PThUnie - Trots op theologie | September 2021

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit jaargang 15 | nummer 2 september 2021

Trots op theologie speciaal nummer met 16 pagina’s afscheid Mechteld Jansen

Frits de Lange kijkt vooruit

Portal wil Afrikaanse theologie ontsluiten

Dat ik zelf een onderdeel van het verhaal ben, raakte me echt.

22,23,24 oktober 2021 Terschelling

Ik ben veel meer te weten gekomen over de mogelijkheden voor creatieve diensten.

Ge

lo ven in

Die theatervoorstelling maakte wel heel veel indruk op me.

Ik heb veel inspiratie opgedaan voor ons jeugdwerk!

Ik was verrast door het effect van meditatie!

Nou, nooit gedacht dat een lezing zo boeiend kon zijn.

Ik heb veel geleerd van de gesprekken met jongeren.

beweging

Ik zing altijd graag, maar deze workshop was wel heel bijzonder.

De stilte en de zee maakten diepe indruk op me.

Dat gesprek heeft me wel aan het denken gezet…

Voor verdieping, verrassing en verwondering ga je naar het Inspiratiefestival Terschelling.

Meer informatie of aanmelden? www.inspiratiefestival-terschelling.nl

www.parkinsonfonds.nl

De ziekte van Parkinson is nóg ongeneeslijk. Steun daarom wetenschappelijk onderzoek.

Hoofdweg 667A, 2131 BB Hoofddorp - Telefoon: 023 - 5540755 - E-mail: info@parkinsonfonds.nl - IBAN: NL10ABNA0504201530

2 PThUnie

‘Je kunt nog altijd de overall aantrekken’

U die dit leest behoort tot een elite. Een

jongeling voor de theologie. Zijn ouders

kerkelijke of een academische. Kiest u maar.

vonden dat fantastisch: ‘Dat was de

Misschien vindt u dat geen prettige

gereformeerde emancipatie: je kinderen

constatering of misschien bent u het er niet

moesten het beter hebben dan jij. En dan nog

mee eens. Hoe dan ook, het is wel goed om

dominee worden ook. Maar ze zeiden er wel

daar eens over na te denken. Daar kan dit

bij: als je niet meer wilt studeren, kun je nog

nummer van de PThUnie u goed bij helpen.

altijd de overall aantrekken.’ Nadenkend over

Mechteld Jansen zegt er behartigenswaardige

de bovengenoemde kloof tussen volk en elite

dingen over in het interview ter gelegenheid

kun je dat zien als een gezonde relativering

van haar afscheid als rector en als hoogleraar.

van de in kerkelijke kring vaak ervaren afstand

De kloof tussen volk en elite is het thema van

tussen de domineeselite en het gewone

haar afscheidsrede op 3 september. Het keert

kerkvolk. Op geheel eigen wijze reflecteert

eveneens terug in het tafelgesprek dat een

Ciska Stark daar nog eens op in haar column

aantal collega’s voeren naar aanleiding van die

geïnspireerd door de bouwvakkers op de

rede. In de reacties van mensen buiten en

achtergrond van haar Zoomsessies als

binnen de PThU op haar vertrek valt op dat

directeur onderwijs.

Mechteld Jansen in haar werk als rector heel creatief was in het overbruggen van de

Deze en andere boeiende teksten in dit

afstand tussen mensen.

nummer van de PThUnie zullen er aan bijdragen dat u die behoort tot de uitgelezen

Ook van Frits de Lange wordt in dit nummer

groep van theologisch geïnteresseerden niet

afscheid genomen. Hij vertelt niet alleen over

snel uitgelezen raakt.

het onderwerp waar hij de laatste twintig jaar mee bezig is geweest en waarin hij in feite zelf nog maar ‘een beginneling’ is: de

Klaas Spronk Hoofdredacteur

ouderdom. Het gaat ook over zijn keuze als

PThUnie 3

inhoud jaargang 15 | nummer 2 | september 2021

13

10 06 Publicaties & promoties

‘Theologie is ook een kwestie van karakter’

16 4 PThUnie

11 Impact: ‘African Theology Worldwide’ 13 Special afscheid Mechteld Jansen 29 Column: Voltooid verleden tijd 30 Afscheidsinterview Frits de Lange 34 Permanente Educatie 38 Nieuws 39 Agenda

‘Het feit dat je er nog bent is toch fantastisch?’

11 30

&colofon

38

PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is voor predikanten in de PKN en studenten,

medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU). Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Esther van Beem (adviseur), Theo Boer, Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Klaas Spronk (hoofdredacteur), Trudy Struijs Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 088 3371 866, communicatie@ pthu.nl Vormgeving en realisatie Verloop drukkerij (Alblasserdam) Fotografie Afdeling Communicatie PThU, Amber Leijen, Mike van Bemmelen, NieuwWij, Maarten Wisse ISSN-nummer 1876-9233.

PThUnie 5

Rick Benjamins en Wouter Slob, Levensduiding in het licht van transcendentie: de theologie van Jörg Lauster.

Theo Boer, Stef Groenewoud en Wouter de Jonge, Leven met euthanasie.

Geliefden vertellen over hun ervaringen.

Utrecht: KokBoekencentrum 2020, 240 pp., € 20.

Kampen: Uitgeverij Van Warven 2021, 124pp., € 16,95.

Bij circa één op de twintig overlijdens is er in Nederland sprake van euthanasie. Dit boek is een

In dit boek geven Benjamins en Slob een inleiding

bundeling van ruim veertig ervaringsverhalen van

in de theologie van Jörg Lauster, die in 2022 –

mensen die op een bepaalde manier betrokken zijn

vertraagd door de coronapandemie – de Vrijzinnige

(geweest) bij euthanasie bij een naaste.

Lezing zal houden. Lauster is hoogleraar in

Wat betekent deze ‘goede dood’ voor direct

München en een vooraanstaande Duitse liberale

betrokken naasten? Hoe ervaren zij dit? In deze

theoloog. Zijn werk, aldus de auteurs van deze

bundel, verschenen in de context van het PThU-

Nederlandse inleiding, is breed maar gegroepeerd

project Moral Compass, is geen selectie toegepast,

rondom de ervaring van transcendentie als centrale

alleen eindredactie. Het boek, dat door vriend en

notie. Er is taal over het transcendente nodig om

vijand wordt geprezen, biedt daardoor een unieke

aan de opgedane ervaring uitdrukking te geven.

inkijk in de positieve en de problematische kanten

Het werk van Lauster wordt in dit boek over de

van euthanasie. Voor mensen die voor zichzelf

volle breedte belicht: van de renaissance in Florence

euthanasie overwegen, voor hun naasten, maar

naar het schriftprincipe in de moderne theologie en

ook voor artsen en predikanten is het een

een update van de godsdiensthermeneutiek. Er is

waardevolle bron van inzichten. Het boek wordt

ruime aandacht voor zijn schitterende cultuur­

besloten met een beschouwing over de mooie en

geschiedenis van het christendom en zijn krachtige

de schaduwkanten van euthanasie, en met een

verdediging van het neo-protestantisme.

samenvatting van de adviezen die nabestaanden aan anderen willen geven.

6 PThUnie

Gert van Klinken, Nes Ammim: Protestants in the Young State of Israel, 1952-1967.

Frits de Lange, Eindelijk volwassen.

De wijsheid van de tweede levenshelft.

ReLiC Studies in Dutch Religious History Volume 5.

ISBN 9789025907853, € 20,99 (e-book € 9,99)

Utrecht: Ten Have Utrecht 2021.

Hilversum: Verloren 2021. 414 pp., € 40,00.

Twee narratieven domineren in onze samenleving Over de naoorlogse omslag in de betrekkingen

het beeld van ouder worden: dat van de

tussen protestanten en Joden bestaat al een ruime

leeftijdsloze oudere die forever young blijft en dat

hoeveelheid literatuur, die echter vooral betrekking

van de ouderdom als uitsluitend verval en verlies.

heeft op Europa en Amerika. Over de ontwikkeling

Waar het eerste beeld een illusie verkoopt, is het

van deze relatie binnen Israël is minder bekend. In

tweede een domper. Frits de Lange ontwikkelt in

dit boek wordt die relatie besproken aan de hand

dit boek een aantrekkelijk, inspirerend derde

van pogingen van Zwitserse, Nederlandse, Duitse

scenario: de wijze oudere. Hij put daarvoor uit

en Amerikaanse protestanten om een christelijke

klassieke bronnen van de filosofie maar ook uit

kibboets in Galilea te stichten, wat resulteerde in

recent onderzoek in de gerontologie. Zelfkennis en

het nog altijd bestaande Nes Ammim. Doelstelling

zelftranscendentie vormen de kernmomenten van

van de stichters, die aanvankelijk vooral sceptische

wijsheid. In de tweede levenshelft – wanneer die

reacties opriep, was een op solidariteit gebaseerde

begint is niet aan een leeftijd gebonden – leren we

ontmoeting met het Joodse volk.

onszelf beter kennen en relativeren. Dat wordt

Het bronnenonderzoek voor deze studie laat zien

zichtbaar in concreet gedrag. Wijsheid helpt je om

dat ook andere betrokkenen het project kritisch

met meer compassie naar de wereld te kijken, je in

volgden: de Arabische Israëli’s, de Joodse leden van

te spannen voor toekomstige generaties en minder

de christelijke kerken, en de Druzen die gronden

bang te zijn om te sterven.

verkochten ten behoeve van dit protestantse project. Dat werd in de Israëlische samenleving met grote aandacht gevolgd, tot in de Knesset toe. Het boek bespreekt niet alleen de concrete inzet van protestanten voor de relatie Kerk-Israël maar ook de reactie daarop van de Israëlische samenleving.

Veel thema’s van de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw blijven actueel tot op de huidige dag.

PThUnie 7

Publicaties &promoties Joyce Rondaij, Primo Levi na God. Verhalen van een nieuwe Bijbel.

Hilversum: Verbum 2021. ISBN 9789493028418. € 24,95, E-Book € 7,95.

Hoe kun je schrijven over de mens en God na

Benno van den Toren, Joseph Bosco Bangura en Dick Seed (redactie). Is Africa Incurably Religious? Secularization and Discipleship in Africa. Regnum Studies in Mission.

Oxford: Regnum 2020.

Auschwitz? Het ‘na’ in de boektitel verwijst naar het verlies dat Auschwitz veroorzaakte en de

De bijdragen in deze bundel bevragen de

uitdaging die het betekende voor het denken over

wijdverbreide gedachte dat Afrika ‘ongeneeslijk

de mens en God, zowel in het werk van de

godsdienstig’ (John Mbiti) zou zijn en dat

Italiaans-Joodse scheikundige en schrijver Primo

secularisatie dus geen relevant thema is voor het

Levi, als in de theologie en filosofie. Het boek, de

verstaan van geloof, kerk en maatschappij in dit

Nederlandse vertaling van Rondaij’s dissertatie,

continent. Verschillende bijdragen bestuderen

focust op drie thema’s: onrechtvaardig lijden, chaos

vormen van secularisatie in de regio en in de

en schepping, en goed en kwaad. Het toont aan

Afrikaanse diaspora. De eerste essays focussen op

hoe Levi schreef over de mens en God na

voorchristelijke culturele en godsdienstige tradities.

Auschwitz, en hoe zijn representaties theologisch

Hoewel het moderne secularisatiebegrip hier niet

gelezen kunnen worden ‘na God’. Daarvoor brengt

zomaar van toepassing is, argumenteren de auteurs

Rondaij Levi’s werk in gesprek met denkers als

dat die tradities een voedingsbodem kunnen

Richard Kearney, Emmanuel Levinas en Catherine

vormen voor secularisatie. Andere bijdragen

Keller. Levi’s werk laat het belang zien van

bestuderen mogelijke vormen en aspecten van

religieuze teksten om het verhaal van de mens te

secularisatie in de moderne tijd, bijvoorbeeld in het

vertellen. Hij transformeert deze teksten, en geeft

hoger onderwijs en in relatie tot de opkomst van

ze nieuwe betekenissen in nieuwe contexten.

het neopentecostalisme. Dit deel bevat ook een

Hiermee zet hij de religieuze taal in voor een van de

aantal regionale impressies vanuit Afrika en de

functies die het altijd heeft gehad:

diaspora. Het laatste deel stelt de vraag wat deze

betekenisverlening aan het zo complexe

secularisatieprocessen betekenen voor christelijk

menselijk bestaan.

discipelschap in Afrika en de diaspora. Deze bundel is de vrucht van twee conferenties in Cairo en Yaoundé van het Evangelical Theological Seminary in Cairo, de Faculté de Théologie Evangélique de Bangui en de PThU, met steun van onder meer de Gereformeerde Zendingsbond en Kerk in Actie.

