lees vooral ook het dagboek van de

Daarnaast zie je dat veel van onze studenten

predikant-in-opleiding. Met zulke

hun plek vinden in het (niet-kerkelijke)

leidinggevenden in spe, met zulk onderwijs

bedrijfsleven. Van de theoloog van morgen

in leidinggeven en met zulke inspiratie zijn

wordt verwacht dat zij/hij ondernemend is en

we blij en gaan we blijmoedig voort.

dus ook zicht heeft op passende vormen van leiding geven.

Klaas Spronk Hoofdredacteur

Daar komt meer bij kijken dan de gemiddelde managementcursus. Dat wordt

PS: Onze student Mark de Jager is

wel duidelijk bij de lezing van het gesprek

genomineerd voor de titel ‘Jonge theoloog

tussen Rein Brouwer en Ian Nell uit Zuid-

des vaderlands’. U kunt op hem stemmen!

Afrika over de manier waarop zij er in hun

Hoe? Dat leest u op pagina 17.

heel verschillende context werk van maken.

PThUnie 3

inhoud jaargang 13 | nummer 3 | november 2019

15 18 06 Publicaties & promoties 09 Column: Tegenwoordige tijd 10 In gesprek:

‘Diakonaat is geloof’

28

Rein Brouwer en Ian Nell 14 Impact: de classispredikant onder de loep 15 Trudy Struijs op de schouders van...

16 Nieuws 20 Dagboek: Wim Otte 22 Henk de Roest over zelf onderzoek doen 25 Column: Voltooid verleden tijd 26 De permanente predikant 31 Agenda 32 Openbaring

4 PThUnie

‘In Handelingen kan de kerk nog alle kanten uit’

16

10

Foto voorpagina:

20

De Martinikerk in Groningen was de locatie voor de bijzondere voorstelling ‘An Evening with C.S. Lewis’.

De Amerikaanse acteur Philip Crowley speelde hierin de christelijke schrijver en filosoof.

De PThU verzorgde rondom deze toneelavond enkele workshops.

(Foto: Duncan Wijting.)

&colofon

PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en het wordt ook toegezonden aan studenten, medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU).

Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Esther van Beem (adviseur), Theo Boer, Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Ton van Kattenbroek (adviseur), Klaas Spronk (hoofdredacteur), Trudy Struijs.

Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 088 3371 866, communicatie@pthu.nl Vormgeving Rick Oudhoff Realisatie Veldman Print en Sign. Fotografie Afdeling Communicatie PThU, Caspar Dullemond, Mike van Bemmelen, Freek Visser, Kerk in Actie, Rob Nelisse, Duncan Wijting. ISSN-nummer 1876-9233.

PThUnie 5

Bevindelijk preken Promotie Arie van der Knijff ( 23 mei)

Het Bijbels-theologisch project van Breukelman Promotie Gerard van Zanden (12 juni)

Hoe wordt binnen de Gereformeerde Gemeenten gepreekt? Welke rol speelt bevinding daarbij en hoe

Bij het begin beginnen. Het Bijbels-theologische project

verbinden predikanten deze met Bijbelteksten? Deze

van Frans Breukelman. Dat is de titel van het proefschrift

vragen staan centraal in het proefschrift Bevindelijk preken.

waarmee Gerard van Zanden promoveerde aan de PThU

Een empirisch-homiletisch onderzoek naar bevinding in de

Amsterdam. Zijn promotores waren prof. dr. Rinse Reeling

prediking binnen de Gereformeerde Gemeenten, waarmee

Brouwer en prof. dr. Klaas Spronk.

Arie van der Knijff aan de PThU Groningen promoveerde.

Zijn promotores waren prof. dr. Gerrit Immink en dr. Theo Pleizier.

Breukelman (1916-1993) geldt als de meest omstreden theoloog uit de recente Nederlandse theologiegeschiedenis. Sommigen zagen in hem de Bevinding is de diepe persoonlijke ervaring dat wat God

redder van de christelijke theologie in tijden van

zegt en doet waar is in je eigen leven, aldus Van der Knijff:

secularisatie en kerkelijk verval – zijn exegetische werk

‘Deze ervaring is zo belangrijk in het geloofsleven dat er

wordt gezien als dé inspiratiebron voor de Amsterdamse

een soort model is ontstaan met vormen en voorwaarden

School – anderen deden zijn optreden af als cabaretesk

van zo’n ervaring. Dit model wordt de geloofsweg

en onwetenschappelijk.

genoemd.’ Deze geloofsweg kent een vaste chronologie en een eigen taalveld: ‘Zo wordt altijd gesproken van de grote

Nu, meer dan vijfentwintig jaar na zijn overlijden, duurt

noodzaak van schuldbeleving en het overtuigd zijn van je

de controverse rondom zijn persoon en werk nog altijd

zonden. Het model dat predikanten bewust of onbewust

voort. Wat wilde hij bereiken met zijn Bijbels-theologische

gebruiken is sterk juridisch van karakter en er worden ook

project, waarin exegese en dogmatiek zo nauw met

woorden gebruikt die zijn ontleend aan het juridische

elkaar verbonden worden? En wat is zijn theologie waard

taalveld.’

in het licht van de scherpe kritiek die hij over zich heen kreeg? In deze studie worden deze vragen gesteld en

In zijn proefschrift constateert Van der Knijff onder meer

beantwoord.

dat er in deze geloofsbeleving heel beperkt aandacht is voor het werk van de Heilige Geest: ‘In de theologie binnen

Gerard van Zanden (1986) studeerde theologie aan de

de Gereformeerde Gemeente is de Geest weliswaar de

PThU en is als predikant verbonden aan de

eerste die in je leven werkt, maar de laatste die je leert

Gereformeerde Kerk op Urk.

kennen. Eerst leer je God als rechter kennen, dan Jezus als je middelaar en pas daarna de Geest. En deze stap is maar voor weinigen weggelegd.’

Arie van der Knijff (Waddinxveen, 1963) studeerde rechten en godgeleerdheid aan de Universiteit Leiden. Van 1990 tot 2003 was hij godsdienstleraar. Hij is lid van de gereformeerde gemeente te Bodegraven.

6 PThUnie

De leiding van God

proefschrift Between Providence and Choice

Heleen Zorgdrager, Jolanda Molenaar, Wielie Elhorst en Carl Buijs (red.), Wondermooi, zoals U mij gemaakt hebt.

Handreiking voor gelovige transgender personen en werkers in de kerk.

Biography: An Account of Divine Guidance from a

Utrecht: KokBoekencentrum, 2019.

Promotie Kees van der Knijff (24 juni) Wat is Gods plan met mijn leven? Met zijn

Reformed Perspective biedt Kees van der Knijff een grondige (systematisch) theologische doordenking

De zoektocht van transgender personen naar

van deze existentiĂŤle vraag. Zijn promotores waren

zichzelf kan een hele uitdaging zijn. Voor gelovigen

prof. dr. Gijsbert van den Brink en prof. dr. Mark W.

komen daar nog veel geloofsvragen bij. In de

Elliott (St. Andrews).

zoektocht naar antwoorden blijkt dat werkers in de kerk vaak precies dezelfde, en ook meer fundamentele, vragen hebben over gender, sekse, uitleg van de Bijbel en de pastorale omgang met transpersonen.

Dit boek neemt transgender mensen, hun naaste omgeving en werkers in de kerk mee in een ontdekkingstocht naar de ruimte die God geeft om als mens jezelf te zijn. Het is het eerste boek over dit onderwerp in Nederland. Een keur van auteurs, uit het praktijkveld en uit de academie, hebben eraan meegewerkt. Aan de PThU wordt sinds 2016

Op basis van modellen uit de evangelicale literatuur

onderzoek naar transgender en theologie gedaan,

en inzichten van Calvijn en Edwards komt Van der

in samenwerking met maatschappelijke

Knijff tot een eigen constructieve bijdrage. Het

organisaties.

model dat hij voorstaat neemt zijn uitgangspunt in de gedachte dat God gelovigen primair leidt door

In de bundel worden de meer informatieve en

hen te transformeren (te heiligen) en wijsheid te

theoretische bijdragen afgewisseld met persoonlijke

geven. Kernbegrippen hierin zijn roeping, wijsheid,

verhalen. Bijbelse en theologische visies op

onderscheidingsvermogen en karaktervorming. Het

genderdiversiteit worden besproken, alsook de rol

slothoofdstuk van het proefschrift kan gelezen

van godsbeelden in het leven van transgender

worden als een pleidooi voor een gereformeerde

gelovigen. Behulpzaam zijn pastorale en liturgische

levenskunst in een tijd van voortdurende

handreikingen die de bouwstenen vormen voor een

verandering en de daaruit voortvloeiende

veilige, verwelkomende, transvriendelijke

keuzestress.

geloofsgemeenschap. Het boek bevat tenslotte een uitgebreide

Kees van der Knijff (1989) studeerde econometrie

literatuurlijst en een

aan de Erasmus Universiteit en theologie aan de

handig overzicht

Universiteit Utrecht en de VU. Van 2013 tot 2018

van organisaties,

was hij aio aan de PThU. Van der Knijff is getrouwd

(zelfhulp)groepen

en heeft twee kinderen.

en belangenverenigingen die actief zijn op het gebied van genderdiversiteit.

