Museumtijdschrift 2 - 2021

museumtijdschrift nr 2 • 2021

nr 2 mrt-apr 2021 • € 10,50 • verschijnt 8x per jaar Nijmegen

De pest

Troost, hoop en saamhorigheid Leeuwarden

Afra Eisma

FILOSOOF & HOFNAR

Doldwaas universum textiel

Bergen, Museum Kranenburgh van kleurrijk Londen

Albrecht Dürer

Schetsend door de Lage Landen

+ de tentoonstellingsagenda 36 pagina’s gratis bijlage www.museumti

BP

Bruce Nauman Amsterdam, Stedelijk Museum

.nl 8 maart jdschrift

Het meest complete overzicht

18 april

Beeld omslag: Bruce Nauman, ‘One Hundred Live and Die’, 1984, neon, 300 x 336 x 53 cm, zaaloverzicht Tate Modern, Londen, © kunstenaar, courtesy Sperone Westwater Gallery, New York (foto: Matt Greenwood)

50

INHOUDmuseumtijdschrift.nl

nr 2 / maart-april 2021

Attentie: Vanwege de coronamaatregelen zijn tentoonstellings­ data aan verandering onderhevig. Check voor uw bezoek de museumwebsite.

32 60 6

66 HEDENDAAGSE KUNST

20 Bruce Nauman

De meest banale én diepgravende kanten van de mens ontrafeld door Edo Dijksterhuis OUDE EN HEDENDAAGSE KUNST

26 De pest

Covid-19 en de Zwarte Dood: wat kunnen we leren van vroeger? door Kees Keijer MODERNE KUNST

32 De Buitenplaats 40

Bijzondere plek, bijzondere collectie, al een kwart eeuw lang door Jet van der Sluis OUDE KUNST

40 Dürer was hier 11-18

MUSEUM - KORT Museumtijdschrifttips: De mooiste tentoonstellingen in binnen- en buitenland

Hoe de Duitse renaissancemeester in de Lage Landen zijn licht opstak door Erik Spaans HEDENDAAGSE KUNST

46 Afra Eisma

Jong talent bouwt met tekeningen, textiel en keramiek haar eigen wereld door Machteld Leij

71-77

38 59

MUSEUM & MEER het atelier Thé Tjong-Khing de gevestigde Anne Wenzel de nieuwkomer Stéphanie Saadé boeken etc. de lezerspagina Met aanbiedingen en reacties

COLUMNS

Oek de Jong Black is beautiful in 1495 Hergebruik Kerken

OUDE EN MODERNE KUNST

50 Zeegezichten

Boten, havens en zeelui door een kunsthistorische en maritieme blik door Arjan Reinders ARCHITECTUUR EN DESIGN

56 Amsterdamse art nouveau Verborgen parels

door Marina de Vries

DESIGN

60 Spoorwegaffiches

150 jaar toonaangevend ontwerp om reizigers de trein in te krijgen door Arjan den Boer MODERNE KUNST

66 Meret Oppenheim

Eigenzinnig surrealist, veelzijdiger dan vaak wordt aangenomen door Chris Reinewald

7

u v à j é D

Gabriël Metsu, ‘Het zieke kind’, ca. 1664-66, olieverf op doek, 32 x 27 cm, Rijksmuseum, Amsterdam

OUDE& HEDENDAAGSEKUNST-

Wouter Crabeth I, ‘De verrijzende Christus triomferend over de wereld, de dood, de duivel en de zonde’, 1560-72, gebrandschilderd glas, 23 x 20 cm, Museum Gouda

Vier eeuwen lang raasde de Zwarte Dood over Europa.

De parallellen tussen de pestepidemie toen en de coronacrisis nu dringen zich op: wat zijn de overeenkomsten, de verschillen en hoe kan kunst zorgen voor hoop, troost en saamhorigheid?

DOOR KEES KEIJER

27

‘De heilige Hiëronymus’, 1521, olieverf op paneel, 60 x 48 cm, Museu Nacional de Arte Antiga, Lissabon

observator

GRETIG

Vijfhonderd jaar geleden reisde de Duitse homo universalis Albrecht Dürer een jaar lang door de Nederlanden.