8 PThUnie

Mirella Klomp, Playing On. Re-staging The Passion after the Death of God (Theology in Practice 10).

Leiden, Brill 2020, € 55,- (Het boek is door de PThU

Joseph Bosco Bangura, Pentecostalism in Sierra Leone: Contextual Theologies, Theological Education and Public Engagements. SITMA 19.

open access gemaakt en is op de website van de

Hamburg: Missionshilfe Verlag, 2020.

uitgever gratis te downloaden als e-book.)

Onderzoekers afkomstig uit Pinkstergemeenten in Christelijk geloof is in de 21e-eeuwse Nederlandse

de West-Afrikaanse subregio onderzoeken zelden

samenleving niet verdwenen, maar veranderd in

de opkomst van de pinksterbeweging in Sierra

een ambivalent spel. Tv-spektakel The Passion laat

Leone, het alom geprezen eerste protestantse

zien dat media daarin belangrijke spelers zijn

zendingsveld in tropisch Afrika. Terwijl de rol van

geworden, aldus Mirella Klomp, praktisch theoloog

de bevrijde Afrikaanse slaven in de vroege

en liturgiewetenschapper bij de PThU, in haar

verspreiding van het christendom in de regio goed

nieuwe boek. Tien jaar lang bestudeerde ze The

gedocumenteerd is, zijn er veel minder pogingen

Passion. In haar boek brengt ze de

gedaan om de meer recente kerkelijke

gedaantewisseling van christelijk geloof in de

ontwikkelingen te documenteren die veroorzaakt

Nederlandse samenleving in kaart. Zo zijn

zijn door de opkomst van nieuwere pinkster- en

Nederlanders schijnbaar ‘aan God voorbij’, maar

charismatische bewegingen in Sierra Leone. In dit

gaan ze in een virtuele processie bijvoorbeeld wel

boek onderzoekt PThU-postdoc Joseph Bosco

swipend achter het kruis van Jezus aan. Klomp:

Bangura de opkomst van pinksterbewegingen en

‘Dat speelse is kenmerkend voor religie vandaag.

charismatische bewegingen en bespreekt hij hoe

Dat heeft iets veranderlijks, vluchtigs en rommeligs.

contextuele theologie, theologisch onderwijs en

Maar waarom zou God daarin niet met mensen

publieke betrokkenheid de pinksterbeweging in

mee willen spelen?’ In haar boek duidt ze de

Sierra Leone herdefiniëren.

verandering van christelijk geloof niet alleen met behulp van o.a. antropologische, sociologische, rituele, filosofische en mediatheorieën, maar stelt ze ook de vraag hoe je kunt spreken over God ‘na de dood van God’.

PThUnie 9

Publicaties &promoties Gemeenschap als missie Promotie Berdine van den Toren (20 mei)

Doel en praktijk van de hervormde evangelisatievereniging Promotie Teije Osinga (1 juli)

Is gemeenschap nog wel mogelijk in een geïndividualiseerde maatschappij en een

Hervormde evangelisatieverenigingen in Nederland

globaliserende wereld? Deze vraag staat centraal in

1855-1951 naar doelstellingen en praktijk. Dat is

het proefschrift Community as Mission. The Church

de titel van het proefschrift, waarop Teije Osinga

Mission Society as Gift and Call in an Individualised

promoveerde aan de vestiging Groningen van de

and Globalised World, waarop Berdine van den

PThU. Zijn promotores waren prof. dr. Hans-Martin

Toren-Lekkerkerker aan de PThU Groningen

Kirn en dr. Gert van Klinken.

promoveerde. Haar promotores waren prof. dr.

Henk de Roest en prof. dr. Kirsteen Kim (Fuller

Het onderzoek laat zien dat het, vooral na de

Theological Seminary, Pasadena, CA).

Doleantie, een voornaam verenigingsdoel was om samen met andere hervormde orthodoxen

Op basis van een case studie naar de geleefde

tenminste de lokale gemeente en zo mogelijk ook

realiteit van de Church Mission Society

de landelijke kerk om te buigen in de eigen,

gemeenschap stelt Van den Toren de vraag hoe een

gewenste richting. Behalve orthodox waren ze dus

georganiseerde gemeenschap, met zowel een

ook hervormd en kerkelijk gericht. Bekende

lokaal als een wereldwijd karakter, kan worden

kerkelijke instrumenten als pastorale zorg,

ervaren en begrepen. Dit leidt tot een theologische

godsdienstonderwijs, maar ook onderlinge

reflectie in gesprek met sociologische

verenigingen deden zich onder de posten

overwegingen rond de vraag hoe een

veelvuldig voor. En zoals een predikant leiding gaf

zendingsgemeenschap deel kan zijn van de

aan een kerkelijke gemeente, zo leidde hun

Missio Dei.

voorganger – meestal een godsdienstonderwijzerevangelist – op vrijwel identieke wijze zijn

Van den Toren (1964) begon haar theologische

evangelisatiepost.

studie aan de Reformatorische bijbelschool in Zeist.

Haar mastergraad behaalde ze in 2009 aan Regent

Teije Thomas Osinga (1951) volgde de opleiding tot

College in Vancouver. Sinds 1997 werkt zij in

onderwijzer aan de Christelijke Kweekschool te

theologisch/missiologisch onderwijs, eerst in de

Sneek. Later studeerde hij theologie in Groningen.

Centraal Afrikaanse Republiek en later bij de

Hij was predikant in Garyp, Oudega en

Church Mission Society, met een speciale focus op

Oudemirdum-Nijemirdum-Sondel.

Franssprekend Afrika en Azië. Daarnaast werkt ze sinds april 2021 als interim-directeur bij de Nederlandse Zendingsraad.

Meer promoties uit 2021 volgen in het decembernummer van PThU. Het gaat dan om de promoties van Thomas Tops (11 juni) en Konstantin Stijkel (18 juni).

10 PThUnie

IMPACT Website maakt rijkdom van Afrikaanse theologie toegankelijk:

‘Dit is pas het begin!’

Afrika barst van de inspirerende

waar vraag en aanbod samenkomen.

geschikt is voor de telefoon. Die

theologische ideeën, inzichten,

‘Veel theologie­studenten in Afrika

hebben studenten namelijk wel.’

studies en ervaringen, maar deze

vinden het lastig om aan betrouw­

zijn nog altijd te weinig zichtbaar.

bare theologische bronnen te komen.

Dialoog

Dat zegt dr. Joseph Bosco

Google brengt je niet van­zelf-

Daarnaast moet de website de

Bangura, senior onderzoeker aan

s­prekend op de juiste plek. Met deze

vruchten van Afrikaans theologisch

de vestiging Groningen van de

website willen we studenten een zo

denken beter toegankelijk maken

PThU. De rijkdom aan

breed mogelijk overzicht bieden van

voor onderzoekers in andere

theologische bronnen blijft

bronnen die academisch deugen’,

werelddelen. En in Afrika zelf.

goeddeels verborgen, zowel voor

aldus Bangura. Ondersteunend

Bangura vertelt dat de contacten

theologiestudenten in het

daaraan kunnen studenten via

tussen Engelstalige en Franstalige

werelddeel zelf als voor

webinars leren om effectiever het

wetenschappers in het werelddeel

wetenschappers in de rest van de

internet te doorzoeken en bronnen

minimaal zijn: ‘Er is weinig

wereld. De website African

beter te beoordelen: ‘We leren ze om

gelegenheid voor dialoog tussen een

Theology Worldwide (african.

te studeren.’ Voor de studenten

wetenschapper uit Kenia en een

theologyworldwide.com), die met

spelen ook andere beperkingen een

wetenschapper uit Kameroen. Wij

steun van de Protestantse

rol. Zo kost toegang tot academische

vinden het belangrijk dat de kerk in

Theologische Universiteit (PThU),

publicaties vaak geld. Daarom heeft

Afrika de beschikking heeft over de

de John Templeton Society en

de website een functie om bronnen

kennis van beiden.’ Daarom volgt

andere donoren tot stand kwam,

te filteren op gratis toegankelijkheid,

binnenkort een parallelle website in

moet hier verandering

vertelt Bangura: ‘Op dit moment is

het Frans. Uiteindelijk moeten ook

in brengen.

zestig tot zeventig procent van de

Portugeestalige publicaties op het

artikelen op de website gratis.’

platform worden aangesloten.

De website, waaraan ook door prof.

Verder is het lastig dat een deel van

dr. Benno van den Toren en student

de studenten geen beschikking heeft

African Theology Worldwide is meer

Sam Bussey hard is gewerkt, is een

over een computer: ‘Daarom hebben

dan alleen een portal, benadrukt

platform voor Afrikaanse theologie,

we een site ontworpen die ook

Bangura. Natuurlijk worden

Impact is een rubriek over valorisatie: waar en hoe is de PThU zichtbaar in het publieke debat?

PThUnie 11

IMPACT bestaande bibliografieën en bronnen

Partners

zoveel mogelijk bibliotheken. En we

zichtbaar gemaakt, maar daarnaast

De website ging in maart van dit jaar

onderhandelen met uitgevers over

leveren wetenschappers ook

online. De start was bemoedigend,

het gratis beschikbaar stellen van

bijdragen die speciaal voor de site zijn

zegt Bangura, maar er moet nog een

zoveel mogelijk artikelen.’

geschreven. Dat is met name het

heleboel gebeuren: ‘Het christendom

geval in het encyclopedische deel,

in Afrika groeit. Het is belangrijk dat

Alleen al omdat er steeds nieuwe

waar lemma’s over uiteenlopende

de kerkleiding deze groei kan

theologie bijkomt, is het project in

theologische onderwerpen te vinden

bijhouden. Deze website moet

principe oneindig. Toch mag van

zijn. De site kent twee indelingen:

daaraan bijdragen. En om die reden

Bangura de focus nóg breder: ‘Heb je

een praktische en een inhoudelijke.

willen we samenwerken met onze

gezien dat het woord “African” in

De eerste bestaat uit een

broeders en zusters overal ter wereld

het logo een andere kleur heeft?

encyclopedie, bibliografieën, een

– met iedereen die een visie heeft op

Uiteindelijk gaat het namelijk om

portal, een research guide, nieuws en

de ontwikkeling van theologisch

theologie uit de hele wereld. Waarom

blogposts. De tweede focust op vijf

onderwijs. We want partners! We

niet als volgende stap een website

belangrijke thema’s: Bijbel in Afrika,

zitten in een proces dat we met

voor Zuid-Amerikaanse of Aziatische

Afrikaans christendom, Afrikaans

zoveel mogelijk partijen in contact

theologie? Dit is pas het begin!’

christelijk denken, Afrikaanse zending

willen komen: kerken, personen,

en ‘Engaging Africa’.

organisaties... We werken samen met

Met nascholing kom je verder, onder andere op gebied van:

STILSTAAN OF BIJBLIJVEN? Als afgestudeerd theoloog sta je midden in een continu veranderende samenleving.

Dat vraagt om het aanscherpen, verbreden en verdiepen van kennis en vaardigheden.

Onze postacademische opleidingen en trainingen helpen je daarbij. Met gedegen en inspirerend onderwijs, aandacht voor persoonlijke ontwikkeling en waardevolle ontmoetingen met andere professionals.

12 PThUnie

• • • • • • •

Leiderschap en verandering Liturgie en muziek Aansprekend preken Diaconaat Bijbellezen en exegese Pastoraat en psychiatrie Geestelijke begeleiding

Kijk op www.pthu.nl/onderwijs/nascholing voor het uitgebreide aanbod aan korte cursussen en langlopende trajecten.

Mechteld Jansen special | september 2021

Prof. dr. Mechteld Jansen was in 2008 een van de eerste benoemingen van de PThU. In 2014 volgde ze prof. dr. Gerrit Immink op als rector. Nu, iets minder dan zeven jaar later, stopt ze niet alleen als rector, maar gaat ze ook met vervroegd emeritaat. In deze special van PThUnie nemen we afscheid van haar.

Collega’s en oud-studenten halen herinner­ingen op en reflec­teren op haar theologische erfenis. En natuurlijk komt ze ook zelf aan het woord.