PThUnie 7

Publicaties &promoties Gideon R. Kotzé, Wolfgang Kraus, Michaël N. van der Meer (eds.), XVI Congress Volume of the International Organization for Septuagint and Cognate Studies, Stellenbosch 2016, SBLSCS 71.

Atlanta: SBL, 2019.

Cas Wepener, Ignatius Swart, Gerrie ter Haar, Marcel Barnard (with others), Bonding in Worship. A Ritual Lens on Social Capital in African Independent Churches in South Africa (= Liturgia Condenda 30).

Leuven / Paris / Bristol CT: Peeters, 2019.

Elke drie jaar verzamelen geleerden die de Hebreeuwse Bijbel / het Oude Testament

Dit boek is een etnografisch en

bestuderen zich op een congres om daar hun

liturgiewetenschappelijk onderzoek van een African

laatste inzichten, publicaties en opgravingen te

Independent Church in de groene glooiende

bespreken. Gekoppeld aan dat grote internationale

heuvels van de Oostkaap in Zuid-Afrika. Nooit

congres zijn specialistische congressen voor

eerder werden eredienst, liturgische dans en het

geleerden die zich bezig houden met de oude

ritme van de talking drum, liturgisch leiderschap en

Griekse (Septuaginta), Aramese (Targum) en

de sociale aspecten van liturgie in een Afrikaanse

Syrische (Peshitta) vertalingen. In deze bundel

Onafhankelijke Kerk zo intensief en uitgebreid

worden verschillende aspecten van die Griekse

onderzocht. Het boek is een synthese van een

vertaling besproken. Met name de wijzigingen die

omvangrijk onderzoek gefinancierd door de

de vertalers aanbrachten bij hun weergave van

National Research Foundation van Zuid-Afrika. Een

Oudtestamentische voorstellingen en teksten

internationaal en interdisciplinair team van

krijgen volop aandacht, waaronder de manier

onderzoekers uit theologie, religiewetenschap en

waarop Griekse vertalers omgingen met het thema

ontwikkelingsstudies werkte mee aan onderzoek

van de ‘godenzonen’ uit Deuteronomium 32:43 en

en boek. Het boek is gepubliceerd onder auspiciën

‘het zien van God’. Daarnaast is er onder meer

van het Instituut voor Rituele en Liturgische Studies

aandacht voor citaten in het Nieuwe Testament, de

(IRiLiS, PThU) als deel 30 in de serie Liturgie

figuur van Johannes de Doper en passages uit

Condenda (Peeters, Leuven) en bevat vele

deutero-canonieke boeken als Judith en 2

afbeeldingen in full colour.

Makkabeeën. De bundel laat zien hoe jonge en gevestigde geleerden uit alle hoeken van de wereld de nieuwste inzichten op dit terrein presenteren en delen.

8 PThUnie

Tegenwoordige column tijd Frits de Lange Sint Bonhoeffer Een nieuwe heilige, zo wordt Dietrich Bonhoeffer wel genoemd.

De theoloog en verzetsman die kort voor de bevrijding werd opgehangen vanwege zijn aandeel in het verzet tegen Hitler. Hij werd 39 jaar. Volgend voorjaar, op 9 april, is het 75 jaar geleden.

Zijn naam valt vaak in één adem met die van Albert Schweitzer, Moeder Theresa, Dóm Helder Câmara en andere geloofshelden. Een modelgelovige. Een navolger van Christus, die met onvoorwaardelijk geloofsvertrouwen het spoor van de Bergrede volgde. Een martelaar ook, die zijn geloofsmoed met de dood heeft moeten bekopen.

Sint Bonhoeffer.

In de VS kun je T-shirts kopen met het portret van Bonhoeffer; zijn kalende, bebrilde hoofd omgeven met een aureool, zijn handen zegenend uitgespreid. Een geestelijke op hemelse hoogte, een halfgod om voor op de knieën te gaan.

Maar wie hem wat beter leert kennen, beseft dat zo’n beeld Bonhoeffer niet rechtdoet. Wie de brieven uit de gevangenis, postuum uitgebracht als Verzet en Overgave, leest, ontmoet een man van vlees en bloed, die intens hield van het leven, een goed glas wijn en een sigaar wist te waarderen, dol was op zijn familie, een groot talent voor vriendschap had, en net verloofd was met het meisje van zijn dromen waarmee hij – als die verdomde oorlog eenmaal zou zijn afgelopen – hoopte gelukkig te worden.

Een aards man, die aards geloofde, met heel zijn lijf, niet alleen met zijn hoofd. Vanuit zijn donkere, bedompte cel schrijft hij: ‘Ik zou zo graag de zon nog eens ervaren in al haar macht, als ze brandt op je huid en je hele lichaam doet gloeien, zodat je weet dat je een lijfelijk wezen bent. Ik zou moe willen worden van de zon en niet van denken en boeken, ik wou dat zij mijn animale existentie wekte (...)

Ik zou de zon niet alleen willen zien en er even aan nippen, ik zou ze met mijn lijf willen ervaren.’ (brief van 30.6.1944) Bonhoeffer – een moderne heilige? Maar dan wel een aardse heilige.

Frits de Lange is hoogleraar ethiek aan de vestiging Groningen van de PThU

PThUnie 9

met Rein Brouwer en Ian Nell

‘Je mag als theoloog ook wel een beetje terugduwen’ Samen aan de braai of naar het museum: behalve collega’s zijn Ian Nell en Rein Brouwer ook goede vrienden. Ze ontmoetten elkaar ruim tien jaar geleden bij een conferentie op Stellenbosch, de universiteit waar Nell werkt. Deze zomer was Nell als ‘research fellow’ aanwezig op de PThU, waarbij hij onder meer de rede verzorgde bij de opening van het academisch jaar. Dergelijke bezoeken zijn uiterst belangrijk voor de PThU, weet Brouwer: ‘Het gaat om bezoeken van collega’s van overal ter wereld, die ons bevragen en scherp houden.’ Nell is uiterst tevreden over zijn verblijf in Amsterdam, wat hij op zijn typerende relativerende wijze verwoordt: ‘Ik heb hier een klomp schrijfwerk gedaan. En veel gelezen.’ Voor PThUnie gaan de collega’s graag in gesprek over hun gedeelde thema: theologisch leiderschap. tekst: Caspar Dullemond

Jullie zijn met dezelfde

Ian, snap jij die jaloezie?

theologische thema’s bezig.

ze staan in een religieuze traditie

Doen jullie ook samen

IN: (Lacht) ‘Het is interessant dat hij

die wellicht ook iets te melden heeft

onderzoek?

het jaloezie noemt. Ik snap de

aan de samenleving. In Zuid-Afrika

belangstelling voor wat er in

zijn daar al langer aanzetten toe.

RB: ‘We hebben het wel

Zuid-Afrika gebeurt. Maar dat geldt

Daar kunnen we van leren.’

geprobeerd, maar door de afstand

de andere kant op ook. Wij zijn wel

is dat toch wat lastig. Ook het

eens jaloers op de

IN: ‘Ja. Een hele klomp personen die

verschil in context speelt een rol: er

wetenschappelijkheid hier en de

met de theologische opleiding klaar

is altijd het risico dat je appels en

diepgravendheid van het

is, gaat niet meer de kerk in, maar

peren vergelijkt. Dat maakt het niet

theologische onderzoek. Ze

bekleedt een verscheidenheid aan

minder interessant trouwens. Toen

gebruiken goede methodologieën.

maatschappelijke posten. Ze gaan

ik in aanraking kwam met het land

Ons onderzoek is vaak praktischer,

entrepreneurisch, als ondernemers,

en de universiteiten en collega’s

minder grondig. In die

te werk. Ze zijn minder predikant en

zoals Ian, dacht ik: wat zijn zij met

wisselwerking kun je dan tot mooie

meer theoloog. De afgelopen tien

een hoop interessante vragen

resultaten komen.’

jaar zijn de protestantse kerken in Zuid-Afrika behoorlijk aan de zijlijn

bezig! Cultuur en samenleving stellen daar zoveel uitdagingen

Jullie hebben wel wat aan

terecht gekomen: president Zuma

waar de theologie relevant voor is.

elkaars onderzoek?

draaide zijn oor naar de charismatische groeperingen.

Eerlijk gezegd vond ik op dat

10 PThUnie

meer publiek-theologische functie:

moment dat onze eigen context en

RB: ‘Zeker. Waar een belangrijk

Daarom leggen we in de opleiding

onze eigen vragen daarbij

raakvlak ligt is een perspectief op

steeds meer nadruk op de publiek-

verflauwen. Ian schetste in zijn rede

geloofsgemeenschappen. Wat is

profetische rol.’

hoe complex de situaties zijn

een geloofsgemeenschap? Wat

waarmee ze in Zuid-Afrika te maken

betekent leiderschap binnen een

RB: ‘Ook in Nederland staan de

hebben. Dan is onze reactie: bij ons

geloofsgemeenschap? En wat

kerken meer op afstand van de

is het ook allemaal heel

betekent dat weer voor de

macht dan vroeger. Onze impact op

ingewikkeld. Maar het is toch van

opleiding van predikanten? Als

nationaal-publiek niveau is nihil.

een andere orde, vind ik. In die

PThU leiden we vooral leiders op

Maar de opdracht voor de PThU is

Zuid-Afrikaanse context zit voor mij

voor de kerk. Maar de nadruk komt

denk ik dat je niet zozeer nationaal-

iets ‘jaloersmakends’. Ik weet dat

steeds te liggen op de bijdrage die

publieke theologen opleidt, maar

het gaat het om bedreigingen, maar

ze kunnen leveren aan de

dat iedere theoloog in een lokale

het is ook wel rijk.’

samenleving. Theologen krijgen een

setting iets kan doen. We kijken

Prof. dr. Ian Nell (Pretoria, 1961) is hoogleraar praktische theologie aan de Universiteit van Stellenbosch. Hij studeerde theologie aan de North West University en de University of the Free State. Hij promoveerde aan de University of Pretoria in 1997. Dr. Rein Brouwer (Enkhuizen, 1962) is universitair hoofddocent praktische theologie aan de PThU Amsterdam. Hij studeerde naar pioniersplekken, maar ook

theologie in Utrecht, waar hij in 1995 ook promoveerde.

naar maatschappelijke organisaties.