Hij portretteerde vorsten en kooplui, maar legde met dezelfde nieuwsgierigheid een tentoongestelde leeuw en de laatste mode vast. DOOR ERIK SPAANS

40

OUDEKUNST‘Portret van Erasmus’, 1526, gravure op papier, 25 x 19 cm, Rijksmusum, Amsterdam (niet op de tentoonstelling)

De liefde regeert Aanstormend talent Afra Eisma neemt de bezoeker mee door een mythische wereld vol vriendelijke wezens. Haar spetterende expositie is opgezet als een reis door het binnenste van de mens. DOOR MACHTELD LEIJ

‘Vortex’, 2019, textiel en wol, 320 x 178 cm (foto: Gert Jan van Rooij)

Afra Eisma (foto: Nadie Borggreve)

46

HEDENDAAGSEKUNST-

‘Backbone Alien’, 2020, textiel en wol, 170 x 155 cm (foto: Gert Jan van Rooij) onder: Werk in uit­voering in Eisma’s studio

ie de wereld van kunstenaar Afra Eisma (1993) betreedt, stapt het universum van een tekenaar binnen, maar geen tekenaar die potlood en papier gebruikt. Eisma, die in 2017 afstudeerde aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunst in Den Haag en nu haar eerste museale solotentoonstelling heeft, in het Fries Museum, tekent met textiel, ze schetst met keramiek.

De gebaren waarmee haar werk ontstaat, zijn in wezen de snelle gebaren van de tekenaar. Kijk naar een filmpje op haar website, waarop ze met een tuftpistool een wandkleed maakt. Het apparaat spuwt een veelkleurige dradenbrei uit, de kunstenaar beweegt het ding op en neer over een doek, alsof ze een tekening inkleurt. Kijk naar de keramische figuren die ze maakt, ze zijn kleurrijk, er zit snelheid in. Eisma heeft een idee als ze begint. Maar vervolgens is er alle ruimte voor invallen, ze denkt en maakt vrijwel tegelijkertijd. Dat

laat ruimte voor een onstuimige energie, een directheid die vrolijk stemt. Ze schetst een wereld van spinachtige en spitse mensfiguren, maar ook aliens. Vriendelijke zachte poppen van stof, met handen zo groot als kolenschoppen, een kaal koppie en olijke gezichtsuitdrukking, zitten samen op een bank. Je zou er zo bij kruipen.

BARSTENSVOL ASSOCIATIES

Haar werk viert het vrouwelijke, niet als protest, maar als de gewoonste zaak van de wereld. Ooit werden textiel en aardewerk gezien als het exclusieve domein van vrouwen, en was dat gelijk een negatief waardeoordeel. Maar nu zijn keramiek en textiel middelen waarmee elke kunstenaar mag en kan werken.

In expositieruimte 1646 in Den Haag, waar ze in 2020 exposeerde, vlijde ze een tapijtje van twee borsten op de grond. Die tentoonstelling, ‘Feline Whispers’, was zowel een ode aan de fictieve rode kater Larry als aan haar moeder en oma. Aan de muur hing een wandtapijt in de vorm van een enorme vagina, niet felrealistisch, maar kleurig en vrolijk. Haar eigen leven, ingevingen en gedachtes zijn de stof waar-

mee ze werkt. Alles is bruikbaar als materiaal en dat geeft een gevoel van vrijheid.

Een eenduidig verhaal is er niet, maar haar werk zit barstensvol associaties. De aliens die ze verbeeldt, daar voelt ze zich bij thuis. Ze ziet hen als lieve wezens, die het beste voorhebben met de mensheid.

Hoog op de muren van 1646 dartelden zwarte mensfiguurtjes, die wel wat weghebben van de figuren uit de grotten van Lascaux, alsof ze in een optocht lopen.

