Wat feesten ons vertellen

Voor ieder die meer wil weten over de feesten die we vieren, bieden de boeiende verhalen en de prachtige kunstvoorwerpen informatie en context. De begeleidende teksten geven een aanzet tot bezinning en verdieping. Daarnaast kan de inhoud van deze uitgave met de afbeeldingen op de DVD inspiratie bieden voor lezingen, liturgie- en studiegroepen.

Inclusief DVD met afbeeldingen van alle prenten uit de Statenbijbel, de beelden uit de Bijbelse tuin in Hoofddorp en kunstvoorwerpen uit de collectie van Museum Catharijneconvent.

Wat Feesten ons vertellen

Zeven christelijke feesten staan centraal in dit boekje. Van Advent tot en met Pinksteren worden kunstwerken verbonden met de verhalen. Zo wordt duidelijk hoe rijk onze beeld- en verteltraditie is. Uitgangspunt vormen de prenten van Romeyn de Hooghe, die zijn ingebonden in een tweedelige Statenvertaling uit 1715.

Deze kleurrijke zoekplaatjes zijn gespiegeld aan kunstvoorwerpen uit de rijke collectie van Museum Catharijneconvent.

Feesten ons vertellen Wat

Inclusief DVD

Feesten ons vertellen Wat

WBOOKS i.s.m. Museum Catharijneconvent, Utrecht en Bijbelse tuin, Hoofddorp

Inhoudsopgave Voorwoord, pastoor Kees van Lent

6

Feesten en hun verhalen, Anite Haverkamp

10

Wie is Romeyn de Hooghe? Joke Spaans

16

Advent, beeldmeditaties Fons Litjens Kerstmis, beeldmeditaties Fons Litjens Driekoningen, beeldmeditaties Marcel Holl Veertigdagentijd en Goede Week, beeldmeditaties Fons Litjens Pasen, beeldmeditaties Marcel Holl Hemelvaart, beeldmeditaties Fons Litjens Pinksteren, beeldmeditaties Marcel Holl

24 40 56 70 84 98 112

Feest in Museum Catharijneconvent, Utrecht

129

Oase van rust in de Bijbelse tuin, Hoofddorp

133

Om verder te lezen

137

Personalia

140

Colofon 144

Wat een feest‌

Soms kan een gewone dag opeens een feestdag worden. Dat overkwam mij, toen Ton Bolland mij een Statenvertaling uit 1715 liet zien, waarin een werk was opgenomen van Jacques Basnage de Beauval: ’t Groot Waerelds Tafereel.

Het geheel bestaat uit twee dikke boeken met ruim 200 ingekleurde prenten.

Ik kocht de boeken van Ton omdat ik ze mooi vond, maar tegelijkertijd met de bedoeling er zoveel mogelijk mensen van te laten genieten. Ton bracht ons in contact met de directie van het Museum Catharijneconvent te Utrecht. Daar is dit kunstwerk nu regelmatig te bewonderen. Je ziet dat het gereformeerde leven heel kleurrijk kan zijn.

Met de uitgave van Wat feesten ons vertellen – een boek inclusief cd-rom – worden deze bijzondere prenten nu ook toegankelijk voor iedereen die daar belangstelling voor heeft. Daar ben ik heel blij mee, want het zijn niet alleen prachtige illustraties met enorm veel details, het is tegelijkertijd uniek catechetisch materiaal dat gebruikt kan worden in kerken en scholen.

In de afgelopen jaren is er een plezierige samenwerking ontstaan met het museum, dat mede zorg draagt voor deze uitgave. Ook ben ik blij met de bijdragen van Fons Litjens en Marcel Holl, die vol enthousiasme beeldmeditaties schreven bij de prenten. Mieke Kooren bedacht een aantal kijktips en speciaal voor deze uitgave schreef dr.

Joke Spaans een inleiding over leven en werken van Romeyn de Hooghe.

