PThUnie - Coronatijd | Maart 2021

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit jaargang 15 | nummer 1 maart 2021

De bibliothecaris vertrekt

Plechtigheid in coronatijd Hoe word je interimpredikant?

Het Dominass team is er voor u!

Dominass assurantiën bv

“De predikanten verzekeraar” Dagelijks zetten onze specialisten zich in om de verzekeringen van inmiddels ruim 3.700 predikanten zo goed mogelijk te beheren.

Kennis van zaken, een uitgekiend verzekeringspakket en een grote betrokkenheid bij uw persoonlijke situatie!

Kennismaken is eenvoudig: bel en u ervaart het Dominass gevoel.

www.dominass.nl - 0344-642404

‘Vragen om beoordeling’

Hebt u ook zo’n hekel aan enquêtes? Je wordt

Marten van der Meulen vertelt over de manier

dan gestraft voor een bezoek aan een winkel

waarop de PThU gemeenten helpt om zichzelf

of een dienstverlener met de vraag om een

onder de loep te nemen via een

beoordeling, bij voorkeur resulterend in vijf

‘gezondheidsscan’. Dat is natuurlijk een

sterren. Soms krijg je allerlei interessante

eufemisme voor een enquête. De ervaringen

vragen te beantwoorden. Maar het eindigt dan

leren dat het met vreugd wordt ondergaan

toch vaak weer met een zich herhalend

(sommige kerken maken een feestje van de

aanbod aansluitend bij de behoeften die uit

invulsessies) en dat het een goede manier is

jouw antwoorden kunnen worden afgeleid.

om een veranderingstraject in te zetten.

In dit nummer van de PThUnie gaat het heel

En wat te denken van het onderzoek van

veel over enquêtes. Maar schrik niet! U hoeft

Hanna Rijken? Het vond plaats voordat het

niets in te vullen. We zitten nu aan de andere

zingen in de kerk vanwege de coronacrisis

kant en krijgen inzicht in de verwerking van de

werd gestopt. Ook toen het nog maar

resultaten. Dat is stukken leuker. Mij helpt het

mondjesmaat werd toegelaten beseften we al

ook om dat negatieve beeld van enquêtes bij

hoe belangrijk het is. Toch word je van het

te stellen.

onderzoek wijzer, omdat het helpt om de

Joep de Hart neemt binnenkort afscheid als

ervaringen van tijdens de crisis te vergelijken

hoogleraar geloofsvernieuwing met een

met die van vóór de crisis. Er zou eigenlijk dus

veelbelovend overzicht van wat mensen

ook daarna weer een enquête gehouden

beschouwen als een spirituele dimensie in hun

moeten worden…

leven. Dat is onderzocht vóór de coronacrisis,

En dan moet het allemaal ook nog goed

tijdens en zal ook daarna weer onderzocht

worden opgeslagen. Je wilt tenslotte niet dat

worden. Zo kom je heel wat meer te weten

al dat onderzoek in een la of de digitale

over de impact van de pandemie dan bij de

pendant daarvan verdwijnt. Daarover gaan de

borrel- en tv-showpraat. Als medewerker van

archivarissen. We nemen in dit nummer

het Sociaal Cultureel Planbureau weet hij op

afscheid van Wiljan Puttenstein. Twintig jaar

basis van al het onderzoek (vooral via enquêtes

was hij ons als bibliothecaris en archivaris van

moet ik aannemen) vooral ook veel te melden

dienst. We zullen zijn vriendelijke en

over dominante trends in de maatschappij.

deskundige aanwezigheid missen. Daar hoef ik

Daar kunnen kerken en theologen veel van

geen enquête voor te houden.

leren.

Klaas Spronk - Hoofdredacteur

PThUnie 3

inhoud jaargang 15 | nummer 1 | maart 2021

17 20 06 Publicaties & promoties

‘De tafelgemeenschap van Jezus sluit niemand uit’

11 Column: Tegenwoordige tijd 12 Afscheidsinterview Joep de Hart 16 Impact: Heleen Zorgdrager over de ‘Rainbow Index’ 17 Interview Wiljan Puttenstein 20 Onderzoek kerkmuziek in Nederland 23 Column: Voltooid verleden tijd 24 Nieuws 25 Nieuw Kerkelijk Peil 26 Permanente Educatie 31 Agenda 32 Openbaring

4 PThUnie

32

16

Foto voorpagina: De PThU kende opvallend veel promotieplechtigheden in het najaar van 2020.

Binnen de universitaire agenda zijn dit altijd bijzondere gelegenheden, ook in een jaar met veel beperkingen. Deze foto van het cortège werd genomen voorafgaand aan de promotie van ds. Barend Weegink, op 25 november in Groningen. Voorop loopt pedel Esther van Beem, daarachter rector Mechteld Jansen.

&colofon

‘Terug naar vroeger? Dat is tegen het verkeer inrijden.’

12

PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is voor predikanten in de PKN en studenten,

medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU). Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Esther van Beem (adviseur), Theo Boer, Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Klaas Spronk (hoofdredacteur), Trudy Struijs Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 06 82 18 08 92, communicatie@ pthu.nl Vormgeving en realisatie Verloop drukkerij (Alblasserdam) Fotografie Afdeling Communicatie PThU, Antoine van Kaam, Mike van Bemmelen, Wouter Muskee ISSN-nummer 1876-9233.

PThUnie 5

Primo Levi en zijn spreken over God na Auschwitz

De theologie en spiritualiteit van Aart Jonker

Promotie Joyce Rondaij (13 oktober)

Promotie Barend Weegink (25 november)

Met een proefschrift getiteld ‘Primo Levi’s Afters.

Nochtans mijn God is de titel van het proefschrift

Reading Primo Levi Theologically after God’

waarop Barend Weegink promoveerde aan de

promoveerde Joyce Rondaij op 13 oktober aan de

vestiging Groningen van de PThU. Centraal in deze

vestiging Groningen van de PThU. In haar studie

studie staan het leven, de theologie en de

onderzoekt Rondaij Primo Levi’s Afters, een titel die

spiritualiteit van Aart Jan Theodorus Jonker

verwijst naar het verlies dat Auschwitz veroorzaakte

(1851-1928). Hij hoort bij de tweede generatie

en de uitdaging die het betekende voor het denken

ethische theologen, in het spoor van D. Chantepie

over de mens en God, zowel in Levi’s werk als in de

de la Saussaye en J.H. Gunning jr. De auteur schetst

theologie en filosofie. Daarbij richt Rondaij zich op

Jonker als exponent van een gereformeerd-ethische

drie hoofdthema’s: onrechtvaardig lijden; chaos en

spiritualiteit, verbindend en richtinggevend voor

schepping; en goed en kwaad. Zij laat zien hoe

mensen die zoeken naar de zin van hun bestaan.

Primo Levi schrijft over de mensheid en God in het aangezicht van Auschwitz, en hoe zijn

Weegink (1951) studeerde theologie in Utrecht en

voorstellingen theologisch ‘na God’ kunnen

was predikant in Beerzerveld, Heerde, Steenwijk en

worden gelezen. Voorjaar 2021 verschijnt bij

Katwijk aan Zee. Nu is hij waarnemend predikant in

Uitgeverij Verbum de Nederlandse vertaling,

Scheveningen. Twee termijnen was hij

getiteld Primo Levi na God. Verhalen van een

afgevaardigde naar de generale synode en lid van

nieuwe Bijbel.

het breed moderamen.

Rondaij (1990) behaalde in 2011 haar bachelor godgeleerdheid aan Universiteit Utrecht en in 2014 de mastergraad aan de PThU. Ze studeerde aan de Università degli Studi di Firenze in voorbereiding op haar masterthesis over Primo Levi. In 2019 pauzeerde zij haar promotietraject voor een half jaar om als beleidsmedewerker bij de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) te werken. Ze werkt nu aan een onderzoeksvoorstel over ‘schuld’, waarin zij voortbouwt op haar onderzoek naar Levi.

6 PThUnie

De overlevering van de Targoem Samuel

Het begrip ruach in Ezechiël

Promotie Johanna Tanja (26 november 2020)

Promotie André Tolksdorf (4 december 2020)

Hoe werd de Aramese vertaling van het Bijbelboek

Op 4 december verdedigde André Tolksdorf zijn

Samuël ontvangen en doorgegeven in het Spanje

proefschrift Die ‫ רוח‬als Perspektive für ein neues

en Portugal van de late middeleeuwen en de

Leben. Eine Studie zu Hes 36 und 37 als Kern des

vroegmoderne tijd? Daarover gaat het in het

Hesekiel-Buches tijdens een openbare online-

proefschrift waarmee Johanna Tanja promoveerde

bijeenkomst aan de PThU. Tolksdorf laat in zijn

aan de PThU.

onderzoek zien welke rol het begrip ‫ רוח‬speelt in het Bijbelboek Ezechiël. ‫ רוח‬is als een boodschap

Tanja kijkt in haar onderzoek naar de uitleg en

voor het heden en de Toekomst. Israël wordt hierin

overlevering van deze Aramese vertaling van

uitgedaagd JHWH opnieuw als HEER te erkennen.

Samuel binnen de Joodse gemeenschappen, maar

Essentieel voor dit werk is de theologische

ook naar christelijke geleerden die deze teksten

bedoeling van de structuur van het boek Ezechiël.

redigeerden en uitgaven voor hun eigen doeleinden

Op basis van de zelfgetuigenissen van het boek der

en gericht op een christelijk lezerspubliek in

profeten worden diachrone vragen van de

handschriften en Polyglotten. De centrale

ontstaansgeschiedenis van het boek behandeld.

onderzoeksvraag is tweeledig. Wat is het karakter

Het doel is om de retorische bedoeling van het

van de teksttraditie van Targoem Samuel van

boek als geheel voor Israël te begrijpen. Aan de

Sefardische oorsprong – handschriften en vroege

hand van woordgebruik, formules en data wordt

drukken – met betrekking tot de overgeleverde

de structuur en samenstelling van het boek Ezechiël

tekst en de fysieke dragers van het tekstmateriaal?

geïllustreerd en theologisch geëvalueerd.

En heeft het feit dat deze teksten zijn geproduceerd binnen een overwegend christelijke cultuur

Andre Tolksdorf (1960) studeerde theologie in

sporen achter gelaten in de tekst zelf en/of in de

Wiedenest, Elstal en Seoul. Hij was predikant in het

fysieke vorm waarin de tekst is overgeleverd?

Duitse Neuruppin en Hattingen. Als pastor was hij verbonden aan Bochum, Schwalmstadt-Treysa en

Johanna Tanja (1979) studeerde theologie in Leiden

Bad Wildungen. Sinds 2007 werkt hij ook als leraar

en Kampen In 2007 studeerde zij af met als

op verschillende scholen.

hoofdvak Oude Testament en als bijvakken Vrouwenstudies en Semitische Talen. Van 2008 tot 2013 was zij als AIO verbonden aan het NWO project A Jewish Targum in a Christian World aan de Protestantse Theologische Universiteit. Vanaf 2011 geeft zij colleges op het gebied van Hebreeuws, de Hebreeuwse Bijbel en Jodendom.