Er wordt nagedacht over een ambt buiten de kerk. Veel jonge theologen, maar ook oudere, zijn

ons in de kerk aan de Westkaap

Ian, hoe kijken jouw studenten

zich er van bewust dat ze er zijn

komen jonge predikanten twee of

tegen het predikantschap aan?

voor het geheel van maatschappij

drie keer per jaar bij elkaar, en dan

en cultuur. De kerk is nog wel het

komen de grote thema’s op tafel. Zij

IN: Bij onze witte studenten is het

primaire werkveld, maar dat

praten en wij luisteren. They speak

niet heel anders dan in Nederland,

ondernemende, dat innovatieve,

their minds.’

denk ik. Ze weten niet zeker of ze

‘We hebben theologen nodig die hun eigen broek kunnen ophouden en iets te melden hebben, niet alleen voor de kerk maar ook voor de maatschappij’ gaat steeds meer van ons gevraagd

RB: ‘Dat gebeurt bij ons gelukkig in

wel predikant willen worden, maar

worden. We hebben theologen

toenemende mate ook. De

ze worden het vaak wel. Bij de

nodig die hun eigen broek kunnen

citypredikanten bijvoorbeeld zijn

studenten van kleur ligt het iets

ophouden en iets te melden

pareltjes. Zij hebben een soort vrije

anders. Bij hen is het

hebben, niet alleen voor de kerk

ruimte om vanuit de kerk en

predikantschap nog een functie van

maar ook voor de maatschappij.’

theologie dingen te doen voor de

aanzien. Het is een beroep zoals

samenleving. Dat zou vanuit de kerk

advocaat. Die studenten hebben

Wordt er geluisterd naar die

nog meer gefaciliteerd kunnen

een baie sterk roepingsbewustzijn:

jonge theologen?

worden. En ook in de opleiding

dit is wat ik wil worden. In die

zouden we van deze predikanten

gemeenschappen speelt de

kunnen leren.’

predikant een belangrijke rol. Maar

IN: ‘Ja. Er is bij ons inmiddels een openheid om naar jonge stemmen

ook daar zie je een verschuiving.

te luisteren. Daar moet ik de

Over vijftien, twintig jaar is ook hun

kerkleiding krediet voor geven. Bij

positie minder vanzelfsprekend.’

PThUnie 11

met Rein Brouwer en Ian Nell

Hebben je studenten enig idee

En hier in Nederland?

wat ze te wachten staat?

IN: ‘Bij ons heeft tachtig procent van de studenten ervaring met

RB: ‘Wij hebben over het algemeen

leiderschap. Ze zijn groepsleider

IN: ‘Dat weet ik niet. Maar een

heel gemotiveerde studenten. Ik

geweest of actief in de Christen

graad, een opleiding, vergroot je

denk dat ze niet onzeker zijn over

Studenten Vereniging... Ze opereren

kansen op werk enorm. Jongens,

theologie en over de kerk. Soms

vaak wel vanuit het idee van de

maar vooral meissies, die uit de

herinneren ze mij er aan dat

sterke predikant – het soort

Kaapse vlakte komen, zijn onder

bepaalde discussies helemaal niet

predikant dat ze zelf ook als

baie moeilijke omstandigheden

meer relevant zijn. De

rolmodel hadden. Het idee van

‘Als theoloog ben je een interpretive guide’ groot geworden. Niet zozeer wat

secularisatiediscussie bijvoorbeeld,

dienend leiderschap speelt een rol

betreft fysiek overleven, maar wel in

daar zijn ze allang aan voorbij.’

maar proberen we wel verder te ontwikkelen.’

termen van veiligheid. Ze zijn vaak afkomstig uit verscheurde gezinnen,

Wat zijn de associaties met de

met geweld en drankmisbruik. Zij

term ‘leiderschap’ bij studenten?

Wat kunnen de tien competenties [zie kader] die Ian

weten: als ik terugkom met een graad, dan kan ik een verschil

RB: ‘Dat is dubbel. Veel studenten

tijdens de opening van het

maken in mijn gemeenschap. Zij

hebben al verantwoordelijke

academisch jaar noemde, hier

doen dan veelal een driejarige

functies gehad, en weten dat je ook

aan bijdragen?

opleiding voor bijvoorbeeld

in de kerk leiderschap nodig hebt.

jeugdwerker, dus zonder de

Anderen vinden het toch een beetje

IN: ‘Met die competenties heb je als

klassieke talen, maar met

een vies woord. Vanuit die

student iets om naar toe te werken.

bijbelvakken. Dan komen ze in

dubbelheid denken we na over het

Ze geven richting. Zo zeggen we als

dienst van een NGO of bij de

concept van dienend leiderschap, of

opleiding: dit is wat we uiteindelijk

overheid.’

zoals mijn collega Nadine van

van jou willen zien. Je hoeft niet

Hierden het noemt: balancerend

alles te bereiken of in alles even

leiderschap.’

goed te zijn, maar in het licht van die grote uitdagingen zijn dit sleutels die je kunt gebruiken.’

12 PThUnie

Tien competenties

Leiderschap is in deze tijd niet

experimenteren of een keer een

altijd meer vanzelfsprekend. Je

fout te maken. Ik wil niet dat we

moet het verdienen. Hoe gaan

studenten afleveren die al met

‘Postcolonial Leadership. The

studenten daarmee om?

angst en vreze de gemeente in

challenges facing a new

gaan: zullen ze mij wel geloven? En

generation of theologians’ was

RB: ‘Ik probeer studenten niet

buiten de gemeente geldt dat nog

de titel van de rede waarmee

alleen bewust te maken van hun

veel meer: dan moet het helemaal

prof.dr. Ian Nell op 2 september

verantwoordelijkheid, maar ze ook

uit jezelf komen.’

het academisch jaar van de PThU opende. Hierin noemde hij

te laten zien waartoe ze in staat zijn. Ik wil ze meer vertrouwen

IN: ‘Wij benadrukken bij college: jij

tien competenties die

geven in zichzelf om die

bent een theoloog en daarmee lever

toekomstige theologen zouden

leiderspositie in te nemen. Sommige

jij een unieke bijdrage aan een

moeten bezitten om leiding te

studenten durven nog niet op die

gemeenschap. Jouw kennis van de

geven aan de kerk of een

plek te gaan staan. Maar ze moeten

Bijbel en het feit dat je die in de

kerkelijke gemeenschap: gevoel

op enig moment zeggen: dit is

oorspronkelijke talen kunt lezen,

voor symboliek, rijke

waartoe ik geroepen ben en wat ik

waardoor je de teksten kunt

spiritualiteit, hermeneutisch

voor jullie als gemeente kan

uitleggen, vormen de basis van

sterk, pastoraal, visionair,

betekenen. Ik ben me ervan bewust

jouw leiderschap. Je hebt geleerd

kunnen bemiddelen en

dat dat niet altijd meer wordt

op een verantwoorde manier met

verzoening teweeg brengen,

geaccepteerd. Studenten merken

de Schrift om te gaan. De

communicatief, innovatief,

het al bij hun stage. Ik probeer ze

hermeneutiek is de

ondernemend en oog voor

duidelijk te maken dat ze ook wel

sleutelcompetentie, waarmee je

duurzaamheid. De volledige

een beetje mogen terugduwen.

teksten aan contexten verbindt. Je

tekst van de rede is te lezen op

Jullie hebben me toch niet voor

bent een interpretive guide, die

pthu.nl, onder ‘nieuws’.

niets gevraagd? Is dit niet waar ik

verschillende visies met elkaar laat

jaren voor gestudeerd heb? De kerk

spreken Er is geen andere professie

zou de functie van predikant wel

die dat kan.’

wat meer mogen verdedigen, vind ik. Het is een heel zwaar beroep, waar we studenten zo goed mogelijk op voorbereiden. Ik vind dat die jonge predikanten ook wel wat ruimte verdienen; ruimte om te PThUnie 13

IMPACT De classispredikant: pastor met twee petten op?

