PThUnie - Nieuw academisch jaar | November 2020

Magazine van de Protestantse Theologische Universiteit jaargang 14 | nummer 3 november 2020

In gesprek met Theo Witkamp

Een nieuw academisch jaar Tijd voor Johannes

Het Dominass team is er voor u!

Dominass assurantiĂŤn bv

“De predikanten verzekeraar�

Dagelijks zetten onze specialisten zich in om de verzekeringen van inmiddels ruim 3.700 predikanten zo goed mogelijk te beheren.

Kennis van zaken, een uitgekiend verzekeringspakket en een grote betrokkenheid bij uw persoonlijke situatie!

Kennismaken is eenvoudig: bel en u ervaart het Dominass gevoel.

www.dominass.nl - 0344-642404

Een hoopvolle kijk op de toekomst

In zijn altijd weer verrassende column – er zijn

een gedeeld moreel kompas. Of neem Theo

lezers die alleen al hierom weer blij zijn met

Witkamp en wat hij vertelt over de supervisie

een nieuw nummer van de PThUnie in hun

in de nascholing van predikanten: ‘Als mensen

brievenbus – introduceert Frits de Lange de

zich openen, dan blijken ze altijd mooi te

term ‘mogelijkheidsmensen’ (bedacht door

worden.’ Het helpt predikanten bij hun

Robert Musil en in Nederland vooral ook

bezinning op hoe ze bezig zijn en hoe ze

bekend van Marleen Stikker) nu ook onder

verder kunnen komen. Of neem onze nieuwe

theologen. Hij zegt het niet met zoveel

hoogleraar diaconaat, Thijs Tromp, en zijn visie

woorden, maar je zou het heel goed kunnen

op de gevolgen van de coronacrisis. Het maakt

gebruiken als een aansprekende benaming

diaconale hulp extra noodzakelijk. Het laat

voor gelovige mensen. Vanuit de christelijke

vooral ook zien welke mogelijkheden er zijn

traditie kun je gelovigen beschouwen als

om mensen echt nabij te zijn en dat tot de

mensen die elkaar vinden in een hoopvolle kijk

dagelijkse levensbehoeften niet alleen voedsel

op de toekomst, op basis van het vertrouwen

maar ook menselijk contact behoren. Of neem

in een goede God zoals zij die kennen via Jezus

Dario Barolin en Erin Sinaga, die deelnamen

Christus. In de praktijk betekent dit dat zij zich

aan Bridging Gaps en zich drie maanden

niet neerleggen bij de feiten en niet zeggen:

onderdompelden in academisch en kerkelijk

‘Het is zoals het is.’ Zij gaan op zoek naar

Nederland. Zij verlieten – om met Jorien

mogelijkheden om het beter te doen en

Holsappel, onze nieuwe kennismakelaar te

hebben er vertrouwen in dat dat lukt, al gaat

spreken – hun comfortzone. Er was veel moed

het misschien met vallen en opstaan.

voor nodig om deze mogelijkheid te grijpen, maar ze hebben er geen spijt van gehad. Over

Als bewijs van mijn stelling moge dit nummer

mogelijkheden gesproken: vergeet vooral ook

van de PThUnie gelden: hij staat vol met

niet te kijken naar het aanbod van interessante

mogelijkheidsmensen. Neem bijvoorbeeld Stef

cursussen en goede boeken.

Groenewoud. Hij legt er zich niet bij neer dat de discussies over euthanasie en voltooid leven steeds oppervlakkiger verlopen. Tegen de

Klaas Spronk Hoofdredacteur

toenemende polarisatie in is hij op zoek naar

PThUnie 3

inhoud jaargang 14 | nummer 3 | november 2020

14 20 ‘De protestantse wereld wordt kleiner en kleiner.

Dan is het de grote uitdaging om de visie ruim te houden’

06 Publicaties & promoties 13 Column: Tegenwoordige tijd 14 Afscheidsinterview Theo Witkamp 18 Nieuws 19 Impact: Stef Groenewoud over voltooid leven 20 Interview Thijs Tromp 22 Darío Barolin en Erin Sinaga over Bridging Gaps 25 Column: Voltooid verleden tijd 26 De permanente predikant 31 Agenda 32 Openbaring

4 PThUnie

i

Met een voorwoord van SAMUEL LEE

In dit boek komen 14 jonge en (iets) oudere theologen

27

aan het woord. In tweetallen introduceren ze een tekst uit de theologische traditie, die iets zegt over spirituele vorming. Ze gaan samen in gesprek over de teksten, hun eigen roeping en de vraag hoe ze als theoloog (en door theologie) geestelijk gezond blijven.

Daarbij spreken ze ook over de toekomst van de theologie als discipline, en de rol die spirituele vorming daarin speelt. Zo laten ze zien hoe zij, door een goede dosis theologie, het geloof fris weten te houden.

MARK DE JAGER • HOE HOUD JE HET GELOOF FRIS?

WE N E T T U P E O ‘H UIT I N S P I R AT I EI E ? ’ DE TRADIT

INHOUD 1 9 2 PAG I N A’ S

E J D U O H E HO i F O HET GELO

? s i Fr 12

Foto voorpagina: Prof. dr. Beatrice de Graaf was Jonge en spreker tijdens de opening van het academisch jaar, ervaren theologen over de kunst op 2 september in de Martinikerk in Groningen. Zij 2IN1 van geloven gaf de honderd fysieke en evenzovele virtuele HOOFDSTUK bezoekers onder meer de volgende uitdaging mee: ‘Moeten wij als kerk ons dat niet veel sterker ter harte nemen: dat er lijden is, en dat mensen worstelen met MARK DE JAGER (RED.) hun tekort, en zich radeloos afvragen wat zij daar mee moeten? En dat ze snakken naar medemensen die zichzelf willen vergeten en er voor hen willen zijn?’

Op pthu.nl is de hele bijeenkomst terug te kijken – én terug te lezen.

M E T M E D E W E R K I N G VA N

Arjan Plaisier, Mark de Jager, Harm Goris, Sujin Rosie, Maaike Harmsen, Sara Kuijper, Arnold Huijgen, Charlotte Molenaar, Jozef Essing, Rik Zweers, Gijsbert van den Brink, Mart Jan Luteijn, Benno van den Toren en Tirtsa Liefting.

MARK DE JAGER IS JONGE THEOLOOG DES VADERLANDS EN VOLGDE DE PREDIKANTSMASTER AAN DE PTHU IN GRONINGEN.

i

NUR 707 • ISBN 978 90 435 3540 3

Een Stille Nacht i zonder regie, maar met hoop, wereldwijd PA P E R B AC K

&colofon

25

PThUnie is een magazine dat drie keer per jaar verschijnt. Het blad is met name bedoeld voor predikanten in de PKN en het wordt ook toegezonden aan studenten, medewerkers en relaties van de Protestantse Theologische Universiteit (PThU).

Het magazine wordt uitgegeven door de PThU. Redactie Esther van Beem (adviseur), Theo Boer, Caspar Dullemond (eindredacteur), Henk de Roest, Klaas Spronk (hoofdredacteur), Trudy Struijs Redactieadres Postbus 7161, 1007 MC, Amsterdam, 088 3371 866, communicatie@pthu.nl Vormgeving en realisatie Verloop drukkerij (Alblasserdam) Fotografie Afdeling Communicatie PThU, Mike van Bemmelen, Tim McCabe, Manfred Schneider, Wouter Muskee ISSN-nummer 1876-9233.

PThUnie 5

De plek van vrouwen in Bijbelse namenlijsten

Voor haar proefschrift These mentioned by name.

Leo Mietus, Geloven is drijven boven duizenden vademen diepte. De vrije evangelische predikant ds. Jac. Lissenberg en zijn verzet tegen het fascisme en nationaalsocialisme.

A form-critical analysis of biblical genealogies, with

Stichting Seminarium Bond VEG, 2019, 259pp.

a special focus on women, bestudeerde Hedda Klip

ISBN/EAN 978 90 74894 55 5. € 25,--.

Promotie Hedda Klip (1 juli)

genealogieën in de Pentateuch, Kronieken en andere boeken van het Oude Testament en

Driekwart eeuw na het bombardement van

geslachtslijsten uit de boeken Matteüs en Lucas van

24 oktober 1944 op park Merwesteijn in Dordrecht

het Nieuwe Testament.

is een boek verschenen over de vrije evangelische

Uit de analyse van deze genealogieën blijkt dat met

predikant ds. Jac. Lissenberg (1894-1970), die deze

name de Kronist het genealogisch materiaal op een

gebeurtenis van nabij meemaakte. De aanleiding

vernieuwende manier presenteerde. Deze gebruikte

voor het schrijven van het boek was de vondst,

enkele verschillende patronen voor zijn

door PThU-bibliothecaris drs. J.W. Puttenstein, van

genealogieën. Hij herschreef de genealogieën van

zijn op 13 mei 1945 gehouden preek. Daarin sprak

de Pentateuch op een creatieve manier en voegde

Lissenberg uit dat hij zich voor de oorlog vaak

enkele nieuwe genealogische patronen toe.

kritisch had uitgelaten over het fascisme en

Daarnaast blijkt uit de analyse dat vrouwen in de

nationaalsocialisme. Dat bleek uit nader onderzoek

meeste genealogieën een vanzelfsprekend en

ook zo te zijn en nuanceert het beeld van een

onopvallend onderdeel van de normale patronen

‘defaitistische’ Bond van VEG in die tijd. Interessant

vormen. In Kronieken echter zijn vrouwen niet

is dat het boek ook inzicht geeft in het eigen

alleen aanwezig als uitzonderingen, maar worden

karakter van deze geloofsgemeenschap en de daar

zij – soms – volledig geïntegreerd in het reguliere

aanwezige wereldbetrokken en wereldmijdende

genealogische system.

stromingen. Het boek biedt een ontsluiting van

Klip (1962) studeerde theologie, Hebreeuws en

Lissenbergs gedachtegoed, dat beïnvloed was door

Aramees in Leiden. Zij was predikant in

de Franse opwekkingsbeweging van de Drôme en

Nieuwerkerk (Zeeland), docent Oude Testament in

de Deense denker Sören Kierkegaard, aan wie de

achtereenvolgens Kameroen en Caïro en predikant

titel van het boek ontleend is. Bovendien bevat het

in de Zwitserse regio Basel. Na terugkeer in

een transcriptie van de liturgie en preek van 13 mei

Nederland werd ze predikant in Ootmarsum. Na

1945 en een bijlage over een gedenkplaat met de

haar afscheid als predikant was ze, tot eind 2019,

namen van acht oorlogsslachtoffers van de VEG

docent aan de Near East School of Theology in

Dordrecht. Lissenbergs kleinzoon, prof. dr. Wouter

Beiroet.

J. Hanegraaff, schreef een Woord vooraf. Het boek is verkrijgbaar via het Bondsbureau van de Bond van VEG te Velp, info@bondveg.nl.

6 PThUnie

Theo Boer, Elise van Hoek en Dick Mul (red.), Geboren, niet gemaakt. Reflecties op het levensbegin.

Lindeboom Reeks deel 21. Amsterdam: Buijten & Schipperheijn Motief 2020, 170 pp., € 18,99.

Nederland kent een breed geaccepteerde praktijk

Klaas Bom en Benno van den Toren, Context and Catholicity in the Science and Religion Debate. Intercultural contributions from French-speaking Africa (Theology and Mission in World Christianity).