Eisma’s werk doet denken aan dat van de Franse kunstenaar Laure Prouvost (1978), die in 2013 de prestigieuze Britse Turner Prize won met de installatie Wantee, over haar oma die oneindig veel keramische theepotten maakte en haar opa die via een zelfgegraven gat in de grond de benen had genomen. Die ontwapenende houtjetouwtje-aanpak kenmerkt ook het werk van Eisma. Een jonge generatie kunstenaars omarmt het plezier van het maken, vaak in ad-hoc-samenwerkingsverbanden. De kunstenaar van nu zit niet meer alleen in haar atelier, maar deelt het maakproces via Instagram. Zo doet Eisma het.

Ze fotografeert haar werk in wording en deelt het met wie het wil zien. Het is een genereus gebaar, een manier haar omgeving deelgenoot te maken van haar wereld.

47

Hendrik Petrus Berlage, 1893, Spoorwegmuseum, Utrecht

Nicolaas van de Vecht, 1932, Spoorwegmuseum, Utrecht

DOOR AFFICHES AANGESPOORD Aantrekkelijke beelden moesten reizigers vanaf eind negentiende eeuw de trein in lokken. Die varieerden van sierlijke stoomwolk tot verliefd paar en werden ontworpen door topkunstenaars als Berlage en het gelegenheidsduo Anthon Beeke en Swip Stolk. DOOR ARJAN DEN BOER

60

DESIGNWilly Sluiter, 1914, part. coll.

VOLGEND NUMMER

KERAMIEK

Toerisme, feminisme en prettige eigenzinnigheid Spelen met clichés

Ottilie Roederstein

Gaston Chaissac

Folkert Koelewijn, zonder titel, 2020

Ottilie Roederstein, ‘Lebensweisheit’ (detail), 1926

Gaston Chaissac, ‘Crochets multicolores sur fond gris’ (detail), 1950

TRIËNNALE 07.03 T/M 30.05.2021

Museumtijdschrift nummer 3 ligt op 20 april in de winkel

Meer lezen? Kijk op www.museumtijdschrift.nl voor actuele informatie, tips, recensies en interviews

Museumtijdschrift verschijnt 8x per jaar

(om de 6 weken en tijdens zomer en winter om de 8 weken)

Een prachtig welkomstcadeau voor nieuwe abonnees

ver wie gaat de kunstgeschiedenis eigenlijk? In ieder geval ook over vrouwen uit de zeventiende eeuw.

Heel lang kregen ze niet de aandacht die past bij hun rol van betekenis in de toenmalige kunstwereld.

Dit boek zet 34 van deze ‘kunstvrouwen’ in de spotlights. En dat doet het op een unieke manier: 34 bachelorstudenten aan de Universiteit van Amsterdam, begeleid door dr. Judith Noorman, Docent Vroegmoderne Kunstgeschiedenis, verrichtten gezamenlijk onderzoek naar hoe deze vrouwen in de zeventiende eeuw ‘hun mannetje’ stonden. Hun bevindingen beschreven ze in 34 compacte, fascinerende biografieën.

GOUDEN VROUWEN van de 17de eeuw van kunstenaars tot verzamelaars

Uiteraard komen in dit boek bekende namen aan bod, zoals Amalia van Solms, Judith Leyster en Mary Stuart.

Maar wist u dat Johanna Koerten een hele nieuwe kunstvorm bedacht en zij met haar papierknipkunst direct internationale lof verwierf? Of dat Anna van Ewsum ruim het viervoudige besteedde aan haar portret-in-steen in vergelijking met wat de mannen op Rembrandts Nachtwacht gezamenlijk daarvoor hebben betaald?

Kortom, een prachtig inzicht in de wereld van zeventiende-eeuwse kunstvrouwen.

Hitchcock. De achternaam volstaat. Alfred Hitchcock is een van de meest productieve en inventieve grootmeesters in de wereld van de film. Een geheel eigen, onvervalste stijl die doorsijpelde in zowel zijn werk op het witte doek als op de televisie. Psycho, Rear Window, Vertigo. Strangers on a Train, The Birds, North by Northwest. Zijn invloed op de popcultuur is onnavolgbaar.

