VariArt 4/2016

ackie o-liter n l a r u kult pismo ) 16 (33 0 2 R N 0 4 /

ISSN 2080-1483

NOWOWIEJSKI

MAŁGORZATA BOJARSKA-WASZCZUK OLGA ORZEŁ-KOPEĆ

Obchody Roku Feliksa Nowowiejskiego stały się przyczynkiem do zorganizowania wielu inicjatyw i wydarzeń kulturalnych. Na pewno wszystkie one przybliżyły postać kompozytora, a przede wszystkim pozwoliły szerzej poznać jego twórczość i przypomnieć te utwory muzyczne, które są nam mniej znane.

Jednym z ważnych wydarzeń upamiętniających sylwetkę kompozyto-

Plakat wyróżniony, Natalia Skowrońska-Iwańczyk

Konkurs na plakat „Rok Feliksa Nowowiejskiego”

ra, patrona roku 2016, był konkurs na plakat zainicjowany wspólnie przez Wydział Sztuki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego oraz BWA Galerię Sztuki

od stereotypów wizualnych i tylko niewielu zaproponowało w swoich projek-

w Olsztynie.

tach nową jakość. Sztuka plakatu jest dziedziną wymagającą. Aby poruszać się

Przebieg konkursu pokazał, jak ważne są tego typu przedsięwzięcia. Temat

w niej swobodnie, trzeba mieć dużą świadomość wizualną i wiedzę w zakresie

okazał się niełatwy dla podejmujących go uczestników. Zgłoszono zaledwie

tematu, którego dotyczy plakat, a także umiejętność posługiwania się środkami

38 plakatów. Z prac 25 autorów, którzy nadesłali swoje propozycje na wysta-

plastycznymi odpowiednimi do formy, jakiej wymaga język plakatu.

wę pokonkursową, jury w składzie: prof. zw. Krzysztof Trusz (Akademia Sztuk

Niezależnie od wyników konkursu, które nie w pełni satysfakcjonowały orga-

Pięknych, Warszawa), dr hab. Henryk Królikowski (Instytut Sztuk Pięknych,

nizatorów, cieszy fakt, że mimo wyraźnych trudności, jakich nastręczył propo-

Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), dr hab. Nikodem Pręgowski

nowany temat, artyści mieli okazję do zmierzenia się w zmaganiach konkurso-

(Wydział Sztuk Pięknych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu),

wych i zweryfikowania swoich propozycji artystycznych w szerszym kontekście.

dr hab. Violetta Kulikowska-Parkasiewicz (Wydział Sztuk Pięknych,

Mamy nadzieję, że przyszłe podobne wydarzenia będą kolejną okazją dla środo-

Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie), dr Małgorzata Bojarska-

wiska artystycznego do realizacji ciekawych wypowiedzi twórczych.

Waszczuk (Dyrektor Biura Wystaw Artystycznych w Olsztynie) wybrało 16 prac 13 autorów. Komisja, oceniając konkursowe plakaty, przyznała trzy równorzędne nagrody za zdobycie III miejsca. Autorkami zwycięskich prac, wyraźnie wyróżniających się wśród pozostałych propozycji, zostały: Weronika Borzuchowska, Natalia Skowrońska-Iwańczyk − absolwentki Wydziału Sztuki Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz Małgorzata Komorowska, absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

W wystawie pokonkursowej zaprezentowano prace następujących artystów: Przemysław Arciuch, Sebastian Bauman, Dawid Celek, Michał Tadeusz Golański, Mariusz Gutowski, Katarzyna Kozak, Michał Łącki, Krzysztof Motyka, Marta Pietrykowska, Iwona Słowik, Mateusz Stawarski, Magdalena Wosik oraz Jury zrezygnowało z przyznania I i II nagrody. Cenna inicjatywa przybliżenia sylwetki Feliksa Nowowiejskiego okazała się dla artystów równie ciekawa, co trudna. Twórcy biorący udział w konkursie nie wykorzystali w pełni możliwości interpretacyjnych, jakie dawał temat. Wielu uczestnikom nie udało się uciec

2

VariArt 04/2016

Plakat wyróżniony, Małgorzata Komorowska

Adam Wyżlic.

W NUMERZE 04/2016:

02 NOWOWIEJSKI

MAŁGORZATA BOJARSKA-WASZCZUK i OLGA ORZEŁ-KOPEĆ: Konkurs na plakat „Rok Feliksa Nowowiejskiego”

04 WYWIAD

Wizja jest najważniejsza: Z JANUSZEM B. LEWANDOWSKIM rozmawia KRZYSZTOF D. SZATRAWSKI

07 PROZA

MIROSŁAW SŁAPIK: Horatio

09 POEZJA

ŁUCJA DUDZIŃSKA

10 POEZJA

GALINA ILIUCHINA

11 REGION

WALDEMAR MIERZWA: Laudacja na cześć Mieczysława Wieliczko

14 POEZJA

ALEKSIEJ ALIOCHIN

15 GALERIA

ŁUKASZ ZEDLEWSKI

18 HISTORIA PEWNEGO DOMU EWA KURMIN: Dom na Oficerskiej

Koniec roku to tradycyjnie czas podsumowań, także dla „VariArta”.

Rozpoczęliśmy Nową odsłoną, wpadliśmy do Studni Życia i przeszliśmy przez Mowę Trawę, by zapytać: Quo Vadis? Pytanie to zadajemy nie bez powodu, gdyż zadawał je także Feliks Nowowiejski, wielki kompozytor Warmii i Mazur, którego twórczość Olsztyn celebrował cały 2016 rok. O konkursie na plakat z tej okazji opowie nam Małgorzata Bojarska-Waszczuk oraz Olga Orzeł-Kopeć, zaś o książce przypominającej sylwetkę kompozytora Anita Romulewicz. Co łączy Nowowiejskiego z chryzantemą wskaże Waldemar Tychek, a Kaja Wilengowska wyjaśni, co kompozytor robił nocą w nowojorskim zoo. W takt muzyki Krzysztof Szatrawski rozmawia tym razem z Januszem Lewandowskim. Oprócz melomanów znajdziemy w „VariArcie” także Miłośników Olsztyna w relacji Marcina Wakara, sympatyków Zatorza, o którego monografię zadbała m.in. Joanna Piotrowska, fankę Osiedla Nad Jeziorem Długim w osobie Agnieszki Kacprzyk czy zakochaną w domu na ul. Oficerskiej Ewę Kurmin. Nie zabraknie oczywiście poezji polskiej i zagranicznej oraz prozy − Mirosław Słapik prezentuje, jak łatwo zaplątać się we własnej egzystencji. Za sprawą kilku wspomnień Oswalda Kowalewskiego poznamy warmińskie Sługi, Kozy i Byry, zaś Joanna Tekla-Woźniak i Ania Broda pomogą zrozumieć, czym jest crowdfounding.

W Roku Nowowiejskiego świętujemy także 20-lecie Teatru przy Stoliku oraz uhonorowanie Mieczysława Wieliczko Nagrodą Prezydenta Olsztyna.

Dobrej kondycji w poszukiwaniach odpowiedzi na pytanie: Quo Vadis? wędrującym życzy Redakcja

20 RECENZJA

ANITA ROMULEWICZ: Pisanie książek dla dzieci to nie jest łatwy chleb

21 PROZA

KAJA WILENGOWSKA: Nowi

22 WARMIA

OSWALD KOWALEWSKI: Obyczaje świąteczne

24 TEATR

ELŻBIETA LENKIEWICZ: Jubileusz 20-lecia Teatru przy Stoliku

25 MIASTO

AGNIESZKA KACPRZYK: Krótka historia o Długim

26 INICJATYWA

JOANNA TEKLA-WOŹNIAK i ANIA BRODA: Crowdfunding

28 INICJATYWA

MARCIN WAKAR: Miłośnicy Olsztyna

30 MONOGRAFIA

JOANNA PIOTROWSKA: Wokół Zatorza

31 WIEK MĘSKI

WALDEMAR TYCHEK: Kobiety idealne i mężczyźni na prezenty

VariArt. Pismo kulturalno-literackie. ISSN 2080-1483 Nr 04/2016 (33) Wydawca: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie 10-117 Olsztyn, ul. 1 Maja 5; tel. 89 524 90 32; e-mail: wbp@wbp.olsztyn.pl Współwydawca: Warmińsko-Mazurskie Stowarzyszenie ARESZT SZTUKI www.aresztsztuki.republika.pl; e-mail: aresztsztuki@gmail.com Zespół redakcyjny: Iwona Bolińska-Walendzik, Joanna Cieślińska, Maja Dzieciątek, Monika Kowalewska, Krzysztof D. Szatrawski e-mail: variart@wbp.olsztyn.pl Grafika: Przemek Kozak, skład: Patrycja Zdanewicz Druk: „Gutgraf” Zakład Poligraficzny Marian Świniarski Olsztyn Zrealizowano przy współudziale finansowym Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego

WYWIAD

Z JANUSZEM B. LEWANDOWSKIM ROZMAWIA KRZYSZTOF D. SZATRAWSKI

Wizja jest najważniejsza Urodziłeś się w Reszlu, gdzie nie było szkoły muzycznej, zatem od sa-

była epoka starej szkoły na Nowowiejskiego, więc to tam chodziłem na zajęcia.

mego początku jesteś związany z Olsztynem. Tu zaczęła się twoja edukacja

W internacie rzeczywiście odbywała się część lekcji indywidualnych, ale naj-

muzyczna?

ważniejsze wykłady, przedmioty teoretyczne i zajęcia z głównego instrumentu,

Nie. W istocie zaczęła się już w Reszlu. Do Domu Kultury w Reszlu przyjeżdżały z Biskupca dwie osoby, które uczyły gry na pianinie i na akordeonie. Nie

A jak to się stało, że wybrałeś obój?

pamiętam już imienia i nazwiska mojej pierwszej pani profesor, która uczyła

To jest krótka historia, ponieważ szef Domu Kultury w Reszlu, kolega mo-

gry na akordeonie. Właśnie ona, mniej więcej po roku, w rozmowie z moim

jego taty, pan Zagórski, miał syna, który uczył się w Szkole Muzycznej na

tatą zasugerowała, że może lepszy byłby dla mnie inny zawód. Rzeczywiście

oboju u prof. Wąsowicza. Kiedy przyszedłem do szkoły, on ją akurat skoń-

w tym czasie kompletnie nie chciałem grać, nie czułem takiej potrzeby. Są

czył. Obecnie jest emerytowanym oboistą Orkiestry Reprezentacyjnej Wojska

osoby, które pociąga sam instrument, poznawanie jego możliwości. Ale mnie

Polskiego. Kiedyś przy okazji padło w rozmowie, że może bym poszedł na obój.

to zupełnie nie pociągało. Sama muzyka była mi natomiast bliska, słuchałem

I po wstępnych egzaminach, które poszły mi dobrze, bo ze słyszeniem nigdy

jej i rozumiałem ją, analizowałem w naturalny sposób i to było moje podejście.

nie miałem najmniejszych problemów, miałem spotkanie z prof. Wąsowiczem

Jak mówią wszyscy, od Bacha do Strawińskiego, sukces w muzyce to 99%

i chyba z prof. Wojdalińskim, o ile mnie pamięć nie myli. I oni mnie oglądali,

pracy i tylko 1% talentu. A ja chciałem te proporcje odwrócić. W związku z tym

ręce, usta, zęby, spróbowałem nawet zagrać kilka dźwięków na oboju. Ale ja

moja pani od akordeonu uzgodniła z moim tatą, że może lepiej będzie, jeśli

już wiedziałem, czym jest obój, jako słuchacz. Podobała mi się barwa tego

czymś innym się w swoim życiu zajmę.

instrumentu i chyba chciałem grać, tak mi się wydaje.

Nauczycielka po roku się poddała, a jednak był to dopiero początek…

Najważniejsze okazało się to, że przy okazji tych pierwszych lekcji rodzice zorientowali się, jak wiele wiąże mnie z muzyką. Prawdopodobnie podczas

Obaj profesorowie Zenon Wojdaliński i Władysław Wąsowicz byli ważnymi postaciami w Olsztynie jako nauczyciele w szkole i jako muzycy Olsztyńskiej Orkiestry Symfonicznej im. Feliksa Nowowiejskiego.

tej rozmowy została wypowiedziana też szersza opinia na mój temat − dość

Tak, zapamiętałem ich jako niezwykle barwne, inspirujące osobowości. To

powiedzieć, że po roku mama zapytała, czy chcę iść do Szkoły Muzycznej

byli starsi panowie o nienagannych manierach, odnoszący się do nas zawsze

w Olsztynie. A ja odpowiedziałem, że tak, chętnie. I jako dziesięciolatek zja-

z szacunkiem i uwagą. Sam sposób, w jaki formułowali myśli, to już była lekcja

wiłem się 1 września w internacie Szkoły Muzycznej przy ulicy Kościuszki.

kultury. Bywało, że był papierosek na lekcji, a może nawet coś więcej, ale to nigdy

Mieszkałem w pokoju na drugim piętrze, z okna widziałem tylko morze pszeni-

nie rzucało cienia na ich postaci. Zresztą nikt by nie śmiał ich krytykować. To

cy, bo jeszcze OZOS-u, Stomilu czy ulicy Westerplatte w tamtym czasie w ogó-

byli po prostu pedagodzy z prawdziwego zdarzenia. Prof. Wąsowicz był już mocno

le nie było, tylko łany pszenicy i gdzieś tam bardzo, bardzo daleko stodoła. To

starszym panem, byłem zresztą jego ostatnim dyplomantem, i była to legenda

był rok szkolny 1965/66.

nie tylko wśród oboistów. Nie miał wielu uczniów, do dyplomu doprowadził

Zatem był to zupełnie nowy, oddany właśnie do użytku internat Szkoły Muzycznej, w którym odbywała się również część zajęć szkolnych.

4

a także życie towarzyskie skupiało się wciąż w pierwszym budynku.

w sumie sześciu czy siedmiu, ale wszyscy jego absolwenci odgrywali i odgrywają ważną rolę w życiu różnych orkiestr w Polsce, od narodowej do olsztyńskiej,

Tak, był to pierwszy rok działalności internatu. Mieszkaliśmy w pokojach

i za granicą, bo np. Sławek Kowalski przez wiele lat pracował w orkiestrach

trzyosobowych w warunkach, które z punktu widzenia dzisiejszych standardów

niemieckich. Tę pozycję zyskiwali także, kontynuując studia na innym kierunku,

można byłoby uznać za spartańskie. W mniejszych pomieszczeniach były sale

np. Janusz Król, który skończył dyrygenturę i jest znakomitym chórmistrzem,

prób. Ale nie wolno zapominać, że nie mieliśmy jeszcze nowej szkoły. To wciąż

profesorem i prorektorem Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.

VariArt 04/2016

Fot. Janusz Lewandowski z Krzysztofem Pendereckim w sali koncertowej Szkoły Muzycznej w Olsztynie, Źródło: archiwum Janusza Lewandowskiego

Wspominając olsztyńską szkołę i wybitnych nauczycieli, nie sposób nie przywołać dyrektor Garglinowicz.

Dyrektor Iza Garglinowicz była postacią wyjątkową. Znała wszystkich i wie-

W przypadku Olsztyna ta wizja była powtórzeniem przedwojennych wzorców Warszawy i Poznania, skąd pochodzili twórcy instytucji muzycznych w naszym mieście.

działa wszystko. Pamiętam, że kiedyś, już w nowej szkole, zatrzymała mnie

Dokładnie tak było. W końcu na czymś musieli się opierać. Najważniejsze

na schodach, aby wyrazić swoje zdanie o moich postępach i konieczności

jednak, że znajdowali siły, aby realizować marzenia i nadać swoim wizjom

ćwiczenia pewnej sonaty. To był nieprawdopodobny autorytet. Miałem w życiu

realny kształt. To wizjonerzy są twórcami kultury. Na pewno taką osobą była

do czynienia z dwiema takimi kobietami, w gruncie rzeczy bardzo do siebie

Iza Garglinowicz. Miałem u niej również lekcje fortepianu dodatkowego. Poza

podobnymi, Zofią Lissą na Uniwersytecie Warszawskim, która była między-

tym przez pewien czas w jej gabinecie w starym budynku szkoły odbywały się

narodowym autorytetem w świecie muzykologii, oraz Izą Garglinowicz, która

lekcje oboju. Jej gabinet był na piętrze − jak się wchodziło, zaraz po prawej

była osobą tego samego formatu. Oczywiście czas i miejsce były inne, ale to

stronie był sekretariat, a lekko w lewo był gabinet pani dyrektor i klasa oboju.

jest ten sam format człowieka. Szacunek absolutnie u wszystkich. Rządziła

Do tego gabinetu chodziłem do roku 1972, przez 6 lat i często bywało tak, że

jak chciała. Jestem przekonany, że gdyby nie Iza Garglinowicz, szkoła nie roz-

ona siedziała nad papierami, a ja miałem lekcję z prof. Wąsowiczem.

winęłaby się w taki sposób, a czy powstałaby orkiestra, w ogóle nie wiadomo. Mirosław Dąbrowski, oddelegowany przez Rząd RP, przyjechał na ziemie

W 1972 roku otwarto nowy budynek przy ulicy Kościuszki i była to istotna zmiana.

wyzwolone z misją, jednak realizację tej misji powierzył Izie Garglinowicz.

Tak. I przez ostatnie dwa lata miałem lekcje już tutaj. Ale właściwie to czuję

Warto pamiętać, że organem założycielskim orkiestry był Związek Zawodowy

się wychowankiem tamtej szkoły, jej niepowtarzalnej atmosfery. W latach 60.