PThUnie 7

Publicaties &promoties Guillaume Bady en Marjo Korpel (red.), Les délimitations éditoriales des Écritures / Editorial Delimitations of the Scriptures (Pericope, 11).

Leo Mietus (red.), Wij lopen vooruit.

Theologische bijdragen van Martin Nijkamp.

Stichting Seminarium Bond VEG, 2020, 340pp.

Leuven: Peeters, 2020.

In het boek Wij lopen vooruit staat het De internationale serie Pericope werd opgericht in

theologische denken van drs. Martin Nijkamp

2000 en is gewijd aan de layout van Bijbelteksten.

(1930) centraal. Hij was jarenlang als docent en

Schrijvers van handschriften brachten tijdens het

rector betrokken bij de theologische opleiding van

schrijven al direct een bepaalde opmaak van de

de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten in

tekst aan, door spaties, (soms mooi versierde)

Nederland. Het boek is samengesteld door Leo

hoofdletters, speciale leestekens en meer. Deze

Mietus, docent bij het Seminarium, en verscheen

Frans/Engelse bundel vormt al de elfde in de serie

ter gelegenheid van Nijkamps negentigste

en laat zien dat het onderzoek naar de layout van

verjaardag in december 2020. Het bevat een

de teksten meer en meer gezien wordt als een

selectie van zijn artikelen, referaten en preken en

belangrijk onderdeel binnen de bestudering van

geven een beeld van de niet-fundamentalistische

Bijbelteksten. In hedendaagse Bijbelvertalingen

Bijbel- en geloofsvisie die hij heeft uitgedragen.

geven de kopjes boven perikopen de uitleg weer die

Nijkamp begint daarbij steeds ‘waar de mensen zijn

de vertalers eraan gegeven hebben. Regelmatig

en waar je zelf bent’, met al onze vragen over

blijkt die uitleg niet overeen te komen met de layout

geloof, Bijbel, schepping, leven en sterven en hij

van de oorspronkelijke teksten, zoals blijkt uit de

laat telkens weer zien dat het ‘niet zo vrij-

bijdragen van Robin ten Hoopen en Mart Jan Luteyn

evangelisch is om te weten hoe alles precies in

over de layout van de geslachtslijsten in Genesis en

elkaar zit’. Voor het boek is een lees- en

van Johannes de Moor over de indeling van Micha 4

bespreekwijzer gemaakt ten behoeve van gebruik

en 5. Het inleidende artikel door Marjo Korpel geeft

in gesprekskringen en gemeenten, en een gefilmd

een overzicht van het onderzoek van de afgelopen

interview dat ds. Dorette van Houten met Nijkamp

twintig jaar, en bevat voorbeelden uit o.a. Bijbelse

hield. Deze film is te bekijken op de website van de

handschriften en oude kleitabletten. De bundel is

Bond van VEG. Het boek en de gratis lees- en

uitgegeven door Guillaume Bady (Université Lyon)

bespreekwijzer zijn verkrijgbaar via het

en Marjo Korpel (PThU) en bevat de lezingen

Bondsbureau van de Bond te Velp, info@bondveg.

gehouden op een door Bady georganiseerde conferentie in Lyon (november 2016).

8 PThUnie

Johannes C. de Moor, Micah (Historical Commentary on the Old Testament).

Leuven, Paris, Bristol: Peters 2020,

Jan Muis, The Implicit Theology of the Lord’s Prayer: A Biblical and Theological Investigation. Vertaald door Allan J. Janssen.

Dit lijvige commentaar op het Bijbelboek Micha van

Lanham-Boulder-New York-London: Lexington

de hand van PThU-emeritus hoogleraar Johannes

Books/Fortress Academic, 2020. 411 pp.

de Moor is de rijpe vrucht van jaren werk. Na een inleiding op het boek Micha geeft de auteur een

Deze vertaling van Onze Vader: Christelijk spreken

lopend commentaar op de elf door hem

over God (2016) is van de hand van Allan J. Janssen.

onderscheiden tekstuele eenheden. Iedere eenheid

Janssen was emeritus-hoogleraar aan New

wordt gepresenteerd in een eigen, colometrisch

Brunswick Theological Seminary in New Jersey

weergegeven vertaling die het oorspronkelijke

(USA) en overleed kort na de voltooiing van zijn

poëtische karakter van de tekst recht doet. Na de

vertaling aan de gevolgen van Covid-19. Jan Muis,

vertaling volgt een inleiding op de besproken

emeritus-hoogleraar dogmatiek aan de PThU,

teksteenheid. Daarnaast deelt de auteur ook zijn

onderzoekt het begrip van God dat besloten ligt in

eigen opvattingen over de tekst met de lezers. Hij

het Onze Vader tegen de achtergrond van de

maakt daarbij de relevantie van deze fascinerende

postmoderne en seculiere cultuur van het Westen.

eeuwenoude tekst zichtbaar voor mensen van

Hij interpreteert de namen van God die in dit gebed

vandaag. Na de eerste kennismaking met de tekst

een rol spelen, en de goddelijke eigenschappen die

gaat de auteur de diepte in. Daarbij wordt vooral

door deze namen worden geïmpliceerd. Hij verstaat

ingegaan op de onderverdeling van de tekstuele

Gods eigenschappen vanuit het bijbels verhaal over

eenheden, de historische setting, en taalkundige en

Gods zelf-openbarende daden en doordenkt ze in

exegetische problemen. Het commentaar is

een nieuw, niet-essentialistisch denkkader. Gods

voorzien van illustraties die licht werpen op de

Naam duidt op zijn bijzondere persoonlijke

ontstaanscontext. De auteur toont aan dat

aanwezigheid bij mensen. De heiligheid van Gods

waarschijnlijk grotere delen van het boek van de

Naam en de gerechtigheid van zijn koningschap zijn

hand van Micha zelf zijn dan vroeger werd

meer dan aspecten van de liefde van Vader, Zoon en

aangenomen. Dit boek is een geleerd en

Geest. De Schepper is geen uitvergroot mens; in zijn

doorwrocht commentaar waar vele generaties

gemeenschap met mensen blijft God de Verhevene,

theologen van zullen profiteren.

die zowel ‘in’ als ‘boven’ de tijdelijke, geschapen werkelijkheid leeft. Muis eindigt zijn studie met een antwoord op de vraag in welke zin God bestaat.

PThUnie 9

Publicaties &promoties P.B. Hartog, S. Laderman, V. Tohar, A.L.H.M. van Wieringen (ed.), Jerusalem and Other Holy Places as Foci of Multireligious and Ideological Confrontation, Jewish and Christian Perspectives Series 37.

Christian Perspectives-congres dat in maart 2018

Tussen Athene en Jeruzalem. Het christelijk gymnasium 1870-1970, onder redactie van G.J. van Klinken en M.A. van Willigen (Jaarboek voor de geschiedenis van het Nederlands protestantisme na 1800, Jaarboek 28). Met bijdragen van John Exalto, Marc Janssens, Gert van Klinken, Albert de Lange, Leo Mietus, Rob Nijhoff en Marten van Willigen.

werd gehouden aan het Schechter Institute in

Kok Boekencentrum Uitgevers, Utrecht 2020.

(Leiden: Brill, 2020) Dit boek verzamelt de lezingen van een Jewish and

Jeruzalem. Deze congressen worden driejaarlijks gezamenlijk georganiseerd door de PThU, de

In de negentiende eeuw ontstond in Nederland

Tilburg School of Catholic Theology, Bar-Ilan

behoefte aan meer praktisch gericht onderwijs. De

University en het Schechter Instituut. In 2018

Latijnse school en het daaruit voortgekomen

richtte het JCP-congres zich op heilige plaatsen als

gymnasium leken een relict uit een achterhaalde

plaatsen van confrontatie tussen verschillende

regentencultuur. Christelijke docenten werden

religies en ideologieën. Veel artikelen richten zich

geconfronteerd met de vraag of zij niet twee

op Jeruzalem (Frankel, Laderman, van Wieringen)

ongelijksoortige wereldbeelden aan elkaar

of locaties zoals de tempel (Regev, Tohar) of de

smeedden: de Bijbel en het denken van het antieke

Rotskoepel (Cytryn-Silverman). Daarnaast wordt de

Griekenland en Rome.

heiligheid van gebedsplaatsen besproken. Lieve

Dit boek beschrijft hoe voorstanders van het

Teugels en Leon Mock richten zich bijvoorbeeld op

christelijk gymnasium op deze vragen zijn

de vraag of en onder welke voorwaarden

ingegaan. J.H. Gunning jr., J. Woltjer, R.J. Dam en

synagogen mogen worden hergebruikt als kerken

Th.L. Haitjema kenden de praktijk van het

of moskeeën. Tegelijkertijd vat deze bundel de term

onderwijs uit de eerste hand. Hun antwoorden zijn

‘heilige plaats’ breed op. Zo zijn er bijdragen gewijd

ook voor de huidige discussie verhelderend en

aan graven van Joodse wijzen of zionistische leiders

inzicht gevend. Gunning verwerkte inzichten die hij

(Bar, Kadari en Vachman), het Kastanjeplein in

ontleende aan het Duitse neohumanisme, classicus

Amsterdam (De Hek) en de manier waarop

J. Woltjer is rector geweest van het gereformeerd

videospellen als heilige plaatsen kunnen fungeren

gymnasium in Amsterdam én van de VU. Extern

(Bosman). Vanuit de PThU worden bijdragen

onderhielden protestantse classici contact met

geleverd door Bärry Hartog, Willem Jan de Hek,

collega’s in openbare onderwijsinstellingen en met

Robin ten Hoopen, Gert van Klinken en

rooms-katholieke vakgenoten.

Lieve Teugels.

Lyrische beschrijvingen van Griekenland en Italië laten zien hoe het erfgoed daar werd bewonderd. In dat opzicht werd de klassieke Oudheid slechts overtroffen door het land van de Bijbel.

Figuurlijk, maar in menig geval ook letterlijk, bewogen protestantse classici zich tussen Athene en Jeruzalem.

10 PThUnie

Tegenwoordige column tijd Frits de Lange Dor hout Je ziet ze niet veel meer, de overlijdensadvertenties met: ‘In de gezegende leeftijd van 90 jaar overleed ...’ De Bijbelse gedachte werd erin verwoord dat God je wel bijzonder welgezind moest zijn geweest dat je de tachtig of negentig haalde. Een middeleeuws rijmpje over de levensloop ging zo: 10 dat zijn je kinderjaren 20 ga je aan het sparen 30 moet je zijn getrouwd 40 ben je daarvoor te oud 50 krijg je ongemakken 60 ga je aan het zakken 70 daalt je leven af 80 ga je naar het graf 90 kun je ook nog leven 100 zij door God gegeven!