Anite Haverkamp zocht bij de verschillende thema’s kunstwerken uit het Catharijneconvent en verbond dit boek aan eerdere uitgaven van het museum.

Ria Stolk zorgde voor een soepele begeleiding van alle activiteiten die bij dit omvangrijke project aan de orde waren. Om tenslotte deze uitgave voor mij compleet te maken, zijn in het boek ook afbeeldingen opgenomen van de bronzen beelden die te zien zijn in de Bijbelse tuin in Hoofddorp.

Wat voor mij als een feestdag begon is mede door de inzet van Wbooks uitgegroeid tot een unieke uitgave met de mooie titel: Wat feesten ons vertellen.

Pastoor Kees van Lent

2 7

Advent

Advent is de periode van vier weken, die voorafgaat aan Kerstmis, het feest van de geboorte van Jezus. In deze tijd zien christenen uit naar de Komende. Advent is een Latijns woord, dat komst of aankomst betekent. De geboorte van Jezus wordt gezien als de komst van de door de profeten lang verwachte Messias.

Vooral de profeet Jesaja wordt in deze tijd uitgebreid gelezen en met name zijn profetieën over de komst van de Messias.

Gezinnen maken vaak gebruik van een adventskalender om de dagen naar het komende kerstfeest af te tellen. In veel kerken hangt de adventskrans, een krans van dennentakken met daarop vier kaarsen. Elke zondag wordt een extra kaars aangestoken om zo toe te leven naar Kerstmis. Tijdens de diensten in de kerk worden de verhalen uit de evangelies van Matteüs en Lucas gelezen over de onverwachte zwangerschappen van Elisabet en Maria en de reacties van hun mannen: Zacharia en Jozef. Beide paren zullen een zoon krijgen: Johannes en Jezus.

Onverwachte en onmogelijke zwangerschappen zijn geen onbekend thema in de Bijbel. In het oudtestamentische boek Rechters wordt bijvoorbeeld verteld over de wonderlijke geboorte van Simson, één van de sterke mannen in Israël.

2 25

KIJKTIP 26

opbouw Voor wie de Bijbelse prenten van Romeyn de Hooghe bekijkt zal het direct opvallen dat bijna alle prenten een zelfde opzet hebben. In het midden een grote afbeelding en daaromheen vier kleine afbeeldingen. De middelste illustratie is voor de maker waarschijnlijk het belangrijkste deel van het verhaal dat hij wil vertellen.

Alle vijf de afbeeldingen zijn voorzien van een verwijzing naar een bijbeltekst, door deze aanvulling werden de prenten niet alleen mooi om naar te kijken, maar functioneerden ze ook om de bijbelkennis op

een eenvoudige manier op te frissen.

Onder elke prent staat een dichtkundige verklaring. Deze verklaring is geschreven in Oudhollands en is niet voor iedereen meteen leesbaar maar na goed kijken wordt de tekst vanzelf helder.

adventshuisje H.A. Jansen, ca. 1950 De adventskalender is zo’n 150 jaar geleden in Duitsland voor het eerst gemaakt. Vanaf 1 december mag er iedere avond ÊÊn luikje van de kalender opengemaakt worden. Deze kalender in de

vorm van een kerststal combineert twee tradities: die van de adventskalender en die van het opzetten van een kerststal op 24 december. In het boek staat voor iedere dag een verhaaltje.

2 27

De wonderlijke geboorte van Simson Op een dag verscheen bij haar een engel van de HEER. ‘Tot nu toe was u onvruchtbaar en hebt u geen kinderen gekregen,’ zei hij. ‘Maar nu zult u zwanger worden en een zoon baren. (Rechters 13, 3)

28

Simson was de laatste van de charismatische volkshelden uit het oudtestamentische boek Rechters en gezegend met een ongelooflijke lichaamskracht.