Gedenken wat God ons in Mechteld geschonken heeft door Maarten Wisse

Ik kan het me nog bijna niet voorstellen, maar

die misgaan in de organisatie. Het vraagt een

toch is het zo. Vanaf 3 september is Mechteld

offer om met mildheid te reageren op de

Jansen niet langer rector van en zelfs niet

meer of minder aanstootgevende dingen die

langer hoogleraar aan de PThU. Ik ben blij dat

bij tijd en wijle gezegd worden. Mildheid is

er in deze speciale editie van de PThUnie

een genade die inspireert. De mildheid

aandacht aan besteed wordt. Mechteld heeft

waarmee Mechteld de afgelopen jaren leiding

in de afgelopen jaren enorm veel voor de

heeft gegeven aan de PThU, heeft

PThU betekend en dat mogen we best even

mildheid opgeroepen.

‘gedenken’, zoals we dat met een mooi Bijbels woord noemen. Gedenken doe je dat

Gerichtheid op de Ander: de diepste drijfveer

wat God in een persoon of in een gebeurtenis

van Mechteld achter haar theologische werk

schonk en wel met het oog op de toekomst.

ligt bij de ontmoeting met de Ander. Ik

Als ik dan denk aan wat God ons in Mechteld

herinner me een gesprek over het nieuwe

de afgelopen jaren allemaal heeft

instellingsplan waarin Mechteld heel stellig

geschonken, komen een paar woorden in het

zei: ‘Christus ontmoet je eerst en vooral in de

bijzonder naar voren.

ander en niet bij jezelf, bij je eigen groep of je eigen opvattingen.’ Dat tekent haar theologie,

Waardigheid: het viel me altijd op bij alles wat

zoals ook tot uitdrukking komt in dit nummer

Mechteld deed. Ze deed het met een grote

van de PThUnie. Denk niet te smal over

waardigheid. zelfs iets van deftigheid. Ik denk

christelijk geloven. Laat het uitgedaagd

dat dat karakteristiek is voor hoe ze de PThU

worden door anderen die anders geworteld

de afgelopen jaren in het land maar ook

zijn dan jijzelf bent. Daar kan dat geloof

internationaal heeft neergezet. De PThU is

tegen, daar wordt het sterker van.

mede door haar inspirerende leiding een instituut van formaat geworden.

Gedenken doe je om na te volgen, in de toekomst opnieuw waar te laten worden wat

Mildheid: Mechteld heeft de PThU bestuurd

God schonk. We nemen nu feestelijk afscheid

vanuit een grote mildheid. Dat is bijzonder,

van Mechteld, wensen haar veel gezegende

want het kost veel. Het vraagt van degene die

jaren toe en volgen het goede, ware en

mildheid betracht, offers. Het vraagt geduld

schone na wat we in haar hebben ontvangen!

om met mildheid te reageren op de dingen

Prof. dr. Maarten Wisse is hoogleraar dogmatiek aan en (vanaf 3 september 2021) rector van de PThU.

14 PThUnie

voorwoord

Tijd voor anderen

De wereld in

Ik ontmoette professor Mechteld Jansen voor het

Tijdens de voorbereidingen op onze uitzending

eerst tijdens de Nacht van de Theologie in 2017,

naar Nicaragua op het Hendrik Kraemer Instituut

waar we debatteerden over de Westerse

(HKI) was Mechteld de docent missiologie.

dominantie over het wereldchristendom. Dat

Op het oog is er bijna geen groter verschil

debat leverde weinig op: hoe konden we

mogelijk: zo kraakhelder en transparant als de

discussiëren over iets waar we precies hetzelfde

huisvesting van de PThU is, zoveel onverwachte

over dachten? Nadien werden professor Jansen

zolderkamertjes, gangen en trappenhuizen

en ik goede vrienden en we voerden vaak

herbergde het oude zendingshuis. Maar

gesprekken in de wandelgangen van de VU.

Mechteld bewoog zich in beide contexten op dezelfde manier – oké, een beetje chiquer op de

Professor Jansen heeft een verbazingwekkend

PThU. Theologen die zich voorbereidden op een

vermogen tijd voor anderen te maken. Ieder

missie konden op het HKI een zendingsexamen

mens is belangrijk en waardevol voor haar. Ze

afleggen en ik deed dat bij haar. Het ging over

heeft een diep verlangen om theologisch

bevrijdingstheologie en de Utrechtse school,

onderwijs relevant te maken voor de samenleving

herinner ik mij. Die laatste bekeek de examinator

– in verbinding, in gesprek en, als het nodig is, in

met enige reserve. Ze vond het wat opgeklopt

confrontatie met de cultuur. Haar toewijding aan

allemaal. Mechtelds observatie schokte mij als

gendergelijkheid in de academische én de

toegewijd Utrechter enigszins en haar woorden

christelijke wereld heeft mij geïnspireerd in mijn

zijn blijven hangen. Ze wees, schijnbaar

eigen theologisch streven naar rechtvaardigheid,

achteloos, precies op de goede plek. Ze maakte

gelijkheid en inclusie.

me klaar voor een wereld ver weg van Utrecht.

Als een broeder in het feminisme en haar

Klaas Bom is docent dogmatiek aan de

collega, stemt het mij tevreden dat een vrouw –

PThU Groningen.

en dan speciaal Mechteld – rector werd van deze gerenommeerde protestantse universiteit. Ik weet zeker dat zij haar academische en christelijke passie meeneemt naar wat voor volgende rol dan ook. Ik feliciteer haar met wat ze tot nu toe heeft bereikt en wens haar Gods zegen voor de tijd die voor haar ligt.

Dr. Samuel Lee is directeur van het Center for Theology of Migration aan de faculteit Religie en Theologie van de VU en president

‘Toen was ik klaar voor een wereld ver weg van Utrecht’

van de Foundation Academy of Amsterdam.

PThUnie 15

interview

met Mechteld Jansen

‘Ik hou ervan om voor de troepen te staan’ Er ging toch wel een schokje door theologisch Nederland. Rector en hoogleraar missiologie Mechteld Jansen, sinds 2014 het gezicht van de Protestantse Theologische Universiteit, kondigde afgelopen december aan dat ze vervroegd met emeritaat zou gaan. Op 3 september is het zover: dan nemen universiteit en rector warm afscheid van elkaar. Aan PThUnie vertelt hoe ze tot deze beslissing kwam, hoe ze terugkijkt op een veelbewogen periode en wat ze van plan is te gaan doen met die enorme hoeveelheid vrijgekomen tijd.

‘Ik wil graag nog even los van de van de academische setting werken.’

Tekst: Caspar Dullemond

Om maar meteen een voor de hand

is het weer goed. Dan ben ik geen

Mooi geweest

liggende vraag te stellen: vertrekt

patiënt meer’, zegt Jansen.

Wie Jansen de afgelopen jaren

Jansen om gezondheidsredenen?

heeft zien optreden bij academische

Daar is geen sprake van, benadrukt

Als er al een medische aanleiding

plechtigheden – promoties, opening

ze: ‘Mijn borstkanker werd een

is voor haar terugtreden, dan

academisch jaar, dies – kan niet

week of vier, vijf ontdekt nadat ik

heeft het met de coronapandemie

anders concluderen dan dat ze

mijn vertrek had aangekondigd.

te maken, die in dezelfde periode

genoot van haar rol. Van speeches

Echt: ik had me voorgenomen om

haar sporen door de samenleving

maakte ze altijd iets bijzonders, een

nog negen maanden flink gezond

trok. Niet dat Jansen zelf ziek is

mooie mix van blijmoedigheid en

te zijn voordat ik met pensioen

geweest: ‘Maar corona heeft me

ernst. En dan toch een jaar eerder

ging. Dat gebeurde dus niet.’

wel bepaald bij wat werkelijk

stoppen. Vond ze het niet leuk

belangrijk is.’ Oude

meer? ‘Niet precies. Ik kwam op het

Achteraf voelt het wel als een

vriendschappen waren in haar

punt dat ik dacht: het is wel mooi

bevestiging dat het de goede keuze

jaren als rector toch wel

geweest. Met het binnenkomen van

was, voegt ze er aan toe: ‘Het idee

verwaterd. Het werd tijd om daar

Kees Boele als medebestuurder brak

‘Waartoe zijt gij op aarde?

Die vraag kwam in de coronatijd heel dichtbij’

16 PThUnie

van: laat ik de gezonde jaren die ik

wat aan te doen. De

een goed moment aan. Ik wilde

nog heb op een goede manier

ontwikkelingen in haar vakgebied,

hem de kans geven een volledig

gebruiken.’ Want het gaat goed

de missiologie, had ze door haar

nieuw team te vormen’, legt ze uit.

met haar, benadrukt ze: ‘Ik ben op

werk als bestuurder maar beperkt

Dat geldt dan voor het rectoraat,

een medisch uiterst prettige manier

kunnen bijhouden. Ze miste de

maar had ze als hoogleraar niet ook

door alle therapieën heen

inhoud. En ze miste de kerk: ‘Ik

rustig een aantal jaren kunnen

geholpen.’ Ze voelt zich fit, hoewel

vind dat ik de kerk de komende

afbouwen, bijvoorbeeld met een

dat nog ietsje onwennig is. ‘Als ik

jaren wat extra’s mag geven.’

onderzoekstaak? ‘Dat had gekund

over een half jaar weer mijn eerste

Kortom: ‘Waartoe zijt gij op

ja. Maar ik kan me dit veroorloven.

gewone mammografie heb, in de

aarde? Die vraag kwam in de

Ik heb de luxe om nog een aantal

onovertroffen borstenbus, dan pas

coronatijd heel dichtbij.’

jaren buiten de setting van de

academie dingen te doen, dus

ook een breder academisch

nogal nadruk op gelegd dat we meer

zonder op de loonlijst te staan en te

probleem. De lijst van eisen waar je

eigenwaarde aan de dag zouden

drukken op de financiën van de

aan moet voldoen voordat je een

mogen leggen. En dat we misschien te

universiteit. maar ook zonder zelf

beetje op kan komen in het

lang te bescheiden hadden gedacht

de druk te voelen van toch nog

wereldje! Je bent gauw vijftig

over ons eigen werk. Binnen

meehelpen met leidinggeven en

voordat je kunt dromen van een

theologisch Nederland zijn wij gewoon

met internationaal publiceren op

leerstoel. Dat is veel te laat. Talenten

een hele goede instelling. Onderzoeks­

zo’n hoog niveau dat misschien

moet je eerder pakken, en ze

matig en qua onderwijs zijn mensen

maar een paar mensen er kennis

vertrouwen geven in hun eigen

echt bij ons aan het goede adres.

van nemen. Dan schrijf ik liever op

kwaliteiten als leider. Voor mij is

Hebben we dat wel door met elkaar?

publieksniveau, misschien zelfs over

altijd belangrijk geweest dat je als

Dat theologie niet zo populair is, komt

niet-theologische zaken. Ik wil

jonge wetenschapper modellen hebt

ook omdat we er zelf zo bescheiden

gewoon loskomen van die

van andere wetenschappers die qua

over zijn. Theologie is voor deze tijd

academische setting.’

leeftijd niet te ver van je afstaan. Dat

noodzakelijk. Als vlaggendrager van de

je ziet: oh leuk, zo kun je óók

PThU heb ik dat met trots willen laten

Ze bewijst de PThU daarmee een

theoloog zijn. Theologie is niet

zien. Wat hielp is dat ik daarbij voor een

dienst, maakt ze duidelijk: ‘Je mag

alleen een kwestie van wetenschap,

prachtige groep mensen stond, die

als hoogleraar tot je zeventigste

maar ook van karakter. Dat karakter

eigenlijk allemaal geweldig aan de weg

doorgaan, maar ik vind dat niet zo

moet je ontwikkelen om goed met

timmeren.’

gezond. Onze grote uitdaging voor

de breedte van de kerk en van

de toekomst is het bieden van

theologische stromingen om te

Frustrerend

mogelijkheden aan jonge talenten.

gaan. Dan helpt het als je je laat

Maar hoe enthousiast Jansen ook het

Momenteel worden we met z’n

inspireren door mensen die net iets

belang en de schoonheid van theologie

allen wel erg oud. En we hebben

verder zijn dan jij.’

bepleitte, de studentenwerving bleef

juist zoveel begaafde jonge mensen

een zorgenkindje, geef ze toe: ‘Dat is

in de virtuele wachtkamer zitten:

Sommige aspecten van haar werk

echt een punt waarop ik mezelf wel

doctores die het wetenschappelijk

gaat ze echt missen, weet ze: ‘Ik

eens moed heb moeten inspreken. Met

heel goed hebben gedaan hebben

hou ervan om voor de troepen te

ál onze gigantische inspanningen op

maar ook qua persoonlijkheid zó

staan. Daar heb ik echt

dat terrein, mochten we blij zijn met

goed zouden passen in de PThU van

verschrikkelijk veel plezier aan

een stabilisering van het aantal

de toekomst. Die moeten we niet

gehad, om wat kleur en fleur en

studenten. Wat we ook deden, er

laten lopen. Nu gaat de

flair toe te voegen. In het begin van

kwam niet meer studenten. Ik heb daar

doorstroming veel te traag. Dat is

mijn periode als rector heb ik er

geen oplossing voor. De totale vijver van PThUnie 17

18 PThUnie

potentiële belangstellenden voor

waarbij familie en vrienden konden

en waar ze eerder bij stilstond in

theologie wordt gewoon kleiner.

zien: wat heeft deze kandidaat iets

haar inauguratie in 2008 en haar

Dat moet je op een gegeven

moois gemaakt. En wat een goede

diesrede in 2012; een thema ook

moment ook toegeven. Want

plek is dit.’

dat in de tussenliggende jaren alleen maar actueler is geworden. ‘Ik wil

anders is het van jaar tot jaar frustrerend. Alweer niet gegroeid!