De ouderdom als zegen – die gedachte is behoorlijk op z’n retour. Iedereen wil graag oud worden, maar niemand wil het zijn. Tegenwoordig wil niemand ‘als kasplantje eindigen’. En veel mensen overwegen zelfs om er ‘vóór die tijd uit te stappen’. Een hoge leeftijd was ooit een zegen, nu wordt ze eerder als een vloek ervaren. Dan liever dat andere rijmpje van vroeger: 70 grijs 80 niet wijs 90 jaar kinderspot 100 in de aard verrot.

Kan het anders? Ik heb een Amerikaanse collega, Richard Morgan, die al jaren boeken schrijft over ouder worden. Nu is hij zelf 91, met alle krakkemikkigheden van dien. Maar hij kan het niet laten, ook al kan hij door artritis niet lang achter zijn computer zitten; hij schreef weer een boek, nu over ‘de realiteit en het mysterie van negentig zijn’. Morgan is open en eerlijk over de moeiten van de ouderdom. Vloek en zegen, het is allebei. Maar hij ervaart zijn leven nu vooral als een ontdekkingsreis en zichzelf als reiziger in niemandsland. Hij bidt: ‘Begrijpende God, help me te beseffen dat ik niks meer hoef te presteren, maar dat ik in mijn nutteloosheid rust kan vinden en een blessing in disguise voor anderen kan zijn.’ Een blessing in disguise – we hebben er eigenlijk geen Nederlands woord voor. Een ‘zegen in vermomming’. Het mooie van de Engelse uitdrukking is dat zij dubbelzinnig blijft. Morgan verwijst naar een taoïstisch verhaaltje over een timmerman die tegen zijn leerling zegt: ‘Weet je waarom deze krakkemikkige boom zo groot en oud is geworden?’ De leerling antwoordt dat hij het niet weet. Dan zegt de timmerman: ‘Omdat als hij ergens voor had gediend hij allang omgehakt zou zijn en er tafels en bedden van zouden zijn gemaakt. Maar omdat hij nutteloos is hebben ze hem laten groeien. Daarom is hij nu zo groot geworden dat je in zijn schaduw kunt rusten.’

Frits de Lange is hoogleraar ethiek aan de vestiging Groningen van de PThU.

PThUnie 11

met Joep de Hart

‘Als ik een kerkklok hoor, dan is mijn eerste impuls: daar moet ik heen’ Door Caspar Dullemond

Een katholiek op een protestant-

Noord Nederland hebben beslist

wel eens gedacht. Ook bij de soci-

se universiteit. Een sociaal we-

meer protestantse trekjes dan

ale wetenschappen en de theolo-

tenschapper in een gebouw vol

hun geloofsgenoten in bijvoor-

gie worden verschillende culturele

theologen. Het is verleidelijk om

beeld Antwerpen of Breda – de

accenten gelegd. In de theologie

in bijzonder hoogleraar Joep de

twee plaatsen waar mijn familie

spelen opvattingen en ervaringen

Hart, die in mei afscheid neemt

vandaan komt. Statistici spreken

van transcendentie, net als morele

van de PThU, een buitenbeentje

dan van een contextueel effect. Ik

noties en overtuigingen, veelal

te zien. Maar hoe heeft hij dat

ben zo ongeveer aan de oever van

een prominente rol. Het uitgangs-

zelf ervaren? Hij legt dat graag

de IJssel geboren. Dat ik mocht

punt van mijn vak is eerder dat

uit, deels via email en deels via

aantreden als hoogleraar in Kam-

van een liedje uit de opera Porgy

de telefoon.

pen, nota bene in de Bovenkerk,

and Bess: “It ain’t necessarily so.”

midden in de winter, en dan bijna

Dat betekent het tegen het licht

Waar kom je vandaan?

naast het graf van Hendrick Aver-

houden van vanzelfsprekendheden

‘Ik ben opgegroeid in een warm

camp: ik vond het geweldig!’

en axioma’s waar wij ons alle-

katholiek nest. Maar dat was wel

maal – ook wetenschappers – van

in Kampen, “het gereformeerd

En hoe was het vervolgens om

bedienen en wat die zoal zeggen

Jeruzalem”, en mijn Tholense

je als sociaal wetenschapper in

over ons. Een van mijn sociolo-

schoonfamilie is van onverdachte

een kring van theologen te

gische helden is Max Weber. En

hervormde huize. Ik wil maar zeg-

begeven?

die stelde: “Wer Schau wünscht,

gen: ik heb wel enige notie van

‘In een beroemde lezing sprak de

gehe ins Lichtspiel; wer Predigt

wat de protestantse medemens

Engelse schrijver C.P. Snow ooit

wünscht, gehe ins Konventikel.”

‘Je moet altijd op zoek gaan naar de grote lijn.

Dat relativeert zaken enorm’

12 PThUnie

drijft. Vergis je trouwens niet. Aan

van twee culturen, waar het gaat

Tja, dat is het soort sociologie

de hand van databestanden van

om de bètawetenschappen en de

waarin ik ben opgeleid. Er is op

het CBS heb ik het ooit grondig

geesteswetenschappen. Maar mis-

zich niets mis mee om een heilig

uitgezocht en de katholieken in

schien zijn er minstens drie, heb ik

boek tot uitgangspunt te nemen

J.J.M. (Joep) de Hart (Kampen, 1954) studeerde psychologie en cultuur- en godsdienstsociologie (cum laude) aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, nu Radboud Universiteit. In 1989 promoveerde hij op een proefschrift over de levensbeschouwelijke en politieke praktijken van jongeren. Tussen 1982 en 1993 was hij postdoc onderzoeker en universitair docent cultuur- en en dan anderen moreel de maat

godsdienstpsychologie aan de vakgroep sociale psychologie aldaar. Vanaf 1993 tot zijn pensio-

te nemen. Het kan alleen niet op

nering in 2020 was hij als senior onderzoeker verbonden aan het Sociaal en Cultureel Planbu-

basis van puur wetenschappelijke

reau (SCP), waar hij zich bezighield met levensbeschouwelijke ontwikkelingen in Nederland en

bevindingen. Wetenschappelijk

internationaal, en met veranderingen in de civil society. Sinds 2011 is hij daarnaast bijzonder

onderzoek is iets anders dan vol-

hoogleraar (vanwege Kerk en Wereld) met een leerstoel voor geloofsvernieuwing aan de PThU.

wassenencatechese. Je kunt het

In mei a.s. gaat hij met emeritaat.

betreuren of verwerpen, maar de praktijk is dat het gelovig perspectief voor sociale wetenschappers object van onderzoek is, niet

met collega’s die methodologisch

gelang de vraagstelling en de me-

hoe zij daar persoonlijk in staan.

van wanten weten met vooral veel

thode van gegevensverzameling

Dat ligt anders voor de meeste

kennis van kwantitatieve analys-

kunnen uitkomsten zo ontzettend

theologen, denk ik. Wat mijn

etechnieken en grootschalige be-

uit elkaar lopen. En dat kan leiden

PThU-collega’s betreft, kan ik trou-

volkingsonderzoeken. Het bureau

tot verkeerde conclusies. Je moet

wens niet anders dan benadruk-

is een schatkamer van in bijna een

altijd op zoek gaan naar de grote

ken dat ik mij altijd geaccepteerd

halve eeuw met een ruim budget

lijn, zeg de afgelopen halve eeuw.

heb gevoeld, sterker: nooit heb

verzamelde data over de meest

Dus niet alleen een meting van

hoeven te twijfelen aan mijn rol

uiteenlopende onderwerpen. Dat

vorig jaar erbij betrekken, al hele-

in discussies. Ik ben door de jaren

stelt je onder andere in staat om

maal niet zonder solide statistische

heen eigenlijk voortdurend alleen

de waan van de dag te overstijgen

basis, maar de metingen die met

maar geïnteresseerde mensen te-

en goed onderbouwd langere

regelmaat gedurende een langere

gengekomen – kritisch soms, maar

termijnontwikkelingen in kaart te

periode zijn gehouden. Dan krijg

altijd betrokken.’

brengen, iets waar ik een grote

je een grafiek die zaken in een

fan van ben en dat veel te weinig

perspectief plaatst. Dat relativeert

Bij het SCP zat je tussen

gebeurt. We leven in een tijd,

zaken enorm. We denken vaak

vakgenoten.

zeker zo tegen de verkiezingen,

dat wat ons overkomt volstrekt

‘Ja. Werkelijk, er ging een wereld

dat het leeft van de eendagsvlie-

uniek is en typisch in deze tijd

voor mij open toen ik er kwam

gen: enquêtes worden klakkeloos

past, terwijl je aan de hand van die

werken. Ik kwam van de universi-

in de pers gesmeten. Maar iedere

andere metingen misschien kunt

teit en ben mij er altijd bewust van

onderzoeker weet dat je gemid-

laten zien dat er sprake is van een

geweest hoe luxe de SCP omstan-

delden van een aantal polls moet

golfbeweging: dat een bepaald

digheden zijn voor een empirisch

nemen om ongeveer te weten

verschijnsel zich ook al in de jaren

onderzoeker. Daar ben je omgeven

hoe de vork in de steel zit. Al naar

zestig of jaren negentig voordeed.’