Muzyków RP…

koncerty orkiestry odbywały się w Teatrze Jaracza. Była to w zasadzie jedyna

…którego założycielką i prezesem była Iza Garglinowicz.

sala koncertowa w mieście, grano tam także koncerty szkolne, w których jako

Dokładnie! I to ona, jako prezes, zaplanowała powstanie w Olsztynie filhar-

oboista brałem udział. Nie mieliśmy Internetu czy telewizji. W wolnym czasie

monii, a następnie umiała to przeprowadzić dyskretnie i skutecznie. Nie chcę

graliśmy „w piłę” na boisku piętnastki. Chodziłem do Szkoły Nr 3, która w tym

odbierać Mirosławowi Dąbrowskiemu pozycji założyciela orkiestry − on był jej

czasie mieściła się w tej samej kamienicy co Dwójka, a później poszedłem do

pierwszym dyrygentem. Ale nie wolno zapominać, że głową tego wszystkiego

„klasztoru”, czyli I LO.

była Iza Garglinowicz. Gdyby nie ona, nowa szkoła nie powstałaby tak wcze-

Z obojem rozstałeś się po dyplomie?

śnie i w takim kształcie. Ta szkoła do dzisiaj należy do najlepszych w Polsce

To się zaczęło kilka miesięcy przed dyplomem. Początkowo miałem jakieś

pod względem warunków lokalowych, a powstała prawie pięćdziesiąt lat temu.

problemy z płucami, z kondycją fizyczną. W końcu zaczęło mi to przeszkadzać

Mówimy o kimś, kto wiedział, co robić, jak to osiągnąć i miał wizję. Zawsze

w grze na instrumencie. Lekarze stwierdzili początki rozedmy płuc i sprawa

czułem, że wizja jest najważniejszym warunkiem sukcesu.

była jasna: jeżeli będę grał, będę chorował, jeżeli przestanę, to dolegliwości

VariArt 04/2016

5

WYWIAD

mogą ustąpić. Siłą rzeczy przestałem grać. Dokończyłem jeszcze dyplom, natomiast na studia na obój już nie poszedłem.

Ostatecznie wybrałeś kierunek ci najbliższy…

książek dotyczących tej gry. Zdarzało mi się grać z nim w parze. Pamiętam, jak

Wybrałem studia teoretyczne, z których jestem strasznie zadowolony.

graliśmy w akademiku na Kickiego, a w tym samym pokoju nasz trener odbijał

Skończyłem muzykologię na Uniwersytecie Warszawskim, ale chodziłem rów-

na powielaczu Komunikaty KOR-u. Nie chcę przy tym stworzyć wrażenia, że

nież na zajęcia teoretyczne do Akademii Muzycznej. Miałem to szczęście, że

byłem jakimś działaczem podziemia. Końcówka moich studiów przypadła po

w czasie studiów poznałem największe postaci muzyki polskiej, współcze-

prostu na lata, kiedy żyliśmy w sposób zasadniczo odmienny od tego, z czym

snych kompozytorów, którzy zadecydowali o wartości naszej muzyki. Po la-

dziś kojarzy się tamta epoka.

tach, kiedy organizowaliśmy w olsztyńskim środowisku muzycznym Dni Muzyki

Po studiach postanowiłeś wrócić do Olsztyna…

im. Feliksa Nowowiejskiego, bardzo ważnym elementem każdego programu był

Studia skończyłem w 1979 roku, ale co będę robił po studiach, zostało

koncert polskiej muzyki współczesnej. Chodziło o pokazanie kierunków i po-

postanowione wcześniej. Iza Garglinowicz powiedziała: „Masz przyjechać

staci muzyki nowej. Organizowaliśmy również koncerty kompozytorskie.

do Olsztyna, bo będziesz rozmawiał na temat pracy w Olsztynie”. I koniec.

Procentowało tu doświadczenie z lat studiów?

Chociaż były też inne scenariusze. Dostałem propozycję pozostania na uczel-

Niewątpliwie. Jeżeli się żyje przez pewien czas w środowisku, w którym

ni. Ponieważ byłem jednym z pierwszych, którzy zajmowali się polską muzyką

na co dzień pojawiają się takie postaci, jak: Krzysztof Penderecki, Witold

eksperymentalną, zaproponowano mi etat. Teraz można dywagować, jakie

Lutosławski, Wojciech Kilar, Kazimierz Serocki, Witold Rudziński, Romuald

przesłanki zadecydowały, ale uczciwie mówiąc, chciałem wrócić do Olsztyna.

Twardowski, a z wykonawców: Regina Smędzianka, Halina Czerny-Stefańska,

Przede wszystkim od razu miałem pracę w szkole i na WSP, audycję radiową,

Konstanty Andrzej Kulka i wielu innych, a trudno tu postawić kropkę, to czło-

krytyki pisane dla „Gazety Olsztyńskiej”, a w końcu pracę w filharmonii, gdzie

wiek, chce czy nie chce, przesiąka tą atmosferą. Idziesz na zajęcia i spotykasz

zostałem konsultantem programowym. Od razu poczułem się potrzebny. Poza

się z Lutosławskim czy z Krzysztofem Baculewskim i oni tłumaczą ci coś jako

tym brakowało w Olsztynie muzykologa. Wprawdzie muzykologiem był Roman

twórcy. Takiej satysfakcji nie da się z niczym porównać. Czasami jakaś uwaga,

Urbanek, jednak on realizował się raczej jako dyrygent. A ja chciałem uczyć

jedno celne zdanie potrafiło zmienić kierunek myślenia o muzyce i w ogóle

przedmiotów teoretycznych i promować ambitną kulturę muzyczną.

o kulturze.

Aktywnie działałeś też w radiu. Na początku było to słynne Radio Kickie.

To bez wątpienia cecha tamtych czasów, ale także wpływ środowiska warszawskiego z Akademią Muzyczną i Muzykologią na Uniwersytecie.

Na początku było Radio Kickie, a później, w 1977 roku, powstało Studenckie

Tak, odważne wizje, prężność i otwartość środowiska zawsze mi impono-

Centrum Radiowe będące wspólnym przedsięwzięciem warszawskich uczelni.

wały. I kiedy po studiach wróciłem do Olsztyna, szukałem możliwości two-

Każda uczelnia wnosiła istniejące w tym czasie rozgłośnie jako część infra-

rzenia podobnych mechanizmów. Chociaż zdawałem sobie sprawę z tego, że

struktury, byliśmy połączeni kablem. Każda uczelnia otrzymywała też jakieś

nie mając akademii, nie mamy właściwie szans, to jednak czułem, że mo-

stanowiska. Uniwersytetowi Warszawskiemu przypadły redakcje: społeczno-

głaby tu być trochę inna szkoła muzyczna, może inna filharmonia, inne śro-

-polityczna i muzyczna. Jako muzykologowi ze stażem w Radiu Kickim powie-

dowisko, które mogłoby się rozwijać w takim właśnie kierunku. Zebraliśmy

rzono mi obowiązki szefa redakcji muzycznej. Studenckie Centrum Radiowe

takich fajnych, sensownych ludzi, młodych, w większości chyba młodszych

działało na Politechnice, gdzie powstało w pełni profesjonalne studio.

ode mnie i zaczęliśmy robić Dni Muzyki im. Feliksa Nowowiejskiego. Muszę

W tym czasie grałeś sportowo w brydża, byłeś w reprezentacji Uniwersytetu Warszawskiego.

6

To był jeden rok, kilka razy poważniejsze zawody, naszym trenerem był Janusz Korwin-Mikke, fenomenalny teoretyk brydża, autor dwóch świetnych

VariArt 04/2016

te nazwiska wymienić: Jan Boehm, Wiktor Włudyka, Daniel Dramowicz,

PROZA

MIROSŁAW SŁAPIK

Horatio Krzysztof Dariusz Szatrawski, Benek Błoński, Andrzej Borkowski, Rysiu Wolski,

Horatio obudził się tego ranka z osobliwym uczuciem, że ma ochotę na suro-

Marzena Bieńkuńska, Krysia Kwahs, Zenona Rondomańska – to już wystarczy!

wego kurczaka. Nie zaskoczyło go to jednakowoż, jedną z jego pasji były bo-

Oczywiście tych nazwisk jest więcej. Pojawiło się wtedy strasznie dużo ludzi,

wiem sny − nieraz przez kilka dni nie mógł się uwolnić od nierzadko mrocznej

którzy zaczęli podobnie myśleć, a przy tym chcieli przezwyciężać to, co nas

i postrzępionej sennej woalki, tym bardziej że mroki duszy bywały dla niego

przytłaczało. Oczywiście zdawaliśmy sobie sprawę z tego, że wielkiego świata

pociągające. Horatio spisywał sny, analizował je, nosił się nawet z zamiarem

to my tutaj nie stworzymy, ale może trochę go do nas przyciągniemy… Ale

skontaktowania się za ich pośrednictwem z jednym ze swoich praszczurów,

to też nie była prawda, bo minęło kilkadziesiąt lat i dzisiaj się okazuje, że te

choćby z epoki kamiennej. Swój poranny apetyt na surowego kurczaka uzasad-

same osoby wciąż tworzą ten świat. Część z tych ludzi odeszła, zmieniła miej-

nił zatem z łatwością. Zsunął się z łóżka i udał do kuchni. Po drodze do lodówki

sca, ale pozostali wciąż robią to samo: Benek Błoński, Krzysztof Szatrawski,

zauważył leżące na stole jajko i połknął je bez namysłu, nawet nie obierając ze

Marcin Wawruk, Zbyszek Ostrowski − świetny pedagog szkoły muzycznej…

skorupki. Po chwili na powrót poczuł się sennym.

Był również w Komitecie Organizacyjnym Dni Muzyki…

Dzień był słoneczny, kuchnia wspaniale oświetlona, toteż na podłodze bar-

Tak! Był świetnym kierownikiem organizacyjnym. Wiedziałem, że kogoś

dzo wyraźnie odznaczały się świetliste miejsca w kształcie okien, przypomi-

ważnego nie wymieniłem! A obawiam się, że listę tę można jeszcze wydłużyć.

nające diagram do gry w klasy. Horatio ułożył się na jednym z tych nasłonecz-

Było to cenne doświadczenie.

nionych placyków. Zasnął. Sen był równie słoneczny, choć treść tyleż doniosła,

I teraz z perspektywy lat można powiedzieć, że to procentuje. Nasze środowi-

co i banalna − jego sekretarka rozstała się nareszcie ze swoim narzeczonym,

sko organizuje konferencje naukowe, robimy festiwal międzynarodowy, filhar-

oni oboje zaś, to znaczy Horatio i sekretarka, udali się po pracy do „Jaskini”.

monia dostała kilka lat temu Fryderyka za płytę z mszami Nowowiejskiego, na-

Zamówili smakowite, surowe i poruszające się na talerzykach żaby jedli je,

grodę Le Ring za płytę grunwaldzką. Ci ludzie uważani są za zawodowców, jeśli

popijając surowymi jajkami. Rozmowa toczyła się beztrosko i korzystnie dla

chodzi o wykonawstwo muzyki Nowowiejskiego. Dlaczego Nowowiejskiego? Bo

Horatia. Teraz będzie już wiedział, co dalej robić. „Co tam żona! Podstarzała

to jest nasz kompozytor! Gdyby tu się urodził Johann Sebastian Bach, byliby

zrzęda! Co tam córki! Są już dorosłe. Na pewno mi wybaczą. Mają zresztą

tak samo świetni w jego twórczości. I dzisiaj z okazji Roku Nowowiejskiego,

śmiałe spojrzenie na życie.”

nie tylko ja, ale i moje koleżanki i koledzy, jesteśmy zapraszani, aby o jego

Niespodziewanie restaurację ogarnął chłód. Nie był przejmujący, mimo to

twórczości mówić, aby ten dorobek promować. I to robi nasze środowisko.

nie pozwalał na przytulny sen. Horatio przebudził się. Tym razem już wyraź-

Tak jak kiedyś chcieliśmy otworzyć te wierzeje i spojrzeć szerzej na muzykę

nie zaskoczony swoim usytuowaniem. Był pewien, że to jeszcze ranek, a nie

i kulturę, to teraz już widać, że nam się to udało. I kiedy dzisiaj patrzę na nasz

późne popołudnie. Toteż postanowił się ogolić i pójść do biura. Zmartwiał, nim

Uniwersytet, na szczególnie mi bliski Wydział Sztuki, to serce rośnie! Poza tym

zdążył domknąć od wewnątrz drzwi do łazienki. Przed nim, w łazienkowym,

mamy w Olsztynie jedną z najlepszych szkół muzycznych II stopnia w Polsce.

sięgającym podłogi lustrze, zamiast przystojnego, niewyglądającego na swoje

Z tej szkoły wywodzi się dwóch wizytatorów szkolnictwa artystycznego i kil-

pięćdziesiąt cztery lata szatyna, stał, a właściwie częściowo stała, najpraw-

ku ekspertów Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, między innymi

dziwsza kobra. Gad był częściowo zwinięty w „tradycyjny” kłąb, wlepiając nie-

Teresa Taradejna, która jest wybitną specjalistką w dziedzinie badania pozio-

ruchomo wzrok w Horatia, rysunek okularów zaś dodawał temu wizerunkowi

mu kształcenia w szkolnictwie muzycznym. To wszystko wymagało i wiedzy,

groźnego wyrazu angielskiej starej panny.

i wizji, i sprzyjających warunków, i niewyobrażalnej energii. Ale wgląda na to,

Pierwsza myśl, jaka do niego dotarła, to że to nadal ten sam sen. Była

że udało się tego dokonać.

to wręcz pewność, dopóki się nie uszczypnął i nie odczuł wyraźnie, iż żad-

Dziękuję za rozmowę.

na z jego dotychczasowych kończyn nie daje o sobie znać. Zaczął wołać

VariArt 04/2016

7

PROZA

o ratunek, lecz prócz syku nie wydobywał się zeń inny głos. Zwymiotował. Miał

kilkuwarstwowe. Nie czuł fizycznego zmęczenia, kiedy udawał się na patio

daleko posuniętą awersję do wszelkich gadów i płazów. Nigdy nie wziął do ręki

i to było tego dnia jedyne pozytywne odczucie. Nie był już tak zaskoczony,

zwykłej dżdżownicy i chyba był to jedyny powód, dla którego nie został węd-

kiedy przy jednym z kwietników dostrzegł wygrzewające się, korzystające

karzem. Doświadczył kiedyś podobnego uczucia w kinie, kiedy to mężczyznę

z resztek zachodzącego słońca dwa grzechotniki. Leżały przytulone do siebie.

odkrywającego skarb ugryzł w rękę stróż grzechotnik. Całe szczęście, że nikt

Zobaczywszy Horatia, przyjęły jednak bojową postawę.

wtedy przed nim nie siedział.

Dał za wygraną. Pomyślał zrozpaczony o tym, co się stało, o pracy. O tym,

Zdeterminowany postanowił poszukać żony, choć jeszcze wczoraj robiłby

że jeżeli w ciągu najbliższych trzech dni nie powróci do swojej normalnej po-

wszystko, by być od niej jak najdalej. Tylko jak się jej pokazać? Jak się z nią

staci, to pewnie zostanie zwolniony. Tylko dlaczego tak niedobrze mu w no-

skontaktować w tej postaci? Na dodatek nie mógł przecież wydobyć z siebie

wejskórze? Odniósł przecież wrażenie, że cała jego pozostała rodzinka czuje

nawet jednego słowa. Wiadomo zresztą, jak zareaguje kobieta bojąca się my-

się znakomicie w nowych wcieleniach.

szy na widok wpełzającego do jej sypialni pokaźnych rozmiarów okularnika.

Przez trzy dni nie wytknął nosa, a właściwie języka, poza swoją posia-

Cóż, tonący brzytwy się chwyta. Czy miał coś do stracenia oprócz... własnej

dłość. Nie czuł nawet głodu i obojętnie potraktował mysz, która przemknęła

żony? Miał szczęście, drzwi były uchylone. Wsunął głowę i rozejrzał się ostroż-

w zasięgu jego języka. Nikt go w tym czasie nie odwiedził. Za wszelką cenę

nie po pokoju. Nikogo. Zastanowiła go tylko wygnieciona na jej łóżku pościel.

postanowił przedostać się do miasta. Jednak wystarczyło, że dotarł na szczyt

Przecież Karolina miała zwyczaj i wcześnie wstawać, i od razu porządkować

wzgórza, skąd schodziło się w kierunku zabudowań... To, co zobaczył, było

łóżko. Wpełzł dalej. Nikogo. Już miał się wycofać, kiedy przed wygasłym ko-

już niestety ponad jego siły.

minkiem zobaczył coś, co go po raz kolejny tego dnia przyprawiło o dreszcz. Na

Samobójstwo nie jest takie proste, nawet jeśli się tego bardzo chce. Na

dywanie leżał stos dętek motocyklowych. Szybko jednak uprzedziło go prze-

dodatek jak to zrobić w wypadku jego nowej cielesności? Prawie odrucho-

czucie, ponieważ nie musiał się dłużej przyglądać, by zobaczyć coś innego

wo zaczepił się jednym końcem swojego ciała o gałąź najbliższego drzewa

− na dywanie, w miejscu, na które jeszcze padało światło zza okna, spała

i ukształtował w pętlę. No tak, pętla jest, a nie ma w niej ofiary. Wreszcie

afrykańska czarna mamba.

znalazł sposób. Zawiązał się mocno w podwójny węzeł...

Kiedy już trochę ochłonął, przyszło mu do głowy, że może to i lepiej. Może w ten sposób łatwiej znajdzie płaszczyznę porozumienia z żoną. Jednak ta

Siedemnastego lipca 1984 roku mieszkańców południowoamerykańskiego

przebudziła się i, mimo że zasyczała wojowniczo, szybko wpełzła w szparę

miasteczka Quiroga zszokowało dziwne wydarzenie. Na przedmieściu policja

pomiędzy ścianą i boazerią. Horatio postanowił spróbować jeszcze jednej de-

znalazła zwłoki Horatia K., szanowanego obywatela i wzorowego pracownika

ski ratunku. Poczeka na córki. Za godzinę powinny wrócić z meczu. Jeszcze

tamtejszej firmy budowlanej. Najbardziej zastanawiające było ułożenie ciała

miał nikłą nadzieję, że ta osobliwa sytuacja to jedynie brak możliwości prze-

nieboszczyka. Nogi miał mocno zarzucone na szyję. Lekarz policyjny stwier-

budzenia się z kolejnego snu, wszak bywało, że miewał sny „szkatułkowe”,

dził zgon na skutek pęknięcia kręgosłupa.