Classispredikanten zijn een

ontstaat in relatie tot die andere taak

Geen regelbaas

luisterend oor voor de

van de classispredikanten: hun

In zijn onderzoek kijkt Van Iperen

predikanten in hun werkgebied.

pastorale verhouding tot de

onder meer naar de

Maar ze houden ook toezicht op

predikanten in hun werkgebied. Ze

wordingsgeschiedenis van deze

de plaatselijke gemeenten en zijn

zijn pastor voor degenen die zelf

functie. ‘In een taakomschrijving in

medeverantwoordelijk voor het

pastor zijn, aldus Van Iperen: ‘In de

het visiedocument Kerk2025 wordt

nemen van maatregelen die

praktijk van mijn werk merk ik dat

de classispredikant als voorzitter van

gevolgen kunnen hebben voor

sommige predikanten en kerkelijk

de classis gezien. Maar tegelijk wordt

diezelfde predikanten. Levert

werkers zich afvragen hoe veilig het

gezegd: hij of zij moet geen

deze combinatie van taken

is wat ze op dat moment met mij

regelbaas worden, maar iemand met

spanningen op? Dr. Wilbert van

bespreken. Wat gebeurt er met deze

een herderlijke opdracht, een pastor

Iperen, zelf classispredikant van

informatie als er later iets aan de

pastorum. Als je vervolgens kijkt naar

de classis Veluwe, doet hier

hand zou zijn? Ik vertel ze dan dat

het profiel waarop wij geselecteerd

onderzoek naar vanuit de

niets van ons gesprek bij anderen

zijn, dan is die term afgezwakt tot de

Societas Doctorum Ecclesiae, een

terecht komt, als we het daar niet

formulering dat hij of zij geestelijk

gezelschap voor gepromoveerde

samen over eens zijn. Maar ik ben mij

leiderschap geeft binnen de classis en

theologen binnen het PAO-

ervan bewust dat die informatie, ook

op inspirerende en pastorale wijze

programma van de PThU.

als ik die niet deel, bij eventuele

aandacht vraagt voor het hart van

latere besluitvorming wel in mijn

kerkzijn. Dat is een verschuiving.’

Sinds ruim een jaar hebben alle elf

hoofd zit. Dan speelt het dus wél een

classes binnen de PKN hun eigen

rol.’

Het onderzoek gaat twee jaar duren en mondt uit in een publicatie. Ziet

classispredikant. Deze is lid van het moderamen van de classis en

Andere predikanten en kerkelijk

hij het niet als een bezwaar dat hij

fungeert als het gezicht ervan.

werkers hebben die schroom niet,

ook zelf object van onderzoek is?

Namens de classis staat de classis-

vertelt Van Iperen: ‘Die luchten

‘Daar zit natuurlijk een valkuil.

predikant de gemeenten in het

gewoon hun hart. Alsof ze er op

Maar ik ga er vanuit dat ik als

werkgebied bij en gaat met

gewacht hadden. De functie lijkt echt

wetenschapper de nodige

ambtsdragers en gemeenten in

in een behoefte te voorzien.’ Maar

distantie heb.’

gesprek over het hart van het kerk-

ook hier geldt dat er een spanning

zijn. ‘Het is een ondersteunende en

kan ontstaan als op enig moment

toezichthoudende functie’, legt Van

een ingrijpend classicaal besluit moet

Iperen uit. Een mogelijke spanning

worden genomen.

De Societas Doctorum Ecclesiae is een onderzoeksgezelschap voor gepromoveerde predikanten en andere theologen. Belangstelling? Kijk op pthu.nl onder ‘langere studietrajecten’ of stuur een email aan dr. Theo Pleizier: t.t.j.pleizier@pthu.nl.

14 PThUnie

Op de schouders van......

prof. dr. Jaap Firet Als achttienjarige stapte ik het VU-gebouw binnen, op weg naar de veertiende verdieping om aan mijn theologiestudie te gaan beginnen.

Vergeleken met sommige van mijn jaargenoten bleek ik met een positief beeld van de kerk te leven. Positief in de zin van een op de maatschappij betrokken en midden in de wereld staande kerk. Mijn vader verbond gemeentepredikantschap aan industriepastoraat en aan vormingswerk en sloeg een brug tussen evangelisatie en oude wijkenpastoraat in Rotterdam Zuid Katendrecht. Ik weet niet beter of kerk en wereld zijn in lief en leed op elkaar betrokken.

Met die bagage ging ik theologie studeren en wist ik waar mijn hart lag: daar waar de kerk verandering teweeg kan brengen in wat schuurt, wringt en roept om aandacht en erkenning. De keuze voor praktische theologie als hoofdvak lag voor mij voor de hand, en daar werd ik geraakt door wat verplichte kost was: Het agogisch moment, het proefschrift van prof. dr. Jaap Firet. Ik ben te verlegen (of is het te gereformeerd?) om zomaar op de schouders te gaan staan van zo iemand als Firet, maar zijn boek en de wijze waarop hij ons op een even-menselijke wijze werkcolleges gaf, hebben mij geleerd hoe hij erop uit was om ruimte te scheppen voor dat agogische moment in ons als studenten en in het werkcollege zelf. Zelfstandig tot verstaan komen én tot verandering, vernieuwing komen.

Hij is voor mij een voorbeeld geworden van een generalist, iemand die dwarsverbanden kan zien en in verbinding met andere (mens) wetenschappen theologie kan bedrijven. Hij heeft voor mij daarin ook de werking van de Heilige Geest weten te verbinden met de maatschappij-betrokken wijze van geloven en kerk zijn.

Geloven in de kracht van de Geest daagt me uit om te zoeken naar het aangrijpingspunt, het agogisch moment in pastoraat en leerproces. Ik hoef het niet vóór iemand te weten. Ik kan er wel bij blijven en er op uit zijn dat iemand er zelfstandig mee verder kan.

Dat is voor mij vertrouwen hebben in de kracht van de Geest die ons in verandering brengt.

Trudy Struijs

Korte nieuwsberichten

‘In Handelingen kan de kerk nog alle kanten op’ Een onderzoek naar reisverslagen uit de Romeinse tijd. Dr. Bärry Hartog, onderzoeker aan de PThU Groningen, zag zijn voorstel hiervoor beloond met een prestigieuze Humboldt-beurs. Sinds 1 oktober is hij een jaar lang als fellow verbonden aan het Instititum Judaicum Delitzschianum van de Westfälische Wilhelms-Universität in Münster.

Waar gaat je onderzoek over?

‘Ik wil de vraag beantwoorden hoe mensen zichzelf en hun overtuigingen in de multiculturele context van het Romeinse rijk positioneerden. Daarvoor gebruik ik verschillende Grieks-Romeinse reisverslagen, waaronder het boek Handelingen.’

Waarom reisverslagen?

‘Door te reizen komen mensen in aanraking met andere culturen. Globalisering in onze tijd wordt vaak verbonden aan toegenomen mobiliteit en een steeds kleiner wordende afstand tussen culturen. In het Romeinse rijk vonden vergelijkbare processen plaats. De infrastructuur – het netwerk van Romeinse wegen, de grotere veiligheid op de Middellandse zee – verbeterde de mogelijkheden om te reizen enorm. Ik ben benieuwd naar de vraag in hoeverre en op welke manier de hoofdpersonen putten uit de verschillende bronnen die ze op hun reizen tegenkomen. Als je in contact komt met andere culturen krijg je meer bronnen tot je beschikking waaruit je kunt putten om je identiteit vorm te geven.’

Kun je daar een voorbeeld van geven?

‘In Handelingen zie je hoe de boodschap van de opgestane Christus telkens op een nieuwe manier wordt verwoord.

Dat hangt af van de locatie. In Handelingen 14 zijn Paulus en Barnabas in Lystra, waar ze voor goden worden aangezien. Ze zeggen dan: wij zijn mensen net als u! U moet geen afgoden vereren! Paulus gebruikt daarbij een agricultureel beeld, dat bij deze vruchtbare streek past. En heel opvallend: hij spreekt alleen over God, niet over Jezus. Door de zoon van God te noemen, zouden de Lystriërs juist gesterkt worden in het idee dat Paulus en Barnabas reïncarnaties van goden zijn. Maar in Handelingen 17 – de rede op de Areopagus – zie je dat Paulus juist aansluit bij Griekse goden en religieuze teksten. Hij citeert die teksten ook en eigenlijk stelt hij de God die hij predikt gelijk met Zeus. In Lystra, waar ze Barnabas voor Zeus aanzagen, was dat ondenkbaar geweest. Dat is een strategie die hij gebruikt. Daar zie je dat er geen vastomlijnde christelijke boodschap is, maar een boodschap die sterk lokaal is gekleurd.’

16 PThUnie

Korte nieuwsberichten

Is dat niet gewoon doelgroepgericht communiceren?

‘Het is meer dan dat. Niet alleen de communicatie is anders, ook de boodschap wijkt af. Handelingen is vaak beschreven als een verslag van hoe het christendom het Romeinse rijk veroverde, maar als Paulus in zijn redevoering in Handelingen 17 zo expliciet verwijst naar Griekse goden en vrijelijk Griekse teksten aanhaalt, kun je je afvragen of er nog sprake is van een specifiek christelijke boodschap. Ik wil eigenlijk van het idee af dat er een soort vastomlijnd christendom bestaat in Handelingen. Ik zie vooral hoe voor de boodschap van de Heer uit steeds andere bronnen wordt geput en dat de boodschap zo telkens verandert, afhankelijk van de plek waar deze klinkt.

Handelingen is wat mij betreft niet een bekeringsverhaal, maar een verslag van hoe de boodschap van de opgestane Heer gestalte kreeg in het Romeinse rijk. Handelingen zien als verhaal om mensen tot een vastomlijnde boodschap te bekeren, is denk ik problematisch. Daar is zo’n breder project heel nuttig voor, omdat je in andere bronnen vergelijkbare processen ziet. Dan kun je het beter plaatsen dan wanneer je het alleen door een christelijke bril bekijkt.’