PThUnie 13

Joep de Hart

Kun je een paar van die lange

bij autoriteiten op andere dingen

vader gezegd hebben, vooral als

termijnontwikkelingen noemen?

gaan letten. Niet alleen een hoge

het belangrijk is. Maar tegenwoor-

‘Laat ik mij beperken tot vijf do-

opleiding of een machtsfunctie in

dig kiest bijna twee derde van de

minante trends die zich de afgelo-

de samenleving vinden we belang-

bevolking voor intuïtie. Een vierde

pen decennia in de maatschappij

rijk, maar ook hoe hij of zij zich

trend is informatisering. De op-

hebben gemanifesteerd. De eerste

het persoonlijk leven gedraagt.

komst van ICT, virtual reality, soci-

is individualisering. Nederlanders

Is het iemand met wie je wel op

ale media en internet heeft grote

hebben steeds meer behoefte ge-

vakantie zou willen? Of is het

gevolgen voor hoe we ons tot

kregen om op basis van hun indi-

iemand van wie je nooit een twee-

elkaar verhouden. Plaats, tijdstip

viduele voorkeuren beslissingen te

dehandsauto zou kopen? Dat was

en fysieke aanwezigheid worden

nemen. Ze willen erkend worden

in de tijd van Barend Biesheuvel

minder relevant: de vereniging

als individu. Dat mag voor ons al-

helemaal niet belangrijk. De derde

hoeft niet meer elke woensdag-

lemaal vanzelfsprekend zijn, maar

trend is intensivering. Het gevoel

avond in een zaaltje bij elkaar te

‘Ook kerkleden willen zelf uitmaken wat relevant is en wat niet’

14 PThUnie

dat was het niet voor mijn ouders.

en de emotie zijn veel belangrijker

komen. En de vijfde trend: onze

Daar was het de groep, de kerk,

geworden bij de beslissingen die

actieradius is enorm vergroot. We

de zuil waar je bij hoorde. Jouw

we nemen. Er is een hele simpele

hebben een ruimere blik en een

rol was om aan de missie van die

vraag die het SCP al decennialang

bredere ontwikkeling, die zich

groep bij te dragen. De tweede

aan mensen voorlegt: als je een

vaak tot ver voorbij de nationale

trend is informalisering. Autoritei-

belangrijke beslissing moet nemen

grenzen uitstrekt. Ik groeide op in

ten, van de dominee tot de bur-

in je leven, vind je dan dat je eerst

Kampen en kende de mensen in

gemeester, zijn onder vuur komen

je verstand moet gebruiken, of ga

mijn omgeving, de school en de

te liggen. Ze worden niet meer

je liever op je gevoel of intuïtie

kerk. Dat was het wel. Wat zich in

op hun woord geloofd. We zijn

af? Het antwoord in de tijd van

Zuid-Italië afspeelde stond in de

kritische consumenten geworden:

mijn ouders was duidelijk. Je moet

krant van je vader. We kunnen kri-

het dociele is er wel af. We zijn

eerst goed nadenken, zou mijn

tischer zijn omdat we zaken in een

bredere context plaatsen. Dat was

ik hoor ergens een kerkklok, dan

daar tegenaan kijken. Dan moet je

in de jaren vijftig voor de meeste

heb ik als eerste impuls: daar moet

niet je autobiografie willen schrijven.’

mensen nauwelijks mogelijk.’

ik heen. Dat hebben mijn kinderen niet. Het is natuurlijk niet verstan-

Wat is de invloed van het

En de kerken staan niet los van

dig om je door heimwee te laten

coronavirus en de bijbehorende

deze trends.

regeren, maar het leven is óók een

lockdown op de vijf trends die je

‘Nee. De kerken maken deel uit

stroom van gebeurtenissen die

eerder noemde?

van de samenleving, dus maken

zijn blijven haken in je geheugen,

‘Dat is natuurlijk heel interessant.

ze deel uit van de ontwikkelingen.

die indruk hebben gemaakt. Wij

Daar ben ik over aan het naden-

Ook kerkleden willen zelf uitma-

zijn ook altijd de geschiedenis van

ken. En dat ga ik mogelijk bij mijn

ken wat relevant is en wat niet. Ze

onszelf. Dat maakt je niet onein-

afscheidscollege in mei ter sprake

nemen niet meer zonder meer het

dig buigzaam. Maar blinde res-

brengen. Aan de vooravond van de

hele pakket van de traditie aan.

tauratie? Dat is tegen het verkeer

pandemie hebben we bij het SCP een

Ze gaan er selectiever mee om. Ze

inrijden. De motieven ervoor – dat

grote enquête gehouden onder 5500

zeggen: dit is voor mij nog waar-

kan heimwee zijn, maar ook dat

Nederlanders over wat ze beschou-

devol, maar dat is voor mij ach-

je echt vindt dat het de verkeerde

wen als een spirituele dimensie in hun

terhaald, dus dat laat ik schieten.

kant op gaat – respecteer ik. Maar

leven. Het mooie is: bijna iedereen

Er wordt meer rondgekeken hoe

je moet wel goed nadenken hoe

komt wel met iets. We hebben vragen

het er bij de buren aan toe gaat,

je je doel dan wilt bereiken. Het

gesteld over bijzondere ervaringen,

er worden allerlei diensten online

antwoord kan niet zijn – zeg ik

kruispunten, gemaakte keuzes... Dat

aangeboden, er is veel meer maat-

als Joep de Hart en niet als onder-

onderzoek is tijdens de pandemie

werk, enzovoort.’

zoeker – dat je allerlei bruggen

herhaald. En als de pandemie is weg-

ophaalt en je in je eigen burcht

geëbd moet het ook vooral nog een

Als onderzoeker constateer je

opsluit. Mij is altijd bijgebracht

keer plaatsvinden. Wat is de invloed

dat. Maar zie je het op persoon-

dat je open moet staan naar de

van zoiets ingrijpends? Daar kom ik

lijk niveau ook als een verlies?

buitenwereld en naar anderen.

op terug!’

‘Voor veel dingen geldt dat zeker.

Dat kon als katholiek in Kampen

Als ik zie wat er allemaal aan

ook moeilijk anders. Het doel van

het verdwijnen is, dan gaat mij

het evangelie kan niet zijn om met

dat soms aan het hart. Je jeugd

je rug naar anderen toe te staan.

als gelovig mens... Die zit in je

Maar dat is een persoonlijke noot.

automatische piloot. Als ik bijvoor-

Als ik onderzoek doe is het mijn

beeld hier door de polder fiets, en

taak te achterhalen hoe anderen PThUnie 15

IMPACT

Van inclusief tot homofoob: regenboog laat Europese kerken kleur bekennen

Prof. dr. Heleen Zorgdrager zegt

groepen voor de gegevensverzame-

het Avondmaal? De derde is taal: in

het tijdens het gesprek met

ling – dat is nog nooit op deze ma-

hoeverre zijn de gebruikte woorden,

nadruk: ‘De tafelgemeenschap

nier gedaan.’

bijvoorbeeld van de liturgie, inclusief? En de vierde gaat over kerkelijk

van Jezus sluit niemand uit.’ De praktijk is echter anders. In veel

Het idee achter de index is om een

spreken: wat zeggen kerkleiders en

kerken in Europa ervaren LHBT-

aantal vanzelfsprekende aannames

kerkelijke instanties over dit thema?

christenen beperkingen. Toegang

tegen het licht te houden, aldus

De uitkomst van de stellingen wordt

tot het Avondmaal spreekt niet

Zorgdrager: ‘Het Europees Forum

in alle gevallen onderbouwd met

vanzelf, net als een relatiezegen

heeft contacten met mensenrechten-

citaten in de oorspronkelijke taal en

of een kerkelijke functie. In

organisaties, lobbyclubs, leden van

een toelichting in het Engels, legt

sommige kerken is het klimaat

het Europese Parlement. Deze zeg-

Zorgdrager uit: ‘We willen niet alleen

ronduit homofoob. Maar ‘veel’ en

gen: jullie kunnen wel vinden dat de

een rating. Behalve de ranglijst komt

‘sommige’ zijn wetenschappelijk

kerk bijdraagt aan een homofoob kli-

er ook een narratief rapport, op basis

onbevredigende aanduidingen.

maat, maar maak dat nou eens hard.

van de toelichtingen en onze analyse.

Samen met haar collega dr. Rein

Vertaal dat nou eens in de taal van

Dat is uiteindelijk belangrijker dan

Brouwer is de hoogleraar

mensenrechten. Deze organisaties

welk land bovenaan staat. Al hopen

systematische theologie en

kunnen niets met kerkelijke taal. Daar

we natuurlijk dat het de onderlinge

genderstudies bezig de mate van

kunnen ze geen beleid op zetten,

concurrentiedrift zal aanwakkeren...’

LHBT-inclusiviteit in kerken in heel

geen politiek mee bedrijven. Ze willen

Europa in kaart te brengen: hoe

harde feiten. Ze willen cijfers.’

Zouden sommige landen en sommige kerken misschien juist tevreden met

erg is het nu werkelijk? Deze ‘Rainbow Index’ wordt op 8 mei

Concurrentie

een lage notering zijn? ‘Dat vermoe-

op een conferentie van het

En die krijgen ze dan ook. De onder-

den wij ook. Het is pijnlijk maar waar.

Europees Forum voor LHBT-

zoekers hebben de data binnenge-

Zij zullen zeggen: jullie inclusiviteit

christenen gepresenteerd.

kregen over de grootste kerken in

is de onze niet. Maar we hebben dit

dertig Europese landen, verzameld

onderzoek wel degelijk ontworpen

Zorgdrager voelt zich vereerd dat het

door christelijke LHBT-groepen uit de

vanuit een theologische visie op in-

Europees Forum bij de PThU aanklop-

landen zelf. In totaal 47 indicatoren

clusiviteit. En die is radicaler dan de

te voor dit onderzoek: ‘We hebben

in de vorm van stellingen, verdeeld

sociaal-wetenschappelijke definities.

een goede reputatie opgebouwd

over vier categorieën, moeten een

De tafelgemeenschap van Jezus sluit

binnen de Europese LHBT-wereld, als

beeld geven van de mate van inclu-

niemand uit. Degene die aan de rand

een universiteit waar betrouwbaar

siviteit van de kerken. De eerste is

verkeert krijgt de belangrijkste rol. In

en betrokken onderzoek plaatsvindt.’

institutioneel: wat staat er in de ker-

de queer- en feministische theologie

Methodologisch is het onderzoek ook

korde, de canon? Bij de tweede gaat

wordt gesteld dat de kerken geroe-

spannend, voegt ze er aan toe: ‘Dat

het om kerkelijke praktijken: mogen

pen zijn die inclusiviteit gestalte te

we samenwerken met plaatselijke

LHBT-ers meedoen aan de ambten,

geven. Die visie kleurt dit onderzoek.’

Impact is een rubriek over valorisatie: waar en hoe is de PThU zichtbaar in het publieke debat?