Tandem

ingaan op de kloof tussen volk en

Misschien is het all in the game.’

Promoties en af en toe een artikel

elite. Ik probeer te zien hoe deze

Trok ze zich dat persoonlijk aan?

gaven haar een kans om met de

elkaar maken en breken. Dat heeft

‘Nou, ik voelde me wel behoorlijk

inhoud van de theologie bezig te

naar mijn idee vooral te maken met

verantwoordelijk dat ik dat tij niet

blijven. Want een bestuurder staat

een bepaald dedain dat het volk

heb weten te keren. Dat mensen

wat dat betreft toch behoorlijk aan

voelt vanuit de elite, en met de haat

niet begrijpen dat dit het mooiste

de zijlijn. ‘Ik wist het van te voren:

– ik weet dat het een groot woord is

vak van de hele wijde wereld is...

dit zou mijn opoffering zijn.’ Ze is

– dat de elite voelt vanuit het volk.

blij dat Maarten Wisse, haar

Ook ik hoor bij de diploma-elite,

Dat moet toch uit te leggen zijn?’

opvolger als rector, als tandem met

maar ik wil me binnen het geloof

Tegelijkertijd weet ze dat een studie

Boele kan opereren: ‘Beiden zijn

deel blijven voelen van het volk

theologie behoorlijk zwaar is en niet

theologisch en bedrijfsmatig goed

Gods; het volk dat God roept en dat

voor iedereen weggelegd. ‘Dan heb

onderlegd, dus dat zullen ze goed

grenzen overstijgt. Maar ik weet dat dat gemakkelijk gezegd is. Het volk kan geen huizen meer kopen. Het

‘Theologie is een heftig en aangrijpend vak’

volk voelt zich voor de gek gehouden en vergeten. En dan kunnen we zeggen dat het populisme daarin roert en dat soort ideeën versterkt, en dat is waar, maar wat zetten wij daar als

ik niet zozeer over de talen, als wel

kunnen verdelen. Dat heb ik wel

theologen tegenover? Wat kunnen

over de hele filosofische en

gemist.’ Jansen zat als enige

wij vertellen dat door het popu­lisme

exis­ten­tiële doordenking. Het gaat

bestuurder jarenlang in een unieke

niet gezien wordt? Theologen

om vragen die je leven lang aan je

situatie. Ook haar voorganger, Gerrit

weten als het goed is van het

zieltje blijven schuren. En dan het

Immink, vormde een duo met Henk

vergeten volk. Hoe wordt in de

palet van waar mensen levens­

van der Sar. ‘Ik was helemaal alleen,

Bijbel dat vergeten volk weer tot een

beschouwelijk al niet kunnen zitten

ja’, zegt ze. Denkt ze achteraf: had

verbondsvolk gemaakt?’ Belangrijk

tegenwoordig... Het is een heftig en

er maar iemand naast me gestaan?

daarbij is dat een volk een eigen

aangrijpend vak. Niet iedereen wil

‘Ja. Absoluut. Al heb ik heel veel

thuis heeft, benadrukt Jansen: ‘Ik

dat, en zeker niet als je er in ieder

steun gehad aan mijn team. Als er

stel in mijn rede dat het volk terecht

geval zes jaar voor moet studeren.’

een keer narigheid was, dan kon ik

verlangt naar een veilig thuis. En wij

altijd terecht bij de ambtelijk

als kosmopolieten moeten dat niet

Wat vond ze het allerleukste om te

secretaris, de directeur onderwijs of

afdoen als natio­nalisme en

doen als rector? Het antwoord komt

de manager. Er was altijd wel

buitensluiterij. Als mens mag je

onmiddellijk: ‘Promoties leiden. Dat

iemand om mee te sparren. Maar

verlangen naar een thuis. Dat is

is toch fan-tas-tisch? Dat je deel

het is zwaar en niet helemaal

ontzettend belangrijk. Ken je de

mag nemen aan zo’n ceremonie, op

gezond om op die positie één

comedyserie Cheers nog? Dat gaat

zo’n hoogtepunt van iemands leven.

persoon te hebben zitten.’

over een kroeg “where everybody knows your name. And they’re

Ik deed altijd mijn best om er iets moois van te maken. Ik stelde ze op

Thuis

always glad you came”. Dat is wat

hun gemak, maakte ze duidelijk dat

Met haar afscheidsrede op

het volk volgens mij wil. En dan

ze niet voor de leeuwen werden

3 september maakt ze een stevige

mogen daar ook mensen van andere

geworpen. Ik probeerde de vragen

comeback in de theologische

komaf bij of van ver weg. Een plek

mooi op elkaar aan te laten sluiten.

inhoud. Ze komt terug bij een

als een kerk. En volgens mij wil de

Ik wilde dat het een feestje werd,

thema dat haar na aan het hart ligt

elite dat uiteindelijk ook.’

PThUnie 19

In haar element...

Beelden van Mechteld Jansen als rector van de PThU (2014 -2021)

20 PThUnie

PThUnie 21

Foto overgenomen van website NieuwWij

Ode aan Mechteld

Rolmodel

September 1978. Als nieuwbakken studenten

‘Mechteld was en is een rolmodel voor me. Niet

theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam

alleen als wetenschapper, maar ook omdat ze de

presenteren we ons aan de faculteit. Zelf doe ik

eerste vrouwelijke rector van de PThU werd. Ik

mee aan een nogal melig minicabaretje. Dan maakt

bewonder haar bedachtzaamheid, haar wijsheid,

zich uit ons midden een jonge studente los. Ze gaat

haar onverstoorbaarheid. Maar bij een

midden op een tafel zitten en begint een

promotietraject kan bewondering ook nadelen

monoloog. Die durft, dacht ik. Dat was Mechteld.

hebben: een proefschrift is een oefening in zelfstandig denken. Mechteld had dat goed door,

22 PThUnie

Juli 2006. We zijn op een conferentie in Princeton

en ik ben haar dankbaar dat ze niets voor mij heeft

om onze plannen voor onderzoek naar migranten­

ingevuld. Terwijl het onderwerp – een pleidooi voor

kerken te presenteren. Voordat de conferentie

een postkoloniale theologie – ook haar na aan het

losbarst hebben we een paar dagen voor onszelf.

hart lag. Ze heeft me steeds de vrijheid gegeven

Op een zonnige ochtend spreidt een van ons

om mijn eigen theologische weg te gaan. Ze

picknickkleden uit op het gras, legt er ontbijt­

daagde me uit, liet me beter en helderder

borden op, haalt verse broodjes uit een papieren

formuleren. “Wat je mij nu vertelt: schrijf dat eens

zak en schenkt sinaasappelsap in van huis

op”, zei ze dan. En wat ik ook knap vond: ze nam

meegenomen bekers voor ons in. Dat was

alle tijd voor mij. Terwijl ze het heel druk had met

Mechteld. ‘Een dag is niet compleet als ik niet even

haar bestuurlijke werk. Maar misschien vond ze het

met mijn jongens gedanst heb’, zei ze ooit over

juist wel fijn om op deze manier ook nog met de

haar gezin. Zo is Mechteld. Zo mag ze altijd blijven.

inhoud van haar vak bezig te zijn.’

Prof. dr. Hijme Stoffels is emeritus hoogleraar

Dr. Eleonora Hof is predikant in Ieper.

godsdienstsociologie aan de Vrije Universiteit.

Zij promoveerde in 2016 aan de PThU.

Dorottya Nagy, Gé Speelman, Heleen Zorgdrager en Erica Meijers

Op de veranda deel je verhalen van verlangen en van pijn De kloof tussen volk en elite. De spanning tussen populisme en pluraliteit. Het opzoeken van grenzen.

De thema’s waarop Mechteld Jansen in haar jaren als hoogleraar missiologie en later rector van de PThU steeds weer terugkwam, lijken actueler dan ooit. In de aanloop naar haar afscheid zochten vier van Jansens PThU-collega’s elkaar op om, vanuit hun eigen vakgebied, op deze thema’s te reflecteren. Op een virtuele veranda gingen in gesprek hoogleraar theologie en migratie Dorottya Nagy, universitair docent religiestudies Gé Speelman, hoogleraar systematische theologie en genderstudies Heleen Zorgdrager en universitair docent diaconaat Erica Meijers, die het gesprek leidde.

Erica Meijers: ‘We hebben het over

expressie en genderexpressie, is een

de spanning tussen populisme en

beweging die zich steeds sterker

pluraliteit. Populisme zou ik

profileert – in Afrika, in Oost-Euro-

omschrijven als een constructie,

pa, in Amerika en sinds een jaar of

waarbij een “verdorven” elite

tien ook in Nederland. Christelijke

tegenover het “goede” volk wordt

groepen, zowel protestants als

geplaatst. Populisme is anti

katholiek, zijn gevoelig voor deze

pluralistisch, in die zin dat mensen die

vorm van organisch denken, waarbij

niet tot het “ware volk” behoren –

de man-vrouw orde een natuurlijk

zoals minderheden – worden

gegeven is en het gezin de basis

uitgesloten.’

van de samenleving. Dat is

Erica Meijers

in­middels uitgegroeid tot een Dorottya Nagy: ‘Je komt vanuit het

politieke strijd, een culture war.

populisme al gauw bij een vorm van

Een volk geldt daarbij als een

organisch denken terecht. De

organische gemeenschap die zich

samenleving is dan een organisme,

afzondert van andere gemeen-

een lichaam dat verzorgd en

schappen. Die gemeenschap moet

beschermd moet worden.’

een bepaalde zuiverheid houden,

Dorottya Nagy

want anders krijg je chaos en Gé Speelman: ‘En in dat beeld zijn

komen er vreemde elementen

degenen die dat lichaam aanvallen,

binnen. Demografie speelt ook een

bacteriën en virussen: enge kleine

rol: het volk voelt zich bedreigd,

beestjes die het organisme

omdat het kleiner wordt, terwijl

binnendringen.’

andere volkeren juist groeien.

Gé Speelman

Daarom moeten er meer kinderen Meijers: ‘Kun je vanuit je eigen vak

gebaard worden. Ik ben gefasci-

een voorbeeld geven van die spanning neerd door de theologische vragen tussen populisme en pluraliteit?’

die daaraan ten grondslag liggen.

Hoe kan het dat christenen van

Heleen Zorgdrager: ‘De opkomst

verschillende confessionele

van het conservatief-christelijk populis- achtergronden hier zo vatbaar voor me, dat zich verzet tegen diversiteit en zijn? Welke angsten en verlangens pluraliteit op het gebied van seksuele

Heleen Zorgdrager

gaan daarachter schuil?’