CHOPIN czarny motyl przysiadł na wykrochmalonej piersi pianisty znów ta muzyka CHOROBA

8

VariArt 04/2016

POEZJA

ŁUCJA DUDZIŃSKA

ZNAKI. GESTY

CZARNY KAPELUSZ

Zalega w nas kurz po szarość w szarych komórkach.

Z drogi krętej, która biegnie i nie zawraca. Idziemy

W nocy jestem naga i obca. Czerń ukryje wszystko,

wciąż dalej i dalej. Śledzą nas drzewa, mijane okna,

nie zdradzi moich kamiennych spojrzeń, wyciągniętych

otwierane na chwile drzwi, zasklepione ciekawością

dłoni – wciąż mylę kierunki. Codziennie patrzysz w okna.

dziurki od klucza, judasze wszechwidzące korytarz

Zostawiasz swoją pościel, aby ciągle nękały ją koszmary. jak tunel. Prowadzi na wolność, gdzie dębowe Mój leśny kochanku zaczekaj, aż obudzą się drzewa.

płaszczyzny kryją ciepłe oddechy. Wystarczy

Zaczekaj, aż mchy połkną rosę; tak jak w książce, którą

przekroczyć próg, otworzyć scenę – realną

skończyliśmy czytać. Wypowiadasz słowa niedonoszone,

z nierealną granicą strachu.

niedochodzone – ważniejsza jest chwila niż wspólny czas.

W życiu zagubienie dopada niespodziewanie.

Rzucasz je w biegu z ust do ust, aby zatrzymać, aby zdążyć: w zderzeniu spojrzeń, w uścisku rąk, w równaniu kroku,

ZAJŚCIA

aby zdążyć!

Miejski gwar, pośpiech, przenikają się plany, klarują decyzje. Wszyscy w markecie kupują stare i nowe. Drzwi

SOMNAMBULIZM

otwierają – zamykają, wchodzą – wychodzą. Wracają? za potrzebą. Duży przeciąg – trzasnęły drzwi. Trzeba być

Myśli sobie – to lunatykowanie. Usprawiedliwia – to mijająca przypadłość (uwarunkowana genetycznie). Może wystarczy

ostrożnym. Policzone wszystkie palce – można pstryknąć

promień księżyca, aby rozpalić zmysły i bujać, odbijać się

w nos, można strzelić. Bonanza. Przypominasz sobie stary

i wracać (jak na trampolinie). Odliczać do skutku dni. Uczyć się

film o dzikim zachodzie i wejście wahadłowe. Nie pchaj się

rozkładów jazdy w każdą stronę, skasować, wyrzucić bilety.

na chama, bo dostaniesz w twarz albo poniżej pasa.

Pragnienie to stan przejściowy, jak głód. Da się przeżyć. Uwierzyć.

Gdy ruch jest wielki, wkręcą cię drzwi obrotowe. Uważaj!

Udawać. Później zapomnieć. Znów nauczyć się kroków i drogi

nie chodź w kółko, zanim ktoś popchnie, wypchnie,

na niepamięć, na instynkt, na zew. Często wtedy najistotniejszy jest

nadepnie na piętę. Bywają drzwi, które trzeba ciągnąć

szczegół – ten punkt, oddalający się na horyzoncie. Sedno sprawy

albo pchać. To zależy co kto lubi – bez wysiłku i pomysłu

oraz kłujące igły w stogu siana, gdy on i jego zapach wcierał się w ciało (a był dobry na sen, niczym jasiek przytulony do policzka).

nie wejdziesz. Inne rozsuwają się, jak wyczują... a jednak żal drzwi z judaszem – spojrzenie przez niego ukazywało inny świat.

ŁUCJA DUDZIŃSKA − poetka, animatorka kultury, redaktorka, wydawca, członkini SPP. Autorka pięciu tomów poetyckich, tłumaczona na dziewięć języków. Zainicjowała w 2011 roku powstanie ogólnopolskiej Grupy Literycznej Na Krechę, prowadzi fundację FONT. Mieszka w Poznaniu.

VariArt 04/2016

9

POEZJA

GALINA ILIUCHINA

Wiersze przełożył Krzysztof D. Szatrawski

WIEDŹMA KSIĘŻYCOWA Noc przewraca oczami gwiazd – nadchodzi już sowia godzina.

Na Newie porywisty wiatr

LILIT

PUSTE MIESZKANIE

gdzie drewniany skrzypi młyn

Od dawna w domu nie ma mnie,

wiedźmy chciwie chwytają w nozdrza –

droga kluczy, a z nią biedna

lecz papierosów woń się unosi.

czarownych traw aromatem

lilit błądzi pośród pól

W zachodnim oknie na szerokość,

czarne powietrze przepojone.

biały kosmyk na ciemieniu

odbite światło kłębi się.

Księżycu, nalej do pełna

pędzących fal grzbiety napina.

Warzy się w kotle podwórza

W szklance łyżeczka cicho drży,

w to miasto-widmo tchnij mglisty mrok

położyła się na swym

młynek do kawy miele dzień,

niech całe się iskrzy, do dna –

miejscu przy wyschniętej studni

i abażura milczący cień

od krzyży po włóczęgów nory,

i już serca minął ból

tuła się wciąż, jak wieczny Żyd.

zielony niech cygański blask

gdy komary dzwonią w cieniu

Wygładził fotel swe obicie

w pełni zawładnie ludzkimi sny…

i okazały wciągnął brzuch –

Sąsiad nie może nocą spać

światła koronkowe piętna

i czeka skrzypiąc tak, by znów

niejasne dręczą go wyrzuty,

jaskółki w górze skreślone

przycisnąć guzik na pilocie,

pójdzie palić w kuchni, boso

a podchodząc tak, jak lubię

by w końcu włączyć skrzynkę martwą,

gorącym czołem dotknie szyby.

czas do zmierzchu został ci

aby znów z gadającą głową

Świt jak kłębiące się pasmo

ciągnąć dyskusje swe z mozołem…

ścieka z dachów na dno studni,

a ty nadal śpisz tak piękna

I jak ma usnąć sąsiad z dołu,

gdzie pod ślepą ścianą w kącie,

jak dziecko, z nitką czerwoną

może uwierzył już, że śpi,

z rozkopanych gałganów cicho,

owiniętą na przegubie

gdy hałas z piętra go obudził,

patrzy księżycowi w oczy

i nie ty się dzisiaj śnisz

klnie więc szaleństwo obcych ludzi

nieszczęśliwe boże dzieciątko.

I sufit umiejętnie chrzci.

Patrzy w światło, jakby w końcu Olśniło oto ateistę.

A na ciemnym jego licu Dwa rozmyte paski czyste.

GALINA ILIUCHINA – poetka urodzona w Leningradzie, mieszka w Sankt Petersburgu, autorka czterech tomów wierszy, redaktorka czasopism, szeregu antologii i wydawnictw zbiorowych, organizatorka życia literackiego – w Związku Pisarzy Sankt Petersburga oraz petersburskim oddziale Związku Pisarzy Rosyjskich, gdzie pełni rolę prezesa. Dwa ostatnie zbiory, Ptasi luty (2012) i Dzwonnicza górka (2016), zostały wysoko ocenione i wielokrotnie nagrodzone.

10

VariArt 04/2016

REGION

WALDEMAR MIERZWA

Laudacja na cześć Mieczysława Wieliczko Czcigodny Laureacie!

Szanowni Państwo!

Przypadł mi w udziale zaszczyt wygłoszenia laudacji na cześć dzisiejszego Laureata Mistrza Mieczysława Wieliczko. Przyznam, że nie wiem, z czego jestem bardziej dumny: z tego, że mogę dzisiaj wygłosić te słowa, czy z tego, że mogę współpracować z nim na co dzień przy książkach Oficyny Wydawniczej „Retman”.

Mieczysław Wieliczko urodził się w 1949 r. w Olsztynie. Jego rodzice przybyli tu z Wileńszczyzny − tato Michał z Nowych Święcan, mama Bronisława z białoruskich dziś Wasiliszek. Oboje nie znaleźli się tu z własnej woli. Tato był tzw. repatriantem, mama uciekała przed wyrokiem śmierci za przynależność do Armii Krajowej.

Jak zauważył nasz dzisiejszy Bohater w pięknej, także dzięki Jego zdjęciom, książce Zasmakuj w Warmii. Rzecz nie tylko o kuchni: „nie wybieramy sobie ojczyzny. Przychodzimy na świat z woli rodziców, w określonym miejscu i czasie.

Pierwszy krzyk wydałem w Olsztynie. Gdybym to uczynił przed 1945 r., byłbym pewnie Warmiakiem”.

Mieczysław, który nigdy nie opuścił Olsztyna na dłużej niż kilka tygodni, nie chce mienić się Warmiakiem, a miałby moim zdaniem do tego prawo, bo jest dzisiaj na pewno jednym z najbardziej znanych mieszkańców tej krainy! Wielu ludzi w wielu miejscach świata patrzy na naszą Warmię i nasz Olsztyn jego oczami, poprzez zdjęcia, których jest autorem.

Pierwszy aparat fotograficzny, marki Druh, porządny produkt Warszawskich Zakładów Optycznych, nasz Laureat otrzymał w dniu I Komunii Świętej od swego ojca chrzestnego, wuja, także Mieczysława. Proszę sobie tylko od razu nie wyobrażać, że w tym dniu Mieczysław zapałał chęcią do fotografowania. Takie rzeczy, jeśli już, dzieją się najczęściej w filmach. Postawiłbym nawet tezę, że nasze komunijne prezenty dość rzadko przekładają się na to, co będziemy robili w przyszłości. Ja na przykład z powodu braku porozumienia między chrzestnymi dostałem dwa takie same radzieckie zegarki, a jednak nie zostałem zegarmistrzem.

Mieczysław nie został więc fotografem od razu. Po wykonaniu kilku zdjęć swoim kolegom, przede wszystkim zaś Tadeuszowi Burniewiczowi, swojego Druha odstawił i o fotografowaniu na lata zapomniał.

O powrocie do robienia zdjęć, bo ciężko byłoby to nazwać jeszcze sztuką fotografowania, zdecydował przypadek. Po studiach nauczycielskich w Olsztynie i Gdańsku, na kierunkach wychowanie muzyczne i pedagogika, nasz Laureat podjął w 1972 r. trud znalezienia etatowej pracy. Chodzenie po

prośbie od szkoły do szkoły w poszukiwaniu wolnej posady nauczyciela muzyki doprowadziło go w końcu do gabinetu wicedyrektora Technikum Budowlanego w Olsztynie. Rozbawił go Mieczysław swoim pomysłem o nauczaniu muzyki w szkole, gdzie „uczą domy robić”, ale gdy nasz Laureat miał opuszczać gabinet i zrezygnowany już sięgał po klamkę, usłyszał zza pleców zbawcze pytanie: „Czy wy, kolego, umiecie fotografować?” Mieczysław, nie zastanawiając się, wypalił: „Ależ oczywiście!”

Wprawdzie każde kłamstwo ma krótkie nogi, ale niektóre potrafią przemierzyć naprawdę długie dystanse. W tym przypadku wpadka była blisko, dyrektor zabrał bowiem od razu Mieczysława do świetnie wyposażonej szkolnej pracowni fotograficznej. Nasz Bohater, oszołomiony rozwojem sytuacji, ale przede wszystkim zastanawiający się nad konsekwencjami wymuszonego sytuacją życiową oszustwa, chodził za swoim nowym pracodawcą po pracowni, udanie kiwając z zachwytem głową nad jej, nieznanym sobie prawie zupełnie, wyposażeniem. Gotów był właśnie przepraszać za kłamstwo, gdy dyrektor podał mu nowiutki, wtedy – jakbyśmy to dzisiaj powiedzieli − topowy, enerdowski aparat − Praktice L. I w tym momencie, zupełnie przypadkowo, Mieczysław drżącą ręką nacisnął ciągiełko do zwijania filmu. Patent z tym cięgiełkiem pojawił się na rynku wraz z tym modelem Praktici. „Widzę, że mam do czynienia z fachowcem, któremu nie są obce nowości” — powiedział zachwycony dyrektor i uczynił naszego Laureata kierownikiem zajęć pozalekcyjnych, odpowiedzialnym za chór, zespół muzyczny, no i oczywiście pracownię fotograficzną.

Nie było wyjścia. Mieczysław obłożył się książkami, każdą przeczytał po kilka razy, wziął swoją służbową Prakticę i zaczął fotografować. Udało się: po wakacjach znał się na fotografii lepiej od każdego z członków szkolnego koła fotograficznego przy Technikum Budowlanym w Olsztynie.

Na pytanie, jak osiągnąć sukces, Mieczysław Wieliczko odpowiadał kilka lat temu red. Ewie Zdrojkowskiej w programie „Światłem malowane” w Radiu Olsztyn. Odpowiadał nieswoimi słowami, przywołując wypowiedź profesora Tadeusza Kotarbińskiego. Podczas wykładu inauguracyjnego dla studentów I roku Uniwersytetu Jagiellońskiego, którego nasz Laureat był trochę przypadkowym uczestnikiem, profesor Kotarbiński stwierdził, że jest pięć warunków odniesienia sukcesu: Po pierwsze: praca.

Po drugie: praca.

Po trzecie: praca.

Po czwarte: szczypta talentu.

Po piąte: dużo szczęścia.

VariArt 04/2016

11

Mieczysław Wieliczko powiedział Ewie Zdrojkowskiej, że spełnia te pięć warunków całkowicie. Nie mamy powodu, by mu nie wierzyć.

Zanim przyszły sukcesy, była ciężka praca. Czas przeszły jest tu zresztą chyba użyty przeze mnie niezbyt fortunnie. Mieczysław ciężko pracuje do dzisiaj. Nie znam wielu tak oddanych swej pracy i pasji ludzi. Potrafi się w niej zatracić. Gdy kiedyś Ewa, jego żona, będzie dzisiaj jeszcze i o niej mowa, uprosiła go, by chociaż raz na rodzinny wakacyjny wyjazd nie zabrał sprzętu fotograficznego, przez dwa tygodnie chodził jak struty, denerwował go nawet szum fal, w końcu stracił apetyt. Nie powinniśmy się więc dziwić, że te dwa tygodnie do dzisiaj uznaje za najgorszy czas w swoim życiu.

W Technikum Budowlanym Mieczysław pracował dwa lata, potem znalazł zatrudnienie w Zespole Szkół Ekonomiczno-Handlowych, gdzie także prowadził koło fotograficzne. Fotografował coraz więcej. Z tego okresu pochodzą jego znakomite czarno-biało prace, które posłużyły do zilustrowania innej książki naszej Oficyny − Wierzeń mazurskich Maksa Toeppena − będącej w istocie etnograficzną biblią Mazur. Tekst pochodzi z połowy XIX wieku, fotografie Mieczysława, które wykonał w sto lat później w okolicach m.in. Szczytna, mają w sobie taki urok, że nie wahałem się nawet przez moment, by zilustrować nimi opowieść o świecie wierzeń Mazurów.

W 1973 r. nasz Laureat, wówczas już członek Warmińsko-Mazurskiego Towarzystwa Fotograficznego, otrzymał swoją pierwszą nagrodę. Było nią wyróżnienie podczas olsztyńskiej Wystawy Aktu i Portretu „Apollo”. Modelem naszego Laureata był, tak jak i w czasach dzieciństwa, Tadeusz Burniewicz, którego bez większych problemów udało się namówić do pozowania. Praca będąca montażem nosiła tytuł „Liczyrzepa” (Liczyrzepa to duch Sudetów) i przedstawiała modela z gołym torsem nad sfotografowaną, nieistniejącą wtedy jeszcze, ale będącą już w budowie, ulicą Leśną. Swoją drogą dzisiejszy Bohater ma też w swoim dorobku brązowy medal na Międzynarodowej Wystawie Aktu i Portretu „Venus”, Kraków 1981. W tym przypadku zmuszony był oczywiście zrezygnować z usług przyjaciela modela.

W 1981 r. nasz Laureat podjął pracę w Pałacu Młodzieży, gdzie przez 23 lata prowadził pracownię fotograficzną. Zaczęło się od kilkumiesięcznej przerwy, niedługo bowiem po zatrudnieniu, w grudniu 1981 r., w związku z wprowadzeniem stanu wojennego został zwolniony z pracy. Była to kara za to, że razem ze śp. Grażyną Langowską zakładał nauczycielską „Solidarność” na Warmii i Mazurach. Groził mu zakaz wykonywania zawodu. Odwołał się do sądu, sprawę wygrał i po pół roku wrócił do pracy z młodzieżą. W książce „SB wobec solidarności na Warmii i Mazurach” poświęcono mu stronę, w aktach Służby Bezpieczeństwa zachowała się jego teczka rozpracowywania pod nazwą „Fotograf”.

W czasach Mieczysława przez pracownię Młodzieżowego Domu Kultury przewinęło się kilku dzisiejszych zawodowych fotografów i operatorów filmowych (np. Marcin i Paweł Figurscy) oraz ludzi związanych z filmem – montażystów i animatorów kultury (np. Marcin Kot Bastkowski). Andrzej Waszczuk jest twórcą i wydawcą albumów o Warmii.

Od 31 lat sakramentalną towarzyszką życia Mieczysława jest Ewa, na co

12

VariArt 04/2016

dzień prowadząca zajęcia fotograficzno-multimedialne w olsztyńskim Pałacu Młodzieży. Nie wiem, czy się Państwo ze mną zgodzicie, ale kiedy się na nią patrzy, trudno w te 31 lat uwierzyć. Przecież ona w ogóle nie wygląda na o wiele więcej! Swoją drogą liczbę lat związku z Ewą udało mi się ustalić z Mieczysławem dopiero po serii dodatkowych pytań-doszedł do 30. Zapytana o to w końcu Ewa dodała do tej trzydziestki jeszcze rok. Mieczysław jako artysta nie przywiązuje specjalnej wagi do takich szczegółów, Ewa nie była więc zdziwiona pytaniem swego męża.