Leiden-Boston: Brill, 2020.

van abortus en vruchtbaarheids- en screeningstechnieken. Vanuit wetenschappelijke

Dat de deelnemers aan het debat over geloof en

hoek wordt ervoor gepleit om nog meer mogelijk

wetenschap vrijwel allemaal uit Europa en de VS

te maken, zoals het kweken van embryo’s en

kwamen, maakte jarenlang vrijwel niemand

ingrijpen in het DNA van embryo’s. Een open,

onrustig. Inmiddels is dat niet meer het geval. Dat

maatschappelijk gesprek over de voors en tegens

betekent echter niet dat er veel empirisch

van deze technieken is van groot belang. Op grond

onderzoek gedaan wordt naar de inhoud van dit

waarvan bepalen we welk ongeboren leven

debat in verschillende culturele contexten

beschermwaardig is en welk niet? Is genetische

wereldwijd. Dit boek presenteert de resultaten van

modificatie bij mensen wenselijk? Moeten we

een unieke case study die Klaas Bom en Benno van

keuzen hierover aan individuen overlaten of

den Toren tussen 2015 en 2018 hebben uitgevoerd

hebben overheid en samenleving hier ook nog een

in Abidjan, Kinshasa en Yaoundé. Ze onderzochten

regulerende en beschermende functie? Deze

in elk van deze drie universiteitssteden

bundel is bedoeld om het debat hierover te

groepsgesprekken over geloof en wetenschap van

stimuleren en mensen te helpen hierin hun keuzen

zowel studenten als docenten. Door het gebruik

te bepalen. Hij biedt een overzicht van de actuele

van een interactieve methode, Group Model

wetenschappelijke, medische en juridische praktijk

Building, deden de deelnemers ook mee met de

en blikt vooruit op nieuwe ontwikkelingen.

analyse. Hoewel de plaatselijke situatie en de

Geïnspireerd door een christelijke levensvisie pleit

samenstelling van de groep elk gesprek uniek

de redactie van deze bundel, onder leiding van

maakt, zijn er treffende overeenkomsten tussen

PThU-hoogleraar Theo Boer, voor een ‘ethiek van

wat er in de verschillende groepen werd gezegd.

voorzichtigheid’.

Hoewel de meeste deelnemers zijn opgegroeid met een van oorsprong Frans onderwijssysteem dat principieel onderwijs en religie scheidt, bleken ze vooral gehecht te zijn aan het (‘Afrikaanse’) principe dat geloof en wetenschap deel uitmaken van een groter geheel. In dit boek worden de groepsgesprekken in context geplaatst en geanalyseerd. De auteurs sluiten het boek af met het verwoorden van het belang van dit onderzoek voor de verdere ontwikkeling van de interculturele theologie en een doordenking van de betekenis van deze Afrikaanse bijdragen voor het (tot nu toe sterk Westerse) debat over geloof en wetenschap.

PThUnie 7

Publicaties &promoties Markus Matthias, Riemer Roukema en Gert van Klinken (red.), Erinnern und vergessen. Essays über zwei theologische Grundvollzüge. Festschrift voor HansMartin Kirn.

Mirella Klomp, Playing On. Re-staging The Passion after the Death of God (Theology in Practice 10).

Leipzig: Evangelische Verlagsanstalt 2020.

Christelijk geloof is in de huidige Nederlandse

216 pp., € 40,--.

samenleving niet verdwenen, maar veranderd in

Leiden, Brill 2020, € 84,99.

een ambivalent spel. TV-spektakel The Passion laat Herinneren en vergeten zijn basiselementen in de

zien dat media daarin belangrijke spelers zijn

religieuze identiteitsvorming en zijn daarom

geworden, aldus Mirella Klomp, praktisch theoloog

kenmerkend voor zowel de historiografie als de

en liturgiewetenschapper bij de PThU, in haar

theologie. Uitgaande van bronteksten door de

nieuwe boek. ‘Hoe kan het dat in een

eeuwen heen benaderen de auteurs van een keur

geseculariseerd land zo’n evenement zo populair

aan theologische en historische essays het

is? En wat zegt dat over christelijk geloof anno nu?

onderwerp vanuit verschillende perspectieven. Zij

En over God?’ Met deze vragen begon Klomp in

laten zien hoe herinneren en vergeten in de praktijk

2011 een onderzoeksproject dat langer zou duren

werken, waarom ze belangrijk zijn, en hoe deze

dan ze toen vermoedde: tien jaar lang bestudeerde

twee concepten samenhangen. De essays zijn een

ze The Passion. In haar boek brengt ze de

hommage – van collega’s binnen en buiten de

gedaantewisseling van christelijk geloof in de

PThU – aan Hans-Martin Kirn, die dit voorjaar

Nederlandse samenleving in kaart. Zo zijn

afscheid nam als hoogleraar kerkgeschiedenis aan

Nederlanders schijnbaar ‘aan God voorbij’, maar

de universiteit. Met bijdragen van o.m. Rick

gaan ze in een virtuele processie bijvoorbeeld

Benjamins, Rein Brouwer, Theo Boer, Joep de Hart,

wel swipend achter het kruis van Jezus aan. Klomp:

Dineke, Klaas-Willem de Jong, Gert van Klinken,

‘Dat speelse is kenmerkend voor religie vandaag.

Marjo Korpel, Frits de Lange, Markus Matthias,

Dat heeft iets veranderlijks, vluchtigs en rommeligs.

Erica Meijers, Annette Merz, Leo Mietus, Gerrit

Maar waarom zou God daarin niet met mensen

Neven, Theo Pleizier, Rinse Reeling Brouwer, Henk

mee willen spelen?’ In haar boek duidt ze de

de Roest, Riemer Roukema, Paul Sanders, Edward

verandering van christelijk geloof niet alleen

van ‘t Slot, Gé Speelman, Klaas Spronk, Lieve

met behulp van o.a. antropologische, sociologische,

Teugels, Pieter Vos en Maarten Wisse.

rituele, filosofische en mediatheorieën, maar stelt ze ook de vraag hoe je kunt spreken over God ‘na de dood van God’.

8 PThUnie

Martine Oldhoff, Kijk op de ziel.

Utrecht: KokBoekencentrum 2020, 56 pp., ISBN: 9789043534819, € 6,99.

Riemer Roukema, Micah in Ancient Christianity: Reception and Interpretation (Studies of the Bible and its Reception 15).

Berlijn: De Gruyter, 2019.

Kijk op de ziel van PThU-promovenda Martine Oldhoff is een gespreks- en bezinningsboek dat de

Wat gebeurt er met een geschrift van een

betekenis van de ziel in het christelijke geloof

oudtestamentische profeet als het door christenen

verwoordt. Oldhoff hield in november 2019 een

wordt betrokken op hun geloof in Christus? Die

lezing over de ziel voor de generale synode van de

vraag probeert Riemer Roukema,

PKN. Zij heeft deze lezing uitgewerkt tot dit boekje

onderzoekshoogleraar vroeg christendom aan de

met gespreksvragen over de ziel. De ziel duikt

PThU, te beantwoorden voor het boekje van de

tegenwoordig overal op: van ‘Kijken in de ziel’ op

‘kleine profeet’ Micha in de eerste vijf eeuwen van

de televisie tot in het spirituele tijdschrift Happinez.

onze jaartelling. Het begint al in het Kerstverhaal

Eeuwenlang was de ziel een bekend begrip in kerk

waarin de profetie over ‘Betlehem Efrata’ als

en theologie. Hoe kunnen we vandaag de dag in

geboorteplaats van de Messias wordt aangehaald.

het christelijk geloof over de ziel spreken? In dit

Voor het gebruik van Micha in de liturgie bespreekt

boek gaat Oldhoff op zoek naar de betekenis van

Roukema ook de gegevens uit de Middeleeuwen.

de ziel in het christelijk geloof in onze context. Wat

Zijn uitgangspunt nam hij in de vier commentaren

is de ziel en hoe is de verhouding tussen lichaam en

op Micha uit de vierde en vijfde eeuw en in de

ziel? Dit beknopte boek is geschreven met het oog

talloze andere verwijzingen naar deze profeet vanaf

op een breed publiek en leent zich goed voor

de eerste eeuw. Een enkele commentator had bij

gebruik in groepen.

uitstek aandacht voor de profeet in diens eigen historische context. De meesten voegden daar minder of meer uitvoerig specifiek christelijke (en helaas soms anti-Joodse) interpretaties aan toe.

Roukema bespreekt ook het weinige dat is overgeleverd van gnostische verwijzingen naar Micha. Enkele rabbijnse geschriften bevatten een verhaal waarin Jezus uit Micha citeert, en die traditie (hoogstwaarschijnlijk legendarisch) wordt in deze studie eveneens behandeld. Dit boek biedt veel materiaal dat inzicht geeft in de hermeneutiek, ofwel de uitleg en toepassing SBR 15

van de Bijbel in

The series Studies of the Bible and Its Reception (SBR) publishes monographs and collected volumes which explore the reception history of the Bible in a wide variety of academic and cultural contexts. Closely linked to the multi-volume project Encyclopedia of the Bible and Its Reception (EBR), this book series is a publication platform for works which cover the broad field of reception history of the Bible in various religious traditions, historical periods, and cultural fields. Volumes in this series aim to present the material of reception processes or to develop methodological discussions in more detail, enabling authors and readers to more deeply engage and understand the dynamics of biblical reception in a wide variety of academic fields.

Riemer Roukema

THE SERIES: STUDIES OF THE BIBLE AND ITS RECEPTION

latere tijden.

MICAH IN ANCIENT CHRISTIANITY

What happened when the writings of the Old Testament prophet Micah was read by Christians in the early churches? This book presents and analyses the diverging reception and interpretation of Micah by Christian authors from the 1st to 5th centuries CE. Much of the material discussed is in patristic commentaries and other works by church fathers, but includes surviving fragments of Gnostic reception as well. This work also examines a rabbinic tradition about Jesus quoting Micah and the liturgical use of Micah up to the Middle Ages.

Riemer Roukema

MICAH IN ANCIENT CHRISTIANITY RECEPTION AND INTERPRETATION

STUDIES OF THE BIBLE AND ITS RECEPTION

www.degruyter.com ISBN 978-3-11-066340-2 ISSN 2195-450X

PThUnie 9

Publicaties &promoties Exodus (Amsterdamse Cahiers voor Exegese van de Bijbel en zijn Tradities 33).

Pieter Vos, Longing for the Good Life: Virtue Ethics after Protestantism (Enquiries in Theological Ethics).

Amsterdam: Societas Hebraica Amstelodamensis

London/ New York: Bloomsbury T&T Clark, 2020.

2020, € 19,95.