PThUnie 23

Dorottya Nagy, Gé Speelman, Heleen Zorgdrager en Erica Meijers

Nagy: ‘Hetzelfde speelt bij mijn

is. Maar hij kon daarmee goed

Speelman: ‘We stellen ook grenzen

onderzoeksthema migratie. Het

uitleggen waarom Groningers zo

aan het water.’

organische denken strekt zich ook

verschrikkelijk gehecht zijn aan hun

uit naar grondbezit. God heeft je op

land. En dat je het niet begrepen

Zorgdrager: ‘Dat is een mooi

een bepaalde plek geplaatst. Dat

hebt als je tegen ze zegt: ga toch

voorbeeld van waar Mechteld het

betekent dat God je de verant­

verhuizen. Daarom zeg ik: er zijn

over heeft. Want de grens tussen

woordelijkheid heeft gegeven om

excluderende en includerende

land en water is niet altijd duidelijk.

voor dat territorium te zorgen en

manieren van met liefde denken

Bij ons in Elst hebben we de

het te bewaken. Vanuit dat idee van

aan de plek waar je

uiterwaarden, die juist weer zijn

territorium is de natiestaat

geworteld bent.’

opengelegd. Voor een goed

gegroeid. Dan krijg je dat demo­

waterbeheer is het nodig dat er

grafische aspect, dat Heleen al

Meijers: ‘Is dat mogelijk, een

gebieden zijn waar je niks doet,

noemde: het land én het volk

oikofilie die niet uitsluit?’

waar land en water in elkaar

worden bedreigd. Dat levert een

24 PThUnie

kunnen overvloeien. Je zou zeggen

lastig discours over migratie op. Wie

Zorgdrager: ‘Mechteld geeft daar

dat het organische denken, waar

hoort thuis in een land? En wie

in haar oratie, die ik veel gebruikt

we het eerder over hadden, ook zo

bepaalt dat? Ik heb zelf genoeg

heb in mijn colleges missiologie,

vloeibaar is. Maar nee, bij

voorbeelden meegemaakt van

een antwoord op. Ze reflecteert

populistische vertogen gaat het

discriminatie als Oost-Europeaan in

heel diepzinnig en kritisch op ons

altijd om sterke identiteit. Het

Nederland. Mijn kleur is wit en mijn

omgaan met grenzen en met

organisme moet beschermd worden

Nederlands is redelijk. Kun je

grensoverschrijding. Zij zegt: er is

en daar zijn sterke grenzen voor

nagaan wat er gebeurt met de

een scheppende manier van

nodig. Dat wordt ook zichtbaar in

mensen die ’s zomers in de

grensoverschrijding en er is een

het binaire denken over de

aardbeien werken...’

schendende manier. Ze zegt dus

categorieën mannelijkheid en

niet dat grensoverschrijding altijd

vrouwelijkheid. Dat zijn sterke

Speelman: ‘Maar het is natuurlijk

goed is, of dat het weghalen van

identiteiten, die gegeven zijn en niet

legitiem om liefde te voelen voor

grenzen altijd goed is. Grenzen

in elkaar overvloeien. En ze

het land waar je bent geworteld...

hebben ook een beschermende

verhouden zich tot elkaar vanuit

Dat land wil je ook beschermen.

functie. Je stelt grenzen aan

een bepaalde orde. Maar zo werkt

Een dominee die bij de Groninger

geweld. Je begrenst of iemand aan

het niet. Als je mensen tot expressie

bodembeweging betrokken is,

jouw lichaam mag komen, of dat je

laat komen, dan heb je geen

gebruikte een keer de term oikofilie.

het lichaam van een ander

heldere ordening meer. Dan is er

Ik weet dat dat een besmet woord

aanraakt.’

Virtuele veranda: vier collega’s van Mechteld Jansen gingen op 8 juli via Zoom met elkaar in gesprek.

grensgebied, onontgonnen terrein.

weet elkaar te vinden en je luistert

met elkaar praten. Ze vinden samen

Je laat ruimte voor niemandsland.’

naar elkaar. Met alle polariserende

geen taal om over gevoelige

tendensen van tegenwoordig, ook

onderwerpen te spreken. Een

Nagy: ‘Maar het is typerend voor

in de kerk en aan de PThU, verlang

ontmoeting betekent dat je je

niemandsland dat er niemand

ik naar een gemeenschap.’

woordenschat verandert; ook nonverbaal trouwens, in je houding.’

woont. Waar we mee worstelen is land dat bewoond wordt door heel

Meijers: ‘Gemeenschap is natuurlijk

verschillende mensen. Daarom is in

net zo’n problematische term

Zorgdrager: ‘Mechteld gebruikt

het werk van Mechteld die

als volk.’

daarvoor het beeld van de veranda, een tussengebied waar mensen elkaar

ontmoeting zo belangrijk. Pas in een ontmoeting zie je wie de ander

Zorgdrager: ‘Ik verlang niet naar

ontmoeten en de tijd hebben om hun

is: waardevol en net zoals jij. Ik kan

een volk. Het diepste gemeen­

levensverhalen met elkaar te delen.

mijn Roemeense zusters en

schapsgevoel beleef ik in oecu­

Daar kruisen beelden en verhalen elkaar

broeders niet kwalijk nemen dat ze

menisch verband.’

en krijg je interrelated stories.’

want ze hebben niet of nauwelijks

Speelman: ‘Ik verlang naar

Meijers: ‘Jullie hebben drie dingen

Hongaren ontmoet. Pas als we

momenten van verbondenheid.

genoemd waar je naar verlangt:

elkaar ontmoeten, ontstaat er

Daar komt dan ook vieren bij. Wij

gemeenschap, momenten van

begrip. Al maken ze dan het liefst

hadden laatst een buurtbarbecue

verbondenheid en een nieuwe taal.

een Roemeen van me. Dan zeggen

voor vertrekkende buren. Het is een

Maar komen ook populistische ideeën

ze: was een van je voorouders

heel diverse groep mensen. Vrijwel

en populistische taal niet voort uit een

misschien een Roemeen?’

niet kerkelijk, maar met een enorm

behoefte aan verbondenheid en

zo slecht over Hongaren denken,

gevoel voor rituelen. Dat leverde

gemeenschap? Dat is toch niet zo

Meijers: ‘Waar verlangen jullie als

ontroerende momenten op. Dat

anders dan wat wij hier met elkaar

naar als het om pluraliteit gaat?’

afscheid was een liturgie.’

uitspreken?

Zorgdrager: ‘Ik verlang naar een

Nagy: ‘Ik verlang naar een nieuwe

Speelman: ‘Natuurlijk liggen die dicht

gemeenschap. Mechteld gebruikt

taal. Ik wil toe naar gedeelde talen

bij elkaar, omdat het erg menselijke

daarvoor het woord diversaliteit.

waarin wij elkaar begrijpen.

verlangens zijn.’

Dat is wat anders dan pluraliteit,

Mensen praten vaak langs elkaar

want dat kan ook heel onverschillig

heen. Ook op onze universiteit zijn

Nagy: ‘Laatst sprak ik een student die

zijn. Diversaliteit vindt altijd plaats

er weinig momenten dat mensen

zich onveilig voelde. De liberale

met het oog op gemeenschap. Je

uit verschillende hoeken werkelijk

christenen deden hem geweld aan, PThUnie 25

‘Als je in Christus geworteld bent, hoef je niet bang te zijn om je armen uit te strekken naar alles wat anders is’

vond hij. Als je er anders over denkt

Meijers: ‘Je begint bij het erkennen

niet vastgelegd kan worden, zo kun

dan zij, word je niet als een echte

van de verlangens van de ander.

je ook anderen niet controleren. Dat

christen gezien, was zijn ervaring.

Dan heb je een basis voor

geeft ruimte voor vele beelden en

Als er zulke gevoelens ontstaan bij

een gesprek.’

identiteiten. Je kunt bijvoorbeeld

mensen die zich als bijbelgetrouw

predikant zijn en lesbisch en

identificeren, dan herken ik de oude

Nagy: ‘Die community-vorming

mechanismen van hoe het christelijk

vind ik wel een gevoelig punt

geloof aan anderen werd opgelegd.

trouwens. Waarom moet het zover

Nagy: ‘Uitsluiting vindt plaats als je

Ik schrok van zijn verhaal. Als

komen dat er een LHBTI-community

als LHBTI’er geen gemeentelid kan

theoloog en als christen hoor je op

tegenover een andere gemeenschap

zijn, laat staan ouderling. Of

te komen voor de ander. Ook

ontstaat? Waar blijven dan de

wanneer je als vluchteling geen

voor hem.’

interrelated narratives en

recht hebt op werk.’

liefhebber van Bach.’

interrelated communities waar Zorgdrager: ‘Het is belangrijk dat

Mechteld over spreekt? Hetzelfde

Meijers: ‘Nog één onderwerp. We

je niet in de dynamiek terecht komt

geldt voor het streven naar

begonnen met het problematische

van verschillende werkelijkheden.

multiculturele kerken. Je hebt

van het organische denken, van een

Als een behoudende christen in een

mensen nodig met wie je echt deelt

gegeven scheppingsordening. In de

gesprek sterk de nadruk legt op de

wie je bent. Maar als je daardoor in

jaren dertig en veertig van de vorige

eigen gemeenschap, de eigen

een isolement terechtkomt, is het

eeuw verzetten theologen als Barth

traditie, het koesteren en bescher-

een probleem.’

en Miskotte zich tegen het

men van het gemeenschappelijke,

definieren van God en mensen naar

dan moet je daar tegenover niet

Speelman: ‘Ik zou er niet zo zwaar

hun “natuur”. Kun je in relatie tot

alleen jouw individualiteit benadruk-

aan tillen dat er een aparte

christelijke rechtvaardiging van

ken. Dan zit je in een oppositie die

LHBTI-gemeenschap ontstaat. Als

populisme en racisme opnieuw

niet meer bij elkaar komt. Ook

mensen maar vrij zijn om ook van

spreken van “natuurlijke

LHBTI’ers zeggen: wij zijn een

andere gemeenschappen deel uit te

theologie”, of is dat een term die

community. Ook zij voelen die

maken. Je hebt toch ook

niet meer past?’

enorm sterke behoefte om ergens

gemeenschappen van Bach-

deel van uit te maken. Misschien

liefhebbers?’

geeft dat een bodem voor een

26 PThUnie

Zorgdrager: ‘Er verschijnen nu postmoderne vormen van

vruchtbaar gesprek. Wat is de

Meijers: ‘Mechteld spreekt over

natuurlijke theologie, die uitgaan

gemeenschap die je ervaart? En

vele verschillende beelden. Ik zou in

van het idee dat je als mens ergens

naar welke gemeenschap

dat verband willen verwijzen naar

vandaan komt, en dat je met huid

verlang je?’

het beeldverbod. Dat kun je lezen

en haar verbonden bent met het

als een verbod om je op een beeld

hele ecosysteem. Daar herken ik me

van de ander te fixeren. Zoals God

wel in, maar dat hoef ik niet per se

natuurlijke theologie te noemen. Ik

Speelman: ‘Het is niet het zinloze

vertelde van de student die lijdt onder

heb wel de neiging om natuurlijke

ronddraaien van planeten.’

wat hij ervaart als liberale normativiteit, daar komt pijn in mee. Als je die pijn

theologie te verdedigen, omdat het in de jaren zeventig en tachtig ook

Nagy: ‘Maar het is ook niet het

hoort, komt er ruimte om die ander

als beschuldiging tegen femi­

vooruitgangsdenken van de huidige

echt te zien. Maar als je die pijn

nistische theologen is gebruikt, die

tijd. Scheppen gaat niet zonder

wegdrukt, dan blijf je in de posities

contextualiteit en lichamelijkheid

geworteld te zijn in Christus. Dat is

tegenover elkaar zitten. Dan komt je

wilden honoreren. Dan werd er

voor mij wezenlijk in het omgaan

niet verder dan: “Maar de Bijbel

gezegd: jullie willen af van

met iedereen en alles.’

zegt...!” En dan blijf je op je eilandje.