16 PThUnie

i

interview Bibliothecaris Puttenstein verlaat de PThU:

‘Nooit een dag met tegenzin naar mijn werk gegaan’ Door Caspar Dullemond

Ruim twintig jaar was Wiljan

Hij wilde al een poosje bij een

zeg me dat het niet waar is!’ Toen

Puttenstein hoofd bibliotheek

grotere universiteit aan de slag, zegt

hij er in de zomer van 2000 kwam

en archivaris van de Protestant-

hij: ‘Deze functie kwam voorbij en

werken, zat de universiteit middenin

se Theologische Universiteit en

het klikte meteen. De UT is ook

een doorstart. Door jarenlange

haar voorganger, de Theologi-

geen onbekend terrein voor me.

onduidelijkheid rond een fusie met

sche Universiteit Kampen. Als

Mijn zoon heeft in Twente gestu-

de VU en een mogelijke verhuizing

niet-theoloog werd hij een van

deerd en op de campus gewoond.

naar Amsterdam waren diverse

de bekendste gezichten van de

Ik mag gaan samenwerken met

collega’s vertrokken en was de

universiteit. Sinds 1 januari is hij

Lineke Klunder, mijn voorganger aan

instroom van studenten minimaal.

hoofd archief van de Technische

de ThUK. Ik ken allerlei mensen die

Puttenstein kreeg als opdracht een

Universiteit Twente. PThUnie

er werken, zowel bij de bibliotheek

nieuw team voor de bibliotheek

blikt met hem terug op twee

als het archief. De universiteitsbiblio-

samen te stellen en de samenwer-

spannende decennia, waarin

theken vormen maar een klein

king met de vrijgemaakte collega’s

onder meer een fusie, een

wereldje.’ Al had hij op de PThU

aan de Broederweg opnieuw vorm

verhuizing en een grote brand

niets te klagen, benadrukt hij: ‘Ik

te geven, met name wat betreft

zijn aandacht opeisten.

heb in die twintig jaar heel veel

aanschafbeleid. Dat waren de

kansen gekregen, altijd kunnen

belangrijkste doelen voor de korte

Puttenstein – is er eigenlijk iemand

groeien, opleidingen kunnen doen.

termijn. Daar tussendoor speelde de

die hem niet als Wiljan kent? – is

Ik ben in die twintig jaar nooit een

bredere ontwikkeling van de

geweldig blij met zijn nieuwe baan.

dag met tegenzin naar mijn werk

digitalisering: ‘We schaften toen

Het is er ruimer, grootschaliger,

gegaan. De bibliotheek was een

alles op papier aan. En de catalogus

dan op de PThU. Hij somt op:

fijne plek met goede en betrokken

stond nog niet op internet. Dat is in

een eigen afdeling van twaalf

collega’s om mij heen, een oase van

de jaren daarna snel veranderd.’

mensen in plaats van drie, meer

rust – ook als het elders onrustig

faculteiten, meer studenten, meer

was. Mensen kwamen en komen er

Aderlating

bedrijven en instellingen die met de

graag.’

Op 1 januari 2007 werd ‘Kampen’ onderdeel van de bredere PThU,

universiteit verbonden zijn. En dan de omvang van het archief... ‘Ik heb

Eigenlijk hoort het niet, dat hij

met daarnaast vestigingen in

nu vierenhalve kilometer papieren

vertrokken is. Na ruim twintig jaar

Utrecht en Leiden. Vijf jaar later

archief onder mijn beheer’, vertelt hij

leken de PThU en hij met elkaar

verhuisde de universiteit naar twee

enthousiast: ‘In Kampen kwam ik op

vergroeid. ‘Die reactie heb ik wel

nieuwe locaties: Amsterdam en

honderdvijftig, tweehonderd meter.’

meer gehad ja. Iemand schreef me:

Groningen. Voor de bibliotheek PThUnie 17

interview

met Wiljan Puttenstein

‘Een theoloog ben ik nooit geworden’

betekende dat een forse aderlating:

heleboel tijdschriften waren

boeken uit de zeventiende en

zij werd aanvullend op wat de

inmiddels digitaal beschikbaar. En

achttiende eeuw, met zelfs een titel

bibliotheken van de VU en de RUG

veel boeken uit de twintigste eeuw

uit 1550. ‘Die hebben we vanzelf-

al te bieden hadden. Zo’n vijftigdui-

hadden hun waarde ondertussen

sprekend bewaard, ook al zaten er

zend titels – een derde van het

wel verloren. Niet de handboeken

soms doublures tussen. Ze staan nu

totaal – werd afgestoten. ‘Qua

en de commentaren, maar

in het depot bijzondere collecties

omvang was het zelfs de helft van

bijvoorbeeld boeken over pastoraat

van de VU, in totaal ongeveer

de totale collectie: een tijdschrift is

uit de jaren zeventig en tachtig; de

tweehonderd meter.’ Waren ze in

één titel, maar kan wel uit een paar

titels die je ook bij de kringloop

Amsterdam blij met deze aanvullin-

meter ingebonden jaargangen

tegenkomt. En ze waren gewoon te

gen? ‘Zeker. Dat scheelde een hoop

bestaan. Meer dan twee kilometer

leen bij collega-bibliotheken.’

gereis naar Kampen voor ze. Het eerste boek dat ik in Amsterdam

boeken, tijdschriften en archieven hebben we weggedaan en een

Erfgoed

heb uitgeleend was aan een

nieuwe bestemming gegeven.’ Was

De titels uit de negentiende eeuw

medicus van het VUmc die een

dat moeilijk? ‘Het was een collectie

mochten vrijwel allemaal blijven,

bepaalde titel over ethiek zocht en

die in honderdvijftig jaar was

vanwege de historische waarde en

in Amsterdam niet had kunnen

opgebouwd. Zoiets opbreken is

ook omdat ze deel uitmaken van de

vinden. Dat was op een van de

nooit leuk. Maar een collectie is ook

geschiedenis van het instituut:

eerste dagen in Amsterdam: alles

een dynamisch geheel. Als je locatie

‘Boeken die afkomstig waren uit de

zat nog in de verhuisdozen. En de

verandert en je onderzoekspro-

persoonlijke collecties van mensen

RUG was vooral blij met onze mooie

gramma, dan moet ook je collectie

als Herman Bavinck en Simon van

collectie praktische theologie.’

‘We hadden bijna geen collectie meer te verhuizen gehad’

18 PThUnie

veranderen; vanuit het idee: je hoeft

Velzen. Dan gaat het om boeken

Een half jaar voor het vertrek van de

niet alles te hebben, maar je moet

die meer erfgoed dan naslagwerk

universiteit naar Amsterdam en

wel alles kunnen leveren. De meeste

zijn.’ En dan was er de collectie van

Groningen woedde er een heftige

keuzes waren vrij eenvoudig. Een

vijfendertighonderd oude drukken:

brand in de binnenstad van

Kampen, die gevaarlijk dicht bij de

honderdvijftigduizend euro rook- en

geworden. Mijn collega’s aan de

universiteit kwam. Wiljan: ‘Zoiets

roetschade. Maar we waren goed

Broederweg en in Apeldoorn zijn

vergeet je nooit meer. We hadden

verzekerd. Heftige weken waren

dat ook niet. Dat is ook niet nodig,

bijna geen collectie meer te

het. Wat we ervan geleerd hebben?

als je maar weet in welke richting je

verhuizen gehad. Ik werd ’s avonds

Als je alle waardevolle boeken bij

moet zoeken. Je moet weten wie

gebeld: er is brand bij de buren, kun

elkaar hebt staan, kun je ze

Karl Barth is en waar je die qua tijd

je naar de universiteit komen? We

gemakkelijker evacueren.

en richting moet plaatsen. Toen ik in 2006 kerkhistoricus Jaap van

hebben gekeken of we nog boeken konden evacueren, maar dat was

Afstamming

Gelderen opvolgde als archivaris,

onbegonnen werk. Het mocht op

Een bibliothecaris heeft wat met

heb ik wel een hoop moeten

een gegeven moment ook niet

boeken en collecties. Maar had

bijleren. Jaap wist alles! Maar ik heb

meer, omdat er allemaal rook in het

Puttenstein ook iets met theologie?

veel gelezen en de achterstand

gebouw was. Ik weet nog dat ik ’s

‘Zeker. Voor ik naar Kampen kwam,

behoorlijk ingelopen.’ Gaat die

nachts om twee uur samen met een

zat ik al een jaar of zes in de

kennis met zijn vertrek verloren?

brandweerman door de magazijnen

archiefcommissie van de Nederlands

‘Ach. Gelukkig zit Gert van Klinken

liep. Overal lagen slangen. Toen

Gereformeerde Kerken. Ik had altijd

er nog. Ook hij weet geweldig veel.’

ging zijn pieper af. Hij zei: we

al belangstelling voor kerkgeschie-

Inmiddels is Puttenstein druk bezig

moeten nu meteen weg, er zijn

denis.’ Zo ontdekte hij na een paar

zich zijn nieuwe werkplek eigen te

teveel gevaarlijke stoffen.’

jaar in Kampen dat hij afstamde van

maken: ‘Nu mag ik me verdiepen in

de eerste student die in Kampen

de geschiedenis van de UT. Die

De brand was landelijk nieuws:

was afgestudeerd. ‘Ik wist wel van

bestaat ook al zestig jaar hoor!’

‘Hart van Nederland belde nog,

mijn opa dat we een dominee in de

maar ze haakten af toen we geen

familie hadden. Maar de details

verbrande boeken konden laten

kende ik niet.’ Het bleek te gaan

zien.’ Verschillende panden naast

om dominee Weijenberg, die in

de universiteit brandden volledig

1855 afstudeerde en later zelfs nog

uit. Bewoners van de getroffen

een poosje in Puttensteins woon-

huizen werden opgevangen in het

plaats Wezep stond. ‘Zijn dochter

Koornmarktgebouw van de

trouwde met een Jan Willem

universiteit, even verderop. Er waren

Puttenstein. Dat was de opa van

gelukkig geen doden of gewonden

mijn opa. Dus ik heb wel een band

te betreuren, maar de materiële

met Kampen. Maar een theoloog

schade was groot. ‘We hadden voor

was ik niet, ben ik ook nooit PThUnie 19

Onderzoek laat zien: kerk kan niet zonder muziek

Door Hanna Rijken

Het is een wonderlijk moment

kleurige liedbundel die de Interker-

om iets te schrijven over het

kelijke Stichting voor het Kerklied

Kerkmuziek Onderzoek Neder-

heeft samengesteld in opdracht van

land. De Protestantse Kerk in Ne-

verschillende

derland (PKN) heeft plaatselijke

de PKN, de Remonstrantse Broe-

kerken dringend geadviseerd om

derschap en de Algemene Doops-

niet meer te zingen in de kerk;

gezinde Sociëteit, in een later sta-

dit om verspreiding van het co-

dium sloten onder andere ook de

ronavirus te voorkomen. Veel ge-

Nederlands Gereformeerde Kerken

lovigen en kerkleden ervaren dit

en de Gereformeerde Kerken vrij-

als een groot gemis. Gezien de

gemaakt aan. Spoedig na het ver-

uitkomsten van het onderzoek is

schijnen van het Liedboek zagen

dat ook geen verrassing.

diverse andere liedbundels het licht.

kerken,

waaronder

Het opvallende is dat deze bundels In 2019 heb ik, vanuit mijn onder-

meer vanuit één ‘nestklank’ zijn sa-

zoeksaanstelling aan de PThU, sa-

mengesteld. In 2015 verscheen de

men met Wim Houtman van het

bundel Hemelhoog op initiatief van

Nederlands Dagblad een landelijk,

het Evangelisch Werkverband bin-

kerkbreed onderzoek uitgezet naar

nen de PKN in samenwerking met

kerkmuzikale praktijken in Neder-

het

land. Uit welke bundels wordt er ge-

Beraad en de Confessionele Vereni-

zongen? Hoe wordt de zang bege-

ging. Twee maanden later verscheen

leid? Zijn er veranderingen geweest?