In deze monografie laat Pieter Vos, bijzonder De Societas Hebraica Amstelodamensis (SHA), in

hoogleraar en universitair hoofddocent aan de

1961 opgericht door prof. Martin Beek, kan

PThU, zien dat de protestantse traditie niet breekt

beschouwd worden als het hart van de

met de klassieke deugdethiek, zoals veelal wordt

zogenoemde ‘Amsterdamse School’. Die wordt

gedacht, maar er juist een voortzetting en

gekenmerkt door de combinatie van

vernieuwing van is. Omdat protestantse theologie

wetenschappelijk verantwoorde exegese van de

zich tegelijk onder nieuwe, moderne

Bijbel en aandacht voor een relevante Bijbelse

omstandigheden ontwikkelt, is deze traditie een

boodschap. De Amsterdamse Cahiers worden

onmisbare brug tussen de klassieke deugdethiek en

uitgegeven onder auspiciën van de SHA. Jaarlijks

laatmoderne moraliteit. De auteur gaat in op een

wordt er een bundel gepubliceerd over een

scala aan onderwerpen, zoals de eudaimonistische

Bijbelboek of een Bijbels-theologisch thema. Dit

ethiek van Aristoteles en Augustinus,

jaar staat het boek Exodus centraal. Vanuit de PThU

deugdethische elementen in de wetsethiek van

wordt een bijdrage geleverd door Klaas Spronk en

Calvijn en karaktervorming in Kierkegaards

Lieve Teugels. Spronk besteedt aandacht aan de

opbouwende werken. Volgens hem vatten

vraag hoe Mozes is afgebeeld in de geschiedenis

gereformeerde scholastieke theologen het goede

van de uitleg, waarbij hij onder andere verklaart

op in termen van het goede leven, achten ze de

waarom Michelangelo Mozes heeft afgebeeld met

deugden noodzakelijk voor het goede leven en is

hoorns op zijn hoofd. Teugels bespreekt enkele

de menselijke natuur naast de bijbel een bron van

Rabbijnse parabels over Mozes bij de verhalen over

morele kennis. Vanuit een theologie van de genade

het splijten van het water van de Schelfzee en het

worden deugden benadrukt die gericht zijn op de

gebrek van water in de woestijn. Emeritus

ander. Zij krijgen bij uitstek vorm in het navolgen

hoogleraar Cees Houtman doet een opmerkelijk

van Christus in het gewone leven. Een profetisch-

stukje negentiende-eeuwse exegese herleven door

kritisch moment is gegeven met de noodzaak van

zijn beschrijving van het werk van de Zwollenaar

voortdurende transformatie van het leven en van

Jan ter Pelkwijk. Volgens deze zijn de plagen in

de samenlevingsordeningen. Vanuit deze inzichten

Egypte goed te verklaren als historische

ontwikkelt de auteur constructieve bijdragen aan

gebeurtenissen, zij het dat die zich over een

een hedendaagse deugdethiek.

langere periode afspeelden dan beschreven in Exodus.

10 PThUnie

Renske Kruizinga, Sjaak Körver, Niels den Toom, Martin Walton & Martijn Stoutjesdijk (red.), Learning from Case Studies in Chaplaincy. Towards Practice Based Evidence & Professionalism.

Delft: Eburon, 2020.

Gerard den Hertog, Kees van der Kooi, Rinse Reeling Brouwer en Edward van ’t Slot (red.), De weerbarstige Barth.

Ongegeneerd over God spreken in theologie, politiek en interreligieuze verhoudingen.

Utrecht: KokBoekencentrum 2019,

De laatste jaren worden steeds meer case studies

ISBN: 9789043532938.

gepubliceerd over geestelijke verzorging. Case studies combineren de narratieve aard van

Op 10 december 2018 was het vijftig jaar geleden

geestelijke verzorging en wetenschappelijke

dat de theoloog Karl Barth overleed. De

verantwoording die in de zorg in toenemende mate

Reformierte Bund in Duitsland nam het initiatief om

gevraagd wordt. In deze bundel zijn reflecties van

op die datum een Barth-jaar te lanceren en betrok

academici en geestelijk verzorgers opgenomen op

daarbij ook Zwitsers en Nederlanders. Voor

de problemen en beloften van case study

Nederland stelde de Stichting Karl Barth.nl een

onderzoek in geestelijke verzorging en de eerste

werkgroep in, die in de loop van het jaar een

resultaten hiervan. Op grond van reflecties op

drietal studiedagen belegde, waarvan de lezingen

methodologie en de invloed op de

in deze bundel zijn samengebracht. De eerste dag

professionalisering van geestelijk verzorgers, hoopt

vond op de vijftigste sterfdag zelf plaats in de

dit boek bij te dragen aan het beantwoorden van

Thomaskerk te Amsterdam en had ‘het spreken

de vraag hoe en waarom geestelijke verzorging

over God’ tot thema. De systematici Kees van der

werkt. Met zijn brede opzet en zeer relevante

Kooi en Maarten Wisse spraken over wat je voor

vraagstelling is het boek interessant voor een breed

dit spreken al dan niet aan Barth hebt, en ook

publiek van wetenschappers, geestelijke verzorgers

enkele stemmen uit de pastorie kwamen tot

en beleidsmakers. Deze bundel van het Universitair

klinken. De tweede studiedag, op 3 april 2019 in

Centrum voor Geestelijke Verzorging (UCGV),

De Glind, sloot aan bij Barths poging in 1919 om

waarin de PThU participeert, is het product van en

de revolutionaire bewegingen van toen te begrijpen

internationaal congres over case study onderzoek

in het licht van ‘de revolutie van God’: is de

in de geestelijke verzorging dat op 25-26 februari

ecologische revolutie, zoals politica Marianne

2019 in Amsterdam plaatsvond. Diverse PThU-

Thieme die nu voorstaat, op soortgelijke wijze te

medewerkers schreven eraan mee.

verstaan? De derde studiedag, op 30 september aan de PThU in Amsterdam gehouden, ging in op Barths bekende afkeer van ‘religie’ als grondslag voor de theologie. Betekent dit, dat hij voor het huidige gesprek tussen religies de voorzet, en onder meer de

PThU-medewerkers Benno van den Toren en Rinse Reeling Brouwer

Barth – een pièce de resistance mengden zich in het debat, terwijl voor theologen

Edward van ’t Slot een

Karl Barth (1886-1968) is een van de grootste theologen ooit.

Ook in Nederland is zijn invloed groot geweest; de verwerking van zijn theologie kent een bewogen geschiedenis, van dankbare en kritische erkenning, zoals bij Noordmans, Miskotte, Buskes,

slotbeschouwing bij het Barth-jaar hield. In deze bundel zijn de lezingen Berkouwer en Breukelman, tot resolute afwijzing in orthodoxgereformeerde kring. De bijdragen in dit boek documenteren de verwerking van een nieuwe generatie in een tijd met nieuwe vragen.

van de studiedagen afgedrukt.

NUR 700 ISBN 978 90 435 3293 8

9 789043 532938 >

kokBOdeweerbarstigebarth0519.indd 1

Gerard den Hertog, Kees van der Kooi, Rinse Reeling Brouwer en Edward van ’t Slot (red.)

December 2018 was het vijftig jaar geleden dat de Zwitserse theoloog Karl Barth overleed. Dat is aanleiding geweest om de vraag aan de orde te stellen hoe relevant zijn theologie nog is in deze tijd. In Nederland zijn drie studiedagen gehouden, waarop Barth betrokken werd in wat er vandaag speelt, zoals de ‘ecologische revolutie’ en de religieus-maatschappelijke spanningen. In deze bundel zijn de lezingen van de studiedagen afgedrukt. Ze laten zien hoe Barth in al zijn weerbarstigheid nog altijd tegenspraak en herkenning oproept.

DE WEERBARSTIGE BARTH

zonder belang is? Mirjam Elbers gaf

Gerard den Hertog, Kees van der Kooi, Rinse Reeling Brouwer en Edward van ’t Slot (red.)

DE WEERBARSTIGE BARTH Ongegeneerd over God spreken in theologie, politiek en interreligieuze verhoudingen

22-08-19 11:36

PThUnie 11

Publicaties &promoties Ari Troost, Exegetical Bodybuilding: Gender and Interpretation in Luke 1–2.

Mark de Jager (red.), Hoe houd je je geloof fris?

Utrecht University 2019. ISBN 978-94-6103-076-4 |

Utrecht: VBK-Media 2020. ISBN 978-90-4353-540-

open access Utrecht University Library

3, € 17,99 (verschijnt op 10 november 2020).

In de exegese krijgt de rol van de lezer meer en

De Jonge Theoloog des Vaderlands en kersverse

meer aandacht. Sinds Bultmann was er al wel

PThU-alumnus Mark de Jager schreef in

aandacht voor de vooronderstellingen van de lezer.

samenwerking met de universiteit Hoe houd je je

Sindsdien is er ook aandacht gekomen voor

geloof fris?, een inspiratieboek voor predikanten,

contexten en gemeenschappen van interpretatie.

studenten en geïnteresseerde gemeenteleden. In

Het ‘persoonlijke stuk’ is echter onderbelicht

dit boek komen veertien jonge en (iets) oudere

gebleven, ondank de voorzichtige opkomst van

theologen aan het woord. In tweetallen

autobiografische Bijbelkritiek sinds 1998. In zijn

introduceren ze een tekst uit de theologische

proefschrift onderzoekt de Groningse PThU-docent

traditie, die iets zegt over spirituele vorming. Ze

Ari Troost de rol van de lezer in de exegese. Het

gaan samen in gesprek over de teksten, hun eigen

doel is de ‘stille objectiviteit’ te doorbreken en de

roeping en de vraag hoe ze als theoloog (en door

autobiografie van de lezer in te zetten als een

theologie) geestelijk gezond blijven. Daarbij

heuristisch middel, gebaseerd op Ricoeur. De focus

spreken ze ook over de toekomst van de theologie

ligt daarbij op gender en met name op de vraag

als discipline, en de rol die spirituele vorming daarin

hoe het lichaam als ‘mannelijk’ of ‘vrouwelijk’

speelt. Zo laten ze zien hoe zij, door een goede

geconstrueerd wordt. Daarbij wordt ingehaakt op

dosis theologie, het geloof fris weten te houden.

de discussie rond de vraag of het er toe doet dat

Het boek wordt op 14 november feestelijk

Jezus een man was en op het verzet tegen de

gepresenteerd tijdens de (digitale) Nacht van de

zogenoemde gendertheorie. Eén van de conclusies

Theologie.

is dat we in de discussie rond de mannelijkheid van Jezus gebruik maken van een modern genderbegrip dat gebaseerd is op het lichaam. Dit moderne genderbegrip is echter niet van toepassing op de Oudheid. Voor zover je al over

i

vooral om gedrag dat niet automatisch gebonden E

UT T E N W T IE Met een S P IR Aen te maken met moraal, IN stabiliteit identiteit. ’ ?

IE voorwoord van IT D A R DE T SAMUEL LEE O E P heeft voornamelijk is aan het lichaam. Dit‘ H gedrag U IT

In dit boek komen 14 jonge en (iets) oudere theologen aan het woord. In tweetallen introduceren ze een tekst uit de theologische traditie, die iets zegt over spirituele vorming. Ze gaan samen in gesprek over de teksten, hun eigen roeping en de vraag hoe ze als theoloog (en door theologie) geestelijk gezond blijven.

Daarbij spreken ze ook over de toekomst van de theologie als discipline, en de rol die spirituele vorming daarin speelt. Zo laten ze zien hoe zij, door een goede dosis theologie, het geloof fris weten te houden.

M E T M E D E W E R K I N G VA N

Arjan Plaisier, Mark de Jager, Harm Goris, Sujin Rosie, Maaike Harmsen, Sara Kuijper, Arnold Huijgen, Charlotte Molenaar, Jozef Essing, Rik Zweers, Gijsbert van den Brink, Mart Jan Luteijn, Benno van den Toren en Tirtsa Liefting.