Bij missiologie nodigen we ieder jaar

profe­tische theologie en terug naar een natuurlijke ondergrond

Zorgdrager: ‘Mechteld heeft het in

onze collega Simon Ririhena uit. Hem

van menszijn.’

dat verband over Christus met de

lukt het om dat gevoel over te dragen.

uitgespreide armen, het enorme

Het doet mij iedere keer weer pijn als hij

Nagy: Ook binnen de ecotheologie

beeld dat boven Rio de Janeiro

vertelt van de uitsluiting van Molukkers

is die notie van organisch denken

staat. Dat is wat haar betreft de

in Nederland, en waarom er in

heel nadrukkelijk aanwezig: listen

gelovige positie: sterk geworteld in

Nederland vanaf het begin geen

to the land. Dat is gebaseerd op een

Christus en tegelijk de armen

openingen geboden werden om de

christelijke kosmologie, een visie op

reikend naar de einden van de

Molukse gemeenschap met de

hoe God de mens geschapen heeft.’

aarde. Als je in Christus geworteld

Nederlandse kerk te verbinden. Hij

bent, hoef je niet bang te zijn om je

vertelt dat verhaal met zichtbare en

Speelman: ‘Misschien is het

armen uit te strekken naar alles wat

hoorbare pijn. Op dat moment wordt

verschil dat in de vroegere

anders en verschillend is. Dan hoef

de collegezaal veranda.’

scheppingstheologie de schepping

je niet bang te zijn om de pluraliteit

voor altijd werd vastgelegd?’

en diversiteit te omarmen en je

Meijers: ‘Op die veranda willen we

daardoor te laten verrassen en

elkaar verhalen van verlangen en

ontregelen.’

verhalen van pijn vertellen. Het is de

Nagy: ‘Klopt. Bij mijn grote liefde

opgave van de theologie om daar

Dorothee Sölle kom je het thema van het scheppen ook tegen. Wat

Speelman: ‘Dan praat je op de

ruimte voor te maken. En dat is iets

doen we in de schepping? Ik zou de

veranda over Christus.’

waar Mechteld een enorme bijdrage aan heeft geleverd.’

term natuurlijke theologie loslaten, maar er wel nieuwe taal voor

Zorgdrager: ‘Bij dat gesprek op de

vinden. En dan is voor mij het

veranda is het ook belangrijk is dat

Zorgdrager: ‘Dat is haar erfenis aan

woord schepping belangrijk.

je de pijn van elkaars verhalen kunt

de PThU.’

beluisteren. Pas dan word je echt Meijers: ‘Schepping hangt samen

meegenomen in het verhaal van de

met bestemming.’

ander. Het verhaal dat Dorottya PThUnie 27

foto: Amber Leijen

Glimlach

Puzzelstukje

‘Als ik aan Mechteld Jansen denk, dan is dat met

‘Mechteld kiest voor theologie die grenzen

een glimlach. Ik ontmoette haar voor het eerst bij

opzoekt, op allerlei gebied. In mijn promotie­

het afscheid van Hans Visser, de directeur van het

onderzoek naar exposure waren dat de grenzen

Hendrik Kraemer Instituut, waar zij toen werkte.

van de samenleving en die tussen kerk en

Het was een serieuze bijeenkomst, met misschien

samenleving. Mechteld heeft daar vertrouwen in

iets te veel ernstige toespraken. Mechtelds citeerde

gehad, ook toen het lastig was. Ik wilde er geen

in haar bijdrage op een heel levendige en

theoretisch verhaal van maken, want dat past niet

cabareteske wijze een verhaaltje, ik meen van

bij dit onderwerp. Ik wilde praktijkverhalen

Liselore Gerritsen. Het was storytelling wat ze deed

gebruiken. Ik denk dat het idee Mechteld aansprak.

– humoristisch, maar ook wijs. Die lichtheid zette

Maar dat wil niet zeggen dat het geen lastig traject

de toon voor de rest van de middag. Iets daarvan

was. Op een bepaald moment, toen ik al behoorlijk

merk ik nog steeds als we samen vergaderen. Ze

ver was, zei ze: dit moet anders, dit is niet goed

praat graag in verhalen, die altijd leuk zijn en

genoeg. Dat was niet leuk. Maar het was wel

waarvan je vervolgens denkt: wat zit er veel in! Als

nodig. Ze had gelijk: het moest systematischer.

bestuurder is ze zakelijk genoeg, maar nooit ten

Mechteld bood daarin een tegenwicht. Een

koste van de menselijke maat. Ze begint altijd met

voorbeeld? Ik had in een onderzoek het

te vragen hoe het met je is, niet uit beleefdheid,

ontbrekende puzzelstukje gevonden. Alles viel op

maar uit werkelijke belangstelling. Ze wil ook jouw

opeens zijn plek. Toen ik haar dat helemaal

verhaal horen.’

enthousiast vertelde, zei ze: “Heel mooi, maar hoe ga je hier nu theologie van maken?” En dat is wat

Ds. René de Reuver is scriba van de

je als begeleider moet doen. Het is zoeken

Protestantse Kerk in Nederland.

geweest, maar we hebben het met elkaar volgehouden. En dat heeft een mooi proefschrift opgeleverd.’

Dr. Rob van Waarde is studentenpastor in Leiden en Rotterdam en trainer bij het Kor Schippers Instituut. Hij promoveerde in 2017 aan de PThU.

‘Mechteld kiest voor theologie die grenzen opzoekt’ 28 PThUnie

Voltooid verleden column tijd Ciska Stark Achter de schermen Een jaar vol zoomsessies ligt achter ons. Inmiddels herken ik mijn collega’s niet meer aan hun voetstappen in de PThU burelen of aan een joviale groet op locatie, maar aan de immer verschijnende boekenkasten achter hun pratende hoofden.

Mijn eigen studeerkamer bestaat ook vooral

hadden gekregen en de bouwvakkers aan het

uit boekenkast dus ik zorgde ervoor dat de

bier gingen, deed ik de pijnlijke constatering

Billy’s die in beeld komen, netjes zijn

dat van al míjn gemaakte uren die week niks

uitgelijnd. Dat was echter minder het geval

te zien was. Zelfs de preek voor zondag stond

met onze woonkamer. Het bijeffect van thuis

nog niet in de grondverf.

bivakkeren werd dat we niet langer konden negeren dat het behang shabby, de muren

Het meeste werk van de theoloog en

nat, de verf verkleurd en de vloer beschadigd

universitair docent is noch zichtbaar, noch

was. Zelf klussen was geen optie. Dus legden

meetbaar in directe output, ook al verwachten

we ons niet toe op uitvoering, maar op

visitatiecommissies en NSE-enquêtes iets

werving van de benodigde stukadoor, schilder,

anders en maken wij dat onszelf ook wijs.

loodgieter, timmerman en parketboer en dan

Natuurlijk produceren wij ook stukken en

ook nog in de juiste volgorde en vóór de

‘rollen we programma’s uit’, staat er inmiddels

zomervakantie. Een onderwijsherziening

een vernieuwd masterprogramma en

realiseren is daarbij vergeleken een

evalueren we de ‘rendementen’, maar het

peulenschil. Het dorp bewees echter zijn

echte werk van schaven en schuren, het leren

waarde, netwerken vulden elkaar aan en op

van studenten, maar vooral het gezamenlijk

een gegeven moment moesten we zelfs tot

de samenleving en de kerk dienen met goede

diep in de nacht doorwerken om de meubels

theologie, dat gebeurt letterlijk achter de

in veiligheid te brengen voor het grote

schermen bij de PThU.

werk begon.

Ooit leerde ik dat in het Nieuwe Testament de En toen ging er geen Zoomsessie meer voorbij

metaforen van het bouwen en het groeien

zonder dat er twee deuren verderop gesloopt,

min of meer complementair worden gebruikt

geschuurd en gehamerd werd. Terwijl de

als het gaat om de opbouw van de christelijke

stukadoor de muren gladstreek, probeerde ik

gemeente. Ik vind dat een troostrijke

een collegiaal conflict te temperen. Waar de

gedachte. We hebben niet alleen de luidruch-

timmerman ongelijke hoekjes van passende

tige zichtbaarheid van een universiteit nodig

plinten voorzag, puzzelden we online op de

die aan de weg timmert naar de toekomst,

afstemming van roosters van voltijd en

maar ook het vertrouwen dat wat in geloof

deeltijd op drie locaties. Maar toen op

gezaaid wordt, in Geestkracht tot leven komt.

vrijdagavond de kozijnen al een kleurtje

Dr. Ciska Stark is universitair docent homiletiek aan de vestiging Amsterdam en directeur Onderwijs van de PThU. PThUnie 29

interview

met Frits de Lange

‘Als het om ouderdom gaat, kom ik nog maar net kijken’ Half augustus 2021 ging hij met emeritaat, maar de periode die daaraan voorafging ervoer Frits de Lange al als een ‘zachte landing’ in die nieuwe levensfase. Het geven van colleges en het begeleiden van studenten en promovendi gaven hem genoeg te doen, maar bij de toekomstplannen van de universiteit was hij toch net iets minder betrokken. ‘Collega’s gaan je toch een beetje zien als de gaande man’, zegt hij met een glimlach. Is dit misschien een voorbeeld van de zelfrelativering die hij in zijn nieuwe boek Eindelijk volwassen als een van de zegeningen van de ouderdom beschouwt? PThUnie sprak met hem over die tweede levensfase – en wat daaraan vooraf ging. tekst: Caspar Dullemond | foto’s: Maarten Wisse

Net in het jaar dat je met emeritaat gaat, scoor je met een boek over ouder worden.

het buitenland. Bij die tak van

vergrijzen. En die vergrijzing is niet

gerontologie draait het om

een eenmalig golfje, het is een

waardigheid: hoe word je op een

vloed die over ons heen komt. Ook

‘Ja, wat een timing hè? Het is een

goede manier oud? We zijn er denk

jij en de generatie na jou zullen met

toevallige samenloop van

ik in geslaagd dat aspect van het

een vergrijzende samenleving te

omstandigheden, maar voor de

ouder worden sterker naar voren te

maken hebben. Oude mensen

ontvangst van het boek werkt het

brengen. Waardigheid is een term

worden steeds ouder en er komen

wel goed. Ik noem mezelf een

die een existentiële en ook ethische

relatief steeds minder jonge

oudere in opleiding: ik zit pas in de

kant naar voren haalt. Healthy

mensen. Die demografische transitie is ongekend en niet meer terug te

‘Het feit dat je er nog bent is toch fantastisch?’

draaien.’

En jij dacht: daar moet ik een existentiële bodem onder leggen?

eerste klas en kijk naar al die

aging is vaak gericht op de

‘Niet zo rechtstreeks. Ik merkte

jongens en meisjes van tachtig en

buitenkant. Je moet bewegen,

vooral dat allerlei vragen niet

negentig, die al veel verder zijn.

bewegen, bewegen! En terecht.

gesteld werden; vragen die ik zelf

Daar heb je als eersteklasser diep

Maar vergeet de binnenkant niet.

wél had. Ik zag mijn ouders oud

respect voor. Als het om ouderdom

En de intermenselijke. Dat is het

worden. Ik zag ze op mijn veertigste

gaat, kom ik nog maar net kijken.’

thema waar ik me mee bezig houd.’

als heel oude mensen. En ik dacht: wil ik dat ook? Gaat dat met mij

Als wetenschapper ben je al heel lang met dit thema bezig.

30 PThUnie

ook zo? Daar kwam voor mij nog

‘Klopt. Ik schrijf al twintig jaar over

Had je als jonge ethicus ooit verwacht bij dit thema uit te komen?

vergrijzing, ouder worden,

‘Nee, absoluut niet. Toen ik er zo’n

schreef over alles wat los en vast

ouderenzorg... Ik ben niet echt een

twintig jaar geleden mee begon,

zat. Ik was wat laat met het vinden

vakgerontoloog geworden, maar ik

zeiden collega’s in Kampen tegen

van een specialisme. En in deze

heb wel geprobeerd om vanuit de

mij: leuk onderwerpje hoor, maar je

onderzoekslijn vond ik een

theologie een existentiële

schrijft er een boek over en het is

aangename focus. Alles uit je vak

gerontologie te ontwikkelen, ook

klaar. Terwijl ik toen al het idee had:

kun je er in stoppen. Ik houd me als

samen met collega’s van de

dit is een breed onderzoeksterrein

ethicus bezig met hoe we een

Universiteit voor Humanistiek en in

én het zit er aan te komen. We

kwade oude dag kunnen vermijden

iets bij. Daarvóór deed ik alles een beetje. Ik was generalist en ik

en hoe een goede oude dag

zolang het gaat. En daarbuiten is er

kous weten. Dat zat voor mij in dat

tegemoet gaan. Betrokkenheid is

ook nog genoeg te beleven. Als je

beeld. Als je de bijbel leest in het

daarbij belangrijk. Je moet invoelen

helemaal voor je werk gaat, dan val

Hebreeuws, ga je tot de bodem. Je

wat het betekent om ouder te

je na je pensioen in een zwart gat.

gaat uitzoeken hoe het echt zit.’

worden, afhankelijker van anderen

Daar ga ik echt geen last van

te zijn. Het is een fase in de

krijgen. Ook al omdat ik bepaalde

Wat vonden je ouders daarvan?