een nieuwe, herziene editie van Op

Welke betekenis heeft muziek? Hoe

Toonhoogte vanuit de Hervormd Ge-

ziet het muzikale landschap in pro-

reformeerde Jeugd Bond (HGJB). In

testants Nederland er vijf jaar na het

hetzelfde jaar werd ook Zangen van

verschijnen van het Liedboek - zin-

zoeken en zien - oecumenische lied-

gen en bidden in huis en kerk uit?

bundel gepubliceerd. Deze bundel

Confessioneel

Gereformeerd

richt zich met name op oecumeni-

20 PThUnie

De aanleiding van het onderzoek

sche basisgroepen en ecclesia’s. Een

was dat het in 2018 precies vijf jaar

jaar later, in 2016, werd de bundel

geleden was dat het Liedboek ver-

Weerklank gepresenteerd, bedoeld

scheen. Het Liedboek is een veel-

voor kerken van het gereformeerd

belijden. Een spannende vraag was:

Vrijwel alle respondenten geven

meente gaat. Dit kan soms spanningen

hoe zouden de verschillende bun-

aan dat er in hun gemeente iets

opleveren.

dels ingang gaan vinden? Dat bracht

veranderd is op het gebied van

ons op het idee om vijf jaar na het

muziek. Bij die veranderingen zijn

Het blijkt dat er in Nederland een enor-

verschijnen van het Liedboek een

de onderlinge verschillen groot. Ik

me diversiteit is op het gebied van mu-

landelijk onderzoek op te zetten

noem enkele voorbeelden, los van

ziekpraktijken, en de discussies en ver-

waarin de muzikale ontwikkelingen

de invoering van liedbundels: ‘we

anderingen die daarbij horen. Maar wat

centraal staan

zijn ritmisch gaan zingen’, ‘de aan-

opvallend is: de vraag naar de betekenis

schaf van een piano’, ‘er is een band

van muziek is over de hele linie van ker-

Vragenlijst

gekomen’, ‘de oprichting van een

kelijk Nederland als uit één mond beant-

In 2019 hebben we een online vra-

kindercantorij’, ‘er is een worship

woord. Vrijwel alle respondenten geven

genlijst uitgezet en bijna zeshon-

leader aangesteld’, er zijn ‘door-

aan hoe belangrijk muziek is. In alle

derd gemeenten en parochies uit

deweekse vespers’, ‘sing-ins’, of

denominaties wordt muziek als onmis-

de volle breedte van kerkelijk Ne-

‘Top2000-vieringen’ ingevoerd. Als

baar benoemd. Respondenten zeggen

derland – 21 denominaties – deden

we de ontwikkelingen binnen de

bijvoorbeeld: ‘Zonder muziek zou ik niet

mee aan het onderzoek. Van iedere

PKN samenvatten, zijn twee tenden-

meer naar de kerk komen’ en ‘Ik zou

gemeente vulde de voorganger of

sen zichtbaar. Aan de ene kant is er

geloven niet uithouden zonder zingen’.

pastoor, de musicus of de scriba de

een ontwikkeling zichtbaar richting

De betekenis van muziek vat men samen

vragenlijst in. Ongeveer de helft van

de evangelische liedcultuur met

in termen als ‘van onschatbare waarde

de deelnemende gemeenten kwam

aandacht voor lichte muziek, bands

voor de geloofsbeleving’, ‘onontbeer-

uit de PKN. We hebben de PKN

en worshipleaders. Het valt op dat

lijk’, ‘cruciaal’ en ‘essentieel’, ‘belangrijk

onderverdeeld in verschillende mo-

deze ontwikkeling ook in de gere-

als middel tot lofprijzing van God’. Ook

gelijkheden, zoals algemeen, evan-

formeerde gezindte geregeld wordt

het verbindende karakter van muziek

gelisch-luthers,

gereformeerd.

genoemd. Aan de andere kant zien

wordt genoemd, zowel de onderlinge

Het voert te ver om hier uitgebreid

we een beweging richting oecu-

verbondenheid als de verbinding met

in te gaan op alle muziekpraktijken

menisch-protestantse

In

God. Muziek beschrijft men als ‘een

en ontwikkelingen in Nederland.

deze ontwikkeling worden koor- en

voertuig’ dat de ziel omhoog beweegt

Ik focus nu op de twee laatste vra-

cantorijpraktijken genoemd, meer-

naar God. ‘Muziek helpt om te naderen

gen van het onderzoek, namelijk de

stemmige zang, gezongen liturgie,

tot het geheim van Gods liefde.’

vraag of er de afgelopen tien jaar

vespers en evensongs. In een deel

iets veranderd is op muzikaal gebied

van de PKN zijn beide tendensen

Dit artikel is een bewerking van een uit-

en de vraag naar de betekenis van

aanwezig: respondenten geven dan

gebreider artikel dat in Muziek & Liturgie

muziek.

aan dat het om een pluriforme ge-

is verschenen.

of

liturgie.

PThUnie 21

22,23,24 oktober 2021 Terschelling

Ge

lo ven in

beweging

RESERVEER IN JE AGENDA: Inspiratiefestival - Terschelling - 22,23,24 oktober 2021

Meer weten? Kijk op www.inspiratiefestivalterschelling.nl

Gratis De beste winkelwagenmunt die u kunt wensen De simpelste handelingen zijn voor mensen met een reumatische aandoening niet zo eenvoudig…

Voor díe mensen zet ReumaNederland zich in.

Op heel veel manieren. En ook met deze (gratis) winkelwagenmunt/sleutelhanger. Ook handig voor mensen zonder reuma die ons werk willen steunen.

Vraag de gratis winkelwagenmunt aan op reumanederland.nl/winkelwagenmuntje IBAN: NL64ABNA 0433 533 633

22 PThUnie

Voltooid verleden column tijd Ciska Stark Van jonge mensen en dingen die voorbijgaan Het lijkt een zo onschuldig virus in vergelijking met dat andere: het nostalgievirus. Zichtbaar in opmars voor wie Marktplaats onder de favorieten heeft staan.

Ik ben er al jaren mee besmet maar werd gedwongen me af te vragen hoe je die hang naar retro, vintage en spullen die herinneren aan een vervlogen tijdperk waarin ik jong was, moet duiden.

Het begon als spaarzaamheid. Decennia voor opruimgoeroe Marie Kondo haar evangelie van overzichtelijke kasten en lege laatjes predikte, waren mijn student huisgenoten en ik al trots op onze tweedehands geluidsinstallatie, dito stoelen en zelfs een tweedehands strijkbout. De één ruimt op, de ander vangt op. Waarom zou je betalen voor iets nieuws als je het bijna voor niets kunt krijgen? Scheelt meteen een stukje afvalberg. Ook later bleef ik behoren tot het gilde van ‘meuk is leuk’ en kringlopen als hobby voor een speelse inrichting met vleugje retro. Mijn hart gaat open bij spullen uit de jaren zeventig met een overdosis aan oranje en bruin. En ik ben niet de enige, zo blijkt uit stijgende prijzen op vintage websites. Mijn eigen oranje imperium breidt zich inmiddels zozeer uit dat het blijkbaar tegenwicht vereist. Haarfijn legt huisgenoot uit dat een hang naar nostalgie staat voor restauratieve tendensen, gebrek aan creativiteit en valse verheerlijking van het verleden. Nostalgie is feitelijk een crisis in het aanvaarden van de eigen tijd.

En angst voor de toekomst. Daar heb ik natuurlijk niet van terug. Maar is het werkelijk heimwee naar vroeger en onzekerheid over de toekomst dat de vleespotten van het verleden zo aan mij trekken?

Gelukkig zag ik het onlangs in een ander licht. De eerste sleutel was de betekenis van de kleur oranje. Die blijkt te staan voor energie, vitaliteit en optimisme. Niet zo gek dat we daar vatbaar voor zijn in deze tijd. De tweede sleutel was de inauguratie van president Joe Biden in Washington. Net zo waardig als de president zelf, sprak dichteres Amanda Gorman over een toekomst voor Amerika die alleen bestaat wanneer mensen weer bruggen willen bouwen in een land waarvan zij verklaarde dat het niet definitief gebroken is, maar slechts ‘unfinished’. In de toespraak van de oudere Biden en de jongere Gorman proefde ik dezelfde toonsoort van oranje. Daaronder lag echter een fundament van vintage, dat nodig was om waarden en verlangens te mobiliseren. Die dieperliggende waarden stonden voor eenheid en samenhorigheid, voor dienstbaarheid en opoffering. Ze werden opnieuw ingekleurd met een vitaal oranje.

Ik weet dat een flirt met nostalgie gevaarlijk kan zijn. Voor je het weet verheerlijk je de verkeerde dingen. Maar zolang er jonge mensen zijn die oude waarden vrijmoedig vernieuwen, is deze wereld niet gebroken, maar slechts ‘unfinished’. Daarom houd ik ook van theologie. Lekker vintage, maar altijd met het oog op een nieuwe en duurzame inrichting.

Dr. Ciska Stark is universitair docent homiletiek aan de vestiging Amsterdam en directeur Onderwijs van de PThU. PThUnie 23

Korte nieuwsberichten

Mechteld Jansen treedt terug als rector Met ingang van het academische jaar 2021-2022 zal Mechteld Jansen terugtreden als rector van de PThU. In de tussenliggende periode wordt gezocht naar een opvolger, aan wie Jansen graag met alle zorgvuldigheid het rectoraat zal willen overdragen. Gehecht aan en vergroeid met de PThU, die volgens haar alles in zich heeft om een stabiele en dynamische factor in het theologische landschap te zijn, neemt zij deze stap met vertrouwen.

‘Ik heb dit besluit in alle rust en overtuiging kunnen nemen’, zegt Mechteld Jansen: ‘Je groeit naar zoiets toe. Nu ik het zevende jaar in ga als bestuurder, voelt het als een natuurlijk moment om het stokje over te geven, ook al is het iets eerder dan mijn formele tweede bestuurstermijn eindigt. De PThU is bestuurlijk in zeer goede handen bij Kees Boele en straks, naast hem, bij een nieuwe rector, die de academische theologie op de kaart houdt en verder uitbouwt. Het strategisch traject en de onderwijsherziening kunnen afgerond worden en dan onder een nieuwe aansturing hun werkelijk beslag krijgen. Dat is ook voor een nieuwe rector het goede moment om het over te nemen.’

Andere projecten Jansen geeft aan dat zij graag persoonlijk nog een aantal jaren wil wijden aan andere projecten, die wat langer denk- en schrijfwerk vragen. Haar besluit behelst dan ook een vervroegd emeritaat van het hoogleraarschap op de leerstoel missiologie. De coronacrisis heeft die beslissing mede beïnvloed. Reflectie op een werkzaam leven en de betekenis daarvan brachten haar tot de keuze om meer vrijwillig tijd en aandacht te gaan besteden aan duurzame relaties, kerk en samenleving. ‘Het zal me straks niet gemakkelijk vallen om al de mooie dingen van de PThU los te laten, maar sinds ik hierover helderheid heb en geef, weet ik dat er voor de PThU en voor mij ook steeds weer nieuwe goede wegen zijn.’