Mieczysław twierdzi, że poderwał ją na zdjęcie. Pewnie to prawda.

— Powiem Ci dzisiaj po cichu, że masz szczęście, że Ci się ta Ewa dała poderwać. Tworzycie świetną parę, wiesz, jak wiele jej zawdzięczasz. To dobra chwila, by jej podziękować. Dziękujemy Ci, Ewo, za męża! Bez Ciebie nie byłby na pewno tyle wart, ile jest.

Za swój największy zawodowy sukces Mieczysław Wieliczko uważa Nagrodę Grand Prix oraz dyplom im. Jana Bułhaka za wybitne osiągnięcia artystyczne w fotografii ojczystej za rok 1980. Nie wziąłby w tym Biennale udziału, gdyby nie Witold Sułkiewicz, kolega z Warmińsko-Mazurskiego Towarzystwa Fotograficznego. To on sam wybrał prace Mieczysława i sam wysłał je organizatorom do Kielc. Kiedy wiosną 1981 r. nasz Laureat zastał w drzwiach informację o przekazie pieniężnym, udał się na pocztę. Gdy okazało się, że ma odebrać 15 tysięcy złotych, uznał to za pomyłkę i bojąc się, że trzeba będzie te pieniądze kiedyś zwrócić, odmówił ich przyjęcia! W drodze do domu nurtować go jednak zaczęło pytanie, kto mógł mu takie pieniądze przesłać choćby nawet i omyłkowo? Wrócił, dowiedział się, że to nagroda za Grand Prix, odebrał je i kupił wymarzony aparat − Pentaxa.

Lata 1980-1983 sypnęły nagrodami. W tym krótkim czasie został laureatem ponad trzydziestu konkursów, jego nazwisko stało się znane miłośnikom fotografii w całym kraju, jego prace spotkały się z uznaniem najlepszych polskich fotografików, od 1985 r. kolegów Mieczysława ze Związku Polskich Artystów Fotografików. Jak stwierdził w książce Zasmakuj w Warmii..., jurorzy wysoko oceniali jego zdjęcia „pewnie też dlatego, że piękna, niezwykle fotogeniczna jest sama Warmia”. „Pieszo – wspomina w Zasmakuj... dalej – i rowerem przemierzyłem kilometry bezdroży, byłem w najmniejszych nawet laskach, poznałem każdą kępę śródpolnych drzew. Nie mogłem się tym otaczającym pejzażem nasycić.

We mgle, po rosie, w deszczu i w śnieżycy, o każdej porze dnia i roku, aż doszło do tego, że potrafiłem na zdjęciach innych osób określić miejsce ich powstania” (…) Warmia jest kameralna. Wszystko skrojone w ludzkim wymiarze: woda, pola i lasy, czerwone dachy domów, teren mocno pofałdowany, z kępami drzew i starymi gruszami na miedzach, obsypanymi wiosną białym kwieciem tak gęsto, że gałęzi nie dojrzysz”.

Gdy mama Wieliczkowa zobaczyła w latach siedemdziesiątych wykonane przez niego zdjęcia warmińskiego lasu, krzyknęła: „Ten las jest taki sam, jak w Wasiliszkach, brakuje tylko duchów!” Te słowa zapadły Mieczysławowi w pamięć. Twierdzi, że, fotografując, szuka tych duchów do dzisiaj.

Mistrz Wieliczko opisuje Warmię i Mazury aparatem. Jak mówił w rozmowie

Fot. Ewa Wieliczko

z Ewą Zdrojkowską, najważniejsza jest dla niego ziemia, na której mieszka. Najłatwiej jest mu ją zrozumieć, najłatwiej dotrzeć do jej najgłębszych tajemnic.

Mottem jego pracy i pasji, fotograficznym kredo, są strawestowane słowa Jana Bułhaka, nestora polskiej fotografii, założyciela Związku Polskich Artystów Fotografików: „Otaczający nas świat nigdy nie jest tak piękny, jak jego odbicie w duszy fotografa”.

Fotografowanie jest dla niego zapisem światła, pisaniem światłem. Za najważniejsze w fotografii uważa dokumentowanie zmian, od lat cały swój czas poświęcił pejzażowi, uważając, że fotografia pejzażowa spełnia to kryterium idealnie. Najważniejsza w każdym ujęciu jest dla niego prawda.

W wywiadzie dla jednego z internetowych portali Mistrz Wieliczko tak mówił o swojej pracy: „Z aparatem pracuję od wschodu do zachodu słońca, jeśli są tylko sprzyjające warunki świetlne. Fotografowanie pejzażu pochłania masę czasu i wymaga wielkiej mobilizacji do pracy. Bez względu na to, jaka jest pora roku, czy są to święta, czy dzień powszedni, wyjeżdżam z domu z aparatem, niekiedy i dwie godziny przed wschodem słońca, aby dotrzeć do upatrzonego wcześniej miejsca, odległego od domu nawet i ponad sto kilometrów.

Receptą na sukces jest praca, ba, ciągła gotowość do jej podjęcia. Niektórzy nazywają tę gotowość niepokojem twórczym. Ciągłe poszukiwanie tematów, wyłanianie ich z otaczającego nas bałaganu i zaplanowanie sposobu realizacji to jest właściwa droga do osiągnięcia zamierzonego celu. Celu nie osiąga się od razu. Wielokrotne odwiedzanie wybranego obszaru fotografowania pozwala przybliżyć się nam do tego, co sobie zaplanowaliśmy. Na tym etapie wszystko zależy od naszej wytrwałości i przewidywań światła, które może się zdarzyć.

Wiele tematów realizujemy latami, nie widząc końca. Inne zadowalają nas nawet po pierwszym podejściu”.

Dzisiaj Mistrz Wieliczko może pochwalić się kilkudziesięcioma nagrodami w konkursach fotograficznych, kilkunastoma wystawami indywidualnymi w Polsce, Niemczech i Francji, udziałem w kilkunastu wystawach zbiorowych, osiemnastoma albumami i tysiącami swoich prac zamieszczonymi w kilkudziesięciu wydawnictwach zbiorowych. Jego albumy zatytułowane Warmia i Mazury, Las, Warmia oraz Światło otrzymały wyróżnienia na Międzynarodowych Targach Książki w Warszawie w „Konkursie PTWK na Najpiękniejszą Książkę Roku”.

Nasza współpraca na polu wydawniczym rozpoczęła się w 1992 r. od kalendarzy. Jeden z nich, noszący tytuł „Mazury 1993”, przygotowany we współpracy także ze śp. Ryszardem Czerwińskim, do dzisiaj uważany jest za jeden z najpiękniejszych powojennych polskich kalendarzy. Od ośmiu lat Mieczysław jest stałym współpracownikiem naszej Oficyny. Jego zdjęcia ozdobiły nie tylko wspomniane już książki Zasmakuj w Warmii i Wierzenia mazurskie, ale także m.in. Czarci Ostrów, czyli Wielki zbiór podań ludowych z Mazur, A Brief History of Warmia and Mazury – anglojęzyczną historię regionu czy Zasmakuj w Mazurach. Obecnie pracujemy razem nad książka o Puszczy Piskiej.

Nadesłane do niej zdjęcia Mistrza Wieliczko są jak zwykle znakomite.

Lubię pracować z Mieczysławem. Zawsze mogę liczyć na to, co jest

wydawcy najbardziej potrzebne: materiał mistrzowskiej jakości, w wymarzonych ujęciach, często sam w sobie stanowiący oddzielną opowieść.

Mógłbym w tym miejscu przywoływać wielu teoretyków fotografii, ze względów czasowych ograniczę się do jednego. Don McCullin twierdzi, że „fotografia nie jest związana z patrzeniem, lecz z czuciem. Jeżeli nie czujesz nic w tym, na co patrzysz, nigdy nie uda ci się sprawić, aby ludzie, patrząc na twoje zdjęcia, cokolwiek odczuwali”.

Zgadzam się z tym twierdzeniem. Zdjęcia Mistrza Wieliczko nie pozostawiają nas obojętnymi. Mam, co ja mówię „mam”, mamy szczęście na co dzień z nimi obcować, obcować z Jego mistrzowskim Czuciem.

Ludzie żyjący z umiejętności pisania zazdroszczą dobrym fotografom. Ja czasem zazdroszczę Mieczysławowi. Zdarza mi się bowiem pochylać bezradnie nad Jego pracami. Patrzę i wiem, że choćbym nie wiem, jakich słów użył, to mój opis trącić będzie grafomanią.

Myślę, że jeśli Bóg jest i twittuje, jeśli ma czas i ochotę, by się z nami w ten sposób komunikować, to jego twittami są właśnie zdjęcia: ujęte w kadrze chwile, których człowiek nie jest w stanie opisać słowami.

W przywoływanej tu już kilka razy książce Zasmakuj w Warmii , której Mieczysław jest jednym z dwunastu głównych bohaterów, kończy on swą wypowiedź tak: „Urodziłem się na Warmii i jestem z tego dumny. Fotografując Ją, staram się, aby i ona była dumna ze mnie”.

Czcigodny Laureacie, Mistrzu Mieczysławie Wieliczko, Drogi Przyjacielu, w dniu 9 listopada 2016 r., w Salach Kopernikowskich olsztyńskiego zamku, podczas uroczystości wręczenia Ci Nagrody Prezydenta Olsztyna im. Hieronima Skurpskiego, ośmielę się, w imieniu tu zgromadzonych, w imieniu wszystkich, którzy Warmię kochają, powiedzieć Ci, że Warmia jest z Ciebie dumna! I dziękuje Ci za to, co dla niej już zrobiłeś. I prosi Cię, byś o niej nie zapominał.

VariArt 04/2016

13

POEZJA

ALEKSIEJ ALIOCHIN

Wiersze przełożył Krzysztof D. Szatrawski WIEJSKIE LOTNISKO

RABELAIS

ELEGIA

kiedy rejsowy samolocik

najbardziej zrozumiałym

kopiąc w szafie

znieruchomieje na skraju betonowej polany

docenionym w pełnej krasie

znalazłem starą marynarkę

lotniskowy pies

obszarem

porzucając schronienie pod żywopłotem

współczesnej francuskiej literatury

przenosi się pod skrzydło aby cień się nie marnował

pokazała jak bardzo i ja się postarzałem

jest menu przypomniała

MOSKWA-WARSZAWA

MIŁOŚĆ

o chusteczce w kieszeni na piersi ze śladem szminki

Polak

zwyczajnie

z kupą toreb

idziesz ulicą

dosiadł się nocą w Smoleńsku

i pomachała rękawem na pożegnanie

i do rana wypełniał wypełniał wypełniał

i zderzasz się spojrzeniem

deklarację celną

twarz kobiety naprzeciw

SZKOLNE WAKACJE

MUZEUM CHAGALLA

wszystko się zawaliło

dzieci spróbowały miłości

brzęk wypadających szyb cała Biblia

runęła ściana sypialni

zmieściła się w żydowskim miasteczku

w której grzęzną nogi

z autentycznymi Abramem, Dawidem, Łazarzem

a pod gruzami

rymarzem, piekarzem, kowalem

dwa ciała

rozwiązłą Rachab

chodzą po chmurze

jak dorośli kiedy boso wychodzili z raju

nawet arką Noego, która na skrzypiących kołach odjeżdża na jarmark później będą także Rzymianie w skórzanych kurtkach

ALEKSIEJ ALIOCHIN (ur. 1949 w Moskwie) poeta, prozaik i krytyk literacki. Od początku lat 80. konsekwentnie pisze wolnym wierszem. Od 1994 roku wydaje kwartalnik Arion poświęcony wyłącznie poezji. Prezentowane wiersze pochodzą z książek (Moskwa 2005) oraz (Moskwa 2014).

14

VariArt 04/2016

W SAMYM ŚRODKU – GALERIA VARIARTA:

Łukasz Zedlewski Łukasz Zedlewski – ur. 1 maja 1989 r. w Olsztynie. Mieszka i pracuje w Miodówku koło CHOPIN

Olsztyna. Absolwent Wydziału Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Dyplom z wyróżnieniem w Pracowni Malarstwa prof. Stanisława Baja, aneks z rysunku w Pracowni

czarny motyl

prof. Marka Wyrzykowskiego, aneks z grafiki warsztatowej w pracowni prof. Rafała

przysiadł na wykrochmalonej piersi

Strenta. Od 2013 r. pracuje na stanowisku asystenta Katedry Ogólnoplastycznej Wydziału

pianisty

Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki ASP w Warszawie.

Stypendysta Krajowego Funduszu na Rzecz Dzieci w latach 2005-2008. W latach 2010

znów ta muzyka

i 2016 stypendium artystyczne Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego.

Nagroda Fundacji Marka Marii Pieńkowskiego w 2009 r. Nagroda w konkursie im. Barbary

CHOROBA

Ostaszewskiej w 2011 r. Laureat: finałowej dziesiątki konkursu „Najwybitniejszy Młody Malarz Pierwszej Dekady XXI Wieku” 2011 r., Wyróżnienia Honorowego w Konkursie

kaszlę, kaszlę

Inicjatywy Entry, Warszawa 2013 r. oraz wystawy Coming Out Najlepsze Dyplomy ASP

a odpowiadają mi psy sąsiadów

w Warszawie 2013 r. Brał udział w wystawach zbiorowych m.in. w Brukseli, Berlinie, Kownie, Warszawie, Tarnowie, Płocku. Autor dziewięciu wystaw indywidualnych m.in.

SZEKSPIR

w Bisztynku, Dobrym Mieście, Lidzbarku Warmińskim, Olsztynie, Wyszkowie i Warszawie.

drzewo na wietrze

Twórczość Łukasza Zedlewskiego mieści się w najlepszej tradycji malarstwa, a jednocze-

krzyczy rękoma jak głuchoniemy

śnie zachowuje odrębność i indywidualny charakter. Tematyką jego prac jest między innymi konkretne miejsce oraz bliska z racji położenia domu rodzinnego i przeżyć przestrzeń

SZPITAL

natury – żywioł spokojnej wody jeziora, nad którym znajdują się kolorowe domy niewielkiej, zwartej miejscowości, otoczone lasem i niezwykłym światłem. Tą warmińską, niemal

to szkoła

bajkową rzeczywistość Łukasz Zedlewski maluje w wielu wersjach, o różnych porach roku,

gdzie ludzie się uczą

z całym jej bogactwem malarskich pretekstów. Tam istnieje źródło jego twórczych przeżyć

nie być

i inspiracji. Sposób malowania jest swobodny, momentami żywiołowy, ekspresyjny, a język malarski posiada specyficzny, indywidualny charakter. Nastrojowa przestrzeń pejzażu

SPÓŹNIONY PASAŻER

rodzinnej wsi zimą, latem lub jesienią posiada swoiste światło. Światło, jeden z atrybutów malarstwa, jest dla autora – poza kolorem, którym posługuje się swobodnie, ale w oparciu

wszyscy poszli w XXI wiek

o obserwację natury – wartością metaforyczną, uosabiającą ducha bliskiego mu miejsca.

Jest w tym zachwyt nad swoim miejscem, nad urodą i bogactwem, zachwyt nad możliwo-

a ja tutaj

ścią, jaką daje malarstwo. Bezpośredniość malowania z natury jako wspaniała przygoda

stoję sam

odkrywania niuansów i subtelności, połączona z wewnętrznym żarem i pasją autora, daje znakomity i niepowtarzalny rezultat w postaci wyjątkowego malarstwa, szczerego i auten-

i się rozglądam

tycznego. Jego twórczość posiada cenną naturalność, własną prawdę, bowiem rodzi się z konkretu, jak każda ważna sztuka…

Prof. Stanisław Baj

VariArt 04/2016

15

GALERIA

ŁUKASZ ZEDLEWSKI

Szkoła w Miodówku

Łukasz Zedlewski, Rozbiórka szkoły w Miodówku I, 110x130, olej na płótnie

16

VariArt 04/2016

Łukasz Zedlewski, Rozbiórka szkoły w Miodówku II, 110x130, olej na płótnie

VariArt 04/2016

17

HISTORIA PEWNEGO DOMU

EWA KURMIN red. IWONA BOLIŃSKA-WALENDZIK

Dom na Oficerskiej Mieszkam w dzielnicy o ponadstuletniej tradycji, niegdyś przepięknej.

Pierwszym właścicielem tego budynku był żydowski kupiec Georg Hirschfeld,

Zamieszkałam na ul. Oficerskiej w roku 1975. W tym czasie domy były sza-

który razem z bratem posiadał na ul. Prostej dom handlowy (informacja za:

re, ale architektura została zachowana. Ogródki były uporządkowane. Ruch

Alojzy Śliwa, Spacerki po Olsztynie). Pan Hirszfeld mieszkał tutaj samotnie

samochodowy jeszcze był mały, miał charakter osiedlowy. Toczyło się życie

do 1938 r. Wojna na naszej ulicy zaznaczyła się miedzy innymi w ten spo-

sąsiedzkie, byliśmy bardzo otwarci na siebie. Wiele rodzin miało dzieci w po-

sób, że niemiecki właściciel budynku numer 1 spalił go, mówiąc, że nie odda

dobnym wieku i bawiły się razem, życie toczyło się dosłownie na ulicy. Domów

domu Sowietom. Dlatego ul. Oficerska zaczyna się od numeru 1a. Po wojnie

na naszym osiedlu było około stu, nie pamiętam, ale chyba w każdym były

dzielnica ta była bardzo niebezpieczna. Ludzie osiedlali się bliżej centrum. Tu

dzieci. Umawiały się i razem chodziły do szkoły, razem spędzały czas. Rodzice

w przychodni stacjonowała początkowo armia radziecka. W tym okresie dom

odprowadzali dzieci do szkoły może ze dwa tygodnie, potem zbierały się już

zamieszkiwali leśnicy i dzięki temu nie został zdewastowany tak jak inne,

same. Remonty w tym czasie były bardzo ograniczone, bo przede wszystkim

w których nikt nie mieszkał.

nie było dostępu do materiałów. Dopiero na początku lat 90., gdy zaczęły po-

Moja rodzina do Olsztyna trafiła przez przypadek. Tata w 1946 r. jechał

jawiać się dobre kleje, farby, płytki i inne akcesoria, mogliśmy zrealizować

z Wilna do Gdańska ze swoją bratową. Zatrzymał się tutaj pociąg, on wyszedł

nasze pomysły remontowe, dać wyraz potrzebom estetycznym.

na spacer i miasto tak mu się spodobało, że wrócił. Podobnie i ja. Studiowałam

Przede wszystkim chciałam zwrócić uwagę na historię tego miejsca.