Dat Simson een bijzonder kind was, wisten zijn ouders vanaf het begin. Zijn moeder was aanvankelijk onvruchtbaar, maar op een dag verscheen haar van Godswege een engel, die haar vertelde dat zij zwanger zou worden en een zoon zou baren. De engel voorspelde dat haar zoon een begin zou maken met de bevrijding van Israël uit de greep van de Filistijnen. Hij zou aan God toegewijd zijn en als teken daarvan mocht hij zijn haar nooit laten afknippen. Simson wordt dan ook altijd afgebeeld met een wilde haardos. Zijn moeder was aanvankelijk alleen, toen zij deze boodschap kreeg.

Zij vermoedde van doen te hebben met een engel, maar wist het niet zeker. De kunstenaar heeft de boodschapper dan ook afgebeeld als een gewone voorbijganger. Toen deze voor de tweede keer verscheen haalde zij haar man Manoach erbij, die geen idee had met wie hij te

maken had. Linksboven in beeld zien wij de vader en moeder van Simson; de boodschapper raakt haar aan met zijn staf, terwijl Manoach zowel zijn vrouw als de vreemdeling vasthoudt.

Rechts boven in beeld zien wij de engel op wonderbaarlijke wijze verdwijnen (Rechters 13, 20).

De zoon, die zij ter wereld bracht, blijkt uit te groeien tot een heetgebakerd man, die zijn kracht en zijn woedeuitbarstingen regelmatig niet onder controle had. Volgens de verteller van de geschiedenis werd Simson tot deze wandaden aangezet door de geest van de Heer, alsof God gebruik maakt van dit ongeleide projectiel om de bevrijding van Israël uit de macht van de Filistijnen dichterbij te brengen.

Midden in beeld verscheurt Simson met zijn blote handen een leeuw (Rechters 14, 6). Onder in beeld brengt hij dertig Filistijnen om het leven (Rechters 14, 9) en steekt hij de korenvelden van de Filistijnen in brand (Rechters 15, 4).

Bord met Simson en de leeuw Delft, ca 1760 Een tafereel uit het leven van Simson is op het bord afgebeeld (Rechters 14:5-9).

Simson, die een buitengewone kracht bezit, heeft een leeuw gedood. Als hij later merkt dat zich bijen in het lijk hebben gevestigd, gebruikt hij dit

30

gegeven als raadsel op zijn bruiloft.

Dit bordje is een voorbeeld van de veelkleurige beschildering die in het derde kwart van de 18de eeuw zo geliefd was: geen stukje op de schotel is onbeschilderd gelaten.

PROFEET Brussel, ca. 1400 Koningen, priesters en profeten worden gezalfd. Het Hebreeuwse woord ‘messiach’ is gezalfde. In het Grieks is dat Christus. Profeten geven goddelijke boodschappen door. In de bijbel is een aantal van hun voorspellingen opgetekend. Zo zou uit de afstammelingen van de legendarische koning David een nieuwe, nog grotere wereldleider geboren worden: de Messias. De profeten wijzen daarmee op de komst van Christus.

Deze kleine boodschapper hoort thuis in een reeks van soortgelijke beeldjes, die samen mogelijk een groter kunstwerk omlijstten.

2 31

Colofon Uitgave: WBOOKS, Zwolle info@wbooks.com www.wbooks.com i.s.m. Museum Catharijneconvent, Utrecht en Bijbelse tuin, Hoofddorp Tekst: Anite Haverkamp Marcel Holl Mieke Kooren Fons Litjens Joke Spaans Ria Stolk 144

Beeldredactie: Anite Haverkamp Fotografie: Het Fotoatelier Utrecht (Peter Rothengatter), Museum Catha­ rijneconvent (Ruben de Heer), Rien Bloemberg, Margreet van Slingerland, Arja Stierman, Kees van der Veer Coördinatie: Ria Stolk Vormgeving: Richard Bos

© 2013 WBOOKS / Museum Catharijne­ convent / Bijbelse tuin / de auteurs Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvou­ digd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door foto­ kopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustra­ ties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Picto­ right te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2013.

ISBN 978 90 663 0540 3 NUR 680