De Raad van Toezicht heeft bij monde van de voorzitter, mr. J.P.H. Donner, gereageerd op het voornemen: ‘De Raad van Toezicht heeft kennis genomen van het voornemen van de rector, professor dr. Mechteld Jansen, om aan het begin van het volgend academisch jaar terug te treden als rector en als hoogleraar met emeritaat te gaan. De Raad betreurt het vervroegd terugtreden van professor Jansen maar heeft alle begrip voor haar persoonlijke beweegredenen daarvoor. De Raad wil hier en nu reeds haar dank uitspreken voor het vele dat professor Jansen voor de PThU heeft betekend en nog zal betekenen. Tot haar vertrek zal het college van bestuur naar verwachting immers nog de besluitvorming over een nieuw instellingsplan en de onderwijsherziening afronden en de verschillende werkzaamheden die daaruit voortvloeien in gang zetten.’ De nieuwe rector zal komen uit de kring van hoogleraren die voor ten minste 80% van de werktijd in vaste dienst aan de universiteit zijn verbonden.

24 PThUnie

PThU helpt gemeenten zichzelf onder de loep te nemen

Hoe gaat het met u? De Protestantse Theologische

Hoe het werkt? De kerkelijke gemeente kan via nieuwkerkelijk-

kerken een veranderingstraject in gang kunnen zetten. De PThU vindt

Universiteit biedt sinds

peil.nl het NKP-pakket aanvragen,

het belangrijk om plaatselijke

1 februari een ‘gezondheids-

met daarin enquêteformulieren en

gemeenten op deze manier van

scan’ aan, die een beeld geeft

een handleiding om de scan

dienst te zijn, zegt de godsdienst-

van de vitaliteit van de plaatse-

plaatselijk te organiseren. De

socioloog: ‘Dat is deel van onze

lijke kerk. Waar zitten de

enquête kan door gemeenteleden

roeping.’ Maar er zit ook een breder

kwaliteiten? Wat zijn de kansen

zowel fysiek als online worden inge-

doel achter dit aanbod: ‘In

en de kwetsbaarheden? Is de

vuld. De enquêtes worden verwerkt

Nederland is nauwelijks kwantitatie-

gemeente naar buiten gericht?

en geanalyseerd door specialisten

ve informatie beschikbaar over

‘Dit zelfonderzoek helpt je als

van de universiteit. De gemeente

christelijke gemeenschappen. Door

gemeente om te zien wat je in

krijgt vervolgens een rapport van

deze data te verzamelen voor

huis hebt’, vertelt initiatiefne-

28 pagina’s toegezonden met

wetenschappelijke analyse, kunnen

mer dr. Marten van der Meulen,

daarin de resultaten van het

we een landelijk beeld schetsen van

universitair docent godsdienst-

onderzoek en een overzicht van

hoe kerken er voor staan. Die kan

sociologie aan de PThU. De scan,

hoe de eigen leden het kerkzijn, op

dan de basis vormen voor allerlei

getiteld Nieuw Kerkelijk Peil

een groot aantal terreinen, beleven.

vervolgonderzoek, bijvoorbeeld op

(NKP), is een instrument voor

De scan kost € 350,- per gemeente

het gebied van pastoraat.’ Ook een

het ontwikkelen van beleid voor

plus € 3,- per enquêteformulier.

internationale vergelijking wordt

de langere termijn.

dan mogelijk, omdat de NKP het Pilot

model volgt van de in Australië

Een pilot onder dertig kerkelijke

ontwikkelde en in vele landen

gemeenten in 2019 leverde

toegepaste Church Life Survey

enthousiaste reacties op. Van der

(CLS).

Meulen: ‘Het invullen is al een vorm van vernieuwing. Sommige kerken

Het onderzoek is nadrukkelijk niet

maakten er echt een feestje van,

alleen gericht op gemeenten in de

met een invulsessie na de kerk-

Protestantse Kerk in Nederland,

dienst. Stukje taart erbij.’

maar kan ook door gemeenten van

In aansluiting op de scan gaat de

andere kerkgenootschappen

universiteit een begeleidingsaanbod

worden aangevraagd.

ontwikkelen, waarmee plaatselijke PThUnie 25

permanente educatie

Cursusaanbod PThU

Interimopleiding is ‘ontdekkingstocht naar je eigen mogelijkheden’ Interimpredikant – het is een vak apart. Je werkt in een kerkelijke gemeente, maar zonder er werkelijk deel van te worden. Je bent er om een conflict op te lossen, een fusietraject te begeleiden, te helpen bij het uitzetten van een nieuwe koers. En dan ga je weer, op naar een volgende opdracht. Steeds meer gemeenten doen een beroep op zo’n interimmer. Daarom biedt de PThU vanaf januari 2022 voor de zevende keer haar basisopleiding interimpredikant aan. Wat leer je daar? En wat kun je er mee? PThUnie vroeg het aan twee deelnemers van de huidige opleiding, die in september 2019 van start ging.

Jasper van Schaik is predikant van de Andreaskerk in Dordrecht, Mirjam Hulzebos in de gemeente Britsum, Koarnjum en Jelsum, net boven Leeuwarden. Beiden kozen bewust voor de basisopleiding.

Hulzebos werd geïnspireerd door het fusieproces in haar eigen gemeente, dat door een externe adviseur was begeleid. ‘Ik vond het heel plezierig dat er een buitenstaander bij het proces betrokken was. Het was intens en lang niet altijd leuk, maar het was nuttig en we hebben een goede nieuwe start kunnen maken. Dat maakte mij nieuwsgierig naar wat mijn eigen kwaliteiten op dat gebied zouden zijn. Ik had de intuïtie dat het wel bij me zou passen.’ Het vooruitzicht van iets meer professionele afstand tot haar werk sprak haar ook aan: ‘Ik ben met hart en ziel gemeentepredikant, maar ik woon en werk hier al heel lang. Ik ben vergroeid met de mensen met wie ik werk. Daar zitten hele mooie kanten aan, maar het maakt het ook zwaarder soms.’

Ook Van Schaik zocht een andere manier om met zijn ambt bezig te zijn.

‘Ik stelde mezelf vaak de vraag: waartoe ben ik hier en nu geroepen? Ik ben iemand die graag iets wil met een gemeente. Daar ben ik ook weleens te drammerig in geweest.’ Die onrust maakte dat hij in 2018 vastliep in zijn werk. ‘Dat werd mijn moment voor herbezinning, ook op mijn eigen functioneren als predikant.’

Hij zegt gefascineerd te zijn door beleidsontwikkeling en het wezen en de functie van organisaties: ‘Voor ik theologie ging studeren, heb ik nog een poosje organisatiekunde gestudeerd. Die eerdere studie heeft me geholpen een kerk ook als een organisatie te zien. Deze opleiding zou een manier kunnen zijn om het ambt van predikant in te vullen op een manier die nog beter bij me past. Zo kan ik predikant zijn en dicht bij mezelf blijven.’ De steeds terugkerende vraag naar zijn roeping kreeg zo een nieuwe focus: ‘De opleiding is nodig, er is behoefte aan. Het hele kerkelijke landschap is in beweging.’

26 PThUnie

Speeltuin Beiden zijn enthousiast over de basisopleiding. ‘Het is leuk om met een groep te leren’, vertelt Hulzebos: ‘Wat werkt en wat werkt niet? Je leert van elkaar: iedereen benadert zo’n casus op een eigen manier. Dat is een mooi inzicht: er is meer dan één weg om uit een problematische situatie te komen.’ Ze noemt het een ‘speeltuin’, waarin zaken ook mogen mislukken: ‘Het is een ontdekkingstocht naar wat je zelf in huis hebt. Ik leer mezelf als predikant beter kennen.’ Van Schaik roemt de breedte van de opleiding: ‘Je maakt gebruik van inzichten en methodes uit de organisatiewetenschap, de agogiek, sociale wetenschappen, maar tegelijk is in de casuïstiek de theologische dimensie volop aanwezig.’ Als interimpredikant ben je beslist niet alleen een manager, benadrukt hij: ‘Je bent ook herder. En daar doet de opleiding recht aan.’ Kan hij een voorbeeld geven? ‘We bespreken veel casussen die werkelijk hebben plaatsgevonden. Dan blijkt eigenlijk altijd dat er ergens een opening lag. Dat is Gods leiding. Dat kun je niet managen. Maar alleen door systematisch aan het werk te gaan, creëer je een ruimte waarin die opening zichtbaar wordt.’

Visitekaartje Wat is het belangrijkste verschil tussen een gemeente- en een interimpredikant? Van Schaik: ‘Als interimmer ben je veel meer een voorbijganger. Je krijgt een specifieke opdracht mee en een beperkte periode om die uit te voeren. Er is meer distantie tot de gemeente. Bij de opleiding wordt voortdurend benadrukt dat je een perspectief van zelfstandigheid en vrijheid houdt.

Je moet geen onderdeel van het conflict worden, of van de geschiedenis die daartoe heeft geleid.’

Maar tegelijk ga je ook een verbinding aan, vult Hulzebos aan: ‘Die geestelijke component speelt altijd mee.

Als geestelijk begeleider bij een conflict heb je een andere positie en een andere inbreng dan, zeg, een professionele mediator. Je wilt jezelf ook laten zien als geestelijk leider. Ik zou als interimpredikant ook willen voorgaan. Dat is een visitekaartje van hoe ik in het geloof sta en met de Schrift omga.’

Gemakkelijk zal het werk niet zijn, weten beide predikanten. ‘Als het om een simpel probleem gaat, dan is er geen interimpredikant nodig’, aldus Van Schaik: ‘Maar het mooie is wel dat uit zo’n conflict iets goeds kan komen. Dat leer je ook bij de opleiding: in weerstand en wrijving vind je de energie voor vernieuwing. Mijn perspectief op conflict is hierdoor veranderd. Het gaat niet alleen om de vraag: hoe krijgen we dit de wereld uit? Maar ook: wat kunnen we hiermee? Soms vraag je je af waarom mensen ergens zo’n punt van maken. Als je ze daar naar vraagt, dan help je ze een verlangen te formuleren. En zo kom je verder.’

De basisopleiding interimpredikant gaat van start in januari 2022 en bestaat uit verschillende meerdaagse trainingen. De opleiding is bedoeld voor predikanten en kerkelijk werkers. De prijs komt te liggen tussen € 5000,- en € 5500,-, waarvan € 1800,- vergoed wordt in het kader van de Permanente Educatie. Ook is een subsidieaanvraag bij fondsen mogelijk.

PThUnie 27

permanente educatie

Cursusaanbod PThU

Goed plan!