Jakubowo było częścią miasta tętniącą życiem. Rozwinęło się na początku XX

18

w Trójmieście, tam rozpoczęłam ciekawą pracę w PLL LOT, często odwiedzałam Olsztyn i ten dom mnie zauroczył. Właścicielami całości jesteśmy od 2007 r.

wieku. W 1910 r. była tu Wystawa Przemysłowa, po której na terenie parku

W budynku jest wiele oryginalnych elementów, jeszcze sprzed wojny. Cała

pozostało wiele lokali kulturalnych i gastronomicznych. Tu spotykali się miesz-

klatka schodowa z drewnianymi balustradami, stolarka drzwiowa, zachowane

kańcy Olsztyna. Jeszcze w latach 50. i 60., a nawet w 70. przyjeżdżało się do

kafelki na ścianach i terakota w przedsionku, stiuki na suficie. W trakcie re-

Jakubowa do parku, na koncerty, imprezy sportowe, harcerskie i kulturalne.

montu stolarki drzwiowej znaleźliśmy fragmenty gazet z Königsberga z 1918 r.

W każdą sobotę i niedzielę coś się działo. Z lat 70. pamiętam przepiękne,

Jeden taki fragment mam oprawiony i wisi w kuchni. Natomiast w trakcie prac

rozczulające obrazki, kiedy całe grupy dzieci w przebraniach przyjeżdżały zi-

renowacyjnych dębowego parkietu znaleźliśmy zapisek, że był on ściągany

mową porą na organizowane przez instruktorów w WDK-u „choinki”. Obecnie

z Berlina. Kiedy tu zamieszkałam, parkiety zamalowane były farbą olejną

jest tu pustynia.

w kolorze jasnego lub ciemnego orzecha. Na początku zakrywałam go wykła-

Jeśli chodzi o samą ulicę Oficerską, to przed wojną były tu budowane domy

dzinami, ale po pewnym czasie parkiet został oczyszczony i polakierowany.

dosyć wystawne − wille. Najstarszy zachowany dom wybudowany jeszcze

Jest piękny, solidnie zrobiony, świadczy o wysokiej jakości pracy ówczesnych

w 1890 r. to obecna „trójka” (informacja za: Andrzej Rzempołuch, Architektura

rzemieślników. W latach 80. zdarzało nam się chodzić na tzw. wchodziny do

i urbanistyka Olsztyna 1353-1953). Natomiast nasz dom, pod numerem dru-

świeżo oddanych mieszkań, gdzie szczególnie zabawnie wyglądały już po

gim, datowany jest na rok 1920 (ibidem).

miesiącu od wykonania „falujące podłogi”. Na piętrze odsłoniliśmy w kilku

Autorem projektu był Thomas August Feddersen. Architekt pozostawił

miejscach cegły z wplecionymi belkami, tzw. mur pruski. W tym domu od po-

w Olsztynie wiele realizacji domów prywatnych (np. dwie wille na naszej ulicy)

czątku było centralne ogrzewanie, świadczy o tym pięknie zdobiony kaloryfer.

i budynków użyteczności publicznej, takich jak gmach teatru, kościół i klasztor

Oczyściliśmy go i daliśmy do pomalowania znajomemu rzemieślnikowi. Dziś

Franciszkanów, elementy rozbudowy Szpitala Mariańskiego.

zdobi przedpokój, wita gości.

VariArt 04/2016

Również niektóre meble mogą być oryginalne. Oczywiście w latach 80. zdarzyło mi się coś kupić, np. segment typu Alik do pokoju syna, ale wcale tu nie

Zawsze trzeba o coś dbać w życiu, pielęgnować, żeby działało, dobrze wyglądało, rosło.

pasował ze względu na wysokość i wielkość pomieszczeń. Klimat, atmosfera

Zawsze myślałam, że to miejsce będzie taką moją enklawą. Jednak gdy

tego domu jest wyjątkowa, sprawia, że wewnątrz bardzo dobrze się miesz-

zwracamy uwagę na otoczenie, na dzielnicę, widzimy sporo negatywnych rze-

ka. Dom jest takim moim azylem, miejscem wyciszenia. Pierwszy właściciel

czy. Zachwyca mnie to, że sto lat temu ktoś potrafił stworzyć budynek z takimi

mieszkał tu niecałe dwadzieścia lat, ja już ponad czterdzieści i nachodzi mnie

detalami i dbałością o szczegół, ale nie potrafię zachwycać się nim samym,

czasem refleksja związana z tą piękną architekturzą, że buduje się dom, a po-

gdy widzę, jak otoczenie jest dewastowane.

tem nie ma się wpływu na jego losy.

Mój dom jest częścią tej pięknej dzielnicy, ale mam wrażenie, że dziś z każ-

Dom jest piękny, ale... myślę, że mieszkańcy Olsztyna 100 lat temu byli bardziej usatysfakcjonowani miejską polityką przestrzenną.

dej strony jesteśmy osaczeni. Las jest zaśmiecany. Obok biegnie „krajówka”.

Obecnie władza myśli o Olsztynie jako o „metropolii”, natomiast nas,

Naszą ulicą przemieszcza się ciężki sprzęt i samochody z dużym tonażem.

mieszkańców, interesuje przede wszystkim równy chodnik, ulica bez dziur,

Przez nieprzemyślane decyzje niszczone jest środowisko, w którym mieszkamy

ten ład przestrzenny, którego moim zdaniem brak. Oni skupiają się tylko na

od lat − domy, infrastruktura drogowa, przepiękna stara jesionowa aleja. Na

pewnych miejscach i nie dbają o zrównoważony rozwój miasta. Śmiejemy

końcu ulicy w latach 70. powstało PWiK. Początkowo miała to być mała inwe-

się trochę, że komuna cały czas zajmowała się planowaniem, więc za dużo

stycja, dziś jest naszym utrapieniem.

u nas nie zepsuła. Czy mamy za duże wymagania? Chyba nie. Chcielibyśmy,

My, jako mieszkańcy, dbamy o nasze posesje, natomiast władze powinny

aby urzędnicy tak dbali o przestrzeń miejską, jak my dbamy o swoje posesje.

zadbać o utrzymanie charakteru i jakości życia na takich osiedlach jak na-

Mówimy o obywatelskiej postawie, a kiedy jesteśmy aktywni, to okazuje się, że

sze, o ład przestrzenny. Baza transportowa może być w każdym miejscu. Całe

nie ma się prawie żadnego wpływu na to, co nas otacza. Dzielnica musi mieć

magiczne Zatorze jest dziś trochę na uboczu planów miasta, a przez to i nasz

swój charakter, nic nie może funkcjonować w oderwaniu, powinniśmy dbać

kawałek Olsztyna.

o to, co jest wartościowe i piękne w naszym mieście.

Fot. z archiwum E. Kurmin

VariArt 04/2016

19

RECENZJA

ANITA ROMULEWICZ

Pisanie książek dla dzieci to nie jest łatwy chleb Kiedy pod koniec 2011 r. ukazała się niewielka publikacja dla dzieci pt. Mały Feluś wyrusza w świat, z prasy lokalnej można było dowiedzieć się o pomysłodawcach, autorach i okolicznościach jej powstania. Podano m.in. do wiadomości, że owa książeczka-kolorowanka wydana staraniem barczewskiego Stowarzyszenia Inicjatyw Obywatelskich miała za zadanie spopularyzować postać Feliksa Nowowiejskiego i tym samym wpisać się w obchody Roku Nowowiejskiego. Tymczasem na 2010 r. przypadła 100. rocznica skomponowania i prawykonania Roty autorstwa tego wspaniałego kompozytora. Dlatego też obok Hymnu warmińskiego na końcu książeczki znalazły się nuty do Roty z tekstem Marii Konopnickiej. Właściwy jubileusz przypadł natomiast na 2016 r., będący jednocześnie 70. rocznicą śmierci muzyka. Naturalnie nie zmienia to faktu, że o Nowowiejskim można i należy mówić dużo. Jest to postać wybitna w skali europejskiej i z pewnością zasługuje na popularyzację nie tylko „od święta”.

Już w roku wydania egzemplarze Małego Felusia zostały przekazane bezpłatnie do przedszkoli i szkół na terenie gminy Barczewo. Z założenia publikacja miała być nie tylko książką-zabawką, w której dzieci mogły kolorować proste rysunki przygotowane przez Alicję Żygadło. Poza uroczą postacią samego Feliksa młodzi czytelnicy mieli okazję poznać wiele faktów z życia kompozytora. Mały Feluś miał być edukacyjnym prezentem, który w prosty i przystępny sposób przedstawi sylwetkę oraz najistotniejsze fakty z życia kompozytora z Warmii.

Teraz, kiedy wiele szkół, bibliotek i domów kultury aktywnie włącza się w obchody Roku Nowowiejskiego, książeczka Katarzyny Kowalczyk jest ze wszech miar potrzebna. Jak dotychczas to jedyne wydawnictwo o tej tematyce skierowane do najmłodszych. Pomyślana jako wesołe wierszyki okraszone obrazkami, opatrzone nobliwym dodatkiem, wydaje się spełniać powierzoną jej przez inicjatorów rolę.

Zaproponowana książeczka z całą pewnością stała się inspiracją dla nauczycieli i bibliotekarzy, co świadczy jedynie o dużym zapotrzebowaniu na tego rodzaju pomoce dydaktyczne. W filiach Miejskiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie oraz w Muzotece Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie Mały Feluś na stałe zagościł w ofercie skierowanej do najmłodszych. Dzieci kolorują, dopasowują fragmenty wiersza do ilustracji, słuchają hymnów w wykonaniu na różne instrumenty, po prostu dobrze się bawią. Jak wiele się nauczą o wielkim dyrygencie, organiście i kompozytorze i czy w przyszłości docenią jego twórczość muzyczną, zależy w dużej mierze od inwencji oraz zaangażowania prowadzących zajęcia. Zadanie jest o tyle utrudnione, że publikacja, jakkolwiek ważna i potrzebna, ma także istotne niedociągnięcia.

1

J.J. Rojek, Regionalia, „Tygiel” 2012, nr 1, s. 122.

Przygotowując się do zajęć z dziećmi, należy przede wszystkim sprawdzić, z którego wydania dany egzemplarz pochodzi. Pierwszy z 2011 r., w którym autorka podpisała się pseudonimem Iwa Wilga, zawierał błąd dotyczący liczby rodzeństwa Feliksa Nowowiejskiego i drobne uchybienia interpunkcyjne. Chwali się, że zostały one niemal natychmiast poprawione, a kolejne wydanie z 2012 r., opublikowane już pod prawdziwym nazwiskiem autorki, tych błędów nie ma.

Zawarta na pierwszych stronach informacja, iż mamy do czynienia z „książeczką do kolorowania przeznaczoną dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym” wyraźnie definiuje adresata. Jak można zakładać, większość czytelników tej pozycji nie poradzi sobie samodzielnie z tekstem, skupi się natomiast na przekazie graficznym. Treść wymagać będzie pomocy dorosłego pośrednika. Tymczasem zawarty na końcu książki słowniczek terminów muzycznych, mający ułatwić zrozumienie tekstu, opracowany jest językiem encyklopedycznym i wydaje się nieadekwatny. Owszem, rodzic, nauczyciel czy bibliotekarz skorzysta z podpowiedzi, ale nadal trudno będzie bez ilustracji wytłumaczyć przedszkolakom, gdzie znajduje się i jak wygląda bezprogowa podstrunnica czy klinowy naciąg.

Tym, co bezsprzecznie dyskwalifikuje książeczkę jako utwór poetycki, jest warstwa literacka. Trudno mówić nawet o wierszu. To raczej prosta rymowanka, którą Józef Jacek Rojek w swoim omówieniu nowości wydawniczych opisał niezwykle trafnie: „No cóż, pomysł świetny i ubogacający postać, tyle że z rymowaniem i opisem tej postaci jakby nie do końca sławetnie uczynionym. Stąd taki że pożytek: (…) słowa: a jakże do uczenia się i poprawiania rymów, rytmów i logiki wiersza rymowanego” 1. Zdecydowanie Feliks Nowowiejski, człowiek czuły na piękno melodii, harmonię słowa z muzyką, poczułby się zawiedziony.

Pozostaje jedynie mieć nadzieję, że książeczka, choć nie pozbawiona walorów, będzie wykorzystywana przez dorosłych pracujących z młodym czytelnikiem z dużą rozwagą i zdecydowanie pomijana przy recytacjach i inscenizacjach.

Realizowanie tak ważnego celu, jakim jest nauczanie wiedzy o regionie, nie powinno odbywać się przy jednoczesnym promowaniu słabej literatury. Dzieci, a szczególnie te najmłodsze, wymagają doskonałego metrum i pięknego rymu, o jaki nietrudno przecież w bogatej polszczyźnie.

Minęło już kilka lat od kiedy ukazały się oba wydania Małego Felusia. Chociaż początkowo zakładano, że zainicjuje on regionalny cykl biograficzny skierowany do dzieci, to jednak pomysł nie został podtrzymany. Jak na razie tylko Mikołaj Kopernik doczekał się kilku starannie przygotowanych publikacji. A szkoda.

Zasłużonych i jednocześnie niesamowicie barwnych postaci, które zapisały się w historii Warmii i Mazur, przecież nie brakuje.

Iwa Wilga, Mały Feluś wyrusza w świat, wydanie I, Olsztyn-Barczewo, 2011.

Katarzyna Kowalczyk, Mały Feluś wyrusza w świat, wydanie II poprawione, Barczewo 2012.

20

VariArt 04/2016

PROZA

KAJA WILENGOWSKA

Nowi Czarne aż do lustrzanego połysku pantofle, wyprasowany idealnie frak, ufryzowane włosy. Szyk i elegancja biły od niespokojnego przed wielkim koncertem dyrygenta. Był rok 1912. Urodzony w niewielkim Barczewie Feliks Nowowiejski miał owego wieczoru prowadzić nowojorską orkiestrę w słynnej na cały świat sali koncertowej Carnegie Hall. Taksówka już czekała przed hotelem.

Zdenerwowany dyrygent wsiadając, wycedził do kierowcy: — Good evening. Car Nager hall... Please.

— What? — silny pięćdziesięciolatek o nader ciemnej karnacji odwrócił się do wypachnionego pasażera, patrząc nań z niedowierzaniem.

— Call Nager home... - dyrygent niepewnie powtórzył w swym przekonaniu poprawnie wypowiedzianą nazwę sali koncertowej na Manhattanie.

— What...? Ok, Sir.

Ruszyli. Oburzony kierowca i nieświadom pomyłki dyrygent, ruszyli w wieczorną poświatę nowojorskich ulic. Dokąd? Czy dyrygent dojedzie na swój wymarzony koncert? Czy Nowowiejski wiedział, jak obraźliwym określeniem wobec ciemnoskórych jest słowo Nager? Jak kierowca odpłaci się pasażerowi?

Quo vadis? − tytuł swojego oratorium powtarzał w głowie Feliks Nowowiejski, przemierzając yellow cabsem nieznane chyba jeszcze nikomu zakątki Nowego Jorku. Wszystkie budynki wyglądały tak samo, a zza szyby widać było błyski świateł setek aut. Taksówkarz zatrzymał się przy szyldzie „Bronx Zoo” i ruchem ręki kazał dyrygentowi opuścić pojazd. Stanął na skraju ulicy w nadal nienagannym fraku, lśniących butach i westchnął głęboko.

Wieczór zapadł niespodzianie szybko, a do koncertu zostały jedynie 53 minuty.

Do koncertu, który odbędzie się w sali Carnegie Hall na Manhattanie, a gdzie jest ten Bronx? Gdzie jest Pan Nowowiejski?

Gdzieś za płotem zaryczał słoń, ale wielkomiejskie światła nie dawały złudzeń, że to nie dżungla i nie można sobie pożartować. Nowy, nieznany Jork i trzydziestopięcioletni dyrygent z odległego kontynentu z niewielką ilością gotówki w kieszeni i silną potrzebą znalezienia się na Manhatanie odległym o..., no właśnie... Jak daleko? No jak to się mogło stać? „Call Nager Home...” − ale jak to się mogło stać? – „Trenowałem wymowę cały poranek... i dlaczego to tak ubodło kierowcę?” Znów zaryczał słoń, ponaglająco, trzeba gnać, trzeba na koncert, tyle przygotowań, to się musi udać... 47 minut jeszcze.

Szedł prowadzony szumem metra pod stopami, każdy dźwięk był muzyką, pisk opon, mrucznie silników aut, kroki przechodniów i wciąż gdzieś wycie syren, szedł dalej w kierunku coraz głośniejszych i dziwniejszych doznań.

Chlup w kałużę lakierowanym pantoflem i zobaczył stację metra z pociągami na Manhattan. Pod ziemią szum stał się jednostajny, łagodzony rozmowami pasażerów, z rytmu wybijały go denerwujące dzwonki sygnalizujące przystanek. Po kilkunastu dzwonkach ta muzyka zrobiła się nieznośna, zepsuta, trzeba wysiadać. A na górze? Znów ciekawiej, syreny, klaksony, kroki... I nagle wiatr... otwarta przestrzeń Central Parku zapraszała do złapania oddechu.