Waarom is jouw onderzoek relevant?

‘Ten eerste biedt deze benadering ruimte om over de christelijke boodschap na te denken als iets dat niet alleen telkens opnieuw verwoord moet worden, maar daarbij ook verandert. Er is natuurlijk altijd een kern die je over moet houden om van een boodschap te kunnen spreken, maar er is veel dat aan verandering onderhevig is. Ten tweede is het heel nuttig om je ervan bewust te zijn dat die boodschap overeenkomsten heeft met wat je in andere tradities uit die tijd tegenkomt. Ik denk dat we als christenen nog te vaak over het vroege christendom denken als een uitzonderlijke beweging. Er zijn natuurlijk altijd verschillen tussen het vroege christendom en andere tradities, maar die moeten de uitkomst van je onderzoek zijn, niet de vooronderstelling. Ten derde denk ik dat de oude kerk tegenwoordig nogal eens wordt geïdealiseerd: toen werd de soep tenminste nog heet opgediend én gegeten. Deze lezing van Handelingen stelt daar vragen bij. Het christendom is van oudsher een traditie geweest die zich wist aan te passen aan plaatsen en omstandigheden. De oude kerk is het begin van een proces: het kan nog alle kanten op.

Ik denk dat dat idee heel veel ruimte geeft. Zo krijg je meer oog voor verscheidenheid en veelkleurigheid. Misschien is dit onderzoek wel een pleidooi voor de veelzijdigheid van God, die we toch nooit helemaal kunnen begrijpen.’

Stem op deze Jonge Theoloog!

Ieder jaar kiest een jury tijdens de Nacht van de Theologie de Theoloog des Vaderlands én de Jonge Theoloog des Vaderlands. Student Mark de Jager (PThU Groningen) is door de PThU genomineerd voor deze laatste titel.

Samen met andere genomineerden strijdt Mark de komende weken om te bewijzen waarom juist hij Jonge Theoloog des Vaderlands zou moeten zijn.

Vanaf 1 november kunt u op hem stemmen via nachtvandetheologie.nl.

PThUnie 17

Korte nieuwsberichten

Zomerschool over een heilige stad voor drie geloven Zo’n twintig studenten uit verschillende studieprogramma’s en met uiteenlopende achtergronden, onder wie moslims, joden en christenen, namen in juli deel aan de zomerschool ‘Jeruzalem en de drie monotheïstische godsdiensten’; een week vol lezingen en seminars over de geschiedenis en archeologie van Jeruzalem, de heilige plaatsen, en de relatie tussen joden, christenen en moslims in de stad. De zomerschool was georganiseerd door de PThU en het Schechter Instituut voor Joodse Studies in Jeruzalem.

Docenten van beide instellingen waren tijdens de zomerschool aanwezig om de studenten over Jeruzalem te vertellen. Dr. Lieve Teugels, een van initiatiefnemers: ‘Jeruzalem is voor joden, christenen en moslims een heilige stad. Met onze zomerschool hebben we Nederlandse studenten van alle overtuigingen kennis kunnen laten maken met deze fascinerende stad. De samenwerking van Israëlische en Nederlandse docenten zorgde voor een authentiek leermoment. Met respect voor de veelheid van meningen, werd de rijke en complexe geschiedenis van Jeruzalem academisch belicht en besproken.’ Tijdens de zomerschool kwam een grote verscheidenheid aan perspectieven en aspecten van Jeruzalem aan bod. Zo was er een lezing over pelgrimages naar Jeruzalem, een lezing over joodse, christelijke en islamitische heilige plaatsen en een lezing over de plaats van Jeruzalem in de koran en de tafsir.

Daarnaast maakten de studenten kennis met manieren van studeren die voor de meesten van hen nieuw zijn, bijvoorbeeld het bestuderen van Bijbelse en rabbijnse teksten in kleine chavrutagroepen.

De studenten waren erg enthousiast over de zomerschool. ‘Door het lezen van teksten uit verschillende tradities en door de discussies die ontstonden, heb ik een dieper begrip gekregen”, aldus Wout Koelewijn. Geke van der Vliet reageerde: ‘Ik houd mij intensief bezig met het Israëlisch-Palestijnse conflict, maar ik had het gevoel dat ik wat achtergrondinformatie miste over waar het allemaal begon. Ik vind het dus allemaal erg interessant.’ De Marokkaanse Imane Amara vertelde: ‘Ik heb geleerd hoe belangrijk het gebruik van taal is. En omdat ik over Jeruzalem zelf niet veel wist, was ik nieuwsgierig naar de christelijke en joodse perspectieven.’ ‘Ik denk dat je, om een goede dialoog te kunnen voeren, moet begrijpen waar de ander vandaan komt, dus deelname aan deze zomerschool helpt me om standpunten te zien van mensen die anders zijn dan ik. Ik hoop dat het voeren van zinvolle gesprekken uiteindelijk zal leiden tot vrede’, zei Marije van der Poel.

18 PThUnie

Korte nieuwsberichten

Bij de opening van het academisch jaar, op maandag 2 september in Vrijburg in Amsterdam werd Theo Pleizier, universitair docent praktische theologie, verkozen tot docent van het jaar. De studenten waarderen hem omdat hij in zijn colleges een veilige ruimte weet te creĂŤren waarin iedereen optimaal van elkaar kan leren. Daarnaast geven de studenten aan dat hij op discrete, integere wijze de pastorale casussen met de groep weet te analyseren, en voor de studenten dĂĄtgene eruit weet te halen en mee te geven wat voor juist hen belangrijk is. Mart Jan Luteyn (links op de foto) werd verkozen tot student van het jaar. Hij was voorgedragen omdat hij een hele actieve student is. Hij heeft in het buitenland gestudeerd, is betrokken bij de PThU door zijn werk voor de Universiteitsraad, organiseert regelmatig activiteiten binnen de universiteit en helpt mee met studentenwerving.

Ruim vierhonderd theologen, predikanten (deels in spe) en andere communicatiedeskundigen waren op de dag van de Troonrede naar Amersfoort afgereisd voor de allereerste editie van het Preekfestival. Als een van de organisatoren was de PThU natuurlijk met een stevige delegatie vertegenwoordigd. Op de foto preekexperts dr. Ciska Stark en prof. dr. Bert de Leede, auteurs van het standaardwerk Protestantse prediking in de praktijk, tijdens hun bijdrage.

PThUnie 19

dagboek Hersenonderzoeker (Universiteit Utrecht) en predikant-in-opleiding Wim Otte deed dit voorjaar de pastorale training uit het eerste jaar van de masteropleiding. Voor PThUnie hield hij een dagboek bij.

Dag 1 Ik zit midden in een Hydepark-training in het bosrijke Doorn. Lange en intensieve Naam:

dagen. Vandaag bespreken en oefenen we het pastoraat bij mensen die last

Wim Otte

hebben van wanen. Wat ik meeneem is dat de relatie voorop staat. Zolang de

Studie:

tussen deze training en de lessen in Amsterdam zit niet alleen in de nadruk op de

1 jaar master Gemeentepredikant

praktijk, maar ook in het aaneengesloten met elkaar optrekken. Ik weet inmiddels

Plaats

irritaties lopen samen op met een groeiende genegenheid. We sluiten ’s avonds

PThU Amsterdam

aan bij de getijdengemeenschap De Binnenkamer. Wat me raakt is het biddend en

e

wanen niet schadelijk zijn hoef je daar geen aandacht aan te geven. Het verschil

aardig goed wie er door de muren snurkt, smakt, na het avondeten pantoffels aantrekt en welke studenten onverslaanbaar zijn met Weerwolven. De kleine

lezend participeren in een bredere gemeenschap. We vragen, met de woorden uit een oecumenisch gebedenboek, of de Eeuwige het licht wil bewaren in de nacht.

Ik werk nog een paar uur – bij de gratie van kunstlicht – aan een manuscript van een promovendus. Over de emergente eigenschappen van hersennetwerken.

Mysterieuze gedragingen die met geen mogelijkheid af te leiden zijn uit enkelvoudige zenuwcellen. En het valt me op hoe steriel het biomedische taalveld eigenlijk is. Onpersoonlijke zinnen als worden gelukkig steeds vaker vervangen door een eerste-persoon-meervoudsvorm. Er komen tenslotte onderzoekers van vlees-en-bloed aan te pas die gedreven worden door individuele verlangens, interesses en gevormd zijn door hun afkomst en cultuur. Maar over het algemeen zit er weinig ziel in de tekst. Zou dat de reden zijn dat er in biomedisch land steeds meer gepubliceerd wordt, maar steeds minder gelezen? Het lijkt me leuk om eens wat theologen uit te nodigen voor een schrijfworkshop aan de bètafaculteit. Iets met bezieling ofzo. Ik slaap onrustig en heb een nare droom waarin ik word beschuldigd van plagiaat omdat ik in artikelen stiekem citaten van Graham Greene verwerk. Teksten over zacht schijnend licht, verslaafde priesters en kierende systemen. Als straf mag ik niets meer schrijven dat langer is dan 280 karakters.