Wat is het beste advies dat je kreeg in het afgelopen jaar? Grote kans dat dit advies je in eerste instantie irriteerde. -‘Ja zeg, zie je dan niet dat ik dat hier nou juist probeer te doen?’

-‘Zal best, maar denk je dat ik daar tijd voor heb?’ -‘Ja dat werkt voor jou, maar zo zit ik nou eenmaal niet in elkaar.’ -‘Je hebt helemaal gelijk, maar… help! Ik weet gewoon niet hoe ik dat zou moeten doen!’

De kracht van een goed advies is soms niet eens de aangedragen ‘oplossing’, maar dat het jouw blinde vlek adresseert. Sinds je er op gewezen bent, hoor je jezelf ineens praten, merk je hoe vaak je eigenlijk die neiging hebt, ben je je er ineens meer van bewust dat iets je inderdaad bijzonder goed af gaat, of besef je plotseling in wat voor patronen je terechtgekomen bent. Zo’n advies is vaak het begin van verandering, ontwikkeling – of in elk geval van de behoefte daaraan. Die ontwikkeling is een proces dat vraagt om zelfreflectie, om perspectiefwisseling, om gesprekken en nog meer fantastische eye-openers of pijnlijke waarheden. In feite is dat ook het geval bij een ontwikkelingsplan of studieplan. Als professional word je geacht er één op te stellen en er zijn mooie formats voor. Maar ik denk dat het voor niemand een simpele ‘invuloefening’ is als je vragen voorgeschoteld krijgt als: waar ben je goed in? Hoe kijk je naar je eigen functioneren? In welke richting wil je je ontwikkelen? Wat vragen de ontwikkelingen in de kerk van jou en wat wil je daarvoor nog leren? Dat kunnen lastige vragen zijn. Bijvoorbeeld omdat het zo uitgekristalliseerd nog niet is. Of misschien omdat zulke vragen ver af staan van jouw beleving van ambt en roeping. Omdat je de rust niet vindt om erover na te denken. Of omdat het confronteert omdat je het wel weet maar zo weinig verandering lijkt te bereiken hierin. Even jezelf in twee A4-tjes beschrijven en heruitvinden – je kunt het vaker gedaan hebben maar het blijft een klus…

Toch is een studieplan juist daarom waardevol. Het gaat er niet om dat zo’n plan ‘nou eenmaal bij de procedure hoort’, maar het opstellen ervan is al een vorm van groei en ontwikkeling. Je oefent je in zelfreflectie, wordt je bewuster van je behoeften en waarden. Juist de gedachten en ideeën die daarbij weerstand oproepen, blijken het vaak waard om te onderzoeken.

En het actief bezig zijn met hoe je kunt gaan verdiepen en ontwikkelen kan ook veel energie geven.

Een advies dat ik zelf kreeg toen ik bezig was met dit soort vragen was: praat eens met anderen. (‘Ja hallo, ik doe de hele dag niet anders!’) Ja, ik praatte natuurlijk heel veel met anderen, maar niet over hoe ze mij zagen, waar zíj potentie zagen. Intussen kan ik zeggen: dit werkt! Het levert fijne en pittige, maar hoe dan ook helpende gesprekken op. Misschien is het opstellen of evalueren van een studieplan voor jou ook een goede aanleiding voor dat soort gesprekken, bijvoorbeeld met collega’s, naasten, mensen die je zelf als een voorbeeld ziet. Veel wijsheid en (een wat stimulerende weerstand) gewenst!

Jorien Holsappel P.S. Met het cursusaanbod willen we graag aansluiten bij jullie ‘studieplan’ en ontwikkelbehoeften.

Hoe kunnen wij daarover met jullie in gesprek zijn of inzicht in krijgen? Reacties zijn welkom via j.c.holsappel@pthu.nl 28 PThUnie

greep uit het aanbod Veelkleurig zingen De Adem van de Geest (spiritus/pneuma) bezielt, inspireert en verbindt. Maar hoe breng je zoveel verschillende muzikale en theologische werelden met elkaar in gesprek? Welke spiritualiteiten ontdekken we in het Liedboek, zingend en luisterend, zowel in de muziek, als in de taal en theologie? Wat is de functie van muziek in de liturgie? Welke betekenis heeft muziek voor (al dan niet kerkelijke) participanten en hoe hangen muziek, ervaring en geloofsbeleving met elkaar samen? Door samen deze vragen te verkennen, ontdek je handvatten om in muziek(keuze) de eenheid of de veelkleurigheid van de gemeente tot zijn recht te laten komen. Docenten:

START

10 MEI

dr. Hanna Rijken en prof. dr. Maarten Wisse.

Doorn | Kosten € 600,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 22 maart

Contextueel Bijbellezen en bibliodrama In deze tweedaagse cursus staat de rol van de bijbel voor de spiritualiteit van de predikant centraal. De docenten introduceren twee methodes van omgaan met de Bijbel, die tot doel hebben dat er een intense verbinding tussen de Bijbeltekst en het persoonlijke leven tot stand komt: contextueel Bijbellezen en bibliodrama. Thema van de gekozen Bijbelteksten is voeding door God/Christus, waarbij lichamelijke en spirituele voeding geen tegenstellingen zijn, maar in elkaars verlengde liggen. Docenten: prof. dr. Klaas Spronk en prof. dr. Annette Merz.

Doorn | Kosten € 600,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 17 maart

Predikant in het dorp Hoe kunnen lokale dorpskerken, in een context van krimp en individualisering, betekenisvol zijn? Hoe staan mensen met de dorpskerk in verbinding, als het gaat om people, place en practices? Hoe verhouden gemeenten zich tot hun sociale en culturele omgeving en welke verbindingen kan de dorpskerk aangaan met andere, kerkelijke en niet-kerkelijke instellingen in het dorp of in de wijdere context van het dorp? Wat betekent dit alles als het gaat om leiding te geven en beleid te ontwikkelen in dorpskerken? In deze tweedaagse cursus gaan we in op deze vragen die in veel gemeenten in landelijke gebieden spelen, en bijzondere uitdagingen stellen aan het

START

17 MEI

START

14 JUNI

predikantschap. Docenten: prof. dr. Henk de Roest en dr. Jacobine Gelderloos.

Doorn | Kosten € 600,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 14 april

Hedendaagse spiritualiteit Waar godsdienstsociologen dertig jaar geleden het verdwijnen van religie uit de westerse samenleving aankondigden, blijkt dat spiritualiteit springlevend is. De vraag is hoe dit veld van nieuwe spiritualiteit zich verhoudt tot het geloof van kerkgangers. Brengen zij hun ‘spirituele’ bezigheden zelf in verband met hun geloof of juist niet?

Kunnen zij hierover praten in hun kerkelijke gemeenschap? (Hoe) ga je zelf in en je werk om met niet-christelijke inspiratiebronnen van spiritualiteit? In de cursus wordt aan de hand van teksten en beelden een duiding gegeven van het (post)moderne veld van spiritualiteit. Docent: dr. Gé Speelman.

START

16 JUNI

Doorn | Kosten € 600,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 27 april

PThUnie 29

www.parkinsonfonds.nl

De ziekte van Parkinson is nóg ongeneeslijk. Steun daarom wetenschappelijk onderzoek.

Hoofdweg 667A, 2131 BB Hoofddorp - Telefoon: 023 - 5540755 - E-mail: info@parkinsonfonds.nl - IBAN: NL10ABNA0504201530

Van pastorie naar eigen woning?

Wij geloven in betrokken advies

Van Kooten Financiële Raadgevers is gespecialiseerd in hypotheekaanvragen voor predikanten. Bent u (kandidaat) predikant of emeritus en zoekt u een eigen woning en bijbehorende financiering? Neem dan contact op met ons kantoor.

Er is meer mogelijk dan u denkt.

Klanten beoordeling via advieskeuze.nl

www.vankooten.nu/predikant van kooten Transparant tot in de puntjes Financiële Raadgevers

30 PThUnie

info@vankooten.nu | Tel: 033 - 747 00 20 | www.vankooten.nu

logo 18/3/2021

Voor aanmelden en meer informatie kijk op pthu.nl

Bachelorvoorlichting Theologie 18 maart 2021 19:30 - 20:30 Geïnteresseerd in theologie? Kom naar onze bachelorvoorlichting en ontdek waar je je als toekomstig theoloog mee bezig houdt. Meld je aan!

bouwstenen: het logo, de kleuren, de typografie, de

n. Op alle communicatiemiddelen en uitingen wordt de de hand van deze bouwstenen. Medio 2012 is er een

Deze vindt u terug in deze huisstijlgids.

Master voorlichtingsdag online 25 maart 2021 20:00 - 21:00 Denk je erover om een masterstudie te gaan doen of te vervolgen aan de PThU? Kom dan naar onze mastervoorlichting. Hier krijg je alles te horen over de inhoud van de masters en kun je al je vragen stellen.

olgende

25/3/2021

loof.

punt

et de

eze

31/3/2021

Dagje college lopen Nieuwsgierig naar de studie theologie aan de PThU? Kom een online college volgen! Je volgt samen met eerstejaars studenten uit de bachelor een college over ethiek in het christendom en de islam.

een wijder

d in het door

den steeds

Preken in coronatijd Wat betekent de coronacrisis voor het preken? Welke thema’s bespreek je in een coronapreek? Hoe maak je contact met hoorders op internet? Deze en andere vragen komen aan bod op deze online bijeenkomst voor predikanten uit Nederland, Hongarije en Roemenië.

merkt

t de

an

13/4/2021

ntreert

n

ische

25-28/ 10/2021

3

Internationale conferentie PThU ‘Negotiating Good Life in Times of Crisis: Voices of Theology and Religious Studies’ is de titel van deze conferentie over het ‘goede leven’. Met veel bijzondere sprekers uit binnen- en buitenland en een panel van ‘young theologians’, onder wie Ruben van Zwieten, Martijn Stoutjesdijk, Thandi Soko en Almatine Leene.

PThUnie 31

Hoe vaak loop je niet achteloos een trap op of af? De Zuid-Koreaanse kunstenaar Do Ho Suh maakt met zijn installaties van transparante stoffen monumenten van deze transitional spaces: tot in detail legt hij deze verbindingsplekken vast. Zijn werk doet me denken aan het concept liminaliteit: het oude lijkt voorbij, maar het nieuwe is ook nog niet helder. Deze coronatijd zou je zo’n tussentijd kunnen noemen, ook voor wat betreft het leven van de kerk. Staircase-III (2010) inspireert me om tussentijd niet te beschouwen als verloren tijd, maar als in zichzelf wezenlijk belangrijk: het is een tijd om hier en nu te oefenen. In hoop en vertrouwen in het leven dat komt.

Nadine van Hierden

Do Ho Suh, Staircase-III, 2003/2010 Installatie Museum Voorlinden Fotografie: Antoine van Kaam © Do Ho Suh, courtesy Lehmann Maupin Gallery, NY