MARK DE JAGER IS JONGE THEOLOOG DES VADERLANDS EN VOLGDE DE PREDIKANTSMASTER AAN DE PTHU IN GRONINGEN.

i NUR 707 • ISBN 978 90 435 3540 3

MARK DE JAGER • HOE HOUD JE HET GELOOF FRIS?

gender in de Oudheid kunt spreken, gaat het

INHOUD 1 9 2 PAG I N A’ S

E HOE HOUD FJ i HET GELOO

Fris? i

Jonge en ervaren theologen over de kunst van geloven

2IN1

HOOFDSTUK

MARK DE JAGER

(RED.)

PA P E R B AC K

12 PThUnie

Tegenwoordige column tijd Frits de Lange Mogelijkheidsmensen Sinds een jaartje heb ik een moestuin. Een lapje grond van niks, het mag geen naam hebben. Al zijn de boontjes om te smullen, ik geloof niet dat ik ooit groene vingers zal krijgen. Eigenlijk heb ik de tuin ook niet voor de groenten. Die paar vierkante meter zijn voor mij een behapbaar lesje filosofie. De aarde die ik omspit, de zaden die ik plant, zon en regen die ik niet in de hand heb, het geduld dat het vraagt voor er iets groeit – ze zijn een zinnebeeld van het proces van het leven zelf. Je kunt er een heel boek over schrijven; Sue Stuart-Smith deed dat met Tuinieren voor de geest. Ik hou het hier nu maar bij één inzicht, waar ik me aan optrek nu het toekomstperspectief van de planeet zo somber lijkt: de tuin leert me hoe bedrieglijk het onderscheid tussen idealisten en realisten is, tussen dromers en hen die zich aan de feiten willen houden. De feiten, dat zijn immers de zaden die ik in het voorjaar uit een papieren zakje haal en in de grond stop. Ze zitten vol potentie, maar ze verpieteren zonder mijn verbeeldingskracht dat ze straks vrucht zullen dragen. Het blijven, aan zichzelf overgelaten, stomme feiten.

Verbeelding, las ik ergens, is ‘het vermogen om het actuele te zien in het licht van het mogelijke’. Als je het zo omschrijft is verbeelding geen hobbyisme voor dichterlijke zonderlingen, maar dagelijkse kost voor ieder mens die iets wil in en met het leven. We doen eigenlijk niets anders dan ons van alles te verbeelden.

In een moestuin verbeelden we de oogst. Maar ook in ons werk, de opvoeding van onze kinderen, de opleiding die we volgen, de zonnepanelen op ons dak, de politieke keuzes die we maken, de liefde die we iemand verklaren dromen we hardop. Feiten zijn belangrijk, zeker, onderschat ze niet, maar ze vormen slechts het startpunt voor wat we erin zien en wat we ermee doen.

Rutger Bregman constateert in zijn bestseller De meeste mensen deugen dat ‘realisten’ vandaag meestal cynici zijn die menen dat het met deze wereld toch nooit wat kan worden. Ze hebben ‘idealisten’ als tegenhanger, wereldvreemde dromers, die de feiten niet willen erkennen. Bregman stelt voor dat onderscheid niet meer te maken en het voortaan over ‘possibilisten’ te hebben: mensen die het actuele in het licht van de mogelijkheden zien. Mogelijkheidsmensen, noemde Robert Musil dit type mensen in zijn roman Man zonder eigenschappen. Hij had er een zwak voor. ‘Als er werkelijkheidszin bestaat, moet er ook mogelijkheidszin bestaan. Wie dit bezit zegt bijvoorbeeld niet: hier is dit of dat gebeurd, zal gebeuren, moet gebeuren; maar hij bedenkt: hier zou, moest, of had iets kunnen gebeuren, en als je hem dan van het een of ander uitlegt dat het is zoals het is, dan denkt hij: ach, het zou waarschijnlijk ook anders kunnen zijn.’

Ik hoop ook op veel krachtige mogelijkheidsmensen vandaag. Ze hebben iets profetisch. Mensen die zich niet neerleggen bij het toekomstscenario van een oververhitte, onleefbare planeet, maar op grond van de feiten denken: ‘Ach, het kan waarschijnlijk toch ook nog anders zijn?’

Frits de Lange is hoogleraar ethiek aan de vestiging Groningen van de PThU.

PThUnie 13

met Theo Witkamp

‘Ik heb een mooi beroep voor mezelf gevonden’

Het had een uitgebreid afscheid

muziek ging maar niet leven. Toen

Ook dat wordt duidelijk uit de

moeten zijn, met zo’n receptierij

riep de dirigent: “Kom op, zingen!

tekst van je afscheid.: dan vallen

die maar niet korter lijkt te wor-

Als het dan misgaat, dan gaan we

termen als reisgenoot en gids.

den. Door de bekende omstan-

tenminste met allure de vangrail

Dat wijst erop dat je je eigen

digheden heeft het vertrek van

in!” Ik heb die formulering vaak

inzet in dienst van anderen stelt.

CBS-seminariedocent en super-

gebruikt in de nascholing, als ik

Herken je dat?

visor Theo Witkamp een be-

merkte dat mensen te krampach-

scheidener en ook geleidelijker

tig waren en voor alles wilden

‘Dat vind ik wel mooi dat je dat

karakter gekregen. In augustus

voorkomen dat ze fouten maak-

zegt. Zo wil ik wel zijn ja. En als een

ging hij met pensioen, in decem-

ten.’

ander dat ook herkent dan ben ik

ber volgt een inhoudelijk feestje

daar wel blij om.’

en daartussenin werkt hij nog

Je lijkt me niet iemand die zelf

met een paar supervisiegroepen.

graag tegen de vangrail vliegt.

En hij laat zich interviewen door

Die houding past ook bij je functie.

PThUnie. Wie is die man die

‘Dat klopt. In mijn dagelijks le-

iedereen kent?

ven ben ik uitermate saai en

‘Zeker. Ik heb een mooi beroep voor

geordend. Maar juist dan is het

mezelf gevonden. Je helpt mensen

In de aankondiging van je

goed om af en toe tegen jezelf te

in hun functioneren. Waar zitten

afscheid wordt ‘Vol allure de

zeggen: kom op, heb lef! Ik hou

iemands positieve kanten en waar

vangrail in’ als jouw motto

van kwaliteit en degelijkheid, van

de schaduwzijden? En daarbij moet

genoemd. Daar kan ik me niet

nadenken en luisteren. Je hoeft

je je eigen oordeel opschorten: niet

zo veel bij voorstellen.

jezelf niet steeds te etaleren. Ik

zeggen van je zou dit of je zou dat,

‘Als mensen zich openen, dan blijken ze altijd mooi te worden’

14 PThUnie

‘Mijn vrouw heeft dat een keer

heb eens een student gesproken

geen aanbevelingen doen. Er is

een dirigent horen zeggen. Het

die de mensen indeelde in voyeurs

daarbij een mooie parallel met mijn

ging om een koor dat maar niet

en exhibitionisten. Ik hoor duide-

eerste socialisatie als theologiestu-

echt durfde zingen. Het bleef

lijk bij de eerste categorie: kijken

dent. Een supervisor luistert naar

allemaal keurig, ingehouden, de

en luisteren naar anderen.’

een mens. Een exegeet luistert naar

Theo Witkamp (Maasland, 1954) groeide op in een ‘degelijk gereformeerd gezin, met vijf kinderen en een harmonium’. Hij studeerde theologie in Kampen en promoveerde er bij prof. dr. Heinrich Baarlink. Hij was achtereenvolgens predikant in Serooskerke, docent Nieuwe Testament aan de Theologische Faculteit van de christelijke universiteit Duta Wacana in Yogyakarta de Bijbel. In beide gevallen probeer

(Indonesië) en predikant in Alkmaar. Vanaf 1999 werkte Witkamp op Theologisch Seminarium

je een interpreet te zijn. Iemand

Hydepark, eerst als een van de drie rectoren, daarna als senior docent en uiteindelijk als hoofd.

die verstaat wat hij zegt of hoort.

Het seminarium maakt sinds 2007 deel uit van de PThU en heet sinds enkele jaren Centrum

Een mens kan dan zeggen: nee, je

voor Beroepsvorming en Spiritualiteit (CBS). Caspar Dullemond is eindredacteur van PThUnie.

begrijpt me niet goed. Maar als ik iets beweer over een tekst, dan kan die niets terugzeggen. Praten met een mens is wat dat betreft ietsje

Johannes is een Bijbelboek voor

genoemd. En voor Paulus geldt iets

gemakkelijker. Maar in beide geval-

gevorderden.

dergelijks.’

te luisteren. En er dan creatief uit

‘Daar kwam ik toen ook achter ja.

Wat vond je het leukste in je

te halen wat die ander echt gezegd

Er is een gezegde uit de oude kerk:

werk als predikant?

heeft.’

het Johannesevangelie is als een ri-

len gaat het om het vermogen om

vier, waar een muis veilig doorheen

‘Catechese en kringen. Nu ik dat

Je was theoloog voor je

kan komen, maar waar een olifant

zeg, realiseer ik me... Ik ging weg

supervisor werd.

in kan verdrinken.’

uit Serooskerke om docent te wor-

‘Ik ben in 1973 naar Kampen ge-

Jij was zo’n muis?

den in Yogyakarta. En ik ging weg gaan. Het plan was om een jaar te

uit Alkmaar om docent op Hydepark te worden. Zowel in Seroos-

blijven en dan naar het buitenland

(Lacht.) Ik ben er nog steeds niet

kerke als in Alkmaar heb ik mensen

te gaan. Maar het bleek zo leuk te

uit. Voor een conferentie begin dit

horen zeggen: het is jammer dat

zijn daar, dat ik ben blijven hangen.

jaar ben ik nog eens opnieuw in

je weggaat, maar we snappen het

Je werd gestimuleerd om deuren

Johannes gedoken. Wat is het toch

wel. Docent zijn ligt je beter. Ze

open te doen, kennis te verwerven.

een boeiend, ingewikkeld iets!’

hebben de schoolmeester in mij

En daar had ik ontzettend behoefte

gehoord.’

aan. Cees den Heijer heeft mij in de

Later ben je ook met Paulus

armen van het Johannesevangelie

bezig gegaan.

Wat doet supervisie met predikanten?

getrokken. Toen ik wetenschappelijk assistent werd was zijn eerste

‘Veel nieuwtestamentisch onder-

vraag: wil je me helpen een serie

zoek is historisch onderzoek. Maar

‘De theologische kennis en vi-

colleges over Johannes voor te

ik ben meer theoloog dan histori-

sies die je tijdens je studie hebt

bereiden?’

cus. Vandaar dat Johannes mij wel

opgedaan, worden gecorrigeerd

lag. Hij wordt vanouds de theoloog

door je levenservaring. Supervisie PThUnie 15

Theo Witkamp

helpt je uit te dagen dat soort

Wat is jouw rol in zo’n gesprek?

momenten op te zoeken – en

jaar bezig, ik heb behoefte om een en ander door te spreken. Waar sta

vast te leggen. Dan komt je eigen

‘Veel zwijgen. Aanmoedigen.

ik? Hoe ga ik verder? Dat zijn men-

persoonlijkheid in het vizier, je

Vragen stellen. Waarom praat je

sen die weten waar hun behoeftes

levensvisie, je afkomst, je verlan-

hierover en daarover niet? Het doel

liggen. Die hebben een voorsprong.

gens... Je kunt het bijvoorbeeld

van supervisie is dat de ander kan

Ik ben blij dat de kerk primaire na-

heel belangrijk vinden om in het

functioneren als beroepspersoon.

scholing verplicht heeft gesteld en

leven betekenisvol bezig te zijn.