20 PThUnie

dagboek Dag 2 Laatste trainingsdag. De zon is vroeg losgelaten. M’n hoofdpijn verdwijnt tijdens de ochtendwandeling. Ik loop een rondje samen met enkele andere dauwtrappers.

Na afloop beweert er een herten gezien te hebben. Ik weet zeker dat het konijnen waren. De anderen hebben niets gezien. We brengen de les van de afgelopen dag in praktijk en gaan vreedzaam ontbijten. Ieder z’n waarheid. Zolang er maar geen gevaarlijke eenhoorns door het struikgewas stormen. We hebben het met elkaar over onze ervaringen met de studie tot nu toe. Over volhouden en straks een plek proberen te vinden in een kerk die meer en meer moet opereren vanuit de marge.

Ik merk dat het belangrijk is om hier met elkaar over te praten. Zo’n setting op Hydepark leent zich daar ook gelukkig goed voor. Naarmate ik meer van de anderen weet durf ik ook mezelf kwetsbaarder op te stellen. ’s Middags eten we in de gemeenschappelijke ruimte de schaal met gevulde koeken leeg. Later horen we dat die bestemd waren voor een andere groep cursisten. De studiefaciliteiten op Hydepark zijn in elk geval voortreffelijk geregeld.

Dag 3 We schakelen haast zonder adempauze over naar een nieuwe cursus: Communicatie en Performance. Gelukkig in de buurt. Een training waar ik meer oog krijg voor de niet-geringe interactie tussen het gesprokene en zaken als ruimte, positie, lichaamshouding en kleding. Ons groepje heeft een ingevlogen katholieke liturg als docent. Aardige kerel met jarenlange ervaring en directe wijze van communicatie. Hij brengt een frisse spiritualiteit mee met aandacht voor heel het lichaam. We oefenen afwisselend op twee locaties. Een hervormd dorpskerkje in het centrum van Doorn en een Romaanse evenknie honderd meter verderop. Ik voel met name in het laatste gebouw dat de hoogtijdagen in een grijs verleden liggen. Jammer is dat. Bij het proberen van ambtskleding kies ik voor een witte albe in plaats van de zwarte toga. Vervolgens breek ik bijna m’n nek als ik me verstap op het trapje. Experimenteren is nooit zonder risico. Na afloop drinken we in het katholieke zaaltje – met laaghangend schrootjesplafond en verrookt bloemetjesbehang – troebele koffie uit een omgevallen filter terwijl de docent verhalen vertelt uit een tijd toen de opleiding nog echt bikkelen was. Laatste oefening van de dag: bidden met microfoon. Het voelt wat ongemakkelijk om primair technisch bezig te zijn met zo’n tere handeling. Bij het weggaan werp ik een laatste blik op het prominent aanwezige Jezusbeeld. De schemer heeft ingezet.

De knak in de stenen nek lijkt prominenter. Waar denkt Jezus eigenlijk aan? Wat vindt Hij van zo’n clubje stuntelende, goedgelovige, optimistische theologen? Zou Híj weten wanneer deze katholieke kerk omgebouwd gaat worden tot een hippe koffietent? Terwijl we wachten op een vertraagde bus denk ik aan het kapellied: Bewaar het Licht in de nacht...

PThUnie 21

boek bespreking

Samen christelijke praktijken ond Onderzoek helpt om je eigen gemeenschap beter te leren kennen en begrijpen, zegt prof. dr. Henk de Roest.

Zijn nieuwe boek Collaborative Practical Theology. Engaging Practitioners in Research on Christian Practices (Leiden: Brill, 2019) biedt een schat aan benaderingen om samen met predikanten, geestelijk verzorgers, godsdienstleraren en gemeenteleden onderzoek te doen, bijvoorbeeld naar nieuwe vormen van kerk-zijn (pionieren), maar ook naar allerhande bestaande christelijke praktijken, in kerken, maar ook in zorginstellingen of scholen, met het oog op de verbetering of de vernieuwing daarvan. De redactie legde de auteur enkele vragen voor.

Wat zou je in je plaatselijke

gaat om een scholarship of

gewerkt met visuele methoden,

gemeente kunnen onderzoeken?

integration. Zelf denk ik dat het

waarbij mensen, onder strikt

thema missionaire (lokale) kerk

ethische voorwaarden uiteraard en

‘Onderzoek begint in mijn optiek

vraagt om empirisch onderzoek in

met een goede instructie, op pad

altijd met een verkenning van de

de wijk of in het dorp. Mijn collega

gaan met een fotocamera.

vraag van de gemeenschap zelf.

Rein Brouwer, maar ook mijn

Photovoice wordt bijvoorbeeld

Wat is voor een lokale gemeente

promovenda Jacobie Gelderloos,

gebruikt als een participatory action

urgent? Waar wil deze

hebben dat overtuigend laten zien.’

research methode die mensen helpt in het uitdrukken van hun

gemeenschap kennis over vergaren?

Samen met een gemeenschap

Kan iedere ambtsdrager en ieder

ervaringen. In een

onderzoeksvragen formuleren is al

gemeentelid dergelijk

geloofsgemeenschap kan het een

een spannend proces. Vervolgens

onderzoek doen?

methode zijn waarmee mensen hun kerk in haar context kunnen

kan deze gemeenschap, mogelijk ook met andere gemeenschappen

‘Een nieuwe ontwikkeling in de

onderzoeken en haar praktijken

of met andere beroepskrachten en

wetenschappen is sinds een aantal

kunnen verbeteren. Welke zorgen

natuurlijk ook met één of meer

jaren bekend onder de noemer

heeft de gemeente? Maar ook:

praktisch theologen, onderzoek

citizen science. Burgers worden

waar liggen haar sterke punten?

doen. Ook gemeenteadviseurs of

gevraagd om als vrijwilliger data te

Welke thema’s vindt de gemeente

‘Theologen moeten niet alleen exegeten of kerkhistorici worden, maar ook empirisch onderzoekers’

22 PThUnie

opbouwwerkers kunnen daarbij

verzamelen. Denk bijvoorbeeld aan

belangrijk? Het kan daarnaast

worden ingeschakeld, net als onze

de jaarlijkse vogeltelling. Of de

verrassend zijn om te ontdekken

studenten. Het ideaal is een

milieuwetenschap, waarbij burgers

wie in een gemeenschap, vanwege

verbinding van onderzoek,

watermonsters nemen. In de

zijn of haar opleiding, al beschikt

onderwijs, ondersteuning en

praktische theologie staat dit

over kennis van empirische

ontwikkeling, zoals ook mijn collega

allemaal nog in de kinderschoenen.

onderzoeksmethoden. De kennis en

Hanna Ploeg het verwoordt. Het

De laatste paar jaar wordt wel

de vaardigheden van de

derzoeken

gemeenschap zelf zijn dus ook

goede exegeten of kerkhistorici,

gemeenteleden, cliënten, patiënten,

vruchtbaar te maken.’

maar ook goede empirische

werkenden in kerken of instellingen,

onderzoekers. Het is van groot

maar het is ook relevant voor het

Wat zijn voorwaarden voor

belang dat zij leren om christelijke

welzijn van de wereld.’

dergelijk onderzoek?

praktijken, zoals deze zijn verweven met alledaagse praktijken, goed te

‘In het boek ga ik vooral in op de

kunnen waarnemen, interpreteren

mogelijkheden voor praktisch

en evalueren. In deze praktijken

theologen (theologiestudenten én

speelt de christelijke spiritualiteit,

wetenschappers) om, samen met

geloofsbeleving en geloofstaal een

mensen uit de praktijk, onderzoek

grote rol. Een theoloog, zoals wij

te doen. Daardoor worden de

die bij de PThU opleiden, heeft daar

resultaten beter bruikbaar én er

een scherp oog en oor voor. Het

ontstaat een directere verbinding,

betekent ook dat hij of zij open

bijvoorbeeld tussen de kerk of

staat voor het handelen, de

instelling enerzijds en de academie

presentie van God in onze wereld.’

anderzijds. Ook ga ik in op de mogelijkheden om

Waarom is dergelijk onderzoek

leergemeenschappen – of liever

belangrijk voor de gemeente?

nog: onderzoeksgemeenschappen – te vormen. Het zal duidelijk zijn:

‘In onze West-Europese context

daartoe is wel enige kennis nodig

staat de toekomst van christelijke

én vooral de competentie om

geloofsgemeenschappen en

onderzoek te doen. Niet dat

daarmee van de christelijke traditie

iedereen onderzoeker moet

op het spel. In andere landen in

worden, maar om betrouwbaar

deze wereld ligt dat heel anders.

onderzoek te kunnen doen, moet

Onderzoek naar christelijke

iemand er wel in thuis zijn. Ik pleit

praktijken, waarin van meet af aan

er daarom voor dat bijvoorbeeld

samenwerking centraal staat, is

predikanten en geestelijk verzorgers

uiteindelijk echter niet alleen

in hun opleiding niet alleen

relevant voor het christelijk geloof in

onderzoekers worden van de

verschillende contexten, voor de

bronteksten worden, dus niet alleen

praktijken van professionals, PThUnie 23

‘Wij hebben besloten om aan goede doelen na te laten.’

Onze droom voor Mariëlle is nierziekten genezen.

‘Ik laat niet alleen geld maar ook mijn hele jazz collectie na.’

Deel je onze droom?

Sms NIER naar 4333 of kijk wat jij kunt doen op nierstichting.nl Met 1 SMS doneert u eenmalig € 2 (exclusief telefoonkosten).