Tam zatrzymał się na niewielkim wzniesieniu, gdy za plecami miał tylko przestrzeń, a przed sobą symfonię miejską, podniósł do góry ręce, chcąc dyrygować i z tych szumów, pisków, kroków, plusków i szelestów uzyskać harmonię.

Zamknął oczy. Wiatr pomógł mu stworzyć muzykę doskonałą z nowojorskich dźwięków, swoistą epifanię do słuchania... jakieś bliskie i nieznane pytanie zdawało się mu słyszeć, a wnet jeden dźwięk zaczął wybijać się bardziej − waltornia, tak, to musi być waltornia... Pobiegł w jej kierunku. Zbliżając się, słyszał coraz więcej instrumentów symfonicznych...

Quo vadis? – brzmiało miasto.

Plakat konkursowy „Rok Feliksa Nowowiejskiego”, Mateusz Stawarski

VariArt 04/2016

21

WARMIA

OSWALD KOWALEWSKI, red. MONIKA KOWALEWSKA

Obyczaje świąteczne WIGILIA Zawsze w wigilię chodzili po wsi sługi z szemlem. W trójkę chodzili – dwóch

później żeś jadł to wszystko, ale były takie jeszcze sposoby, że siostra dajmy

i koń. To byli takie chłopy, że tam nie podskoczysz. Bo za sługów to już takie

na to kawałek drewka w ten papierek zawinęła i cukierek wisi. Chcesz ugryźć

starsze chodzili, po 30 lat. Mieli kaptury pozakładane, maski i brody, że oczy

a tu drewko, bo już cukierek zjadła. A zawsze było tak, że sama sknociła, a jek

tylko było zidać i zawsze robili rumor straszliwy: skakali, ryczeli, jak ten koń,

mama mówiła: kto to zrobił?, to siostra pierwszo zawsze odzywała się: to zrobił

tak: yhaha. Jedan łeb od konia trzymoł, ta łopołka (drewniany podłużny kosz,

Oswald, to ja zawsze był winny za to.

który miał imitować koński zad) mioł z tyłu za pas przyczepiony i biało płachto był zakryty cały, ten drugi z tyłu mioł na drążku drewnianym takie paski

TRZECH KRÓLI

od opony pocięte i gwoździkami powbijane i tym w ta łopołka, niby w konia,

W Trzech Króli to Kozy rano chodzili. Do południa. Z kozami to chodziło po

buch, ale jak strzelił tym klopejczem to bolało, a ten trzeci lotał i krzyczoł: −

dwóch chłopaków, takie wszystko podlotki, 9-12 lat. Jedan przebrany był za

Możesz pocierz? Nie możesz? – Moga! – krzyczelim ze strachu. Wszyscy sia

koza i skakał, a drugi za pasterza − mioł taki kij pasterski i na organkach

ich bali. Ale jek sługi nie przyszli, to prezentów nie było. Dopiero po sługach

tam i z powrotem tylko dmuchoł, bo grać nie umioł. Takie rozmaite czapki się

były prezenty. W drugim pokoju był stół zastawiony, wszystkie talerze (prezen-

tyż zakładało. Czasami tak byli przebrane, żeś nie poznoł kto to. Dostawali

tów nie kładło się pod choinką, ale na talerzach) już dla każdego były pełne, bo

złotówka, albo dwa, albo jeszcze garść cukierków. Czasami to trzy pary naroz

mama wcześniej obeszła dom w koło, wszystko talerze przygotowała, wyszła

były, jedna weszła, a reszta stała przed domem czekała. I tak po koleju wszyst-

z powrotem i jek przyszła do nas to mózi, że zwierzętom jeść dała. W wigilie

kie trzy pary wchodzili do każdego. A wieczoram to Trzej Królowe chodzili. To

po wieczerzy, jek sługi wyszli, mama drzwi otworzyła, światło zapaliła, bo to

były dziewczynki przeważnie, czasami się udało, że jakiegoś chłopca w środek

jeszcze lampa z nafto wtedy była, i z ta lampo idziemy patrzeć – uuu jonu

wsadzili, i oni mieli szopka przed sobo i kadzidło, pomalowane byli, poprzebie-

neja, stół zastawiony, a na nim rozmaite wyroby: ciastka, swojej roboty pie-

rane. Wchodzili do domu i śpiewali „Dzisiaj w Betlejem”. Te najwięcej zarabiali,

czone wszystko, na talerzu żeś dostał 10 czy 15 cukierków, jabłko, a jak była

zawsze w puszkach mieli zrobione dziura i tam pakowali pieniądze. To jak od

pomarańcza to był luksus.

początku wsi szli, to w połowie już się do tej puszki wpychało...

Ja pamiętam, jek Hennes noga złamoł, to pojechałem w styczniu do Olsztyna do szpitala i ja miał pomarańcza, to ja mu to pomarańcze powiozłem, bo to było cuś specjalnego...

SYLWESTER I NOWY ROK Tam, gdzie rybaczórka teraz, tam była taka gospoda, z salą i sceną obrotową, i tam się bawili. Kiedyś to naprawdę wesoło tu było.

CHOINKA Choinka zawsze była. Nikt nie kupował, tylko szedł do lasu, kawałek choiny

22

W Nowy Rok to psoty też robili. Na ten przykład kominy zastawiali. Kiedyś to opowiadali, że chłopy stare poszli do jednej chałupy i okna wszystkie zasłonili

wycioł. Kiedyś to były na te klamerki świeczki wstawiane i wieczorem się ko-

szmatami i normalnie drzwi jakieś od piwnicy, od stodoły albo z chlewa zdjęli

lędy śpiewało i po wszystkim to, żeby się tam coś nie stało, wszystko było

i okna pozastawiali i ludzie w tej chałupie śpią i śpią, bo ciemno. Długo ta

zgaszone, tylko na ten czas, jak świętowało się, to świeczki się paliły. Jeszcze

legenda trzymała, jak u nich spali dwa noce i dwa dni. A tu, gdzie był dom,

niektóre klamerki są, tu leżą gdzieś jeszcze u nas. Były bombki, cukierki wie-

co ten słomiany dach mioł, to dyszel wsadzili do komina − po dachu weszli,

szali, jabłka wieszali, co tam wszystko na tej choince. Jak żeś ją rozbierał, to

bo to przeż drabina była na tym słomianym dachu, dyszel postawili, ten przód

VariArt 04/2016

od kołów na ten dyszel wsadzili, koła nałożyli i na kominie do góry był wóz.

Post Scriptum

Opowiadali, że robili takie psotki. Albo jak zamarzłe było w Nowy Rok, to na środku jeziora wolnostojący kibelek stojał. Co te kasztany nie potrafili robić.

Dziś w Pluskach nie chodzą już Sługi, Kozy czy Byry. Zanikł także zwyczaj

Nam też nie raz bramę wynieśli i na jeziorze albo w krzakach albo gdzieś tam

noworocznych psot. Mało kto chodzi po smaganiu do sąsiadów. Jeśli któraś

jeszcze szukalim. Jednamu to wóz wyprowadzili, to tyż sie obudziuł i cały dzień

z tych tradycji jest nadal kultywowana, to raczej w gronie rodzinnym. Ludzie

chodził i szukał. Robili takie kawały, tylko że oni nie psuli tego. Ale jak tutaj na

nie znają się już jak dawniej. W lesie nieopodal wsi powstało luksusowe osie-

tym kominie pół woza siedziało, to teraz idź i zdejm te koła. Oni jak czterech

dle domków letniskowych i wielki hotel spa. Na ulicy, która zastąpiła piaszczy-

chłopa poszło, to dla nich to było fraszka − dyszel wyciągnęli, koła wsadzili

stą drogę, nie usłyszy już gwary, bo niewielu zostało tych, którzy ją pamiętają

i patrzysz – wóz wjeżdża w komin. Daj ty spokój. To takie dziadki po 80 lat były

i dla których była językiem zupełnie naturalnym, za to spotkać można kuracju-

i takim rozrabiali, takim babciom, dziadkom, do młodych nie poszli.

szy w białych szlafrokach i wczasowiczów w strojach kąpielowych. Na górze

W Nowy Rok Byry (niedźwiedzie) też chodzili, ale to dzieci. Jedan mioł taki

Kuka, gdzie według legendy, gdy wrzuci się kamień do dziury, można usłyszeć

kożuch, taki do furmanki na zima, to rękawy wszystko powyciongoł, że na

odgłos tłuczonych dachówek zakopanego zamku, jest już coraz mniej drzew,

zewnątrz wełna była, to słomo żeśmy tak go jeszcze opętali, że on taki gruby

a coraz więcej domów. Jeśli chcemy poczuć magię Warmii, pozostaje nam za-

był. Jak żem zawsze chodzili, to ja tam tylko troszkę tą słomą przykręcony a on

tem słuchać tych opowieści, które snują ludzie starsi, pamiętający tę barwną

stojał w tym kożuchu z ta czopo tako. Oj jeny, ale jaka zabawa była, to było cuś

krainę z jej zwyczajami, tradycjami i klimatem, którego dziś nie da się już

niesamowitego. Zawsze żem coś tam dostali.

odtworzyć. Chciałabym podziękować mojemu wspaniałemu dziadkowi, który w wieku 81. lat ma tyle pozytywnej energii i radości, co my wszyscy razem

WIELKANOC

wzięci. Dzięki niemu mogłam przedstawić choć ułamek tego, co dziś odcho-

A późnij to dopiero smaganie na Wielkanoc. Tam, gdzie dziewczyny były, to po-

dzi w zapomnienie. Za sprawą tych rozmów zaczęłam także szukać literatury,

trafili drabinę do domu przystawić, do góry wejść i kit zerwać w okach, szyba

która traktowałaby o Pluskach i udało mi się odkryć kilka wspaniałych pozy-

wyjąć i wejść do chałupy, żeby jeszcze w łóżku dziewczyny smagać. Po wojnie

cji, m.in. Marii Zientary-Malewskiej, Anny Szyfer czy Jana Chłosty. Znalazłam

zaraz milicja była, jak się takie co zrobiło. Wodo tu nic nie było lane. Smaganie

w nich informacje o moim prapradziadku Antonim, pradziadku Aleksie i dziad-

to było smaganie. Starsi mieli jałowiec, a takie dzieci to chodziły z witkami

ku Oswaldzie. Jestem dumna z tego, że historia mojej rodziny, moja historia

(młode gałązki brzozowe z małymi listkami). Jakbym poszedł mały z jałowcem,

jest związana z tym regionem. I nieważne, czy ktoś był Niemcem czy Polakiem,

to bym nic nie dostoł, a jak poszedłem, położyłem witki przed tantą i żem

do jakiej szkoły chodził, jakim językiem mówił, ważne, że wszyscy jesteśmy

poziedzioł: Schmack Ostern, Grün Ostern, gib Eier und Speck dann lauf ich

z Warmii. Taka jest nasza historia.

gleich weg (smagam, zielonem smagam, daj mi jajka i słoniny, to ucieknę stąd), to żem dostoł dwa jajka i cztery cukierki. Jak żeś poszedł tylko tak leciutko dotknął nogi to dobrze, to było w porządku, jak przyszedł z jałowcem, to wygnała. Ale to wszystko to było może rok, dwa zaraz po wojnie, ja miał 11 czy 12 lat i koniec, ja już później nie chodził. Jek wyjechali te wszystko nasze za granice, to napływ nie chodził. Z tych, co przed wojno rodzeni, to kilkanaście osób teraz zostało. Toć w Pluskach to szukasz kogoś, żeby swojego znaleźć.

Ile ludzi, co się nie pamięta... A z tych, co wyjechali, to je tak, że nikt się nie przyzna, nikt... nikt sia nie przyzna skąd on je...

Rys. Iwona Bolińska-Walendzik

VariArt 04/2016

23

TEATR

ELŻBIETA LENKIEWICZ kierownik artystyczny Teatru przy Stoliku

Intymny teatr wyobraźni Jubileusz 20-lecia Teatru przy Stoliku

„Jeżeli kochasz to, co robisz – nie musisz pracować”. Ta sentencja jednego z dalekowschodnich filozofów doskonale pasuje do wielkiej przygody, jaką jest dla mnie prowadzony od 20 lat cykl czytań dramatów zwany Teatrem przy Stoliku. Otóż to, przygody, nie zaś obowiązku związanego z wykonywaniem

Fot. z archiwum Planety 11

kolejnego zadania służbowego, jakie 20 lat temu powierzył mi dyrektor Marek Hassa. A stało się to za sprawą moich zacnych kolegów aktorów – Tadeusza

uczucie, iż publiczność oddycha razem z nimi. To jakość nie do przecenienia.

Madei i Władysława Jeżewskiego, którzy tą nietypową formą prezentacji sztuk

W ciągu 20 sezonów w Teatrze przy Stoliku przeczytaliśmy 184 sztuki, róż-

na tyle zainteresowali dyrektora, że przyklasnął pomysłowi, a mnie zachęcił do

norodne tematycznie, problemowo i gatunkowo. Od 19 lat cykl obecny jest też

znalezienia odpowiedniego tekstu dla emerytowanych artystów. Nie spodzie-

w bibliotekach, świetlicach wiejskich, kameralnych salkach domów kultury

wałam się wówczas, że polecenie szefa okaże się dla mnie wielką i odwzajem-

w całym regionie, a nawet poza nim (Łomża, Kolno). To swoista działalność

nioną miłością teatralną.

misyjna. Jeździmy między innymi do takich miejsc, w których mieszkańcy

Tak oto doszło do pierwszej premiery − dramatu Matei Visnieca „Zatrudnimy

nigdy nie obcowali z teatrem, zatem sztuka słowa literalnie „dociera pod

starego klowna” w wykonaniu wspomnianych wyżej kolegów i nieco od nich

strzechy”. I czuje się tam wraz z nami komfortowo, ponieważ publiczność jej

starszego Stefana Burczyka. Małą salkę kawiarenki Teatralnej widzowie wy-

oczekuje z podobną jak w Olsztynie ciekawością, niecierpliwością i nieukry-

pełnili dosłownie po brzegi, a liczna grupa młodzieży zajęła miejsca nawet na

waną sympatią.

podłodze i podeście, niemal u stóp aktorów.

24

Teatr przy Stoliku przez 17 lat działał w Teatrze Jaracza, dając regular-

Publiczność od początku pokochała ten skromny teatr wyobraźni i obda-

ne, comiesięczne premiery, po czym został „wyproszony” z tej zacnej sie-

rzyła aktorów oraz mnie nie tylko zaufaniem, ale przede wszystkim potężną

dziby. Rozczarowani widzowie zareagowali na tyle żywiołowo, że udało się

dawką empatii. Myślę, że najlepiej emocje widzów odda fragment felietonu

go wznowić w innych przestrzeniach miasta, z inicjatywy i pod auspicjami

Jerzego Szczudlika, wiernego bywalca naszego cyklu, a zarazem piszącego dla

Towarzystwa Kultury Teatralnej. Dzięki temu powstał projekt złożony do Urzędu

„stolika” autora, zamieszczony w „Gazecie Gietrzwałdzkiej”/11-24.11.2016/:

Miasta Olsztyna, którego beneficjentem zostało TKT, partnerami zaś Miejska

Aktorzy rozumieją, jakim podlegają ograniczeniom: ruch w przestrzeni krzesła,

Biblioteka Publiczna, Olsztyński Teatr Lalek i Kino Studyjne Awangarda 2.

lampka w miejsce reflektorów, brak kostiumów, scenografii i całej teatralnej

Ratusz wspomógł już dwukrotnie to przedsięwzięcie, współfinansując dzia-

machiny. Ale czują, że tekst dramatu musi wybrzmieć tak samo prawdziwie

łalność Teatru przy Stoliku oraz obejmując patronetem prezydenta Piotra

i szczerze jak na deskach sceny. I wiedzą, że przed nimi siedzi najprawdziw-

Grzymowicza.

szy z prawdziwych widz, miłośnik teatru pod każdą postacią, przeto nie ma

I tak nowa edycja cyklu zaistniała w przestrzeniach filii MBP na Dajtkach,

tu miejsca na fałszywe tony, na odczytanie wypracowania. Bo my, wierna

Pieczewie i w Planecie 11, a także w OTL oraz w kinie Awangarda 2, gdzie

publiczność, musimy ich zobaczyć w tych niewidzialnych kostiumach, w tej

widzowie mogą oglądać wybitne ekranizacje dramaturgii światowej. W ciągu

niedostrzegalnej scenografii, wreszcie w tej nieuchwytnej atmosferze. I oni

dwóch kolejnych sezonów tej edycji zrealizowaliśmy w Olsztynie 12 premier i 6

tak właśnie nam się ukazują.

pokazów filmowych. Wierna i niestrudzona publiczność podąża za mną i ak-

Tę bliskość, a nawet intymność wyzwalającą szczególne emocje, cenią so-

torami wszędzie tam, gdzie czytamy, co tylko utwierdza nas w przekonaniu,

bie na równi obie strony. Aktorzy twierdzą, że ten kontakt wyzwala także ich

iż to działanie ma doprawdy głęboki sens. Zatem – niech trwa do kolejnego

wyobraźnię (pracują nad tekstem oraz interpretacją sami, bez pomocy reży-

jubileuszu w dobrej kondycji tak publiczności, jak i aktorów, czego życzmy im

sera), uczy prostoty grania, a efekt jest taki, że często mają wręcz magiczne

najserdeczniej!

VariArt 04/2016

MIASTO

AGNIESZKA KACPRZYK

Krótka historia o Długim Kiedy pada filozoficzne pytanie o to, czy istnieje miłość od pierwszego wejrze-

jest przewodniczącym, a Kasia – sekretarzem. To właśnie za ich kadencji Rada

nia, zawsze odpowiadam „TAK!”. A to dlatego, że już dwa razy zakochałam się od

wraz z mieszkańcami osiedla uratowała przed egzekucją kilkaset topoli. Ich zaan-

pierwszego wejrzenia. Za każdym razem w Jeziorze Długim i jego bajecznej okolicy.

gażowanie, a jednocześnie radość z tego, że można zrobić coś dobrego dla innych, okazała się na tyle zaraźliwa, że w kolejnej kadencji sama postanowiłam zasilić

CZARODZIEJSKIE RYBAKI

szeregi Rady.