Persoonlijke zaken komen aan de

duidelijk heeft gemaakt dat er daar-

Dat is prachtig, maar daar kun je

orde, maar alleen voor zover ze

na ook nog wat moet gebeuren.

anderen ook mee voor de voeten

betrekking hebben op iemands

Dat vind ik een waardevolle vorm

lopen. Mooi vind ik als mensen

functioneren.’

van zorg. Maar er zijn predikanten

‘Een van de gevaren van de theologische studie is dat je opgevoed wordt tot een kerkelijk manager’ die op dit punt geen enkele belang-

na supervisie zeggen dat hun theologie is veranderd. Ik heb een

Krijg je ook de mensen die

stelling hebben, die tevreden zijn

student gekend die een geweldig

supervisie het hardst nodig

met zichzelf, die liever geen cursus-

hoog idee had over de profetische

hebben?

sen doen en ook geen supervisie.

Maar ik kom in mijn werk natuurlijk

component van het predikant-

16 PThUnie

schap. Het verkondigen dus. Toen

‘Supervisie is onderdeel van de pri-

vooral de mensen tegen die wél

werd hij zelf ernstig ziek. Toen

maire nascholing, maar niet van de

willen. Dat is een van de voorrech-

merkte hij dat hij het veel belang-

secundaire nascholing. Predikanten

ten van mijn werk van de afgelopen

rijker vond dat iemand even een

worden geacht daar zelf initiatief

jaren: dat ik met zoveel mooie

poosje aan zijn bed kwam zitten.

in te nemen. Ik zie ervaren predi-

mensen te maken heb gehad. Als

Er gewoon zijn, zonder van alles

kanten die supervisie doen om een

mensen zich openen, dan blijken ze

te zeggen.’

balans op te maken: ik ben nu tien

altijd mooi te worden.’

Hoe zie je de plek van supervisie

Welke instrumenten hebben

het Westen komen, waar meer filosofen

binnen het grotere geheel van

jullie om dat besef van het

en psychologen rondlopen. De protes-

de PThU?

grotere te stimuleren?

tantse wereld wordt kleiner en kleiner.

‘Theologie heeft met de hele wereld

‘Door als docenten niet alleen

te maken, en niet alleen met kerke-

supervisor te zijn maar ook theo-

lijke belangen. Een van de gevaren

loog te blijven. En door je laten

Je hebt, zoals je collega’s het

van de theologische studie dat je

uitdagen door de context waarin je

omschrijven, gewerkt als gids en

opgevoed wordt tot een kerkelijk

werkt. Het Kamper schooltje waar

reisgenoot. Ik kan me voorstellen

manager. Als die kerk maar draait

ik studeerde zat dicht op de Gere-

dat je daar veel aan ontleent. Maar

dan is het al goed. En dat is voor

formeerde Kerken. Het was altijd

zijn er momenten dat je denkt: ik

mij veel te weinig. De uitdagingen

worstelen om een beetje afstand

had me meer op Johannes en Paulus

in de wereld zijn zo groot. Alle

te houden. Herman Ridderbos zei

had willen storten?

vormen van theologie en ook van

altijd: kerk en theologie, zonder

permanente educatie moeten eraan

elkaar meugen ze niet, met elkaar

‘Ik heb mezelf nooit als een briljante

bijdragen om de horizon wijd te

deugen ze niet. Dat geldt nu ook

theoloog gezien. De kansen die ik heb

houden. Dat wil het CBS. Dat wil

voor de band tussen de PThU en de

gekregen om verder te studeren zijn

ook de PThU. Maar het dagelijks

kerk. Er zijn zoveel institutionele re-

vooral een reden voor dankbaarheid.

werk dat je als predikant doet is

laties dat het moeilijk is om afstand

Ik heb wel eens gedachten gekoesterd

vaak gericht op de dagelijkse prak-

te bewaren. Het is een klein wereld-

aan een groot boek, maar ik denk niet

tijk. Het is zo gemakkelijk om daarin

je. Amsterdam? De universiteit had

dat het reëel is. Daar heb je grotere

te blijven hangen. Natuurlijk, we

net zo goed op de Veluwe kunnen

geesten voor nodig. Het resultaat is wel

doen al ons werk in het klein. Tege-

staan. Ik zou een oecumenische

dat ik nog niet zo goed weet wat ik

lijkertijd: je kunt die kleine dingen

theologische faculteit willen hebben

met mijn pensioen ga doen. We gaan

alleen doen als je oog hebt voor het

waar niet alleen PKN’ers komen,

in ieder geval niet doelloos, eindeloos

grote geheel. Voor de hele wereld.’

waar niet voornamelijk mensen uit

fietsen in Drenthe.’

Dan is het de grote uitdaging om de visie ruim te houden.’

PThUnie 17

Korte nieuwsberichten

Dorottya Nagy hoogleraar Theologie en Migratie De PThU heeft dr. Dorottya Nagy benoemd tot hoogleraar Theologie en Migratie. Nagy heeft haar sporen in de wetenschap verdiend op het gebied van theologie-missiologie. In deze leerstoel zal zij het Centre for Theology and Christianity World Wide CTCW mede vormgeven en haar kennis van theologiemissiologie delen met een breed publiek. Verder zal zij zich in het bijzonder richten op internationale contacten en uitwisselingen met strategische partners op het gebied van migratie. Nagy zet daarbij haar expertise op Midden- en Oost- Europa in.

Nagy zegt: ‘Ik ga deze leerstoel volhartig, verstandig en bezield bekleden. Theologie kan voor mij niet zonder passie, compassie en eigen spiritualiteit. Vanuit theologisch perspectief ga ik onderzoeken wat migratie doet met christelijke gemeenschappen en samenlevingen in Europa en wereldwijd, en wat deze samenlevingen en christelijke gemeenschappen met migratie doen.’ De totstandkoming van deze leerstoel is financieel mede mogelijk gemaakt door Stichting Zonneweelde, Nederlands Luthers Genootschap, Stichting Leerlingen tussen de Volken en Stichting Ondersteuning Central and Eastern European Organizations for Mission Studies.

Nieuwe uhd Geestelijke Verzorging: Erik Olsman De PThU heeft dr. Erik Olsman benoemd tot universitair hoofddocent Geestelijke Verzorging. ‘Met Olsman haalt de PThU een gedreven wetenschapper en enthousiaste docent in huis. Daarnaast heeft Olsman veel ervaring als geestelijk verzorger in de psychiatrie en palliatieve zorg. Die combinatie stelt Olsman in staat om het profiel van Geestelijke Verzorging aan de PThU verder vorm te geven en zichtbaar te maken’, aldus een verheugde prof. dr. Mechteld Jansen, rector van de PThU. De benoeming is ingegaan per 1 juni 2020.

Olsman studeerde cum laude af in de theologie en promoveerde in de medische ethiek. Hij beschikt over ruime ervaring in onderzoek en onderwijs aan het Leids Universitair Medisch Centrum, Amsterdam Universitair Medisch Centrum en de Vrije Universiteit. Zijn werk aan de academie combineert hij met de functie van geestelijk verzorger in een hospice. Eerder werkte hij als geestelijk verzorger in de geestelijke gezondheidszorg. Olsman zegt: ‘Juist in een periode als deze zie je het belang van geestelijke verzorging. Er spelen zoveel grote vragen in dit vak, zoals: waarom krijg ik dit virus? Nu mijn zoon niet meer op bezoek komt, waarom zou ik mijn bed dan nog uitkomen?

Geestelijk verzorgers laten zich raken door zulke zingevingsvragen. Dat kan opluchting geven: de ander voelt zich in haar worsteling gezien voelt en durft weer te hopen op een toekomst. Maar er zijn ook andere effecten van geestelijke verzorging, die ik met anderen, met behulp van wetenschappelijke methoden, laat zien. Geestelijk verzorgers van de toekomst verstaan niet alleen hun ambacht goed, maar kennen ook wetenschappelijke methoden. Bovendien weten ze zich gedragen door hun eigen zingeving of geloof. Daar draag ik graag aan bij!’

18 PThUnie

IMPACT Stef Groenewoud over voltooid leven-discussie:

‘Het debat is verplat’ Discussies over euthanasie,

veronderstelde common ground in

vertrokken vanuit het idee dat morele

zelfdoding en voltooid leven

de standpunten over keuzes bij het

waarden fenomenen zijn die je kunt

worden veelal in uitroeptekens

levenseinde. Een deel van dit onder-

ontdekken, eerder dan dat ze zijn

gevoerd. Maar ligt er achter die

zoek bestaat uit uitgebreide gesprek-

geconstrueerd door mensen. Dan zou

gepolariseerde standpunten

ken met nabestaanden: ‘Soms zijn

het wel eens kunnen zijn dat er meer

misschien toch een gedeeld

het positieve, bijna lyrische verhalen

morele common ground is dan vaak

moreel idee? Dr. Stef

die je hoort over zo’n zelfgekozen

wordt gedacht. Misschien kunnen we

Groenewoud, als ethicus tijdelijk

levenseinde. Maar er zitten nadruk-

vaststellen dat er morele waarden zijn

werkzaam bij de PThU, vertelt

kelijk ook verhalen met een rafelrand

die we delen: een lijn die we geza-

over een speurtocht naar morele

tussen. Zo kijken diverse responden-

menlijk trekken. Dat zou het verdere

common ground.

ten met gemengde gevoelens terug

debat over dit belangrijke onderwerp

op de periode tussen het moment

ten goede komen.’

Zomaar een voorbeeld uit de media.

dat euthanasie wordt gepland en het

Afgelopen februari had Nieuwsuur

moment van overlijden. Het toeleven

Denkt hij dat er een werkelijk gesprek

een item over de voltooid leven wet

naar dat moment bijvoorbeeld levert

mogelijk zou tussen de twee mensen

van D66 kamerlid Pia Dijkstra. Groe-

voor de omgeving soms onwerkelijke

uit de Nieuwsuur-uitzending? ‘Ik ver-

newoud: ‘Eerst zag je een meneer

en ook gespannen dagen op. Die

wacht het wel. Ik denk dat de vrouw

van SGP-huize die een Statenbijbel

spanning is groter dan vaak wordt

met de klavecimbel niet om die

uit de kast trok en daaruit voorlas om

gedacht of gezegd. Het is namelijk

rafelrandverhalen heen kan. En die

te onderstrepen dat God over het

niet iets waar je mee te koop loopt,

meneer met de Statenbijbel ook niet

levenseinde gaat. Vervolgens kwam

ook achteraf niet. Het boeiende is

om de lyrische verhalen. De vraag is

een mevrouw met een klavecimbel

dat mensen, ook tijdens een dergelijk

hoeveel gemeenschappelijkheid in

in beeld, die met geaffecteerde stem

proces, blijven hopen op een natuur-

waarden echt nodig is voor een ge-

uitlegde dat – helaas – veel Neder-

lijke dood, want dat is uiteindelijk

deeld moreel kompas’.

landers nog altijd religieus zijn en het

voor iedereen acceptabeler.’