levensloop die nog relatief onbe-

delen van mijn werk niet

‘Ze vonden het fantastisch dat ik

kend is. Bij kinderen en jongeren

zal missen.’

ging studeren. Dat was de

heb je het over ontwikkelings­

gereformeerde emancipatie: je

psychologie, pedagogiek, cateche-

Zoals?

kinderen moesten het beter hebben

tiek... Maar wat het betekent om

‘Theologie zit in zwaar weer. Het is

dan jij. En dan nog dominee

na je zestigste nog verder te leven

een krimpende sector. Dat zal

worden ook. Maar ze zeiden er wel

tot je negentigste? Dat is voor het

iedereen herkennen die in de kerk

bij: als je niet meer wilt studeren,

eerst in de mensheid dat we dat

of de theologie werkt. Voor de

kun je nog altijd de overall

meemaken, zo massaal. Laat mij

PThU betekent dat de komende

aantrekken.’

daar dan maar gedachten over

jaren hard werken. Ik ben niet

ontwikkelen, laat mij daar dan maar

opgegroeid met het binnenhalen

mee bezig zijn. Dat ouder worden

van fondsen en ik ben er ook niet

Bracht de studie wat je ervan verwachtte?

een feest is, zul je mij niet horen

zo goed in. De jongere generatie

‘Helemaal. Ken je dat antiquariaat

zeggen. Maar het is ook echt niet

kan dat veel beter. Ik ben blij dat zij

aan het eind van de Oudestraat

allemaal een ramp. In mijn boek wil

dat overnemen.’

nog? Daar heb ik een groot deel

ik er een positief verhaal over

van mijn beurs uitgegeven. Thuis

Wilde je al vroeg theoloog worden?

hadden we helemaal geen boeken.

om ook dat deel mee te maken. Het feit dat je er nog bent is toch

‘Ik wilde gymleraar worden. Sport

ook op het gebied van muziek en

fantastisch?’

vond ik leuk. Maar ik ben bekeerd.

theater. In theologisch Kampen

vertellen: dat je als lezer zin krijgt

Ik werd een spons die alles opzoog,

In een tijdschrift las ik een reportage

heerste een vrije, experimentele

Je kijkt uit naar je oude dag?

over het predikantentekort, met

sfeer. Intellectuele ballonnen

‘Ja hoor. Het voordeel van mijn type

daarbij een foto van een jongen

werden opgelaten en ook weer

beroep is dat je lang kunt blijven

met zó’n haardos, die in de

doorgeprikt. Ik denk daar soms met

doen wat je al deed, in ieder geval

Hebreeuwse bijbel las alsof het de

weemoed aan terug.’

een beetje. Ik schrijf. Dat vind ik

krant was. Toen dacht ik: dat wil ik

fantastisch dus dat blijf ik doen,

ook. Ik wilde het naadje van de PThUnie 31

interview

met Frits de Lange

‘Wat het betekent om na je zestigste nog verder te leven tot je negentigste? Dat is voor het eerst in de mensheid dat we dat meemaken.’

Je promoveerde bij Gerard Rothuizen. Wat bracht hij jou?

theologie. Iedereen had het over het

de mondige wereld, de niet-

laatste boek van Berkhof. Maar

religieuze interpretatie van het

‘Hij liet me kennismaken met een

Rothuizen liet nonchalant merken

christelijk geloof. Dat was voor mijn

andere wereld. Literatuur. Poëzie. Hij

dat hij dat niet gelezen had. Bij

generatie belangrijk. We wisten: we

had iets aristocratisch. Dat was heel

Bonhoeffer kwam ik iets dergelijks

gaan een nieuwe wereld tegemoet

anders dan ik gewend was. Die

tegen: dat burgerlijke milieu, waar ik

en Bonhoeffer heeft al gevoeld wat

vrijheid, die onafhankelijkheid... Hij

nooit bij hoorde. Bonhoeffer had

voor consequenties dat gaat hebben

fietste op een vrije manier door de

het over de secularisatietheologie,

voor kerk en theologie. Mijn promotie ging over de invloed die Bonhoeffer’s burgerlijke milieu op zijn theologie had. Rothuizen vond dat de ondertitel moest worden: “Een theologische studie”, anders was dat niet duidelijk.’

Na je promotie was je vijf jaar predikant in Parijs. En aansluitend ben je in Groningen les gaan geven.

‘Ja. Aan de staatsopleiding. Daar had ik de schrik van mijn leven, want dat was een échte universiteit hè? Met een totaal ander type theologie; analytisch, op de Engelse leest geschoeid. De school van Hubbeling. Ik moest daar formele logica geven, dus met p’s en q’s.

Later heb ik wel eens van studenten gehoord dat dat niet mijn sterkste punt was... Maar ik heb me er doorheen geslagen. En ik heb er veel geleerd: streng denken, streng argumenteren, niet vluchten in one 32 PThUnie

Frits de Lange (Vriezenveen, 1955) studeerde theologie aan de Theologische Universiteit Kampen (ThUK). In 1985 promoveerde hij daar cum laude, bij prof. dr. Gerard Rothuizen.

Van 1985 tot 1990 was hij predikant in Parijs. Van 1990 tot 1997 doceerde hij ethiek aan de faculteit godgeleerdheid van de Rijksuniversiteit Groningen. Vanaf 1992 was hij tevens (in deeltijd) hoogleraar evangelistiek aan de ThUK. Sinds 1997 is hij hoogleraar ethiek, eerst aan de ThUK en vanaf 2007 aan de Protestantse Theologische Universiteit, tot 2011 in Kampen, sindsdien in Groningen. Sinds 2009 is hij tevens buitengewoon hoogleraar systematische theologie en ecclesiologie aan de Universiteit van Stellenbosch. Van 2001 tot 2005 was hij twee termijnen rector van de ThUK.

liners en aforismen. Je verhaal moet

een rationeel vak, maar ieder woord

huis uit heb meegekregen, en die ik

deugen. Dat was een goede

kan emoties oproepen. Daar moet je

ook nu voorsta. Op een mystieke

aanvulling op mijn eigen meer

zorgvuldig mee omgaan. Ik hoop

manier geformuleerd: je gaat terug

essayistische en hermeneutische

echt dat er iets is na onze dood,

naar de bron. Er is een verhaal van

manier van schrijven.’

maar ik weet het gewoon niet. En

een Indiase Jezuïet, dat het voor mij

daar gaat het volgens mij ook

heel goed zegt. Er was eens een

niet om.’

zoutpop met een verlangen naar de

Als hoogleraar ethiek aan de PThU kwam je in de problemen met je boek Heilige onrust, een pleidooi voor radicale theologie.

Je zei daarin onder meer dat de hemel niet bestond.

zee. Eindelijk kwam hij daar en

Toch zal op jouw onderzoeksterrein de hemel steeds weer opduiken.

vroeg aan de zee: wie ben jij? En de

‘Klopt. Tijdens nascholingscursussen

zee in en loste langzaam op. Net

‘Die ophef verbaasde me wel een

heb ik het er vaak over met

voordat hij totaal in de zee opging

beetje. Het was vooral dat ik me niet

predikanten die veel uitvaarten

riep hij uit: “nu weet ik wie ik ben!”

druk maak over de hemel. Ook dat

doen. Hou het theocentrisch, zeg ik

Dat opgaan in het grote geheel –

komt bij Bonhoeffer vandaan: de

dan. Dat is goed gereformeerd.

dat idee spreekt mij enorm aan. Wat

aardsheid van het geloof. Het idee

Mensen gaan terug naar God. Ze

moet ik ermee dat ik als individu, als

dat je gelooft om in de hemel te

mogen zich geborgen weten in

Frits de Lange, mijn leven in het

komen, zou Bonhoeffer ketterij

God. En daar mag je allerlei beelden

hiernamaals voortzet, tot in de

hebben genoemd. Het gaat om het

voor gebruiken, bijvoorbeeld de

eeuwigheid? Dat kan ik echt niet uit

leven nu. Dat kan ik wel zeggen,

hemel. Maar vermijd te zeggen dat

de traditie halen. Het relativeren van

maar ik heb gemerkt dat als je bij

oma een sterretje is geworden. Wij

het ego is het centrale thema van

mensen aan hun hemel komt, dan

komen bij God vandaan en wij gaan

mijn boek. En de dood is dan de

maak je wat bij ze los. Theologie is

naar God. Dat is de lijn die ik van

ultieme relativering.’

zee zei: kom maar hier, dan merk je wie ik ben. En de zoutpop liep de

PThUnie 33

permanente educatie

Cursusaanbod PThU

Eerlijke en inspirerende gesprekken ‘Die primaire nascholing in de eerste jaren van je predikantschap is echt waardevol.

Maar daarna beland je in een soort gat tot je verder kunt met je permanente educatie.

En dan moet je uitvinden hoe dat allemaal werkt.’

‘Het voordeel van die drie maanden studieverlof van vroeger, was dat je rust had om je bij te scholen. Nu moet het vaak er tussendoor. En ach, zolang het allemaal ook wel lekker loopt, heeft het ook niet echt prioriteit.’

‘Er staat nu best een mooi en breed aanbod.’

‘Het aanbod mist in mijn ogen urgentie. Het mag wel wat meer ontregeling en uitdaging bieden.’

‘Ik heb m’n best echt wel gedaan – paar keer aangemeld voor een cursus en daar tijd voor vrijgepland. Maar als je dan een maand of zo van tevoren hoort dat het helemaal niet doorgaat, dan houdt het ook een keer op.’

‘Ik heb heel veel gehad aan supervisie. Ik denk dat veel meer collega’s baat zouden hebben bij coaching maar volgens mij is het niet zo bekend dat de permanente educatie daar ook mogelijkheden voor biedt.’

De citaten hierboven zijn een greep uit de uitspraken die we regelmatig terug hoorden in een reeks gesprekken die we voerden over de permanente educatie. Samen met Evert Jan Hazeleger, (interim)beleidsadviseur PE/Mentoraat bij het Landelijk Dienstencentrum van de Protestantse Kerk in Nederland sprak ik de afgelopen tijd met negentien classispredikanten en vertegenwoordigers van werkgemeenschappen door het hele land. Doel van die gesprekken was om nog beter in kaart te krijgen waar de kansen en uitdagingen liggen voor een betere

Voor het complete cu en meer informatie, kijk 34 PThUnie

aansluiting tussen behoefte en aanbod in de permanente educatie. Doel van de permanente educatie is om predikanten en kerkelijk werkers te versterken in hun professionaliteit en te voeden in hun persoonlijke ontwikkeling en spiritualiteit.

Maar de laatste jaren wordt er bepaald niet optimaal gebruik gemaakt van de mogelijkheden en het cursusaanbod. Is er dan eigenlijk sprake van ‘voedselverspilling’ terwijl er tegelijk nog honger is? Is het buffet niet voedzaam genoeg? Is er weinig trek of wordt die elders gestild?

Het waren eerlijke en inspirerende gesprekken. We hoorden mooie verhalen over hoe een cursus (meestal ging het om een lang traject) mensen versterkt had, het belang van de onderlinge ontmoeting en uitwisseling en het constructief werken met studieplannen.

Maar in elk gesprek klonk ook door hoe lastig het kan zijn om vorm te geven aan permanente educatie in de drukte van alledag, de moeite om tot een studieplan te komen en de kerkenraad daarin mee te nemen, de frustratie als een cursus niet doorgaat. En ondertussen verzamelden we ook een lijst van tips en van onderwerpen die de iinteresse van de doelgroep hebben.

Omslag De gesprekken geven veel kleur en verdieping aan de knelpunten en verbeterpunten die we zelf signaleerden en die de aanleiding waren voor de gesprekken. De samenvattingen en indrukken zijn de komende tijd voor ons een basis om te werken aan verbeteringen, vanuit de PThU en vanuit de Dienstenorganisatie. Ze helpen om te prioriteren: welke dingen die we nu al kunnen aanpakken hebben het meeste effect? Wat zijn de sterke punten die we kunnen behouden en versterken? Waar moeten we de komende jaren tot een omslag komen?

Ondertussen lijken wat betreft de deelnemersaantallen de cursussen in het najaar door te kunnen gaan, en hopen we dat corona niet opnieuw roet in het eten gooit. Want kunnen proeven van wat een cursus je brengt, smaakt al gauw naar meer.