Pierwszy raz wylądowałam nad Długim na chwilę. Szłam na korepetycje do licealnej koleżanki, żeby wytłumaczyła mi zawiłości działania kondensatorów.

ZWARTE SZEREGI OBYWATELSKIE

Wędrowałam ścieżką wzdłuż jeziora, gapiłam się na przedwojenne domki z czer-

Działać w Radzie na takim osiedlu to nie tylko obowiązek, ale i przyjemność, bo

wonymi dachami, a w moim piętnastoletnim sercu trzepotał zachwyt. Jak dorosnę,

mieszkańcy znad Długiego to wzorcowy przykład społeczeństwa obywatelskiego.

to tutaj zamieszkam! — złożyłam sobie solenną obietnicę.

Tu żadna deweloperska samowolka nie przejdzie − wszyscy są zbyt czujni, a gdy

Ja − mieszkanka osiedla betonowych sześcianów – wreszcie znalazłam miejsce,

trzeba, zwierają szeregi i solidarnym głosem bronią układu architektonicznego,

które spełniało moje romantyczne marzenia o domkach z okiennicami, klimatycz-

enklaw przyrody i całej tradycji Osiedla Nad Jeziorem Długim. Dlatego pewien in-

nych poddaszach, widoku na taflę jeziora połyskującą porannym słońcem. A potem

westor porzucił swoje marzenia o drapaczu chmur na Błękitnej.

przyszły studia i praca. Wyjechałam do Poznania, później do Warszawy i kompletnie zapomniałam o czarodziejskich Rybakach.

UNIKAT NA WIELKĄ SKALĘ Ja natomiast niemal każdego dnia czuję się wyróżniona, jakbym wygrała los na lo-

SIEDZĄC NA DACHU

terii. Bo ilu ludzi, mieszkając w centrum blisko 200-tysięcznego miasta, ma wodę

O rodzinnych stronach przypomniałam sobie, kiedy sama postanowiłam założyć

i las pod nosem? Ile osób może zafundować sobie czterdziestominutowy poranny

rodzinę. Do dziś pamiętam ekscytację, kiedy zobaczyłam ogłoszenie w gazecie:

trening biegowy wzdłuż trzech jezior (Długie, Czarne, Krzywe), a kwadrans później

„Poddasze nad Jeziorem Długim”. Tego samego dnia już tam byliśmy, pół godzi-

siedzieć w pracy przy biurku (po drugiej stronie jeziora Długiego)?

ny później umówiliśmy się na podpisanie umowy. Wszyscy pukali się w czoło –

Osiedle Nad Jeziorem Długim to unikat w skali kraju, a może i Europy, o czym do-

bo mieszkanie za małe, bo cena kosmiczna, bo… A ja wzruszałam ramionami

skonale wiedzą starzy mieszkańcy. Mawiają oni czasem: „Jeśli raz tu zamieszkasz,

i kontrargumentowałam: takie miejsce warte jest każdej ceny.

zawsze będziesz tu wracać.”

Wieczorami siadałam w wykuszu z papierosem, zwieszałam nogi i bębniąc piętami o dachówki, napawałam się widokiem alei Przyjaciół.

JAK NA MARSZAŁKOWSKIEJ Sama niebawem pożegnam się z Osiedlem Nad Jeziorem Długim, ale, mając w pa-

NA RATUNEK TOPOLOM

mięci słowa mieszkańców, wiem, że niekoniecznie na zawsze. A na razie zamierzam,

To właśnie w tym oknie wypatrzyłam pewien duet, który mnie zaintrygował. Oboje

jak inni olsztyniacy, wpadać tu na poranne bieganie, popołudniowy rower albo nie-

na emeryturze, choć nie wskazywały na to ani dynamiczny sposób poruszania się,

dzielny spacer z rodziną. A mieszkańcy będą się denerwować, że znów nad ich jezio-

ani ich ubiór, który określiłabym mianem dyskretnej awangardy, ani energia, jaka

rem najazd Hunów, a na ścieżkach jak na Marszałkowskiej.

z nich emanowała. Potem okazało się, że oboje działają w Radzie Osiedla. Wojtek

I dobrze. Jakąś cenę za luksus mieszkania nad Długim trzeba zapłacić. Niech płacą!

VariArt 04/2016

25

INICJATYWA

Crowdfunding JOANNA TEKLA WOŹNIAK Jednym z największych wyzwań, przed którym stoję jako osoba czynnie zajmu-

najszerszej grupy potencjalnych odbiorów, a to w oczywisty sposób pochłania

jąca się kulturą, jest zdobycie finansowania dla moich projektów. Nie od dziś

czas i energię. Jeśli PR-em zajmuje się grupa zaufanych współpracowników

wiadomo, że ludzie kultury potrzebują pieniędzy i szukają ich w różnych miej-

sprawiedliwie dzielących się odpowiedzialnością za powodzenie zbiórki, bę-

scach. W obliczu wszechobecnej „grantozy” coraz częściej bierzemy sprawy

dzie z pewnością znacznie łatwiej i efektywniej. Doświadczenie uczy jednak, iż

w swoje ręce, organizując zbiórki społecznościowe w Internecie. W ubiegłym

podobne sytucje niestety nie zdarzają się zbyt często.

roku, dzięki jednej z tzw. platform crowdfundingowych, udało mi się z sukcesem zebrać fundusze na wydanie „Niecodziennego Przewodnika po Olsztynie”.

Zeszłoroczna kampania promocyjna „Niecodziennika”, za którą odpowia-

Choć nie było łatwo, moje doświadczenie z tą formą finansowania uważam

dałam samodzielnie, trwała około dwóch miesięcy. Obejmowała ona m.in.

za niezywkle inspirujące. Nie wykluczam, że w przyszłości ponownie sko-

moją obecność w lokalnej prasie, kilkukrotne wizyty w telewizji i radiu, nade

rzystam z crowdfundingu… o ile tylko będę mieć dostatecznie dużo czasu.

wszystko jednak powtarzalne działania w Internecie. Pamiętam, że w tym

Crowdfunding bowiem to metoda, która może być bardzo skuteczna, jednak

okresie praktycznie nie było dnia, w którym nie pojawiłaby się choćby krótka

z mojej perspektywy wciąż pozostaje metodą bardzo czasochłonną.

wzmianka, nie odbyła rozmowa czy nie został wysłany mail w sprawie zbiórki.

Samo wstawienie projektu na stronę portalu to zaledwie początek czekają-

Chodzi także o to, aby skutecznie budować społeczność zainteresowaną

cej nas pracy, często niestety żmudnej i monotonnej. Organizowana przez nas

naszym projektem. Podpisuję się obiema rękami pod stwierdzeniem, że zbiórka

zbiórka wymaga bowiem regularnej i intensywnej promocji różnorodnymi ka-

powinna mieć swoich „apostołów”, czyli osoby, które wierzą w jej powodzenie

nałami. Chodzi o to, aby informacja o projekcie jak najszybciej dotarła do jak

i puszczają informację o niej dalej. Także w przypadku „Niecodziennika” nie do przecenienia była rola plotki czy, jak wolą niektórzy, marketingu szeptanego.

Znajomi opowiadali o projekcie swoim znajomym, a ci dzielili się informcją z kolejnymi osobami – w mediach społecznościowych poprzez wklejenia, szery i lajki, a w tzw. realu poprzez zwykłe, codzienne rozmowy.

Niezwykle miłym bonusem było to, że w trakcie trwania kampanii zaczęły się odzywać do mnie osoby realizujące podobne projekty, proponujące współpracę czy po prostu dzielące się pozytywnym feedbackiem. Pojawiła się także propozycja współpracy z wydawnictwem, zaproszenia na lokalne eventy, podczas których można by opowiedzieć o „Niecodzienniku”. Spotkałam się z wieloma pozytywnymi rekcjami otoczenia, które dodały mi wiary w sens tego, co próbuję robić.

Powstanie „Niecodziennika Olsztyńskiego” nie byłoby możliwe, gdyby nie wsparcie internautów. Udało się wydrukować 300 egzemplarzy książki. To niewiele, ale pozwoliło na domknięcie projektu i zamknięcie pewnego etapu działań. Cieszy mnie, że dzięki tej publikcji mam namacalny dowód na to, że pewna praca została wykonana.

26

VariArt 04/2016

INICJATYWA Fot. okładki płyty Thousand Lakes, A.Broda

pręgierzem wyborów tłumu? Czy wokół crowdfundingowych projektów tworzy się jakaś nowa społeczność? Czy wspólna realizacja działania sprawia, że ludzie identyfikują się z przedmiotem działań? Jak trwałe są to więzi społeczne?

Wiosną 2016 r. miałam okazję osobiście organizować akcję crowdfundingową na portalu Polak Potrafi. Celem było zebranie środków pieniężnych na wydanie płyty z muzyką Warmii i Mazur. Akcja miała trwać 45 dni. Byłam bardzo przejęta tym działaniem, ponieważ gdyby określona w projekcie suma nie została zebrana, cała moja praca poszłaby na marne. W skrócie mówiąc, Polak Potrafi rządzi się zasadą: wszystko albo nic. Nie można uzyskać częścio-

ANIA BRODA

wego sukcesu. Dlatego przez 45 dni nieustannie informowałam o mojej akcji crowdfundingowej. To nie było łatwe. Po pierwsze trzeba było nauczyć się, jak zwracać się do innych o pomoc. Lekcja pokory. Zawsze uważałam siebie

Żyjemy w czasach dynamicznie zmieniających się technologii, które de-

za osobę niezależną. W tej sytuacji stałam się zależna od wsparcia innych.

terminują styl i rytm naszego życia. Wpływają na nasze codzienne wybory.

Musiałam nauczyć się rozmawiać o tym z innymi. Nauczyć się prosić o pomoc.

Intensywnie rozwijają się obecnie nowe formy kontaktowania się między

Generalnie uważam, że to świetne narzędzie społeczne i biznesowe. Dla poje-

ludźmi. We współczesnym świecie za p Internetu możliwe jest uczestnicze-

dynczego człowieka to niewiele − dorzucić się do ciekawego projektu. W su-

nie w kilku działaniach jednocześnie. Możemy współtworzyć i mieć wpływ

mie grosz do grosza, ziarnko do ziarnka i można zrealizować wielkie rzeczy.

na wiele przedsięwzięć z różnych dziedzin kultury i nauki, praktycznie nie

Dzięki projektowi crowdfundingowemu dotarłam do wielu nowych odbiorców.

wychodząc z domu. Dzięki nowym mediom przenikają się grupy społeczne.

Wiele osób dowiedziało się o mojej pracy. Powstała jakaś niewidzialna więź

Przestają istnieć bariery wiekowe. Młodzi i starzy mają szanse uczestniczyć

między wspierającymi, sponsorami, mecenasami a mną, czyli pomysłodawcą

w wielu wspólnych działaniach. Być razem w grupie za pomocą wirtualnego

projektu. W tym czasie kilkanaście osób zaoferowało mi także pomoc w posta-

świata. Ludzie poznają się i nawiązują relacje bez względu na różnice śro-

ci nagród, które mogłam wrzucać do projektu. Nagrody są bardzo ważne. Cała

dowiskowe czy geograficzne położenie. Online możemy pracować i przyjaźnić

formuła crowdfundingu opiera się na tym, że osoba, która przeznacza jakąś

się. Zawierać trwałe i krótkoterminowe relacje z osobami spoza naszej pra-

kwotę na wsparcie projektu, jednocześnie dostaje prezent, nagrodę. Są to bar-

cy czy rodziny. Mamy zwiększoną możliwość poszerzania kompetencji i wie-

dzo różne formy − materialne i niematerialne − nagradzania osób biorących

dzy. Możemy studiować i uczyć się. Rozwijać swoje pasje. Realizować kursy,

udział w projekcie. To, co jest ważne, to fakt, że osoby wspierające crowdfun-

kształcić się i zdobywać nowe uprawnienia. Wspierać działania innych. Być

ding w moim odczuciu stają się częścią projektu i zaczynają tworzyć pewną

częścią wspólnych społecznych projektów. Debatować na tematy społeczne

wspólnotę wokół tej idei, pomysłu. Dużo dobrej energii odebrałam w tamtym

i polityczne. Głosować i wypowiadać się publicznie. Formować grupy działa-

czasie i mimo że bałam się, czy podołam presji czasu, to udało się wyczarować

nia. Urzeczywistniać swoje ambicje. Pomagać innym ludziom realizować ich

wiele magicznych przyjacielskich relacji i zdarzeń. Część tych osób spotkałam

marzenia. Informacja o nowych projektach, w których możemy wziąć udział,

w realnym świecie po zakończeniu projektu. Niektórym osobiście wręczałam

dociera szybko i ma globalny zasięg. Świat stoi przed nami otworem. Jednym

płytę, którą wspólnie ze mną stworzyli. Wielu z tych ludzi to moi nowi przyja-

z takich zjawisk, które za pośrednictwem nowych mediów zmieniają naszą

ciele. Czego się nauczyłam? Żeby coś otrzymać, trzeba najpierw coś od sie-

społeczną rzeczywistość, jest crowdfunding. Staje się on obecnie flagowym

bie dać. Poznałam umiejętność dzielenia się z innymi. Sama od tego czasu

i innowacyjnym sposobem rozwiązywania problemów w zarządzaniu nowymi

wsparłam kilka ciekawych projektów crowdfundingowych, które realizują inni.

projektami i realizacji działań z zakresu kultury. Jak bardzo zmieni się nasz

To piękne i bardzo ludzkie odruchy. Dobry trening dla własnego ego. Przykład,

świat pod wpływem tych pionierskich form współdziałania? Jaka rzeczywi-

jak skutecznie działać poza systemem wniosków i dotacji. Wiara we własny

stość może zostać wykreowana przez współfinansowanie nauki, sztuki i kultu-

przekaz i odwaga − życzę tego Wszystkim, którzy czekają na spełnienie swo-

ry? Czy pozwala to na wolność tworzenia, czy też sprawia, że sztuka staje pod

ich marzeń.

VariArt 04/2016

27

INICJATYWA

MARCIN WAKAR

Miłośnicy Olsztyna Idea powołania lokalnej organizacji społeczno-kulturalnej zrodziła się w krę-

W czasie transformacji ustrojowej nawarstwiały się problemy z utrzyma-

gach olsztyńskich działaczy społecznych związanych z Towarzystwem Rozwoju

niem siedziby oraz kontynuowaniem obu konkursów. Kwestionowano nawet

Ziem Zachodnich i Stowarzyszeniem Społeczno-Kulturalnym „Pojezierze”.

sens dalszej działalności Towarzystwa.

Zebranie założycielskie odbyło się 8 października 1965 r. w Starym Ratuszu.

Zmiany nastąpiły dopiero 24 kwietnia 1991 r., kiedy wybrano nowy zarząd

W gronie dwudziestu członków założycieli znaleźli się m.in. dziennikarka ra-

z Andrzejem Sassynem na czele. Dzięki pozyskanym od sponsorów środkom,

diowa Anna Kochanowska, historyk Andrzej Wakar, architekt Bolesław Wolski,

a także inicjatywom i sile przebicia ówczesnego prezesa, TMO rozpoczęło sze-

plastyk Henryk Oszczakiewicz czy rzeźbiarka Balbina Świtycz-Widacka. Na

roko zakrojoną działalność, która z jednej strony kontynuowała tradycje towa-

pierwszego prezesa wybrano dyrektora Szpitala Kolejowego dr. Stanisława

rzystwa, z drugiej zaś wprowadziła je w zupełnie nowe obszary aktywności.

Flisa. W styczniu 1966 r. Urząd Spraw Wewnętrznych zarejestrował organizację pod nazwą Towarzystwo Miłośników Olsztyna. W trakcie pierwszego ze-

między byłymi i obecnymi mieszkańcami Olsztyna. 24 maja 1991 r. doszło

brania sprawozdawczo-wyborczego z marca 1967 r. wypowiedziano słowa ak-

do spotkania Andrzeja Sassyna z Walterem Angrikiem, ówczesnym liderem

tualne dla wszystkich członków do dziś: „Powstanie Towarzystwa Miłośników

Olsztyńskiego Stowarzyszenia Mniejszości Niemieckiej. Odtąd rozpoczęły się

Olsztyna zrodziła miłość do miasta, w którym żyjemy, pracujemy i które pra-

polsko-niemieckie kontakty w atmosferze wzajemnego zbliżenia.

gnęlibyśmy widzieć z każdym rokiem coraz piękniejsze i lepiej zagospodarowa-

Ważnym wydarzeniem dla pojednania dawnych i obecnych mieszkańców

ne. To przywiązanie stało się inspiracją i zachętą do pracy organizacyjnej dla

Olsztyna była wizyta delegacji TMO w Gelsenkirchen, gdzie w rocznicę pięć-

dobra i rozwoju Olsztyna”. W statucie określono szczegółowe cele działalności,

dziesięciolecia zakończenia II wojny światowej spotkała się ona z członkami

w tym m.in.: rozpowszechnianie historii miasta i jego osiągnięć; inspirowanie

Stadtgemeinschaft Allenstein – stowarzyszenia byłych mieszkańców Olsztyna

działalności społecznej na rzecz zwiększania atrakcyjności Olsztyna oraz pro-

oraz przedstawicielami społeczności żydowskiej. Jak pisał Sassyn na łamach

pagowanie jego walorów. Swą pierwszą siedzibę TMO miało w legendarnym

Kalendarza Olsztyna: „To była prawdziwa lekcja pokory i pojednania oraz my-

dziś Domu Środowisk Twórczych. W pierwszym okresie działalności towarzy-

ślenia o pokojowej przyszłości”.

stwo zajęło się popularyzacją historii miasta, głównie poprzez organizację wykładów.