Meer informatie: www.nierstichting.nl/sms

Kijk op toegift.nl en ontdek hoe uw idealen kunnen voortleven door na te laten aan een goed doel.

16,17,18 oktober 2020 Terschelling

Ge

lo ven in

beweging

RESERVEER IN JE AGENDA: Inspiratiefestival - Terschelling - 16,17,18 oktober 2020 Meer weten? Kijk op www.inspiratiefestivalterschelling.nl 24 PThUnie

Voltooid verleden column tijd Ciska Stark Leef!

Het ongemakkelijke gevoel een vreselijke zuurpruim te zijn. Het bekroop me deze zomer een paar keer en nota bene juist bij feestelijke gelegenheden. Het lag niet aan onze lieve vrienden, die met een walmende BBQ een lange zomer van chemotherapie vaarwel zeiden en vierden dat ze samen toch een respectabele leeftijd bereikt hadden.

Het lag niet aan die mooie jonge mensen in de lokale feesttent die een avondje vol uit hun dak gingen. En het lag evenmin aan de buurman die boven de muziek uit in m’n oor tetterde dat dit lied bij de crematie van zijn moeder door zijn eigen dochter was gezongen en dat iedereen toen moest huilen. Het lag zelfs niet aan Dreetje Hazes – wat kon dat jong er tenslotte aan doen dat hij van huis uit ook niet veel anders dan drank en drama had meegekregen?

Het lag dus aan mij. Maar het deed pijn aan mijn oren, het uitbundige ‘LEEF’, alsof het je laatste dag is, LEEF, alsof de morgen niet bestaat, LEEF, alsof het nooit echt af is, en LEEF, pak alles wat je kan…’ Ik probeerde mezelf nog te corrigeren door de boodschap van mijn eigen colleges in gedachten te roepen: ‘Let nou niet alleen op de tekst van het lied, let op de functie van het totaal, de emotie die het evoceert, de melodie die je in een bepaalde modus brengt en waar die toe leidt en vooral: kwaliteit is een complex criterium en smaken verschillen.’

Het hielp natuurlijk niks en het ongemak bleef. Want het lied is me te banaal, in zijn onbeschaamde gebod tot genieten. ‘Pak alles wat je kan…’ is precies het probleem van onze samenleving: daartoe hoef je mensen niet aan te moedigen, dat doen we allemaal toch al? En halfhartig zong ik weer een beetje mee, uit solidariteit en om het feestje niet te verpesten. Al hield ik mijn mond stijf dicht bij die ene zin, precies zoals ik mensen in de kerk had zien doen bij sommige niet te pruimen psalmregels.

Ik keek om me heen. Moet je zelf eerst de afgrond zien, voordat je mee kunt zingen? Of zelf eerst uitbundig leren leven? Allemaal waar, maar ik hield mezelf nog steeds voor de gek.

Er was iets anders, en dát moet gezegd en gezongen worden en daarom ben ik theoloog en tevens predikant: als het ‘LEEF’ te makkelijk zonder God klinkt, dan mis ik de Gever van het leven. Maar als het ‘LEEF’ te makkelijk mét God klinkt, voel ik minstens zoveel vervreemding.

Misschien heb je daarom wel theologie nodig. Om te leren leven. Ik ga maar weer studeren en stuit op Caputo die schrijft: ‘De vitaliteit van onze sterfelijkheid maakt ons creatief.’ Ik hoop het maar, voor mezelf en voor ieder die ik het leven zo hartstochtelijk gun.

Dr. Ciska Stark is universitair docent homiletiek aan de vestiging Amsterdam en directeur Onderwijs van de PThU. PThUnie 25

Cursusaanbod PThU in het kader van de Permanente Educatie

Doorn, 6-7 januari 2020

De meerduidigheid van Johannes’ lijdensverhaal Johannes is anders. Het lijdensverhaal zoals hij het beschrijft, wijkt op essentiële punten behoorlijk af van de versies van Mattheüs, Marcus en Lucas. Is dat voor de prediking een probleem? ‘Nee. Het is juist een verrijking’, vindt dr. Jan Krans, universitair docent Nieuwe Testament aan de PThU Amsterdam. In zijn PAO-cursus ‘Het lijdensverhaal volgens Johannes’ behandelt hij, aan de hand van nieuwe exegetische en hermeneutische inzichten, dit bijzondere verhaal.

Dat alle vier de evangeliën een eigen karakter hebben, is duidelijk. ‘Maar Johannes wijkt echt af van de rest.

Als je vergelijkend leest, zie je grote verschillen’, aldus Krans: ‘Bij de kerkvaders wordt Johannes al het spirituele, het geestelijke evangelie genoemd. Je zou kunnen zeggen dat er hoger gevlogen wordt bij Johannes.’ Ook qua visie op de beschreven gebeurtenissen is het verhaal anders. Krans: ‘Neem de uitspraak “Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?” Het is ondenkbaar dat die bij Johannes zou voorkomen. De wanhoop en gespletenheid waar je bij Marcus en Mattheüs, en ook wel bij Lucas, sporen van vindt – daar is bij Johannes geen sprake van. Bij hem valt de kruisiging juist samen met een soort verheerlijking.’ De tegenstelling tussen ‘deze wereld’ en het Koninkrijk dat ‘niet van deze wereld’ is, is ook ‘heel erg Johannes’, vindt Krans, evenals de nadruk op ‘het uur’ dat nog niet gekomen is.

Volgen ‘Let John be John, zeggen Bijbelwetenschappers wel eens’, vertelt Krans: ‘Dat is ook de bedoeling van deze cursus. We gaan niet proberen hem onder één noemer te brengen met de anderen, maar we gaan ze ook niet tegen elkaar uitspelen. We willen het verhaal serieus nemen. Dat is belangrijk omdat je anders het afwijkende verhaal van Johannes niet als een verrijking gaat zien, maar als een probleem.’

26 PThUnie

Een probleem is wél dat we Johannes hem niet altijd kunnen volgen, weet Krans: ‘Maar dat is ons probleem, niet het zijne.’

Johannes geeft zich namelijk niet gemakkelijk: ‘Af en toe gebruikt hij taal op een manier die niet eenvoudig te begrijpen is.

Neem het begrip “wedergeboorte”. Dat vinden wij tegenwoordig een normale term, maar in Johannes 3 snapt Nicodemus het niet. En in Johannes 4 heeft Jezus het in gesprek met een vrouw over “levend water” en zij snapt ook niet wat er wordt bedoeld. De term is ook meerduidig: het is water dat voor eeuwig leven zorgt en water waar je niet ziek van wordt. Zo ontstaan er misverstanden. Johannes drijft af en toe op die meerduidigheid van taal. En dat lijkt hij expres te doen.’ Is dat poëzie of arrogantie? ‘Het hangt er een beetje vanaf waar je sympathie ligt. Als je Johannes welgezind bent, zul je zeggen dat het poëtisch is, maar als dat minder het geval is, zul je zeggen dat hij soms slecht communiceert. Ik heb in de afgelopen jaren beide ervaren. Iedereen heeft zo zijn eigen verhaal met het evangelie van Johannes.’

Sporen Waarom is het belangrijk om deze cursus te volgen? ‘Je krijgt een scherp beeld van wat er bij Johannes gebeurt en hoe bijzonder dat is. Daarbij ligt de nadruk op moderne exegetische methoden, waarbij je afziet van de vraag van wat is er nou allemaal precies gebeurt. Belangrijker is de vraag: hoe werkt dat evangelie in zichzelf? Het gaat om teksten uit de eerste eeuw. Het intellectueel klimaat en de mogelijkheden van die tijd nemen we mee bij wat we aan het verhaal ontlenen.’ Een voorbeeld? ‘De moderne theologische wetenschap ziet in de evangeliën sporen niet alleen sporen van het jodendom, maar ook van de grotere hellenistische wereld. Bij Johannes kun je heel goed aanwijzen hoe die werelden worden gecombineerd, hoe ze elkaar bestrijden en toch ook weer verrijken.’

Zonder Johannes, zegt Krans, is het lijdensverhaal niet compleet. Maar wat mis je als je Johannes terzijde schuift? ‘Dat is een mooie vraag. Je mist in ieder geval een bijzondere visie op Jezus. En Johannes kent een ander type navolging.

Maar ik wil niet nu alvast een conclusie trekken. Laten we daar tijdens de cursus samen naar op zoek gaan. Ik vind het zelf ook spannend waar we uitkomen.’

Kosten: € 583,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 22 november 2019

Voor het complete cursusaanbod , aanmelden en meer informatie, kijk op pthu.nl/pao_pthu/pao1920 PThUnie 27

Doorn, 5-6 februari en 13 mei 2020

Diaconaat als geloofsdaad Het plaatselijke diaconale werk wordt gedragen door vrijwilligers. Maar zij krijgen over het algemeen nauwelijks begeleiding. Ligt hier geen taak voor de predikant of de kerkelijk werker? Daarover gaat het in de PAO-cursus ‘Leren geloven in diaconaal handelen’ van dr. Trinus Hoekstra (Kerk in Actie) en dr. Erica Meijers (PThU).