Meer informatie over het onderzoek

nadenken over hun levenseinde aan God overlaten. Dat is hoe het debat

Werkelijk gesprek

is te vinden op:

zich tegenwoordig vaak ontrolt: in

In totaal gaat het om ongeveer

pthu.nl/onderzoek/

twee extreme stellingen. Het debat

veertig verhalen vanuit verschillende

onderzoeksprogrammas-voor-2020/

is daarmee verplat. Als je ook maar

gezichtspunten: ‘Het is kwalitatief

beliefs/moral-compass-project/

enigszins iets hebt met het zoeken

onderzoek. Alle verhalen mogen

naar waarheid, gaat dat je aan het

meedoen.’ Die gesprekken moeten

hart.’

uitmonden in een aantal veel bredere gesprekssessies met vertegenwoor-

Samen met prof. dr. Theo Boer doet

digers uit diverse geledingen van de

Groenewoud – in het kader van het

samenleving, vertelt Groenewoud,

Moral Compass Project van de PThU

die als ethicus verbonden is aan het

– drie jaar lang onderzoek naar een

Nijmeegse Radboudumc: ‘We zijn

Impact is een rubriek over valorisatie: waar en hoe is de PThU zichtbaar in het publieke debat?

(Foto: Tim McCabe, USDA Natural Resources Conservation Service) PThUnie 19

interview

met prof. dr. Thijs Tromp

‘Aandacht is een kerntaak’ De coronacrisis van dit voorjaar leidde tot een breed aanbod van diaconale noodhulp. Maar een mens leeft niet bij brood alleen, zo merkten de betrokken diakenen en andere kerkelijke vrijwilligers steeds opnieuw. Bij de voedselbank, bij het koffiepunt, bij de maaltijdbezorging aan de voordeur: overal merkten ze een minstens zo dringende behoefte aan contact, aan een praatje. ‘Soms was dat het enige gesprekje dat mensen op een dag hadden’, vertelt prof. dr. Thijs Tromp, sinds voorjaar 2019 bijzonder hoogleraar diaconaat (namens de Stichting Rotterdam) aan de PThU. Samen met zijn college dr. Erica Meijers deed hij onderzoek naar de effecten van de coronacrisis op het diaconale werk.

‘Aandacht en contact zijn essentieel’, stelt hij.

Het is een conclusie die ook in zijn

waartegen barmhartigheid en

Geen spek-en-bonen-ruimtes waar

(door de coronacrisis uitgestelde)

gerechtigheid zich afspelen.’ De

mensen met allerlei beperking het

inaugurele rede een nadrukkelijke

hoogleraar diaconaat is zich ervan

gevoel kunnen krijgen van waarde

plek heeft gekregen. De twee

bewust dat inclusie geen ideale

te zijn, maar ruimtes waar de

grondwoorden van het diaconaat,

term is: ‘Het is een modewoord, dat

deelnemers echt kunnen geloven

aldus Tromp, zijn sinds jaar en dag

net zoals participatie een

dat er iets zichtbaar wordt van het

barmhartigheid en gerechtigheid.

neoliberaal geurtje heeft. Daarmee

goede leven.’

‘Barmhartigheid is een vorm van

is het voor mij een

noodhulp, waarbij je mensen die

verlegenheidsbegrip. Allen mogen

Herberg

acuut in de problemen zitten zo

meedoen, natuurlijk, maar politiek

En daar komt voor Tromp de kerk

goed mogelijk probeert te helpen.

betekent dat vooral dat mensen

om de hoek kijken. ‘De kerk zou

Gerechtigheid is aankaarten dat er

mee móeten doen in het

zo’n plek kunnen zijn, een plek

‘Inclusie is de horizon waartegen barmhartigheid en gerechtigheid zich afspelen’

20 PThUnie

structuren zijn die mensen in de

arbeidsproces. Maar als je andere

waar je gemist wordt als je er niet

knel brengen. En daar dan iets aan

termen gaat gebruiken, snappen

bent. Voor leden is dat vaak al zo,

doen. Het eerste kan niet – of niet

mensen in de publieke opinie niet

maar waarom zou het alleen voor

te lang – zonder het laatste.’ Tromp

goed in welk debat je eigenlijk

hen gelden?’ De kerk zou zich meer

wil aan deze twee begrippen een

meedoet. Dus we doen het ermee,

kunnen richten op bredere

derde grondwoord toevoegen:

De belangrijkste bijdrage van het

gemeenschapsvorming, vindt hij:

inclusie. ‘Nood heeft niet alleen te

diaconaat is om ruimtes te bieden

‘Daar liggen lastige vragen, ik weet

maken met geld en eten, maar ook

waar inclusie plaats kan vinden.

het. Veel gastvrije initiatieven

met gemeenschap. Veel mensen

Ruimtes met een lager tempo en

hebben een

beschouwen zichzelf als

een ander ritme dan de

evangelisatiedoelstelling. Op zich

tweederangsburger, hebben het

samenleving om ons heen. Ruimtes

niks mis mee, maar wees wel

gevoel niet mee te tellen. Inclusie is

waar andere normen gelden om

duidelijk over je doelstelling. Gastvrij

wat mij betreft de horizon

mee te doen of om erbij te horen.

zijn met een verbergen agenda om

mensen in te lijven – dat voelt niet

beide is essentieel voor de identiteit

bieden? ‘De gebruikelijke trits: gebed,

lekker.’ Dat dit wat Tromp betreft

van de kerk. Anders loopt de kerk

morele steun – lees: mensen met tijd en

nog spaarzaam gebeurt, heeft

het gevaar een zielige

aandacht – en geld. Het werk in de

volgens hem te maken met een

aangelegenheid te worden, met het

marge, dat diaconale organisaties doen,

vanzelfsprekend geworden

diaconaat voor de materiële

is niet voor iedereen weggelegd. Daar

onderscheid tussen kerk en wereld

hulpverlening aan behoeftige

moet je serieus naïef voor zijn. Maar

als twee domeinen. In de praktijk

mensen. Door die tweedeling

diaconale organisaties kunnen de

betekent dat een scheiding tussen

versterk je een onwenselijke

verbeeldingskracht van de kerken voor

een interne diaconale roeping van

scheiding tussen binnen en buiten.’

wat er diaconaal mogelijk is, wel vergroten.’ Een belangrijke rol daarbij is

de kerk (de zorg voor mensen binnen de eigen gemeenschap) en

Marge

weggelegd voor de diakenen zelf. Zij

haar externe roeping (iets

De titel van Tromps inaugurele rede,

zijn de ogen van de kerk en de

betekenen voor de mensen in nood

die op 16 oktober plaatsvond, is ‘De

verbindingsofficieren, zegt Tromp: ‘Zij

in de buurt, het dorp, de stad of

kerk in de marge’. Is dat een

zien veel en leggen verbindingen.’

internationaal): ‘Het lijken soms

constatering of een wens? ‘Dat

Tijdens de eerste coronacrisis is weer

zelfs onderscheiden werksoorten te

laatste. Kerken worden nog steeds

eens duidelijk geworden hoeveel zij

zijn geworden: diaconieën die

geïdentificeerd met het burgerlijk

doen en willen doen, aldus Tromp:

primair een interne blik hebben en

centrum van onze samenleving, of

‘Diaconieën staan misschien niet

diaconale organisaties – STEK in

claimen die positie. Het wemelt er,

bekend om hun innovatieve kracht,

Den Haag is een bekend voorbeeld

zacht gezegd, niet van de mensen

maar ze zijn stabiel en stevig. De trouw

– die goeddeels extern werken. Ze

in de marge. De groep die met

van deze mensen is enorm. Ze hebben

zijn uitvoeringsorganisaties

Jezus meeliep was, stel ik mij zo

een lange adem. Ze hebben slagkracht.

geworden voor het kerkelijke werk

voor, minder homogeen dan

Als de nood aan de man komt, dan

in de wereld. Zij doen de

menige protestantse gemeente in

staan ze er.’

inloophuizen, de maaltijdprojecten,

Nederland. Als de kerk een meer

de hulp aan vluchtelingen en

marginale plek heeft, biedt dat

sekswerkers.’ Maar waarom is dat

kansen voor de diaconie. Hulp

een probleem? ‘Omdat de kerk zelf

bieden vanuit het veilige midden is

een stukje wereld is, waarin de

anders dan wanneer je het vanuit

tekenen van Gods koninkrijk

de marge doet.’ Wat Tromp betreft

zichtbaar worden, net zoals dat

kan de kerk veel leren van de

gebeurt buiten het kerkelijke

diaconale organisaties. Maar wat

instituut. De verbondenheid tussen

kan de kerk deze organisaties PThUnie 21

Bridging Gaps: al 25 jaar ‘verrijkende uitwisseling’ Darío Barolin Darío Barolin nam in 2000 deel aan het Bridging Gaps programma. Hij was toen net begonnen met zijn PhD, waarvoor hij een narratieve lezing van Exodus 32-34 onderzocht.

Darío werd geboren in Argentinië, maar verhuisde vijftien jaar geleden naar Uruguay. Momenteel werkt hij als voorganger bij de Waldenzen en is hij uitvoerend secretaris voor het Verbond van Presbyteriaanse en Gereformeerde Kerken in Latijns-Amerika (AIPRAL). DaarNaam:

Darío Barolin Programma:

Bridging Gaps (2000)

naast is hij docent Oude Testament op een seminarie. Darío was ten tijde van zijn deelname al getrouwd, hij had een zoontje van een jaar. Het was daarom niet eenvoudig om drie maanden in Amsterdam te wonen. Zeker niet zonder de digitale mogelijkheden van tegenwoordig, die het makkelijker maken om internationaal contact te houden: ‘Ik zou het niet aanraden om voor drie maanden op reis te gaan wanneer je een kind van een jaar hebt.

Dat was het lastigste deel van mijn ervaring. Zelfs na twintig jaar kan ik me het gezicht van mijn zoon herinneren toen we elkaar weer zagen. Hij herkende me niet meer. Toen heb ik beloofd om nooit weer voor drie maanden weg te gaan.’ Hij vervolgt: ‘Tegelijkertijd was het erg verrijkend om een student te mogen zijn in een intercultureel programma. Ik had toentertijd nog geen verantwoordelijkheden voor anderen, maar ik zorg van nature voor mijn omgeving. Ik herinner me dat een andere deelnemer, Philip Peacock, eigenlijk een soort kind van mij was. Ik herinnerde hem eraan wat er die dag op het programma stond en probeerde ervoor te zorgen dat we op tijd zouden komen. We zijn nog altijd vrienden. Maar Bridging Gaps was voor mij ook een tijd om te leren, om student te zijn. Ik hoefde geen antwoorden te geven. Het was gewoon een leerervaring. En ómdat het zo’n ervaring was, sta je jezelf toe om vragen te hebben. Je staat daardoor meer open voor nieuwe invloeden.’

22 PThUnie

door Kirsten van der Ham Elk jaar komen zo’n vijftien studenten uit Zuid-Amerika, Afrika, Azië, Oost-Europa en het Midden-Oosten voor drie maanden naar Nederland om academisch onderzoek te doen, voor onderlinge interkerkelijke en interculturele uitwisseling en om kennis te maken met de Nederlandse cultuur. Ze worden uitgedaagd om verder dan hun eigen grenzen te kijken en gaan op bezoek bij kerken in Nederland.

Dit uitwisselingsprogramma heet Bridging Gaps (voorheen Breuken en Bruggen) en is een initiatief van de PThU en de faculteit Religie en Theologie van de Vrije Universiteit. Het collegejaar 2019-2020 markeerde het vijfde lustrum van het programma. In die 25 jaar namen ruim 250 studenten deel aan het Bridging Gaps programma. Dit werd gevierd met een online symposium en een onderzoek naar de ervaringen van oud-deelnemers. Hieronder delen twee twee van hen hun ervaringen.