Als schakel in een tijdperk van grote ontwikkelingen in de kunstvorm – van stomme film naar film met geluid, van zwartwit naar fullcolour, van de studio’s in Londen naar de Hollywoodstudio’s – heeft hij generaties van regisseurs beïnvloed: Truffaut, Scorsese, De Palma, Fincher, en nog vele anderen.

In Hitchcock compleet wordt het integrale oeuvre van de briljante bolleboos vanuit de verschillende kanten van het filmproces belicht. Van productie, casting en distributie tot de ontvangst in de pers en door het grote publiek. Aangevuld met veelzeggende én meer obscure details, anekdotes en achtergrondverhalen die duidelijk maken hoe geniaal deze cinemavernieuwer precies geweest is.

Met onder andere: • Onuitgegeven zaken: films die niet werden afgerond of zelfs verloren zijn geraakt.

• Buitengewoon beeldmateriaal: storyboards, stills, foto’s van de set, affiches en promotiemateriaal • De meester op de achtergrond: de cameo’s van Hitchcock, een van zijn handelsmerken, zijn verzameld.

• Obsessies van een filmmaker: technische trademarks en terugkerende thema’s en motieven.

• Achter de schermen: geheimen van de set, smakelijke anekdotes en analyses van een zelfgecreëerde mythologie.

cadeau bij een jaarabonnemen t

Ber nard Benoliel Gilles Esposito Murielle Joudet Jean-François Rauger

HITCHCOCK COMPLEET HET VERHAAL VAN DE 57 FILMS EN 20 TV-FILMS

O

van de 17de eeuw

Nina Reid, Renate Smit en Lateesha Verwey waren helaas afwezig op de dag dat Greetje van de Werf het groepsportret maakte.

GOUDEN VROUWEN

Maaike Abma Lot Baumann Emma van Benthem Rosanna Bervoets Tessel Bezem Machteld Blokhuis Corné Borst Stefania Branchetti Marinka Buurman Hannah Deelstra Maryse Dekker Josephine van Delft David Dorr Sara Duisters Amber Engels Alexandra van Hoeck Iris Jocker Annegreet Kalteren Thamar Karst Sara Kers Britt van Lochem Judith Noorman Pien van Raalte Merel Raats Nina Reid Lisette Slikker Renate Smit Lien Vandenberghe Philippine Vieleers Beau de Vos Maura Wesseling Bloeme Westerhuis Sara Wieman

Ber nard Benoliel • Gilles Esposito Murielle Joudet • Jean-François Rauger

HITCHCOCK COMPLEET

cadeau bij een tweejarig abonnemen t

HET VERHAAL VAN DE 57 FILMS EN 20 TV-FILMS

Gouden vrouwen | Van kunstenaars tot verzamelaars

Hitchcock Compleet | Het verhaal van de 57 films en 20 tv-films

Over wie gaat de kunstgeschiedenis eigenlijk? In ieder geval ook over vrouwen uit de zeventiende eeuw! Heel lang kregen ze niet de aandacht die zij verdienen, terwijl ze in de toenmalige kunstwereld een rol van betekenis speelden. Dit boek vertelt het boeiende en unieke verhaal van 34 ‘kunstvrouwen’.

In Hitchcock Compleet wordt het integrale oeuvre van de briljante bolleboos vanuit de verschillende kanten van het filmproces belicht. Van productie, casting en distributie tot de ontvangst in de pers en door het grote publiek. Aangevuld met veelzeggende én meer obscure details, anekdotes en achtergrondverhalen die duidelijk maken hoe geniaal deze cinemavernieuwer precies geweest is.

160 pagina’s, paperback met flappen, 19 x 25,5 cm, ISBN 9789462584037

648 pagina’s, gebonden, 21 x 27 cm, ISBN 97894625839979

€ 24,95

€ 59,95

OOK VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL, BESTEL OP WWW.WBOOKS.COM OF BEL 038 - 467 34 00 (GRATIS VERZENDING BINNEN NEDERLAND)