28

Nowy zarząd strategię działania oparł na programie budowania więzi po-

Z drugiej strony organizacja przodowała w deklarowaniu uczuć patriotycznych. 8 października 1995 r. w fasadę budynku dawnego Konsulatu

W 1970 r. prezesem organizacji został Mieczysław Szczepański. To pod

Generalnego RP, w którym mieści się siedziba TMO, wmurowana została ta-

jego kierownictwem Towarzystwo podjęło dwie inicjatywy: organizację Dni

blica upamiętniająca pięćdziesięciolecie państwowości polskiej na Warmii

Olsztyna oraz konkurs dla mieszkańców i przedsiębiorstw „Olsztyn miastem

i Mazurach oraz trzydziestolecie działalności Towarzystwa. Z inicjatywy TMO

kwiatów i zieleni”. Wybrany w 1973 r. Witold Jarosz kontynuował organizację

podjęto również działania mające na celu ustawienie na Placu Konsulatu

tych wydarzeń przez kolejne kilkanaście lat. Nowy prezes w czwartej odsłonie

Polskiego Kolumny Orła Białego.

plebiscytu „Gazety Olsztyńskiej” został wybrany olsztynianinem roku 1979 r.

Dzięki inicjatywie Towarzystwa i wsparciu dawnych mieszkańców Olsztyna

Od tego czasu towarzystwo podjęło się organizacji drugiego ze swych sztanda-

z Gelsenkirchen oraz Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej w 1996 r. na mo-

rowych konkursów: „Młody Przyjaciel Olsztyna”.

ście św. Jana restytuowana została figura św. Jana Nepomucena. Jej oryginał

W 1986 r. Towarzystwo uzyskało siedzibę w budynku dawnego Konsulatu

zaginął w niewyjaśnionych okolicznościach w 1945 r. Staraniem Towarzystwa

Generalnego RP w Prusach Wschodnich przy placu Nowotki 5 (obecnie plac

uhonorowano tablicami upamiętniającymi osoby ważne dla miasta: zasadźcę

Konsulatu Polskiego). Zebrania zarządu i wszystkie prace organizacyjne TMO

i pierwszego sołtysa – Jana z Łajs oraz architekta Ericha Mendelsohna. Z kolei

odbywają się w tym miejscu do dziś.

w 1995 r. TMO zainicjowało cieszący się dużą popularnością Bieg Jakubowy,

VariArt 04/2016

który obecnie, jako półmaraton, organizowany jest przez Urząd Miasta.

31 maja 2001 r., w trakcie walnego sprawozdawczo-wyborczego zebrania członków TMO, Andrzej Sassyn zdecydował się nie kandydować w wyborach

społecznościowym Facebook. Od 2013 r. jest to nie tylko kronika działalności, ale również głos Towarzystwa w sprawach dla miasta najistotniejszych. Rok później powstała strona internetowa.

i powołano nowy zarząd z Krystyną Flis jako prezesem. Kluczowym zadaniem

Największymi wyzwaniami dla nowego zarządu były odzyskanie całości

było ukończenie Kolumny Orła Białego. Pomnik projektu Andrzeja Matyki od-

siedziby w zabytkowej kamienicy przy pl. Konsulatu Polskiego 5 oraz organi-

słonięto 3 maja 2002 r., jednak jego budowa przerosła skromne możliwości

zacja obchodów pięćdziesięciolecia Towarzystwa. Te rozpoczęły się dokładnie

organizacji, która popadła w finansowe tarapaty.

w dzień jubileuszu – 8 października 2015 r., jak przed półwieczem w budyn-

Nie przeszkodziło to jednak w podejmowaniu kolejnych działań. Dzięki sta-

ku Starego Ratusza, a miały swą kontynuację następnego dnia w Teatrze im.

raniom TMO nadano imiona dwóm olsztyńskim placom. Pierwszemu z nich

Stefana Jaracza. Po odzyskaniu siedziby najistotniejszą zmianą, jaką wypra-

− imię wieloletniej dyrektorki olsztyńskiej szkoły muzycznej Izy Garglinowicz,

cował zarząd w nowym pięćdziesięcioleciu, było opracowanie nowego, jedno-

drugiemu zaś − imię pierwszego polskiego autora historii Olsztyna Andrzeja

litego tekstu statutu, który aktualnie oczekuje w sądzie na rejestrację.

Wakara.

W 2014 r., w związku ze stuleciem wybuchu jednego z najkrwawszych kon-

Podejmowane były także takie inicjatywy jak cykl spotkań „Twórcze Miejsce

fliktów w historii ludzkości, zarząd Towarzystwa Miłośników Olsztyna podjął

Olsztyna” organizowany we współpracy z Miejskim Ośrodkiem Kultury, a także

działania mające na celu odsłonięcie tablicy poświęconej pracownikom olsz-

wiele imprez okazjonalnych wspieranych muzycznie przez Kapelę Jakubową

tyńskiego ratusza, którzy zginęli na frontach I wojny światowej. Od 1945 r.

oraz Kaczki z Nowej Paczki.

zabytek znajduje się w holu ratusza przykryty kawałkiem wykładziny... Mimo

W 2002 r. ustanowiono najwyższe odznaczenie TMO − Wielką Pieczęć Towarzystwa Miłośników Olsztyna. Jako pierwsza została nią uhonorowana

obietnic Prezydenta Olsztyna dr. Piotra Grzymowicza kolejny rok świadectwo wielokulturowej przeszłości naszego miasta pozostaje w ukryciu.

Irena Telesz, aktorka olsztyńskiego Teatru im. Stefana Jaracza.

W kolejnych latach nadal upamiętniano powojennych mieszkańców Olsztyna, w tym m.in. inicjując sprowadzenie do Olsztyna prochów rzeźbiarki Balbiny Świtycz-Widackiej, czy współprodukując w 2013 r. film poświęcony ks. infułatowi Julianowi Żołnierkiewiczowi. Skupiono się też na działalności w innych obszarach, dając początek zimowemu Jarmarkowi Warmińskiemu oraz organizując akcję rozświetlenia choinki itp.

24 października 2013 r. odbyło się Walne Sprawozdawczo-Wyborcze Zebranie TMO, w trakcie którego prezesem wybrano autora tych słów.

Wraz z nim do zarządu Towarzystwa weszła grupa trzydziestoparolatków, w tym m.in. historyk Krzysztof Jankun, dziennikarka Radia Olsztyn Maja Kwiatkowska, aktor i konferansjer Mariusz Korpoliński oraz pracownik Biura Wystaw Artystycznych Aleksander Traba. Nowy zarząd postanowił z jednej strony kontynuować tradycje tej zasłużonej dla miasta organizacji, z drugiej zaś odświeżyć jego wizerunek, tworząc chociażby profil na popularnym portalu

VariArt 04/2016

29

MONOGRAFIA

JOANNA PIOTROWSKA

Wokół Zatorza Stowarzyszenie „Nasze Jakubowo” wydało monografię poświęconą zabyt-

architekturze inspirowanej modernizmem tynki jasnych elewacji opracowywa-

kom Zatorza. O Zatorzu – XIX-wiecznej dzielnicy Olsztyna za torami – można

no fakturowo, pojawia się detal z charakterystycznego żłobionego w prążki

usłyszeć rzeczy różne. Jedni twierdzą, że to obszar skazany na urbanistyczną

betonu. Także tutaj autentyzm dawnych technik w wielu miejscach zniknął,

i społeczną peryferyjność, drudzy widzą w nim charakter i wynikający z niego

w innych czeka na ochronę.

potencjał. Książka „Zatorze – magiczna dzielnica Olsztyna” jest próbą opi-

Adam Płoski, autor trzeciego rozdziału („Dziedzictwo kolei, przemysłu i ko-

sania zachowanej tkanki zabytkowej, jednej z najważniejszych składowych

szar”), wraca do początków dzielnicy – do obiektów związanych z przeprowa-

tego charakteru. Powstała z myślą o tym, by przedstawić historyczny rozwój

dzoną w 1872 r. linią kolejową. Widzimy Zatorze także jako dzielnicę cegielni,

dzielnicy i pokazać najbliższe mieszkańcom świadectwa przeszłości, te mi-

tartaków, zespołów koszarowych, uciążliwych zakładów miejskich. Przy alei

jane codziennie, wielokrotnie, znane z widzenia, choć nie zawsze kojarzone

Wojska Polskiego 5 i 6 zachowały się budynki dawnej rzeźni (1880 r.) i zakładu

z godną zachowania wartością. Opisy i liczne aktualne zdjęcia czynią też

energetycznego (1907 r.). Na dalszym odcinku alei Wojska Polskiego funkcjo-

z publikacji rodzaj przewodnika: z książką w ręku można wyruszyć na dalszy

nował browar Leśny Zameczek (budowa od 1878 r.), o którym dziś świadczą

lub bliższy spacer właściwie z każdej zatorzańskiej ulicy. Materiał ilustracyjny

już tylko dwa obiekty na terenie nowego osiedla mieszkaniowego – nieużyt-

tworzą także publikowane po raz pierwszy plany i rzuty ze zbiorów Archiwum

kowany budynek dawnej administracji i przekształcona w lofty słodownia.

Państwowego w Olsztynie.

Pozostał także dawny staw browarny – staw w parku Jakubowo. Do dziś na

Na książkę składają się cztery rozdziały, każdy innego autorstwa, przedstawia-

skraju dzielnicy i miasta działa hydroelektrownia u zbiegu rzek Łyny i Wadąga,

jące zagadnienia kluczowe dla przestrzeni dzielnicy pomiędzy torami a Łyną.

powstała jednocześnie z zakładem energetycznym.

W pierwszym („Nowa dzielnica za torami. Urbanistyka i budownictwo miesz-

W 1862 r. na skraju kompleksu Lasu Miejskiego powstał pierwszy park olsz-

kaniowe końca XIX i początku XX wieku”) Magdalena Skarżyńska-Wawrykiewicz

tyński – Jakubowo. Parkowi i terenom zielonym – charakterystycznym ele-

przedstawia kształtowanie układu komunikacyjnego i rozwijającą się wzdłuż

mentom Zatorza − poświęcony jest ostatni rozdział autorstwa Marty Akinczy

nich zabudowę dzielnicy mieszkaniowej – domy dla kolejarzy (lata 90. XIX w.),

i Urszuli Knercer-Grygo („Zabytkowa zieleń na Zatorzu”). Za torami ulokowano

przy skrzyżowaniu ulic Żeromskiego i Sienkiewicza, o elewacjach z cegły lico-

cmentarze, które zakładano z dbałością o nasadzenia alejowe i graniczne: ka-

wej i kamienice z fasadami dekorowanymi przez sztukatorski wystrój o uroz-

tolicki cmentarz św. Jakuba (1870 r.) i ewangelicki (1886 r.) przy alei Wojska

maiconej ornamentyce budowane w dekadach najbliższych przełomowi wieków,

Polskiego. W 1904 r. założono obecny cmentarz św. Józefa. Ukształtowane

zachowane przy ulicach Jagiellońskiej, Okrzei, Kraszewskiego, Żeromskiego

przez czas bryły starodrzewu cmentarzy mają dużą wartość zabytkową.

czy Zientary-Malewskiej. Autorka poświęciła bogato ilustrowany podrozdział

Zatorzańska zieleń to także lipowe aleje uliczne, altana grabowa na skwerze

zabytkowej stolarce, oknom i drzwiom – powstała dzięki temu forma minikata-

przy ulicy Wyspiańskiego, prywatne ogrody użytkowe.

logu, w którym utrwalono indywidualne formy dawnego detalu, obecnego wciąż

A wszystko to w jednej dzielnicy.

jeszcze w wielu domach, gdzie indziej bezpowrotnie zniszczonego.

W drugim rozdziale („ O rozwoju dzielnicy w latach międzywojennych i o zato-

30

rzańskich budowlach użyteczności publicznej”) opisano gmachy szkolne, dwa

Fot. fragment okładki „Zatorze – magiczna dzielnica Olsztyna”, red. J. Piotrowska,

kościoły Zatorza, dawne sanatorium przeciwgruźlicze. W latach 20-30. XX w.

oprac. graficzne Michał Knercer

zagęściła się sieć ulic i zabudowa. Zatorze stało się w skromnym wymia-

Olsztyn: Stowarzyszenie „Nasze Jakubowo”, 2016. Publikację umożliwiła dotacja

rze miejscem realizacji idei tak zwanego miasta ogrodu. W kwartale między

Samorządu Miasta Olsztyn. Na okładce i stronach śródtytułowych znalazły się zdjęcia

ulicami Zientary-Malewskiej, Moniuszki, Limanowskiego i Reymonta ogrody

projektu „Zatorze” olsztyńskiego fotografika Łukasza Pepola (www.lukaszpepol.pl).

przydomowe zostały rozmieszczone między liniami zabudowy. W skromnej

Kontakt w sprawie dystrybucji książki na stronie Wydawcy: www.naszejakubowo.eu .

VariArt 04/2016

WIEK MĘSKI

WALDEMAR TYCHEK

Kobiety idealne i mężczyźni na prezenty W obecnych, jakże trudnych dla mężczyzn czasach, nabieram przekonania, że

i jej rajfurkę – swoją teściową. Już wydawało się, że „Krzyżacy” ruszą z kopy-

ci, którzy powtarzają za Szekspirem, iż kobieta jest przysmakiem bogów, o ile

ta, jednak pisarz pomny własnego nieszczęścia i czkawką połaniecką owład-

jej diabeł nie przyprawił, nie znają się albo na literaturze albo na kobietach.

nięty znów odłożył na bok Długosza i Szajnochę (z których to autorów czerpał

Już Monteskiusz bardzo trafnie ujął to zagadnienie, stwierdzając, że istnieją

ducha dla niedoszłej powieści) i napisał „Quo vadis”.

na świecie ludzie bardzo nieszczęśliwi, których nikt nie pociesza – a są to za-

Z drugiej strony może to i dobrze, że przerwał wówczas pracę nad

zdrośni mężowie; są również tacy, których wszyscy nienawidzą – i to również

„Krzyżakami”, bo gdyby ją kontynuował, to nie otrzymałby Nobla. A tak dzięki

są zazdrośni mężowie; są wreszcie tacy, którymi wszyscy pogardzają – i są

temu antraktowi mamy i Nobla, i „Krzyżaków”.

to także zazdrośni mężowie! Panowie! I o co tu kruszyć kopie? Wiadomo prze-

Nie byłbym jednak sprawiedliwy, gdybym nie przytoczył przykładu potwier-

cież, że o ile ze strony mężczyzny wszystko jest możliwe, o tyle w przypadku

dzającego tezę o kobietach będących u boku swych mężów twórczym dla

kobiet jedynie prawdopodobne. Oczywiście największym atutem kobiety jest

nich natchnieniem i nie rzucających im kłód pod nogi. Taką niewątpliwie była

wyobraźnia mężczyzny, ale z drugiej strony, gdyby kobiety były – jak twierdzą

Elżbieta Mironow-Mirocka – żona Feliksa Nowowiejskiego. Nie dość, że zre-

– mądrzejsze od mężczyzn, to czy byłyby w stanie kochać tych głuptasów?

zygnowała z własnej kariery śpiewaczej i urodziła mu pięcioro dzieci, to przy

Idealnych mężczyzn nie ma, bo gdyby byli, to z pewnością sprzedawano by

jej wydatnej pomocy i wielce przychylnym nastawieniu kompozytor napisał

ich kobietom w galeriach handlowych na prezenty. Natomiast kobiety idealne

m.in. „Legendę Bałtyku”, mnóstwo koncertów i utworów organowych, opery

oczywiście istnieją – i są to w większości te, które wcale nie chcą mieć ide-

i symfonie. A kiedy słucha się przykładowo takiej „Symfonii Białowieskiej”,

alnych mężów.

to w niej rzeczywiście szumią nawet liście. Można domniemywać, że takich

Z historii wiemy też, że kobiety były często dla mężczyzn natchnieniem do

kobiet jak żona Nowowiejskiego dziś już tylko ze świecą szukać. Wszak Feliks,

tworzenia rzeczy wielkich, których spełnieniu później starały się przeszkodzić.

muzykalny już od dziecka (bo jak mu coś na podłogę spadło, to pewnie mówił:

Najlepszym tego przykładem był Henryk Sienkiewicz, który, zafascynowany

bach!), w wieku dojrzałej twórczości, kiedy w uszach mu szumiały jedynie

wielką wojną Polski z Zakonem Krzyżackim, rozpoczął w 1865 r. pisanie „Spytka

gamy h-moll, nie mógł przecież słyszeć, jak co rano żona radziła mu, żeby

z Melsztyna” stanowiącego kanwę dla przyszłych „Krzyżaków”. Kiedy jednak –

poszedł się ostrzyc, bo wygląda jak chryzantema.

w temacie Spytka – wziął na spytki historyka Michała Balińskiego, ostatecznie

Kiedyś mój przyjaciel – również muzyk z zawodu – jadąc samochodem,

ze Spytka zrezygnował. Po raz drugi przysiadł do „Krzyżaków” w 1892 r., jed-

walnął w słup telefoniczny i stracił na chwilę przytomność przyduszony wy-

nak znów musiał przerwać pracę, ponieważ rok później pojął był za żonę Marię

strzeloną poduszką powietrzną. Kiedy się ocknął i zobaczył, że cały samochód

Wołodkowiczównę. Panienka ta, po uwiedzeniu Sienkiewicza, w dwa tygodnie

jest oplątany drucikami, mruknął dość nieprzytomnie: „No masz, wjechałem

po ślubie uciekła do mamusi i Sienkiewicz, zamiast „Krzyżaków”, zmuszo-

w harfę!”. A na to żona (której poduszka nota bene nie wystrzeliła) – „A nie

ny był spłodzić nudną jak flaki z olejem, co najmniej z czwartego tłoczenia,

mówiłam ci, żebyś skręcił? A ty co? I w które lewo skręciłeś!?”.

„Rodzinę Połanieckich”, gdzie z gorzką satyrą sportretował zbiegłą małżonkę

VariArt 04/2016

31

Plakat konkursowy „Rok Feliksa Nowowiejskiego”, Sebastian Bauman