Erin Sinaga Erin Sinaga nam in 2019 deel aan Bridging Gaps. In deze periode deed zij onderzoek naar de liturgie van haar denominatie, de Lutherse Huria Kristen Batak Protestan (HKBP), in het licht van genderrechtvaardigheid. Inmiddels heeft ze haar master in theologie afgerond en is ze aan het werk op een van de grootste christelijke scholen in Jakarta. ‘In Jakarta heb ik veel geleerd over gender, feminisme, de oecumene, etcetera. Aan het seminarie leren we vooral uit boeken, Bridging Gaps gaf me de kans om te ervaren hoe mijn theologische visie in het echte leven tot haar recht komt. Tijdens Bridging Gaps ontmoette ik mensen met andere perspectieven. In de keuken van het Student Hotel discussieerden we over een college Bijbelgebruik. Sommige studenten hadden zo’n patriarchale of conservatieve visie! Maar ik leerde van die discussies. Hoe kan ik mezelf goed uitdrukken zonder andere mensen van streek te maken? Ik leerde ook om andere visies te tolereren en om mijn eigen visie over te brengen.’ Deelnemers aan het programma maken ook kennis met de Nederlandse cultuur

Naam:

Erin Sinaga Programma:

Bridging Gaps (2019)

en de Nederlandse kerk. Erin ging ook langs bij prof. dr. Heleen Zorgdrager, de begeleider van haar onderzoek. Hoewel Nederlanders niet bekendstaan om hun gastvrijheid, heeft Erin een hele andere ervaring: ‘Ik bezocht mijn begeleider in Elst. We aten samen en Heleen zei bij het voorgerecht: “Je moet niet te veel eten, want straks komt het hoofdgerecht.” En ik dacht alleen maar: “Wat? Ik zit al vol!” Na het voorgerecht en hoofdgerecht, kwam er ook nog een nagerecht, met ijs en cake en drinken. Ik heb geprobeerd om Nederlands te zijn en veel te eten, haha!’ Nu wil ze graag verder studeren: ‘Ik hoop dat ik een beurs kan krijgen om in de Verenigde Staten of Nederland te gaan studeren. Bridging Gaps was mijn eerste ervaring in het buitenland en bij terugkomst in Jakarta heb ik mijn ervaringen kunnen delen met andere studenten. Ik vond Bridging Gaps echt een waardevol programma en ik heb al met onze decaan besproken dat we zo’n programma ook aan het Jakarta Theological Seminary moeten organiseren!’

PThUnie 23

22,23,24 oktober 2021 Terschelling

Ge

lo ven in

beweging

RESERVEER IN JE AGENDA: Inspiratiefestival - Terschelling - 22,23,24 oktober 2021

Meer weten? Kijk op www.inspiratiefestivalterschelling.nl

Gratis De beste winkelwagenmunt die u kunt wensen De simpelste handelingen zijn voor mensen met een reumatische aandoening niet zo eenvoudig‌ Voor díe mensen zet ReumaNederland zich in.

Op heel veel manieren. En ook met deze (gratis) winkelwagenmunt/sleutelhanger. Ook handig voor mensen zonder reuma die ons werk willen steunen.

Vraag de gratis winkelwagenmunt aan op reumanederland.nl/winkelwagenmuntje IBAN: NL64ABNA 0433 533 633

24 PThUnie

Voltooid verleden column tijd Ciska Stark Regie Het was wel wennen, die minimale bezetting van de kerk op zondagmorgen.

Aanvankelijk was het ook wel stoer om alles online te doen en ik voelde me best een beetje pionier. Preken voor een handjevol mensen deed ik vaker, maar dat was altijd in een setting van enige intimiteit, waar mensen juist extra aandachtig aanwezig zijn.

Dit is van andere orde. Concentreren is lastig, en dat geldt zo te zien niet alleen voor mij. Tijdens de preek is het alsof ik tegen zoonlief praat terwijl hij aan het gamen is. Ik zie de leden van het ‘beamteam’ vooral bezig zijn om de livestream in de lucht te houden en vraag me af wat ze eigenlijk beluisteren met die grote koptelefoon. De organiste die in haar bubbel op de orgelbank is gebleven, staart naar de bladmuziek voor het stuk na de preek.

Ik weet dat ze de gemeentezang mist, normaal gesproken neutraliseert het zingen die enkele valse noot, maar nu niet meer. De koster kijkt intussen alsof hij de looproutes door de kerk nog eens checkt op de anderhalve meter. En te midden van al dit soort subtekst in mijn hoofd bedenk ik me dat ik moest letten op de camera, een Pacman-achtig zwart bolletje dat ergens links van mij staat. Ik hoop maar dat de mensen thuis me kunnen identificeren, want deze camera was eigenlijk voor beveiligingsdoeleinden bedoeld.

Ja, pionieren lijkt leuk, maar dit heet behelpen. En het ergste is nog het teken waar ik op moet wachten. Pas als ik een seintje krijg, pas als iemand een hand omhoog steekt, mag ik verder gaan met de orde van dienst, want dan is het ‘camera-ready’. Terwijl liturgie moet stromen, moet bewegen, de grenzen tussen God en mens doet vervloeien. In de literatuur wordt liturgie en prediking wel beschreven als enscenering. Maar dit is van andere orde.

Het is zomer als ik er een beetje aan gewend ben geraakt. In die tijd gaat de conferentie van de internationale Societas Homiletica online. Het thema is ‘Preken tijdens de Covid-19 pandemie’. Drie dagen lang hoor ik verhalen van onderzoek naar de ervaringen van predikers. Het raakt me dat ik niet de enige was die moest wennen. Deelnemers uit alle continenten laten zien hoe wereldwijd de kerken voortgaan om liturgie en prediking voortgang te laten vinden. Het meest benieuwd ben ik naar de theologische duidingen en analogieën die ik hoor in analyse van preken. Met Pasen springt het ‘noli me tangere’ eruit, afstand als Leitmotiv. Met Pinksteren zijn er predikers die vrijmoedig de verspreiding van het virus met de Geest vergelijken, al onderscheiden ze nog wel het effect van een en ander. Over Kerst durf ik me intussen weinig illusies te maken. Misschien laat ik de enscenering wel een beetje los en vertrouw me toe aan een werkelijk Stille Nacht. Zonder regie, maar met hoop, wereldwijd.

Dr. Ciska Stark is universitair docent homiletiek aan de vestiging Amsterdam en directeur Onderwijs van de PThU. PThUnie 25

Cursusaanbod PThU in het kader van de Permanente Educatie

Doorn, 3 en 4 februari 2021

Tijd voor Johannes Docent Marco Visser kan zich er nu al op verheugen: twee dagen met collega’s bij elkaar zitten en dan écht diep in het boek Johannes duiken: ‘Je samen laven aan de tekst: wat staat hier nu echt?’

De PAO-cursus ‘Oude bronnen, nieuwe tijden’ wordt gegeven door Visser en Ad van Nieuwpoort.

Beiden zijn betrokken bij de Nieuwe Bijbelschool, trotse telg van wat ooit de Amsterdamse School genoemd werd. ‘De liefde voor de tekst – de Bijbeltekst – staat centraal’, legt Visser uit: ‘Als kerk en als theologen moeten we het van de tekst hebben. Dat betekent geconcentreerd, letterlijk met de vingers bij de tekst, Bijbellezen. Dat betekent ook zelf vertalen, echt op handen en knieën er doorheen. Wat zijn de woorden? Wat is de zeggingskracht? En dan de vertaalslag maken: wat heeft deze tekst ons nu te zeggen? Wat is de actuele betekenis?’ Tekst en actuele betekenis kunnen niet zonder elkaar, benadrukt Visser: ‘Je kunt natuurlijk genieten van de teksten op zich, maar ze hebben de inzet om te verkondigen. Ze spreken in het hier en nu, ze functioneren in de context van een gemeente. Met die tekst waarin jij zoveel schoonheid ontdekt, ga je zondag wel de kansel op.’

Vanaf een hoop kansels zullen tussen mei en november de woorden van het boek Johannes klinken, dat in die periode het ‘alternatieve spoor’ van het oecumenisch leesrooster vormt; met deze tweedaagse in februari zijn predikanten er helemaal klaar voor. Johannes is een vreemd en ingewikkeld Bijbelboek, weet Visser, en juist daarom zo geschikt voor zo’n intensieve tweedaagse leessessie: ‘Het is net als met poëzie van bijvoorbeeld Lucebert: je moet er echt een poos induiken. Het zijn veelzeggende tekst, vol symboliek en metaforen.’ Maar mysterieuze passages worden afgewisseld met teksten als ‘Wie zonder zonde is, werpe de eerste steen...’ en ‘Want alzo lief heeft God de wereld gehad...’, die tot het algemene spraakgebruik zijn gaan behoren. Visser: ‘Bij deze teksten is het met name interessant om te kijken wat hun functie is in het geheel. Wat is de structuur? Welke zinnen staan er omheen? Dan kun je tot verrassende resultaten komen.’ Hij kijkt uit naar het onderlinge gesprek: ‘Met elkaar rond een tekst gaan zitten werkt enorm verbindend. Als de tekst opengaat, ga je zelf ook open.’

Sources | 2 ECTS | Kosten € 600,- | Inschrijven voor 3 december 2020

26 PThUnie

Doorn, 12 en 13 april, 19 en 20 april en 10 en 11 mei

Wij zijn geroepen om te zingen Hoe klinkt de Geest? Uiterst gevarieerd, weet dr. Hanna Rijken: ‘In alle kerkelijke liedculturen en stromingen – van pinksterbeweging tot feministische theologie – neemt de Geest een belangrijke plek in.’ Samen met prof. dr. Klaas Spronk, dr. Lieve Teugels en prof. dr. Maarten Wisse is zij de drijvende kracht achter een nascholingscluster over kerkmuziek in de aanloop naar Pinksteren. Theorie en praktijk gaan in dit cluster van drie PAO-cursussen hand in hand, zoals ook uit de titel blijkt: ‘I Will Sing with the Spirit and with the Understanding also’.

Door de eeuwen heen hebben lieddichters en componisten gepoogd de Geest te vangen in woord en melodie. Rijken legt uit dat het woord ‘spiritus’ is afgeleid van het Hebreeuwse ‘ruach’, dat zowel geest als adem kan betekenen: ‘Als je zingt waait de adem en dan waait ook de Geest.’ Het Liedboek (2013) kent een ruim en gevarieerd aanbod aan liederen die met de Geest te maken hebben. Vaak gaat het dan om Pinksterliederen, maar ook in een aantal Psalmen (bijvoorbeeld 51, 67 en 104) speelt de Geest een rol. Tekstueel en muzikaal lopen de bijdragen enorm uiteen, vertelt Rijken: ‘Het Taizé-lied Veni Sancte Spiritus zingt als een mantra.

Heel anders dan bijvoorbeeld de Ambrosiaanse hymne die in vele strofen de Geest bezingt en bidt om de komst van de Geest.’

Die breedte in repertoire kan overigens ook een probleem zijn, aldus Rijken. Uit haar recente onderzoek naar kerkelijke liedculturen blijkt dat muziek in de volle breedte van de kerk als essentieel voor vieringen wordt gezien. Rijken: ‘Daar is men het unaniem over eens. Maar om wat voor muziek gaat het dan? In gemeenten waar verschillende spiritualiteiten samenkomen, levert dat wel eens spanningen op. De ene liedcultuur is de andere niet. Nestklank sluit soms andere nestklank uit. Kies je voor klassiek of voor lichte muziek? Wil je een doelgroepenliturgie of juist een mix?’ Bij de cursussen binnen dit cluster wordt geen keuze gemaakt voor eenheid of juist veelvormigheid, benadrukt Rijken: ‘We willen dat deelnemers zicht krijgen op alle mogelijke vormen en kleuren. Het is belangrijk om de verschillende stijlen te kennen: als je weet hoe een lied bedoeld is, hoe je het kunt uitvoeren, kun je meer gaan sturen.’