Jorien Holsappel

ursusaanbod , aanmelden k op pthu.nl/cursusaanbod PThUnie 35

permanente educatie

Cursusaanbod PThU

Doorn, 17 en 31 januari 2022

Wanneer psychiatrie en pastoraat samenvallen De ouderling die bij de kerkenraadsvergadering soms zo agressief uit de hoek komt.

Het gemeentelid dat jou eerst helemaal geweldig vond, maar nu rare verhalen over je verspreidt. Sommige mensen in je gemeente gaan ‘onder je huid zitten’. Dat kan een kwestie van botsende karakters zijn, maar soms is er ook meer aan de hand, vertelt dr.

Erik Olsman, universitair hoofddocent Geestelijke Verzorging aan de PThU: ‘Er kan sprake zijn van persoonlijkheidsstoornis. Iemand kan dwangmatig, impulsief of manipulatief gedrag vertonen.’ Met de PAO-training ‘Persoonlijkheidsproblematiek in de gemeente’ wil hij gemeentepredikanten, kerkelijk werkers en jeugdwerkers helpen bij het leren herkennen van dit gedrag en het omgaan ermee.

Op de eerste cursusdag gaan de deelnemers onder meer met een trainingsacteur aan de slag. Is het daarmee een cursus ‘Omgaan met lastige klanten’, zoals die bij bedrijven en instellingen wordt gegeven? ‘Niet precies’, zegt Olsman: ‘Het grote verschil is dat je als predikant of kerkelijk werker zorgverantwoordelijkheid hebt. Je hebt de zorg voor iedereen in de gemeente. Dus ook voor de stoorzender die het jou zo lastig maakt. Die zorg kun je niet afschuiven.’

Olsman werkte als geestelijk verzorger in de psychiatrie: ‘Het voordeel daar is dat je weet dat iemand een probleem heeft. Bij een gemeentelid weet je dat niet.’ Daarom is het belangrijk voor predikanten en kerkelijk werkers om vormen van persoonlijkheidsproblematiek te kunnen herkennen, zegt Olsman: ‘Ook omdat zo iemand andere gemeenteleden schade kan doen, bijvoorbeeld door grensoverschrijdend gedrag.’

Vertrekpunt van de cursus is dus het leren herkennen van gedrag dat voortkomt uit een persoonlijkheidsstoornis. Aansluitend leert de deelnemer vaardigheden om moeizame contacten beter te laten verlopen. Hoe stel je op een liefdevolle manier grenzen aan het gedrag van de ander? Wat is de hulpvraag van de ander? Op welke manieren speelt het geloof daarbij een rol?

En ook: wat doet het gedrag van de ander met jouzelf? Doel is dus niet om de ander te stigmatiseren vanwege zijn of haar (vermoedelijke) persoonlijkheidsstoornis, maar juist om de gemeente een veilig plek te laten zijn voor iedereen, inclusief wie worstelt met persoonlijkheidsproblematiek. Deze cursus vindt plaats op het snijpunt van pastoraat en psychiatrie, wat voor veel gemeentepredikanten en kerkelijk werkers een nieuw terrein zal zijn, vermoedt Olsman.

Practices | 2 ECTS | Kosten € 600,- | Inschrijven voor 22 november 2021

36 PThUnie

greep uit het aanbod Opfriscursus Hebreeuws In een wereld waarin het individu hoogtij viert, worden de zeer persoonlijk geformuleerde Psalmen ineens heel modern. Deze cursus is gericht op het hernieuwen van de kennis van het Hebreeuws aan de hand van een aantal Psalmenpassages. De nadruk ligt op het lezen en begrijpen van het Hebreeuws van de Psalmen met het oog op de uitleg van de teksten en het actualiseren van de gelezen passages voor de lezer van nu. Docenten: dr. Marjo Korpel, dr. Gerrit Vreugdenhil en dr. Lieve Teugels.

Doorn | 2 ECTS | Kosten € 720,- | Inschrijven voor 6 september 2021

Pijn en perspectief van het historische kerkgebouw Een prachtig monumentaal kerkgebouw – en hedendaags gemeente zijn. Hoe kan dat samengaan? Deze cursus gaat aan de hand van concrete voorbeelden in op de problemen en kansen die (historische) kerkgebouwen vormen voor de kerkelijke en burgerlijke gemeente. De cursus is aanbevolen voor predikanten en kerkelijk werkers die zelf met hun gemeente voor de vragen staan die een historisch kerkgebouw met zich meebrengt.

Docenten: dr. Gert van Klinken, dr. Jorien Holsappel, prof. dr. Henk de Roest en een gastdocent.

Zwolle | 2 ECTS | Kosten € 650,- | Inschrijven voor 21 maart 2022

Veelkleurig zingen Welke spiritualiteiten ontdekken we in het Liedboek, zingend en luisterend, zowel in de muziek als in de taal en theologie? Welke muzikale vormen komen we tegen en hoe zijn deze toepasbaar in de liturgie? Welke betekenis heeft muziek voor mensen en hoe hangen muziek, ervaring en geloofsbeleving met elkaar samen?

Door samen deze vragen te verkennen, ontdekken we handvatten om in muziek(keuze) de eenheid of de veelkleurigheid van de gemeente tot haar recht te laten komen. Docenten: dr. Hanna Rijken en prof. dr.

Maarten Wisse.

START

01

NOVEMBER

START

16 MEI

START

MEI/ JUNI

Doorn | 2 ECTS | Kosten € 720,-

De geest van de Psalmen In deze cursus ervaren we de rijkdom van de Psalmen, niet alleen in tekst, maar ook muzikaal. Dat doen we aan de hand van literatuur en lezingen, maar we richten ons ook zingend en luisterend op de rubriek van psalmen en cantica in het Liedboek. Welke vormen en nieuwe toonzettingen komen we tegen en hoe zijn deze toepasbaar in de liturgie? Speciale aandacht zal worden gegeven aan psalmen waarin Gods Geest direct of indirect een rol speelt, zoals Psalm 51, 67 en 104. Docenten: prof. dr. Klaas Spronk en dr. Hanna Rijken.

Doorn | 2 ECTS | Kosten € 720,-

De theologie van Pinksteren in het nieuwe liedboek In deze tweedaagse benaderen we liederen rondom Pinksteren en andere liederen waarin de Heilige Geest een belangrijke rol speelt. Thema’s die aan de orde komen zijn: de Geest als vrouw, de Geest als Ruach, de rol van de Geest in de Schepping en de rol van de Geest in het Oude Testament. Spannend is wat de vragen rond de gaven van de Geest met onze liederen rond Pinksteren doen. Roept de Geest muziek op en welke dan? Docenten: dr.

Hanna Rijken en prof. dr. Maarten Wisse.

Doorn | 2 ECTS | Kosten € 720,-

START

MEI/ JUNI START

MEI/ JUNI PThUnie 37

Korte nieuwsberichten

Diaconaal werk kwam door corona in de knel De maatregelen die werden genomen om het coronavirus in te dammen, raakten het diaconale werk in het hart. Het werd uiterst moeilijk om mensen te ontmoeten en plekken te bieden om op adem te komen. Dr. Erica Meijers en prof. dr. Thijs Tromp van de PThU onderzochten hoe diaconale organisaties hiermee omgingen.

Het werk van diaconale organisaties in de tweede golf verschilde van de eerste golf, aldus de onderzoekers. Op basis van de opgedane ervaringen in de eerste golf konden tijdens de tweede golf veel activiteiten en ontmoetingen voortgang hebben, zij het in aangepaste vorm. Toename van mensen die afhankelijk zijn van dag- en nachtopvang leverde een extra druk op, die werd versterkt door de avondklok en de nachtvorst. Het bieden van opvangvoorzieningen door lokale overheden was minder genereus dan tijdens de eerste golf. Dat gold ook voor de coulance van schuldeisers en de IND. Ontmoetingen, die het hart van het diaconale werk uitmaken, kwamen opnieuw in de knel. Met name het persoonlijk contact en het luisterend oor kwam onder druk te staan. Hoe groot de schade daarvan is, konden de respondenten niet zeggen, maar ze verwachtten dat die groot is en nog lang gaat doorwerken.

Ongunstige positie Diaconale samenwerking met overheden, uitvoeringsinstanties en welzijnsorganisaties werd deels weer genormaliseerd, dat wil zeggen werd minder soepel. Dit verschilde overigens sterk van plaats tot plaats.

Ongedocumenteerden, arbeidsmigranten, daklozen, sekswerkers en zzp’ers bevonden zich in de meest kwetsbare sociale positie. Deze groepen bevonden zich ook al voor de coronacrisis in een ongunstige positie. Corona heeft de problemen voor hen vergroot door het telkens wisselend beleid vanuit de overheid en omdat hun manier van overleven onder druk kwam te staan. Welke gevolgen de pandemie zal hebben op termijn, daarover durven de respondenten nog geen uitspraak te doen.

Diaconale organisaties vonden dat zij de komende tijd goed moeten kijken of er door de Coronacrisis nieuwe groepen in de knel gaan komen. Afhankelijk van wat ze zien en horen, zullen ze overwegen of ze hun werkzaamheden al dan niet moeten uitbreiden of aanpassen. De vertegenwoordigers van de diaconale organisaties wilden graag een gezamenlijke lobby in de richting van de overheid en de kerken, om schrijnende en structurele nood met klem onder de aandacht te brengen.

Kwetsbare mensen De onderzoekers schrijven in het rapport over de ervaringen van grotere diaconale organisaties. Het onderzoek betreft niet het diaconale werk in de kerkelijke gemeentes. Het vele werk dat door de kerken is gedaan voor kwetsbare mensen in eigen kring en daarbuiten, ook door de diaconale organisaties wordt erkend en gewaardeerd.

De onderzoekers benadrukken dat zij zichzelf niet zien als tegenover de kerk, maar als onderdeel van de kerk. De afwijzing die ze bij sommige kerken ervaren hebben, heeft hen teleurgesteld. Er is aanleiding voor een diepergaand gesprek over de relaties tussen kerken, plaatselijke diaconieen en grotere diaconale platforms en organisaties. Dit gesprek wordt door de PThU voorbereid in samenwerking met enkele kerken en diaconale organisaties.

38 PThUnie

Voor aanmelden en meer informatie kijk op pthu.nl

3/9/2021

Opening academisch jaar Tijdens deze bijeenkomst neemt de rector, prof. dr.

Mechteld Jansen, afscheid. Zij draagt het rectoraat over aan prof. dr. Maarten Wisse. Plaats: Vrijzinnig Centrum, Amsterdam.

18/9/2021

Symposium ‘Ik was een vreemdeling’ Vreemdelingen zijn mensen die hun vroegere (t)huis achter zich hebben gelaten en in een nieuwe omgeving terecht komen. Wanneer ben je ergens thuis? De PThU houdt samen met De Roos van Culemborg een symposium rondom het vierde ‘werk van barmhartigheid’, namelijk het verwelkomen van vreemdelingen. Plaats: Grote of Barbarakerk, Culemborg.

8/10/2021

Uit welke bundels zingt kerkelijk Nederland?

Welke muziekbundels zijn er in de Nederlandse kerken in gebruik? Hoe wordt de samenzang begeleid? Wat is er de afgelopen tien jaar veranderd en hoeveel discussie geeft dat? Hanna Rijken presenteert deze middag haar onderzoek. Plaats: Nieuwe Kerk, Amersfoort.

22-24/ 10/2021

Inspiratiefestival 2021: Geloof snuiven op Terschelling Het organiseren van het Inspiratiefestival Geloven in beweging is momenteel te vergelijken met varen in de mist. Hoe het er precies allemaal aan toegaat weten we nog niet, maar we gaan ervan uit dat in het vierde weekend van oktober velen naar Terschelling komen.

3/12/2021

Studiedag ‘Protestantse theologen over het Jodendom 1860-2020’ De verhouding tussen de protestantse theologie en het Jodendom is altijd complex geweest. Tijdens deze studiedag gaan we op zoek naar wat theologen sinds 1860 over deze relatie hebben gezegd. Plaats: Bergkerk, Amersfoort.

Het Dominass team is er voor u!

Dominass assurantiën bv

“De predikanten verzekeraar” Dagelijks zetten onze specialisten zich in om de verzekeringen van inmiddels ruim 3.700 predikanten zo goed mogelijk te beheren.

Kennis van zaken, een uitgekiend verzekeringspakket en een grote betrokkenheid bij uw persoonlijke situatie!

Kennismaken is eenvoudig: bel en u ervaart het Dominass gevoel.

www.dominass.nl - 0344-642404