Of het nu gaat om noodhulp, het beheren van de plaatselijke voedselbank of de opvang van vluchtelingen of daklozen: diakenen en diaconale vrijwilligers zijn over het algemeen uitvoerend bezig. Zo lijkt het wel eens of het diaconaat vooral een uitvloeisel is van hun geloof, legt Hoekstra uit: ‘Je hebt geloof en dat wordt dan praktisch vertaald in diaconaal handelen.’

Maar het verband is net zo goed andersom, zegt hij: ‘Het praktisch handelen voedt ook je geloof. Het is een geloofsdaad om je te betrekken op de minsten, zoals in Mattheüs 25 wordt gezegd.’

Diaconaat hoort niet alleen bij het geloof, het is geloof, aldus Hoekstra. Zijn diakenen en diaconale vrijwilligers zich daar zelf wel van bewust? ‘Het idee leeft wel, maar het wordt niet altijd benoemd. Het gaat vaak om praktisch ingestelde mensen, die zich richten op hun taak: het bijstaan van mensen in nood.’ Hier ligt een taak voor de predikant en de kerkelijk werker, vindt Hoekstra: ‘Als je het geloofskarakter van het diaconaat expliciet kunt maken, dan komt dat de hele gemeente ten goede. Dan klinkt het door in de prediking, in de catechese, in het pastoraat. Je mist als gemeente iets door het diaconaat vooral praktisch te bekijken.’

Het is beslist niet de bedoeling van de cursus dat predikanten en kerkelijk werkers diaconale taken gaan overnemen, benadrukt Hoekstra: ‘Het gaat er juist om dat je als professioneel theoloog je expertise inzet om het diaconaat te verdiepen en met andere dimensies te verbinden.’ Door diakenen te helpen die relatie tussen geloof en daad te verwoorden, maak je dat deel van het werk ook voor jezelf interessanter. ‘We willen met deze cursus aansluiten bij de academische interesse en expertise van de professionals. Op een manier die in veel gevallen nieuw voor ze zal zijn.’

De training bestaat uit twee delen. Eerst volgen de deelnemers een tweedaagse over hun eigen theologische visie op diaconaat en vervolgens gaan ze gedurende drie maanden in hun gemeente aan de slag met de nieuw verworven inzichten. Een terugkomdag sluit de cursus af. Naast Hoekstra, diaconaal specialist bij de afdeling Binnenlands Diaconaat van Kerk in Actie, en Meijers, universitair docent Diaconaat aan de PThU Groningen, zijn vier gastsprekers bij de training betrokken: dr. Henk Meeuws (over diaconaat als inwijding in het geloof), dr. Bert Roor (over diakonaat als een plek om te leren), dr.

Peter van de Kamp (over diaconaat en prediking) en ds. Derk Stegeman van STEK (over diaconaat en liturgie).

Kosten: € 629,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 6 december 2019

28 PThUnie

greep uit het aanbod Tussen Hooglied en #MeToo De Bijbel wist het al: seksualiteit is een vuur waaraan je je kan warmen maar ook branden. In deze cursus word je aangesproken op je publieke en pastorale rol als voorganger in het doordenken van vragen die leven in de kerk en in de cultuur. Leidend is het beeld van een voorganger die contextueel theologisch bij de tijd is, het gesprek kan aangaan en mensen helpt om een eigen oriëntatie te vinden. Docent: prof. dr. Heleen Zorgdrager.

Doorn | Kosten € 583,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 29 november 2019

Welk heil vandaag?

In de aanloop naar Pasen concentreren we ons op de vraag wat het lijden van Christus ons in deze tijd te zeggen heeft. In de moderne theologie is veel verzet gekomen tegen de gedachte van ‘verzoening door voldoening’.

Het zou een visie zijn waarin ‘God bloed wil zien’. In deze cursus verkennen we verschillende manieren waarop we opnieuw betekenis zouden kunnen geven aan de gedachte dat Jezus lijdt in onze plaats. Docent: prof. dr.

Maarten Wisse.

Doorn | Kosten € 583,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 6 december 2019

De pastor als ethicus Als predikant heb je te maken met de ethiek van het pastoraat (bijvoorbeeld omgaan met gevoelige informatie) en binnen het pastoraat (vragen en keuzes van gemeenteleden). In deze cursus richten we ons op beide niveaus van morele reflectie. Op beide dagen gaan we exemplarisch dieper in op concrete vraagstukken. Op dag één gaat het over omgaan met geheimen; op dag twee over ingrijpende medische beslissingen. Docent: prof. dr.

Theo Boer.

Doorn | Kosten € 583,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 13 december 2019

Op weg naar Pasen Palmpasen, Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Stille Zaterdag, Paaszondag… Pasen gebeurt in de weg die je in de liturgie aflegt. Maar het is niet enkel onuitsprekelijk geheim. De voorganger staat iedere keer weer voor de vraag: wat ga ik zeggen? Hoe maak ik de vertaalslag van de teksten, zoals die in de diensten klinken, naar de levende werkelijkheid van de hoorders? Hoe spreken die teksten hier en nu? In deze cursus oefenen we de stappen van tekst naar preek, aan de hand van eigen preekvoorbeelden en door ter plekke te oefenen.

Docenten: dr. Ad van Nieuwpoort en dr. André Verweij.

start

16 januari

start

20 januari

start

30 januari

start

3

februari

Doorn | Kosten € 583,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 13 december 2019

Religieuze autoriteit en gender In de afgelopen honderd jaar zijn aloude autoriteitsverhoudingen en -opvattingen steeds meer bekritiseerd en onder druk gezet. Deze ontwikkelingen hebben ook hun weerslag op religieuze autoriteit(en) in kerkelijke gemeenschappen. De traditionele autoriteitsverhoudingen waren uitdrukking van patriarchale gezagsverhoudingen, die door de veranderde genderverhoudingen in deze tijd niet meer opgaan. In deze cursus onderzoeken we de vraag naar autoriteit en autoriteitsverhoudingen. Docent: dr. Anne-Claire Mulder.

Doorn | Kosten € 583,- | ECTS: 2 | Inschrijven voor 13 december 2019

start

13 februari

PThUnie 29

“Als je kanker hebt overleefd, is het nog niet uit je leven.�

Kanker doet meer met je dan je denkt.

86% van de mensen die worden of zijn behandeld voor kanker ervaart klachten. Soms zelfs nog jaren erna. Angst, onzekerheid, vermoeidheid en impact op de relatie komen het meest voor. Praat erover. Meer informatie vind je op kwf.nl/hulpnakanker.

Voor aanmelden en meer informatie kijk op pthu.nl

16/11/2019

Netwerkdag ‘bevindelijke prediking’ Een belangrijke vraag voor bevindelijk gereformeerden is: hoe word ik een kind van God? De preek is voor hen dé gelegenheid om op die vraag het antwoord te krijgen. De dag is een samenwerkingsverband van PThU, VU en de Dutch Biblebelt Network. Prof. dr. Maarten Wisse (PThU) is een van de sprekers. Plaats: Driestar, Gouda.

16/11/2019

Nacht van de theologie De ‘nacht der nachten’ voor theologen. Een avondvullend programma over theologie met de presentatie van het beste theologische boek van het jaar en de verkiezing van de (jonge) Theoloog des Vaderlands. De PThU is een van de organisatoren. Plaats: EO, Hilversum.

20/11/2019

Een kerk die kan Hoe bouw je aan een kerk? Wat komt daarbij kijken?

Hoe leg je verbinding met de buurt? Hoe krijg je diversiteit in je gemeente? Deze en andere vragen staan centraal op een studiedag naar aanleiding van het boek Een kerk die kan van Rudolf Setz (pionier) en dr. Marten van der Meulen (PThU). Plaats: Theologische Universiteit Apeldoorn.

25/11/2019

‘Bijbellezen in een verdroogd land’ De Dóm Helder Câmara-lezing 2019 gaat over klimaat en geloof. Hoofdspreker is dr. Mery Kolimon, docent missiologie op Timor. Wat betekent de droogte die Timor en de rest van Indonesië treft voor het verstaan van de Bijbel? Kan de Bijbel ons helpen met dit effect van de klimaatcrisis om te gaan? Plaats: PThU Amsterdam.

13/12/2019

Afscheid Renée van Riessen Van zichzelf bevrijd is de titel van prof. dr. Renée van Riessens nieuwe boek en ook het thema van het symposium waarmee zij afscheid neemt als universitair hoofddocent filosofie van de PThU. Sprekers zijn prof. dr. Joachim Duyndam, prof. dr.

Frits de Lange, dr. Onno Zijlstra en Joyce Rondaij.

PThUnie 31

Ik had al heel wat afbeeldingen gezien van Jona die door de vis wordt uitgespuwd (Jona 2:10). Ik kende de traditie uit de laat-Middeleeuwse Biblia Pauperum (Armenbijbel) waarin Jona in vol ornaat de vis in gaat en er, als herboren, in Adamskostuum weer uitkomt. Toch werd ik verrast door de manier waarop dit laatste is afgebeeld in de Speculum Humanae Salvationis (‘Spiegel der menselijke zaligheid’) uit 1450. Hier zie ik niet een man die een frisse nieuwe start maakt. Zijn oude leven is hem goed aan te zien.

Toch neemt hij een ferme stap. Door de onbeholpen stijl van de kunstenaar lijkt het een stap in het luchtledige. Of komt hij toch aan land? Zie ik misschien ook hier als in een ‘spiegel van menselijke onvolmaaktheid’ iets van mij zelf?

Klaas Spronk