Het cluster bestaat uit drie tweedaagse PAO-cursussen, die ook los te volgen zijn: De Geest van de Psalmen (Sources), De theologie van Pinksteren in het nieuwe Liedboek (Beliefs) en Veelkleurig zingen (Practices). Verschillende docenten van de PThU werken aan de cursussen mee. ‘s Ochtends is er steeds een inhoudelijke hoofdlezing, ’s middags en ‘s avonds zijn er verschillende workshops, waaronder een zangworkshop waar de liederen die in het ochtendcollege aan de orde zijn gekomen, worden uitgevoerd. Rijken belooft een ‘levendig geheel’ van activiteiten, waarbij de eigen spiritualiteit van de voorganger centraal staat: ‘Je hebt een stem gekregen om iets aan God terug te geven. Wij zijn allemaal geroepen om te zingen. En dat gaan we bij dit cluster doen.’

Sources, Beliefs & Practices | 6 ECTS | Kosten € 1800,- | Inschrijven voor 22 februari 2021

Voor het complete cursusaanbod , aanmelden en meer informatie, kijk op pthu.nl PThUnie 27

Cursusaanbod PThU in het kader van de Permanente Educatie

Where the magic happens ‘Waarom binnen je comfortzone blijven als daarbuiten veel meer te beleven valt?’ Deze kreet van Loesje is de rode draad in deze column, waarin verschillende comfortzones aan de orde komen: die van mezelf, die van de PThU en die van u als lezer.

Ik startte in maart aan de PThU als ‘kennismakelaar’, een nieuwe functie waaronder ook de coördinatie van de nascholing valt. Een hele nieuwe stap na negen jaar gewerkt te hebben bij ARQ kenniscentrum Impact van Rampen en Crises (over psychosociale hulp bij rampen en crises). Daarvoor promoveerde ik in de Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. En dat na afronding van een studie in de Communicatie- en Informatiewetenschappen.

Geen rechttoe-rechtaan loopbaan dus. Wel eentje waarbij ik in de afgelopen jaren mijn comfortzone enorm heb kunnen vergroten en waarbij in mijn nieuwe rol als kennismakelaar veel bij elkaar komt: communicatie, theologie, liefde voor onderzoek en het verbinden van kennis, praktijk en beleid, netwerken en het vormgeven van samenwerking. En het voortdurend (bij)leren door nieuwe uitdagingen, nieuwe contacten, nieuwe onderwerpen. Wat gebeuren er mooie dingen en wat zijn er nog veel nieuwe kansen!

Het was natuurlijk wel een vreemde tijd om met een nieuwe baan te beginnen.

In maart werd eigenlijk iedereen uit zijn of haar comfortzone getrokken. Bestaande routines in werk, school, gezin en sociale kring waren niet langer vanzelfsprekend. Ook voor de nascholing was dat meteen een uitdaging: cursussen konden niet doorgaan – maar wat kon er wel? Ineens deden we ervaring op met webinars, Zoom-supervisie en andere vormen van online onderwijs. We gingen anders kijken naar de planning voor het komende jaar. Het basisaanbod is minder uitgebreid. Daarmee hopen we te kunnen garanderen dat wat er aangeboden wordt ook daadwerkelijk door kan gaan.

Daarnaast biedt het meer ruimte en flexibiliteit om in de loop van het jaar nog webinars, studiedagen of online cursussen toe te voegen en te kunnen reageren op de actualiteit van dat moment. Ondertussen richten we ons ook, in afstemming met partners, op een uiteindelijk lange-termijn model waarmee we beter aansluiten bij de vragen en mogelijkheden van de theologen die bij ons komen om verder te leren.

Ook voor predikanten, geestelijk verzorgers, pioniers en kerkelijk werkers heeft de crisis flink getrokken aan de grenzen van de comfortzone. Dat is waar leren begint: als de comfortzone niet meer toereikend is. Hoewel er van de geplande cursussen misschien niet veel terecht kwam, is er in de afgelopen tijd ook heel veel geleerd. In de webinars zagen we daar al iets van terug. In de uitwisseling onderling en het delen van de kennis uit onderzoek willen we dat leren blijvend vorm en richting geven. Hoe wilt u uw grenzen blijven verleggen? Hoe kunnen we daar vanuit de PThU aan bijdragen? Ik sta open voor vragen en ideeën. Let’s make the magic happen!

Jorien Holsappel (j.c.holsappel@pthu.nl)

28 PThUnie

greep uit het aanbod De pastor als ethicus Als predikant heb je te maken met de ethiek van het pastoraat (bijvoorbeeld omgaan met gevoelige informatie) en binnen het pastoraat (vragen en keuzes van gemeenteleden). In deze cursus richten we ons op beide niveaus van morele reflectie. Op beide dagen gaan we exemplarisch dieper in op concrete vraagstukken. Op dag één gaat het over omgaan met geheimen; op dag twee over ingrijpende medische beslissingen. Docent: prof. dr.

Theo Boer.

START

25 JANUARI

Doorn | Kosten € 600,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 25 november 2020

Juridische kaders voor predikanten

START

Na of naast hun predikantschap initiëren predikanten op eigen titel activiteiten, zoals het verzorgen van een uitvaart, het verrichten een huwelijksritueel of het doen van een pastoraal aanbod. Met welke juridische kaders moet dan rekening gehouden worden? In deze cursus willen we de mogelijkheden die de Nederlandse samenleving in dit opzicht biedt, verkennen. Docent: dr. mr. Klaas-Willem de Jong.

Doorn | Kosten € 600,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 7 december 2020

Terug naar de kerk?

Geloven doe je niet langer in de kerk. Tenminste, niet vanzelfsprekend. Wat en hoe je gelooft is allereerst een kwestie van individuele keuze. Charles Taylor spreekt in dit verband van ‘expressief individualisme’ als kenmerk van een ‘cultuur van authenticiteit’. In deze cursus nemen we Taylors beschouwingen als uitgangspunt om verschijnselen te duiden die je als predikant of geestelijk verzorger tegenkomt in kerk en samenleving. Docent: prof. dr. Pieter Vos.

Doorn | Kosten € 600,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 8 januari 2021

Diaconale training Bij het diaconaat zijn veel vrijwilligers betrokken, maar zij krijgen weinig tot geen inhoudelijke begeleiding. Juist hier ligt een verantwoordelijkheid voor de professionele theoloog. Bij ‘inhoudelijke begeleiding’ gaat het erom te leren hoe het handelen en het geloven met elkaar in verband staan. Diaconaal handelen levert kennis op (over God, de samenleving en onszelf) en wij veranderen er door. De training helpt predikanten en kerkelijk werkers om hiermee in hun eigen gemeente aan de slag gaan. Het vertrekpunt zijn de activiteiten van diakenen en diaconale vrijwilligers. Docent: dr. Erica Meijers.

8

FEBRUARI

START

8

MAART

START

9

MAART

Doorn | Kosten € 600,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 8 januari 2021

Contextueel Bijbellezen en bibliodrama In deze tweedaagse cursus staat de rol van de bijbel voor de spiritualiteit van de predikant centraal. De docenten introduceren twee methodes van omgaan met de Bijbel, die tot doel hebben dat er een intense verbinding tussen de Bijbeltekst en het persoonlijke leven tot stand komt: contextueel Bijbellezen en bibliodrama. Thema van de gekozen Bijbelteksten is voeding door God/Christus, waarbij lichamelijke en spirituele voeding geen tegenstellingen zijn, maar in elkaars verlengde liggen. Docenten: prof. dr. Klaas Spronk en prof. dr. Annette Merz.

Doorn | Kosten € 600,- | 2 ECTS | Inschrijven voor 17 maart 2021

START

17 MEI

PThUnie 29

www.parkinsonfonds.nl

De ziekte van Parkinson is nรณg ongeneeslijk. Steun daarom wetenschappelijk onderzoek.

Hoofdweg 667A, 2131 BB Hoofddorp - Telefoon: 023 - 5540755 - E-mail: info@parkinsonfonds.nl - IBAN: NL10ABNA0504201530

22,23,24 oktober 2021 Terschelling

Ge

lo ven in

beweging

RESERVEER IN JE AGENDA: Inspiratiefestival - Terschelling - 22,23,24 oktober 2021

Meer weten? Kijk op www.inspiratiefestivalterschelling.nl

30 PThUnie

Voor aanmelden en meer informatie kijk op pthu.nl

14/11/2020

Nacht van de Theologie De tiende Nacht van de Theologie vindt plaats op Radio 5.

Tussen 18.00 en 23.00 uur besteedt de zender ruime aandacht aan dit tweede lustrum. Van de huidige Jonge Theoloog des Vaderlands, onze eigen Mark de Jager, wordt het boek Hoe houd je je geloof fris? gepresenteerd.

2/12/2020

Mastervoorlichting Theologie Theologie studeren? Dat doe je natuurlijk in Amsterdam of Groningen, in een van de masters van de Protestantse Theologische Universiteit. Meer weten?

Bezoek op 2 december onze online open dag. Spreek met studenten, docenten en studieadviseurs en stel al je vragen. Meld je aan via het formulier op de website.

8/12/2020

Afscheid Theo Witkamp Theo Witkamp, volgens collega’s een voorbeeldig generalist en theoloog met lef, supervisor en nog veel meer.

Op 8 december 2020 neemt hij afscheid van de PThU. Zie ook het interview met hem op p. 14-17.

Uit welke bundels zingt men in kerkelijk Nederland?

Welke muziekbundels zijn er in de Nederlandse kerken in gebruik? Hoe wordt de samenzang begeleid? Wat is er de afgelopen tien jaar veranderd en hoeveel discussie geeft dat? Hanna Rijken presenteert deze middag haar onderzoek. Zie ook het interview met haar op p. 26.

26/3/2021

5/3/2021

Mastervoorlichting Denk je erover om een masterstudie te gaan doen of te vervolgen aan de PThU? Kom dan naar onze mastervoorlichting. Hier krijg je alles te horen over de inhoud van de masters en kun je al je vragen stellen.

PThUnie 31

De natuur is een kunst- en wonderwerk. Ze heeft geen ingrijpen nodig. De planten dragen hun zaad in zichzelf (Gen 1: 11v)! Uiterlijke schoonheid gaat gepaard met innerlijke, zoals de eenvoud van de formule over de massa-energierelatie (e=mc2) laat zien. De oneindigheid van het universum en van de natuur kunnen alleen aanschouwd worden door de mensen op aarde. Als die er niet waren, zou er dan Ăźberhaupt nog iets wezen?

Het is 75 jaar geleden dat de mensheid voor het eerst de massa-energierelatie gebruikte en zo liet zien dat ze het einde op eigen kracht kan bewerkstelligen.

Theologie leert om te beschouwen.

Markus Matthias

Physikfenster uit het Fensterzyklus fĂźr die Heiliggeistkirche in Heidelberg van Johannes Schreiter.

Foto: Dr. Manfred Schneider, NuĂ&#x;loch, www.die-heiliggeistkirche-zu-heidelberg.de.